วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล

ขอมูล หรือ Data มีหนาที่เปนรากฐานสําหรับการศึกษาวิจัย ในการวิจัยเชิงคุณภาพ ขอมูลที่

เกี่ยวของอาจมาจากวิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 4 วิธี ไดแก การสัมภาษณ การสังเกต การรวบรวมและ
การตรวจสอบ (วัสดุ) และความรูสึก ในบทปจจุบันนี้จะอธิบายถึงวิธีการเหลานี้โดยละเอียด เกี่ยวกับการ
สัมภาษณ ความแตกตางระหวางการสัมภาษณแบบมีโครงสรางและเชิงคุณภาพ จะดึงดูดความสนใจเปน
พิเศษ สําหรับการสังเกต ทางเลือกที่สําคัญเกี่ยวของกับการกําหนดวา "อะไร เมื่อไหร และที่ไหน" ที่จะ
สังเกต สําหรับการรวบรวมวัสดุและสิ่งประดิษฐ วัตถุหลายประเภทสามารถรวบรวมไดอยางมีประโยชน
ขณะทํางานภาคสนาม ความรูสึกที่แสดงโดยประสาทสัมผัสตางๆ ที่ไมจํากัดเพียงความรูสึกสัมผัสอาจ
เกี่ยวของกับเสียง จังหวะเวลา และอุณหภูมิที่เกิดขึ้น ความอบอุน/ความเย็นของสภาพแวดลอม ตลอดจน
การคาดเดาเกี่ยวกับความชอบใจ หรือความหางเหินของความสัมพันธทางสังคมระหวางผูเขารวม ใน
วิธีการทั้ง 4 ประเภท บทนี้จะกลาวถึงแนวปฏิบัติที่พึงประสงคหาประการ รวมถึงการแยกแยะระหวาง
หลักฐานที่หนึ่ ง ที่ส อง และที่ส ามในการทํ า วิจัยเชิง ประจักษ คุณตองรวบรวมขอ มูลทางสัง คมศาสตร
ประเภทตางๆ นั้นสนับสนุนกระบวนการรวบรวมขอมูลประเภทตางๆ และการรวบรวมขอมูล สําหรับ
การวิจัยเชิงคุณภาพก็มีลักษณะและความทาทายที่แตกตางกันเชนกัน

ก. ขอมูลคืออะไร?

ในการรวบรวมขอมูลเชิงคุณภาพอยาง ดังที่ใชในหนังสือเลมนี้ แต อะไร คือ ขอมูล?

เหมาะสม กอนอื่น คุณอาจถามกอนวาคุณ พวกเขาเปนใครและอยูที่ไหน คุณจะรูจัก
ทราบหรือไมวาขอมูล คืออะไรเบื้องตน พวกเขาไหมถาคุณพบพวกเขา และถาไม
สังเกต คือคําวา "ขอมูล" ปรากฏเปนทั้ง คุณจะถูกคาดหวังใหรวบรวมพวกเขาได
คํานามพหูพจนและเอกพจน ทั้งสองรูปแบบ อยางไร
เปนที่ยอมรับ แมวานักวิจัยสวนใหญอาจชอบ ดูตัวอย่าง —สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้:
รูปพหูพจนมากกวา 1. วิธีกําหนดขอมูล
2. ขอบเขตที่ขอมูลภายนอกผูวิจัยเชิงคุณภาพ

วิกิพีเดีย ดู เหมือ นเปนแหลง ที่สมเหตุส มผลสํ าหรับคําจํา กัดความที่ เกี่ยวของ โดยเฉพาะ

อย า งยิ่ ง เนื่ อ งจากคํ า จํ า กั ด ความของคํ า นิ ย ามนั้ น ไม ไ ด แ ตกต า งไปจาก ทั่ ว ไป พจนานุ ก รม
อางอิงจาก Wikipedia (ณ เดือนกุมภาพันธ 2015),
137
138 Part II การทําขอมูลการวิจัยเชิงคุณภาพ

ขอมูล คือชุดของคาตัวแปรเชิงคุณภาพหรือเชิงปริมาณ ขอมูลภาคสนามหมายถึง ขอมูลดิบที่

รวบรวมในสภาพแวดลอมที่ไมมีการควบคุมในแหลงกําเนิดทดลอง หมายถึงขอมูลที่สรางขึ้น
ภายในบริบทของการตรวจสอบทางวิทยาศาสตร โดยการสังเกตและการบันทึก

เพื่อใหขอมูลเชิงลึกเพิ่มเติม วิกิพีเดีย ใหตว

ั อยางตอไปนี้ ซึ่งแยกความแตกตางระหวาง
ขอมูล (Data) สารสนเทศ (Information) และ ความรู (knowledge ) ตัวอยางเชน หากเรา
กําหนดความสูงของภูเขาเอเวอเรสตเปน "ขอมูล" หนังสือเกี่ยวกับลักษณะทางธรณีวท ิ ยาของ
ภูเขาเอเวอเรสตเปน "สารสนเทศ" และรายงานที่มีขอ  มูลที่เปนประโยชนเกี่ยวกับวิธท
ี ด
ี่ ีที่สด
ุ ใน
การไปถึงยอดเขาเอเวอเรสตเปน "ความรู" จากตัวอยางนี้ ควรเห็นไดชัดวา ขอมูล เปนเอนทิตท ี ี่
เล็กที่สุดหรือต่าํ สุด หรือองคประกอบทีบ่ ันทึกไวซงึ่ เปนผลมาจากประสบการณ การสังเกต การ
ทดลอง หรือสถานการณอื่นๆ ที่คลายคลึงกัน โปรดทราบวาสถานการณทั้งหมดเหลานี้ดูเหมือนจะ
ไมเกี่ยวของกับนักวิจัย ดังนั้น ในที่ไมใชเชิงคุณภาพ บทบาทของนักวิจย ั ในการรวบรวมขอมูล
อาจเปนการอานดวยเครือ ่ งมือกลบางอยาง เชน มิเตอร อยางไรก็ตาม เพื่อเปนการเตือนความจํา
ในการวิจัยเชิงคุณภาพ คุณนักวิจัยเปนเครือ ่ งมือวิจัยหลัก (ดูบทที่ 5 สวน E) ดังนัน ้ แมวา
เหตุการณดั้งเดิมที่ถูกวัดอาจเปนภายนอก แตสิ่งที่คุณบันทึกเปนขอมูลและวิธรี ายงานของคุณ
ควรจะตองไดรบ ั การกรองผานความคิดของคุณเอง และความหมายทีค ่ ุณกําหนดเอาไวในการ
รวบรวมขอมูลของคุณ ในแงนี้ ขอมูลไมควรจะเปนขอมูลทีม ่ ากจากภายนอกเปนอยางเดียว

B. บทนําสู วิธีการรวบรวมขอมูล

ตัวอยาง— สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้: การสังเกตผูเขารวมบางประเภท ตั้งแตทศ ิ ทางที่

1. ความสัมพันธระหวาง
การสังเกตผูเขารวมกับวิธีการรวบรวมขอมูลประเภทตางๆ
2. ประเภทของขอมูลที่เปนไปไดซึ่งเกิดจากวิธีการรวบรวม
ขอมูลแตละวิธี
เคลื่อนไหวมากที่สุดไปจนถึงเชิงโตตอบมากที่สุด
( อธิบายไวกอนหนานี้ในบทที่ 5 สวน E) นาจะเปนวิธีที่
คุณวางตําแหนงตัวเองเมื่อทําวิจัยเชิงคุณภาพ อยางไร
ก็ตาม การสังเกตผูเขารวม ไมใชวิธีการรวบรวมขอมูล
ในตัวเอง ในฐานะผูเขารวมสังเกตการณ คุณยังตองทํา
กิจกรรมบางอยางเพื่อรวบรวมขอมูล

จากมุมมองนี้ เชนเดียวกับ เมื่อคุณไดวางตําแหนงของตัวเองเอาไวแลวในลักษณะอื่นนอกเหนือจากการ

เป น ผู มี ส ว นร ว มสั ง เกตการณ แต คุ ณ ยั ง ต อ งการรวบรวมข อ มู ล สํ า หรั บ การวิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพด ว ยนั้ น วิ ธี ก าร
รวบรวมขอมูลที่เปนไปไดคือ:

• การสัมภาษณ;
• การสังเกต;
• การรวบรวมและตรวจสอบ; และ
• ความรูสึก

ในขอความตอนแรกนั้น วิธีทั้งสี่นอ
ี้ าจฟงดูไมเปนทางการเกินไปที่จะถือวาเปนกิจกรรมการวิจัย อยางไรก็ตาม
หากตองการ คุณสามารถใชแตละวิธี ก็สามารถนําไปใชไดโดยใช
(1) เครื่องมือที่เปนทางการ และ
(2) ขั้นตอนการรวบรวมขอมูลที่กําหนดไวอยางเขมงวด
บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 139

ตัวอยางเชน “การสัมภาษณ” คุณอาจจะอาศัยแบบสอบถามแบบตายตัวซึ่งมีรูปแบบ (โปรโตคอล)

การสัมภาษณที่ชัดเจน สวน“การสังเกต” นั้นอาจจะอาศัยการถายภาพปายที่ไมสรางความรําคาญ เชน
หนาบานที่วาง ซึ่งเปนสวนหนึ่งของการศึกษาในพื้นที่ใกลเคียง “การรวบรวม” อาจเกิดขึ้นจากขั้นตอน
การค น หาและเรี ย กค น อย า งเป น ทางการซึ่ ง ใช ก ารค น หาบรรณานุ ก รมอิ เ ล็ ก ทรอนิ ก ส เ ป น เครื่ อ งมื อ
เครื่องมือบางประเภทอาจใชในการประเมิน "ความรูสึก" บางประเภทได เชน ความรูสึกอุนหรือเย็น (ซึ่ง
ใชอุปกรณเชนเครื่องวัดอุณหภูมิได) รับรูถึงกาลเวลา (ซึ่งอาจเปน นาฬิกาที่ไดรับมาตรฐานของคุณ)
หรือตีความความดังของสถานที่ (ซึ่งสามารถวัดไดดวยเครื่องวัดเสียง)
ในทํานองเดียวกัน คุณสามารถปฏิบัติตามขั้นตอนการสุมตัวอยาง อยางเปนทางการสําหรับการ
เลือ กโอกาสเฉพาะที่คุณจะทํ า ในกิ จ กรรมนี้ ด ว ยวิธีนี้ นักวิจัยไดทํา การศึกษาโดยใช การสั ง เกต ซึ่ง
ชวงเวลาที่แนชัดจะชวยกระตุนตัวอยางที่เกี่ยวของของชวงเวลาการสังเกต มีการปฏิบัติตามขั้นตอนการ
สั ง เกตใน การศึ ก ษา ตั้ ง แต พ ฤติ ก รรมของเด็ ก ในการดู โ ทรทั ศ น (เช น Palmer, 1973) ไปจนถึ ง
พฤติกรรมของเจาหนาที่ตํารวจในขณะที่อยูในสายตรวจการบังคับใชกฎหมาย (เชน Reiss, 1971)
อยางไรก็ตาม การวิจัยเชิงคุณภาพโดยทั่วไปไมเกี่ยวของกับการใชเครื่องมือ กระบวนการ หรือ
ตัวอยางที่ตายตัว แมวาคุณอาจนําเครื่องมือทางเทคนิคมาใชเพื่อชวยในกระบวนการรวบรวมขอมูล แต
วาตัวของคุณเองยังคงเปนเครื่องมือหลักในการวิจัย
วิธีการรวบรวมขอมูลทั้งสี่วิธียังสรางขอมูลประเภทตางๆ (ดูเอกสารแนบ 6.1) อารเรยที่แสดงใน
เอกสารแนบที่ 6.1 ควรใหความสําคัญกับขอมูลตางๆ ที่อาจเกี่ยวของกับการทําวิจัยเชิงคุณภาพ การ
รวบรวมขอมูลแตละประเภทก็มีขอจํากัดเชนกัน

เอกสารแนบที่ 6.1. วิธก

ี ารเก็บรวบรวมขอมูลและประเภทของขอมูลเพือ
่ การวิจย
ั เชิงคุณภาพ
วิธีการเก็บ ขอมูลประเภทภาพประกอบ ตัวอยางเฉพาะของขอมูล
รวบรวมขอมูล

สัมภาษณและการ ภาษา (วาจาและรางกาย) คําอธิบายของบุคคลเกี่ยวกับพฤติกรรมหรือการ

กระทําบางอยาง ความทรงจํา; การ
สนทนา
แสดงความเชื่อหรือมุมมอง
สังเกต ทาทางของผูคน ปฏิสัมพันธทางสังคม การสื่อสารระหวางคนสองคน พลวัตของกลุม การ
การกระทํา; ฉากและ สภาพแวดลอม จัดพื้นที่

รวบรวมเนื้อหา เอกสารสวนบุคคล สิ่งพิมพอื่น ๆ ชื่อเรื่อง ขอความ วันที่ และลําดับเหตุการณ คําที่

กราฟก บันทึกจดหมายเหตุ และ เปนลายลักษณอักษรอื่น ๆ รายการในบันทึก
สิ่งประดิษฐทางกายภาพ จดหมายเหตุ
ความรูสึก การรับรู การยอมรับ ความหนาวเย็นหรือความอบอุนของสถานที่ เวลา
รับรู; การตีความความสะดวกสบายของผูอื่น

ตัวอยางเชน หากการรวบรวมขอมูลของคุณประกอบดวยการสัมภาษณและ การ

สนทนา เทานั้น แตความสนใจหลักของคุณคือการรูวา ผูคนมีปฏิกริ ิยาอยางไรตอ
 140 Part II การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

สถานการณขอมูลของคุณจะถูกจํากัดใหเขาใจสถานการณตามที่รายงานโดยผูอยูในเหตุการณ
ทั้ ง นี้ ขึ้ น อยู กั บ การศึ ก ษาของคุ ณ ข อ มู ล การสั ม ภาษณ เ หล า นี้ ไ ม จํ า เป น ต อ งให ภ าพรวมว า ผู ค นมี
ปฏิกิริยาอยางไร แมวาขอมูลอาจยังเป ดเผยขอมูลเชิงลึก วาผูเขารวมคิดอยา งไรหรือไดรับความ
เขาใจของตนเองเกี่ยวกับสถานการณ
ในทางตรงกั น ข า ม คุ ณ อาจสั ม ภาษณ แ ละสนทนากั บ ผู เ ข า ร ว ม เนื่ อ งจากใน สอบถามเชิ ง
บรรยาย หรือ การวิเคราะหวาทกรรม การศึกษาของคุณมุงเนนไปที่การทําความเขาใจความเปน
จริงของผูมีสวนรวมในกิจกรรมนี้เทานั้น (เชน Willig, 2009) ในกรณีที่คุณจะตองวิเคราะหคําพูด
และวลีที่พูด คุณไมจําเปนที่จะตองพยายามเชื่อมโยงสถานการณภายนอกที่เฉพาะเจาะจงใดๆ ใน
การวิเคราะหการโตตอบของการใชภาษาอยางสมบูรณเลยที่เดียว แตคุณสามารถทํามากกวาการ
วิเคราะหคําพูดและตรวจสอบ สวนที่ไมใชคําพูดของการสนทนาระหวางคนสองคน (หรือมากกวา)
นั้นก็ได อาทิเชน การใชน้ําเสียงของผูคน จังหวะการพูดการหยุดพูดชั่วคราว การขัดจังหวะของกัน
และกัน และ กิริยามารยาท อื่นๆ เปนตน (เชน Drew, 2009)
อีกตัวอยางหนึ่งและจากมุมมองที่ตรงกันขาม หากคุณไดลงพื้นไปเพียงเพื่อสังเกตการณและ
ไมไดเขาไปสัมภาษณหรือสนทนากับผูเขารวม ขอมูลของคุณจะประกอบดวยการสังเกตปฏิสัมพันธ
ทางสังคม และสภาพแวดลอมทางกายภาพที่ไซตงาน แตคุณจะไมไดรับ ขอมูลเชิงลึกที่รายงานดวย
ตนเองจากผูที่คุณกําลังสังเกต คุณจะไมทราบความหมายที่ผูเขารวมแสดงตอการกระทํา อยางไรก็
ตาม การสั งเกตอาจมี ค วามสํ าคั ญในตั วเอง เช น ในการศึ กษางานแต ง งาน งานศพ หรื อพิ ธีอื่ น ๆ
เพื่อใหเกิดความซาบซึ้งในแนวทางปฏิบัติและพิธีกรรมทางวัฒนธรรมที่แตกตางกัน
สํ า หรั บ ข อ มู ล เชิ ง ลึ ก โดยละเอี ย ดเพิ่ ม เติ ม เกี่ ย วกั บ การใช วิ ธี ก ารวบรวมข อ มู ล ทั้ ง สี่ แ บบนั้ น
รวมถึงขอจํากัดตางๆ สวนที่เหลือของบทนี้จะกลาวถึงเรื่องราวตางๆ ในเชิงลึกยิ่งขึ้น ซึ่งมีอยูดวยกัน
สองวิธี วิธีแรกคือกรนําเสนอวิธีการเก็บรวบรวมขอมูลแตละประเภทแยกกัน เพื่อชื่นชมคุณลักษณะ
และขั้นตอนที่เกี่ยวของ ประการที่สอง คือจะชี้ไปที่ขั้นตอนการรวบรวมขอมูลที่ตองการซึ่งเกี่ยวของ
กับวิธีการตางๆ ทั้งหมดเปนกลุม

