İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİ

İKTİSADİ DÜŞÜNCE

DOÇ. DR. ERTUĞRUL KIZILKAYA

0
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İktisadi düşünce veya iktisadi düşünce tarihi olarak

adlandırılan araştırma alanı günümüzde iktisat disiplininin
sui generis bir bölümü olarak kabul edilmektedir.

Bu alanda zamanın akışı kapsamında farklı düşünürlerin ve

tabii iktisatçıların fikirlerinde görülen değişimler ele
alınmaktadır.

1
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İktisadi düşünce tarihine yakın bir diğer tartışma alanı ise

iktisat tarihi veya iktisadi olaylar tarihidir.

Bu alanda, iktisadi düşünce tarihinden farklı olarak, iktisadi

olayların, gelişmelerin neler olduğu ve bunların arka
planındaki değişkenler ele alınmaktadır.

2
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İktisadi düşünce tarihi genellikle Antik Yunan’da ortaya

konulan fikirlere yönelerek başlangıç yapmaktadır.

Özellikle büyük filozoflar olan Platon ve Aristo’nun

düşünceleri bu kapsamda genellikle atıf yapılan temel
hareket noktalarıdır.

3
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Aristo’ya göre:

Bireysel yaşam için Etik

Aile yaşamı için Ekonomi

Site yaşamı için Politika

4
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Ekonomi teriminin kökenine bakıldığında Aristo’nun bakış

açısına dair ipuçları karşımıza çıkmaktadır.

Yunanca oikos ev anlamına gelirken, nomos da yasa

anlamını taşımaktadır.

Ekonomi terimi de bu iki kelimenin bileşiminde oluşmaktadır

ve oikonomos biçiminde yazılmaktadır.

5
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Aristo’nun oikonomos kavramına dair tartışmalarıyla

yetinmek yanlış olacaktır. Nitekim çok daha ilginç bir kavram
olan chrematistike kavramı karşımıza çıkmaktadır.

Aristo, üretim amaçlı ilişkilere chrematistike adını

vermektedir.

Söz konusu terimin etimolojik kökeni Yunanca chrema

kelimesine dayanmaktadır. Bu kelimenin anlamı da
zenginliktir.

6
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Aristo, chrematistike kavramını iki başlık altında ele

almaktadır:

Doğal chrematistike

Doğal olmayan chrematistike

7
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Doğal chrematistike insan ihtiyaçları için gerekli üretim

faaliyetleridir. Bu kapsamda tarım ve zanaatkarlık ilişkileri
örnek verebilir.

Ancak, Aristo ihtiyaçların sınırlı olması gerektiğini ve insan

faaliyetlerinin üretim dışı alanlarda olması gerektiğini ortaya
koymaktadır.

8
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Buna karşılık doğal olmayan chrematistike sadece para

kazanmayı ve servet biriktirmeyi amaçlayan her türlü
faaliyettir.

Aralarındaki temel fark ise doğal olmayan chrematistike

çerçevesinde nihai bir hedef veya servetin üst sınırı yoktur.
Buna karşılık geçimlik ihtiyaçları karşılamak doğrultusunda
gerçekleştirilen üretim faaliyetleri doğal olarak sınırlıdır.

9
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Aristo’ya göre doğal olmayan chrematistike’nin kaynakları:

Dış Ticaret

Ücretli Emek

Faiz

Monopol

10
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Platon Devlet adlı ünlü eserinde toplumsal ve kaçınılmaz

olarak da iktisadi ilişkiler ile ilgilenmiştir.

Ancak, günümüzün bilimsel ve felsefi yaklaşımlarından farklı

olarak bu alanlarda özellikle adalet kavramı çerçevesinde
sorgulamalara yönelmiştir.

11
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Platon, ideler ve idealizm kavramlarıyla yakından ilişkili

olarak ele alınmaktadır. Özellikle ideal devlet olgusunu
tartışmaktadır.

İşbölümünde öncelikle kentin ihtiyaçlarını karşılayan çiftçiler

ile zanaatkarlar karşımıza çıkmaktadır. Bunların dışında
kenti koruyan ve düzenini sağlayan askerler ve yönetici
sınıflar söz konusudur.

12
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Üst sınıfları oluşturan askerler ve yöneticiler para, üretim,

servet gibi olgularla mümkün olduğunca uzak olmalıdır.

Bu açıdan bakıldığında Platon’un günümüzden farklı olarak

iktisadi ilişkilere ve bunlarla ilişkili birey davranışlara ahlaki
çerçeveden baktığı vurgulanmalıdır.

13
 İKTİSADİ DÜŞÜNCE: KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Platon’un benimsediği ahlakçı ve katı tavrın Ortaçağ

sonrasına kadar birçok farklı toplum ve/veya kültür
tarafından benimsendiğini görmek şaşırtıcı olmamalıdır.

14