You are on page 1of 52

TERJEMAH MANHAJUS SALIKIN

KITAB THAHARAH & PENGURUSAN


JENAZAH
Penulis : Syaikh Abdurahman bin Nashir As-Sa’diy rahimahullah
Penerjemah : dr. Raehanul Bahraen, M.Sc, Sp.PK
(Alumni Ma’had Al-Ilmi Yogyakarta)

Disampaikan Kajian Online 6 Pekan Indonesia Bertauhid:


“Belajar Thaharah Dasar & Pengurusan Jenazah”
(Disertai Gambar dan Video Penjelasan)

Diterbitkan oleh
YAYASAN INDONESIA BERTAUHID
‫)‪(1‬‬
‫ﻛﺘﺎب اﻟﻄﻬﺎرة‬
‫ﻓﺼﻞ‬
‫]ﰲ اﳌﻴﺎﻩ[‬
‫‪ 6‬ـ وأﻣﺎ اﻟﺼﻼة‪ :‬ﻓﻠﻬﺎ ﴍوط ﺗﺘﻘ ّﺪم ﻠﳱﺎ‪ ،‬ﳁﳯﺎ‪:‬‬
‫)‪(2‬‬ ‫ﺻـﲆ ﷲ ﻠﻴـﻪ ّ‬ ‫‪ 7‬ـ اﻟﻄﻬﺎرة‪ :‬ﻛﲈ ﻗﺎل اﻟﻨـﱯ ّ‬
‫وﺳـﲅ‪» :‬ﻻ ﯾﻘ ـﻞ ﷲ ﺻـﻼة‬
‫ﺑﻐــﲑ ﻃﻬــﻮر« ‪ ،‬ﻣ ﻔــﻖ ﻠﻴــﻪ )‪ .(4) (3‬ﳁــﻦ ﱂ ﯾﺘﻄﻬــﺮ ﻣــﻦ اﳊــﺪث اﻷﻛــﱪ واﻷﺻــﻐﺮ‬
‫واﻟﻨ ﺎﺳﺔ ﻓﻼ ﺻﻼة ‪.‬‬
‫‪ 8‬ـ واﻟﻄﻬﺎرة ﻧﻮ ﺎن‪:‬‬
‫‪ 9‬ـ أ ﺪﻫﲈ‪ :‬اﻟﻄﻬﺎرة ﳌﺎء‪ ،‬وﱔ اﻷﺻﻞ )‪.(5‬‬
‫‪ 10‬ـ ﻓﲁ ﻣﺎء ﺰل ﻣﻦ اﻟﺴﲈء‪ ،‬أو ﻧﺒـﻊ )‪ (6‬ﻣـﻦ اﻷرض‪ ،‬ﻓﻬـﻮ ﻃﻬـﻮر‪ ،‬ﯾﻄﻬـﺮ‬
‫ﻣﻦ اﻷ ﺪاث واﻷﺧ ﺎث‪ ،‬وﻟﻮ ﺗﻐﲑ ﻟﻮﻧﻪ أو ﻃﻌﻤـﻪ أو رﳛـﻪ ﴚـء ﻃـﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻛـﲈ ﻗـﺎل‬

‫‪ -1‬ﰲ »ب«‪ :‬ﻓﺼﻞ‪.‬‬


‫‪ -2‬ﰲ »أ«‪ :‬ﺻﻼة أ ﺪﰼ‪ ،‬وﱂ أ ﺪ ﻫﺬا اﻠﻔﻆ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري وﻣﺴﲅ‪.‬‬
‫‪ -4‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪ (224‬ﻋﻦ ا ﻦ ﲻﺮ‪ ،‬وﻟﻔﻆ‪» :‬ﻻ ﺗ ُﻘ ﻞ ﺻﻼة ﺑﻐﲑ ﻃﻬﻮر« ‪ ،‬أﻣﺎ اﻟﺒ ﺎري ﻓﲅ ﳜﺮ ﻪ وإﳕﺎ وﺿـﻌﻪ ﺮﲨـﺔ‬
‫ﻟﺒﺎب‪ .‬ﻗﺎل اﳊﺎﻓﻆ )‪ :(234/1‬و ﻃﺮق ﻛﺜﲑة ﻜﻦ ﻟـ ﺲ ﻓﳱـﺎ ﳾء ـﲆ ﴍط اﻟﺒ ـﺎري؛ ﻓﻠﻬـﺬا اﻗ ﴫـ ـﲆ ذـﺮﻩ ﰲ‬
‫اﻟﱰﲨﺔ‪ ،‬وأورد ﰲ اﻟﺒﺎب ﻣﺎ ﯾﻘﻮم ﻣﻘﺎﻣﻪ ﯾﻌﲏ ﺪﯾﺚ‪» :‬ﻻ ﺗﻘ ﻞ ﺻﻼة ﻣﻦ أ ﺪث ﺣﱴ ﯾﺘﻮﺿﺄ« ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﻴﺄﰐ ذﺮ اﻟﻨﻮع اﻟﺜﺎﱐ ﻓ ﺑﻌﺪ‪ ،‬وﻫﻮ اﻟﻄﻬﺎرة ﻟﺘﳰﻢ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﺧﺮج‪.‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪» :‬إن اﳌﺎء ﻃﻬﻮر ﻻ ﯾﻨﺠﺴـﻪ ﳾء« ‪ .‬رواﻩ أﻫـﻞ اﻟﺴـﲍ‬ ‫اﻟﻨﱯ ّ‬
‫)‪ ،(7‬وﻫﻮ ﲱﻴﺢ )‪.(8‬‬
‫ﺗﻐﲑ أ ﺪ أوﺻﺎﻓﻪ ﺑﻨ ﺎﺳﺔ ﻓﻬﻮ َﳒِﺲ‪ ،‬ﳚﺐ اﺟ ﻨﺎﺑﻪ )‪.(9‬‬
‫‪ 11‬ـ ﻓﺈن ّ‬
‫‪ 12‬ـ واﻷﺻﻞ ﰲ اﻷﺷﻴﺎء‪ :‬اﻟﻄﻬﺎرة واﻹ ﺔ‪.‬‬
‫‪ 13‬ـ ﻓﺈذا ﺷﻚ اﳌﺴﲅ ﰲ ﳒﺎﺳﺔ ﻣﺎء أو ﺛﻮب أو ﺑُﻘﻌ ٍﺔ أو ﲑﻫﺎ‪ :‬ﻓﻬﻮ ﻃﺎﻫﺮ‪،‬‬
‫ﺻـﲆ ﷲ ﻠﻴـﻪ ّ‬
‫وﺳـﲅ )‬ ‫أو ﺗﻴﻘﻦ اﻟﻄﻬﺎرة وﺷﻚ ﰲ اﳊﺪث‪ :‬ﻓﻬﻮ ﻃﺎﻫﺮ )‪(10‬؛ ﻟﻘـﻮ ّ‬
‫ﰲ اﻟﺮ ﻞ ُ َﳜ ّﻴﻞ إﻟﻴﻪ أﻧﻪ ﳚـﺪ اﻟﴚـء ﰲ اﻟﺼـﻼة( )‪» : (11‬ﻻ ﯾﻨﴫـف ﺣـﱴ ﺴـﻤﻊ‬
‫ﺻﻮ ً أو ﳚﺪ رﳛﺎً« ‪ .‬ﻣ ﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(12‬‬

‫‪ -7‬أﺧﺮ ـــﻪ أﲪـــﺪ )‪ (86 ،31/3‬وﲱ ـــﻪ‪ ،‬وأﺑـــﻮ داود ﰲ »اﻟﺴـــﲍ« )‪ ،(66‬واﻟﱰﻣـــﺬي )‪ (66‬وﺣﺴـــﻨﻪ‪ ،‬واﻟ ﺴـــﺎﰄ‬
‫)‪ ،(174/1‬وا ارﻗﻄﲏ )‪.(31/1‬‬
‫‪ -8‬ز دة ﻣﻦ‪» :‬ب‪ ،‬ط«‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ‪» :‬اﻟﺼﻮاب أن اﳌﺎء ﻧﻮ ﺎن‪ :‬ﻃﻬﻮر ﻣﻄﻬـﺮ‪ ،‬وﳒـﺲ ﻣـ ﺠﺲ‪ ،‬وأن اﳊـﺪ اﻟﻔﺎﺻـﻞ ﺑ ـﳯﲈ‪ :‬ﻫـﻮ اﻟﺘﻐـﲑ ﻷ ـﺪ‬
‫أوﺻﺎﻓﻪ ﻟﻨ ﺎﺳﺎت واﻷﺧ ﺎث‪ ،‬ﳁﺎ ﺗﻐﲑ ﻟﻮﻧﻪ أو رﳛﻪ أو ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻨ ﺎﺳﺔ ﻓﻬﻮ ﳒـﺲ ﻣـ ﺠﺲ‪ ،‬وﺳـﻮاء ﰷن اﻟﺘﻐـﲑ ﻛﺜـﲑاً أو‬
‫ﻗﻠﻴ ًﻼ ﰲ ﳏﻞ اﻟﺘﻄﻬﲑ أو ﰲ ﲑﻩ‪ ،‬ﻠﻮن أو ﻠﺮﱖ أو اﻟﻄﻌﻢ‪ ،‬وﺳﻮاء ﰷن ﲟﲈز ﺔ أو ﺑﻐﲑ ﳑﺎز ﺔ‪ ،‬وأﻣـﺎ اﳌـﺎء ا ي أﺻـﺎﺑﺘﻪ‬
‫ﳒﺎﺳﺔ ﻓﲅ ﺗﻐﲑ أ ﺪ أوﺻﺎﻓﻪ ﻓﻬﻮ ﻃﻬﻮر‪) .«...‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(7‬‬
‫‪ 9‬ﻗﺮر اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺼﺤﻴﺢ ﰲ اﺷ ﺎﻩ اﻟﺜﻴﺎب اﻟﻄﺎﻫﺮة ﻟﻨﺠﺴﺔ‪ ،‬أو اﶈﺮﻣﺔ ﳌﺒﺎ ﺔ‪ :‬أﻧﻪ ﯾﺘﺤﺮى‪ ،‬وﯾﺼﲇ ﰲ ﺛﻮب وا ـﺪ‬
‫ﺻﻼة وا ﺪة‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(10‬‬
‫‪ -10‬ﻗﺮر اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺼﺤﻴﺢ ﰲ اﺷ ﺎﻩ اﻟﺜﻴـﺎب اﻟﻄـﺎﻫﺮة ﻟﻨﺠﺴـﺔ‪ ،‬أو اﶈﺮﻣـﺔ ﳌﺒﺎ ـﺔ‪ :‬أﻧـﻪ ﯾﺘﺤـﺮى‪ ،‬وﯾﺼـﲇ ﰲ ﺛـﻮب‬
‫وا ﺪ ﺻﻼة وا ﺪة‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(10‬‬
‫‪ -11‬ز دة ﻣﻦ‪» :‬ط«‪.‬‬
‫‪ -12‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(237/1‬وﻣﺴﲅ )‪.(361‬‬
‫] ب اﻵﻧﻴﺔ[‬
‫‪ 14‬ـ وﲨﻴ ُﻊ اﻷواﱐ ﻣ ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫‪ 15‬ـ إﻻ آﻧﻴ َﺔ ا ﻫﺐ واﻟﻔﻀﺔ‪ ،‬وﻣـﺎ ﻓ ـﻪ ﳾء ﻣـﳯﲈ‪ ،‬إﻻ اﻟ ﺴـﲑ ﻣـﻦ اﻟﻔﻀـﺔ‬
‫وﺳﲅ‪» :‬ﻻ ﴩﺑﻮا ﰲ آﻧﻴﺔ ا ﻫـﺐ واﻟﻔﻀـﺔ‪ ،‬وﻻ‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬ ‫ﻠ ﺎ ﺔ )‪(13‬؛ ﻟﻘﻮ ّ‬
‫ﺗﺄﳇﻮا ﰲ ﲱﺎﻓﻬﺎ )‪ ،(14‬ﻓﺈﳖﺎ ﳍﻢ ﰲ ا ﻧﻴﺎ‪ ،‬وﲂ ﰲ اﻵﺧﺮة« ‪ .‬ﻣ ﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(15‬‬

‫‪13‬‬
‫‪ -‬ﻗــﺎل اﻟﺸــﻴﺦ ﰲ )اﻟﻘﻮا ــﺪ واﻟﻔــﺮوق ص‪ :(155‬وﻣــﻦ اﻟﻔــﺮوق اﻟﺼــﺤﻴ ﺔ‪ :‬اﺳــﺘﻌﲈل ا ﻫــﺐ واﻟﻔﻀــﺔ‪ ،‬و ﺛﻼﺛــﺔ‬
‫اﺳﺘﻌﲈﻻت‪:‬‬
‫أ ﺪﻫﺎ‪ :‬اﺳﺘﻌﲈ ﰲ اﻷواﱐ وﳓﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻬﺬا ﻻ ﳛﻞ ﻮر وﻻ ﻟﻺ ث‪.‬‬
‫واﻟﺜﺎﱐ‪ :‬اﺳﺘﻌﲈ ﰲ اﻠﺒﺎس‪ ،‬ﻓﻬﺬا ﳛﻞ ﻠ ﺴﺎء دون اﻟﺮ ﺎل‪.‬‬
‫واﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬اﺳﺘﻌﲈ ﰲ ﻟﺒﺎس اﳊﺮب‪ ،‬وآﻻت اﳊﺮب‪ ،‬ﻓﻬﺬا ﳚﻮز ﺣﱴ ﻮر‪.‬‬
‫‪ -14‬وﰲ رواﯾﺔ اﻟ ﺴﺎﰄ‪) :‬ﲱﺎﻓﻬﲈ(‪ .‬واﻟﺼ ْﺤ َﻔﺔ‪ :‬إ ء ﰷﻟﻘﺼﻌﺔ اﳌ ﺴﻮﻃﺔ‪.‬‬
‫‪ -15‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(554/9‬وﻣﺴﲅ )‪.(2067‬‬
‫ب ﺳ ﺎء ‪ ،‬وآداب ﻗﻀﺎء اﳊﺎ ﺔ‬
‫‪ 16‬ـ ﺴﺘﺤﺐ إذا د ﻞ اﳋﻼء‪ :‬أن ﯾﻘﺪم ر َ اﻟ ﴪى‪ ،‬وﯾﻘﻮل‪:‬‬
‫ـ » ﺴﻢ ﷲ« )‪،(16‬‬
‫ـ »اﻠﻬﻢ إﱐ أﻋﻮذ ﺑﻚ )‪ (17‬ﻣﻦ اﳋُ ْﺒﺚ واﳋﺒﺎﺋﺚ« )‪.(18‬‬
‫‪ 17‬ـ وإذا ﺧﺮج ﻣ ﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻗﺪم ا ﳰﲎ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وﻗﺎل‪ :‬ﻏﻔﺮاﻧﻚ )‪.(19‬‬
‫اﶵﺪ ا ي أذﻫﺐ ﻋﲏ اﻷذى و ﺎﻓﺎﱐ )‪.(20‬‬