C.การสัมภาษณ
ตัวอยาง— สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้:
1. ความแตกตางระหวางการสัมภาษณแบบมีโครงสราง
และเชิงคุณภาพ
2. คําแนะนําในการสนทนาอยางประสบความสําเร็จโดยเปน
การสัมภาษณสามารถมีไดหลายรูปแบบ แตเพื่อ
ความเรียบงาย คุณอาจพิจารณาทุกรูปแบบแบง
ออกเปนสองประเภท: การสัมภาษณแบบมีโครงสราง
และ การสัมภาษณเชิงคุณภาพ การสนทนาตอไปนี้
1

สวนหนึ่งของการสัมภาษณเชิงคุณภาพ จงใจเหมารวมทั้งสองเรื่องเพื่อแสดงใหเห็นถึงความ
3. ประโยชนของการซักถามและคําถามติดตามผลและการ แตกตางที่ชัดเจน (นักวิจัยที่มีประสบการณอาจ
โตตอบที่พึงประสงคอื่น ๆ ในการสัมภาษณเชิงคุณภาพ คิดคน
4. ขั้นตอนการสัมภาษณกลุม

คําวา การสัมภาษณเชิงคุณภาพ เปนที่นิยมมากกวาทางเลือกอื่นๆ เชน แบบไมมีโครงสราง การ

1

สัมภาษณแบบเขมขน และ การสัมภาษณเชิงลึก เนื่องจากการสัมภาษณเชิงคุณภาพมีความ

หลากหลายเพียงพอ ซึ่งภายใตสถานการณที่แตกตางกัน อาจรวมถึงตัวแปรใดๆ ในชุดคาผสม
บางอยาง ดูการอภิปรายในภาคผนวก A สั้นๆ ของ Robert Weiss เรื่อง “Other Names for
Qualitative Interviewing” (1994)
บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 141

วิธีการผสมทั้งสองประเภทของตัวเอง แตโดยปกติแลว ชุดคาผสมดังกลาวจะไดรับการปรับแตงอยางมาก ดังนั้นจึง

อยูนอกเหนือขอบเขตของขอความปจจุบัน)

โครงสราง การสัมภาษณ
ทั้งหมดเกี่ยวของกับปฏิสัมพันธระหวางผูสัมภาษณกับ ผูเขารวม (หรือ ผูใหสัมภาษณ) การสัมภาษณ
แบบมี โ ครงสร า ง จะเขี ย นเนื้ อ หา หรื อ สคริ ป ต ก ารโต เ อาไว อ ย า งรอบคอบ ขั้ น แรก ผู วิ จั ย จะใช
แบบสอบถามที่เปนทางการซึ่งแสดงรายการคําถามทุกขอที่จะถาม ประการที่สอง ผูวิจัยจะใชบทบาท
ของผู สัมภาษณโดยพยายามดึงคําตอบจากผูใหสัมภาษณ ประการที่สาม ผูวิจัยในฐานะผูสัมภาษณจะ
พยายามนํ า พฤติ ก รรมและท า ทางที่ ส อดคล อ งกั น มาใช เ มื่ อ สั ม ภาษณ ผู เ ข า ร ว มที่ แ ตกต า งกั น ดั ง นั้ น
พฤติกรรม และพฤติกรรมของผูสัมภาษณจึงถูกเขียนขึ้นโดยอิงจากการฝกอบรมเฉพาะที่เกี่ยวของกับ
การศึกษากอนหนานี้ที่มุงดําเนินการเก็บรวบรวมขอมูลอยางสม่ําเสมอที่สุด
เมื่อคนสวนใหญใชคําวา สัมภาษณ พวกเขามักจะหมายถึง การสัมภาษณแบบมีโครงสราง (structured
interviews) ผู ค นคิ ด ว า การสั ม ภาษณ เป น ส ว นหนึ่ ง ของการสํ า รวจ หรื อ โพลบางประเภท การศึ ก ษา
เหลานี้ยังเรียกรองใหมีการสุมตัวอยางที่เปนตัวแทนของผูเขารวมหรือผูใหสัมภาษณ ใหความสําคัญกับ
คําจํากัดความ และสุมตัวอยางเพื่อใหเกิดความแมนยํามากที่สุด รวมถึงการทดสอบทางสถิติที่เหมาะสม
จากนั้นจะนําผลมาประเมินความเชื่อมโยงระหวางผลการศึกษา กับประชากรกลุมตัวอยางที่มีขนาดใหญ
ขึ้น
จากเงื่อนไขทั้งหมดเหลานี้ หากการศึกษาใชแตการสัมภาษณแบบมีโครงสราง การศึกษานาจะเปน
แบบสํารวจหรือแบบสํารวจความคิดเห็น แตไมใชการศึกษาเชิงคุณภาพ หากคุณเลียนแบบวิธีการที่ใช
ในการสั ม ภาษณ แ บบมี โ ครงสร า งทั้ ง หมด แต ยั ง ใช วิ ธี เ ชิ ง คุ ณ ภาพเพื่ อ รวบรวมและวิ เ คราะห ข อ มู ล
ประเภทอื่นเพิ่มเติมในหัวขออื่น ๆ ก็เหมือนกับวาคุณกําลังจะทําการ วิจัยแบบผสมผสาน (อธิบายเพิ่มเติม
ในบทที่ 12 สวน B)
นอกเหนือจากการมีชุดขั้นตอนที่โดดเดนแลว การสัมภาษณแบบมีโครงสรางยังมีแนวโนมที่จะชอบ
คําถามบางประเภท กลาวคือ คําถามที่ผูถูกสัมภาษณถูกจํากัดใหอยูในชุดคําตอบที่กําหนดไวลวงหนา
โดยผูวิจัย หรือที่เรียกวา คําถามปลายปด ไมวาการสํารวจจะอยูในรูปแบบของการพูดคุยทางโทรศัพท
การสัมภาษณแบบตัวตอตัวหรือการสัมภาษณแบบ “ดักคอ” สัมภาษณในหางสรรพสินคา และสถานที่
สาธารณะ ขั้นตอนถูกออกแบบมาเพื่อถามคําถามชุดเดียวกันแกผูสัมภาษณทุกคน โดยแตละคําถามมีชุด
คําถามแบบจํากัดในแตละหมวดหมูในการตอบคําถาม (Fontana & Frey, 2005)
นักวิจัยสํารวจหลายคนเชื่อวาคําถามปลายปดเหลานี้นาํ ไปสูข  อมูลที่แมนยํายิ่งขึ้นและการวิเคราะห
ที่ชัดเจนยิ่งขึน
้ ตัวอยางเชน สํารวจ สังเกตวา “คําตอบนาจะเชื่อถือไดและถูกตองมากกวาเมื่อมีการระบุ
รายการมากกวาเมื่อถามคําถามในรูปแบบเปด” (Fowler & Cosenza, 2009, p. 398) โดยรวมแลว การ
วิจัยเชิงสํารวจมีประวัติอน ั ยาวนานในการจัดการกับสิง่ นี้ และปญหาอื่นๆ ของการออกแบบแบบสอบถาม
(เชน Sudman & Bradburn, 1982)

การสัมภาษณเชิงคุณภาพ
การสัมภาษณเชิงคุณภาพ นาจะเปนรูปแบบการสัมภาษณทค่ี รอบครุมอยางมากในการวิจัยเชิงคุณภาพ
(เชน Holstein & Gubrium, 2003) การสัมภาษณประเภทนี้แตกตางจากการสัมภาษณแบบมีโครงสราง
ในลักษณะสําคัญๆ

142 สวนที่สอง การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

 ประการแรก ความสั ม พั น ธ ร ะหว า งผู วิจั ยกับ ผูเข า รว มไม ได ถูกเขียนขึ้นอยา งเป น
ทางการ ไมมีแบบสอบถามที่มีรายการคําถามแบบเฉพาะเจาะจงไปซะทั้งหมดที่จะพูดกับ
ผูเขารวม ผูวิจัยจะมีวาระการศึกษาโดยนัยของคําถามในการศึกษาและอาจปฏิบัติตาม
ระเบียบวิธีวิจัย (ดูบทที่ 4 ตัวเลือกที่ 7) แตคําถามที่เกิดขึ้นจริงกับผูเขารวมแตละคนจะ
แตกตางกันไปตามบริบทและการตั้งคําถามของการสัมภาษณในแตละครั้ง
ประการที่สอง นักวิจัยเชิงคุณภาพไมพยายามที่จะนําพฤติกรรมหรือพฤติกรรมที่เปน
เอกภาพมาใชในการสัมภาษณทุกครั้ง การสัมภาษณเชิงคุณภาพเปนไปตามรูปแบบการ
สนทนา และการสัมภาษณจะนําไปสู ความสัมพันธ ในลักษณะตางๆ ดวยคุณภาพของ
ความสัมพันธทป ี่ รับใหเหมาะกับผูเขารวมทุกคน (ดู “การสัมภาษณเชิงคุณภาพในฐานะ
ความสัมพันธทางสังคม” บทความสัน ้ 6.1)

บทความสัน
้ ที่ 6.1 การสัมภาษณเชิงคุณภาพในฐานะความสัมพันธทางสังคม

หนังสือเรียนทั้งหมดไดทุมเทใหกับการหนึ่งในนั้นโดย อีกสวนหนึ่งของหนังสือของ Seidman ใหคําแนะนํา

Irving Seid man (2006) กลาวถึงขั้นตอนและปรัชญา
พื้นฐานในการสัมภาษณอยางถี่ถวน คุณลักษณะมากมาย
ของหนังสือเลมนี้คือบทที่เปนประโยชนในเรื่อง “การ
สัมภาษณเปนความสัมพันธ” (2006, pp. 95–111)
ตัวอยางเชน ในบทนี้แนะนําวาแมวาความสัมพันธจะตอง
เปนมิตร แตก็ไมใชมิตรภาพ บทนี้ยังกลาวถึงความทาทาย
ของ “การพูดใหเพียงพอ เปนการตอบสนอง
แตนอยพอที่จะรักษาความเปนอิสระของคําพูดของ
ผูเขารวม” (หนา 96)
เกี่ยวกับการสัมภาษณบางประเภทที่มี อิทธิพลที่ไมตองการ
ตอ ความสัมพันธเชน ผูบังคับบัญชาที่สัมภาษณคนที่พวก
เขาดูแล ครูสัมภาษณนักเรียนของตนเอง และเจาหนาที่
ภาคสนามสัมภาษณคนรูจักและเพื่อนของพวกเขา (2006,
หนา 41– 42).
สถานการณทั้งหมดเหลานี้สรางความสัมพันธระหวาง
มุมมองที่หลากหลายและไมชัดเจน โดยรวมแลว หนังสือ
เลมนี้ชวยใหผูอานเขาใจวัตถุประสงคพื้นฐานของการ
สัมภาษณเชิงคุณภาพ นั่นคือ เพื่อแสวงหา “ความสนใจใน
การทําความเขาใจประสบการณชีวิตของผูอื่นและ
ความหมายที่พวกเขาสรางจากประสบการณนั้น” (2006,
p. 9)

โหมดการสนทนาของการสัมภาษณเชิงคุณภาพ เมื่อเทียบกับการสัมภาษณแบบมีโครงสราง
นั้ น จะนํ า เสนอโอกาสในการสื่ อ สารแบบสองทาง (two-way interactions) ซึ่ ง ผู เข า ร ว มตอบ
แบบสอบถาม อาจสอบถามผูวิจัยเกี่ยวกับหัวขอกวางๆ บางหัวขอ (นอกเหนือจากการ ชี้แจง) การ
สอบถามดั ง กล า วมั ก จะไม เ ป น ส ว นหนึ่ ง ของการสั ม ภาษณ แ บบมี โ ครงสร า ง ยกเว น ที่ อ าจเกิ ด ขึ้ น
หลั ง จากการสั ม ภาษณ เ สร็จ สิ้ น นอกจากนี้ การสั มภาษณ เชิ ง คุ ณภาพสามารถเกิ ด ขึ้น ได ระหว า ง
ผูวิจัยกับกลุมบุคคล แทนที่จะทําเพียงคนเดียวเทานั้น
ในโหมดการสนทนา ผูเขารวมอาจแตกตางกันในความตรงไปตรงมาของคําพูด บางคําถาม
อาจฟงดูแลวตรงไปตรงมาในบางจุด แตขี้ก็จะรูสึกเขินอายที่จะถามในบางจุด ซึ่งผูวิจัยจะตองรูวิธี
แยกแยะความแตกตางของเหตุการณทั้งสองนี้ ดวยเหตุนี้ “การสัมภาษณเชิงคุณภาพจึงตองอาศัย
การฟ ง อย า งตั้ ง ใจ และความพยายามอย า งเป น ระบบที่ จ ะรั บ ฟ ง และ เข า ใจในสิ่ ง ที่ ผูค นบอกคุ ณ
จริงๆ” (Rubin & Rubin, 1995, p. 17) การฟงคือ “การฟงความหมายของสิ่งที่กําลังพูด” (หนา 7)
ประการที่สาม คําถามที่สําคัญกวาในการสัมภาษณเชิงคุณภาพจะเปน คําถามปลายเปด
(แทนที่จะเปนคําถามปลายปด) การที่ผูเขารวม จํากัดการตอบสนองตอคําตอบคําเดียวเชนเดียวกับ
คําถามปลายปดสวนใหญจะเปนความปรารถนาสุดทายของนักวิจัยเชิงคุณภาพ

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 143

ในทางตรงกันขาม ผูวิจัย พยายามที่จะใหผูเขารวมไดใชคําพูดของตนเอง โดบไมตอ

 งใช
คําศัพทของผูวิจัย และมีสวนรวมในการอภิปรายเฉพาะเรื่อง

ความแตกตางของทั้งสามหัวขอดังกลาวขางตนนี้สะทอนใหเห็นถึงความแตกตางที่ลึกซึ้ง
ยิ่งขึ้นระหวางการสัมภาษณแบบมีโครงสรางและเชิงคุณภาพ การสัมภาษณแบบมีโครงสรางจะ
ติดตามการใชคํา วลี และความหมายของผูวิจัยโดยตรง ในขณะที่ เชิงคุณภาพ มุงเปาไปที่การทํา
ความเขาใจผูเขารวม “ตามเงื่อนไขของตนเองและวิธีที่พวกเขาสรางความหมายของชีวิต
ประสบการณ และกระบวนการทางปญญาของตนเอง” (Brenner, 2006, น. 357). จุดมุงหมายนี้
เหมาะสมกับวัตถุประสงคพื้นฐานของการวิจัยเชิงคุณภาพอยูประการหนึ่ง นั้นก็คือการแสดงถึง
มุมมองทางสังคมที่ซับซอนของผูตอบแบบสอบถามนั่นเอง

การสัมภาษณแบบมีโครงสรางยังมีขอจํากัดในความสามารถในการชื่นชมแนวโนมและเงื่อนไขตาม
บริบทในชวงชีวิตของผูเขารวมตอบแบบสอบถาม ในขณะที่การสัมภาษณ อาจจะอาศัยแนวโนม
และเงื่อนไขเหลานี้ ความครอบคลุมดังกลาวเกิดขึ้นไดสวนหนึ่งเนื่องจากการสัมภาษณเชิงคุณภาพ
อาจยาวนานกวาแบบมีโครงสรางมาก และอาจเกี่ยวของกับการสัมภาษณเปนชุดกับผูเขารวมคน
เดียวกัน ตัวอยางเชน ผูเขารวมคนเดียวกันอาจไดรับการสัมภาษณสามครั้ง แตละครั้งใชเวลา 90
นาที โดยอาจจะใชชวงเวลาไมกี่วัน แตไมยาวนานเปนสัปดาห การสัมภาษณครั้งแรกในสามบท
อาจกําหนด บริบท ของประสบการณของผูเขารวม โดยทั่วไปจะครอบคลุมภูมิหลังสวนตัวของผูตอบ
แบบสอบถาม การสัม ภาษณค รั้ งที่ สองอาจให ผูเ ข าร วมสรา งรายละเอี ย ดของประสบการณ ที่เ ป น
หัวขอของการศึกษาใหม และการสัมภาษณครั้งที่สามอาจขอให ผูเขารวม ไตรตรองความหมาย
ของประสบการณ (Seidman, 2006, pp. 16–19)

