ø£<Hä∏ ê\T

sêj·T&É+ m˝≤?

1
Á|ü#·Ts¡D : |òæÁãe] - 2020
Á|ü‘·T\T : 6,500

Á|ü#·Ts¡D : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Áô|dt nø±&ÉMT

Á|ü‘·T\ø£T : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Áô|dt nø±&ÉMT,

40`6/4`8, 4e bò˛¢sY,
¬syÓq÷´ ø±\˙, yÓTT>∑Á˝≤»|ü⁄s¡+.
$»j·Tyê&É ` 520 010.

eTTÁ<äD:
¬s’‘·TH˚düÔ+ Áô|dt, >∑T+≥÷s¡T

2
 Ð]l¬…§ýl$Ð]l*r
Ä<ÛäTìø£ düe÷»+˝À |üÁ‹ø£\‘√bÕ≥T Ç‘·s¡ düe÷#ês¡ kÕ<ÛäHê\ bÕÁ‘·
eT]+‘· $düÔ‘·+>± e÷]+~. Á|üC≤kÕ«eT´ Á|üÁøÏj·T˝À, n_Ûe~∆˝À #·T s¡T¬ø’q
bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ »HêìøÏ Áù|s¡D ø£*–+#·&É+˝À |üÁ‹ø£\T ãVü≤‘·Ôs¡
bÕÁ‘·qT ìs¡«Væ≤düTÔHêïsTT. Á|ü|ü+Nø£s¡D, n<ÛäTHê‘·q ø£eT÷´ìπøwü Hé
dü<äTbÕj·÷\ $|ü¢e+, Á|ü|ü+#·y˚T $X¯«Á>±eT+>± s¡÷bı+<ä&É+ ‘·~‘·s¡
|ü]D≤e÷\‘√ |üÁ‹ø£\T eT]+‘· u≤<Ûä´‘êj·TT‘·+>± |üì#˚j·Te\dæ ñqï~.
m˝≤+{Ï ìj·T+Á‘·D˝Òì k˛wü˝Ÿ MT&çj·÷˝À Á<ÛäTMø£s¡D ø±ì |ü⁄ø±s¡T¢
∫\Te\T e\Te\T>± Á|ü#ês¡eTe⁄‘·÷ düe÷» ÁX‚j·TdüT‡≈£î uÛÑ+>∑ø£s¡+>±
|ü]D$TdüTÔqï H˚|ü<∏ä´+˝À |üÁ‹ø£˝À¢, f…*$»Hé #Ûêqfi¯¢˝À dædü˝…’q yês¡Ô\
ø√dü+ $<ÛäT\qT ìs¡«Væ≤+#ê*‡q Á|æ+{Ÿ, $Ee˝Ÿ MT&çj·÷ »s¡ï*düTº\ bÕÁ‘·
eT]+‘· ø°\ø£+>± e÷]+~. bÕsƒ¡ø±düøÏÔ, düe÷» Væ≤‘·+, Á|üC≤
Á|üjÓ÷»Hê\T e+{Ï \øå±´\ kÕ<Ûäq, Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T düÁø£eT+>± Á|ü»\≈£î
n+<˚˝≤ #·÷&É≥+ e+{Ï u≤<Ûä´‘·\ ìs¡«Vü≤D˝À e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+
eVæ≤+#˚+<äT≈£î |üÁ‹ø£\T, f…*$»Hé #êqfi¯ó¢ eT]+‘· ø£wæ #˚j·Te\dæ ñ+~.
Ä<ÛäTìø£ |ü]dæú‘·T\≈£î, düeTø±©q nedüsê\≈£î ‘·–q≥Tº>± Á>±MTD, |ü≥ºD
$˝Òø£s¡T\qT ø±s√´qTàK+ #˚ùd+<äT≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Áô|dt nø±&ÉMT
q&ÉT+_–+∫+~. $˝Òø£s¡T\T eT]+‘· düeTs¡ú+>±, u≤<Ûä´‘êj·TT‘·+>±
yês¡Ô\qT ùdø£]+#˚+<äT≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ Á|ü#·Ts¡D \T
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘˚yê\ì dü+ø£*Œ+∫+~. yÓTs¡T¬>’q yês¡Ô\T, ø£<∏äHê\T Çe«&É+ô|’
$˝Òø£s¡T\≈£î •ø£åD ø£*Œ+#˚+<äT≈£î, yê] kÕeTsêú´ìï eT]+‘·
ô|+bı+~+#˚+<äT≈£î ø£s¡B|æø£\T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚˝≤ á ∫s¡T |ü⁄düÔø±\qT
3
s¡÷bı+~+#ê+. yês¡Ô\T mø£ÿ&É |ü⁄&É‘êsTT? m˝≤ ùdø£]+#ê*? Á|ü‘˚´ø£
ø£<∏äHê\qT sêj·T&É+ m˝≤? uÛ≤wü, |ü<äC≤\+ô|’ rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T
@$T{Ï? ‘·|ü⁄Œ\qT ìyê]+#·&É+ m˝≤? Á|ü‘˚´ø£ yês¡Ô\T, ø£<∏äHê\T
sêùd+<äT≈£î yÓT\≈£îe˝Ò$T{Ï? yês¡Ô\≈£î eTT&çdüs¡T≈£î mø£ÿ&É <=s¡ T≈£î‘·T+~?
#·{≤º\qT n‹Áø£$T+#·≈£î+&Ü yês¡Ô\T, ø£<∏äHê\T Çe«&É+ m˝≤? {°M $˝Òø£]
m˝≤ ñ+&Ü*? Ç˝≤+{Ï nH˚ø£ n+XÊ\‘√ á |ü⁄düÔø±\qT rdüT≈£îe#êÃ+.
nìïesêZ\ Á|ü»\ dü+πøåeT+, Ä]úø£ kÕ~Ûø±s¡‘·ø√dü+ qes¡‘êï\ ù|]≥
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹cÕº‘·àø£+>± neT\T #˚düTÔqï |ü<∏äø ±\T, ¬s’‘·T\≈£î
n+&É>± Á|üuÛÑT‘·«+ #˚|ü{Ϻq |ü<∏äø±\T, dü÷ø£åà ˙{Ï kÕ>∑T |ü<∏äø £+, k˛˝≤sY
$<äT´‘Y |ü<∏äø±\ô|’ $˝Òø£s¡T\≈£î dü÷ú\yÓTÆq ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+ á
|ü⁄düÔø±\ \ø£å´+. ~q|üÁ‹ø£\ Á|ü<Ûëq ø±sê´\j·÷\‘√ düVü‰ $$<Ûä Á|ükÕs¡
kÕ<ÛäHê\ πø+Á<ä ø±sê´\j·÷˝À¢, m&çwüq¢ πø+Á<ë˝À¢ $˝Òø£s¡T\≈£î, düuŸ
m&ç≥s¡¢≈£î j·÷»e÷Hê´˝Ò kı+‘·+>± •ø£åD @sêŒ≥T #˚düT≈£î+≥Tqï+<äTq
m˝≤+{Ï ÁbÕ<∏ä$Tø£ |ü]C≤„q+ ˝Ò≈£î+&Ü »s¡ï*»+˝ÀøÏ edüTÔqï Á>±MTD
$˝Òø£s¡T\ •ø£åD≤edüsê˝Ò \ø£å´+>± á Á|ü#·Ts¡D\qT yÓ\Te]+#ê+.
Á>±MTD $˝Òø£s¡T\≈£î πøåÁ‘·kÕúsTT˝À |üìøÏe#˚à ø£˙dü |ü]C≤„Hêìï n+~+-
#ê\qï<˚ e÷ dü+ø£\Œ+. »s¡ï*düTº\ •ø£åD≈£î ñ|üø£]+#˚ á Á|ü#·Ts¡D\qT
düø±\+˝À yÓ\Te]+#·&É+˝À ‘·–q düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T n+~+∫q
‘Ó\+>±D MT&çj·÷ nø±&ÉMTøÏ, #Ó’s¡àHé n\¢+ Hêsêj·TD >±]øÏ
<Ûäq´yê<ë\T ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêï. Á>±MTD $˝Òø£s¡T\ e‹Ô HÓ’|ü⁄D≤´ìï
yÓTs¡T>∑T|ü]∫, e÷qdæø£ ôd’úsê´ìï, Ä‘·à$XÊ«kÕìï ô|+bı+~+∫, yê]ì
u≤<Ûä´‘êj·TT‘·yÓTÆq »s¡ï*düTº\T>± r]à ~<˚›+<äT≈£î á Á|ü#·Ts¡D\T
<√Vü≤<ä|ü&É‘êj·Tì Ä•düTÔHêï. »s¡ï*düTº\ •ø£åD≈£î, dü+πøåe÷ìøÏ Ä+Á<Ûä
Á|ü<˚XŸ Áô|dt nø±&ÉMT m\¢y˚fi¯˝≤ ∫‘·ÔX¯ó~∆‘√ |üì#˚düTÔ+<äì Vü‰MT ÇdüTÔHêï.