‫‪ -7‬ﳊﺪﯾﺚ ﲇ ـ رﴈ ﷲ ﻋﻨﻪ ـ أن رﺳﻮل ﷲ )ص( ﻗﺎل‪» :‬ﺳﱰ ﻣـﺎ ﺑـﲔ أ ـﲔ اﳉـﻦ وﻋـﻮرات ﺑـﲏ آدم‪ ،‬إذا د ـﻞ‬
‫أ ـﺪﱒ اﳋــﻼء أن ﯾﻘــﻮل‪ :‬ﺴــﻢ ﷲ« رواﻩ اﻟﱰﻣــﺬي )‪ ،(606‬وا ــﻦ ﻣﺎ ــﻪ ﰲ »اﻟﺴــﲍ« )‪ ،(297‬وﻗــﺎل اﻟﱰﻣــﺬي‪ :‬ﻫــﺬا‬
‫ﺪﯾﺚ ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬ﻻ ﻧﻌﺮﻓﻪ إﻻ ﻣﻦ ﻫﺬا اﻟﻮ ﻪ‪ ،‬وإﺳﻨﺎدﻩ ﻟ ﺲ ﺑﺬاك اﻟﻘﻮي‪ ...‬وﻗﺪ روي ﻋﻦ أﺲ ﻋﻦ اﻟﻨـﱯ )ص( أﺷـﻴﺎء‬
‫ﰲ ﻫﺬا‪ .‬اﻫـ‪ .‬ﻗﺎل ﻋﺒﺪ اﻟﻘﺎدر اﻷرﻧﺆوط ﰲ » ﺎﻣﻊ اﻷﺻﻮل« )‪ :(316/4‬وﻠ ﺪﯾﺚ ﺷﻮاﻫﺪ ﯾﻘﻮى ﲠﺎ ﻓ ﻜﻮن ﲱﻴ ﺎً‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫‪ -‬ﰲ »أ«‪ :‬أﻋﻮذ ‪.‬‬
‫‪ -18‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(242/1‬وﻣﺴﲅ )‪ ،(375‬و)اﳋﺒﺚ( ﺑﻀﻢ اﳋﺎء واﻟﺒﺎء‪ُ :‬ذ ﺮان اﳉﻦ‪ ،‬وﺑﺈﺳﲀن اﻟﺒﺎء ﺮاد ﺑﻪ‪ :‬اﻟﴩـ‪،‬‬
‫ﻓ ﻜﻮن أﰪ‪ ،‬واﳋﺒﺎﺋﺚ ﲆ اﻷول‪ :‬إ ث اﳉﻦ‪ ،‬و ﲆ اﻟﺜﺎﱐ‪ :‬اﻷﻓﻌﺎل اﻟﻘ ﻴ ﺔ‪.‬‬
‫‪ -19‬رواﻩ‪.‬أﲪﺪ )‪ ،(155/6‬وأﺑﻮ داود )‪ ،(30‬وا ﻦ ﻣﺎ ﻪ )‪ ،(300‬وا ﻦ ﺣ ﺎن )‪ ،(1431‬وا ارﱊ )‪ ،(174/1‬واﻟﱰﻣﺬي‬
‫)‪ ،(7‬وﻗﺎل‪ :‬ﺣﺴﻦ ﻏﺮﯾﺐ‪ ،‬واﳊ ﰼ )‪ ،(158/1‬وﲱ ﻪ‪ ،‬ﻗﺎل أﺑﻮ ﺎﰎ ﰲ »اﻟﻌﻠﻞ« )‪ :(43/1‬ﻫـﻮ أﰠ ـﺪﯾﺚ ﰲ ﻫـﺬا‬
‫اﻟﺒﺎب‪ ،‬وﻗﺪ ﲱ ﻪ ا ﻦ ﺧﺰﳝﺔ واﻦ اﳉﺎرود واﻟﻨﻮوي وا ﻫﱯ‬
‫‪ 18‬ـ وﯾﻌﳣﺪ ﰲ ﻠﻮﺳﻪ ﲆ ر اﻟ ﴪى‪ ،‬وﯾﻨﺼﺐ ا ﳰﲎ )‪.(21‬‬
‫‪ 19‬ـ و ﺴﺘﱰ ﲝﺎﺋﻂ أو ﲑﻩ‪.‬‬
‫‪ 20‬ـ وﯾُ ْﺒ ِﻌ ُﺪ إن ﰷن ﰲ اﻟﻔﻀﺎء‪.‬‬
‫‪ 21‬ـ وﻻ َ ِﳛﻞ أن ﯾﻘﴤ ﺎﺟ ﻪ ﰲ‪:‬‬

‫‪ -20‬رواﻩ ا ﻦ ﻣﺎ ﻪ )‪ (301‬ﻣﻦ ﺪﯾﺚ أ ﺲ‪ ،‬وﰲ ﺳﻨﺪﻩ إﺳﲈﻋﻴﻞ ﻦ ﻣﺴﲅ اﳌﲄ‪ ،‬وﻫﻮ ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻗﺎل اﻟﺒﻮﺻﲑي‪» :‬ﻫـﻮ‬
‫ﻣ ﻔﻖ ﲆ ﺗﻀﻌﻴﻔﻪ‪ ،‬واﳊﺪﯾﺚ ﲠﺬا اﻠﻔﻆ ﲑ ﺑﺖ«‪ ،‬وﻗﺎل أﺑﻮ اﳊﺴـﻦ اﻟﺴـﻨﺪي ﰲ ﺎﺷـ ﻪ ـﲆ ا ـﻦ ﻣﺎ ـﻪ‪» :‬وﻣـ‬
‫ﻧ ُ ِﻘﻞ ﻋﻦ اﳌﺼﻨﻒ ﰲ ﺑﻌﺾ اﻷﺻـﻮل«‪ .‬ورواﻩ ا ـﻦ اﻟﺴـﲏ )‪ (21‬ﻣـﻦ ـﺪﯾﺚ أﰊ ذر‪ ،‬وﻠ ـﺎﻓﻆ ا ـﻦ ﲩـﺮ م ﻃﻮﯾـﻞ‬
‫ﺣﻮل اﳊﺪﯾﺚ ذ ﺮﻩ ﰲ ﲣﺮﱕ اﻷذﰷر‪ ،‬ﳛﺴﻦ اﻟﺮﺟﻮع إﻟﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -21‬ﻓ ــﻪ ــﺪﯾﺚ رواﻩ اﻟﺒﳱﻘــﻲ »ﺳ ـ ﻪ« )‪ (96/1‬ﺴــﻨﺪ ﺿــﻌﻴﻒ ﻛــﲈ ذ ــﺮﻩ ا ــﻦ ﲩــﺮ ﰲ »اﻟﺒﻠــﻮغ« )ص‪ ،(215‬وﰲ‬
‫»اﻟﺘﻠﺨﻴﺺ )‪ .(107/1‬وﺿﻌﻔﻪ اﻟﻨﻮوي ﻛﲈ ﰲ »ا ﻤﻮع« )‪ .(92/2‬إﻻ أﻧﻪ ﺑﺖ ﻃﺒﺎ‪ .‬ﯾﻨﻈﺮ‪» :‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻷﺣﲀم ﲆ ﺑﻠـﻮغ‬
‫اﳌﺮام« ﻠﺸﻴﺦ اﻟ ﺴﺎم )‪.(285/1‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻃﺮ ٍﯾﻖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ أو ﳏﻞ ِ‬
‫ﻠﻮس اﻟﻨﺎس‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ أو ﲢﺖ اﻷﴭﺎر اﳌﳥﺮة‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ أو ﰲ ﳏﻞ ﯾﺆذي ﺑﻪ اﻟﻨﺎس‪.‬‬
‫‪ 22‬ـ وﻻ ﺴﺘﻘ ﻞ اﻟﻘ أو ﺴﺘﺪ ﺮﻫﺎ ﺎل ﻗﻀﺎء اﳊﺎ ﺔ )‪:(22‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪» :‬إذا أﺗ ﱲ اﻟﻐﺎﺋﻂ ﻓﻼ ﺴﺘﻘ ﻠﻮا اﻟﻘـ ﺑﻐـﺎﺋﻂ وﻻ‬ ‫ﻟﻘﻮ ّ‬
‫ﺑﻮل‪ ،‬وﻻ ﺴﺘﺪ ﺮوﻫﺎ‪ ،‬وﻜﻦ ﴍﻗﻮا أو ﻏﺮﺑﻮا« ‪ .‬ﻣ ﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(23‬‬
‫‪ 23‬ـ ﻓﺈذا ﻗﴣ ﺎﺟ ﻪ )‪:(24‬‬
‫‪ 1‬ـ اﺳﺘﺠﻤﺮ ﺑﺜﻼﺛﺔ أﲩﺎر وﳓﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺗُﻨﻘﻲ اﶈﻞ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﰒ اﺳ ﺠﻰ ﳌﺎء‪.‬‬
‫‪ 24‬ـ وﻜﻔﻲ ﻗ ﺼﺎر ﲆ أ ﺪﻫﲈ‪.‬‬
‫‪ 25‬ـ وﻻ ُْﺴ َﺘ ْﺠ َﻤﺮ‪:‬‬
‫وﺳﲅ )‪.(25‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫‪ 1‬ـ ﻟﺮوث واﻟﻌﻈﺎم‪ ،‬ﻛﲈ ﳖ ﻰ ﻋﻨﻪ اﻟﻨﱯ ّ‬

‫‪ -22‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﺎﺟ ﻪ‪.‬‬


‫‪ -23‬أﺧﺮ ﻪ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(498/1‬وﻣﺴﲅ )‪ (264‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ‪» :‬واﻟﺼﺤﻴﺢ أﻧﻪ ﻻ ﻜﺮﻩ اﺳﺘﻘ ﺎل اﻟﻨﲑﻦ )اﻟﺸﻤﺲ واﻟﻘﻤﺮ(‬
‫وﻗﺖ ﻗﻀﺎء اﳊﺎ ﺔ؛ ﻟﻬﺬا اﳊﺪﯾﺚ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(11‬‬
‫‪ -24‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ ﰲ )ا ﺘـﺎرات اﳉﻠﻴـﺔ ص‪ :(11‬واﻟﺼـﺤﻴﺢ أﻧـﻪ ﻻ ﺴـﺘﺤﺐ اﳌﺴـﺢ وﻻ اﻟﻨـﱰ؛ ﻟﻌـﺪم ﺛﺒـﻮت اﳊـﺪﯾﺚ ﰲ‬
‫ذ ؛ ﻷن ذ ﳛﺪث اﻟﻮﺳﻮاس‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وﻛﺬ ﰻ ﻣﺎ ﺣﺮﻣﺔ‪.‬‬

‫‪ -25‬ﰲ »ط«‪ :‬ﳯ ﻲ اﻟﻨـﱯ ّ‬


‫ﺻـﲆ ﷲ ﻠﻴـﻪ ّ‬
‫وﺳـﲅ ﻋـﻦ ذ ؛ رواﻩ اﻟﺒ ـﺎري )‪ (255/1‬ﻣـﻦ ـﺪﯾﺚ أﰊ ﻫﺮـﺮة‪ ،‬وﻣﺴـﲅ‬
‫)‪ (263‬ﻣﻦ ﺪﯾﺚ ﺎ ﺮ‪.‬‬
‫)‪(26‬‬
‫ﻓﺼﻞ‬
‫]إزا اﻟﻨ ﺎﺳﺔ واﻷﺷﻴﺎء اﻟﻨﺠﺴﺔ[‬
‫‪ 26‬ـ وﻜﻔــﻲ ﰲ ﻏﺴــﻞ ﲨﻴــﻊ )‪ (27‬اﻟﻨ ﺎﺳــﺎت ــﲆ اﻟﺒــﺪن‪ ،‬أو اﻟﺜــﻮب‪ ،‬أو‬
‫اﻟﺒﻘﻌﺔ أو ﲑﻫﺎ‪ :‬أن ﺰول ﻋﻴﳯﺎ )‪ (28‬ﻋﻦ اﶈﻞ )‪(29‬؛ ﻷن اﻟﺸﺎرع ﱂ ﺸﱰط ﰲ ﲨﻴﻊ‬
‫)‪ (30‬ﻏﺴﻞ اﻟﻨ ﺎﺳﺎت ﺪداً إﻻ ﰲ ﳒﺎﺳﺔ ا ﳫﺐ‪ ،‬ﻓﺎﺷﱰط ﻓﳱـﺎ ﺳـﺒﻊ ﻏﺴـﻼت‪،‬‬
‫إ ﺪاﻫﺎ ﻟﱰاب ﰲ اﳊﺪﯾﺚ اﳌﺘﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(31‬‬
‫‪ 27‬ـ واﻷﺷﻴﺎء اﻟﻨﺠﺴﺔ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺑﻮل اﻵدﱊ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ و ﺬرﺗﻪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وا م‪ ،‬إﻻ أﻧﻪ ﯾُﻌﻔﻰ ﻋﻦ ا م اﻟ ﺴﲑ‪.‬‬
‫وﻣـــ ‪ :‬ا ُم اﳌﺴـ ُ‬
‫ــﻔﻮح ﻣـــﻦ اﳊﻴـــﻮان اﳌـــﺄﻮل‪ ،‬دون ا ي ﯾﺒﻘـــﻰ ﰲ اﻠﺤـــﻢ‬
‫واﻟﻌﺮوق‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ ﻃﺎﻫﺮ‪.‬‬

‫‪ -26‬ﻟ ﺴﺖ ﰲ‪» :‬ب‪ ،‬ط«‪.‬‬


‫‪ -27‬ﻟ ﺴﺖ ﰲ‪» :‬ط«‪.‬‬
‫‪ -28‬ز دةﻣﻦ‪» :‬ط«‪.‬‬
‫‪ -29‬ﻗﺮر اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﻨ ﺎﺳﺔ إذا زاﻟﺖ ﺑﺄي ﳾء ﻜﻮن ـ ﲟﺎء أو ﲑﻩ ـ أﳖﺎ ﺗﻄﻬـﺮ‪ ،‬وﻛـﺬ ﻟـﻮ اﻧﺘﻘﻠـﺖ ﺻـﻔﺎﲥﺎ اﳋﺒ ـﺔ‬
‫و ﻠﻔﳤﺎ ﺻﻔﺎﲥﺎ اﻟﻄﻴﺒﺔ ﻓﺈﳖﺎ ﺗﻄﻬﺮ‪ ،‬و ﲆ ﻫﺬا اﻟﻘﻮل ﳝﻜـﻦ ﺗﻄﻬـﲑ اﻷدﻫـﺎن اﳌﺘﻨﺠﺴـﺔ ﲟﻌﺎﳉﳤـﺎ ﺣـﱴ ـﺰول اﳋﺒـﺚ ا ي‬
‫ﻓﳱﺎ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(22‬‬
‫‪ -30‬ﻟ ﺴﺖ ﰲ‪» :‬ط«‪.‬‬
‫‪ -31‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(274/1‬وﻣﺴﲅ )‪.(279‬‬
‫وروث ُﰻ ﺣ ﻮ ٍان ﳏﺮ ٍم أ ُﳇ ُﻪ )‪.(32‬‬ ‫ﺑﻮل ُ‬ ‫‪ 4‬ـ وﻣﻦ اﻟﻨ ﺎﺳﺎت‪ُ :‬‬
‫‪ 5‬ـ واﻟﺴﺒﺎ ُع ﳇﻬﺎ ﳒﺴﺔ‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ وﻛﺬ اﳌﻴﺘﺎت‪ ،‬إﻻ‪َ :‬ﻣ ﺘ َﺔ اﻵدﱊ‪ ،‬وﻣﺎ ﻻ ﻧ َ ْﻔ َﺲ ﺳﺎﺋ )‪ ،(33‬واﻟﺴـﻤﻚ‬
‫واﳉﺮاد؛ ﻷﳖﺎ ﻃﺎﻫﺮة‪.‬‬
‫)‪(34‬‬ ‫ــــﺖ َﻠَـــــ ْﻴ ُ ُﲂ اﻟْ َﻤ ْﻴﺘَـ ُ‬
‫ــــﺔ َوا ُم {{ إﱃ آﺧﺮﻫـــــﺎ‬ ‫ﻗـــــﺎل ﺗﻌـــــﺎﱃ‪ُ }} :‬ﺣﺮ َﻣـ ْ‬
‫]اﳌﺎﺋﺪة‪.[3 :‬‬
‫وﺳﲅ‪» :‬اﳌﺆﻣﻦ ﻻ ﯾﻨﺠﺲ ﺣ ﺎً وﻻ ﻣ ﺘﺎً«)‪.(35‬‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬ ‫وﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫وﻗﺎل‪» :‬أ ﻞ ﻟﻨﺎ ﻣ ﺘﺘﺎن ودﻣﺎن‪ ،‬ﻓﺄﻣﺎ اﳌﻴ ﺎن‪ :‬ﻓﺎﳊﻮت واﳉﺮاد‪ ،‬وأﻣﺎ ا ﻣـﺎن‪:‬‬
‫ﻓﺎ َﻜ ُِﺪ واﻟﻄ َ ﺎل« )‪ .(36‬رواﻩ أﲪﺪ وا ﻦ ﻣﺎ ﻪ )‪.(37‬‬
‫)‪(38‬‬
‫‪ 28‬ـ وأﻣــــــﺎ أرواث اﳊﻴــــــﻮا ت اﳌــــــﺄﻮ ِ وأﺑﻮاﻟُﻬــــــﺎ‪ :‬ﻓﻬــــــ ﻲ‬
‫ﻃﺎﻫﺮة‪.‬‬