นอกจากนี้ การสัมภาษณแบบมีโครงสรางและเชิงคุณภาพอาจมีผลกระทบที่แตกตางกันสอง
ประการตอนักวิจัยที่ทําการสัมภาษณ เมื่อทําการสัมภาษณแบบมีโครงสราง นักวิจัยพยายามทวน
คํ า ถามชุ ด เดิ ม และนํ า เสนอพฤติ ก รรมส ว นตั ว แบบเดี ย วกั น กั บ ผู ใ ห สั ม ภาษณ ทุ ก คน นั ก วิ จั ย ที่
สัมภาษณในลักษณะนี้เปนจํานวนมากในวันเดียวกันอาจรูสึก รางกาย เหนื่อยลาในตอนทายของวัน
แตอาจมี พลังงานทางจิต อยู
ในทางตรงกันขาม เมื่อทําการสัมภาษณ เชิงคุณภาพ นักวิจัย พยายาม ทําความเขาใจ โลก
ของผูเขารวมตอบแบบสอบถาม ซึ่งนาจะรวมถึงความพยายามอยางตั้งใจในการเรียน หมายของคํา
และวลีของผูเขารวม แนวคําถามไมไดควบคุมโดยแบบสอบถาม แตตองการใหผูวิจัยใชความรูสึก
ภายในใจอยางตอเนื่อง นักวิจัยที่สัมภาษณในลักษณะนี้เปนจํานวนมากในวันเดียวกันจะรูสึก ทาง
จิตใจ ในตอนทายของวัน แตอาจมี พลังงานทางรางกายอยู (สําหรับนักวิจัยที่มีคุณภาพที่ดี ความ
อ อ นล า ทางจิ ต ใจจะปรากฏขึ้ น ในตอนท า ยของวั น ที่ ป ระสบความสํ า เร็ จ ในรู ป แบบของการไม
ตองการถามคําถามอื่นในหัวขอใด ๆ แมแตกับคนที่ไมเกี่ยวของกับการศึกษาวิจัย)

การสัมภาษณเชิงคุณภาพ

ในหัวขอพื้นฐานของ โหมดการสนทนา ในการสัมภาษณเชิงคุณภาพ นั้นอาจะกลาวไดวา คลายกับ

การพู ด หรื อ สื่ อ สารของบุ ค คลโดยทั่ ว ไป แต ก็ ไ ด รั บ ผลที่ แ ตกต า ง อย า งสํ า คั ญ (เช น Rubin &
Rubin, 2012, pp. 99-107) ดวยเหตุนี้ การสัมภาษณเชิงคุณภาพจึง ไมใช เรื่องงายที่จะนํามาใช
เปนขั้นตอนหนึ่งของการวิจัย ในทํานองเดียวกัน ความทาทายอาจยากขึ้นเมื่อนักวิจัยและผูเขารวม
ใชภาษาถิ่นเดียวกัน พวกเขาอาจคิดวาพวกเขากําลังสื่อสารหรือพูดคุยกันเรื่องทั่วๆ ไปแบบเรื่อยๆ
ไหลยาวไปจนลืมไปเกี่ยวกับการตั้งคําถามแบบตอเนื่อง และยืนยันความถูกตอง ความเขาใจของ
คําถาม (follow-up or clarifying question)

144 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิง

 ป ญ หาดั ง กล า วเกิ ด ขึ้ น โดยเฉพาะเมื่ อ การศึ ก ษาเชิ ง คุ ณ ภาพมุ ง เน น ไปที่ เ รื่ อ งวั ฒ นธรรม เช น ใน
วัฒนธรรมทางสังคม แตยังรวมถึงการตรวจสอบวัฒนธรรมของสถานที่ เชน สถาบัน (Spradley,
1979)
หากตองการสนทนาใหประสบผลสําเร็จโดยเปนสวนหนึ่งของการสัมภาษณเชิงคุณภาพและ
การไมเขาไปสูรูปแบบการพูดตามธรรมชาติของคุณ คุณเองจําเปนที่จะตองมีการฝกฝน คุณตอง
“เรียนรูจากผูคน” แทนที่จะศึกษาพวกเขา (Spradley, 1979, p. 3) ตามคําแนะนําเล็กนอย ดังนี้

1. พูดในปริมาณทีพ ่ อเหมาะ เปนแนวทางปฏิบต ั ิทส

ี่ ําคัญประการหนึง่ คือการพยายาม
พูดใหนอยกวาคนอื่น หรือพูดใหนอยลง คุณจําเปนตองคนหาวิธีการสอบถามผูอื่นที่จะ
นําไปสูบทที่ไมทํา ใหออกนอกเรื่อง ซี่งมักเกิดขึ้นเมื่อคุณตั้งคําถามที่ยาวเหยียดซึ่งโดย
พื้น ฐานแลว เปน คํา ถามที่ "ใช /ไมใ ช" ซึ่ง อีกฝา ยสามารถตอบไดอยา งนา พอใจโดยให
คําตอบเพียงคําเดียว นั่นคือ "ใช" หรือ "ไมใช"
คุ ณ ต อ งหลี ก เลี่ ย งการถามคํ า ถามหลายข อ ที่ ฝ ง อยู ใ นประโยคเดี ย วกั น หรื อ ถาม
คํ า ถามหลายข อ ทั บ กั น โดยไม ใ ห โ อกาสอี ก ฝ า ยตอบคํ า ถามแรก จํ า ไว ว า ประเภทการ
สั ม ภาษณ ที่ ต อ งการไมไ ด ห มายถึ ง การสอบปากคํ า และคํ า ที่ น อ ยกว า ของคุ ณ ก็ ยั ง ต อ ง
เพียงพอ (a) เพื่อ ใหการสนทนาดํ าเนิน ไปอยา งราบรื่น (b) เพื่อแสดงความสนใจอยา ง
จริ ง ใจของคุ ณ ต อ คํ า ตอบของแต ล ะคน; และ (c) เพื่ อ คล า ยกั บ การสนทนาปกติ ใ นทุ ก
ประการ
กุญแจสําคัญประการหนึ่งในการรักษาการสนทนาใหดาํ เนินไปโดยใชคําพูดของคุณ
นอยที่สุดก็คือการควบคุมการตั้งคําถามและคําถามติดตามผล หลังจากที่ ผูเขารวมตอบ
แบบสอบถามไดแสดงความคิดเห็นที่ลึกซึ้งแลว แตความคิดเห็นอาจมีรายละเอียดนอยกวา
ที่ตองการ การใชการซักถาม และขอความติดตามผลอยางรอบคอบสามารถกระตุนให
ผู เ ข า ร ว มขยายความคิ ด เห็ น เพิ่ ม เดิ ม ได กลยุ ท ธ ใ นการสั ม ภาษณ การซั ก ถามไม
จําเปนตองปรากฏในรูปแบบเดียวกันกับที่ทําในแบบสอบถามปลายปด การซักถามอาจอยู
ในรูปแบบของคําพูดสั้นๆ เชน เออ กรุณาอธิบายเพิ่มเติมไดไหม ทําไมเหรอครับ มาทําไม
ในอีกทางหนึ่งคุณคิดวายังไงบาง หรือแสดงอากาศทึ่งกับคําตอบแบบหยุดนิ่งอยางจงใจ
อยางไรก็ตาม ระวังอยาใชการไตสวนดังกลาวมากจนเกินไป สําหรับการแสดงออกตอ
ผูตอบแบบสอบถามแลว นั้นคุ ณยั ง คงตอ งเปน คนที่ ร อบรูที่กระตือ รือ รน และชาญฉลาด
และคุณไมสามารถเริ่มเสียงเหมือนคนที่ไดรับการตั้งโปรแกรมเหมือนหุนยนต
2. ไม่ออกคําสั่ง เปนแนวทางปฏิบัติที่สําคัญประการที่สองคือการไม ชี้นํา ใหมากที่สุด
เปาหมายของคุณคือการใหผูเขารวมไดแสดงความคิดเห็นของตนเองโดยเปนสวนหนึ่ง
ของธี ก ารอธิ บ ายโลกของตนเอง เพื่ อ ยกตั ว อย า งง า ยๆ ท า มกลางการเปลี่ ย นแปลง
ความหมายดั้งเดิมที่นาสนใจ แมแตลําดับของหัวขอที่สนทนาโดยผูเขารวมก็อาจเปดเผย
ได ลําดับอาจแตกตางไปจากลําดับที่คุณวางแผนจะติดตาม โดยการใหโอกาสผูเขารวม
ทําตามลําดับของตนเอง การวิเคราะหในภายหลังอาจเปดเผยขอมูลเชิงลึกที่สําคัญในโลก
ของผูเขารวม
ผลที่ตามมาของการพยายามหลีกเลี่ยงการออกคําสั่งนั้น ซึ่งรวมถึงการสงสัญญาณลําดับของ
หั ว ข อ ใดๆ วิ ธี ที่ คุ ณ เป ด การสั ม ภาษณ เ ชิ ง คุ ณ ภาพด ว ยการสอบถามหรื อ ข อ ความในเบื้ อ งต น จึ ง
กลายเปนเรื่องสําคัญ คุณตองกําหนดขอบเขตสําหรับการสัมภาษณ แตอยางไรก็ตาม อนุญาตให
ผูเขารวมมีสวนรวมในการออกแบบได และใหโอกาสผูเขารวมในการออกนอกขอบเขตเมื่อจําเปน
เพื่อจัดการกับเงื่อนไขเหลานี้ นักวิจัยไดระบุ คําถามการเดินทางครั้งใหญ เปนวิธีหนึ่งที่เปนไปไดใน
การเริ่มตนการสัมภาษณ (Spradley, 1979, หนา 86–88)

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 145

คําถามการทัวรครัง้ ยิ่งใหญสรางหัวขอหรือฉากกวางๆ แตไมลําเอียงใน การสนทนา โดย

การนําเสนอรายการทีส ่ นใจโดยเฉพาะ ลําดับหัวขอเฉพาะเจาะจงนอยกวามาก หรือการ
ใชคําศัพทของผูวิจัยกอนกําหนด (ดู “ การใชคําถาม 'Grand Tour' เพื่อเริ่มการสนทนา
ของคุณ” บทความสัน ้ 6.2)

ขอความสั้นที่ 6.2 การใชคาํ ถาม "แกรนดทว

ั ร" เพือ
่ เริม
่ การสนทนาของคุณ

คํ า ถามเริ่ ม ต น ในการสั ม ภาษณ ห รื อ การสนทนาแบบ
ปลายเปดนั้นไมสามารถระบุไดงาย มีแรงจูงใจหลายอยาง
ในเวลาเดี ย วกั น : เพื่ อ ให ก ารสั ม ภาษณ เ ริ่ ม ต น อย า ง
เพียงพอเพื่ อใหผูถูกสัมภาษณสามารถตอบสนองไดอยา ง
กวางขวาง (และ สบายใจ) แทนที่จะตอบสั้น ๆ เพื่อเริ่มการ
สัมภาษณในหัวขอที่เกี่ยวของกับการศึกษาวิจัย และกํากับ
ผูใหสัมภาษณใหนอยที่สุด
นักวิจัยเชน Mary Brenner (2006) มัก อางถึงคําถาม
"grand tour" วาเปน แรงจูงใจเหลานี้เกือบตลอดเวลา
เธอใหเครดิตกับ Sprad ley (1979) วาไดอธิบายรูปแบบนี้
เปนครั้งแรก ในดานการศึกษา คําถามที่อาจครอบคลุมถึง
เหตุการณลาสุดที่โรงเรียน (เชน “อะไรคือพัฒนาการหลัก
ของโรงเรียนในปนี้?”) หรือบทบาทของผูถูกสัมภาษณ
(เชน “หนาที่ความรับผิดชอบของคุณในฐานะหัวหนางาน
คืออะไร ของโรงเรียนนี้?”) เมื่อเริ่มตนแลว ผูสัมภาษณ
สามารถถามคําถามติดตามผลในแงมุมที่เฉพาะเจาะจงมาก
ขึ้นของ "การทัวรครั้งยิ่งใหญ" เพื่อใหไดรายละเอียดใน
ระดับที่ตองการในที่สุด

นอกเหนือจากการเปดครั้งแรก การไมชี้นําตลอดการสัมภาษณเชิงคุณภาพ ก็มีความสําคัญ

เชนกัน โดยเฉพาะอยางยิ่งหากคําถามของคุณพยายามดึงประเด็นสําคัญในประสบการณชีวิตของ
ผู ต อบแบบสอบาถาม โดยใช คํ า พู ด ของพวกเขาเอง คุ ณ อาจต อ งการเปรี ย บเที ย บความสํ า คั ญ ที่
ผูเขารวมมอบหมายใหกับหัวขอโดยคอยสังเกตวาผูตอบแบบสอบถามจะกลาวถึงเรื่องนั้นๆ มาครั้ง
แรกเมื่ อ ไหร แต ถ า คุ ณ เองเป น คนพู ด ถึ ง เรื่ อ งนั้ น ๆ ก อ น คุ ณ อาจจะไม ไ ด รั บ คํ า ตอบจากผู ต อบ
แบบสอบถามถึงเรื่องนั้นก็เปนไปได (ดู “การสัมภาษณผูคนอยางไมออมคอมเกี่ยวกับหัวขอสําคัญ
ของการศึกษา” บทความสั้น 6.3)

เรือ
่ งสั้นที่ 6.3. การสัมภาษณผูคนอยางไมออ
 มคอมเกีย
่ วกับหัวขอสําคัญของการศึกษา
การเมืองชาตินิยมและชาติพันธุในชีวิตประจําวันในเมืองท
ราน ซิ ล วาเนี ย ( B r u ba k e r , F ei s c h m i d t, F o x , &
Grancea, 2006) กลาวถึงหัวขอที่เปนนามธรรมอยางยิ่ง:
“เชื้อชาติและสัญชาติเนื่องจากพวกเขาถูกแสดงทาที
ไมพอใจและโตแยงใน วงการเมือง” (หนา xiii) การศึกษา
มุงเนนไปที่ชีวิตประจําวันใน โรมาเนีย ซึ่งเปนสถานที่
ทํางานภาคสนามระหวางป 2538 ถึง 2544 ผูเขียนทั้งหมด
พูดภาษาโรมาเนียและฮังการีมากกวา 100 การสัมภาษณ
จัดการอภิปรายกลุมจํานวนมาก (มีการถอดเสียงดวย) และ
ทําการสังเกตอยางตอเนื่องในฐานะผูมีสวนรวมและ
สังเกตการณ หนังสือเลมนี้ซึ่งสรางขึ้นจากคอลเล็กชันทาง
วิชาการของ วรรณคดีไดรวมเอา มุมมอง เขากับหลักฐาน
ภาคสนามรวมสมัยจํานวนมหาศาล
ผสมผสานระหว า งชาวโรมาเนี ย และฮั ง การี ใ นเมื อ งคลู จ
เพื่ อ ลดอคติ Brubaker และ เพื่ อ นร ว มงาน ใช ค วาม
ระมัดระวัง อยางยิ่งในการสัมภาษณ หลีกเลี่ยงการอางถึง
เชื้อ ชาติโ ดยตรงเพราะ "หาไดง ายเกิน ไปหากใครก็ ตาม
มองหา" (2006, p. 381) การสั ม ภาษณ เ ริ่ ม ด ว ยหั ว ข อ
“โดยไม มี ค วามเกี่ ย วข อ งกั บ ชาติ พั น ธุ ” ซึ่ ง ครอบคลุ ม
เหตุการณในชีวิตประจําวัน และจากนั้นจึงปลอยให คํานํา
ของหนั ง สื อ เล ม นี้ บทนํ า ของ บรรยาย และส ว นต อ ท า ย
“หมายเหตุเกี่ยวกับขอมูล” ใหรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับ
วิ ธี ก ารที่ ผู เ ขี ยนติ ด ตามงานนี้ ต ลอดจนกลยุ ท ธ ภ าคสนาม
อื่นๆ ของพวกเขา
ดูเพิม
่ เติมทีเ่ รือ
่ งสัน
้ ที่ 11.5

การศึ ก ษานี้ เ น น ย้ํ า ถึ ง บทบาทของชาติ พั น ธุ แ ละการ

146 สวนที่ 2 ทําวิจัยเชิงคุณภาพ

3. วางตัวเปนกลาง. คําแนะนําขอที่สามนี้เปนสวนหนึ่งของการ ไมชี้นํา แตเปนการ

 เตือนวาการนําเสนอตนเองทั้งหมดของคุณในระหวาง กระบวนการสัมภาษณ ทั้งภาษา
กายและการแสดงออกของคุณ ตลอดจน คําพูด จะตองใชความระมัดระวังในลักษณะที่
เปนกลาง คุณตองแนใจวาเนื้อหาและกิริยาทาทางของการตอบสนองตอคําหรือคําถาม
ของผูเขารวมไมสื่อถึงความลําเอียงหรือความชอบของคุณเอง ซึ่งจะสงผลตอการโตกลับ
ของผู เ ข า ร ว มในภายหลั ง การสั ม ภาษณ ที่ พึ ง ประสงค น อ ยที่ สุ ด เกิ ด ขึ้ น เมื่ อ ผู เ ข า ร ว ม
พยายามทํ า ให พ อใจหรื อ ตอบสนองความตองการของคุณ ตรงขา มกับ การแสดงความ
คิดเห็นอยางตรงไปตรงมา การจัด เลี้ยงมีแนวโนมที่จ ะเกิดขึ้นเมื่อน้ําเสียง กิริยาทาทาง
หรือสัญญาณระหวางบุคคลอื่นๆ ของคุณมีการแสดงความเห็นชอบหรือไมเห็นดวย
ในทางปรั ช ญา นั ก วิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพที่ มี ป ระสบการณ ย อมรั บ ว า ความเป น กลางที่
แทจริงอาจไมมีอยูจริง การสัมภาษณเชิงคุณภาพเปนการพบปะระหวางบุคคลหรือทาง
สังคมที่เกิดขึ้นในสภาพแวดลอมตามธรรมชาติ (เชน Fontana & Frey, 2005) ภายใต
เงื่อนไขเหลานี้ คุณจะนํามุมมองมาสูบทสนทนาทั้งหมดของคุณอยางหลีกเลี่ยงไมได
ทําใหการสัมภาษณ "ขอมูล" เปน ขอความทีเ่ จรจา (หนา 716–717) บทบาทของคุณจึง
ทําใหงานยากอยูแลวในการดึงความหมายออกจากการสัมภาษณโดยสลับไปมาระหวาง
เนื้อหาทั้งหมดกับสวน ตางๆ วงกลมโดย ทําใหคุณเปนสวนหนึ่งของแวดวง (Josselson,
2013, pp. 6–7) (ดูบทที่ 1 ขอบมืด 1.4 ดวย)