<˚$¬s&ç¶ ÁoHê<∏é
#Ó’s¡àHé, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Áô|dt nø±&ÉMT.
4
 ø£<∏äHê\T sêj·T&É+ m˝≤?
$ ˝Òøs£ T¡ \T ‘·eT kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·qT dü+|üPs¡+í >± HÓsy¡ sπ˚ Ã+<äT≈£î yês¡\Ô ‘√
bÕ≥T, yêsêÔ ø£<∏äHê\T m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT. $$<Ûä Á|üC≤ düeTdü´\ô|’
$˝Òøs£ T¡ \T n+~+#˚ ø£<Hä∏ ê\T Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï ø£~*kÕÔsTT. n~Ûø±s¡T\T ‘·eT u≤<Û´ä ‘·qT
>∑Ts¬ ]Ô >π ˝≤ #˚kÕÔsTT. dü‘Œ· *¤ ‘ê\ì#˚à yêsêÔ ø£<ë∏ \‘√ $˝Òøs£ T¡ \T Á|ü»\ eTqdüT\qT
#·÷s¡>=+{≤s¡T. düe÷»+˝À yê]øÏ e´øÏÔ>∑‘·+>± Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~.
ø£<Hä∏ ê\qT yÓ\Te]+∫q |üÁ‹ø£\≈£î ≈£L&Ü düsT¡ ÿ´˝ÒwHü ,é »q+ Ä<äsD¡ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
nsTT‘˚,.. Ç<ä+‘ê »s¡>±\+fÒ yêsêÔ ø£<Hä∏ ê\ ùdø£sD ¡ ˝À $˝Òøs£ T¡ \T ‘·eT eT÷dü
|ü<ä∆‹ì düeT÷\+>± e÷s¡TÃø√yê*. ø£<∏äHê\ ùdø£s¡D≈£î 13<äX¯˝À¢ Á|üj·T‘êï\T
»s¡>±*. ø£<∏äq+ m˝≤ ùdø£]+#ê*?.. m˝≤ ÁbÕs¡+_Û+#ê*?... ø£<∏äHêìï m˝≤
eTT–+#ê*?..nqï Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûë\T nH˚«wæ+#·&É+ yêsêÔ ø£<∏ë\ ‘·j·÷Ø˝À
eTTK´+>± »s¡>±*‡q ø£düs¡‘·TÔ.
ø£<∏äHê\ø√dü+ $$<Ûä <äX¯˝À¢ »s¡>±*‡q |üqT\T ÇM....
1. düeTdü´qT >∑T]Ô+#·&É+.
2. düeTdü´qT |üPs¡«s¡+>±ìï ‘Ó\TdüTø√e&É+.
3. πøåÁ‘êìï dü+<ä]Ù+#·&É+.
4. u≤~Û‘·T\qT ø£*dæ e÷{≤¢&É&É+.
5. nedüs¡yÓTÆq bò˛{À\T rj·T&É+.
6. dü+ã+~Û‘· n~Ûø±] $es¡D rdüTø√e&É+.
7. ‘·–q o]¸ø£ sêj·T&É+.
8. ø£˙dü+ ¬s+&ÉT ñ|üo]¸ø£\T sêj·T&É+.
9. ∫qï ©&é (ñb˛<ëÈ‘·+) sêj·T&É+.
10. yÓTT‘·Ô+ n+XÊìï bÕsTT+≥¢yêØ>± sêj·T&É+..
(nedüsêìï ã{Ϻ yê´düs¡÷|ü+˝À sêj·Te#·TÃ).
11. u≤~Û‘·T\ n_ÛÁbÕj·÷\T CÀ&ç+#·&É+.
12. dü+ã+~Û‘· n~Ûø±] $es¡D »‘·#˚j·T&É+.
13. ∫es¡>± yÓTT‘·+Ô yês¡qÔ T ˇø£kÕ] #·~$, nqedüs¡ bÕsTT+≥T¢ ‘=\–+∫,

5
‘·|ü \T dü]#˚jT· &É+.
..á Áø£eT+˝À k˛ºØ sêùdÔ, MTs¡T eT+∫ $˝Òø£] øÏ+<ä ˝…ø£ÿ! ˝Ò<ä+fÒ mø£ÿ&√
‘·|ü #˚dTü qÔ ïfÒ!¢ MTs¡T sêj·÷\qT≈£îqï n+XÊ\qT bÕsTT+≥¢yêØ>± $uÛõÑ +#·&+É
e\¢ yêø£´ìsêàD <√cÕ\T, nq«j·T<√cÕ\T, nø£ås¡<√cÕ\T ‘·˝…‘·Ôe⁄. eTT+<˚
o]¸ø£, ñ|ü o]¸ø£ sêj·T&É+ e\¢ MT yês¡Ô |ü]~Ûô|’ MT≈£î >∑T] ≈£î<äTs¡T‘·T+~.
|üø£ÿ<ë] |ü≥º<äT. nqedüs¡ô|’q #Ó‘·Ô #˚s¡<äT. n~Ûø±] $es¡D rdüTø√e&É+ e\¢
Hê´j·T|üs¡yÓTÆq ∫≈£îÿ\÷ sêe⁄.
eT#·TÃ≈£î z yêsêÔ ø£<∏äq+..
o]¸ø£ :
Ç<˚Hê dü+ªπøeå T+μ?
ñ|ü o]¸ø£ :
1. Vü‰düº˝Ÿ ì+&Ü düeTdü´\T
2. |ü{+ºÏ #·Tø√ì n~Ûø±s¡T\T
ñb˛<ëÈ‘+· :
>∑T+≥÷s¡T˝Àì u≤*ø£\ kÕ+|òæTø£ dü+πøåeT edü‹ >∑èVü≤+˝À düeTdü´\T
sê»´y˚T\T‘·THêïsTT. |ü{+ºÏ #·T≈£îH˚ ~≈£îÿ˝Òø,£ $<ë´]úqT\T nwüøº £cÕº\T |ü&TÉ ‘·THêïs¡T.

yês¡Ô Á|ü<Ûëq uÛ≤>∑+ (u≤&û) :

Vü‰düº˝Ÿ≈£î |üø±ÿ uÛÑeq+ ˝Ò<äT. •~∏˝≤edüú≈£î #˚]q bÕ‘· ‘·Vü≤d”˝ ≤›sY ã+>±¢˝À
ns¡ø=s¡ edü‘·T\ eT<Ûä´ kÕ>∑T‘√+~.
200 eT+~ $<ë´s¡Tú\T+&É>±, πøe\+ ◊<äT eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, ◊<äT kÕïq|ü⁄
>∑<äT\THêïsTT. Ç+<äT˝À eT÷&ÉT kÕïq|ü⁄ >∑<äT\≈£î ‘·\T|ü⁄\T ˝Òe⁄.
eT+#ê\T ˝Òø£b˛e&É+‘√ H˚\ MT<˚ |ü&ÉT≈£î+≥THêïs¡T.
#·*ø±\+ e∫ÃHê <äT|üŒ≥T¢ |ü+|æD° #˚j·T˝Ò<äT.
◊<äT øÏ{øÏ \° ≈£î ‘·\T|ü⁄\T ˝Òøb£ ˛e&É+‘√ sêÁ‹|üP≥ á<äs>¡ ±*øÏ eDT≈£î‘·THêïs¡T.
<√eT\ u…&É<ä rÁe+>± ñ+~. Ç|üŒ{Ïπø Ç<ä›s¡T eT˝Ò]j·÷ u≤]q |ü&ܶs¡ T.
yÓTq÷ Á|üø±s¡+, ÄVü‰s¡|ü<ësêú\T ô|≥º&É+ ˝Ò<äT.
X¯óÁø£yês¡+, Vü‰dü˝º qŸ T dü+<ä]Ù+#·>± ñ&çø° ñ&Éøì£ nqï+, ˙fi¯¢ #ês¡T ø£ì|æ+#êsTT.

6
 s¡ø‘åÏ · eT+∫˙{Ï kÂø£s´¡ + ˝Òøb£ ˛e&É+‘√ uÀs¡T ˙{ÏH˚ ‘ê>∑T‘·THêïs¡T. esê¸ø±\+˝À
˙s¡T ø£\Twæ‘·yÓTÆ, >∑‘· E˝…’ 22q @ø£+>± 20 eT+~ $<ë´s¡Tú\T &Éj˚T]j·÷‘√
ÄdüT|üÁ‹bÕ\j·÷´s¡T.
$<ë´dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ Äs¡T HÓ\\T >∑&ÉTdüTÔHêï, ø±kıà{Ïø˘ #ÛêØ®\T
#Ó*+¢ #·˝<Ò Tä .,
Vü‰düº˝Ÿ yê¬s¶Hé kÕúìø£+>± ñ+&É&É+ ˝Ò<äì $<ë´s¡Tú\T Äs√|æ+#ês¡T.
ìs¡«Vü≤D dü]>±Z ˝Òø£b˛e&É+‘√ Vü‰düº˝Ÿ |ü]düsê\T eTT]øÏ ≈£L|ü+˝≤ ‘·j·÷¬s’,
|ü+<äT\≈£î Äyêdü+>± e÷sêsTT.
• u≤~Û‘T· \ n_ÛÁbÕj·÷\T (yê] e÷≥˝À¢..)
• ‘=$Tà~ <ë≥T‘·T+~..
eTs¡T>∑T<=&ÉT¢, u≤Á‘·÷+\T ‘·≈£îÿe>± ñHêïsTT. n+<ä] kÕïHê\T
|üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ es¡≈£î ‘=$Tà~ <ë≥T‘·T+~. dü÷ÿ\T≈£î ˝Ò≥e⁄‘·T+~. Ç|üŒ{Ïø°
<äT|üŒ≥T¢ Çe«˝Ò<äT. sêÁ‹ |üP≥ #·*øÏ eDT≈£î‘·THêï+. <√eT\T ≈£î&ÉT‘·THêïsTT.
ìÁ<ä |ü≥º&É+ ˝Ò<äT. ` ÁX¯ó‹, |ü<√ ‘·s¡>∑‹

• ‹+&ç dü]>± ˝Ò<äT..

m|ü&É÷ |ü|ü, #êπs ô|&ÉT‘·THêïs¡T. ≈£Ls¡>±j·T\T ‘·≈£îÿe. nqï+ nsTT‘˚
yÓT‘·>Ô T∑ +≥T+~.. bı+>∑˝Ÿ nsTT‘˚ eTØ nHê´j·T+. yêsêìø√kÕs¡Hêï >∑T&ÉT¶ Çe«&É+
˝Ò<äT. ‹+&ç u≤>± ˝Ò<äT. ` dü]‘·, mì$T<√ ‘·s>¡ ‹∑

n~Ûø±] $es¡D (n‘·&TÉ /ÄyÓT e÷≥˝À¢..)

• Çø£ÿ&˚ ñ+≥THêï..
H˚qT Çø£ÿ&˚ Ç\T¢ n<Ó›≈£î rdüTø=ì ñ+≥THêï. yÓTq÷ Á|üø±s¡y˚T uÛÀ»Hê\T
ô|&ÉT‘·THêï+. |üø±ÿ uÛÑeq+ nedüs¡eTqï $wüj·÷ìï ô|’ n~Ûø±s¡T\≈£î #Ó|æŒ,
Á|ü‹bÕ<äq\T |ü+|æ+#ê+. H˚&√ πsb˛ eT+ps¡j˚T´ neø±X¯+ ñ+~.
` mHé.XÊs¡<ä, Vü‰düº˝Ÿ yê¬s¶Hé

7
 .. Ç˝≤ HÓ¬>{Ïyé k˛ºØ˝Ò ø±<äT. bÕõ{Ïyé k˛ºØ\q÷ ($$<Ûä |ò”#·sY‡ ø√dü+)
bÕsTT+≥¢yêØ>± sêj·Te#·TÃ.
ñ<ë: ˇø£ Áø°&Üø±s¡T&ç >∑T]+∫ sêùd≥|ü&ÉT k˛bÕq Áø£eT+..
1. Áø°&Üø±s¡T&çì >∑T]Ô+#·&É+. 2. Á|ü‘·´ø£å+>± ø£*dæ e÷{≤¢&É&É+.
3. |üP]Ô düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·&É+. 4. nedüs¡yÓTÆq bòı{À\T rdüTø√e&É+.
5. ‘·–q o]¸ø£ sêj·T&É+. 6. ø£˙dü+ ¬s+&ÉT ñ|üo]¸ø£\T sêj·T&É+.
7. ñb˛<ëÈ‘·+ sêj·T&É+.
8. Áø°&Üø±s¡T&ç Á|ükÕúHêìï bÕsTT+≥¢yêØ>± sêj·T&É+. (@j˚T dü+e‘·‡s¡+˝À,
@j˚T b˛{°˝À¢ bÕ˝§ZHêï&ÉT, m|ü&Ó|ü&ÉT @j˚T ãVüQeT‘·T\T ¬>\T#·T ≈£îHêï&ÉT..
Ç˝≤ es¡Tdü>±
9. n‘·&ç n_ÛÁbÕj·÷ìï CÀ&ç+#·&É+.
10. ∫es¡>± yÓTT‘·Ô+ yês¡ÔqT ˇø£kÕ] #·~$, nqedüs¡yÓTÆq bÕsTT+≥T¢
‘=\–+∫, ‘·|ü\qT dü]#˚j·T&É+.
..Ç˝≤ e´øÏÔ (ø£$/s¡#s· TT‘·/ø£fi≤ø±s¡T&ÉT..), düeT÷Vü≤ (j·TTe»q dü+|ò÷ü \T,
dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\T e¬>’sê..) $»j·T>±<∏ä\T sêj·Te#·TÃ.