‫‪ -32‬ﻗﺮر اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺒﻐﻞ واﶵﺎر ﻃﺎﻫﺮان ﰲ اﳊﻴﺎة‪ ،‬ﰷﻟﻬﺮ‪ ،‬ﻓ ﻜﻮن رﯾﻘﻬـﲈ وﻋـﺮﻗﻬﲈ وﺷـﻌﺮﻫﲈ ﻃـﺎﻫﺮاً‪ ،‬وﰷن اﻟﻨـﱯ ّ‬
‫ﺻـﲆ‬
‫وﺳﲅ ﺮﳢﲈ ﻛﺜﲑاً ﻓﲅ ﯾﻐﺴﻞ ﻣﺎ أﺻﺎﺑﻪ ﻣﳯﲈ‪ ،‬وﻻ أﻣﺮ ﻟﺘﺤﺮز ﻣ ﻪ‪ ،‬أﻣﺎ ﳊﻮ ﺎ ﳀﺒ ﺔ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(22‬‬ ‫ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫‪ -33‬ﰷ ب واﻟﺒﻌﻮض وﳓﻮﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ -34‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬اﻵﯾﺔ‪.‬‬
‫‪ »-35‬اﳌﺆﻣﻦ ﻻ ﯾﻨﺠﺲ« ؛ رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(390/1‬وﻣﺴﲅ )‪ (371‬ﻣﻦ ﺪﯾﺚ أﰊ ﻫﺮﺮة‪ ،‬وأﻣﺎ ز دة‪» :‬ﺣ ﺎً وﻻ ﻣ ﺘـﺎً«‬
‫؛ ﻓﻬ ﻲ ﻣﻦ ﺪﯾﺚ ا ﻦ ﻋﺒﺎس ﻋﻨﺪ اﳊ ﰼ )‪.(542/1‬‬
‫‪ -36‬اﻟﻄ ﺎل‪ :‬ﺰﻧﺔ ﻛﺘﺎب‪ ،‬وﲨﻌﻪ‪ُ :‬ﻃ ُﺤﻞ وأَ ْﻃ ِ ‪ ،‬ﻫﻮ ﻋﻀﻮ ﯾﻘﻊ ﺑﲔ اﳌﻌﺪة واﳊ ﺎب اﳊـﺎﺟﺰ ﰲ ﺴـﺎر اﻟـﺒﻄﻦ‪ ،‬وﻇﻴﻔ ـﻪ‪:‬‬
‫ﻜﻮﻦ ا م‪ ،‬وإﺗﻼف اﻟﻘﺪﱘ ﻣﻦ ُﻛﺮ ﺗﻪ‪.‬‬
‫‪ -37‬أﺧﺮ ـــﻪ أﲪـــﺪ )‪ ،(97/2‬وا ـــﻦ ﻣﺎ ـــﻪ )‪ ،(3314‬وا ارﻗﻄـــﲏ )‪ ،(25‬واﻟﺒﳱﻘـــﻲ )‪ ،(254/1‬وﲱ ـــﻪ اﻷﻟﺒـــﺎﱐ ﰲ‬
‫»اﻟﺼﺤﻴ ﺔ« )‪.(1118‬‬
‫ﺻـﲆ ﷲ ﻠﻴـﻪ ّ‬
‫وﺳـﲅ ﯾﻐﺴـﻞ َر ْﻃﺒـﻪ‪،‬‬ ‫‪ 29‬ـ وﻣﲏ اﻵدﱊ ﻃﺎﻫﺮ‪ ،‬ﰷن اﻟﻨـﱯ ّ‬
‫وﯾ َ ْﻔ ُﺮك َ ﺴﻪ )‪.(39‬‬
‫‪ 30‬ـ وﺑﻮل اﻟﻐﻼم اﻟﺼﻐﲑ‪ ،‬ا ي ﱂ ﯾﺄﰻ اﻟﻄﻌـﺎم ﻟﺸـﻬﻮة‪ :‬ﻜﻔـﻲ ﻓ ـﻪ اﻟﻨﻀْ ـﺢ‬
‫وﺳﲅ‪» :‬ﯾُ ْﻐ َﺴﻞ ﻣﻦ ﺑﻮل اﳉﺎرﯾﺔ‪ ،‬وﺮش ﻣﻦ ﺑﻮل‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬ ‫)‪(40‬؛ ﻛﲈ ﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫اﻟﻐﻼم« ‪ .‬رواﻩ أﺑﻮ داود واﻟ ﺴﺎﰄ )‪.(41‬‬
‫‪ 31‬ـ وإذا زاﻟﺖ ﲔ اﻟﻨ ﺎﺳﺔ ﻃﻬﺮ اﶈﻞ )‪ (42‬وﱂ ﯾ َ ُﴬـ ﺑَﻘَـﺎء اﻠـﻮن واﻟـﺮﱖ؛‬
‫وﺳﲅ ﳋﻮ )‪ (44‬ﰲ دم اﳊﻴﺾ )‪ » :(45‬ﻜﻔ ِـﻚ اﳌـﺎء‪ ،‬وﻻ‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬ ‫ﻟﻘﻮ )‪ّ (43‬‬
‫ﯾﴬ ِك أَ َﺮﻩ« )‪.(46‬‬

‫‪ -38‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻓﺈﳖﺎ‪.‬‬


‫‪ -39‬ﻛﲈ ﰲ ﺪﯾﺚ ﺎ ﺸﺔ‪ ،‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(332/1‬وﻣﺴﲅ )‪.(290 ،289 ،288‬‬
‫‪ -40‬اﻟﻨﻀﺢ‪ :‬اﻟﺮش‪ ،‬وﻫﻮ دون اﻟﺼﺐ‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫‪ -‬رواﻩ أﺑﻮ داود )‪ ،(376‬واﻟ ﺴﺎﰄ )‪ ،(158/1‬ﻣﻦ ﺪﯾﺚ أﰊ اﻟﺴﻤﺢ‪ ،‬ورواﻩ ﻣﻦ ﺪﯾﺚ ﲇ‪ :‬أﲪﺪ )‪،97 ،76/1‬‬
‫‪ ،(137‬وأﺑﻮ داود )‪ ،(377‬واﻟﱰﻣﺬي )‪ (610‬وﲱ ﻪ‪ ،‬واﳊ ﰼ )‪ ،(165/1‬وﻗﺎل‪ :‬ﲱﻴﺢ ﲆ ﴍﻃﻬﲈ‪ ،‬وﲱ ﻪ اﳊﺎﻓﻆ‬
‫ا ﻦ ﲩﺮ ﰲ »اﻟﻔ ﺢ« )‪.(326/1‬‬

‫‪ -42‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻃﻬﺮت‪.‬‬


‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪.‬‬ ‫‪ -43‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻛﲈ ﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫‪ -44‬ﰲ »ط«‪ :‬ﳋﻮ ﺑ ﺖ ﺴﺎر‪.‬‬
‫‪ -45‬ﰲ »أ«‪ :‬ﰲ ا م‪.‬‬
‫‪ -46‬رواﻩ أﲪﺪ )‪ ،(380 ،364/2‬وأﺑﻮ داود )‪ ،(365‬واﻟﺒﳱﻘﻲ )‪ ،(408/2‬وﺿﻌﻔﻪ‪ .‬ﻗﺎل اﳊﺎﻓﻆ ا ـﻦ ﲩـﺮ ﰲ »اﻟﺒﻠـﻮغ«‪:‬‬
‫»وﺳﻨﺪﻩ ﺿﻌﻴﻒ«‪ ،‬وﲱﺢ اﻷﻟﺒﺎﱐ إﺳﻨﺎدﻩ‪ ،‬ﻛﲈ ﰲ »اﻹرواء« )‪.(189/1‬‬
‫ب ﺻﻔﺔ اﻟﻮﺿﻮء‬
‫‪ 32‬ـ وﻫﻮ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ أن ﯾﻨﻮي رﻓﻊ اﳊﺪث أو اﻟﻮﺿﻮء ﻠﺼﻼة وﳓﻮﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﰒ ﯾﻘﻮل‪ » :‬ﺴﻢ ﷲ«‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وﯾﻐﺴﻞ ﻛﻔ ﻪ ﺛﻼ ً‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﰒ ﳣﻀﻤﺾ‪ ،‬و ﺴﺘ ﺸﻖ ﺛﻼ ً‪ ،‬ﺑﺜﻼث ﻏﺮﻓﺎت‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﰒ ﯾﻐﺴﻞ و ﻪ ﺛﻼ ً‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ وﯾﺪﯾﻪ إﱃ )‪ (47‬اﳌﺮﻓﻘﲔ ﺛﻼ ً )‪.(48‬‬
‫‪ 7‬ـ وﳝﺴﺢ رأﺳﻪ ﻣﻦ ﻣﻘﺪم رأﺳﻪ )‪ (49‬إﱃ ﻗﻔﺎﻩ ﺑﻴﺪﯾـﻪ‪ ،‬ﰒ ﯾﻌﻴـﺪﻫﲈ إﱃ اﶈـﻞ‬
‫ا ي ﺑﺪأ ﻣ ﻪ ﻣﺮ ًة وا ﺪة‪.‬‬
‫)‪(50‬‬
‫ﻇـﺎﻫﺮﻫﲈ‬
‫َ‬ ‫ـﻪ‬ ‫ﺑﺈﲠﺎﻣ‬ ‫وﳝﺴـﺢ‬ ‫ﻧﻴـﻪ‪،‬‬ ‫ذ‬ ‫أ‬ ‫‪ 8‬ـ ﰒ ﯾـﺪ ﻞ ﺳـﺒﺎﺣ ﻴﻪ ﰲ ﺻـﲈ‬
‫)‪.(51‬‬

‫‪ -47‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻣﻊ‪.‬‬


‫‪ -48‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ ﰲ )ا ﺘﺎرات ص‪» :(14‬اﻟﺼﺤﻴﺢ أﻧﻪ ﻻ ﺴﺘﺤﺐ ﳎﺎوزة ﳏـﻞ اﻟﻔـﺮض ﰲ ﻃﻬـﺎرة اﳌـﺎء؛ ﻷن ﷲ ﺗﻌـﺎﱃ‬
‫ﺻـﲆ ﷲ ﻠﻴـﻪ ّ‬
‫وﺳـﲅ ﱂ ﯾـﺬ ﺮ أ ـﺪ ﻣـﳯﻢ أﻧـﻪ ﻓﻌـﻞ‬ ‫ذ ﺮ ﺪ اﻟﻮﺿﻮء إﱃ اﳌﺮﻓﻘﲔ وا ﻜﻌﺒﲔ‪ ،‬وﰻ اﻟﻮاﺻﻔﲔ ﻟﻮﺿﻮء اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ذ وﻻ رﻏّﺐ ﻓ ﻪ«‪ .‬ﰒ ﺑﲔ أن ﻣﺎ ورد ﰲ ﺪﯾﺚ أﰊ ﻫﺮﺮة‪» :‬ﳁﻦ اﺳﺘﻄﺎع ﻣ ﲂ أن ﯾﻄﻴـﻞ ﻏﺮﺗـﻪ وﲢﺠـﻴ ‪ «...‬ﻣـﺪرج‬
‫ﻣﻦ م أﰊ ﻫﺮﺮة‪.‬‬
‫‪ -49‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪.‬‬
‫‪ 9‬ـ ﰒ ﯾﻐﺴﻞ ر ﻠﻴﻪ ﻣﻊ ا ﻜﻌﺒﲔ ﺛﻼ ً ﺛﻼ ً )‪.(52‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪.‬‬ ‫ﻫﺬا أﳈﻞ اﻟﻮﺿﻮء ا ي ﻓﻌ اﻟﻨﱯ ّ‬
‫‪ 33‬ـ واﻟﻔﺮض ﻣﻦ ذ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ أن ﯾﻐﺴﻞ ﻣﺮة وا ﺪة‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وأن ﺮﳢﺎ ﲆ ﻣﺎ ذﺮﻩ ﷲ ﺗﻌﺎﱃ ﰲ ﻗﻮ ‪ َ }} :‬أَﳞَﺎ ا ِ َﻦ آ َﻣ ُﻮا ِإ َذا ُﻗ ْﻤ ُ ْﱲ‬
‫ـﲂ إ َِﱃ‬ ‫وﺳ ُ ْﲂ َوأَ ْر ُ ﻠَ ُ ْ‬
‫إ َِﱃ اﻟﺼ َﻼ ِة ﻓَﺎﻏْ ِﺴﻠُﻮا ُو ُﺟﻮﻫ ُ َْﲂ َوأَﯾْ ِﺪ َ ُ ْﲂ إ َِﱃ اﻟْ َﻤ َﺮا ِﻓ ِﻖ َوا ْﻣ َﺴ ُﺤﻮا ِ ُﺮؤُ ِ‬
‫ا ْ َﻜ ْﻌ َﺒ ْ ِﲔ {{ اﳌﺎﺋﺪة‪٦ :‬‬
‫‪ 3‬ـ وأن ﻻ ﯾﻔﺼﻞ ﺑ ﳯﺎ ﺑﻔﺎﺻﻞ ﻃﻮﯾﻞ )‪ (53‬ﻋﺮﻓﺎً‪ ،‬ﲝﻴـﺚ ﻻ ﯾﻨ ـﲏ )‪ (54‬ﺑﻌﻀـﻪ‬
‫ﲆ ﺑﻌﺾ‪ ،‬وﻛﺬا ُﰻ ﻣﺎ اﺷﱰﻃﺖ اﳌﻮ ة‪.‬‬
‫)‪(55‬‬
‫ﻓﺼﻞ‬
‫]ﰲ اﳌﺴﺢ ﲆ اﳋﻔﲔ واﳉﺒﲑة[‬
‫وﳓﻮﻫﲈ ﻣﺴﺢ ﻠﳱﲈ إن ﺷﺎء )‪:(56‬‬
‫‪ 34‬ـ ﻓﺈن ﰷن ﻠﻴﻪ ُﺧﻔ ِﺎن ُ‬
‫‪ -50‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﺳﺒﺎﺑ ﻪ ﰲ أذﻧﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ -51‬ﺑﲔ اﻟﺸﻴﺦ أﻧﻪ ﻻ ﺴﺘﺤﺐ أ ﺬ ﻣﺎء ﺪﯾﺪ ﻟﻸذﻧﲔ؛ ﻟﻌﺪم ﲱﺔ اﳊﺪﯾﺚ اﻟﻮارد ﻓ ﻪ )ا ﺘﺎرات ص‪.(15‬‬
‫‪ -52‬ز دة ﻣﻦ‪» :‬ب‪ ،‬ط«‪.‬‬
‫‪ -53‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻛﺜﲑ‪.‬‬
‫‪ -54‬ﰲ »ط«‪ :‬ﲝﻴﺚ ﯾﻨ ﲏ‪.‬‬
‫‪ -55‬ﻟ ﺴﺖ ﰲ‪» :‬ب‪ ،‬ط«‪.‬‬
‫‪ -56‬ﺑﲔ اﻟﺸﻴﺦ أﻧﻪ إذا ﰷن ﰲ اﳋﻒ ﺧﺮق أو ﻓ ﻖ ﯾﺼﻒ اﻟ ﴩة‪ ،‬ﻓﺎﻟﺼﺤﻴﺢ ﺟﻮاز اﳌﺴﺢ ﻠﻴﻪ؛ ﻷﻧـﻪ ﺧـﻒ ﻓ ـﺪ ﻞ ﰲ‬
‫ﲻﻮم اﻟﻨﺼﻮص‪ ،‬وﻷن ﺧﻔﺎف اﻟﺼ ﺎﺑﺔ اﻟﻈﺎﻫﺮ ﻣﳯﺎ أﳖﺎ ﻻ ﲣﻠﻮ ﻣﻦ ﻓ ﻖ أو ﺷﻖ‪ .‬ﻛﲈ ﺑﲔ‪ :‬أن اﺑﺘﺪاء اﳌﺪة ـﲆ اﻟﺼـﺤﻴﺢ‬
‫‪ 1‬ـ ﯾﻮﻣﺎً وﻟﻴ ﻠﻤﻘﲓ‪.‬‬
‫ـ وﺛﻼﺛﺔ أ م ﺑﻠﻴﺎ ﳱﻦ ﻠﻤﺴﺎﻓﺮ‪.‬‬

‫ﻣﻦ اﳌﺴﺢ ﻻ ﻣﻦ وﻗﺖ اﳊﺪث‪ ،‬وأن اﻟﻄﻬﺎرة ﻻ ﺗ ﻘﺾ ﲞﻠﻊ اﳋﻒ اﳌﻤﺴـﻮح وﳓـﻮﻩ‪ ،‬ﻛـﲈ ﻻ ﺗ ـ ﻘﺾ أﯾﻀـﺎً ﺑـ م اﳌـﺪة ﻣـﺎ‬
‫داﻣﺖ اﻟﻄﻬﺎرة ﻗ ﺔ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(17 ،16 ،15‬‬
‫)‪(57‬‬
‫ﲆ ﻃﻬﺎرة‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ﴩط أن ﯾﻠ ﺴﻬﲈ‬
‫‪ 3‬ـ وﻻ ﳝﺴﺤﻬﲈ )‪ (58‬إﻻ ﰲ اﳊﺪث اﻷﺻﻐﺮ‪.‬‬
‫ﻋﻦ أﺲ ﻣﺮﻓﻮ ﺎً‪» :‬إذا ﺗﻮﺿـﺄ أ ـﺪﰼ‪ ،‬وﻟـ ﺲ ﺧﻔ ـﻪ ﻓﻠﳰﺴـﺢ ﻠـﳱﲈ‪ ،‬وﻟﻴﺼـﻞ‬
‫ﻓﳱﲈ‪ ،‬وﻻ ﳜﻠﻌﻬﲈ إن ﺷﺎء إﻻ ﻣﻦ ﺟ ﺎﺑﺔ« ‪ .‬رواﻩ اﳊ ﰼ وﲱ ﻪ)‪.(59‬‬
‫‪ 35‬ـ ﻓﺈن ﰷن ﲆ أﻋﻀﺎء وﺿـﻮﺋﻪ ﺟ ـﲑ ٌة ـﲆ ﴪـ‪ ،‬أو دوا ٌء ـﲆ ُﺟ ْـﺮح‪،‬‬
‫وﯾﴬﻩ اﻟﻐﺴﻞ‪َ :‬ﻣ َﺴ َ ﻪ ﳌﺎء ﰲ اﳊﺪث اﻷﻛﱪ واﻷﺻﻐﺮ ﺣﱴ ﯾﱪأ )‪.(60‬‬
‫أﻛﱶ ﻇﺎﻫ ِﺮﻫﲈ‪.‬‬
‫‪ 36‬ـ وﺻﻔﺔ ﻣﺴﺢ اﳋﻔﲔ‪ :‬أن ﳝﺴﺢ َ‬
‫‪ 37‬ـ وأﻣﺎ اﳉﺒﲑة‪ :‬ﻓﳰﺴﺢ ﲆ ﲨﻴﻌﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ -57‬ﰲ »أ«‪ :‬ﺑﻠ ﺴﻬﺎ‪.‬‬