วิธี แ ก ไ ขที่ ต อ งการคื อ หลีก เลี่ ย งอคติ ที่ โ จง แจ ง แตต อ งมี ค วามละเอี ย ดอ อ นต อ สิ่ ง ที่
เหลืออยูดวย ตอมา คุณควรพยายามอยางเต็มที่เพื่อเปดเผยและอภิปรายวาสิ่งเหลานี้จะ
สงผลตอสิ่งที่คุณคนพบไดอยางไร (ดู “การนําเสนอ สะทอนกลับ ” ในบทที่ 11 สวน D)

4. ความสามัคคี รักษาการปฏิบัติประการที่สี่คือการมีมนุษยสัมพันธ คุณตอง รักษา

ความสัมพันธที่ดีกับผูเขารวม เนื่องจากคุณไดสรางสถานการณการวิจัยโดยเฉพาะ คุณจึง
มีหนาที่รับผิดชอบเปนพิเศษในการหลีกเลี่ยงการสนทนาที่อาจเปนอันตรายตอบุคคลอื่น
ตัวอยางเชน การใชคําที่ สื่อถึง ความคิดที่แสดงความเกลียดชัง เปดเผยเรื่องสวนตัวโดย
สมบูรณหากไมใชหัวขอที่ผิดกฎหมาย หรือ ทําให ผูเขารวมรูสึกแยเกินควร

โดยสรุป แนวทางปฏิบัติสี่ขอ  แรกนี้ไมงา ยทีจ่ ะปฏิบัติตามทั้งหมด การสัมภาษของคุณ จะมี

บริบทและสถานการณของตัวเองซึง่ จะควบคุมวาคุณปฏิบัติตามแนวทางปฏิบัติแตละอยาง
อยางไร ตามทีน ่ ักเขียนคนหนึง่ อธิบายไว อยางไรก็ตาม เปาหมายของ เชิงคุณภาพ ก็คอ ื
เพือ
่ ใหเขาถึงหัวใจของเรือ
่ งไดละเอียดทีส ่ ด
ุ เทาทีจ
่ ะเปนไปได หรือสิง่ ที่อาจเรียกวา "ความ
ใกลชิดแบบเรงรัด" (Wilkerson, 2007):

ฉันทํ าทุ กอย างที่ทํ าได เพื่ อให หัวขอของฉัน สบายใจที่จ ะคุยกับ ฉัน ฉันยัง คงถาม
คําถามมากมาย ฉัน พยายามที่จะเปนผูชมที่ดี ฉันพยักหนา ; ฉันมองตรงเขา ไปใน
ดวงตาของพวกเขา ฉันหัวเราะเยาะเรื่องตลกของพวกเขา ไมวาฉันจะคิดวามันตลก
หรือไมก็ตาม ฉันจริงจังเมื่อพวกเขาจริงจัง

5. พิจารณาในการใชคู มือการสัมภาษณ การปฏิบัติเพิ่มเติมนี้สามารถชวยคุณใน

การสัมภาษณได คูมือนี้ควรสะทอนถึงระเบียบวิธีวิจัยในวงกวางที่คุณอาจพัฒนาขึ้น (ดูบท
ที่ 4 ตัวเลือกที่ 7) แตคูมือการสัมภาษณจะมีขนาดพอเหมาะ

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 147

การ สัมภาษณ มักจะประกอบดวยชุดยอยของคําสําคัญที่ เขียน บนกระดาษขนาด

กะทัดรัด ซึ่งปรับใหเขากับหัวขอที่พิจารณาวาเกี่ยวของโดยตรงกับการสัมภาษณที่ไดรับ
คําสําคัญแตละคําอาจมีการซักถามสั้น ๆ และคําที่สะทอนคําถามติดตามผล แตคูมือการ
สั ม ภาษณ ไ ม ค วรถื อ เป น แบบสอบถาม ดั ง นั้ น คู มื อ นี้ จึ ง เป น ตั ว แทนของชุ ด การเตื อ น
ความจํา และไมใชรายการคําถามจริงที่จะพูดกับผู รวมเขา
เมื่อใชอยางถูกตอง คูมือการสัมภาษณจะทําหนาที่เปนแนวทางในการสนทนา ทําให
เกิด "คําแนะนําบทสนทนา" (Rubin & Rubin, 1995, pp. 145, 161–164) หากตองการ
คุณสามารถถือเครื่องมืออื่นๆ เอามาเปน "อุปกรณประกอบ" ระหวางการสัมภาษณได การ
ใช ง านดั ง กล า วอาจมี ป ระโยชน อ ย า งน า ประหลาดใจ ตั ว อย า งเช น เมื่ อ เห็ น คุ ณ ถื อ
คําแนะนําบทสนทนา และสามารถมองดูหัวขอของคําแนะนํานั้นได ผูเขารวมอาจรูสึกวา
พวกเขาเปนสวนหนึ่งของการตอบแบบถามที่เปนทางการมากขึ้น และอาจเปดเผยตัวเอง
มากขึ้นใน ประเด็นที่เปนขอโตแยง (Rubin & Rubin, 1995, p. 164 ). หากคุณไดหยิบ
ยกประเด็ น ดั ง กล า วขึ้ น มาเป น ส ว นหนึ่ ง ของการสนทนาแบบเป น กั น เองโดยไม ไ ด ใ ช
คําแนะนําบทสนทนามาเปน “อุปกรณประกอบ” ผูเขารวมอาจไมจริงจังกับคุณมากนักและ
อาจมีแนวโนมที่จะหลีกเลี่ยงคําถามของคุณและหลีกเลี่ยงความขัดแยง
6. วิเคราะหตอนสัมภาษณ. เพื่อเปนการเตือนความจําครั้งสุดทาย และเชนเดียวกับ
การเก็บรวบรวมขอมูลอื่นๆ ในการวิจัยเชิงคุณภาพ การรวบรวมขอมูลจะมาพรอมกับการ
วิเคราะหอยางตอเนื่อง คุณจะตองตัดสินใจวาจะใชอุปกรณประกอบ เพื่อซักถามหรือถาม
คําถามอื่นๆ เพิ่มเพื่อใหไดรายละเอียดที่เพิ่มมากขึ้นตอนไหน ตอนไหนควรเปนรื่อง หรือ
เปลี่ยนหัวขอ และเมื่อใดควรแกไขคูมือ หรือวาระการประชุมเดิมเพื่อรองรับการเปดเผย
ใหม ทั้งหมดนี้เปนทางเลือกในการวิเคราะห และคุณตองทําใหมันราบรื่น เพื่อที่อีกฝายจะ
ไมแปลกใจหรือพลาดเรื่องใดไปในการสัมภาษณ

“การเริม
่ ” และ “การจบ” การสัมภาษณเชิงคุณภาพ
การทัวรครั้งยิ่งใหญของคุณหรือคําถามเริ่มตนอื่นๆ แสดงถึงคําถามที่สําคัญในเบื้องตน
ของคุณ อยางไรก็ตาม นี่ไมใชจุดเริ่มตนของการสนทนาของคุณ คุณนาจะไดแลกเปลี่ยน
ความพอใจในเบื้องตนกับอีกฝายหนึ่งมากขึ้น ซึ่งอาจเปนสวนหนึ่งของการแนะนําผูให
สัมภาษณที่เปนทางการมากขึ้น ซึ่งสะทอนถึงขอกําหนดสําหรับการรับทราบและใหความ
ยอมรับในการเริ่มตนการสัมภาษณดวย (ดูบทที่ 2 สวน E)
ในทํ า นองเดี ย วกั น เมื่ อ การสนทนาของคุณสิ้น สุด ลง การเปลี่ยนคํ า ในขั้น สุด ทา ย
มักจะไมมีความสําคัญ แตจะจบลงอีกครั้งดวยความสัมพันธระหวางบุคคลบางประเภทที่
เรียกรองความสนใจไปยังจุดสิ้นสุดของการสนทนาโดยการ “ขอบคุณ” อยางสุภาพและ
ความปรารถนาดีในชวงเวลาทีเ่ หลือของวันเปนเรื่องปกติ
วิ ธีที่ คุ ณเริ่ ม ต น และสิ้ น สุ ด การสนทนานั้ น ขึ้ น อยู กับ ความสุภ าพและวั ฒนธรรมเป น
หลัก อาจเปนเพราะเหตุนี้ หนังสือเรียนสวนใหญไมเนนการสนทนาสองขั้นตอนและการ
สัมภาษณเชิงคุณภาพ อยางไรก็ตามทาง เขาและทางออก เปนหนึ่งในสิ่งที่ฉันโปรดปราน
ในการแนะนําวาการสนทนาสามารถดําเนินการสัมภาษณเชิงคุณภาพไดอยางไร
"การเริ่มตน การสัมภาษณ" สามารถกําหนดน้ําเสียงระหวางบุคคลที่จะนําไปสูการ
สนทนาที่สํ าคัญไดอยางชัดเจน ดังนั้นคุณควรเตรียมบทสนทนา "การเริ่มตน " ของคุณ
และไม เ พี ยงแค เดิ น เข า ไปเฉยๆ แต ใ หล องนึ ก ถึ ง วิธีที่ คุณตอ งการเขา ถึง แตล ะคนที่คุ ณ
สัมภาษณและหัวขอที่คุณตองการพูดถึง กอน เริ่มการสัมภาษณครั้งใหม

148 ตอนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

ลองนึกถึงความเปนไปไดที่ "การเขารวม" การสัมภาษณที่กําลังจะเริ่มขึ้นอาจเกิดความไม

 แตกต า งจากความท า ทายจากขอบเขตในการทํ า งานภาคสนามของ "การเข า สู "
ภาคสนาม (ดูบทที่ 5 สวน D)
“การจบการสัมภาษณ” อาจมีความสําคัญมากกวานั้นสองนักสืบชื่อดังทางโทรศัพท
ที่ซึ่งปจจุบันลาสมัยสําหรับคนรุนใหม (คนหนึ่งชื่อ "โคลัมโบ" และเลนโดยนักแสดงปเตอร
ฟอลคและอีกคนหนึ่งชื่อ "เจสสิกาเฟลทเชอร" และเลนโดยแองเจลาแลนสเบอรี) ใชโหมด
การ "ขอตัว" เพื่อใชเปนวิธีถามคําถามที่สําคัญเพิ่มเติม คนที่ถูกถามก็คิดวาการสนทนา
กําลังอยูในชวงเริ่มตนและทําใหเธอหรือผูรักษาความปลอดภัยของเธอผิดหวัง นักสืบคน
นั้นสวมเสื้อคลุมและ ดูเหมือนวากําลังจะเดินจากไป จากนั้นเขาก็หันมาและพูดวา "เดี๋ยว
กอน" จากนั้นดูเหมือนวาเขาจะไดรับขอมูลสําคัญในขณะที่ (สันนิษฐาน) วาเขากําลังจะ
จากไป
ความคิดเห็นอื่นเกี่ยวกับการออกจากงาน: คุณอาจสังเกตเห็นวาการสนทนาอยางมือ
อาชีพกับเพื่อนรวมงานในชีวิตประจําวันอาจยืดเยื้ออยางไมคาดคิดได ไกลเกินกวาเวลาที่
ตั้งใจไวหรือมีอยู บางครั้งอาจเปนเพราะคุณและเพื่อนรวมงาน (โดยไมรูตัว) จําเปนตองมี
"คํากลา วลา" ทุกครั้งที่ คุณกําลังจะพูดอะไรบางอยาง อีกคนก็ จะรูสึกวาคุณอยากจะพูด
อะไรบางอยางกลับมาเชนเดียวกัน เปนตน ที่จริงแลว คุณทั้งคูไมตองการเปนฝายกลาวลา
กอน ตรวจสอบใหแนใจวาคุณไมปลอยใหสิ่งนี้เกิดขึ้นในการสนทนาที่รวบรวมขอมูลของ
คุณ วิธีแกไขคือควบคุมอัตตาของคุณและปลอยใหอีกฝายไดพูดคํากลาวลา

การสัมภาษณกลุม
 คน
ไมวาจะวางแผนหรือไมวางแผนเมื่อคุณจะมี โอกาส สัมภาษณ กลุม คน ไมวากลุมคนนั้น
อาจมี ข นาดเล็ ก (สองถึ ง สามคน) หรื อ ขนาดปานกลาง (เจ็ ด ถึ ง สิ บ คน) โอกาสเหล า นี้
เรียกรองใหมีการเตรียมการและการตอบสนองอยางรอบคอบจากคุณ
คุณอาจปฏิบัติตอกลุมเล็กๆ (สองถึงสามคน) เปนสวนเสริมของการสัมภาษณบุคคล
คุณอาจมุงความสนใจไปทีบ ่ ค
ุ คลเหลานีใ ้ นขณะทีย ่ ังคงใหความเคารพผูอื่นอยางเหมาะสม
และไมทําใหพวกเขารูสึกวาพวกเขามีบทบาทรองเทานั้น
อยางไรก็ตาม เมื่อกลุมของคุณมีขนาดที่เล็กมากแลว คุณตองมุงความสนใจไปที่ทั้ง
กลุ ม ไม ใ ช บุ ค คลใดบุ ค คลหนึ่ ง นี่ เ ป น ความท า ทายที่ ย าก และคุ ณ ควรหลี ก เลี่ ย ง การ
สัมภาษณ กลุมที่มีขนาดปานกลางจนกวาคุณจะไดรับการฝกฝนและประสบการณกับกลุม
เล็กๆ ดังกลาวในครั้งแรก โดยไมขึ้นกับการศึกษาเชิงคุณภาพที่กําลังดําเนินอยูของคุณ
หากคุณไมเคยฝกฝนมากอน ใหหาโอกาสในกลุมวิชาการหรือกลุมสวนตัวของคุณ

การสัมภาษณกลุม
 โฟกัสเปนวิธี
การเก็บรวบรวมขอมูลเชิงคุณภาพ
เอกสารการวิ จั ย พิ จ ารณาว า กลุ ม เป น ประเภทหลั ก ของกลุ ม ที่ มี ข นาดปานกลาง และ
ข อ ความและบทความจํ า นวนมากครอบคลุ ม ถึ ง การรวบรวมข อ มู ล ประเภทนี้ (เช น
Stewart, Shamdasani, & Rook, 2009) กลุมนี้ “เนน” เพราะคุณไดรวบรวมบุคคลที่เคย
มีประสบการณรวมกันมากอน

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 149

หรืออาจแบงปนมุมมองทั่วไปบางอยาง (ดู “'คูมือ' ที่โดดเดนสําหรับการรวบรวมขอมูลกลุม

โฟกัส” บทความสั้น 6.4) เมื่อสนทนากับกลุมดังกลาว คุณจะทําหนาที่เปน ดูแลผูผูดําเนิน
รายการพยายามชักชวนใหสมาชิกทุกคนในกลุมแสดงความคิดเห็น แตควรใหคําแนะนํา
กับแมมินิ (ถามี)

ขอความสั้นที่ 6.4 “คูม

 อ
ื ” ทีโ่ ดดเดน สําหรับการรวบรวมขอมูลกลุมโฟกัส

บทสัมภาษณที่มุงเนน: คูมือของปญหาและขั้นตอนโดย หนั ง สื อ ทบทวนพลวั ต ของกลุ ม โฟกั ส และให คํ า แนะนํ า ที่

Robert K. Merton, Marjorie Fiske และ Patricia L. เปนรูปธรรม (เชน จัดที่นั่งใหกลุมเปนแบบวงกลมหรือครึ่ง
Kendall เปนหนังสือคลาสสิกและ แนวทางปฏิบัติ เกี่ยวกับ วงกลมเพื่อใหผูดูแลสามารถเปนสวนหนึ่งของกลุมได)
วิธีการรวบรวมโฟกัส ขอมูลกลุม ตีพิมพครั้งแรกในป พ.ศ. และนําเสนอขอควรระวังที่สําคัญซึ่งยังคงมีความเกี่ยวของ
2499 และฉบับที่สองออกในป พ.ศ. 2533 ฉบับใหมนี้มี สูงในปจจุบัน
คําแนะนําโดยละเอียดและมีประโยชนเกี่ยวกับวิธีจัด ในยุคหลังหลายๆ แนวทางปฏิบัติเลม มาจากยุคที่การ
ระเบียบกลุมสนทนา พัฒนา คําถามปลายเปด และทํา วิจัยเชิงคุณภาพและ ไมใชเชิงคุณภาพ อยางแทจริง เสริม
หนาที่เปน ผูกลั่นกรองสําเร็จ กัน เชนเดียวกับในการศึกษาเกี่ยวกับการสื่อสารมวลชน
Merton และเพื่อนรวมงานของเขาเปนนักสังคมวิทยาที่มี
ชื่อเสียงและเปนสวนหนึ่งของกลุมนักวิชาการที่มีชื่อเสียงที่
สํานักวิจัยทางสังคมประยุกตของมหาวิทยาลัยโคลัมเบีย
ซึ่งไดจุดประกายแนวพรมแดนสําหรับการสํารวจตัวอยาง
และ การ วิเคราะหทางสถิติ