• >∑Ts¡TÔ+#·Tø√+&ç..
1. M˝…’q+‘· ∫qï o]¸ø£ ô|≥º+&ç.
2. n~ ns¡úe+‘·+>±, Äø£≥Tº≈£îH˚˝≤ ñ+&Ü*.
3. ‘Ó*dæq |ü<ë˝Ò yê&É+&ç. 4. bı{Ϻ yêø±´\T sêj·T+&ç.
5. ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T es¡Tdü>± ñ+fÒ eT+∫~.
6. düeTdü´ rÁe‘· y˚Ts¡πø düŒ+~+#·+&ç. n‹ es¡íq˝§<äT›.
7. u≤~Û‘·T\T, n~Ûø±s¡T\ n_ÛÁbÕj·÷\qT
yê] e÷≥˝À¢H˚ (#Ó|æŒ+~ #Ó|æŒq≥T¢) sêj·T+&ç. kı+‘· ø£$‘·«+ e<äT›.
8. k˛ºØ ø=~›>± Ä\dü´yÓTÆHê düπs ìsê∆]+#·T≈£îì, yêdüÔyê\T sêj·T+&ç.
9. kÕŒ{Ÿ ]˝Òf…&é ø£<∏äHê\qT e÷Á‘·+ M˝…’q+‘· ‘·«s¡>± Çe«+&ç.
10. düeTdü´ rÁe‘· ‘Ó*ùd˝≤ bò˛{À*e«+&ç.
11. ø£<∏äq+ Á|ü#·T]‘·eTj·÷´ø£, u≤~Û‘·T\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç.
8
 12. Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T, n~Ûø±s¡T\ <äèwæºøÏ rdüT¬øfi¯¢+&ç.
13. düeTdü´ |ü]cÕÿs¡yÓTÆ‘˚ ª... ø£<∏äHêìøÏ düŒ+<äqμ ø£∫Ñ·+>± sêj·T+&ç.

• n_ÛÁbÕj·÷\˝À j·÷dü eTs¡e<äT›..

e´≈£î\Ô n_ÛÁbÕj·÷\T ‘·|Œü ≈£î+&Ü Äj·÷ ÁbÕ+‘· j·÷dü˝ÀH˚ ñ+&Ü*. n~
yês¡Ô≈£î kÕúìø£ kıã>∑T ø£*–düTÔ+~.
ñ<ë: ªn+>∑{À¢ nqï<ë‘· e´<∏ä!μ nH˚ o]¸ø£q Ç{°e\ &Ódtÿ≈£î e∫Ãq z
yêsêÔ ø£<∏äq+˝À sê»j·T´ nH˚ ¬s’‘·T yêsTTdt Ç˝≤ ñ+~..
ªø£˙dü edü‘·T\ ø£\Œq˝À n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ $|òü\yÓTÆ+~..
Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\≈£î yÓTTs¡ô|≥Tº≈£îHêï Á|üjÓ÷»q+ ˝Ò≈£î+&Ü b˛‘√+~.. <äfi≤s¡T\
u…&É<ä rÁe+>± ñ+~.. eT<䛑·T <Ûäs¡≈£î ~≈£îÿ ˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~..μ á
yêsTTdt, $˝Òø£] kı+‘· ø£$‘·«y˚Tqì y˚πs #Ó|üŒqø£ÿπs¢<äT. m+<äTø£ +fÒ ¬s’‘˚ ø±<äT,
◊@mdt n~Ûø±] ≈£L&Ü Ç˝≤ e÷{≤¢&É&ÉT. n+<äTπø Ä s√E Ä k˛ºØ
|üøÿ£ qô|{≤º+.
ªìqï{Ï qT+∫ Çø£ÿ&˚ n≥÷, Ç≥÷ e∫Ãb˛j˚Tyês¡T ‘·|üŒ ø=H˚yêfi¯ófl ˝Òs¡T.
es¡¸+ |ü&˚˝≤ ñ+~. dü+#·T*e« eT+fÒ ˝ÒeHêïs¡T. ‹+<ëeT+fÒ nqï+,
‘ê>∑T<ëeT+fÒ ˙fi¯ó¢ ˝Òe⁄«. |ü&ÉT≈£î+<ëeT+fÒ ns¡T>∑T˝Ò<äT.
¬s’‘·T yêsTTdt ñqï<äTqï≥T¢ n+fÒ Ç˝≤ ñ+&Ü*.

• s√EyêØ>±..
bı<äT›H˚ï ~q |üÁ‹ø£\T ‹]π>dæq|ü&ÉT, øÏ+~ n+XÊ\≈£î nqT>∑TD+>±
s√EyêØ ø£<Hä∏ ê\T bÕ¢Hé #˚jT· +&ç. sêùdeTT+<äT MT düuŸm&ç{sY/&Ódtÿ ÇHé#ê]®‘√
‘·|Œü ìdü]>± #·]Ã+#·+&ç.
1. düeTø±©q dü+|òüT≥q\T ` Á|üuÛ≤e+
2. πø+Á<ä, sêh Á|üuÛÑT‘ê«\ ìs¡íj·÷\T ` Á|üuÛ≤e+
3. sê»ø°j·T |ü]D≤e÷\T ` Á|üuÛ≤e+
4. n~Ûø±s¡T\ Á|üø£≥q\T ` Á|üuÛ≤e+

9
• ø±˝≤qT>∑TD+>±..
1. pHé`ôdô|º+ãsY: KØ|òt |ü+≥ ø±\+
2. ôdô|º+ãsY`&çôd+ãsY: s¡; |ü+≥ ø±\+
(á ¬ s +&É T d” » q¢ ÁbÕs¡ + uÛ ≤ ìøÏ eTT+<ä T n+fÒ y˚ T HÓ \ qT+#˚
düeTj·÷qT≈£L\+>± ªuÛ÷Ñ kÕs¡ |üØø£\å ÄeX¯´ø£‘`· ne>±Vü≤qμ, ª$‘·HÔ ê\T, ms¡Te⁄\
ø=s¡‘· ` nÁ|üeT‘·Ô‘·μ, ªu≤´+≈£î\T`s¡TD $‘·s¡Dμ, ªe´ekÕj·÷~Ûø±s¡ T\T,
XÊgy˚‘·Ô\T`$~Û ìs¡«Vü≤D rs¡Tμ, ª$$<Ûä |ü+≥\ kÕ>∑T`yÓTfi¯≈£îe\Tμ,
ªN&É|”&É\T`ìyês¡Dμ˝≤+{Ï yê{Ï‘√bÕ≥T d”»Hé ∫es√¢ ªe÷¬sÿ{Ÿ edü‘·T\T`
ø=qT>√fi¯óμ¢ , ª<äfi≤s¡T\T`eT<ä‘› T· <Ûsä μ¡ ˝≤+{Ï nH˚ø£ n+XÊ\ô|’ eT+&É\, õ˝≤¢ kÕúsTT˝À
ø£<∏äHê\T Çe«e#·TÃ.
3. pHé`ôdô|º+ãsY: yê´<ÛäT\ø±\+
(esê¸ø±\+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+#˚ ªd”»q˝Ÿ yê´<ÛäT\T`eTT+<äT C≤Á>∑‘·Ô #·s¡´\Tμ,
Á|üuÛÑT‘ê«düT|üÁ‘·T˝À¢ ªyÓ’<ä´dæã“+~`eT+<äT\ ø=s¡‘·μ, Á>±e÷˝À¢ ªbÕ]X¯ó<ä∆´+,
s¡Vü≤<ës¡T\T`ìs¡«Vü≤Dμ˝≤+{Ï nH˚ø£ n+XÊ\ô|’ ø£<∏äHê\T #˚j·Te#·TÃ.)
4. pHé 1: ã&ç>∑+≥
(bÕsƒX¡ Ê\\T ‘ÓsT¡ #·T≈£î+{≤sTT. ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À ªÁ|üuTÑÛ ‘·« bÕsƒX¡ Ê\\T`edü‘T· \T
˝Ò$Tμ, ª|ü⁄düÔø±\T`ñbÕ<Ûë´j·TT\ ø=s¡‘·μ, ªÁô|’y˚≥T bÕsƒ¡XÊ\\T`|ò”E\ yÓ÷‘·μ,
ªeT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q ìs¡«Vü≤D rs¡Tμ ˝≤+{Ï yê{Ï‘√ bÕ≥T @Á|æ˝Ÿ˝À ã&ç ‘·\T|ü⁄\T
eT÷ùd <ëø± $<ë´s¡+>∑ düeTdü´\ô|’ mH√ï k˛ºØ\T sêj·Te#·TÃ)
5. ôdô|+º ãsY`|òÁæ ãe]: #·*|ü⁄*
(#·*ø±\+˝À Á|ü<ëÛ q+>± dü+øπ eå T edü‹>∑èVü‰˝À¢ì düeTdü´\ô|’ <äèwæº ô|{≤º*.
ø£˙dü+ ˇø£ÿ s√C…’Hê dü+<ä]Ù+∫, ø£<∏äq$Tyê«*.)
6. |òæÁãe]`y˚T: <ëVü≤+.. <ëVü≤+
(m+&Üø±\+ ÁbÕs¡+uÛÑ+ qT+#˚ ª‘ê>∑T˙{Ï m<ä›&ç ‘·˝…‘˚Ô Á>±e÷\T`
Á|ü‘ê´e÷ïj·T @sêŒ≥T¢μ, ªeT+∫˙{Ï |ü<øä∏ ±\T`|üìrs¡Tμ, ªπøÁå ‘·kÕúsTT |ü]dæ‘ú T· \T`Á|ü»\
Çø£ÿ≥T¢μ, ªm+&ÉT‘·Tqï |ü+≥\T`¬s‘’ T· \ ø£cÕº\Tμ ªø£s¬ +{Ÿ ø√‘·\T`$ìjÓ÷>∑<ës¡T\
bÕ≥T¢μ.. Ç˝≤ mìï ø£<∏äHê\…’Hê Çe«e#·TÃ.)