‫‪ -58‬ﰲ »أ‪ ،‬ب«‪ :‬ﳝﺴﺤﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -59‬رواﻩ اﳊ ﰼ )‪ (181/1‬وﻗﺎل‪ :‬ﲱﻴﺢ ﲆ ﴍط ﻣﺴﲅ‪ ،‬وا ارﻗﻄﲏ )‪ ،(203/1‬واﻟﺒﳱﻘـﻲ )‪ ،(289/1‬ﯾﻨﻈـﺮ‪» :‬ﻧﺼـﺐ‬
‫اﻟﺮاﯾــﺔ« ﻠﺰﯾﻠﻌــﻲ )‪ ،(179/1‬ﻗــﺎل ﰲ »ﺳــﺒﻞ اﻟﺴــﻼم« )‪ :(313/1‬واﳊــﺪﯾﺚ ﻗــﺪ أﻓــﺎد ﴍﻃﻴــﺔ اﻟﻄﻬــﺎرة‪ ،‬وأﻃﻠﻘــﻪ ﻋــﻦ‬
‫اﻟﺘﻮﻗ ﺖ ﻓﻬﻮ ﻣﻘ ﺪ ﺑﻪ‪ ،‬ﻛﲈ ﯾﻔ ﺪ ﺪﯾﺚ ﺻﻔﻮان ﻦ ﻋﺴﺎل‪ ،‬و ﺪﯾﺚ ﲇ‪ ،‬رﴈ ﷲ ﻋﳯﲈ‪.‬‬
‫‪ -60‬ﺑﲔ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن ﻣﺴﺢ اﳉﺒﲑة ﻻ ﺸﱰط ﺗﻘﺪم ﻃﻬﺎرة‪ ،‬وﺳﻮاء ﰷن اﻟﺸﺪ ﲆ ﳏﻞ اﳊﺎ ـﺔ أو زاﺋـﺪاً ـﲆ ذ ‪ ،‬إﻻ‬
‫أﻧﻪ إذا أﻣﻜ ﻪ أن ﳜﺘﴫ اﻟﺸﺪ وﺟﺐ ﻠﻴﻪ‪) .‬ا ﺘﺎرات ص‪.(16‬‬
‫ب ﻧﻮاﻗﺾ اﻟﻮﺿﻮء‬
‫‪ 38‬ـ وﱔ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﳋﺎرج ﻣﻦ اﻟﺴ ﻠﲔ ﻣﻄﻠﻘﺎً‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وا م ا ﻜ ﲑ وﳓﻮﻩ )‪.(61‬‬
‫‪ 3‬ـ وزوال اﻟﻌﻘﻞ ﺑﻨﻮم أو ﲑﻩ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ وأﰻ ﳊﻢ اﳉﺰور )‪.(62‬‬
‫‪ 5‬ـ وﻣﺲ اﳌﺮأة ﺸﻬﻮة‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ وﻣﺲ اﻟ َﻔ ْﺮجِ‪.‬‬
‫ﺴﻴﻞ اﳌﻴﺖ )‪.(63‬‬
‫‪ 7‬ـ وﺗﻐ ُ‬

‫‪ -61‬رﺟﺢ اﻟﺸﻴﺦ أن ا م واﻟﻘﻲء وﳓﻮﻫﲈ ﻻ ﯾﻨﻘﺾ اﻟﻮﺿﻮء ﻗﻠﻴﻠﻬﺎ وﻻ ﻛﺜﲑﻫﺎ؛ ﻷﻧﻪ ﱂ ـﺮد دﻟﻴـﻞ ﺑـﲔ ـﲆ ﻧﻘـﺾ اﻟﻮﺿـﻮء‬
‫ﲠﺎ‪ ،‬واﻷﺻﻞ ﺑﻘﺎء اﻟﻄﻬﺎرة‪) ،‬ا ﺘﺎرات ص‪.(17‬‬
‫‪62‬‬
‫‪ -‬اﳉﺰور‪ :‬اﻹﺑﻞ‪ .‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ‪» :‬واﻟﺼﺤﻴﺢ أن ﲨﻴﻊ أﺟﺰاء اﻹﺑﻞ ﰷ ﻜﺮش واﻟﻘﻠﺐ واﳌﴫان وﳓﻮﻫﺎ ﻗﺾ؛ ﻷﻧﻪ دا ﻞ‬
‫ﰲ ﺣﳬﻬﺎ وﻟﻔﻈﻬﺎ وﻣﻌﻨﺎﻫﺎ‪ ،‬واﻟﺘﻔﺮﯾﻖ ﺑﲔ أﺟﺰاﲛﺎ ﻟ ﺲ دﻟﻴﻞ وﻻ ﺗﻌﻠﻴﻞ« )ا ﺘﺎرات ص‪ .(17‬وﻗﺎل‪ :‬إن اﻹﺑﻞ اﺧ ﺼﺖ‬
‫ﻋﻦ ﺑﻘ ﺔ ا ﳢﺎﰂ ﺑﺜﻼﺛﺔ أﺷﻴﺎء‪ :‬أ ﺪﻫﺎ‪ :‬أن ﶵﻬﺎ ﯾﻨﻘﺾ اﻟﻮﺿﻮء‪ .‬اﻟﺜﺎﱐ‪ :‬أﻧﻪ ﻻ ﺗﺼﺢ اﻟﺼﻼة ﺑﺄﻋﻄﺎﳖﺎ‪ ،‬وﻫﻮ ﻣﺎ ﺗﻘﲓ ﻓ ﻪ‪،‬‬
‫وﺗﺄوي إﻟﻴﻪ‪ .‬اﻟﺜﺎﻟﺚ‪ :‬أﳖﺎ اﻷﺻﻞ ﰲ ا ت ﲆ اﻟﺼﺤﻴﺢ‪) .‬اﻟﻘﻮا ﺪ واﻟﻔﺮوق ص‪.(168‬‬
‫ﻗﺎل اﻟﺸ ﻴﺦ ﻋﺒﺪ ﷲ ﻦ ﻋﻘ ﻞ‪ :‬و ﺰاد راﺑﻊ‪ :‬ﻻ ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺑﻐﲑ اﻹﺑﻞ‪ ،‬اي ﰲ ا ﯾﺔ‪.‬‬
‫‪ 8‬ـ واﻟﺮد ُة‪ :‬وﱔ ُ ْﲢﺒﻂ اﻷﻋﲈل ﳇﻬﺎ )‪.(64‬‬
‫ﻟﻘﻮ ﺗﻌﺎﱃ‪ }} :‬أَ ْو َ ﺎ َء أَ َ ٌﺪ ِﻣ ْ ُ ْﲂ ِﻣ َﻦ اﻟْﻐَﺎﺋِﻂِ أَ ْو َﻻ َﻣ ْﺴ ُ ُـﱲ اﻟ َﺴـﺎ َء {{ ]اﳌﺎﺋـﺪة‪:‬‬
‫‪. [6‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪ :‬أﻧﺘﻮﺿﺄ ﻣﻦ ﳊﻮم اﻹﺑﻞ؟ ﻓﻘـﺎل‪» :‬ﻧﻌـﻢ« ‪.‬‬ ‫وﺳﺌﻞ اﻟﻨﱯ ّ‬
‫رواﻩ ﻣﺴﲅ )‪.(65‬‬
‫وﻗﺎل ﰲ اﳋﻔﲔ‪» :‬وﻜﻦ ﻣـﻦ ـﺎﺋﻂ وﺑـﻮلٍ وﻧـﻮم« ‪ .‬رواﻩ اﻟ ﺴـﺎﰄ واﻟﱰﻣـﺬي‬
‫وﲱ ﻪ )‪.(66‬‬
‫ب ﻣﺎ ﯾﻮﺟﺐ اﻟﻐﺴﻞ وﺻﻔ ﻪ‬
‫‪ 39‬ـ وﳚﺐ اﻟﻐﺴﻞ ﻣﻦ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ اﳉﻨﺎﺑﺔ‪ :‬وﱔ‪:‬‬
‫أ ـ إ ﺰال اﳌﲏ ﺑﻮطء أو ﲑﻩ‪.‬‬
‫ب ـ أو ﻟﺘﻘﺎء اﳋﺘﺎﻧﲔ‪.‬‬

‫‪ -63‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬وﻧﻘﺾ اﻟﻮﺿﻮء ﺑﺘﻐﺴﻴﻞ اﳌﻴﺖ ﻓ ﻪ ﻧﻈﺮ؛ ﻷن اﳊﺪﯾﺚ اﻟﻮارد ﻓ ﻪ ﱂ ﯾﺜ ﺖ‪ ،‬وﻣﺎ روي ﻋﻦ ا ﻦ ﲻﺮ وا ـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﰲ أﻣـﺮﻫﲈ ﻣـﻦ ﻏﺴـﻞ اﳌﻴـﺖ ﻟﻮﺿـﻮء ﻻ ﯾﺘﻌـﲔ ﲪـ ـﲆ اﻟﻮﺟـﻮب‪ ،‬وﻻ ﺰﯾـﻞ اﻷﺻـﻞ اﻟﺜﺎﺑـﺖ ﰲ ﺑﻘـﺎء ﻃﻬـﺎرة‬
‫اﻟﻐﺎﺳﻞ‪ ،‬ﺣ ﺚ ﱂ ﳛﺼﻞ ﻗﺾ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(17‬‬
‫‪ -64‬ذﺮ اﻟﺸﻴﺦ ﻣﻦ ﻧﻮاﻗﺾ اﻟﻮﺿﻮء‪ :‬ﻣﻮﺟ ﺎت اﻟﻐﺴﻞ‪) .‬ﻧﻮر اﻟﺒﺼﺎ ﺮ ص‪.(12‬‬
‫‪ -65‬رواﻩ ﻣﺴﲅ )‪.(360‬‬
‫‪ -66‬رواﻩ أﲪﺪ )‪ ،(239/4‬واﻟﱰﻣﺬي )‪ ،(96‬وﻗـﺎل‪ :‬ـﺪﯾﺚ ﺣﺴـﻦ ﲱـﻴﺢ‪ ،‬واﻟ ﺴـﺎﰄ )‪ ،(84/1‬وا ـﻦ ﻣﺎ ـﻪ )‪،(478‬‬
‫وا ارﻗﻄﲏ )‪ ،(15‬واﻦ ﺧﺰﳝﺔ )‪.(196‬‬
‫‪ 2‬ـ وﺧﺮوج دم اﳊﻴﺾ‪ ،‬واﻟﻨﻔﺎس‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وﻣﻮت ﲑ اﻟﺸﻬﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ وإﺳﻼم ا ﲀﻓﺮ‪.‬‬
‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﱃ‪◌َ }} :‬إ ِْن ُﻛ ْﻨ ُ ْﱲ ُﺟ ُ ًﺒﺎ ﻓَﺎﻃ ُﻬﺮوا {{ ]اﳌﺎﺋﺪة‪. [6 :‬‬
‫وﻗﺎل ﺗﻌﺎﱃ‪َ }} :‬و َﻻ ﺗ َ ْﻘ َﺮﺑُﻮﻫُﻦ َﺣـﱴ ﯾ َ ْﻄﻬ ُْـﺮ َن ﻓَـ ِﺈ َذا ﺗ ََﻄ ْﻬـﺮ َن ﻓَ ْـﺄﺗ ُﻮﻫُﻦ ِﻣ ْـﻦ َﺣ ْ ُ‬
‫ـﺚ‬
‫أَ َﻣ َﺮُ ُﰼ ا ُ {{ اﻵﯾﺔ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ [222 :‬؛ أي‪ :‬إذا ا ﺴﻠﻦ‪.‬‬
‫وﺳﲅ ﻟﻐﺴﻞ ﻣﻦ ﺗﻐﺴﻴﻞ اﳌﻴﺖ )‪.(67‬‬ ‫‪ ‬وﻗﺪ أﻣﺮ اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫‪ ‬وأﻣﺮ ﻣﻦ أﺳﲅ أن ﯾﻐ ﺴﻞ )‪.(68‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ ﻣﻦ اﳉﻨﺎﺑﺔ‪:‬‬ ‫‪ 40‬ـ وأﻣﺎ ﺻﻔﺔ ﻏُ ْﺴﻞ اﻟﻨﱯ ّ‬
‫‪ 1‬ـ ﻓﲀن ﯾﻐﺴﻞ ﻓﺮ ﻪ أو ًﻻ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﰒ ﯾﺘﻮﺿﺄ وﺿﻮءاً ﰷﻣ ًﻼ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﰒ ﳛﱻ اﳌﺎء ﲆ رأﺳﻪ ﺛﻼ ً‪َ ُ ،‬ﺮوﯾْﻪ ﺑﺬ )‪.(69‬‬

‫‪ -67‬ﻛﲈ ﰲ ﺪﯾﺚ أﰊ ﻫﺮﺮة‪ ،‬رواﻩ أﲪﺪ )‪ ،(280/2‬أﺑﻮ داود )‪ ،(3161‬واﻟﱰﻣـﺬي )‪ (993‬وﺣﺴـﻨﻪ‪ ،‬وﲱ ـﻪ اﻷﻟﺒـﺎﱐ‬
‫ﻛﲈ ﰲ »اﻹرواء« )‪.(144‬‬
‫‪ -68‬ﻛﲈ ﰲ ﺪﯾﺚ ﻗ ﺲ ﻦ ﺎﰡ‪ ،‬رواﻩ أﺑﻮ داود )‪ ،(355‬واﻟﱰﻣﺬي )‪ (605‬وﺣﺴﻨﻪ‪ ،‬واﻟ ﺴﺎﰄ )‪.(109/1‬‬
‫‪69‬‬
‫‪ -‬ﲱﺢ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺘﺜﻠﻴﺚ ﻻ ُْﴩع ﰲ اﻟ ُﻐﺴﻞ إﻻ ﰲ ﻏﺴﻞ اﻟﺮأس‪ .‬ﻛﲈ رﺟﺢ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن ﻣﻦ ﻠﻴﻪ ﺪ ن ـ أﻛﱪ‬
‫وأﺻﻐﺮ ـ وﻧﻮى اﻷﻛﱪ‪ ،‬و ّﰪ ﺑﺪﻧﻪ ﻟ ُﻐﺴﻞ‪ ،‬أﻧﻪ ﻜﻔﻲ ﻋﻦ اﻷﺻﻐﺮ‪ ،‬وﻟﻮ ﱂ ﯾﻨﻮﻩ ﲞﺼﻮﺻﻪ‪) ،‬ا ﺘﺎرات ص‪.(18‬‬
‫ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ اﻦ ﻋﻘ ﻞ‪ :‬وﻛﺬ ﻫﻮ ﰲ اﳌﺬﻫﺐ‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﰒ ﯾﻔ ﺾ اﳌﺎء ﲆ ﺳﺎ ﺮ ﺟﺴﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﰒ ﯾﻐﺴﻞ ر ﻠﻴﻪ ﲟﺤﻞ آﺧﺮ )‪.(70‬‬
‫‪ 41‬ـ واﻟﻔﺮض ﻣﻦ ﻫﺬا‪:‬‬
‫ﻏ َ ْﺴ ُﻞ ﲨﻴﻊ اﻟﺒﺪن‪ ،‬وﻣﺎ ﲢﺖ اﻟﺸﻌﻮر اﳋﻔ ﻔﺔ وا ﻜ ﻴﻔﺔ‪ .‬وﷲ أ ﲅ‪.‬‬

‫‪ -70‬ﻛﲈ ﰲ ﺪﯾﺚ ﻣﳰﻮﻧﺔ‪ ،‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(382/1‬وﻣﺴﲅ )‪.(317‬‬