ตัวอยางเชน การศึกษาใหผูดูแลของสมาชิกในครอบครัวที่มีอายุมากกวาเขารวมกลุมสนทนาตางๆ เปาหมายคือ

การไดรับมุมมองของผูดูแล เกี่ยวกับการสรางสถาบันและการวินิจฉัยของสมาชิกที่มีอายุมากกวาเหลานี้ กวาสมมติ
วาผูวิจัยมีความรูน
 ี้แลวดวย เพื่อหลีกเลี่ยงไมใหความโนมเอียงของนักวิจัยในหัวขอเหลานี้ มีอิทธิพลตอ คําถาม
เริ่มตน (Morgan, 1992, p. 206)

การสนทนากลุมเริ่มตนขึ้นโดยเปนวิธีรวบรวมขอมูลวาผูฟงกลุมตัวอยางอาจรับรูรายการวิทยุบาง
รายการหรื อ การสื่ อ สารมวลชนประเภทอื่ น ๆ ได อ ย า งไร (Merton, Fiske, & Kendall, 1990) ข อ
เสียเปรียบอยางหนึ่งที่เห็นไดชัดเมื่อเทียบกับการสัมภาษณบุคคลคือการเพิ่มประสิทธิภาพ (การพูดกับ
หลายคนพรอมกัน) แตการสูญเสียในเชิงลึก (ไดรับขอมูลนอยลงจากผูเขารวมคนเดียว) อยางไรก็ตาม
เหตุผลหลักสํา หรับการสัมภาษณแบบกลุมไมไดเกี่ยวของกับการประนีป ระนอมครั้งนี้ ในทางกลับกัน
การสัมภาษณกลุมเปนสิ่งที่พึงประสงคเมื่อคุณสงสัยวาผูคน (เชน เด็กและเยาวชน) อาจแสดงออกอยาง
งายดายเมื่อพวกเขาเปนสวนหนึ่งของกลุมมากกวาเมื่อพวกเขาเปนเปาหมายของการสัมภาษณเดี่ยวกับ
คุณ ในทางกลับกัน หากผูเขารวมเงียบในการตั้งกลุม คุณยังอาจพยายามสัมภาษณเดี่ยวกับบุคคลนั้น
ในชวงทายของการสัมภาษณกลุม

กลุมโฟกัสมีไดนามิกของตัวเองซึ่งคุณจะตองจัดการ ประสบความสําเร็จ การกลั่นกรองกลุมสนทนาที่

ตัวอยางเชน บุคคลหนึ่งหรือสองคนอาจเขามาครอบงําการอภิปรายของกลุม คุณจะตองมีลีลาที่สุภาพแต
แนวแนที่ควบคุม การพูดเกินเนื้อหา และกระตุนคนที่ไมคอยแสดงความคิดเห็นในกลุมทั้งหมด

150 ตอนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

โดยไมมีการใชความรุนแรง และไมลําเอียงในการรวมอภิปรายกลุม ในทํานองเดียวกัน

 อาจมี จุ ด ที่ ทั้ง กลุม เงี ยบ คุ ณจะต องคน หาคําเพื่อ เริ่ม การสนทนาของกลุม อีกครั้ง โดยไม
ลําเอียง สุดทาย สมาชิกอยางนอยหนึ่งคนในกลุมอาจเริ่มถามคําถามของคุณหรือคนอื่นๆ
คุณจะตองตัดสินใจทันทีวาคําถามของพวกเขาจะชวยหรือขัดขวางการถามคําถามของ
คุณหรือไม และคุณจะตองประพฤติตัวสอดคลองตามเวลาจริง
ในรู ป แบบเพิ่ ม เติ ม คุ ณอาจรวบรวมขอ มู ลจากกลุม โฟกัส หลายกลุม ไมใชแคกลุ ม
เดียว ถาคุณเชี่ยวชาญขั้นตอนตางๆ ไดสําเร็จ และหากกลุมโฟกัสใหขอมูลเพียงพอ กลุม
โฟกัสหลายกลุมอาจใหขอมูลภาคสนามกับคุณไดเปนจํานวนมาก (ดู “การใชกลุมโฟกัส
เปนขอมูลเดียวจาก 'ภาคสนาม' ” ขอบมืด 6.5)

เรือ
่ งสั้นที่ 6.5. การใชกลุมโฟกัสเปนขอมูลเดียวจาก "ภาคสนาม"
บางครั้ ง หั ว ข อ สํ า คั ญ อาจไม เ หมาะกั บ งานภาคสนาม
แบบเดิมๆ เชนเดียวกันกับปญหาสําคัญในการศึกษาของ
รัฐ: ใหนักเรียนมีอิสระมากขึ้นในการเลือกโรงเรียนที่จะ
เขาเรี ยน (ระบบโรงเรี ยนของรัฐส วนใหญมอบหมายให
นักเรียนเรียนในโรงเรียนใดโรงเรียนหนึ่ง ทั่วประเทศ
จึงมีการทดสอบการจัดเตรียม "ทางเลือกของโรงเรียน"
อยางตอเนื่อง
ขอมูลที่มุงเนน "ผูบริโภค" มีมูลคาสูง อยางไรก็ตาม
การทํางานภาคสนามแบบเดิมๆ อาจเปนเรื่องยากและไม
เปดเผยมากนัก เวนเสียแตวาเราจะติดตามนักเรียนกลุม
หนึ่งโดยเฉพาะ (ซึ่งมักเปนการลวงเกินและมีแนวโนมที่
จะก อ ให เ กิ ด ผลกระทบอย า ง "นั ก วิ จั ย ") เพี ย งเล็ ก น อ ย
เท า นั้ น ที่ จ ะมี ป ระสบการณ ห รื อ "มองเห็ น " ในสภาพ
แวดลอมการ ได เนื่องจากการเตรียมการไมเกี่ยวของกับ
การปฏิบัติในชั้นเรียนแบบใหม

เพื่อทําความเขาใจวาการเลือกโรงเรียนทํางานอยางไร
จากมุมมองของนักเรียนและ ครอบครัวทีมวิจัยไดจัดกลุม
โฟกัสตางๆ (Stewart, Wolf, Cornman, & McKenzie
Thompson, 2007) ทีมงานไดคัดเลือกผู D. การสังเกตุ
จั ด กลุ ม สนทนา และบั น ทึ ก และถอดความการสนทนา
ขอมู ลนี้ เป นหลักฐานหลักสําหรับการศึกษาเชิง คุณภาพ
ทั้งหมด ั อยาง—สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้:
ดูตว

1. วิธีจัดการกับอคติและการขาดความเปนตัวแทนในการ
สังเกตการณภาคสนาม
2. ความหลากหลายของรายการที่สามารถเปนเรื่องของ
การสังเกตได

“การสังเกต” อาจเปนวิธีที่ประเมินไมไดในการ
รวบรวมขอมูล เนื่องจากสิ่งที่คุณเห็นดวยตาของคุณ
เองและรับรูดวยประสาทสัมผัสของคุณเองจะไมถูก
กรองโดยสิ่งที่ผูอื่นอาจรายงานถึงคุณหรือสิ่งที่
ผูเขียนเอกสารบางฉบับอาจเห็น ดวยวิธีนี้ การ
สังเกตของคุณเปนรูปแบบหนึ่งของ ขอมูลหลัก ที่นา
ยกยองอยางสูง

"การศึกษาเชิงสังเกตอยางเปนระบบ" และ "การศึกษาเชิงสังเกต" การศึกษาเชิงสังเกต

สองประเภทเปนที่แพรหลายในสังคมศาสตร พูดอยางเครงครัดจะไมเปนตัวแทนของกระบวนการสังเกตที่ทํา
ใน เชิงคุณภาพ วิจัยประการแรก การศึกษา "เชิงสังเกตอยางเปนระบบ" เปนสวนหนึ่งของวิธีการวิจัยจิตวิทยา
สังคมที่มีมาชานาน (เชน Weick, 1968)

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 151

โดยการสั ง เกต จะใช เ ครื่ อ งมื อ สั ง เกตการณ ที่ เ ป น ทางการและการระบุ ชุ ด โอกาสที่

 แมนยําสําหรับการสังเกตการณ (ดู “การสังเกตการณอยางเปนระบบในหองเรียนของ
โรงเรียน” บทความสั้น 6.6) ในการสังเกต ผูวิจัยจะยังคงนิ่งเฉยโดยสมบูรณ

ขอความสั้นที่ 6.6. การสังเกตการณอยางเปนระบบในหองเรียนของ

โรงเรียน หองเรียนของโรงเรียนนําเสนอ โอกาส สําหรั บ การฝกสอนที่ดูเหมือนเนนครูเปน ศูนยกลาง เนน วิชาเปน

การสั ง เกตการณ อ ย า งเป น ระบบ การสั ง เกตดั ง กล า ว
ดํ า เนิ น การโดย Borman และเพื่อ นร ว มงาน (2005) ซึ่ ง
เปนสวนหนึ่ งของการศึ กษาคณิตศาสตรและวิทยาศาสตร
ขนาดใหญในระบบโรงเรียนของรัฐสี่แหงทั่วประเทศ
นักวิจัยไดสังเกตหองเรียนเกือบ 200 หองเรียนในทุก
ระดับชั้น โดยใชอุปกรณสังเกตการณอยางเปนทางการซึ่ง
เป น ส ว นหนึ่ ง ของภาคผนวกระเบียบวิธีวิจัย (2005, หน า
225–227) เครื่ อ งมื อ ดั ง กล า วมั ก ขอให ผู สั ง เกตการณ ทํ า
การตัดสินในเชิงคุณภาพ—เชน
หลั ก หรื อเน น นั กเรี ย นเป น ศู น ยก ลาง—แล ว จึ ง ให ค ะแนน
ขอบเขตของการปฏิบัติดังกลาวในชวงเวลาเรียน การ ให
คะแนน จะแปลงเปนการประมาณการเชิงปริมาณเกี่ยวกับ
พฤติ ก รรมที่ กํ า ลั ง สั ง เกต Borman และเพื่ อ นร ว มงานได
ปฏิ บั ติ ต ามขั้ น ตอนนี้ โดยนํ า เสนอการนั บ ข อ สั ง เกตและ
อภิปรายถึงรูปแบบที่พบ (pp. 96–103)
รูปแบบหนึ่งที่ผูเขียนรายงานคือ “ครูประมาณหนึ่งในสี่ที่
เราสังเกตไดมีสวนรวมในบทเรียนที่เกี่ยวของกับการ
ทบทวนเนื้อหาที่ นําเสนอ ตอชั้นเรียนกอนหนานี้” (หนา
103)

ประการที่สอง คําวา การศึกษาเชิงสังเกต หมายถึงการศึกษาภาคสนามที่เปนไปตามการออกแบบการ

ทดลองเสมื อ น (เช น การเปรี ยบเที ยบผู สู บ บุหรี่ กับ ผูไมสูบ บุหรี่) การออกแบบการวิจัยเปน แบบ "กึ่ง " -
ทดลองเพราะไมไดจด ั การกับเงื่อนไขการรักษาและการไมรักษา ถาเปนเชนนั้น การออกแบบจะเปน "การ
ทดลอง"
การศึกษาทั้งสองประเภทมีแนวโนมที่จะมีตัวอยางการ สังเกตซึ่งทําขึ้นภายใตสภาวะที่เปรียบเทียบ
ไดสูง เพื่อใหสามารถวิเคราะหขอมูลเชิงสังเกตจากเครื่องมือที่เปนทางการไดทางสถิติ ดังนั้น อยาแปลก
ใจที่พบวาคําวา การศึกษาเชิงสังเกตในขณะที่คุณคนหา ระเบียบวิธี สามารถอางถึงงานเชิงสถิติและกึ่ง
ทดลองอยางมาก (ดู “'การศึกษาเชิงสังเกต' ยังอางถึงงานวิจัยที่กําหนดโดยหลักการและวิธีการทางสถิติ
ดวย” บทความสั้น 6.7)

ขอความสั้นที่ 6.7 “การศึกษาเชิงสังเกต” ยังหมายถึงงานวิจย

ั ทีก
่ าํ หนดโดย
หลักการและวิธกี ารทางสถิติ
แมวาการสังเกตจะเปนวิธีการทั่วไปในการรวบรวมขอมูล
เชิงคุณภาพ แตฉลาก “เชิงสังเกต ทางสถิติ การศึกษาได
อีกดวย การศึกษาเหลานี้คลายกับการศึกษาทดลอง
เนื่องจาก "การรักษา" เปนหัวขอของการศึกษา แต
นักวิจัยไมสามารถจัดการกับการรักษาได นอกเหนือจาก
สถิติแลว การศึกษายังแบงปนหลักการทั่วไปที่สําคัญกับผูที่
ทําวิจัยเชิงคุณภาพ
ของ Paul Rosenbaum เชิงสังเกต การศึกษา (พ.ศ.
2545) แสดงวิธีการใชหลักการเหลานี้ ซึ่งรวมถึงความเปน
ประโยชนในการเริ่มตนดวย ที่ซับซอน ทฤษฎีความ
จําเปนในการหลีกเลี่ยง ที่ซอนอยู อคติสนุกสนาน อธิบาย
อยางสําหรับกรณีศึกษาวิจัย หลักการอื่นรวมถึงการ
ประเมินผลลัพธหลายรายการในกรณีเดียวกัน คุณสามารถ
ตัดสินใจไดวาหลักการเหลานี้และหลักการทั่วไปอื่นๆ เริ่ม
แสดงใหเห็นถึงความสามัคคีมากกวาการกระจายตัว
ระหวาง เชิงคุณภาพ และ ไมใชเชิงคุณภาพ วิจัย

152 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

โดยตัดสินใจวาจะสังเกตเมือ
่ ใดและทีไ
่ หน การสังเกต
 การสังเกตเปนสวนหนึ่งของการวิจัยเชิงคุณภาพจะไมเกี่ยวของกับเครื่องมือสังเกตการณที่
เปนทางการหรือตัวอยางการสังเกตขนาดใหญที่ทําขึ้นภายใตเงื่อนไขที่เปรียบเทียบไดสูง
แตการสังเกตของคุณอาจเปนสวนหนึ่งของบทบาทผูเขารวมและผูสังเกตการณ หรือจะทํา
โดยบังเอิญมากขึ้นในระหวางการสัมภาษณหรือกิจกรรมภาคสนามอื่นๆ ที่สําคัญที่สุดในการ
วิจัยเชิงคุณภาพสวนใหญ คุณไมควรจะทําการสังเกตการณซ้ําหลายครั้งในที่ๆ เดียวและ
เปนสถานที่เดิมๆ หรือตามชวงเวลาที่กําหนดเอาไวลวงหนา
ในการทําหนาที่เปนผูมีสวนรวมและสังเกตการณ คุณมักจะคนหาตัวเองในพื้นที่ โดย
การทํา ตัว ตามสบายแบบเรื่อ ยๆ ซึ่ง การทํา งานในพื้น ที่ดัง กลา วจะทํา ใหคุณตอ งตัด สิน ใจ
อยางชัดเจนเกี่ยวกับตัวเลือกการสังเกตของคุณ ตัวอยางเชน ความลื่นไหลแบบเรื่อยๆ นั้น
หมายความวาคุณไมสามารถอยูไดทุกที่ตลอดเวลา หากพื้นที่หนึ่งมีความซับซอนเพียงพอ
คุณจะไมสามารถดูทุกสิ่งที่เกิดขึ้นได การเลือก เกี่ยวกับ "เมื่อใด" และ "ที่ไหน" ที่ตองสังเกต
จะต อ งเป น ส ว นที่ ชั ด เจนของขั้ น ตอนการรวบรวมข อ มู ล ของคุ ณ คุ ณ อาจไม มี เ หตุ ผ ลที่
เขมงวดในการตัดสินใจของคุณ แตคุณจําเปนตองตระหนักถึงผลที่ตามมา: สิ่งที่คุณสังเกต
และบั น ทึ ก จะไม จํ า เป น ต อ งเป น เหตุ ก ารณ ที่ สํ า คั ญ ที่ สุ ด ที่ เ กิ ด ขึ้ น หรื อ เป น ตั ว แทนของ
เหตุการณทั้งหมดที่เกิดขึ้นในสภาพแวดลอมภาคสนาม
วิธีแรกในการใหความสนใจกับเรื่องนี้อยางถี่ถวนคือการบันทึกเวลาและสถานที่ในการ
สั ง เกตของคุ ณ ซึ่ ง รวมถึ ง การบั น ทึ ก ผู เ ข า ร ว มที่ อ ยู ใ นฉากภาคสนามเมื่ อ คุ ณ ทํ า การ
สั ง เกตการณ คุ ณ ยั ง จะทํ า สั ญ กรณ ส รุ ป ประเภทของเหตุ ก ารณ (หรื อ ไม มี เ หตุ ก ารณ ) ที่ ดู
เหมือนวาจะเกิดขึ้น
อีกวิธีหนึ่งในการลดความลําเอียงและการขาดความเปนตัวแทนคือการสังเกตหลายๆ
ครั้ ง หากเป น ไปได คุ ณสามารถ "เพิ่มขนาด" ไซตของคุณกอ น แลวจึง จัด หากํา หนดการ
โอกาสในการสังเกตของคุณในภายหลังเพื่อใหครอบคลุมชวงเวลาตางๆ ของวัน (หากไมใช
วัน หรื อ ฤดูกาลที่ แตกต า งกั น ) ตํ า แหนงที่แตกตา งกัน เล็กนอยภายในการลงพื้นที่เดียวกัน
และโอกาสที่ตางคนตางอยู (แนนอน กําหนดการดังกลาวจะไมเกี่ยวของหากการสังเกตของ
คุณมุงเนนไปที่สถานการณหรือเหตุการณที่ไมซ้ํากัน)
แมวาคุณจะตัดสินใจเลือกอยางไร วิธีสุดทายในการเก็บขอมูลจากการสังเกตของคุณ
คือการหารือถึงทางเลือกของคุณและผลที่ตามมาซึ่งเปนสวนหนึ่งของ บันทึกสวนตัวของคุณ
(ดู บ ทที่ 7 ส ว น E) คุ ณควรคาดคะเนวา การตัด สิน ใจของคุณอาจสง ผลตอ การคน พบและ
ขอสรุปของคุณอยางไร จากขอมูลนี้ คุณควรแสดงคําเตือนหรือขอควรระวัง (หรือจุดแข็งที่
โดดเดน) เกี่ยวกับงานของคุณ