10
 eTT+<ädüTÔ>±.. õ˝≤¢ |ü]wü‘Y, eT+&É\ |ü]wü‘Y, ø±s=ŒπswüHé, eTTì‡|ü˝Ÿ,
|ü+#êj·Tr kÕ<Ûës¡D düe÷y˚XÊ\≈£î eTT+<äT Á|ü‘´˚ ø£ ø£<Hä∏ ê\T #˚j·Te#·TÃ. ªÁ|üdTü ‘Ô ·
düe÷y˚XÊ\ mC…+&Ü`$düàs¡D n+XÊ\Tμ, ª>∑‘· düe÷y˚XÊ\ rs¡T‘ÓqTï\Tμ, ªHê{Ï
ìs¡j í ÷· \T`n|ü]wüÿè‘· düeTdü´\Tμ, ª#˚|{ü qºÏ |üqT\T`HêD´‘· ˝ÀbÕ\Tμ, ªn$˙‹,
nÁø£e÷\T`ì<ÛäT\ <äT]«ìjÓ÷>∑+μ, ªÁ|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T, n~Ûø±s¡T\ q&É TeT
düeTq«j·T˝Ò$T`u≤<Û´ä ‘êsêVæ≤‘·´+μ.. Ç˝≤+{Ï n+XÊ\qT n\T¢‘÷· eT+∫ ø£<Hä∏ ê\T
sêj·Te#·TÃ. &ûÄ؇, nôd+;¢, bÕs¡y¢ TÓ +{Ÿ kÕ<Ûës¡D, ã&Ó{® Ÿ düe÷y˚XÊ\≈£î eTT+<äT
õ˝≤¢ πø+Á<ä+˝À |üì#˚ùd ã÷´s√ ÇHé#êØ®\T, kÕº|òt ]b˛s¡ºs¡T¢ Ç<˚ ‘·s¡Vü‰ ø£<∏äHê\T
Çe«e#·TÃ.
eTTK´eT+Á‹, $$<Ûä eT+Á‘·T\ õ˝≤¢ |üs¡´≥q dü+<äs¡“¤+>± eTT+<äTs√E
Á|ü‘˚´ø£ ø£<∏äHê\T bÕ¢Hé #˚j·Te#·TÃ. õ˝≤¢˝À Á|ü<Ûëq düeTdü´\qT $e]dü÷ÔH˚
>∑‘+· ˝À Ç∫Ãq Vü‰MT\`neT\T rs¡TqT $X‚w¢ +æ #·e#·TÃ. &ûJ|” |üs´¡ ≥q »]–q|ü⁄Œ&ÉT
õ˝≤¢ b˛©dt XÊK |üìrs¡Tô|’ ø£<∏äq+ sêj·T&ÉeT÷ Ç˝≤+{Ï<˚!

• |ü]XÀ<Ûäq/ì|òü÷..
$$<Ûä Á|üuÛÑT‘·«XÊK\T, ø±sê´\j·÷\ô|’ ì|òü÷ô|{Ϻ, sêùd |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£
(ÇHÓ«dæ>πº wüH)é ø£<Hä∏ ê\≈£î #·~$+#˚ >∑TD+ m≈£îÿe ñ+≥T+~. m˝≤>∑÷ düe÷#ês¡
Vü≤≈£îÿ #·≥º+ ñ+&ÉH˚ ñ+~. <ëì kÕj·T+‘√ n~Ûø±s¡T\ n$˙‹, nÁø£e÷\qT
yÓ*øÏrùdÔ, $˝Òø£]>± MT≈£L, MTs¡T |üì#˚ùd |üÁ‹ø£≈£L eT+∫ ù|s¡T edüTÔ+~.
düe÷C≤ìø° y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+~. Ç+<äTø√dü+ MTπs+ #˚j·÷\+fÒ..
¬syÓq÷´, m¬ø’‡CŸ, b˛©dt, bÂs¡düs¡|òüsê\T, uÛÑ÷>∑s¡“¤ >∑qT˝≤¢+{Ï XÊK\T..,
]õÁùdwº Hü ,é Äغ@, Áf…»Ø ø±sê´\j·÷\T... q>∑sê\T, |ü≥Dº ≤˝À¢ì {ÖHé bÕ¢ì+>¥,
Ç+»˙]+>¥ $uÛ≤>±˝À¢ n$˙‹, nÁø£e÷\≈£î neø±X¯yÓT≈£îÿe, M{Ïô|’ <äèwæº
ô|≥º+&ç.
ª$$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\T`neT\Trs¡TμqT C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+#·+&ç .
kÕ>∑T˙{Ï ÁbÕC…≈î£ \º T, ‘ê>∑T˙{Ï |ü<øä∏ ±\T, s√&ÉT,¢ Á|üuTÑÛ ‘·« uÛeÑ Hê\T (bÕsƒX¡ Ê\\T,
ø£fi≤XÊ\\T, ÄdüT|üÁ‘·T\T, $$<Ûä ø±sê´\j·÷\T), Á&Ó’H˚J\ ìsêàD+, M~Û
BbÕ\ @sêŒ≥T˝À HêD´‘ê ˝ÀbÕ\T`nÁø£e÷\ô|’ ø£H˚ïdæ ñ+#·+&ç.
11
 Áô|’y˚≥T e´≈£îÔ\T, dü+düú\≈£î Á|üuÛÑT‘·« uÛÑ÷eTT\ πø{≤sTT+|ü⁄, düsêÿs¡T uÛÑ÷eTT\
ø£u≤®ô|’ ì|òü÷ ô|≥º+&ç.
>∑qT\T`©E e´eVü‰sê\T, $$<Ûä Á|üuÛÑT‘·« |üqT\ f…+&És¡T¢, düsêÿs¡ T XÊK\≈£î
kÕe÷Á– düs¡|òüsê ˝≤+{Ï e´eVü‰sê\qT ø£ìô|&ÉT‘·÷ ñ+&É+&ç.
uÛ÷Ñ ìsê«dæ‘T· \≈£î |ü]Vü‰s¡+ |ü+|æD˝° À neø£‘e· ø£\T, Á|üC≤ |ü+|æD° düsT¡ ≈£î\
|üøÿ£ <ë], |æ+#Ûq· ¢ kÕ«Vü‰, Ç‘·sÁ¡ ‘ê dü+øπ eå T |ü<øä∏ ±\ øÏ+<ä nqs¡TΩ\≈£î \_∆˝≤+{Ï
nH˚ø£ n+XÊ\ô|’Hê ø£<∏äHê\T bÕ¢Hé #˚j·Te#·TÃ.
>∑Ts¡T+Ô #·Tø√+&ç..
|ü]XÀ<ÛHä ê‘·àø£ ø£<Hä∏ ê\≈£î |üø±ÿ Ä<Ûësê\T+&Ü*. ‘·|ü &ÉT Äs√|üD\T (false
allegations), }Vü‰»ì‘· n+¬ø\T (inappropriate figures) |üìøÏsêe⁄. ñ<ë:
Ç{°e\ ˇø£ $˝Òø£], ªn&É$˝À+∫ yÓTTs¡+ nÁø£eT s¡yêD≤μ o]¸ø£q ˇø£ yês¡Ô
|ü+bÕ&ÉT. á j˚T&Ü~ Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ s¡÷.180 ø√≥¢ $\TyÓq’ yÓTTsêìï nÁø£eT+>±
‘·s*¡ +∫q≥T¢ sêXÊ&ÉT. bò˛Hé#d˚ ,æ ª180 ø√≥¢ $\TyÓq’ yÓTTs¡eTì ˙¬ø≥¢ ‘Ó\TdüT?μ
nì Á|ü•ïùd,Ô ªnqT≈£î+≥THêïs¡T kÕsY..μ nHêï&ÉT. ªmes¡T nqT≈£î+≥THêïs¡T?μ nì
eT∞¢ n&ç–‘˚, düe÷<Ûëq+ ˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ Ä ªs¡÷.180 ø√≥T¢μ πøe\+
}Vü‰»ì‘·+. Ç˝≤ sêùdÔ, ˝Òìb˛ì πødüT˝À¢ Çs¡Tø√ÿe&É+ U≤j·T+. $X¯«dü˙j·T‘·
<Óã“‹q&É+ U≤j·T+. n+<äTπø yêdüÔyê˝Ò sêj·T+&ç.