‫ب اﻟﺘﳰﻢ‬
‫‪ 42‬ـ وﻫﻮ اﻟﻨﻮع اﻟﺜﺎﱐ )‪ (71‬ﻣﻦ اﻟﻄﻬﺎرة‪.‬‬
‫‪ 43‬ـ وﻫﻮ ﺑﺪل ﻋﻦ اﳌﺎء )‪ ،(72‬إذا ﺗﻌﺬر اﺳﺘﻌﲈل اﳌﺎء ﻷﻋﻀﺎء اﻟﻄﻬـﺎرة )‪،(73‬‬
‫أو ﺑﻌﻀﻬﺎ‪ ،‬ﻟﻌﺪﻣﻪ‪ ،‬أو ﺧﻮف ﴐر ﺳﺘﻌﲈ ‪.‬‬
‫‪ 44‬ـ ﻓ ﻘﻮم اﻟﱰاب ﻣﻘﺎم اﳌﺎء ﺑﺄن‪:‬‬
‫ﯾﻨﻮي رﻓﻊ ﻣﺎ ﻠﻴﻪ ﻣﻦ اﻷ ﺪاث‪.‬‬
‫‪1‬ـ َ‬
‫‪ 2‬ـ ﰒ ﯾﻘﻮ َل‪ » :‬ﺴﻢ ﷲ«‪.‬‬
‫ﯾﴬب اﻟﱰاب ﺑﻴﺪﯾﻪ ﻣﺮة وا ﺪة )‪.(74‬‬
‫‪3‬ـﰒ َ‬
‫‪ 4‬ـ ﳝﺴﺢ ﲠﲈ ﲨﻴﻊ و ﻪ‪ ،‬وﲨﻴﻊ ﻛﻔ ﻪ‪.‬‬
‫‪ 45‬ـ ﻓﺈن ﴐب ﻣﺮﺗﲔ ﻓﻼ ﺑﺄس‪.‬‬

‫‪ -71‬ﺗﻘﺪم اﻟﻨﻮع اﻷول وﻫﻮ اﻟﻄﻬﺎرة ﳌﺎء‪.‬‬


‫‪ -72‬ﺣﳬﻪ ﺣﲂ اﳌﺎء ﰲ ﰻ أﺣﻮا ‪ ،‬ﻓـﻼ ﺸـﱰط دﺧـﻮل اﻟﻮﻗـﺖ‪ ،‬وﻻ ﯾﺒﻄـﻞ ﺑـﺪﺧﻮ وﻻ ﲞﺮو ـﻪ‪ ،‬وإذا ـﳰﻢ ﻠﻨﻔـﻞ‬
‫اﺳ ﺎح ﺑﻪ اﻟﻔﺮض وﻣﺎ دوﻧﻪ‪ .‬ﻛﲈ ﻗﺮرﻩ اﻟﺸﻴﺦ ﰲ )ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(18‬‬
‫‪ -73‬رﺟﺢ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أﻧﻪ ﻻ ﳚﺐ اﻟﺘﳰﻢ وﻻ ﴩع ﻣﻦ ﳒﺎﺳﺔ اﻟﺒﺪن‪) .‬ا ﺘﺎرات ص‪.(20‬‬
‫‪ -74‬ﲱﺢ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺘﳰﻢ ﻜﻮن ﲁ ﻣﺎ ﺗﺼﺎ ﺪ ﲆ اﻷرض‪ ،‬ﻣﻦ ﺮاب ﻏﺒﺎر أو ﻻ ﻏﺒﺎر ‪ ،‬أو رﻣـﻞ‪ ،‬أو ﲩـﺮ‪ ،‬أو‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ أﻧﻪ ﳰﻢ ﰲ ﰻ ﻣﻮﺿﻊ أدرﻛﺘﻪ ﻓ ﻪ اﻟﺼـﻼة‪) .‬ا ﺘـﺎرات اﳉﻠﻴـﺔ‬ ‫ﲑ ذ ؛ ﻷن اﻟﻈﺎﻫﺮ ﻣﻦ ﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ص‪.(19‬‬
‫ﻗﺎل ﷲ ﺗﻌﺎﱃ‪ }} :‬ﻓَ َ ْﲅ َﲡ ُِﺪوا َﻣﺎ ًء ﻓَ َ َﻴﻤ ُﻤـﻮا َﺻـ ِﻌ ًﻴﺪا َﻃﻴ ًﺒـﺎ ﻓَﺎ ْﻣ َﺴـ ُﺤﻮا ﺑ ُِﻮ ُﺟـﻮ ِﻫ ُ ْﲂ‬
‫َوأَﯾْ ِﺪ ُ ْﲂ ِﻣ ْ ُﻪ َﻣﺎ ُ ِﺮ ُﯾﺪ ا ُ ِﻟ َﻴ ْﺠ َﻌ َﻞ َﻠ َ ْﻴ ُ ْﲂ ِﻣ ْـﻦ َﺣ َـﺮج ٍ َو َ ِﻜ ْـﻦ ُ ِﺮ ُﯾـﺪ ِﻟ ُﻴ َﻄ َﻬـﺮُ ْﰼ َو ِﻟ ُﻴ ِـﱲ ِﻧ ْﻌ َﻤﺘَـ ُﻪ‬
‫ون {{ ]اﳌﺎﺋﺪة‪. [6 :‬‬ ‫َﻠ َ ْﻴ ُ ْﲂ ﻟ َ َﻌﻠ ُ ْﲂ َ ْﺸ ُﻜ ُﺮ َ‬
‫وﺳـﲅ ﻗـﺎل‪» :‬أﻋﻄﻴـﺖ ﲬﺴـﺎً ﱂ ﯾُ ْﻌ َﻄﻬ ُّـﻦ‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬ ‫وﻋﻦ ﺎ ﺮ أن اﻟﻨﱯ ّ‬
‫أ ﺪ ﻣﻦ اﻷﻧ ﺎء ﻗ ﲇ‪ :‬ﻧﴫت ﻟﺮﻋﺐ ﻣﺴـﲑة ﺷـﻬﺮ‪ ،‬وﺟﻌﻠـﺖ ﱄ اﻷرض ﻣﺴـ ﺪاً‬
‫وﻃﻬﻮراً‪ ،‬ﻓﺄﳝﺎ ر ﻞ أدرﻛﺘـﻪ اﻟﺼـﻼة ﻓﻠﻴﺼـﻞ‪ ،‬وأ ﻠـﺖ ﱄ اﻟﻐﻨـﺎﰂ‪ ،‬وﱂ ﲢـﻞ ﻷ ـﺪ‬
‫ﻗ ﲇ‪ ،‬وأﻋﻄﻴﺖ اﻟﺸﻔﺎ ﺔ‪ ،‬وﰷن اﻟﻨﱯ ﯾﺒﻌﺚ إﱃ ﻗﻮﻣـﻪ ﺎﺻـﺔ‪ ،‬وﺑﻌﺜـﺖ إﱃ اﻟﻨـﺎس‬
‫ﺎﻣﺔ« ‪ .‬ﻣ ﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(75‬‬
‫ﺪث أﺻﻐﺮ ﱂ ﳛﻞ ‪:‬‬ ‫‪ 46‬ـ وﻣﻦ ﻠﻴﻪ ٌ‬

‫‪ -75‬أﺧﺮ ﻪ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(435/1‬وﻣﺴﲅ )‪.(521‬‬


‫‪ 1‬ـ أن َ‬
‫ﯾﺼﲇ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وﻻ أن َ‬
‫ﯾﻄﻮف ﻟﺒ ﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وﻻ ﳝﺲ اﳌﺼﺤﻒ‪.‬‬
‫‪ 47‬ـ و ﺰﯾﺪ ﻣﻦ ﻠﻴﻪ ﺪث أﻛﱪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ أﻧﻪ ﻻ ﯾﻘﺮأ ﺷ ﺎً ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وﻻ ﯾﻠﺒﺚ ﰲ اﳌﺴ ﺪ ﺑﻼ وﺿﻮء‪.‬‬
‫‪ 48‬ـ و ﺰﯾﺪ اﳊﺎﺋﺾ واﻟﻨﻔﺴﺎء‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ أﳖﺎ ﻻ ﺗﺼﻮم‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وﻻ ﳛﻞ وﻃﺆﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وﻻ ﻃﻼﻗﻬﺎ‪.‬‬
‫ﻛﺘﺎب اﳉﻨﺎ ﺰ‬
‫ﻛﺘﺎب اﳉﻨﺎ ﺰ‬

‫وﺳﲅ‪» :‬ﻟَﻘ ﻮا ﻣﻮ ﰼ ﻻ إ إﻻ ﷲ« ‪ .‬رواﻩ‬


‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫‪ 192‬ـ ﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ﻣﺴﲅ )‪.(76‬‬
‫‪ 193‬ـ وﻗﺎل‪» :‬اﻗﺮؤوا ﲆ ﻣﻮ ﰼ ﺲ« ‪ .‬رواﻩ اﻟ ﺴﺎﰄ وأﺑﻮ داود )‪.(77‬‬
‫‪ 194‬ـ وﲡﻬﲒ اﳌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻐﺴ )‪ (78‬و ﻜﻔ ﻨﻪ واﻟﺼﻼة ﻠﻴﻪ وﲪ ودﻓ ﻪ‪ُ :‬‬
‫ﻓﺮض‬
‫ﻛﻔﺎﯾﺔ‪.‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪» :‬أﴎﻋﻮا ﳉﻨﺎزة‪ ،‬ﻓﺈن ُﺗﻚ ﺻﺎﳊ ًﺔ‬ ‫‪ 195‬ـ ﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ﳀﲑ ﺗﻘﺪﻣﻮﳖﺎ إﻟﻴﻪ‪ ،‬وإن ﰷﻧﺖ ﲑ ذ ﻓﴩ ﺗﻀﻌﻮﻧﻪ ﻋﻦ رﻗﺎﲂ«)‪.(79‬‬

‫‪ -76‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪ ،(916‬وﻗﺪ ﺑﲔ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن ﻋﻴﺎدة اﳌﺮﯾﺾ ﻣﻦ آﻛﺪ اﻷﻋﲈل‪ ،‬وﺗﺘﺄﻛـﺪ ﰲ ﺣـﻖ اﻟﻘﺮﯾـﺐ وﻣـﻦ ﺣـﻖ‬
‫ﺎم أو ﺎص‪ ،‬وﯾ ﻐﻲ أﻻ ﯾﻄﻴﻞ اﳉﻠﻮس ﻋﻨﺪﻩ‪ ،‬وﻻ ﯾﻀﺠﺮﻩ ﻜﱶة اﻷﺳﺌ ‪ ،‬ﺑﻞ ﺮاﻋﻲ ـﺎ ‪ ،‬وإذا اﺣ ﴬـ ُﺳ ّـﻦ ُ‬
‫ﺗﻌﺎﻫـﺪ‬
‫ﺑﻞ َ ﻠْﻘﻪ‪ ،‬وﺗﻠﻘ ﻨﻪ اﻟﺸﻬﺎدة‪ ،‬ﻓﺈذا ﻣﺎت ﺳﻦ ﺗﻐﻤﻴﻀـﻪ‪ ،‬وﺗﻠﻴـﲔ ﻣﻔﺎﺻـ ‪ ،‬واﳌﺒـﺎدرة ﰲ ﲡﻬـﲒﻩ ﻟﺘﻐﺴـﻴﻞ واﻟﺘﻜﻔـﲔ واﶵـﻞ‬
‫وا ﻓﻦ‪ ،‬وﻫﺬﻩ ﻓﺮوض ﻛﻔﺎﯾﺔ‪) .‬ﻧﻮر اﻟﺒﺼﺎ ﺮ ص‪.(21‬‬
‫‪ -77‬أﺧﺮ ﻪ أﲪـﺪ )‪ (27/5‬وأﺑـﻮ داود )‪ ،(3121‬وا ـﻦ ﻣﺎ ـﻪ )‪ ،(1448‬وا ـﻦ ﺣ ـﺎن )‪ ،(720‬واﳊـ ﰼ )‪ ،(565/1‬وأﺑـﻮ‬
‫داود اﻟﻄﻴﺎﻟﴘ )‪ ،(931‬و ﲑﱒ ﻣﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻠ ن اﻟﺘﳰﻲ ﻋﻦ أﰊ ﻋ ن‪ ،‬ﻗـﺎل اﳊـﺎﻓﻆ ﰲ )اﻟﺘﻠﺨـﻴﺺ ‪» :(110/2‬وأ ـ‬
‫ا ﻦ اﻟﻘﻄﺎن ﻻﺿﻄﺮاب‪ ،‬و ﻟﻮﻗﻒ‪ ،‬وﲜﻬﺎ ﺎل أﰊ ﻋ ن وأﺑﻴﻪ‪ ،‬وﻧﻘﻞ أﺑﻮ ﻜﺮ ﻦ اﻟﻌﺮﰊ ﻋﻦ ا ارﻗﻄﲏ أﻧﻪ ﻗﺎل‪ :‬ﻫـﺬا‬
‫ﺪﯾﺚ ﺿﻌﻴﻒ اﻹﺳﻨﺎد‪ ،‬ﳎﻬﻮل اﳌﱳ‪ ،‬وﻻ ﯾﺼﺢ ﰲ اﻟﺒﺎب ﺪﯾﺚ«‪ .‬واﻧﻈﺮ‪» :‬اﻹرواء« )‪.(688‬‬
‫‪ -78‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﻛﺘﻐﺴﻴ ‪.‬‬
‫‪ -79‬أﺧﺮ ﻪ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(182/3‬وﻣﺴﲅ )‪.(944‬‬
‫‪ 196‬ـ وﻗﺎل‪» :‬ﻧﻔﺲ اﳌﺆﻣﻦ ﻣﻌﻠﻘﺔ ﺑ َِﺪﯾْ ِﻨﻪ ﺣﱴ ﯾﻘﴣ ﻋﻨﻪ« ‪ .‬رواﻩ أﲪﺪ‬
‫واﻟﱰﻣﺬي )‪.(80‬‬
‫‪ 197‬ـ واﻟﻮاﺟﺐ ﰲ ا ﻜﻔﻦ‪ :‬ﺛﻮب ﺴﱰ ﲨﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻮى رأس اﶈﺮم‪ ،‬وو ﻪ‬
‫اﶈﺮﻣﺔ )‪.(81‬‬
‫‪ 198‬ـ وﺻﻔﺔ اﻟﺼﻼة ﻠﻴﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ أن ﯾﻘﻮ َم ﻓ ﻜﱪ )‪ (82‬ﻓ ﻘﺮأ اﻟﻔﺎﲢﺔ‪.‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ‪.‬‬ ‫ﻜﱪ وﯾﺼﲇ ﲆ اﻟﻨﱯ ّ‬ ‫‪2‬ـﰒ َ‬
‫ﻜﱪ وﯾﺪﻋﻮ ﻠﻤﻴﺖ ﻓ ﻘﻮل‪:‬‬
‫‪3‬ـﰒ َ‬
‫ـ اﻠﻬﻢ اﻏﻔﺮ ﳊﻴﻨﺎ وﻣ ﺘﻨﺎ‪ ،‬وﺻﻐﲑ وﺒﲑ )‪ ،(83‬وﺷﺎﻫﺪ و ﺎﺋ ﺎ‪ ،‬و َذ َﻛﺮ‬
‫وأﻧﺜﺎ ‪ ،‬اﻠﻬﻢ ﻣﻦ أﺣ ﻴﺘﻪ ﻣ ﺎ ﻓﺄﺣ ﻪ ﲆ اﻹﺳﻼم‪ ،‬وﻣﻦ ﺗﻮﻓ ﺘﻪ ﻓ ﻮﻓﻪ ﲆ اﻹﳝﺎن‬
‫)‪.(84‬‬