การตัดสินใจวาจะสังเกตอะไร
หลาย ๆ อยางสามารถเปนเรื่องของการสังเกตของคุณได จุดเดนของรายการเหลานี้ขึ้นอยู
กับหัวขอของการวิจัยเชิงคุณภาพของคุณ หมวดหมูที่เกี่ยวของอาจรวมถึง:

• ลักษณะเฉพาะของบุคคล รวมถึงการแตงกาย ทาทาง และพฤติกรรมอวัจนภาษา

• ปฏิสัมพันธระหวางหรือระหวางผูค
 น

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 153

• "การกระทํา" ที่เกิดขึ้น ไมวาจะเปนมนุษยหรือกลไก และ

• สภาพแวดลอมทางกายภาพ รวมทั้งสัญญาณภาพและเสียง
 สวนหนึ่งของหมวดหมูสุดทายครอบคลุมถึงสิ่งที่อาจเรียกวา อุปกรณประกอบ (Murphy, 1980) ซึ่ง
รวมถึงของแขวนผนัง โปสเตอร โล หนังสือบนชั้นหนังสือ และวัตถุอื่นๆ ที่เกี่ยวของกับบุคคลใดบุคคล
หนึ่งหรือองคกรของบุคคลนั้น อุปกรณประกอบสามารถใหเบาะแสเกี่ยวกับเหตุการณกอนหนาที่อาจมี
ความหมายตอบุคคลหรือองคกร อยางนอย อุปกรณประกอบสามารถใชเปนจุดเริ่มตนในการเริ่มการ
สัมภาษณเชิงคุณภาพ

การใชประโยชนจากมาตรการทีไ
่ มเปนการรบกวน
ป ญ หาของการสะท อ นกลั บ ของหั ว ข อ ดั ง กล า วที่ ก ล า วถึ ง ในหนั ง สื อ เล ม นี้ มั ก เกิ ด ขึ้ น ทั น ที เ มื่ อ คุ ณ
สังเกตเห็นมนุษยหรือกิจกรรมของมนุษย การปรากฏตัวของคุณจะมีอิทธิพลตอบุคคลอื่นที่ไมรูจัก ในทาง
กลับกัน กิจกรรมของพวกเขาอาจสงผลโดยตรงตอวิธีการสังเกตของคุณ ปฏิกิริยาสะทอนกลับดังกลาว
เปนสิ่งที่หลีกเลี่ยงไมไดและสมควรไดรับความคิดเห็นอีกครั้งในรายงานระเบียบวิธีขั้นสุดทายของคุณ
โอกาสของการสะท อ นกลั บ จะลดลงหากไม ถู ก กํ า จั ด เมื่ อ คุ ณ สั ง เกตลั ก ษณะต า งๆ ในโลกทาง
กายภาพที่ยังคงสามารถเปดเผยอยางมากเกี่ยวกับกิจกรรมของมนุษยกอนหนาบางอยาง รองรอยทาง
กายภาพของกิ จ กรรมของมนุ ษ ย เช น การพลิ ก กลั บ ของหน า ในหนั ง สื อ ที่ ค นอื่ น อ า นแล ว ตลอดจน
ภาพถายและบันทึกของผูอื่นซึ่งเปนสวนหนึ่งของชีวิตประจําวัน ลวนถือไดวาเปนตนเหตุของสิ่งที่มี ถูก
เรียกวา มาตรการที่ไมเปนการรบกวน (Webb, Campbell, Schwartz, & Sechrest, 1966; Webb,
Campbell, Schwartz, Sechrest, & Grove, 1981) คุณคาหลักของมาตรการเหลานี้คือเกี่ยวของกับ
สถานการณที่ "ไมเกิดปฏิกิริยา" ซึ่งคุณในฐานะนักวิจัยไมสามารถมีอิทธิพลตอพฤติกรรมของผูเขารวมที่
สรางรองรอยทางกายภาพได (ดู "'มาตรการที่ไมสรางความรําคาญ' ในเรื่องของการสังเกต" บทความสั้น
6.8) .

บทความสัน
้ ที่ 6.8. “มาตรการที่ไมเปนการรบกวน” เปนหัวขอของการสังเกตการณ
อีกตัวอยางหนึ่ง เอกสารสําคัญอาจรวมถึงวัสดุที่บันทึก
มาตรการที่ ไ ม เ ป น การรบกวนจะบั น ทึ ก แง มุ ม ต า งๆ ของ ดวยภาพถายและวิดีโอ ซึ่งครอบคลุมกิจวัตรประจําวันและ
สภาพแวดลอมทางสังคมและทางกายภาพที่มีอยูแลว ไมถูก ไม ไ ด บั น ทึ ก โดยผู วิ จั ย (Webb et al., 1981, p. 247)
ควบคุมโดยนักวิจัยหรือไดรับผลกระทบจากการปรากฏตัว ขณะ ที่ไ มใ ชเ ชิง คุณ ภาพ อาจนั บ มาตรการที่ไ มเ ปน การ
ของพวกมัน คุณลักษณะที่เปนประโยชนของการ วัด เรียก รบกวนในลักษณะใดลักษณะหนึ่ง การศึกษาเชิงคุณภาพ
ไมทําปฏิกิริยา การวัดที่ การรายงานอยางกวางขวางโดย อาจพยายามแยกแยะคาเฉลี่ยของการ
กลุ ม คุณ ภาพที่ ด านคุณภาพและ นักวิชาการ (Webb et วัดเหลานี้
al., 1981) เนื่ อ งจากไม เ กิ ด ปฏิ กิ ริ ย า มาตรการที่ ไ ม เ ป น การ
ร อ งรอยทางกายภาพ เช น ทางเดิ น บนสนามหญ า รบกวนจึ ง ช ว ยเสริ ม มาตร การอื่ น ๆ เช น การ ใ ช ก าร
ของมหาวิทยาลัยซึ่งแสดงวาผูคนเดินจากอาคารหนึ่งไปยัง สั ม ภาษณ แ ละแบบสอบถาม ซึ่ ง อาจได รั บ ผลกระทบจาก
อี ก อาคารหนึ่ ง จริ ง ๆ เป น ตั ว อย า งที่ สํ า คั ญ ของมาตรการ การเกิดปฏิกิริยาเมื่อนักวิจัยเปนเครื่องมือวิจัยหลัก (Webb
ดังกลาว et al., 1981, p. 241) ในแง นี้ การวั ด ผลที่ ไ ม เ ป น การ
รบกวน สามารถเปนสวนสําคัญของการศึกษาเชิงคุณภาพ

154 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

การรวบรวมมาตรการที่ ไ มเป นการรบกวนเพียงอยางเดียวไมนา จะ เพียงพอ ที่จ ะ

สนั บ สนุ น การศึ ก ษาเชิ ง คุ ณ ภาพอย า งเต็ ม ที่ อย า งไรก็ ต าม คุ ณ สามารถใช ม าตรการ
ดังกลาวเพื่อเสริมการรวบรวมการสัมภาษณหรือขอมูลอื่นๆ ภายในการศึกษาเชิงคุณภาพ
 เดียวกัน เนื่องจากขอมูลอื่นๆ เหลานี้ออนไหวตออิทธิพลของนักวิจัย การมีขอมูลบางสวน
ที่ อิ ง จากแหล ง ที่ ไ ม ทํ า ปฏิ กิริ ยาสามารถเสริ ม สรา งการศึ กษาของคุณ ไดอ ยา งมาก การ
วัดผลที่ไมสรางความรําคาญหนึ่งอยางหรือมากกวานั้นอาจเกี่ยวของกับการศึกษาของคุณ
ดังนั้น จึงสมควรไดรับการพิจารณาอยางรอบคอบจากคุณ

การหาความหมายจากการสังเกต และการหาหลักฐานเชิงสังเกต จากแหลงขอมูล

อืน่
แมวาคุณกําลังรับมือกับมาตรการที่ไมสรางความรําคาญ สิ่งที่ทําใหการสังเกตทําได
ยากก็ คื อ คุ ณ จะไม เ พี ย งแค ต อ งการบั น ทึ ก การสั ง เกตราวกั บ ว า คุ ณ เป น อุ ป กรณ ก ลไก
การศึ ก ษาเชิ ง คุ ณ ภาพของคุ ณ มี แ นวโน ม ที่ จ ะเกี่ ย วข อ งกั บ แนวคิ ด ที่ ก ว า งขึ้ น เกี่ ย วกั บ
กิจกรรมของผูคน เชน กิจวัตร พิธีกรรม และการปฏิสัมพันธกับผูอื่น คุณตองทําและบันทึก
ขอสังเกตของคุณ เพื่อที่คุณจะไดมีโอกาส ถาไมใชในเวลาที่คุณสังเกต อยางนอยก็ใน
ขั้นตอนการวิเคราะหในภายหลัง เพื่อกําหนดแนวคิดที่มีความหมายมากขึ้นเหลานี้
ความหมายที่ คุ ณ ได รั บ จากการสั ง เกตของคุ ณ จะเป น การอนุ ม านในลั ก ษณะหนึ่ ง
ตัวอยางเชน ปฏิสัมพันธระหวางคนสองคนเปนการแสดงถึงความไมพอใจของคนคนหนึ่ง
โดยอีกคนหนึ่งหรือไม หรือเครื่องใชสํานักงานของเจาหนาที่ที่สะทอนถึงบุคคลที่มีสถานะ
สูงในองคกร คุณสามารถเสริมความแข็งแกรงของการอนุมานเหลานี้ไดโดยการรวบรวม
ขอมูลอื่นๆ เชน ขอมูลการสัมภาษณ เพื่อยืนยันหรือทาทายการอนุมานของคุณ การทํา
เชนนี้จะเปนตัวอยางของ "การวิเคราะหสามเหลี่ยม" ที่เปนสวนสําคัญของการเก็บรวบรวม
ขอมูลเชิงคุณภาพ และจะกลาวถึงในบทตอไปในบทนี้

E. การรวบรวมและการตรวจสอบ

ตัวอยาง— สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้: “การรวบรวม” หมายถึ ง การรวบรวมหรื อ รวบรวมวั ต ถุ

(เอกสาร สิ่งประดิษฐ บันทึกที่เก็บถาวร วิดีโอหรือขอมูล
1. ความหลากหลายของวัตถุที่สามารถรวบรวมและตรวจสอบ โซเชี ยลมี เดีย) ที่ เกี่ยวขอ งกั บหัว ข อการศึ กษาของคุ ณ
ได
การรวบรวมส ว นใหญ จ ะเกิ ด ขึ้ น ในขณะที่ คุ ณ อยู ใ น
2. สองวิธีในการรักษาคอลเลกชันของวัตถุภายในขอบเขตที่ ภาคสนาม แตคุณยังสามารถรวบรวมวัตถุจากแหลงอื่น
สมเหตุสมผลเกี่ยวกับเวลาและความพยายามที่คุณใชในการ ๆ ร ว ม ถึ ง ค ลั ง ข อ มู ล ข อ ง ห อ ง ส มุ ด แ ห ล ง ข อ มู ล
ทํางานภาคสนามของคุณ
อิ เ ล็ ก ทรอนิ ก ส และเว็ บ ไซต (ดู “การเชื่ อ มโยงทาง
ประวัติศาสตรและหลักฐานภาคสนาม” บทความสั้น 6.9)
บางครั้ ง คุ ณ จะไม ส ามารถนํ า สิ่ ง ของติ ด ตั ว ไปด ว ยได
เหลานี้ สถานการณคุณอาจตองการใชเวลาตรวจสอบนี้
สวนยอยการอางอิงถึง "การรวบรวม" ของวัตถุใด ๆ ที่
รวบรวม (หรือตรวจสอบ) สามารถสรางขอมูลทางวาจา
ตั ว เลข กราฟ ก และรู ป ภาพได ห ลากหลาย ข อ มู ล
ส า ม า ร ถ เ กี่ ย ว กั บ ร า ง ก า ย แ ล ะ สั ง ค ม

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล สภาพแวดลอม 155

(เชน วิดีโอของการลงพื้นที่ และสมาชิก) แตยังสามารถใหขอมูลอันมีคาเกี่ยวกับสิ่งที่ไม

สามารถสัง เกตได โ ดยตรง (เช น หั ว ขอ ที่เป น นามธรรม เชน นโยบายและขั้น ตอนของ
องค ก ร ดั ง ที่ แ สดงในเอกสาร) ความสั ม พั น ธ ข องมนุ ษ ย (เช น การแลกเปลี่ ย น อี เ มล
ระหวางคนสองคน) และขอมูลทางประวัติศาสตร (เชน แนวโนมที่เปดเผยโดยบันทึกที่เก็บ
ถาวร) นอกจากนี้ วัตถุที่รวบรวมอาจรวมถึงสิ่งที่สรางโดยผูเขารวมโดยตรง เชน วารสาร
และหน า โซเชี ย ลมี เ ดี ย ซึ่ ง การใช ง านอาจช ว ยเสริ ม ข อ มู ล ที่ ไ ด รั บ จากการสั ม ภาษณ
ผูเขารวม (เชน Murray, 2009, p. 118)

บทความสัน
้ 6.9.ผสมผสานหลักฐานทางประวัตศ
ิ าสตรและหลักฐานภาคสนาม

การวิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพสามารถรวมงานภาคสนามกั บ การ

ตรวจสอบเอกสารสําคัญทางประวัติศาสตรอยางละเอียด นี่
คื อ สิ่ ง ที่ Circe Sturm ทํ า ในการศึ ก ษาของเธอ (2002)
เกี่ยวกับ Cherokee Nation ซึ่งเปนชนเผาที่ใหญที่สุดของ
ประเทศและ "มี ป ระชากรหลากหลายเชื้ อ ชาติ ที่ มี ข นาด
ใหญและหลากหลาย" (หนา 2)
งานภาคสนามเกิ ด ขึ้ น ในชว งระยะเวลาสามป ใ นประเทศ
เชอโรคี และ ชุมชน ในโอกลาโฮมาตะวั น ออกเฉียงเหนือ
โดยเนนการสัมภาษณบุคคลจํานวนมาก งานประวัติศาสตร
เกี่ ยวของกั บ การเขาถึง มหาวิทยาลัยและหอจดหมายเหตุ
พิเศษตลอดจนของสะสมของ เชอโร สมาคมประวัติศาสตร
แหงชาติ
(ทนายความเชน เอกสาร เอกสาร สวนตัวเกี่ยวกับคดี
ความอิสระของเชอโรกี
ผูเขียนไดรวบรวมขอมูลจากแหลงขอมูลเหลานี้ไวใน
หนังสือที่ติดตามการเมืองเกี่ยวกับอัตลักษณของเชอโรคี
และอัตลักษณ—และพื้นฐานของพวกเขาในควอนตัมเลือด
(ตั้งแตระดับเต็มถึง 1/2,048 องศาเชอโรคีเลือดเชอโรคี) สี
และเชื้อชาติ—
ตลอดสามศตวรรษ เสียงของผู ใหสัมภาษณ ถูกโปรยไป
ทั่ว ทางประวัติศาสตร ผลที่ไดคือการสรางประวัติศาสตรที่
มีชีวิตอยางแทจริง
ดูเพิม
่ เติมที่ บทความสัน
้ 10.3.