• H˚sê\T, |òüTÀsê˝À¢+∫..
H˚sê\T`|òTü Àsê\ô|’ Á|ü‘´˚ ø£ ø£<Hä∏ ê\T sêj·Te#·TÃ. Ç+<äT≈£î Äj·÷ eT+&É˝≤\
$˝Òø£s¡T\‘√ bÕ≥T õ˝≤¢ πø+Á<ä+˝À |üì#˚ùd Á¬ø’+ ]b˛s¡ºsY, |üÁ‹ø£˝À¢ s√p e#˚Ã
Á¬ø’+ ù|J\qT ô|ò’˝Ÿ #˚düTø√yê*‡ ñ+≥T+~. n|ü&˚ s√&ÉT¶ Á|üe÷<ë\T, Vü≤‘·´\T,
Ä‘·àVü≤‘·´\T, <√|æ&\û ô|’ HÓ\yêØ düMTø£‘å √bÕ≥T dü+<äs√“¤∫‘· ø£<∏Hä ê\qT düeTÁ>∑+>±
Ç#˚Ã neø±X¯eTT+≥T+~.
düeTdü´\‘√bÕ≥T |ü]cÕÿs¡e÷sêZ\T..
ø£<Hä∏ ê\ <ë«sê s¡øs£ ø¡ ±\ düeTdü´\qT yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘˚e&ÉyT˚ ø±<äT, |ü]cÕÿs¡
e÷sêZ\qT ≈£L&Ü dü÷∫ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. Ç+<äT≈£î Äj·÷ s¡+>∑ ì|ü⁄DT\T,
nqTuÛÑeE„\ düVü≤ø±s¡+ rdüTø√e#·TÃ. ‘·<ë«sê n~Ûø±s¡T\T, Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T
12
dü‘·«s¡y˚T düŒ+~+#˚ neø±X¯eTT+≥T+~. n˝≤π> düeTdü´ |ü]cÕÿs¡eTj˚T ´ <ëø±
bòÕ˝Àn|t k˛ºØ\‘√ yÓ+≥|ü&É&É+ $˝Òø£]øÏ ñ+&Ü*‡q eT+∫ \ø£åD≤˝À¢ ˇø£{Ï.
• e÷qMj·T ø£<∏äHê\T #˚j·T+&ç..
e÷qMj·T ø£<∏äHê\T bÕsƒ¡≈£î\qT ø£~*kÕÔsTT. u≤~Û‘·T\≈£î u≤dü≥>±
ì\TkÕÔsTT. ø£cÕº˝À¢ ñqïyê] ø£˙ïfi¯ó¢ ‘·T&ç#˚ neø±X¯+ MT‘√bÕ≥T MTs¡T |üì#˚ùd
|üÁ‹ø£≈£L <ä≈£îÿ‘·T+~. Bs¡Èø±*ø£/n+‘·T∫ø£ÿì yê´<ÛäT\‘√ n˝≤¢&˚ ù|<ä\T, Ä]úø£
Çã“+<äT\‘√ #·<äTe⁄ ø=qkÕ–+#·˝Òø£b˛‘·Tqï $<ë´s¡Tú\T.. Ç˝≤+{Ï @y√ ø=ìï
e÷Á‘·y˚T e÷qMj·T ø£<∏äHê\T nH˚ nb˛Vü≤ #ê˝≤ eT+~ $˝Òø£s¡T\˝À ñ+~.
ø±˙ Á|ü‹ düeTdü´˝Àq÷ e÷qMj·T ø√D+ <ë– ñ+≥T+~. <ëìì >∑T]Ô+∫,
yÓ*øÏrùdÔ eT+∫ e÷qMj·T ø£<∏äq+ ‘·j·÷s¡e⁄‘·T+~.
... ñ<ëVü≤s¡D #·÷&É+&ç
ªnq>∑q>± $»j·Tyê&É˝À u…+õdü]ÿ˝Ÿ. |üø£ÿH˚ s√&ÉT¶ |üø£ÿq 50 @fi¯ó¢ >± z
eè<äT∆&ç ã‘·T≈£î b˛sê≥+ ø=qkÕ>∑T‘√+~. 75 @fi¯¢ á eè<äT∆&ÉT j·Te«qeT+‘ê
#Ó|ü\T ≈£îfÒº |üì˝ÀH˚ ø£]–b˛sTT+~.. Äj·Tq #·÷düTÔ+&É>±H˚ q>∑s¡ +
e÷]b˛sTT+~.. >=|üŒyê&ÉT eT]+‘· <Ûäqe+‘·T&Ó’ ø±s¡¢˝À ‹s¡T>∑T‘√+fÒ,
áj·Tq˝≤+{Ï ù|<ä\ |ü]dæú‹ Ä &ÉãT“qï yêfi¯¢ ø±\T øÏ+~ #Ó|ü˝≤π> ñ+~..
Ç+‘·ø° á düe÷»+˝À @+ »s¡T>∑T‘√+~..? ªe÷s¡TŒμ me] |üø£åeT+≥Tqï~..?μ
á k˛ºØ eTTe÷à{Ïø° e÷qMj·T ø£<∏äqy˚T! n+<äTπø Ä]úø£ kÕj·T+ ø√s¡T‘·÷
sêùd~ e÷Á‘·y˚T e÷qMj·T ø£<∏äq+ nq&É+ dü]ø±<äT. eTq+ ‘·\T#·T≈£î+fÒ
ìs¡Tù|<ä\T, ìsê«dæ‘T· \T, –]»qT\T, n\Œdü+U≤´ø£ esêZ\ ø£wqºü cÕº˝À¢+∫ mH√ï
e÷qMj·T ø£<∏äHê\T |ü⁄&É‘êsTT. ø±˙ Ä]úø£ kÕj·T+ ø√dü+ >√s¡+‘· ø£cÕºìï
ø=+&É+‘· #˚dæ #·÷|æ‘˚ e÷Á‘·+ |üÁ‹ø£\T $X¯«dü˙j·T‘· ø√˝ÀŒ‘êsTT.

• πødt düº&û˝Ò ÁbÕD+..

yêsêÔ ø£<∏äHê\ (k˛ºØ\)≈£î πødt düº&û˝Ò ÁbÕD+. Á|ü‘·´ø£å ñ<ëVü≤s¡D\‘√
sêdæq yês¡Ô˝À¢ Je+ ñ{Ϻ|ü&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~. πøåÁ‘·kÕúsTTøÏ yÓ[¢ sêj·T&É+ e\¢
düeTdü´ rÁe‘·‘√ bÕ≥T Ä rÁe‘·qT ø£fi¯¢≈£î>∑fÒº #·ø£ÿì bòı{À\T, u≤~Û‘·T\
13
n_ÛÁbÕj·÷\T ≈£L&Ü <=s¡T≈£î‘êsTT. Ç˝≤+{Ï k˛ºØ\qT eT+&É\kÕúsTT $˝Òøs£ T¡ \T
sêdæq|üŒ{Ïø° &Ódÿt ˝À ÁbÕ<Ûëq´‘· <ä≈î£ ÿ‘·T+~. |üÁ‹ø£ yÓTT<ä{Ï ù|J˝À Á|ü#T· ]‘·eTj˚T´
neø±X¯+ ñ+≥T+~. ‘·<ë«sê Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛäT\T, n~Ûø±s¡T\ qT+∫ düŒ+<äq
edüTÔ+~. düeTdü´ |ü]cÕÿs¡yÓTÆ‘˚ yês¡Ô sêdæq $˝Òø£]ø°, Á|ü#·T]+∫q |üÁ‹ø£≈£L
‘·–q >∑T]Ô+|ü⁄ <ä≈£îÿ‘·T+~. Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\ neT\T˝À yÓ’|òü˝ ≤´\T.., düsêÿs¡T
nHê˝À∫‘· ìs¡ í j · ÷ \T`Á|ü u Û ≤ yê\T.., Á|ü C ≤Á|ü ‹ ì<Û ä T \T, n~Û ø ±s¡ T \
ìs¡¢ø£å´+`|òü*‘ê\T.., n$˙‹, nÁø£e÷\ e\¢ Á|ü»\T m<äTs=ÿH˚ düeTdü ´\T..,
Á|üøè£ ‹ $<Û«ä +kÕ\T.., ìsê«dæ‘T· \ ø£wqºü cÕº\T.. Ç˝≤ @ n+X¯+ô|’ sêdæHê eT+∫
πødt düº&û\T+fÒ yês¡Ô≈£î düeTÁ>∑‘· #˚≈£Ls¡T‘·T+~. nq÷Vü≤´ düŒ+<äq edüTÔ+~.

• HÓ{ŸesYÿ k˛ºØ\T Ç˝≤..

$˝Òøs£ T¡ \ düeTwæº ø£èwæøÏ HÓ{ŸesYÿ ø£<Hä∏ ê\T n<ä+› |ü&TÉ ‘êsTT. M{ÏøÏ bòı{À\T,
πødtdüº&û\T Je+ b˛kÕÔsTT. Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±˝À¢ì ˝À≥TbÕ≥¢‘√ bÕ≥T eT+∫˙s¡T,
s√&ÉT¢, Á&Ó’H˚J\T, M~ÛBbÕ˝≤¢+{Ï eTÚ*ø£ edü‘·T\T, ñ<√´>∑T\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\
düeTj·TbÕ\q, $$<Ûä ø±sê´\j·÷\‘√bÕ≥T düsêÿs¡T Vü‰dæŒ≥fi¯ó¢, bÕsƒ¡ XÊ\\T,
ø£fi≤XÊ\\T, edü‹ >∑èVü‰˝À¢ì düeTdü´\T, ìs¡«Vü≤D rs¡T‘ÓqTï\T.. Ç˝≤ õ˝≤¢
yê´|ü+Ô >± mH√ï düeTdü´\qT HÓ{ŸesYÿ k˛ºØ\ <ë«sê yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘˚e#·TÃ. Ç˝≤+{Ï
ø£<Hä∏ ê\≈£î dü‘«· s¡yT˚ düŒ+<äq e∫à Äj·÷ düeTdü´\T |ü]cÕÿs¡eTj˚T´ neø±X¯eTT+~.,
sêdæq MT‘√bÕ≥T Á|ü#T· ]+∫q |üÁ‹ø£≈L£ eT+∫ >∑T]Ô+|ü⁄ <äT≈£îÿ‘·T+~. eTTK´+>±
á k˛ºØ\˙ï ªπøÁå ‘·kÕúsTTμ dü+ã+<Û+ä >± ñqï|ü&˚ bÕsƒ≈¡ î£ \T Ä<ä]kÕÔsT¡ . nqT≈£îqï
\ø£å´+ ≈£L&Ü HÓs¡y˚s¡T‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªø£¬s+{Ÿ ø√‘·\‘√ sêh+˝À @ ˇø£ÿ
#√≥ ≈£L&Ü |ü+≥\T m+&çb˛˝Ò<äT..μ nì z eT+Á‹>±s¡T ôd\$∫Ãq|ü&ÉT.. z
~q|üÁ‹ø£, $$<Ûä õ˝≤¢˝À¢ì ‘·eT $˝Òøs£ T¡ \ kÕj·T+‘√ yêdüeÔ |ü]dæ‘ú T· \qT (m+&çq
|ü+≥ bı˝≤\ $esê\qT) #·øÿ£ ì bòı{À\‘√ ø£fi≈¢¯ î£ >∑{+ºÏ ~. n|üŒ{À¢ á dü+<äs√“¤∫‘·
HÓ{ŸesYÿ k˛ºØ düsêÿs¡TqT |ü{Ϻ ≈£î~ù|dæ+~. HÓ{ŸesYÿ k˛ºØ\≈£î dü +ã+~Û+∫ bÕ¢Hé
&Ódtÿ<˚ nsTTHê|üŒ{Ïø° πøåÁ‘·kÕúsTT ]b˛s¡ºs¡¢ |ü]o\q e˝Ò¢ yê{ÏøÏ |ü]|üPs¡í‘·
#˚≈£Ls¡T‘·T+~. eTs√ ñ<ëVü≤s¡D #·÷ùdÔ, d”m+ øÏs¡DY≈£îe÷sY¬s&ç¶ Vü≤j·÷+˝À

14
ªsêJyé j·TTeøÏs¡D≤\Tμ |ü<∏äø£+ øÏ+<ä ˇø√ÿ õ˝≤¢˝À y˚˝≤~ eT+~øÏ ñbÕ~Û
#·÷|æq≥T¢ n~Ûø±s¡T\T yÓ\¢&ç+#ês¡T. ø±˙ Á>±e÷˝À¢ #ê˝≤ eT+~ U≤∞>±
‹s¡T>∑T‘·T+&É>±, eT]ø=+<äs¡T e´ekÕj·T+˝À, ≈£î\eè‘·TÔ˝À¢ ‘·*¢<ä+ Á&ÉT\≈£î
kÕj·T|ü&TÉ ‘·THêïs¡T. n˝≤+{Ï yês¡T Äj·÷ |üqT˝À¢ ìeT>∑ïyÓTÆ ñqï|ü&ÉT bòı{À\T
rdæ, yê] nqTuÛÑyê\qT yê] e÷≥˝À¢H˚ Çdü÷Ô, ªsêJyé $øÏs¡D≤\Tμ ù|]≥ z
|üÁ‹ø£˝À e∫Ãq ø£<∏äq+, n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ e÷≥˝À¢ì &=\¢‘·Hêìï
ãj·T≥ô|{Ï+º ~.