‫‪ -80‬أﺧﺮ ـﻪ أﲪـﺪ )‪ ،(508 ،475 ،440/2‬واﻟﱰﻣـﺬي )‪ ،(1079 ،1078‬وا ـﻦ ﻣﺎ ـﻪ )‪ ،(2413‬وا ارﱊ )‪،(262/2‬‬
‫واﳊ ﰼ وﻗﺎل‪ :‬ﲱﻴﺢ ﲆ ﴍط اﻟﺸﻴ ﲔ‪.‬‬
‫‪ -81‬ﻗﺎل اﻟﺸﻴﺦ ﰲ )ﻧﻮر اﻟﺒﺼﺎ ﺮ ص‪ :(22‬وﯾ ﻐﻲ أن ﯾﺘﻮﱃ ﺗﻐﺴﻴ ﺎرف ﺑﺄﺣﲀم اﻟﻐﺴﻞ‪ ،‬أﻣﲔ‪ ،‬ﰒ ﺑﻌﺪ ﺗﻐﺴﻴ ﻜﻔـﻦ‬
‫اﻟﺮ ﻞ ﰲ ﺛﻼث ﻟﻔﺎﺋﻒ ﺑﻴﺾ‪ ،‬ﯾُﻠﻒ ﰲ ﰻ وا ـﺪة ﻣﳯـﺎ‪ ،‬وﳚﻌـﻞ اﳊﻨـﻮط ـﲆ ﻣ ﺎﻓـﺬﻩ وﻣﻮاﺿـﻊ ﲭـﻮدﻩ‪ ،‬وﺑـﲔ أﻛﻔﺎﻧـﻪ‪،‬‬
‫واﳌﺮأة ﻜﻔﻦ ﰲ إزار ورداء وﺧﲈر وﻟُﻔﺎﻓ ﲔ‪.‬‬
‫‪ -82‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬أن ﻜﱪ‪.‬‬
‫‪ -83‬ﰲ »ب‪ ،‬ط« ﺟﻌﻠﺖ ﻫﺬﻩ ﻣ ﺄﺧﺮة ﺑﻌﺪ ﻗﻮ ‪ :‬أﻧﺜﺎ ‪.‬‬
‫‪ -84‬أﺧﺮ ــﻪ أﲪــﺪ )‪ ،(368/2‬وأﺑــﻮ داود )‪ ،(3201‬واﻟﱰﻣــﺬي )‪ ،(1024‬وا ــﻦ ﻣﺎ ــﻪ )‪ ،(1498‬وا ــﻦ ﺣ ــﺎن )ﻣ ـﻮارد‬
‫‪ ،(757‬واﳊ ﰼ )‪ ،(358/1‬وﻗﺎل‪ :‬ﻫﺬا ﺪﯾﺚ ﲱﻴﺢ ﲆ ﴍط اﻟﺸﻴ ﲔ‪ ،‬وﱂ ﳜﺮ ﺎﻩ‪.‬‬
‫ـ اﻠﻬﻢ اﻏﻔﺮ ‪ ،‬وارﲪﻪ‪ ،‬و ﺎﻓﻪ‪ ،‬واﻋﻒ ﻋﻨﻪ‪ ،‬وأﺮم ﺰ ‪ ،‬ووﺳﻊ ﻣﺪ ‪،‬‬
‫واﻏﺴ ﳌﺎء واﻟﺜﻠﺞ واﻟﱪد‪ ،‬وﻧ َﻘﻪ ﻣﻦ ا ﻧﻮب ﻛﲈ ﯾُﻨَﻘﻰ اﻟﺜﻮب اﻷﺑﻴﺾ ﻣﻦ ا َﺲ‪،‬‬
‫اﻠﻬﻢ ﻻ ﲢﺮﻣ ﺎ أﺟﺮﻩ‪ ،‬وﻻ ﺗﻔ ﻨﺎ ﺑﻌﺪﻩ‪ ،‬واﻏﻔﺮ ﻟﻨﺎ و «)‪.(85‬‬
‫ـ وإن ﰷن ﺻﻐﲑاً ﻗﺎل ﺑﻌﺪ ا ﺎء اﻟﻌﺎم‪ :‬اﻠﻬﻢ اﺟﻌ ﻓَ َﺮﻃﺎً )‪ (86‬ﻟﻮا ﯾﻪ‪،‬‬
‫و ُذ ْﺧﺮاً‪ ،‬وﺷﻔ ﻌﺎً ﳎﺎ ً‪ ،‬اﻠﻬﻢ ﺛﻘﻞ ﺑﻪ ﻣﻮازﳯﲈ‪ ،‬وأﻋﻈﻢ ﺑﻪ أﺟﻮرﻫﲈ‪ ،‬واﺟﻌ ﰲ ﻛﻔﺎ‬
‫إ ﺮاﻫﲓ‪ ،‬و ِﻗ ِﻪ ﺮﲪﺘﻚ ﺬاب اﳉﺤﲓ )‪.(87‬‬
‫‪ 199‬ـ ﰒ ﻜﱪ وﺴﲅ‪.‬‬
‫وﺳﲅ‪» :‬ﻣﺎ ﻣﻦ ر ﻞ ﻣﺴﲅ ﳝﻮت‪ ،‬ﻓ ﻘﻮم‬ ‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬‫‪ 200‬ـ وﻗﺎل اﻟﻨﱯ ّ‬
‫ﲆ ﺟ ﺎزﺗﻪ أرﺑﻌﻮن ر ًﻼ‪ ،‬ﻻ ﴩﻮن ﺷ ﺎً‪ ،‬إﻻ ﺷﻔ َﻌﻬﻢ ﷲ ﻓ ﻪ« ‪ .‬رواﻩ ﻣﺴﲅ‬
‫)‪.(88‬‬
‫‪ 201‬ـ وﻗﺎل‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻬﺪ اﳉﻨﺎزة ﺣﱴ ﯾﺼﲆ ﻠﳱﺎ ﻓ ِﻗ َﲑاط‪ ،‬وﻣﻦ ﺷﻬﺪﻫﺎ‬
‫ﺣﱴ ﺗﺪﻓﻦ ﻓ ﻗﲑاﻃﺎن«‪ .‬ﻗ ﻞ‪ :‬وﻣﺎ اﻟﻘﲑاﻃﺎن؟ ﻗﺎل‪» :‬ﻣ ﻞ اﳉﺒﻠﲔ اﻟﻌﻈﳰﲔ« ‪.‬‬
‫ﻣ ﻔﻖ ﻠﻴﻪ )‪.(89‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ أن‪:‬‬ ‫‪ 202‬ـ وﳖ ﻰ اﻟﻨﱯ ّ‬

‫‪ -85‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪ ،(963‬وﻗﻮ ‪» :‬اﻠﻬﻢ ﻻ ﲢﺮﻣ ﺎ أﺟﺮﻩ‪ «...‬ﻗﻄﻌﺔ ﰲ ﺧ ﺎم اﳊﺪﯾﺚ ا ي ﻗ ‪.‬‬


‫‪ -86‬اﻟ َﻔ َﺮط‪ :‬اﻟﺴﺎﺑﻖ اﳌﺘﻘﺪم‪ ،‬أي‪ :‬اﺟﻌ ﺳﺎﺑﻘﺎً ﳍﲈ إﱃ اﳉﻨﺔ‪ ،‬واﻟ َﻔ َﺮط‪ :‬ﯾﻘﺎل ﻠﻮا ﺪ واﶺﻊ‪.‬‬
‫‪ -87‬ﻫﺬا د ﺎء ذ ﺮﻩ اﻟﻔﻘﻬﺎء ﰷ ﻦ ﻗﺪاﻣﺔ ﰲ »اﳌﻐﲏ«‪ ،‬وﻟ ﺲ ﺪﯾﺜﺎً‪.‬‬
‫‪ -88‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪.(948‬‬
‫‪ -89‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪ ،(196/3‬وﻣﺴﲅ )‪.(945‬‬
‫‪ 1‬ـ ُ َﳚﺼ َﺺ اﻟﻘﱪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ وأن ﯾُ ْﻘ َﻌﺪ ﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ وأن ﯾُ ْ َﲎ ﻠﻴﻪ«‪ .‬رواﻩ ﻣﺴﲅ )‪.(90‬‬
‫‪ 203‬ـ وﰷن إذا ﻓﺮغ ﻣﻦ دﻓﻦ اﳌﻴﺖ وﻗﻒ ﻠﻴﻪ‪ ،‬وﻗﺎل‪» :‬اﺳﺘﻐﻔﺮوا ﻷﺧ ﲂ‪،‬‬
‫واﺳﺄﻟﻮا اﻟﺘﺜ ﺖ‪ ،‬ﻓﺈﻧﻪ اﻵن ُﺴﺄل« ‪ .‬رواﻩ أﺑﻮ داود وﲱ ﻪ اﳊ ﰼ )‪.(91‬‬
‫‪ 204‬ـ و ﺴﺘﺤﺐ ﺗﻌﺰ ُﯾﺔ اﳌﺼﺎب ﳌﻴﺖ‪.‬‬
‫ﺻﲆ ﷲ ﻠﻴﻪ ّ‬
‫وﺳﲅ ﲆ اﳌﻴﺖ‪ ،‬وﻗﺎل‪» :‬إﳖﺎ رﲪﺔ«‬ ‫‪ 205‬ـ وﲃ اﻟﻨﱯ ّ‬
‫)‪.(92‬‬
‫‪ 206‬ـ ﻣﻊ أﻧﻪ ﻟﻌﻦ اﻟﻨﺎﲘﺔ )‪ (93‬واﳌﺴ ﳣﻌﺔ )‪.(94‬‬
‫‪ 207‬ـ وﻗﺎل‪» :‬زوروا اﻟﻘ ﻮر‪ ،‬ﻓﺈﳖﺎ ﺗﺬ ﺮ ﻵﺧﺮة«‪ .‬رواﻩ ﻣﺴﲅ)‪.(95‬‬
‫‪ 208‬ـ وﯾ ﻐﻲ ﳌﻦ زارﻫﺎ أن ﯾﻘﻮل‪» :‬اﻟﺴﻼم ﻠﻴﲂ أﻫﻞ دار ﻗﻮم ﻣﺆﻣ ﲔ‪،‬‬
‫وإ إن ﺷﺎء ﷲ ﲂ ﻻﺣﻘﻮن‪) ،‬وﺮﰘ ﷲ اﳌﺴﺘﻘﺪﻣﲔ ﻣ ﲂ واﳌﺴﺘﺄﺧﺮﻦ‪ ،‬ﺴﺄل‬

‫‪ -90‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪ .(970‬وﻗﺪ ﺑﲔ اﻟﺸﻴﺦ‪ :‬أن اﻟﺒﻨﺎء ﲆ اﻟﻘ ﻮر وﲡﺼﻴﺼﻬﺎ وﺗﺒ ﲑﻫﺎ واﳉﻠﻮس وا ﻜ ﺎﺑﺔ ﻠﳱﺎ ﳇﻪ ﳏـﺮم؛‬
‫ﻷن اﻟﻮﻋﻴﺪ اﻟﻮارد ﰲ ذ ﻻ ﯾ َ ْﻘ ُﴫ ﻋﻦ در ﺔ اﻟﺘﺤﺮﱘ‪) .‬ا ﺘﺎرات اﳉﻠﻴﺔ ص‪.(54‬‬
‫‪ -91‬أﺧﺮ ﻪ أﺑﻮ داود )‪ ،(3221‬واﳊ ﰼ )‪ ،(370/1‬واﻟﺒﳱﻘﻲ )‪ ،(56/4‬وﺣﺴﻨﻪ اﻟﻨﻮوي ﰲ »اﻷذﰷر« )‪.(147‬‬
‫‪ -92‬رواﻩ اﻟﺒ ﺎري )‪.(173/3‬‬
‫‪ -93‬اﻟﻨﻴﺎ ﺔ‪ :‬اﻟﺒﲀء ﲆ اﳌﻴﺖ ﺑﺼﻴﺎح وﻋﻮﯾﻞ‪.‬‬
‫‪ -94‬رواﻩ أﺑﻮ داود )‪ (3128‬ﻋﻦ أﰊ ﺳﻌﻴﺪ‪ .‬وﻓ ﻪ ﻋﻄﻴﺔ اﻟﻌﻮﰲ واﺑﻨﻪ وﺣﻔ ﺪﻩ‪ ،‬وﳇﻬﻢ ﺿﻌﻔﺎء‪ ،‬ﻣﻦ ﻃﺮق أﺧـﺮى ﻻ ﯾﺼـﺢ‬
‫ﳾء ﻣﳯﺎ‪» .‬إرواء اﻟﻐﻠﻴﻞ« )‪.(769‬‬
‫‪ -95‬أﺧﺮ ﻪ ﻣﺴﲅ )‪.(977‬‬
‫ﷲ ﻟﻨﺎ وﲂ اﻟﻌﺎﻓ ﺔ( )‪ ، (96‬اﻠﻬﻢ ﻻ ﲢﺮﻣ ﺎ أﺟﺮﱒ‪ ،‬وﻻ ﺗﻔ ﻨﺎ ﺑﻌﺪﱒ‪ ،‬واﻏﻔﺮ ﻟﻨﺎ وﳍﻢ‪،‬‬
‫ﺴﺄل ﷲ ﻟﻨﺎ وﲂ اﻟﻌﺎﻓ ﺔ« )‪.(97‬‬
‫‪ 209‬ـ وأي ﻗﺮﺑﺔ ﻓَ َﻌﻠﻬﺎ‪ ،‬وﺟﻌﻞ ﺛﻮاﲠﺎ ﳊﻲ أو ﻣ ٍﺖ ﻣﺴﲅ )‪ (98‬ﻧ َ َﻔ َﻌﻪ ذ ‪.‬‬
‫وﷲ أ ﲅ‪.‬‬

‫‪ -96‬ﻟ ﺴﺖ ﰲ‪» :‬ب‪ ،‬ط«‪.‬‬


‫‪ -97‬ﻫﺬا ا ﺎء ﶍﻮع ﻣﻦ ﺪة روا ت‪ ،‬ﯾﻨﻈﺮ » ﺎﻣﻊ اﻷﺻﻮل« )‪.(157/11‬‬
‫‪ -98‬ﰲ »ب‪ ،‬ط«‪ :‬ﺛﻮاﲠﺎ ﳌﺴﲅ ﻧ َ َﻔﻌﻪ‪.‬‬
Terjemah
KITAB THAHARAH/BERSUCI

BAB tentang Air

6. Adapun shalat memiliki syarat-syarat yaitu:

7. Bersuci (thaharah): sebagaimana sabda Nabi shallallahu ‘alahi wa sallam


“Tidak diterima shalat tanpa bersuci” (muttafaqun ‘alaihi). Barangsiapa yang
tidak bersuci dari hadats akbar, ashgar dan najis, maka shalatnya tidak sah.

8. Thaharah ada dua macam:

9. Salah satunya dengan air, dan inilah hukum asalnya

10. Segala sesuatu yang turun dari langit atau keluar dari bumi maka hukumnya
suci yang bisa mensucikan hadats dan najis, walaupun berubah warna, rasa dan
baunya dengan sesuatu yang suci. Sebagaimana sabda Nabi shallallahu ‘alaihi
wa sallam, “Sesungguhnya air itu suci dan tidak bisa menjadi najis akibat
sesuatu”

11. Apabila berubah salah satu sifatnya dengan sesuatu yang najis maka ia
menjadi najis dan wajib dijauhi/dihindari

12. Hukum asal sesuatu itu suci dan mubah

13. Apabila seorang muslim ragu-ragu mengenai kenajisan air, kain, wadah dan
lain-lain maka hukum asalnya suci atau dalam kasus ia yakin sucinya dan ragu-
ragu akan haditsnya. Sebagaimana sabda Nabi shallallahu ‘alahi wa sallam,
“Seseorang dikhayalkan bahwa ia mendapati (suara kentut) ketika shalat”,
“Hendaklah ia tidak pergi (membatalkan) shalaynya sampai benar-benar
mendengar suara atau mendapati baunya.” Muttafaqun ‘alaihi
BAB WADAH-WADAH
14. Semua wadah hukum asalnya mubah

15. Kecuali wadah dari emas dan perak dan sesuatu dari keduanya kecuali
kadar yang sedikit saja dari perak karena ada hajat. Sebagaimana sabda Nabi
shallallahu ‘alahi wa sallam, “Janganlah minum dari wadah emas dan perak,
janganlah makan dari piringnya, karena itu bagi mereka (orang kafir) di dunia
dan bagi kita di akhirat”. Muttafaqun ‘alaihi
BAB ISTINJA’ DAN MENUNAIKAN HAJAT (KE BELAKANG)

16. Disunnahkan apabila masuk WC/kamar mandi: mendahulukan kaki kiri


kemudian mengucapkan: bismillah,

ِ‫ﺑِﺴْﻢِ اﻟﻠﻪِ اَﻟﻠَّﻬُﻢَّ إِﻧِّﻲْ أَﻋُﻮْذُ ﺑِﻚَ ﻣِﻦَ اﻟْﺨُﺒُﺚِ وَاﻟْﺨَﺒَﺎﺋِﺚ‬

“Bismillaah, Allahumma innii a’uudzu bika minal khubutsi wal khabaa-its”

Artinya: “Dengan nama Allah. Ya Allah, sesungguhnya aku berlindung


kepadaMu dari godaan setan laki-laki dan perempuan”. (HR. Al-Bukhari dan
Muslim)

17. Apbila keluar: [1] Mendahulukan kaki kanan, [2] berdoa:

ِ ‫ اﳊَ ْﻤ ُﺪ ِ ِ ا ي أ ْذﻫ ََﺐ ﻋَﲏ اﻷ َذى َو‬،‫ﻏُ ْﻔ َﺮاﻧ ََﻚ‬


‫ﺎﻓﺎﱐ‬
“Aku mohon ampunanMu, segala puji bagi Allah yang telah menghilangkan
dariku rasa sakit dan menjaga kesehatanku.”

18. bersandar ketika duduk dengan kaki kiri dan menegakkan kaki kanan

19. menutup diri di ruangan tetutup/tembok atau yang lainnya

20. menjauh (dari manusia) apabila berada di tanah lapang

21. tidak boleh membuang hajat di:

Pertama: Jalan

Kedua: Tempat berkumpulnya manusia


Ketiga: di bawah pohon berbuah

Keempat: tempat yang bisa mengganggu manusia

22. Tidak boleh menghadap kiblat atau membelakanginya ketika menunaikan


hajat, sebagaimana sabda Nabi shallallahu ‘alahi wa sallam:

‫ َوﻻ َ ْﺴﺘَ ْﺪ ِ ُﺮوﻫَﺎ و َ ِﻜ ْﻦ َﴍ ُﻗﻮا ْأو ﻏَﺮﺑُﻮا‬، َ َ ْ ‫إ َذا أﺗ َ ْ ُ ُﱲ اﻟﻐَﺎﺋِﻂَ ﻓﻼ َ ْﺴﺘَ ْﻘ ِ ﻠُﻮا اﻟ ِﻘ‬
’“Kalau kalian berada di tempat buang air, maka janganlah menghadap
kiblat dan janganlah membelakangi kiblat. Namun menghadaplah ke timur
atau ke barat ’(HR. Al-Bukhari no. 394, Muslim no. 264).