Artifacts, Records, and Videos) ภาคสนาม: ล้ําคาแตยังกินเวลา

เนื่องจากวัตถุเหลานี้โดยทั่วไปแลวเปนตัวแทนของหลักฐานหลักอีกรูปแบบหนึ่ง จึงมีความสําคัญสําหรับการศึกษา
เชิงคุณภาพของคุณ คอมพิวเตอรที่พิมพงานของ นักเรียน สามารถชวยใหคุณเขาใจเนื้อหาของบทเรียนการสอนที่
เกิดขึ้นในหองเรียนไดเปนอยางดี ในทํานองเดียวกัน สิ่งประดิษฐ เชน จดหมายสวนตัว งานศิลปะ หรือของที่ระลึก
สวนตัวก็สามารถเปดเผยไดอยางมากเชนกัน บันทึกการเก็บถาวร เชน สถิติประชากร บันทึกการบริการสาธารณะ
เกี่ย วกับ ที่อ ยูอาศัยหรือ อาชญากรรม บั นทึ กของโรงเรียน หรือบทความในหนังสื อพิ มพห รือ นิตยสารสามารถให
ขอ มู ล เชิง บริ บ ทที่สํ า คั ญ เพื่อ เสริ ม การทํ า งานภาคสนามของคุณ เอง สุด ท า ย วิดี โ อที่ ส รา งโดยผูเ ข า ร ว มหรื อ ผู อื่ น
สามารถบรรยายถึง รูปแบบชีวิตหรือชวงเวลาที่แตกตางกันซึ่งไมปรากฏชัดในระหวางการสังเกตการณภาคสนาม
โดยตรง วัตถุทุกประเภทเหลานี้มีแนวโนมที่จะมีอยูอยางมากมาย โดยไมคํานึงถึงหัวขอของการศึกษาของคุณ ดวย
เหตุนี้ การรวบรวมวัตถุเหลานี้แม จะอยู ในรูปแบบอิเล็ กทรอนิกสอยู แลวก็ต าม อาจใชเ วลานาน (ลองนึกถึ งความ
เปนไปไดที่คุณจะตองรวบรวมและตรวจสอบ อีเมล ) ดังนั้น คุณจึงตองใชความระมัดระวังอยางยิ่งในการตัดสินใจวา
วัตถุใดสมควรไดรับ ความสนใจจาก และระยะเวลาที่คุณจะทุมเทใหกับคอลเลกชันของพวกเขา

156 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

สองกลยุทธสามารถชวยใหคุณสราง คอลเลกชันดังกลาวไดอยางมีประสิทธิผล ขั้น

แรกใหหาแนวคิดเบื้องตนเต็มรูปแบบของวัตถุประเภทใดก็ไดที่ตองการจะรวบรวม เชน
จํานวนและขอบเขตของเอกสารที่มีอยู หรือขนาดและชวงของการเก็บถาวรของขอมูล
 ทางสถิ ติ ทํา ความเขา ใจกับ เรื่ อ งที่ ยากที่คุณจะมีในการเขา ถึง และเรีย กคน วัต ถุเหลา นี้
จากนั้นตัดสินใจวาคุณจําเปนตองรวบรวมของดังกลาวทั้งหมดหรือวากลุมตัวอยางจะทํา
หรือไม หากตัวอยางเพียงพอ ใหกําหนดตัวอยางอยางระมัดระวังเพื่อลดอคติที่ไมตองการ
ใหเหลือนอยที่สุด
ประการที่สอง หลังจากเก็บรวบรวมขอมูลเบื้องตนแลว ใหตรวจสอบขอมูลที่ไดรับ
ทันที พิจารณาวาเนื้อหาทีร่ วบรวมมานั้นมีแนวโนมวาจะเหมาะสมกับการศึกษาที่เหลือของ
คุณอยางไร คาดเดาวาเนื้อหาจะเปนศูนยกลางและเปนประโยชนตอการศึกษาของคุณ
หรือไม เปรียบเทียบกับขอมูลอื่นๆ ที่คุณมีหรือจะรวบรวม จากนั้นคุณอาจตัดสินใจที่จะ
ลงทุนเวลานอยลง (หรือมากกวานั้น) ในการพยายามรวบรวม ชั้นเชิงที่สองนีส ้ มควรทําซ้ํา
ในชวงหัวเลี้ยวหัวตอจุดกึ่งกลางเพื่อใหคุณสามารถทดสอบอีกครั้งวาคุณใชเวลาของคุณ
ไดดีเพียงใด

การใชเอกสารเพือ
่ เสริมการสัมภาษณภาคสนาม และการสนทนา
เอกสารจํานวนมากมีประโยชนโดยธรรมชาติของรายละเอียดที่มีอยู สิ่งเหลานี้รวมถึงการ
สะกดชื่อ ตําแหนง และองคกร การลงวันที่เฉพาะกับเหตุการณ และภาษาเฉพาะที่ใชใน
คําขวัญ สโลแกน พันธกิจ และการสื่อสารอื่นๆ
กอนการสัมภาษณครั้งสําคัญ คุณอาจโชคดีทไ ี่ ดตรวจสอบเอกสารจํานวนมากและได
เรียนรูเนื้อ หาในเอกสาร ซึ่งจะทําใหคุณไมตองไปขัดจังหวะการสนทนาที่ดีตอสุขภาพ
โดยการถามผู เข า ร ว ม เช น วิ ธี ส ะกดชื่ อ หรื อ ชื่ อ คุ ณ อาจทราบล ว งหน า เกี่ ย วกั บ ความ
พรอมใชงานของเอกสารตางๆ จากนั้น แมวาคุณจะยังไมไดตรวจสอบกอนการสัมภาษณ
ครั้งสําคัญ คุณอาจคาดหวังวาเอกสารจะชี้แจงรายละเอียดตางๆ เชน การสะกดชื่อ เพื่อที่
คุณจะไดไมตองขัดจังหวะการสัมภาษณเพื่อยืนยันขอมูลดังกลาวอีก

ทองเว็บและคนหาขอมูลทีเ่ กีย
่ วของ
สําหรับหัวขอสวนใหญที่ครอบคลุมโดยการวิจัยเชิงคุณภาพ คุณควรใชเวลาในการ
ตรวจสอบขอมูลบนเว็บทีเ่ กี่ยวของทีม ่ ีอยูจาํ นวนมาก ขอมูล นาจะมีเบาะแสทีเ่ ปนประโยชน
สําหรับการวิจัยของคุณ
หนึ่งในการคนหาที่เกี่ยวของมากที่สุดจะเปดเผยการศึกษาหรือวรรณกรรมอื่นๆ ใน
หัวขอการศึกษาของคุณ คุณอาจเคยคนหาเนื้อหาดังกลาวแลวเมื่อคุณกําหนดหัวขอของ
คุณ เชนในการรวบรวมฐานขอมูลทางการศึกษา (ดูบทที่ 3 สวน B) การคนหาสามารถให
ข อ มูล ที่จํ า เป น สํ า หรั บ การทบทวนวรรณกรรมที่ จํ า เป น สํา หรั บ การวิ จั ยของคุ ณหรือ ไม
ขึ้ น อยู กั บ การเข า ถึ ง ของคุ ณ ในเว็ บ ไซต ข องวารสารต า งๆ และเครื่ อ งมื อ ค น หา
บรรณานุกรม ซึ่งสวนใหญตองการการเปนสมาชิกหรือคาธรรมเนียมบางอยาง อีกครั้ง
คุณควรตื่นตัวกับลักษณะที่อาจใชเวลานานของ

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 157

ความสําคัญสูงในการใชขอมูลบนเว็บคือการจดบันทึก ทําความเขาใจ และอางอิง

(ในการศึกษาของคุณ) แหลงที่มาของขอมูลอยางเต็มที่ของคุณ ความเขาใจ ควรรวมถึง
การเรียนรูเกี่ยวกับอคติที่เปนที่รูจักอยางกวางขวางซึ่งเกี่ยวของกับแหลงที่มา
ตัวอยางเชน บทความในหนังสือพิมพสามารถมีประโยชนมาก แตคุณควรรูบางอยาง
เกี่ยวกับชื่อเสียงของหนังสือพิมพหรือจุดยืนทางการเมืองกอนที่จะยอมรับบัญชีขาวตาม
มูลคาที่ตราไว คุณอาจพบวาหนังสือพิมพรายวันของเมืองหลวงและเอกสารของชุมชนมี
ความแตกตางกันอยางมากในการรายงานขาวเกี่ยวกับกิจกรรมของชุมชน รายงานของ
รัฐบาล "อยางเป นทางการ" อาจไม รวมขอมูลที่ไมตองการ ที่แยกวา นั้น บล็อ กและการ
โพสตสวนบุคคลอาจมีอคติโดยสิ้นเชิงในการเลือกเนื้อหาที่จะพรอมใชงานและความเอียง
ที่ตั้งใจไว สุดทาย ขาวประชาสัมพันธและรูปแบบอื่นๆ ของการประชาสัมพันธที่เปดเผย
มักมี แรงจูงใจแฝงอยู ซึ่งคุณตองคํานึงถึงกอนจะอางอิง

รวบรวมหรือตรวจสอบออบเจ็กต เปนสวนเสริมของการรวบรวมขอมูลของคุณ
ที่รวบรวมสามารถลดปญหาและความทาทายของการ สะทอนกลับ วัตถุเหลานี้สราง
ขึ้นดวยเหตุผลบางประการนอกเหนือจากการสอบถามของคุณ และไมสามารถกลาวไดวา
ไดรับอิทธิพลจากการสอบถามของคุณ
ในทางตรงกันขาม การสัมภาษณเชิงคุณภาพสามารถสะทอนกลับไดในสองทิศทาง:
อิทธิพลของคุณที่มีตอผูเขารวม แตยังรวมถึงอิทธิพลของผูเขารวมที่มีตอคุณดวย “สังเกต
สะทอนกลับทางเดียว ผล การสังเกตของ ขั้นตอนคุณ เอกสารที่รวบรวม สิ่งประดิษฐ และ
บันทึกที่เก็บถาวรจะไมไดรับผลกระทบจากการสะทอนกลับทั้งสองประเภท แตยังตองใช
ด ว ยความระมั ด ระวั ง แม ว า สิ่ ง เหล า นี้ จ ะถู ก สร า งขึ้ น เพื่ อ จุ ด ประสงค ที่ ไ ม ขึ้ น อยู กั บ การ
สอบถามของคุณ และไมเสี่ยงตอการสะทอนกลับ แตคุณควรใหความสนใจกับแรงจูงใจ
ของพวกเขาและดวยเหตุนี้การเอียงที่อาจเกิดขึ้น

F. ความรูสึก
การอางอิงถึง ความรูส
 ึก ในรูปแบบของขอมูลที่มี
มากกวาผลกระทบที่มาพรอมกับความรูสึกสัมผัส "ความรูส
 ก
ึ "
ของคุณ คุณตองนึกถึงความรูสก ึ เพื่อปกปด ั อยาง— สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้:
ดูตว
ลักษณะตาง ๆ ในตัวคุณที่อาจมีความสําคัญตอ วิธีที่ "ความรูสึก" สามารถครอบคลุมคุณลักษณะที่มี
การตั้งคาภาคสนามและคุณไมควรมองขาม ประโยชนและสําคัญมากมายในการตั้งคาฟลด

ในการเริม
่ ตนเขาสูโหมดของขอมูลนี้ ใหตระหนักวาความรูสึกบางอยางแสดงถึงขอมูลที่
ชัดเจนเกี่ยวกับสิ่งแวดลอม (เชน ความอบอุน
 /ความเย็น ความดัง/ความเงียบ หรือจังหวะ
เวลาของสถานที)่ หากคุณตองการ

158 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

คุณอาจใช เครื่ องมื อเพื่อ วัดสภาพแวดล อมเหลานี้ แต "ความรู สึก" ของคุณมัก จะเปนสิ่ ง
ทดแทนที่ยอมรับได แมวาจะไมไดแมนยําเทาก็ตาม
ความรูสึกอื่นๆ นั้นยากกวา ขอมูลเหลานี้แสดงถึงขอมูลเกี่ยวกับบุคคล (เชน รูสึกวามี
 คนที่ตองพึ่งพาอาศัย หรือไมถูกกันในที่ทํางาน คนสองคนอยูหางไกล หรือใกลชิด หรือ
กลุมทํางานโดย เปนกันเอง หรือรบกวนกันและกัน) ความรูสึกเหลานี้วัดไดยากกวา และ
ไมจําเปนตองสอดคลองกับการรายงานตนเองที่มีตอผูอื่น ซึ่งในการสัมภาษณหรือ การ
สนทนา แม ว า คุ ณ จะมี โ อกาส คุ ณ ควรถามคนอื่ น เสมอว า พวกเขาคิ ด อย า งไรเกี่ ย วกั บ
เงื่ อ นไขเหล า นี้ อย า งไรก็ ต าม คุ ณไมค วรเพิกเฉยตอ ความรูสึ กของตั ว เอง ซึ่ง นํา เสนอ
สถานการณอื่นที่เรียกรองใหยืนยันหรือปฏิเสธโดยไตรตรองจากขอมูลอื่น
สุดทาย ความรูสึกอื่นๆ นั้นซับซอนกวา และอาจเปนตัวแทนของสัญชาตญาณหรือ
“ความรูสึกนึกคิด” ของคุณเกี่ยวกับ สถานการณหนึ่งๆ ความรูสึกดังกลาวไมไดจํากัดอยู
เพี ย งความรู สึ ก เดี ย ว และไม ส ามารถอธิ บ ายได เ สมอไป สั ญ ชาตญาณยั ง สามารถให
เบาะแสที่ สํ า คั ญ สํา หรับ การตีค วามสิ่ ง ที่ กํ า ลั ง เกิ ด ขึ้ น ในสถานการณที่ กํ า หนด คุ ณควร
ปฏิบัติตอความรูสึกเชนวาจําเปนตองยืนยัน (หรือทาทาย) จากขอมูลอื่น

การบันทึกและบันทึกความรูส
 ก
ึ
ขอมูลที่นคี่ ือความรูสึกของคุณ คุณควรเขียนความรูสึกเหลานี้ อยางระมัดระวัง ทีส ่ ุด โดย
สังเกตวามันเกิดขึ้นเมื่อไหรและที่ไหนใหดีทส ี่ ุดเทาที่จะทําได สภาพ ที่ดูเหมือนจะอธิบาย
ความรูสึกนั้นระเบียนเหลานีอ ้ าจใหขอมูลเชิงลึกมากขึ้นในภายหลังเมื่อคุณรวบรวมขอมูล
อื่นๆ เกี่ยวกับเหตุการณ พฤติกรรม หรือเงือ ่ นไขเดียวกัน

G. แนวทางปฏิบัติที่พึงประสงคที่เกี่ยวของกับการรวบรวมขอมูล
ทุกรูปแบบ
ในการรวบรวมขอมูลทุกรูปแบบเหลานี้ คุณ
แสดงตัวอยาง— สิ่งที่คุณควรเรียนรูจากสวนนี้: ควรพิจารณาแนวทางปฏิบัติบางอยางที่จะ
แนวทางปฏิบัติที่สําคัญหาประการสําหรับการรวบรวม
เสริมความแข็งแกรงใหกับงานของคุณ อยาง
ขอมูล โดยไมคํานึงถึงวิธีการเฉพาะที่ใช นอยหาประการที่มีความสําคัญ

1.) เปน “ผูฟง” ที่ดี ตามที่กลาวไวกอนหนานี้ (ดูบทที่ 2 สวน A) คําวา การ ฟง หมายถึง
อุปมาไมใชตามตัวอักษร ความหมาย และดวยเหตุนี้จึงเปนวิธีที่ตองการในการเขารวม
สภาพแวดลอมของคุณ ดังนั้น เมื่อทําการสังเกตการณภาคสนาม คุณลักษณะที่เทียบเทา
กันก็คือความสามารถในการสังเกตของคุณ
โลกทางสังคมที่นาจะดึงดูดคุณใหสนใจการวิจัยเชิงคุณภาพตั้งแตแรกมีภาพแวดลอม
ที่ซบ
ั ซอนและเหมาะสมยิ่ง การเปนผูฟง ที่ดีมต
ี ั้งแตการใหคนอื่นพูดมากขึน
้ ไปจนถึง
สามารถ "ฟง ระหวางบรรทัด" ระหวางการสนทนาได

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 159

คุณอาจจะตอง “อาน” ระหวางบรรทัด” เมื่อแปลเอกสารหรือขอความที่เปนลายลักษณอักษร เมื่อ