• dü+<äs√“¤∫‘· ø£<∏äHê\T..
dü+<äs√“¤∫‘· ø£<∏äHê\T $˝Òø£s¡T\ nÁ|üeT‘·Ô‘· (Alertness)ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç
ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Á>∑÷|t`2 |òü*‘ê˝§#êÃsTT. yÓ+≥H˚ Äj·÷ eT+&É˝≤\
qT+∫ m+‘·eT+~ m+|æøj £ ÷· ´s√ >∑T]Ô+∫, yê]ì ø£*dæ e÷{≤¢&,ç yê] bòı{À\T,
n_ÛÁbÕj·÷\‘√ yêsêÔø<£ Hä∏ êìï n|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT e+&çyêsêÃ*. yês¡T n+<äTu≤≥T˝À
˝Ò≈î£ +fÒ ø£˙dü+ bò˛Hé <ë«sêHÓH’ ê düe÷#ês¡+ ùdø£]+#ê*. \ø£´å kÕ<Ûqä ˝À uÛ≤>∑+>±
yês¡T |ü&ɶ ø£wüº+, ù|<ä]ø±ìï m<äTs¡Tÿqï rs¡T, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T,
$TÁ‘·T\ düVü‰j·T düVü≤ø±sê˝≤¢+{Ï $esê\T ‘Ó\TdüTø=ì sêj·÷*. sêhkÕúsTT˝À
Á>∑÷|t`1, eTØ eTTK´+>± nœ\ uÛ≤s¡‘· düØ«düT˝…q’ ◊@mdt, ◊|”mdt≈î£ m+|æø¬ q’
nuÛÑ´s¡Tú\qT Á|ü‘˚´ø£+>± Ç+≥s¡÷«´ #˚j·Te#·TÃ. Ç˝≤+{Ï dü+<äs√“¤∫‘· ø£<∏äHê\T
mìï #˚dæHê |òüsê«˝Ò<äTø±˙ Ä\dü´+ |üìøÏsê<äT.
...ñ<ëVü≤s¡D≈£î MT |ü≥ºD+˝À/eT+&É\ πø+Á<ä+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î •ø£åD
‘·s¡>∑‘·T\T »]>±sTT. MTs¡T πøe\+ yês¡Ô sêdüTø=ì e÷Á‘·y˚T sê≈£î+&Ü Ä •ø£åD
»]–q rs¡Tô|’ yê] n_ÛÁbÕj·÷\‘√ ø£<∏äq+ #˚düTø√e#·TÃ.
... n˝≤π> @<√ Ç‘·s¡ sêh+ qT+∫ z n~Ûø±s¡ ãè+<ä+, MT eT+&É\+˝Àì
eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\ |üìrs¡Tô|’ n<Ûä´j·Tq+ #˚ùd+<äT≈£î e∫Ã+<äqT≈£î+<ë+. MTs¡T
πøe\+ yês¡Ôπø |ü]$T‘·+ ø±e<äT›. Ä ãè+<ä düuÛÑT´\ n_ÛÁbÕj·÷\‘√ (yêfi¯ó¢
mes¡T? mø£ÿ&ç qT+∫? @ \ø£´å +‘√ e#êÃs¡T? Çø£ÿ&ç eTVæ≤fi≤ dü+|ò÷ü \≈£î dü+ã+~Û+∫
@j˚T n+XÊ\T n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊs¡T? @j˚T ˝À≥TbÕ≥¢qT >∑T]Ô+#ês¡T? Çø£ÿ&ç