23. Apabila ia telah selesai menunaikan hajat:

Pertama: Istijmar (membersihkan kotoran) dengan tiga batu atau sejenisnya


untuk membersihkan tempat keluar

Kedua: lalu membersihan dengan air

24. Boleh mencukupkan diri dengan salah satu dari keduanya

25. Tidak boleh istijmar (membersihkan kotoran) dengan:

Pertama: kotoran dan tulang sebagaimana hal ini dilarang oleh Nabi shallallahu
‘alahi wa sallam

Kedua: demikian juga dengan semua benda yang mulia/bernilai


BAB MENGHILANGKAN STATUS NAJIS DAN BENDA NAJIS

26. Cukup dengan mencuci najis yang berada pada badan, kain, tempat dan yang
lainnya. Apabila hilang zat najis dari tempatnya (maka telah suci), karena
syariat tidak mempersyaratkan mencuci sekian kali semuanya kecuali najis
pada anjing, najis ini dicuci tujuh kali dan salah satunya dengan tanah
sebagaimana dalam hadits yang muttafaqun ‘alaihi

27. Zat yang najis:

Pertama: kencing manusia

Kedua: kotoran tahinya

Ketiga: Darah, kecuali yang dimaafkan yaitu darah yang sedikit. Misalnya darah
yang menempel dari hewan yang dimakan, bukan darah yang tersisa di daging
dan pembuluh. Ini hukumnya suci

Keempat: di antara najis adalah kotoran hewan yang haram dimakan

Kelima: hewan buas semuanya najis

Keenam: demikian juga semua bangkai, kecuali jasad manusia dan hewan yang
tidak punya pembuluh darah, kecuali juga bangkai ikan dan belalang, keduanya
suci

Allah berfirman,

‫ُﺣﺮ َﻣ ْﺖ َﻠَ ْﻴ ُ ُﲂ اﻟْ َﻤ ْﻴﺘَ ُﺔ َوا ُم‬


“Diharamkan bagimu (memakan) bangkai, darah” (QS. Al Maidah: 3).

Dan sabda Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam,


“Seorang Mukmin tidak najis dalam keadaan hidup dan mati”

Dan hadits,

‫ﻮت َواﻟْ َﺠ َﺮا ُد َوأَﻣﺎ ا َﻣ ِﺎن ﻓَﺎ ْ َﻜ ُِﺪ َواﻟﻄ َ ُﺎل‬


ُ ‫ُأ ِ ﻠ ْﺖ ﻟَﻨَﺎ َﻣ ْﺘَﺘَ ِﺎن َو َد َﻣ ِﺎن ﻓَ َﺄﻣﺎ اﻟْ َﻤ ْﻴ َ َ ِﺎن ﻓَﺎﻟْ ُﺤ‬
“Kami dihalalkan dua bangkai dan darah. Adapun dua bangkai tersebut
adalah ikan dan belalang. Sedangkan dua darah tersebut adalah hati dan
limpa. ”(HR. Ibnu Majah)

28. Adapun kotoran & kencing hewan yang halal dimakan, hukumnya suci

29. Air kencing anak laki-laki kecil yang belum makan karena keinginannya
(baru ASI saja) maka cukup dibersihkan dengan dipercikkan, sebagaimana
Sabda Nabi Shallallahu ‘alahi wa sallam,

‫ﯾُ ْﻐ َﺴ ُﻞ ِﻣ ْﻦ ﺑ َ ْﻮ ِل اﻟْ َ ِﺎرﯾ َ ِﺔ َو ُ َﺮش ِﻣ ْﻦ ﺑ َ ْﻮ ِل اﻟْ ُﻐ َﻼ ِم‬


“Bayi perempuan dibasuh (dicuci). Namun untuk bayi laki-laki, cukup
diperciki. ”(HR. Abu Dawud)

31. Apabila hilang zat najis maka tempat tersebut suci dan tidak mengapa masih
tersisa warna atau bau sebagaimana sabda Nabi shallallahu ‘alahi wa sallam
mengenai darah haid, “Cukup bersihkan dengan air dan tidak apa-apa sisa
bekasnya,”
BAB TATA CARA WUDHU
32. Yaitu:

Pertama: Berniat menghilangkan hadats atau berwudhu untuk shalat

Kedua: Mengucapkan bismillah

Ketiga: membasuh kedua telapak tangan

Keempat: Berkumur-kumur dan istinsyaq tiga kali

Kelima: Membasuh wajah

Keenam: membasuh tangan sampai siku tiga kali

Ketujuh: mengusap kepala dari arah depan ke belakang dengan kedua tangan
kemudian kembali lagi ke posisi semula awal memulai, sekali saja

Kedelapan: memasukkan telunjuk ke lubang telingan, lalu mengusap dengan


ibu jari bagian luar daun telinga

Kesembilan: membasuh kedua kaki sampai mata kaki tiga kali

Inilah tata cara wudhu sempurna yang dilakukan oleh Nabi shallallahu ‘alahi wa
sallam

33. Hal yang Wajib ketika wudhu:

Pertama: Membasuhnya (minimal) sekali

Kedua: Mengurutkan sesuai urutan dalam firman AlLah,

‫َ أَﳞَﺎ ا ِ َﻦ َآ َﻣ ُﻮا ِإ َذا ُﻗ ْﻤ ُ ْﱲ إ َِﱃ اﻟﺼ َﻼ ِة ﻓَﺎﻏْ ِﺴﻠُﻮا ُو ُﺟﻮﻫ ُ َْﲂ َوأَﯾْ ِﺪ َ ُ ْﲂ إ َِﱃ اﻟْ َﻤ َﺮا ِﻓ ِﻖ‬
‫ﱯ ِن‬ ْ َ ‫وﺳ ُ ْﲂ َوأَ ْر ُ ﻠَ ُ ْﲂ إ َِﱃ ا ْ َﻜ ْﻌ‬
ِ ‫َوا ْﻣ َﺴ ُﺤﻮا ِ ُﺮ ُء‬
“Hai orang-orang yang beriman, apabila kamu hendak mengerjakan shalat,
maka basuhlah mukamu dan tanganmu sampai dengan siku, dan usaplah
kepalamu dan (basuh) kakimu sampai dengan kedua mata kaki ”(QS. Al
Maidah: 6).

Ketiga: tidak dipisahkan dengan jarak yang lama secara ‘urf. Tidak saling
bertumpukan dan demikian juga dipersyaratkan sesuai dengan urutannya.
BAB MENGUSAP KHUF DAN PERBAN
34. apabila ia memakai khuf dan sejenisnya, boleh mengusapnya jika ingin:

Pertama: Bagi mukim berlaku sehari-semalam. Bagi musafir berlaku tiga hari

Kedua: Syaratnya ia memakainya dalam keadaan suci

Ketiga: Berlaku hanya untuk hadats ashgar

Dari Anas secara marfu’:

‫ َو َﻻ َ ْﳜﻠَ ْﻌﻬُ َﻤﺎ إ ِْن َﺷﺎ َء إِﻻ ِﻣ ْﻦ‬,‫ َوﻟْ ُﻴ َﺼﻞ ِﻓ ِﳱ َﻤﺎ‬,‫ِإ َذا ﺗ ََﻮﺿ َﺄ أَ َ ُﺪ ُ ْﰼ َوﻟ َ ِ َﺲ ُﺧﻔ ْ ِﻪ ﻓَﻠْ َﻴ ْﻤ َﺴ ْﺢ َﻠَ ْ ِﳱ َﻤﺎ‬
◌ٍ‫َﺟ َﺎﺑَﺔ‬
“Jika salah seorang di antara kalian berwudhu lalu ia mengenakan khuf,
maka usaplah khuf tersebut dan silakan gunakan untuk shalat dan
janganlah dilepas jika ia mau kecuali karena junub. ”(HR. Al-Hakim dan ia
menshahihkannya) [HR. Al-Hakim dalam Al-Mustadrak]

35. Apabila salah satu anggota wudhu ada perban karena patah, penyakit atau
luka serta memasuh akan membahayakan, maka ia usapkan air di atasnya untuk
hadats akbar dan ashgar sampai ia sembuh

36. Cara mengusap khuf adalah mengusap bagian atasnya

37. adapun cara mengusap perban adalah diusap semuanya


BAB PEMBATAL WUDHU
38. Yaitu:

Pertama: Yang keluar dari qubul dan dubur secara mutlak

Kedua: keluar darah yang banyak

Ketiga: hilang akal/kesadaran dengan tidur atau sejenisnya

Keeempat: Makan daging unta

Kelima: menyentuh wanita dengan syahwat

Keenam: Menyentuh farji

Ketujuh: memandikan mayit

Kedelapan: murtad dan ini membatalkan semua amal

Allah berfirman,

‫أَ ْو َ ﺎ َء أَ َ ٌﺪ ِﻣ ْ ُ ْﲂ ِﻣ َﻦ اﻟْﻐَﺎﺋِﻂِ أَ ْو َﻻ َﻣ ْﺴ ُ ُﱲ اﻟ َﺴﺎ َء‬


“dalam perjalanan atau kembali dari tempat buang air (kakus) atau
menyentuh perempuan” (QS. Al Maidah: 6)

Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam ditanya, “Apakah kami berwudhu jika


makan daging unta?, beliau menjawab, “iya” (HR. Muslim)

Beliau juga bersabda terkait mengusap khuf,

‫ﻮل ا ِ َﺻﲆ ا ُ َﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳ َﲅ ﯾ َ ْﺄ ُﻣ ُﺮ َ ِإ َذا ُﻛﻨﺎ َﺳ َﻔ ًﺮا أَ ْن ﻻ ﻧ ْ َِﲋ َع ِﺧ َﻔﺎﻓَ َﺎ ﺛَﻼﺛ َ َﺔ أَ ٍم‬ ُ ‫َﰷ َن َر ُﺳ‬
‫ َو َ ِﻜ ْﻦ ِﻣ ْﻦ َﺎ ِﺋﻂٍ َوﺑ َ ْﻮلٍ َوﻧ َْﻮ ٍم‬، ‫َوﻟ َ َﻴﺎ ِ ِﳱﻦ إِﻻ ِﻣ ْﻦ َﺟ َﺎﺑ َ ٍﺔ‬
“Rasulullah sallallahu alaihi wa sallam memerintahkan kami agar tidak
melepaskan khuf (kaos kaki kulit) kami selama tiga hari tiga malam jika
kami dalam bepergian kecuali dari janabat. Akan tetapi (kami tidak perlu
mencopot khuf) dari buang air besar, kencing dan tidur. ”(HR. Tirmizi)
BAB HAL YANG MEWAJIBKAN MANDI JANABAH DAN TATA-
CARANYA
39. Wajib mandi apabila:

Pertama: Janabah yaitu keluar mani dengan jimak dan lain-lain atau
bertemunya dua kemaluan

Kedua: keluar darah haid dan nifas

Ketiga: Wafat selain mati syahid

Keempat: Masuk Islam yang sebelumnya kafir

Allah berfirman,

ۚ
◌ ‫َوإ ِْن ُﻛ ْﻨ ُ ْﱲ ُﺟ ُ ًﺒﺎ ﻓَﺎﻃ ُﻬﺮوا‬
“jika kamu junub maka mandilah” (Al-Maidah:6)

Allah juga berfirman,

ُ ‫َو َﻻ ﺗ َ ْﻘ َﺮﺑُﻮﻫُﻦ َﺣﱴ ﯾ َ ْﻄﻬ ُْﺮ َن ﻓَ ِﺈ َذا ﺗ ََﻄ ْﻬﺮ َن ﻓَ ْﺄﺗ ُﻮﻫُﻦ ِﻣ ْﻦ َﺣ ْ ُﺚ أَ َﻣ َﺮُ ُﰼ‬
‫ﷲ‬
" …dan janganlah kamu mendekati mereka, sebelum mereka suci. Apabila
mereka telah suci, maka campurilah mereka itu di tempat yang
diperintakan Allah kepadamu. " (QS. 2:222). Yaitu setelah mandi janabah

Nabi shallallahu ‘alahi wa sallam memerintahkan orang yang memandikan


mayit agar mandi besar dan memerintahkan yang masuk Islam agar mandi
40. Adapun tatacara mandi janabah sesuai petunjuk Nabi shallallahu ‘alaihi wa
sallam:

Pertama: Membasuh farji dahulu

Kedua: Beruwdhu sempurna

Ketiga: Menekan-nekan kepala dengan air tiga kali dan mengairinya

Keempat: menuangkan air ke seluruh tubuh

Kelima: membasuh air pada tempat lainnya

41. Yang Wajib adalah: membasuh semua badan termasuk di bawah rambut
yang lebat dan tipis
BAB TAYAMMUM

42. Merupakan jenis kedua dari thaharah

43. Merupakan pengganti air apabila sedang ada udzur tidak bisa menggunakan
air pada anggota wudhu, atau sebagiannya atau tidak ada air atau khawatir
bahaya jika memakai air

44. Debu menggantikan air dan tatacaranya:

Pertama: berniat menghilangkan hadats

Kedua: mengucapkan bismillah

Ketiga: menepuk debu dengan kedua tangan sekali saja

Keempat: mengusap wajah dengan kedua telapak tangan dan kedua tangannya
(bagian telapak)

45. apabila menepuk dua kali, maka tidak mengapa

Allah berfirman,

‫َوإ ِْن ُﻛ ْﻨ ُ ْﱲ َﻣ ْﺮ َﴇ أَ ْو َ َﲆ َﺳ َﻔ ٍﺮ أَ ْو َ ﺎ َء أَ َ ٌﺪ ِﻣ ْ ُ ْﲂ ِﻣ َﻦ اﻟْﻐَﺎﺋِﻂِ أَ ْو َﻻ َﻣ ْﺴ ُ ُﱲ اﻟ َﺴﺎ َء ﻓَ َ ْﲅ‬


‫َﲡ ُِﺪوا َﻣﺎ ًء ﻓَ َ َﻴﻤ ُﻤﻮا َﺻ ِﻌ ًﻴﺪا َﻃﻴ ًﺒﺎ ﻓَﺎ ْﻣ َﺴ ُﺤﻮا ﺑ ُِﻮ ُﺟﻮ ِﻫ ُ ْﲂ َوأَﯾْ ِﺪ ُ ْﲂ ِﻣ ْ ُﻪ‬
“Dan jika kamu sakit atau dalam perjalanan atau kembali dari tempat
buang air atau berhubungan badan dengan perempuan, lalu kamu tidak
memperoleh air, maka bertayammumlah dengan permukaan bumi yang
baik (bersih); sapulah mukamu dan tanganmu dengan tanah itu”. (QS. Al
Maidah [5] : 6).
Dari Jabir bahwa Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda,

ُ ‫ﻋ َْﻦ َ ﺎ ِ ِﺮ ْ ِﻦ َﻋ ْﺒ ِﺪ ا ِ أَن اﻟﻨ ِﱯ َﺻﲆ ا ُ َﻠَ ْﻴ ِﻪ َو َﺳ َﲅ ﻗَﺎ َل ُأﻋ ِْﻄ‬


‫ﻴﺖ َ ْﲬ ًﺴﺎ ﻟ َ ْﻢ ﯾُ ْﻌ َﻄﻬُﻦ‬
‫ﴫ ُت ِ ﻟﺮﻋ ِْﺐ َﻣ ِﺴﲑَ َة َﺷﻬْ ٍﺮ َو ُﺟ ِﻌﻠَ ْﺖ ِﱄ ْ َاﻷ ْر ُض َﻣ ْﺴ ِ ًﺪا َو َﻃﻬ ًُﻮرا ﻓَ َﺄﯾ َﻤﺎ‬
ْ ِ ُ ‫أَ َ ٌﺪ ﻗَ ْ ِﲇ ﻧ‬
‫َر ُ ٍﻞ ِﻣ ْﻦ ُأﻣ ِﱵ أَد َْر َﻛ ْﺘ ُﻪ اﻟﺼ َﻼ ُة ﻓَﻠْ ُﻴ َﺼﻞ َو ُأ ِ ﻠ ْﺖ ِﱄ اﻟْ َﻤﻐَ ِ ُﺎﱎ َوﻟ َ ْﻢ َ ِﲢﻞ ِ َﻷ َ ٍﺪ ﻗَ ْ ِﲇ‬
ُ ‫َو ُأﻋ ِْﻄ‬
‫ﻴﺖ اﻟﺸ َﻔﺎ َ َﺔ َو َﰷ َن اﻟﻨ ِﱯ ﯾُ ْﺒ َﻌ ُﺚ إ َِﱃ ﻗَ ْﻮ ِﻣ ِﻪ َﺎﺻ ًﺔ َوﺑُ ِﻌﺜ ُْﺖ إ َِﱃ اﻟﻨ ِﺎس َﺎﻣ ًﺔ‬
Dari Jabir bin Abdullah, bahwa Nabi Muhammad ‫ ﷺ‬bersabda: “Aku diberi (oleh
Allah) lima perkara, yang itu semua tidak diberikan kepada seorang pun
sebelumku:

Aku ditolong (oleh Allah) dengan kegentaran (musuh sebelum


kedatanganku) sejauh perjalanan sebulan.