รวบรวมขอมูลเชิงคุณภาพ คุณจะไมแสดงลักษณะที่พึงประสงคถาคุณมีสิ่งที่คนอื่นเรียกวา "หู
หนวก" หรือไมทราบถึงความเปนไปไดของความหมายแฝงโดยสิ้นเชิง
 2. ความอยากรูอยากเห็น การเปน “ผูฟง” ที่ดีแตการอยากรูอยากเห็นในเวลาเดียวกันอาจ
ดูเหมือนเปนทาทางที่ขัดแยงกันในตอนแรก อยางไรก็ตาม คุณสามารถและควรทําทั้งสองอยาง
ความขัดแยงที่เห็นไดชัดจะเกิดขึ้นที่สองสุดขั้ว: ประการแรกถาคุณเชื่อมโยงการ "อยากรูอยาก
เห็น" กับการสนทนาและเปนผูนํา จึงทําใหโอกาสในการ "ฟง" ลดลง และประการที่สอง ถาคุณ
มีสว นรวมกับการฟง มากจนคุณลืมติด ตามเหตุผลในการสัมภาษณหรือกิจกรรมการรวบรวม
ขอมูลที่กําลังดําเนินการอยู
ใหคิดวาความอยากรูอ  ยากเห็นเปนสภาวะของจิตใจ ในขณะที่คณ ุ ฟงหรือสังเกต คุณควร
นึกถึงความหมายของสิ่งทีค ่ ุณไดยินหรือเห็นดวย และสิ่งนีจ
้ ะนําไปสูค
 ําถามเพิ่มเติม คุณไม
จําเปนตองพูดคําถามเหลานั้นเปนคําพูดในขณะนัน ้ แตสามารถจดบันทึกไวเพื่อสอบถามใน
ภายหลัง นอกเหนือการสัมภาษณทันทีหรือการสังเกตสถานการณ
3. มีความละเอียดออนในการจัดการเวลาของผูอ  น
ื่ และของคุณดวย เชน กันกอนหนานี้
สวน ไดชี้ใหเห็นถึงความเปนไปไดที่การรวบรวมขอมูลอาจใชเวลานานอยางตอเนือ ่ ง สิ่งสําคัญ
ที่ไมควรมองขามคือการตระหนักวา เมื่อคุณกําลังสัมภาษณผอ ู ื่น คุณกําลังใชเวลาของผูอ  ื่น
ไมใชแคของคุณคนเดียว
ผูเขารวมตอบแบบสอบถามมีลําดับความสําคัญและมีความตองการของตนเอง และพวก
เขาไมมีเวลาเหลื อเฟอ ที่จ ะอุ ทิศ ให กับคํ าถามวิจั ยของคุณ คน หาวิธีการ เรียนรู เกี่ยวกับการ
จํากัดเวลาหรือความชอบของผูอื่นและตอบสนองความตองการเหลานั้น การเคารพขอจํากัด
ดานเวลาหรือความชอบเหลานี้จะเสริมสราง ความสัมพันธ ระหวางคุณกับผูเขารวมที่เปนสวน
หนึ่งของการศึกษาของคุณ
ในทํานองเดียวกัน จงออนไหวตอขอจํากัดดานเวลาหรือความชอบของคุณเอง การเคารพ
พวกเขาจะทําใหคุณมีความสุขกับ ตัวเองมากขึ้น ไมใช เปาหมายที่มีความสําคัญต่ําเชนกัน
4. แยกแยะระหวา งหลัก ฐานมือ หนึ่ง มือ สอง และ มือ ที่ ส าม ทั้ง สามประเภทเกิดขึ้นจาก
ความแตกตางดั้งเดิมระหวางหลักฐานหลักและรองในรูปแบบที่ขยายเพิ่มเติม คุณอาจมองวา
หลักฐานทั้งหมดถูกสรางขึ้น สะทอนถึงสัมพัทธภาพมากกวามุมมองของความเปนจริง ในบทที่ 1
ของหนังสือเลมนี้2 อยางไรก็ตาม ภายในโลกที่สรางขึ้นดังกลาว หลักฐานประเภทตางๆ ยังคงมี
อยู

2เปนไปไดวาคํากลาวอางที่รายแรงที่สุดที่สนับสนุนทัศนะคอนสตรัคติวิสตมาจากลัทธิหลังสมัยใหม ในดานประวัติศาสตร พวก

เขาแนะนําวางานประวัติศาสตรทั้งหมดเปนภาษาของนักประวัติศาสตร (เชน Roberts, 2004) ผลก็คือ แมวานักประวัติศาสตร

อาจเชื่อวาพวกเขากําลังนําเสนองานโดยอาศัยวิธีการที่เปนกลางและแหลงที่มาที่นาเชื่อถือ แตการบรรยายเชิงประวัติศาสตรที่
ตามมานั้ น แท จ ริ ง แล ว เป น การสร า งสมมุ ติ ขึ้ น ซึ่ ง สร า งขึ้ น โดยนั ก ประวั ติ ศ าสตร ที่ อ าจหรื อ อาจไม ท ราบถึ ง แนวความคิ ด เชิ ง
สัมพัทธภาพและคอนสตรัคติวิสตของผูบรรยาย (โฮเวลล & Prevenier, 2001). เนื่องจาก “ภาษาสรางความเปนจริงมากกวาที่จะ
อางอิงถึงมัน” (Iggers, 1997, p. 9), “ขอเท็จจริง” ทางประวัติศาสตรและ การพรรณนาถึงความเปนจริงของพวกเขาสามารถถูก
มองวาเปน “ความจริงที่แหลงที่มาสรางมากกวา 'ความเปนจริง' เอง” (ฮาวเวลล & Prevenier, 2001, p. 149)

160 สวนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

มิ ติ ที่ เ กี่ ย วข อ งที่ แ สดงออกมาเป น ภาพ เป น อี ก หนึ่ ง หลั ก ฐานที่ ก ลั่ น กรอง หรื อ อยู
ห า งไกลโดยมี หลั ก ฐานเบื้ อ งต น หรื อ หลั ก ฐานโดยตรง เป น ข อ มู ล ที่ ส ร า งขึ้ น โดย
สถานการณ โดยที่บุคคลอื่นที่ไมใชตัวคุณเอง ดังนั้นสิ่งที่คุณไดยินดวยหูหรือเห็นดวยตา
 ของคุณเองคือตัวอยางจากหลักฐานโดยตรง
การกรองที่ เป น ไปได โ ดยผู อื่ น เริ่ ม ตน ดว ย หลัก ฐานรองหรื อ หลัก ฐานมือ สอง การ
เขี ย นของนั ก ประวั ติ ศ าสตร เ กี่ ย วกั บ เหตุ ก ารณ จ ะเป น หลั ก ฐานประเภทหลั ก ฐานรองที่
เกี่ยวกับเหตุการณเหลานั้น ในทํานองเดียวกัน สิ่งที่ผูเขารวมบอกคุณเกี่ยวกับสิ่งที่เกิดขึ้น
ก็ คื อ หลั ก ฐาน “รอง” เกี่ ย วกั บ สิ่ ง ที่ เ กิ ด ขึ้ น (แม ว า ข อ เท็ จ จริ ง ที่ คุ ณ ได ยิ น โดยตรงจาก
ผูเขารวมยังคงเปนหลักฐานโดยตรงของสิ่งที่ผูเขารวมพูด)
หลักฐานมือสาม เปนสิ่งที่อยูหางไกลที่สุดและเกิดขึ้นเมื่อมีตัวกรองสองตัว: มีคนบอก
คุณ (ตัวกรองแรก) วาเธอหรือเขาไดยินสิ่งทีค ่ นอื่นพูด (ตัวกรองที่สอง) เกี่ยวกับเหตุการณ
บางอยาง (เหตุการณจริงที่คุณตองการเรียนรู) หากคุณอางอิงบทความขาวที่อางถึงบุคคล
อื่นที่พูดถึงเหตุการณ แสดงวาคุณกําลังใช มือที่สาม (งานเขียนของนักขาวเปนตัวกรอง
ตัวแรก
การแยกแยะหลั กฐานสามประเภทนี้ ไ ม ได ห มายความว า คุ ณ ควรเพิ กเฉยต อ หลั ก
ฐานรอง หรือหลักฐานมือสาม เพราะคุณไมนาจะสามารถสามารถศึกษาเชิงคุณภาพได
สําเร็จโดยการรวบรวมเฉพาะหลักฐานมือหนึ่งเพียงเทานั้น เนื่องจากความซับซอนและ
ลักษณะหลายแงมุมของความเปนของมนุษย
ตัวอยางเชน การสนทนากอนหนานี้เกี่ยวกับ “การสังเกต” ชี้ใหเห็นวาคุณสามารถอยู
ที่ แ ห ง เดี ย วในแต ล ะครั้ ง ได อ ย า งไร แม ว า เหตุ ก ารณ สํ า คั ญ อาจ เกิ ด ขึ้ น ที่ อื่ น หรื อ ใน
บางครั้ง คุ ณนาจะใชหลักฐานมือสองและหลักฐานมือสาม เพื่อ ใหครอบคลุมเหตุการณ
ต า งๆ มากกว า ที่ คุ ณ จะสั ง เกตได โ ดยตรง และคุ ณ ควรพิ จ ารณา หลั ก ฐานมื อ สองหรื อ
หลักฐานมือสาม วามีขอมูลเชิงลึกอันมีคาในเรื่องที่คุณศึกษา ประเด็นหลักคือคุณไมควร
พึ่งพา พิจารณา หลักฐานมือสองหรือหลักฐานมือสามโดยไมไดพยายามรับขอมูลยืนยัน
จากแหลงอื่น ซึ่งนําไปสูการปฏิบัติตอไป
5. พยานหลั ก ฐาน แนวทางปฏิ บั ติ นี้ จ ะกล า วถึ ง เป น ลํ า ดั บ สุ ด ท า ย เนื่ อ งจากอาจมี
ความสํ า คั ญ อย า งยิ่ ง ต อ การวิ จั ยเชิ ง ประจั กษ ทุก รู ป แบบ ไม ใ ชแ ค ก ารวิ จั ยเชิง คุ ณภาพ
เทานั้น แนวคิด ที่นํามาใชกอนหนานี้ก็เปนวิธีที่สําคัญในการเสริมสรางความนาเชื่อถือ
ของการศึ ก ษา (ดู บ ทที่ 4 ตั ว เลื อ กที่ 2) คื อ การพิ จ ารณาว า ข อ มู ล จากสองแหล ง ขึ้ น ไป
(หรือหลักฐานจากหลายโอกาสโดยแหลงเดียวกัน) มาบรรจบกันหรือนําไปสู การคนพบ
เดียวกัน ตัวอยางหนึ่งของการบรรจบกันเกิดขึ้น เมื่อคุณสังเกตเหตุการณหรือไดยินคนพูด
อะไรบางอยางในการสนทนาเพื่อนรวมงานภาคสนามของคุณที่อยูที่นั่นก็สังเกต หรือได
ยินในสิ่งเดียวกันดวย และคุณทั้งคูไดขอสรุปเดียวกันหลังจากตรวจสอบกันเองแลว (บท
สนทนาทั่วไประหวางคุณ หลังเลิกงานหรือบทสนทนา และอีกคนเริ่มดวยการถามคุณวา
“คุณเห็นสิ่งที่ผมเห็นไหม” หรือ “คุณไดยินที่ฉันไดยินไหม?”)
ยิ่ง คุ ณทํ าได ม ากเท า นั้ น แสดงใหเห็นถึง การบรรจบกัน โดยเฉพาะอยา งยิ่ง ในการ
ค น พบที่ สํ า คั ญ ยิ่ ง หลั ก ฐานของคุ ณ แข็ ง แกร ง ขึ้ น การใช คํ า ว า พยานหลั ก ฐาน ชี้ ไ ปที่
สถานการณในอุดมคติ

บทที่ 6 วิธีการเก็บรวบรวมขอมูล 161

เมื่ อ หลั ก ฐานจากสามแหล ง ที่ แ ตกต า งกั น หรื อ โอกาสที่ แ ยกจากกั น มาบรรจบกั น
ตัวอยางเชน คุณเห็นบางสิ่งบางอยาง คนอื่นในที่เกิดเหตุก็เห็นสิ่งเดียวกัน และบทความ
ขาวก็รายงานสิ่งเดียวกันในภายหลัง
 สํ า หรั บ ตั ว อย า งสุ ด ท า ย การวิ จั ย ด า นการศึ ก ษามั ก เน น ที่ ก ารฝ ก สอนที่ เ กิ ด ขึ้ น ใน
หองเรียน หลักฐานที่แยกจากกันอาจเปนผลมาจากการสังเกตของคุณเองในหองเรียน
(มือหนึ่ง/โดยตรง) การสัมภาษณครูของคุณแตไมเห็นการฝกฝนดวยตนเอง (มือสอง) หรือ
การสัมภาษณครูใหญเกี่ยวกับสิ่งทีเ่ ธอหรือเขาไดยินกําลังเกิดขึ้นในหองเรียนโดยทีไ ่ มเคย
ในนั้ น อย า งใดอย า งหนึ่ ง (มื อ ที่ ส าม) คุ ณ จะรู สึ ก ดี ขึ้ น เกี่ ย วกั บ หลั ก ฐานของคุ ณ หาก
แหลงขอมูลทั้งสามเกี่ยวของกับกิจกรรมในหองเรียนเดียวกันและเห็นดวย คุณจะรูสึกแย
ถาคุณพึ่งพาแตสิ่งที่อาจารยใหญพูดเพื่อกําหนดแนวทางการสอนของคุณที่เกิดขึ้น
บทบาทของสามเหลี่ ย มมี ค วามสํ า คั ญ อย า งยิ่ ง ในการทํ า วิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพ การหา
ตําแหนงสามเหลี่ยมนั้นอาจจะมองวาเปนกรอบความคิดมากกวาที่จะเปนเทคนิคเกี่ยวกับ
ระเบี ย บวิ ธี ซึ่ ง เป น สิ่ ง ที่ ช ว ยให ต าและหู ข องคุ ณ เป ด กว า งสํ า หรั บ แนวคิ ด หรื อ ข อ มู ล ที่
ยืนยันหรือขัดแยงกัน ไมวาคุณจะทําอะไร

สรุปสําหรับบทที่ 6:
คําศัพท วลี และแนวคิดที่คุณสามารถกําหนดไดในขณะนี้

1. ขอมูล
2. การสังเกตอยางเปนระบบ
3. การวิเคราะหวาทกรรม พิเศษ แบบฝกหัดสําหรับบทที่ 6:
4. การสัมภาษณแบบมีโครงสราง
5. สคริปต 12. ขอความที่เจรจา
6. คําถามปลายปด 13. วงกลมแบบ Hermeneutic
7. การสัมภาษณเชิงคุณภาพ 14. คูมือการสัมภาษณ
8. คําถามปลายเปด 15. เขาและออกจากการสัมภาษณ 16.
9. โหมดการสนทนา กลุมเปาหมาย
10. ไมใชแนวทาง 17. การศึกษาเชิงสังเกต
11. คําถามเกี่ยวกับทัวรรอบ 18. อุปกรณประกอบฉาก
19. ไมสรางความรําคาญ มาตรการ
20. หลักฐานที่หนึ่ง สอง และสาม
การตรวจสอบแหลงทีม
่ าของขอมูลที่แตกตางกันสองแหลง
(การตรวจสอบเอกสารและการสัมภาษณ)

เลือกหัวขอที่เกี่ยวของกับการดําเนินงานของมหาวิทยาลัยหรือที่ทํางานของคุณ หัวขอควรครอบคลุมประเด็น
สําคัญที่คนสวนใหญคุนเคยในมหาวิทยาลัยหรือที่ทํางานของคุณ (เชน ความสําเร็จของสถาบัน เหตุการณ
หรือการโตเถียงอยางตอเนื่อง) ดึงบางอยาง เอกสารรายละเอียด (เชน ไมใชแคแผนพับ) ในหัวขอเดียวกัน
อาจคนหา บทความขาวที่มีความยาวหรือเอกสารสําคัญอื่นๆ ไดจากเว็บไซตของมหาวิทยาลัยหรือที่ทํางาน

162 ตอนที่ 2 การทําวิจัยเชิงคุณภาพ

เตรียมโปรโตคอลสั้น ๆ เพื่อเปนแนวทางในการสัมภาษณปลายเปดกับใครบางคนในมหาวิทยาลัยหรือที่
ทํางานของคุณ เชน เพื่อนรวม งาน เจาหนาที่หรือคณาจารยใน หัวขอเดียวกัน (เพราะเปนแบบฝกหัด เพื่อนที่
มหาวิทยาลัยหรือที่ทํางานของคุณก็จะเปน ที่ยอมรับเชนกัน) จดบันทึกภาคสนามในระหวางการสัมภาษณ แต
อยาทําใหบันทึกนั้นเปนทางการจนกวาคุณจะทํา แบบฝกหัด สําหรับบทที่ 7 ใหเนนความสนใจของคุณไปที่
คําถามของคุณ ซึ่งควรมุงไปที่การเปรียบเทียบสิ่งที่บุคคลนั้นรายงานใหคุณทราบกับสิ่งที่ปรากฏในเอกสาร
สําหรับแบบฝกหัดนี้ คุณสามารถสราง คําถามของคุณเองเพื่อใหเหมาะกับความสนใจของคุณเอง แตคุณยัง
สามารถใชประโยคตอไปนี้เปน ชุดที่แนะนําได (แตโปรดทราบวาขอความคนหาสงตรงมาที่ คุณไมใชผูที่คุณ
สัมภาษณ):

1. อะไรคือ ความคลาดเคลื่อนที่ปรากฏชัดเจน (ถามี) ระหวางการรับรูของบุคคลในหัวขอและการ

นําเสนอในเอกสาร และเหตุใดจึงอาจมีความคลาดเคลื่อน
2. หากมีความคลาดเคลื่อนนอยหรือไมมีเลย บุคคลนั้นมีความ เขาใจ ในหัวขอดังกลาวไดอยางไร
(กลาวคือ บุคคลนั้นไดรับความเขาใจจากเอกสารที่คุณดึงมาหรือจากแหลงอื่น และหากเปน
เชนนั้น แหลงที่มาอื่นใด)
3. ความเขาใจอยางลึกซึ้งของบุคคลในประเด็นสําคัญเปนอยางไรเมื่อเปรียบเทียบกับสิ่งที่นําเสนอใน
เอกสารประกอบ?
4. ไมวาบุคคลนั้นจะมีระดับการรับรูหรือความรูในระดับใด หากมี บุคคลนั้นจะเห็นดวยหรือไมเห็นดวยกับ
ประเด็นที่ระบุไวในเอกสารในลักษณะใด ?