15
n~Ûø±s¡T\T, kÕúì≈£î\ düV≤ü ø±s¡+ m˝≤ ñ+~? á ÁbÕ+‘·+ m˝≤ nì|æ+∫+~?..
˝≤+{Ï $esê\‘√) ø£<∏äHê*e«e#·TÃ. MT eT+&É\+˝À mø£ÿ&Ó’Hê dü«#·Ã¤+<ä yÓ’<ä´
•_s¡+ »]–Hê, @<Ó’Hê $<ë´dü+düú˝À esYÿcÕ|t, ôd$THêsY, yÓ’C≤„ìø£ Á|ü<äs¡Ùq,
yê]¸ø/£ ø£fiÀ‘·‡yê˝≤¢+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+∫Hê MTs¡T á dü+<äs√“¤∫‘· ø£<Hä∏ ê\T
bÕ¢Hé #˚j·Te#·TÃ.
>∑Ts¡T+Ô #·Tø√+&ç..
$wüj·÷ìï |üP]Ô>± ne>±Vü≤q #˚düT≈£îHêïπø ø£<∏äq+, yês¡Ô sêùd+<äT ≈£î
ñ|üÁø£$T+#·+&ç.
düe÷#êsêìï ÁbÕ<Ûëq´Áø£eT+˝À Á|ükÕÔ$+#·+&ç. eTTK´yÓTÆq n+XÊìï ©&é˝À
e#˚Ã˝≤ #·÷düTø√+&ç.
m˝≤+{Ï yês¡Ô˝ÀHÓ’Hê düπs, MT e´øÏÔ>∑‘· n_ÛÁbÕj·÷\T #=|æŒ+#·ø£+&ç.
yêsêÔ ø£<∏äHê\ ∫es¡q nedüs¡yÓTÆ‘˚ ‘·|üŒ ªÁ|ü»\T ø√s¡T‘·THêïs¡Tμ, ªÁ|ü»\T
&çe÷+&é #˚düTÔHêïs¡Tμ, ªÁ|ü»\T n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡Tμ ˝≤+{Ï yêø±´\T
sêj·Tø£+&ç.
MT yêsêÔ ø£<∏äq+˝À ª‘Ó*dæ+~μ, ª‘Ó\Tk˛Ô+~μ, ªdüe÷#ês¡+μ nH˚ |ü<ë\qT
m+‘· m≈£îÿe ñ|üjÓ÷–ùdÔ, MT yês¡Ô˝À $X¯«dü˙j·T‘· n+‘· ‘·≈£îÿe>± ñqï≥Tº
˝…øÿ£ ! n+<äTøπ dü+#·\Hê\ ø√dü+ }Vü‰>±Hê\‘√ sêùd yês¡\Ô qT kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·
‘·–Z+#·+&ç. yêdüÔyê\qT ìsê∆]+#·T≈£îqï ‘·sê«‘˚ sêj·T+&ç.
• u≤<Ûä´‘êj·TT‘· eè‹Ô>±..
dü+bÕ<äq ø√düy˚T nsTT‘˚ $˝Òø£] eè‹Ô˝ÀøÏ sêø£+&ç.
MT ≈£î≥T+ãb˛wüD ø√dü+ bÕsYºf…Æ+ ñ<√´>∑+, e´ekÕj·T+, ∫qï yê´bÕs¡+,
Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\T #˚j·T+&ç. Ä]úø£+>± Ädüsê ñ+fÒH˚ »s¡ï*»+˝ÀøÏ ~>∑+ &ç.
(HÓ\ HÓ˝≤ y˚‘·Hê\T bı+<˚ kÕº|òt ]b˛s¡ºs¡¢≈£î $TqVü‰sTT+|ü⁄)
sêj·T&É+ <ë«sê e#˚à ª˝…’Hé nøö+{Ÿμ MT≈£î n<äq|ü⁄ Ä<ëj·T eqs¡T>±
ñ+&Ü˝Ò ‘·|üŒ, <ëìô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ã‘·ø±\qTø√sê<äT.
nÁø£eT dü+bÕ<äq ø√dü+ n&ɶ<ës¡T\T ‘=øÏÿ, MT‘√ bÕ≥T, MTs¡T |üì#˚ ùd
|üÁ‹ø£≈î£ #Ó&ù¶É |s¡T ‘˚ø+£ &ç.
16
 nìï sê»ø°j·T bÕغ\qT düeT <äèw溑√ #·÷&É+&ç. $$<Ûä bÕغ\ #·]Á‘· ,
$~Û$<ÛëHê\qT ≈£åîDí+>± ‘Ó\TdüTø√+&ç.
@ø£|üø£å ø£<∏äHê\T e<äT›.. m<äT{Ï |üø£å+ yê<äqq÷ $q+&ç. ø£<∏äHê˝À¢ yê{Ïø°
#√{Ïe«+&ç.
Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä \qT n&É+¶ ô|≥Tºø=ì ø±+Á{≤≈£î\º T, Ç‘·sÁ¡ ‘ê <ä+<ë\T #˚jT· &É+,
b˛©düT\‘√ #·qTe⁄ ô|+#·Tø=ì sƒêD≤˝À¢ ôd{Ï˝ŸyÓT+≥T¢ #˚j·T&É+ ø=+<äs¡T
$˝Òø£s¡T\≈£î ì‘·´ø£è‘·´+>± e÷]+~. Ç˝≤+{Ï$ e÷qTø√ø£b˛‘˚ @<√ ˇø£
s√E MT ñ<√´>∑+ }&ÉT‘·T+~.
$˝Òø£]øÏ ã<ä∆ø£+ |üìøÏ sê<äT. dü‘·«s¡ düŒ+<äq, düeTj·TbÕ\q nedü s¡+,
#·*$T&ç eTT<ä›˝≤ ñ+&Ésê<äT.
|üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD˝À eTT+<äT+&É+&ç. Á|üø£è‹ $<Ûä«+dü+ô|’ ªø£\μyÓT‘·Ô+&ç.
kÕe÷qT´\T, eTVæ≤fi¯\T, eè<äT∆\T, |æ\¢\ |üøå±q ì\e+&ç. yê] ø£cÕº\ T,
ø£˙ïfi¯¢≈£î n<ä›+ |ü≥º+&ç.
Äs¡T>±\+ ø£wüº|ü&˚ nqï<ë‘·≈£î n+&É>± ñ+&É+&ç.
Á|üC≤+<√fi¯q\≈£î ô|<ä›|”≥ y˚j·T+&ç.
|ü≥ºD≤\T, Á>±e÷˝À¢ eTÚ*ø£ düeTdü´\ô|’ <äèwæº ô|≥º+&ç.
MT eT+&É\+/|ü≥ºD+˝À mø£ÿ&É, @ eT÷\ NeT ∫≥T≈£îÿeTHêï eTs¡Tø£åD+
MTø± düe÷#ês¡+ n+<˚˝≤ #·÷düTø√+&ç. Ç+<äTø√dü+ k˛sY‡ &Óe\|t #˚düTø√+&ç.
ø±\+‘√ bÕ≥T e÷s¡+&ç. düe÷»+˝À edüTqÔ ï q÷‘·q b˛ø£&\É ø£T nqT>∑TD+>±
ø=‘·Ô ø£<∏äHê\T bÕ¢Hé #˚j·T+&ç. $$<Ûä esêZ\ Jeq dü+|òüTs¡¸D≈£î nø£ås¡
s¡÷|ü$Te«+&ç.
Á|üuÛÑT‘·« |ü<∏äø±\ neT\T rs¡Tô|’ ì|òü÷ ñ+#·+&ç.
e÷qMj·T ø£<∏äHê\qT m≈£îÿe ùdø£]+∫, |ü+|ü+&ç.
Á|ü‹ s√p MT |üÁ‹ø£ #·<äe+&ç. MTs¡T sêdæq yês¡Ô (kÕŒ{Ÿ/k˛ºØ), MTs¡T
sêdæqfÒº ñ+<ë? &Ódtÿ˝À @yÓTÆHê e÷]+<ë? >∑eTì+#·+&ç.
ˇø£kÕ] #˚dæq ‘·|ü eT∞¢ #˚j·Tø£+&ç.
m{Ϻ |ü]dæú‘·T˝À¢q÷ kÕŒ{Ÿ yês¡Ô\T $Tdt ø±e<äT›. ˇø£y˚fi¯ $Tdü‡sTT‘˚, n~ MT
bÕsƒ¡≈£î&çøÏ ø£∫Ñ·+>± nedüs¡eTqT≈£î+fÒ, eTs¡Tdü{Ï s√E ø£esY #˚ ùd+<äT≈£î
Á|üjT· ‹ï+#·+&ç.
17
 MT |üÁ‹ø£˝À bÕ≥T düMT|ü b˛{° |üÁ‹ø£ #·<äe+&ç.
b˛{° |üÁ‹ø£˝À MT ÁbÕ+‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫ @<Ó’Hê ø£<∏äq+ eùdÔ, #·÷dæ
ìs¡¢ø£å´+>± e~˝Òj·Tø£+&ç. n<äq|ü⁄ düe÷#êsêìï ùdø£]+∫, düeTÁ>∑+>±
sêùd+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+#·+&ç. Ä k˛ºØ MT bÕsƒ¡≈£î\≈£L nedüs¡y˚T ø£<ë!
‘·˝≤ ¬s+&ÉT ô|ò’˝Ÿ‡ ìs¡«Væ≤+#·+&ç.
s√p sêÁ‹ |ü&ÉT≈£îH˚eTT+<äT, Ä s√E |üÁ‹ø£˝À e∫Ãq eTTK´yÓTÆq yês¡Ô\qT
ø£‹Ô]+∫, ô|ò’˝Ÿ #˚j·T+&ç.
(ø=‘·Ô |ü<∏äø±\T, ø=‘·Ô Jz\T, eT+Á‹es¡Z düe÷y˚XÊ\ ìs¡íj·÷\T, düTÁ|”+,
ôV’≤ø√s¡Tº ø°\ø£ rs¡TŒ\T, ø=‘·Ô>± ìj·T$T‘·T˝…’q n~Ûø±s¡T\ $esê\T, $<ä´, ñ
<√´>∑ düe÷#ês¡+ e¬>’sê..)
MT, Ç‘·s¡ |üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq MT ÁbÕ+‘· k˛ºØ\ øÏ¢|æŒ+>∑T\‘√ ¬s+&√ ô|ò’˝Ÿ
ìs¡«Væ≤+#·+&ç.
Á|ü‹ s√p z eT+∫ |ü⁄düøÔ +£ #·<eä +&ç. uÛ≤cÕ |ü]C≤„q+‘√ bÕ≥T |ü<ä dü+|ü<ä
ô|+#·Tø√+&ç.
MT≈£î e∫Ãq Ä˝À#·q\ (Ideas)qT &Ódtÿ‘√ |ü+#·Tø√+&ç. düuŸm&ç≥s¡¢‘√ ø£*dæ
eT+∫ ø£<∏äHê\T bÕ¢Hé #˚j·T+&ç.
• k˛s¡T‡‘√ C≤Á>∑‘·Ô..
düe÷#ês¡ ùdø£s¡D≈£î k˛s¡T‡ m+‘· nedüs¡yÓ÷, Ä k˛s¡T‡ |ü≥¢ C≤Á>∑‘ ·Ô>±
ñ+&É&É+ n+‘˚ nedüs¡+. m|ü&É÷ ˇπø k˛s¡T‡qT qeTTàø√e<äT›. n‘·&ÉT /ÄyÓT≈£î
ñ+&˚ e´øÏÔ>∑‘· sê>∑<˚«cÕ\‘√ eTq*ï ‘·|ü<√e |ü{Ϻ+#˚ Á|üe÷<ä+ ñ+~. ø£qTø£
Á|ü‹kÕØ Áø±dt #Óø˘ #˚düTø√e&É+ eT+∫+~. k˛s¡T‡ $esê\qT >∑T≥Tº>± ñ+#·&É+
eTs¡∫b˛e<äT›.
• n_Ûeè~∆ yês¡Ô\T ‘·|üŒìdü]..
øπ +Á<ä, sêh Á|üuTÑÛ ‘ê«\T ø√{≤¢~ s¡÷bÕj·T\‘√ n_Ûeè~∆, dü+øπ eå T ø±s¡´Áø£e÷\T
#˚|ü&ÉT‘·THêïsTT. Ç+<äT˝À ˝À≥TbÕ≥¢qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ãj·T≥ô|≥º&É+ m+‘·
nedüs¡yÓ÷, |ü<∏äø±\ e\¢ »]π> n_Ûeè~∆˙ yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘˚e&É+ n+‘˚ nedüs¡+.
n_Ûeè~∆ yês¡\Ô e\¢ ìC≤sTTr, ìã<ä‘∆ ‘· √ |üì#˚ùd Á|üC≤Á|ü‹ì<ÛTä \T, n~Ûø±s¡T\≈£î
18
‘·–q Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_ÛdüTÔ+~. ˝Ò≈£î+fÒ düeTs¡Tú\T ≈£L&Ü &û˝≤ |ü&˚ Á|üe÷<ä+
ñ+≥T+~. n˝≤>∑ì »s¡>∑ì~ »]–q≥T¢ sêùdÔ |üÁ‹ø£ Á|ü‹wü˜ eT+≥>∑\TdüTÔ+~.
• eT<Ûä´ ù|JøÏ eTq e+‘·T>±..
$$<Ûä ‘Ó\T>∑T ~q|üÁ‹ø£\ õ˝≤¢ dü+∫ø£\ yÓTT<ä{Ï ù|J\T <ë<ë|ü⁄ ˇπø˝≤
ñ+≥THêïsTT. eTTK´yÓTÆq kÕŒ{Ÿ yês¡Ô\T n<˚ s√E m˝≤>∑÷ ekÕÔsTT. Çø£ $$<Ûä
k˛ºØ\qT (mø˘‡≈£Lõ¢ yé nqT≈£îqï yê{Ï‘√ düV‰ü ) ˇø£s√E n≥÷Ç≥÷>± bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î
n+~düTÔHêïsTT. m{§Nà yê{Ï eT<Ûä´ ù|J˝À¢ ‘˚&Ü ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£ì|æd üTÔqï~.
kÕ<Ûës¡D düeTdü´\ CÀ*øÏ yÓfi¯¢≈£î+&Ü #ê˝≤ |üÁ‹ø£\T eT<Ûä´ ù|J\qT ÄVü‰¢<ä,
Ädüø<ÔÏ ëj·Tø£ ø£<Hä∏ ê\‘√ r]Ã~<˚+› <äT≈£î Á|üjT· ‹ïdüTHÔ êïsTT. Ç$ ì‘·´ q÷‘·q+>±
ñ+fÒH˚ bÕsƒ≈¡ î£ \‘√ #·~$kÕÔsTT. eTTK´+>± Á|üøè£ ‹ $<Û«ä +dü+, Á|üøè£ ‹ kÂ+<äs´¡ +,
Jeq $<Ûä«+dü+, Jeq kÂ+<äs¡´+ nH˚ Hê\T>∑T n+XÊ\‘√ eTT&ç|ü&ç ñ+fÒ
u≤>∑T+{≤sTT. M{Ïì ˇø√ÿ ]b˛s¡ºsY Á|ü‘˚´ø£+>±q÷, $$<Ûä eT+&É˝≤\ ]b˛s¡ºs¡¢‘√
ø£*dæ HÓ{ŸesYÿ k˛ºØ>±q÷ bÕ¢Hé #˚jT· e#·TÃ. dü+<äs√“¤∫‘·+>± ñ+fÒ #ê˝≤ eT+∫~.
...ñ<ëVü≤s¡D≈£î düe÷»+˝Àì $$<Ûä esêZ\ ã‘·T≈£î ∫Á‘ê\T: ∫‹øÏb˛‘·Tqï
≈£î\eè‘·TÔ\T, Ä<äs¡D ø√˝ÀŒ‘·Tqï Á>±MTD ø£fi¯\T, eTqT>∑&É ø√dü+ b˛sê{≤\T,
Á|ü‘ê´e÷ïj·T ñbÕ~Û˝Àì $_Ûqï bÕsêÙ«\T, Á|ü‘˚´ø£ n\yê≥T¢ >∑\ e´≈£ îÔ\T `
düeT÷Vü‰\T, Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T, ø£≥Tºu≤≥T¢, dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\ô|’..
MT ÁbÕ+‘·+˝Àì $+‘·\T`$X‚cÕ\T, #ê]Á‘·ø£ dü˝ú ≤\T, <˚yê\j·÷\T, Á|ü øè£ ‹
s¡eTD°j·T Á|ü<˚XÊ\ô|’, n˝≤π> |üsê´es¡D $<Ûä«+kÕ\ô|’..
e÷s¡T‘·Tqï ø±˝≤ìø£qT>∑TD+>± e÷s¡T‘·Tqï kÕe÷õø£ |ü]dæ‘ú T· \T, nedüsê\T,
JeqXË’*˝À edüTÔqï e÷s¡TŒ\ô|’..
(ø=‘·Ô ‘·s¡Vü‰ $ìjÓ÷>∑ edüTÔe⁄\T, ø£≥÷ºu§≥÷º e¬>’sê..)
ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\T, Áø°&Üø±s¡T\T, ñ<√´>∑T\T, ø±]à≈£î\T, ¬s’‘·T\T.. Ç˝≤
Äj·÷ s¡+>±˝À¢ dü‘êÔ#ê≥T‘·Tqï yê]ô|’..
dü«j·T+ ñbÕ~Û‘√ Ä<äsÙ¡ +>± ì\TdüTqÔ ï j·TTerj·TTe≈£î\T, j·TTe»q dü+|ò÷ü \T,
eTVæ≤fi¯\ô|’..
mHêï¬s’\T, dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\ kÕe÷õø£ ùdyê ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫.., nHê<∏ä
X¯s¡D≤\j·÷\T, eè<ë∆ÁX¯e÷\T, yê{Ï ìsê«Vü≤≈£î\ >∑T]+∫..
19
 eT÷&ÛÉqeTàø±\T, u≤\´$yêVü‰\T, u≤\ø±]àø£ e´edüú, ìs¡ø£åsêdü´‘· ˝≤+{Ï
kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\qT s¡÷|ü⁄e÷ù|+<äT≈£î ø£èwæ #˚dTü qÔ ï e´≈£î\Ô T, dü«#·Ã+¤ <ä dü+dü\ú
>∑T]+∫..
ìs¡T<√´>∑T\≈£î ñbÕ~Û #·÷ù| \ø£å´+‘√ dü«#·Ã¤+<ä •ø£åD Ç#˚à dü+dü ú\ô|’..
Á>±MTD, |ü≥ºD ÁbÕ+‘ê˝À¢ì eTT]øÏyê&É\ n_Ûeè~∆, ù|<ä\ dü+πøåeT+ ø√dü+
ø£èwæ #˚ùd e´≈£îÔ\T, dü+düú\ >∑T]+∫..
n+‘·]düTqÔ ï ø£fi\¯ qT ø±bÕ&˚ yês¡T |üsê´es¡D |ü]s¡øDå£ Ò <Û´˚ j·T+>± ñ<ä´$T+#˚
e´≈£îÔ\T, dü+düú\ >∑T]+∫ eT÷≈£îeTà&ç ø£<∏äHê\T bÕ¢Hé #˚j·Te#·TÃ.