Bumi (tanah) dijadikan untukku sebagai masjid (tempat sholat) dan alat
bersuci (untuk tayammum-pen). Maka siapa saja dari umatku yang (waktu)
sholat menemuinya, hendaklah dia sholat.

Ghonimah (harta rampasan perang) dihalalkan untukku, dan itu tidaklah


halal untuk seorang pun sebelumku.

Aku diberi syafaat (oleh Allah).

Dan Nabi-Nabi dahulu (sebelumku) diutus khusus kepada kaumnya,


sedangkan aku diutus kepada manusia semuanya [Hadis Shohih Riwayat
Bukhori, no: 335].

46. Bagi yang statusnya sedang hadats ashgar, tidak boleh:


Pertama: shalat

Kedua: thawaf di ka’bah

Ketiga: menyentuh mushaf

47. Selain tiga ini, orang yang statusnya hadats akbar:

Pertama: Membaca al-Quran walaupun sedikit

Kedua: Tinggal di masjid tanpa wudhu

48: selain hal di atas, wanita yang haid dan nifas:

Pertama: tidak berpuasa

Kedua: tidak boleh disetubuhi suaminya

Ketiga: tidak boleh ditalak


KITAB PENGURUSAN JENAZAH
192. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda, “Talqinlah orang yang akan
meninggal dengan laa ilaha illallahu”

193. beliau juga bersabda, “Bacalah surat Yasin pada orang yang hendak
meninggal”

194. pengurusan kenazah yaitu memandikan, memakaikan kafan, menshalati,


mengangkat jenazah ke kubur dan menguburkannya. Hukumnya fardhu kifayah

195. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda,

ُ‫ و َ◌إ ِ◌ن ْ◌ ﺗَﻚ‬،‫أَﺳْﺮِﻋُﻮْا ﺑِﺎﻟْﺠَﻨَﺎز َ◌ة ِ◌ ﻓَﺈِن ْ◌ ﺗَﻚُ ﺻَﺎﻟِﺤَﺔً ﻓَﺨَﻴْﺮٌ ﻟَﻪُ ﻓَﺨَﻴْﺮٌ ﺗُﻘَﺪِّﻣُﻮْﻧَﻬَﺎ‬

ْ
‫ ﺳِﻮَى ذ َ◌ﻟِﻚَ ﻓَﺸَﺮٌّ ﺗَﻀَﻌُﻮْﻧَﻪُ ﻋَﻦْ ر ِ◌ﻗَﺎﺑِﻜُﻢ‬.
“Bersegeralah dalam mengurus jenazah, karena jika ia baik maka engkau
telah melakukan suatu kebaikan dan jika tidak, maka engkau telah
membuang suatu kejelekan dari lehermu. ”[HR. Al-Bukhari dan Muslim]

196. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda,

‫ﻧ َ ْﻔ ُﺲ اﻟْـ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ِﻦ ُﻣ َﻌﻠﻘَ ٌﺔ ﺑ َِﺪﯾْ ِﻨ ِﻪ َﺣ ٰﱴ ﯾُ ْﻘ َﴣ َﻋ ْﻨ ُﻪ‬


“Jiwa seorang mukmin itu terkatung-katung dengan sebab hutangnya
sampai hutangnya dilunasi. ”(HR. Ahmad dan at-Tirmidzi)

197. yang Wajib ketika mengkafani: kain yang menutup semua jasad selain
kepala bagi yang sedang ihram dan wajah bagi wanita yang ihram

198. tatacara shalat jenazah:


Pertama: berdiri dan bertakbir lalu membaca al-fatihah

Kedua: bertakbir dan membaca shalawat kepada Nabi shallallahu ‘alahi wa


sallam

Ketiga: bertakbir dan berdoa kepada mayit

‫ اَ ﻠﻬُﻢ َﻣ ْﻦ‬. َ ‫اَ ﻠﻬُﻢ اﻏْ ِﻔ ْﺮ ِﻟ َﺤﻴﻨَﺎ َو َﻣ ِﺘﻨَﺎ َو َﺷﺎ ِﻫ ِﺪ َ َو َﺎﺋِ ِ َﺎ َو َﺻ ِﻐ ْ ِﲑ َ َو َﻛﺒ ْ ِِﲑ َ َو َذ َﻛ ِﺮ َ َو ُأﻧْﺜَﺎ‬
‫ اَ ﻠﻬُﻢ َﻻ َ ْﲢ ِﺮ ْﻣ َﺎ‬،‫ َو َﻣ ْﻦ ﺗ ََﻮﻓ ْﺘَ ُﻪ ِﻣ ﺎ ﻓَ َ َﻮﻓ ُﻪ َ َﲆ ْا ِﻹﯾْ َﻤ ِﺎن‬،‫أَ ْﺣ َ ْﻴﺘَ ُﻪ ِﻣ ﺎ ﻓَ َﺄ ْﺣ ِ ِﻪ َ َﲆ ْاﻹ ِْﺳ َﻼ ِم‬
‫أَ ْﺟ َﺮ ُﻩ َو َﻻ ﺗ ُِﻀﻠﻨَﺎ ﺑ َ ْﻌ َﺪ ُﻩ‬.
“Ya Allah! Ampunilah kepada orang yang hidup di antara kami dan yang
mati, orang yang hadir di antara kami dan yang tidak hadir ,laki-laki
maupun perempuan. Ya Allah! Orang yang Engkau hidupkan di antara
kami, hidupkan dengan memegang ajaran Islam, dan orang yang Engkau
matikan di antara kami, maka matikan dengan memegang keimanan. Ya
Allah! Jangan menghalangi kami untuk tidak memperoleh pahalanya dan
jangan sesatkan kami sepeninggalnya.”

(Ibnu Majah: 1/480, Ahmad: 2/368. Lihat Shahih Ibnu Majah: 1/251)

Doa lainnya:

‫اﻠﻬُﻢ اﻏْ ِﻔ ْﺮ َ ُ َو ْار َ ْﲪ ُﻪ َو َﺎ ِﻓ ِﻪ َواﻋ ُْﻒ َﻋ ْﻨ ُﻪ َوأَ ْﻛ ِﺮ ْم ُ ُﺰ َ ُ َو َوﺳ ْﻊ ُﻣ ْﺪ َ َ ُ َواﻏْ ِﺴ ْ ُ ِ ﻟْ َﻤﺎ ِء َواﻟﺜﻠْ ِﺞ‬
‫اﻟﺜﻮ َب ْ َاﻷﺑْ َﻴ َﺾ ِﻣ َﻦ ا َ ِﺲ َوأَﺑْ ِﺪ ْ ُ د ًَارا ْ ًَﲑا ِﻣ ْﻦ د َِار ِﻩ‬ ْ ‫َواﻟْ َ َﱪ ِد َوﻧ َﻘ ِﻪ ِﻣ َﻦ اﻟْﺨ ََﻄﺎ َ َ َ ﻧ َﻘ ْ َﺖ‬
‫َوأَﻫ ًْﻼ ْ ًَﲑا ِﻣ ْﻦ أَ ْﻫ ِ ِ َو َز ْو ً ﺎ ْ ًَﲑا ِﻣ ْﻦ َز ْو ِ ِﻪ َوأَ ْد ِ ْ ُ اﻟْ َﺠﻨ َﺔ َوأَ ِ ْﺬ ُﻩ ِﻣ ْﻦ َ َﺬ ِاب اﻟْﻘَ ْ ِﱪ َو ِﻣ ْﻦ‬
‫َ َﺬ ِاب اﻟﻨ ِﺎر‬
“Ya Allah, berilah ampunan baginya dan rahmatilah dia. Selamatkanlah
dan maafkanlah ia. Berilah kehormatan untuknya, luaskanlah tempat
masuknya, mandikanlah ia dengan air, es dan salju. Bersihkanlah dia dari
kesalahannya sebagaimana Engkau bersihkan baju yang putih dari
kotoran. Gantikanlah baginya rumah yang lebih baik dari rumahnya,
keluarga yang lebih baik dari keluarganya semula, istri yang lebih baik
dari istrinya semula. Masukkanlah ia ke dalam surga, lindungilah ia dari
adzab kubur dan adzab neraka ”(HR Muslim no. 963).

Apabila mayit adalah anak kecil, setelah doa umum tadi ditambah doa:

‫ اَ ﻠﻬُﻢ ﺛَﻘ ْﻞ ِﺑ ِﻪ َﻣ َﻮ ِازْ َ ُﳯ َﻤﺎ َوأَ ْﻋ ِﻈ ْﻢ ِﺑ ِﻪ‬. ً ‫ َو َﺷ ِﻔ ْ ًﻌﺎ ُﻣ َ ﺎ‬،‫اَ ﻠﻬُﻢ ا ْﺟ َﻌ ْ ُ ﻓَ َﺮ ًﻃﺎ َو ُذﺧ ًْﺮا ِﻟ َﻮا ِ َ ﯾْ ِﻪ‬
‫ َو ِﻗ ِﻪ ِ َﺮ ْ َﲪ ِﺘ َﻚ َ َﺬ َاب‬،‫ َوا ْﺟ َﻌ ْ ُ ِ ْﰲ َﻛ َﻔﺎ َ ِ ِإ ْ َﺮا ِﻫ ْ َﲓ‬،‫ َوأَﻟْ ِﺤ ْﻘ ُﻪ ﺑ َِﺼﺎ ِﻟ ِﺢ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ِ ْ َﲔ‬،‫ُأ ُﺟ ْﻮ َر ُ َﳘﺎ‬
‫اﻟْ َﺠ ِﺤ ْ ِﲓ‬
“Ya Allah! Jadikanlah kematian anak ini sebagai pahala pendahulu dan
sim-panan bagi kedua orang tuanya dan pemberi syafaat yang dikabulkan
doa-nya. Ya Allah! Dengan musibah ini, be-ratkanlah timbangan perbuatan
mereka dan berilah pahala yang agung. Anak ini kumpulkan dengan orang-
orang yang shalih dan jadikanlah dia dipelihara oleh Nabi Ibrahim.
Peliharalah dia dengan rahmatMu dari siksaan Neraka Jahim.

199. kemudian bertakbir dan salam


200. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam bersabda,

‫ﻮن ِ َﺷ ْ ﺎً إِﻻ‬
َ ‫ُﴩ ُﻛ‬ َ ‫ﻮت ﻓَ َ ُﻘﻮ ُم َ َﲆ َﺟ َ َ ِﺗﺎز ِﻪ ْأرﺑ َ ُﻌ‬
ِ ْ ‫ ﻻ‬،‫ﻮن َر ُ ﻼ‬ ُ ‫َﻣﺎ ِﻣ ْﻦ َر ُ ٍﻞ ﻣ ُْﺴ ِ ٍﲅ ﯾ َ ُﻤ‬
‫ﷲ ِﻓ ِﻪ‬ ُ ‫َﺷﻔ َﻌﻬ ُُﻢ‬
“Tidaklah seorang Muslim meninggal, lalu dishalatkan oleh empat puluh
orang yang tidak berbuat syirik kepada Allah sedikit pun, kecuali Allah
akan memberikan syafaat kepada jenazah tersebut dengan sebab mereka ”
(HR. Muslim no. 948).

201. beliau juga bersabda,

َ ‫ َو َﻣ ْﻦ َﺷﻬ َِﺪ َﺣﱴ ﺗ ُْﺪﻓَ َﻦ َﰷ َن َ ُ ِﻗ‬، ‫ﲑَاط‬


‫ﲑَاﻃ ِﺎن‬ ٌ ‫َﻣ ْﻦ َﺷﻬ َِﺪ اﻟْ َﺠﻨَ َﺎز َة َﺣﱴ ﯾُ َﺼ َﲆ َﻠَ ْﳱَﺎ ﻓَ َ ُ ِﻗ‬
‫ﲑَاﻃ ِﺎن ﻗَﺎ َل ِﻣ ُْﻞ اﻟْ َﺠ َﺒﻠَ ْ ِﲔ اﻟْ َﻌ ِﻈ َﳰ ْ ِﲔ‬
َ ‫ ِﻗ َﻞ َو َﻣﺎ اﻟْ ِﻘ‬.

“Barangsiapa yang menyaksikan jenazah sampai ia menyolatkannya, maka


baginya satu qiroth. Lalu barangsiapa yang menyaksikan jenazah hingga
dimakamkan, maka baginya dua qiroth. ”Ada yang bertanya, “Apa yang
dimaksud dua qiroth? ”Rasulullah shallallahu ‘alaihi wa sallam lantas
menjawab, “Dua qiroth itu semisal dua gunung yang besar. ”(HR. Bukhari
no. 1325dan Muslim no. 945)

202. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam melarang:

Pertama: Menyemen kubur

Kedua: duduk di atas kubur

Ketiga: membangun bangunan di atas kubur


203. setelah selesai menguburkan mayit, beliau berdiri di kubur lalu berkata:


ُ
‫ ﻓَﺈِﻧ ُﻪ ْاﻵ َن ُْﺴ َﺄل‬،‫ َو َﺳﻠُﻮا َ ُ ِ ﻟﺘﺜْ ِ ِﺖ‬،‫ْاﺳﺘَ ْﻐ ِﻔ ُﺮوا ِ َﻷ ِﺧ ُ ْﲂ‬
”Mintakanlah ampunan untuk saudara kalian, dan mintalah keteguhan
untuknya. Karena saat ini dia sedang diuji. ”(HR. Abu Daud )

204. Dianjurkan takziyah (menghibur) keluarga mayit

205. Nabi shallallahu ‘alaihi wa sallam menangis ketika keluarganya meninggal


dan belia bersabda, “ini adalah rahmah”

206. beliau juga melaknat orang yang meratapi mayit dan sengaja
memperdengarkannya

207. beliau bersabda, “Ziyarahlah kubur karena itu mengingatkan kalian


akan akhirat”

208. Hendaknya yang berziyara berdoa:

‫ﷲ اﻟْ ُﻤ ْﺴ َﺘ ْﻘ ِﺪ ِﻣ َﲔ ِﻣ ﺎ‬
ُ ‫ َو َ ْﺮ َﺣ ُﻢ‬،‫اﻟﺴ َﻼ ُم َ َﲆ أَﻫ ِْﻞ ا َ ِر ِﻣ َﻦ اﻟْ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ِ َﲔ َواﻟْ ُﻤ ْﺴ ِﻠ ِﻤ َﲔ‬
‫ﻮن‬َ ‫ﷲ ِ ُ ْﲂ ﻟ َ َﻼ ِﺣ ُﻘ‬ ُ ‫ َو ِإ إ ِْن َﺷﺎ َء‬،‫َواﻟْ ُﻤ ْﺴ َﺘ ْﺄ ِﺧ ِﺮ َﻦ‬
“Keselamatan bagi para penghuni kuburan dari kaum mukminin dan
muslimin, dan semoga Allah merahmati orang-orang yang meninggal lebih
dahulu dan juga yang belakangan, dan kami insya Allah benar-benar akan
menyusul kalian” (HR Muslim no 974)
‫ﷲ ﻟَﻨَﺎ َو َ ُ ُﲂ‬
َ ‫ﻮن أَ ْﺳ َﺄ ُل‬ ُ ‫ َو ِإ إ ِْن َﺷﺎ َء‬،‫اﻟْ ُﻤ ْﺴﺘَ ْﻘ ِﺪ ِﻣ َﲔ ِﻣ ﺎ َواﻟْ ُﻤ ْﺴ َﺘ ْﺄ ِﺧ ِﺮ َﻦ‬
َ ‫ﷲ ِ ُ ْﲂ ﻟ َ َﻼ ِﺣ ُﻘ‬
‫اﻟْ َﻌﺎ ِﻓ َ َﺔ‬
“Semoga Allah merahmati orang-orang yang datang lebih dahulu maupun
yang datang belakangan di antara kalian. Sesungguhnya kami, insya Allah
akan menyusul kalian. Kami memohon kepada Allah keselamatan untuk
kami dan kalian ”(HR. Muslim)

‫ َواﻏْ ِﻔ ْﺮ ﻟَﻨَﺎ َوﻟَﻬ ُْﻢ‬،‫ َو ﺗ َ ْﻔ ِﻨﺎ ﺑ َ ْﻌ َﺪ ُ ْﱒ‬،‫اﻠﻬُﻢ َﻻ َ ْﲢ ِﺮ ْﻣ َﺎ أَ ْﺟ َﺮ ُ ْﱒ‬


“Ya Allah, janganlah engkau haramkan pahala mereka bagi kami,
janganlah engkau meimpakan musibah kepada kami sepeninggal mereka,
ampunilah kami dan mereka.”

209. Apaun ibadah yang dilakukan untuk mayit maka pahalanya untuk yang
hidu dan mayit, maka akan bermanfaat baginya. Wallahu a’lam

You might also like