• ~H√‘·‡yê\ô|’ <äèwæº ô|≥º+&ç..

C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T ~H√‘·‡yê\qT |ü⁄s¡dÿü ]+#·Tø=ì eT<Û´ä ù|JøÏ Á|ü‘´˚ ø£
ø£<Hä∏ ê\T bÕ¢Hé #˚jT· e#·TÃ. õ˝≤¢ |ü]dæ‘ú T· \≈£î nq«sTT+#·T≈£î+≥÷, $X‚w¢ Dü ≤‘·àø£+>±
ÇùdÔ u≤>∑T+{≤sTT. ~H√‘·‡e H˚|ü<∏ë´˙ï dü+øÏå|üÔ+>± Çe«e#·TÃ. e÷‘·è, |æ‘·è
~H√‘·‡yê\HÓ’‘˚ eT+∫ πødtdüº&û\‘√ e÷qMj·T ø£<∏äHê\T>± eT\#·Tø√e#·TÃ. Çø£
Á|ü|ü+#· bòı{ÀÁ>∑|ò” ~H√‘·‡yêìøÏ eTqe+‘·T>± eT+∫ bòı{À\T rdæ |ü+|üe#·TÃ.
á dü+<äs¡“¤+>± eTTK´yÓTÆq ~H√‘·‡yê\T MT ø√dü+..

»qe]
1. Ä+>∑¢ dü+e‘·‡sê~
9. Á|üyêdü uÛ≤s¡rj·TT\ ~H√‘·‡e+
10. Á|ü|ü+#· qe⁄«\ ~H√‘·‡e+
11. C≤rj·T $<ë´ ~H√‘·‡e+
12. C≤rj·T j·TTe»q ~H√‘·‡e+
25. C≤rj·T z≥s¡¢ ~H√‘·‡e+
26. uÛ≤s¡‘· >∑D‘·+Á‘· ~H√‘·‡e+
31. u≤\\ Vü≤≈£îÿ\ ~H√‘·‡e+

20
|òÁæ ãe]
4. Á|ü|ü+#· ø±´q‡sY ìyês¡D ~q+
14. Áù|$T≈£î\ ~H√‘·‡e+
21. n+‘·sê®rj·T e÷‘·èuÛ≤cÕ ~H√‘·‡e+
22. Á|ü|ü+#· kÂÿ{Ÿ‡ n+&é ¬>’&é‡ ~H√‘·‡e+
22. ø£e\\ ~H√‘·‡e+
28. C≤rj·T yÓ’C≤„ìø£ ~H√‘·‡e+
e÷]Ã
1. Á|ü|ü+#· |ü⁄düÔø£ ~H√‘·‡e+
8. n+‘·sê®rj·T eTVæ≤fi≤ ~H√‘·‡e+
13. <Ûä÷eTbÕq e´‹πsø£ ~q+
15. Á|ü|ü+#· $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ~q+
21. Á|ü|ü+#· n≥M ~H√‘·‡e+
21. Á|ü|ü+#· ø£$‘ê ~H√‘·‡e+
22. Á|ü|ü+#· »\ ~H√‘·‡e+
23. Á|ü|ü+#· yê‘êes¡D ~H√‘·‡e+
24. Á|ü|ü+#· ø£åj·T ìyês¡D ~q+
@Á|æ˝Ÿ
2. n+‘·sê®rj·T u≤\\ ~H√‘·‡e+
7. Á|ü|ü+#· Äs√>∑´ ~H√‘·‡e+
16. ‘Ó\T>∑T Hê≥ø£s¡+>∑ ~H√‘·‡e+
18. Á|ü|+ü #· yês¡d‘ü «· ~H√‘·‡e+
21. C≤rj·T düe÷#ês¡ Vü≤≈£îÿ ~H√‘·‡e+
22. Á|ü|ü+#· <Ûä]Ár ~H√‘·‡e+
23. Á|ü|ü+#· |ü⁄düÔø£ ~H√‘·‡e+
25. Á|ü|ü+#· eT˝Ò]j·÷ ìyês¡D ~H√‘·‡e+
29. n+‘·sê®rj·T qè‘·´ ~H√‘·‡e+

21
y˚T
yÓTT<ä{Ï Ä~yês¡+: qe⁄«\ ~H√‘·‡e+
¬s+&√ Ä~yês¡+: n+‘·sê®rj·T e÷‘·è ~H√‘·‡e+
1. ø±]àø£ ~H√‘·‡e+
3. Á|ü|ü+#· |üÁ‹ø± ùd«#·Ã¤ ~H√‘·‡e+
8. es¡˝Ÿ¶ ¬s&é Áø±dt &˚
12. n+‘·sê®rj·T qs¡T‡\ ~H√‘·‡e+
15. n+‘·sê®rj·T ≈£î≥T+ã ~H√‘·‡e+
22. n+‘·sê®rj·T JeyÓ’$<Ûä´ ~H√‘·‡e+
31. Á|ü|ü+#· bı>±≈£î e´‹πsø£ ~q+
pHé
eT÷&√ Ä~yês¡+: ‘·+Á&ÉT\ ~H√‘·‡e+
1. n+‘·sê®rj·T u≤\\ ~H√‘·‡e+
2. ‘Ó\+>±D Ä$sꓤe ~H√‘·‡e+
5. Á|ü|ü+#· |üsê´es¡D ~H√‘·‡e+
12. Á|ü|ü+#· u≤\ø±]àø£ e´‹πsø£ ~q+
21. Á|ü|ü+#· dü+^‘· ~H√‘·‡e+
23. n+‘·sê®rj·T ˇ*+|æø˘ ~H√‘·‡e+
26. n+‘·sê®rj·T e÷<äø£Á<äyê´\ e´‹πsø£ ~q+
27. n+‘·sê®rj·T eT<ÛTä y˚TVü≤~q+
E˝…’
1. C≤rj·T yÓ’<äT´\ ~H√‘·‡e+
11. Á|ü|ü+#· »HêuÛ≤ ~H√‘·‡e+
15. mHéd”d” &˚

22
Ä>∑düTº
yÓTT<ä{Ï Ä~yês¡+: ùdïVæ≤‘·T\ ~H√‘·‡e+
1. ‘·*¢bÕ\ ~H√‘·‡e+
9. Á|ü|ü+#· Ä~yêd” ~H√‘·‡e+
12. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ~H√‘·‡e+
13. n+‘·sê®rj·T ˝…|òtº Vü‰´+&ÉsY‡ &˚
15. uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘·´ ~H√‘·‡e+
19. Á|ü|ü+#· bòı{ÀÁ>∑|ò” ~H√‘·‡e+
21. C≤rj·T ejÓ÷eè<äT∆\ ~H√‘·‡e+
29. C≤rj·T Áø°&Ü ~H√‘·‡e+

ôdô|º+ãsY
5. C≤rj·T ñbÕ<Ûë´j·T ~H√‘·‡e+
8. n+‘·sê®rj·T nø£åsêdü´‘· ~H√‘·‡e+
10. Ä‘·àVü≤‘·´\ ìs√<Ûäø£ ~q+
15. Ç+õ˙s¡¢ ~H√‘·‡e+
16. Á|ü|ü+#· zCÀHé ~H√‘·‡e+
17. ôV’≤<äsêu≤<é $yÓ÷#·q ~H√‘·‡e+
21. n+‘·sê®rj·T XÊ+‹ ~H√‘·‡e+
27. Á|ü|ü+#· |üsê´≥ø£ ~H√‘·‡e+

nø√ºãsY
1. C≤rj·T dü«#·Ã¤+<ä s¡ø£Ô<ëq ~H√‘·‡e+
2. >±+BÛ »j·T+‹: n+‘·sê®rj·T XÊ+‹ ~H√‘·‡e+
4. Á|ü|ü+#· »+‘·T dü+πøåeT ~q+
5. Á|ü|ü+#· ñbÕ<Ûë´j·T ~H√‘·‡e+

23
qe+ãsY
14. C≤rj·T u≤\\ ~H√‘·‡e+

&çôd+ãsY
1. Á|ü|ü+#· msTT&é‡ ìyês¡D ~q+
9. n+‘·sê®rj·T n$˙‹ e´‹πsø£ ~q+
10. n+‘·sê®rj·T e÷qeVü≤≈£îÿ\ ~H√‘·‡e+
14. C≤rj·T Ç+<Ûäq |ü]s¡ø£åD ~H√‘·‡e+
22. >∑DÏ‘· ~H√‘·‡e+(sêe÷qT»Hé »j·T+‹)
23. ¬s’‘·T ~H√‘·‡e+

24