Professional Documents
Culture Documents
أدارة مصانع الأغذية
أدارة مصانع الأغذية
https://t.me/agricultural_eng
يمذيخ:
ػَف حٔٗ٩خٕ ح٩ىحٍس ٌٓ٘ حُوي ْ٣ط٤ز٤وخً ٔٓٝخٍٓش حػظٔخىحً
ػِ ٠حُلَ٤س ُْٝ ,طزيأ ىٍحٓش ح٩ىحٍس رٍٜٞس ٜٓ٘ـ٤ش ا٫
ٓئهَحًٝ ,رخُظلي٣ي ػ٘يٓخ أٗ٘جض حُٔ٘ظٔخص.
ًٔخ إٔ ٓخ ًظذ هئ٣خً ػٖ ح٩ىحٍس ُ ْ٤أًؼَ ٖٓ ٜٗخثق ٓٞؿٜش
اُ ٠حُلٌخّ ٝح٩ىحٍ٣ ُْٝ ٖ٤٣زيأ طي ٖ٣ٝحُٔؼَكش ػٖ حُلٌَ
ح٩ىحٍ ١ا ٫ك ٢حُٜ٘ق حُؼخٗ ٖٓ ٢حُوَٕ حُظخٓغ ػَ٘.
ًٝخٕ حُٔئ٣ َٕٝ٣خٍٓ ٕٞأػٔخُٝ ْٜكوخً ُٔيهَ حُظـَرش ٝحُو٤ؤ
ٓٝغ ظ ٍٜٞحُؼٍٞس حُٜ٘خػ٤ش ظ َٜطلي ١ؿي٣ي أٓخّ حُٔيٖ٣َ٣
ٍَٟٝ ٞٛٝس ٟٝغ ٗظخّ ٩ىحٍس ح٧ػٔخٍ ٌٓ٩خٗ٤ش ٓوخرِش حُِ٤ذ
ػِ ٠حُِٔغ ٝحُويٓخص ٝحُؼَٔ ػِ٣ُ ٠خىس حٗ٩ظخؿ٤ش ٝطولٞ٤
حُظٌخُ٤ق.
أٔالً – االرغبْبد انكالعٛكٛخ نهفكش اإلداس٘:
طٔظي حُلظَس حٌُ٤ٌ٤ٓ٬ش ُِلٌَ ح٩ىحٍ٘ٓ ٖٓ ١ظٜق حُوَٕ
حُظخٓغ ػَ٘ كظ ٠ػخّ .1950
ٝطؼظزَ ح٫طـخٛخص حٌُ٤ٌ٤ٓ٬ش أٔٓ ٍٝخٔٛش ك ٢حُلٌَ ح٩ىحٍ١
ٝطظًَِ كِٔلش ٌٛح ح٫طـخ ٙػِ٣ُ ٠خىس حٗ٩ظخؿ٤ش ٝطولٞ٤
حُظٌخُ٤ق ٖٓ ه ٍ٬طلو٤ن أػًِ ٠لخءس اٗظخؿ٤ش ٌٓٔ٘ش ٖٓٝ ,أرَُ
ٌٙٛح٫طـخٛخص ٓخ:٢ِ٣
أ -يُظٕيخ اإلداسحsystematic Management :
ظٌٛ َٜح ح٫طـخ ٙك ٢ػخّ ٣ٝ 1980ؼظزَ ٌٛح ح٫طـخ ٙح٩ىحٍ١
ٓلخُٝش ُز٘خء ٓـٔٞػش ٖٓ ح٩ؿَحءحص ٝحُوٞحػي ح٤ُٝ٧ش ىحهَ
حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش ك ٢حُٜٔخٗغ ُِ ٍٞٛٞاُ ٠ط٘ٔ٤ن حُـٜٞى
رٜيف طلو٤ن حهظٜخى٣ش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش ٓغ طؤ َ٤ٛح٧كَحى
٤ٛٝخٗش حُٔٞؿٞىحص ُٔوخرِش ِ٣ذ حُٔٞم ٓغ اػ٤خء ىَُِ ٍٝهخرش
1
حُظ٘ظ٤ٔ٤ش ىحهَ حًَُ٘ش أ ٝحُٔئٓٔش ٌٖٔ٣ٝإٔ ٣ظْ طلو٤ن ًُي
ٖٓ ه ٍ٬حُؼ٘خ َٛحُظخُ٤ش:
- 1طلو٤ن ىه٤ن ُِٞحؿزخص ٝحُٔٔئ٤ُٝخص.
ٟٝ- 2غ ٓؼي٫ص ك٘٤ش ٧ىحء حُٜٔخّ.
- 3طلي٣ي حُٓٞخثَ ُـٔغ ٘ٓٝخُٝش حُٔٞحى.
- 4طلِ َ٤حُٔؼِٓٞخص.
ٓ- 5لخٓزش حُظٌخُ٤ق ٝح٧ؿٗٝ ٍٞظْ ٍهخرش حٗ٩ظخؽ.
- 6حُظ٘ٔ٤ن ٝح٫طٜخ٫ص ر ٖ٤ػ٘خ َٛاىحٍس حُؼِٔ٤خص.
ُٝوي ًٍِص ٓ٘ظٓٞش ح٩ىحٍس ػِ ٠حُؼِٔ٤خص حُيحهِ٤ش ك ٢حٗ٩ظخؽ
ٕ٧حُٔيٜ٣ ٖ٣َ٣ظٔ ٕٞرخُيٍؿش ح ٠ُٝ٧رِ٣خىس حٗ٩ظخؽ ُٔوخرِش ٗٔٞ
حُِ٤ذ ػِ ٠حُِٔغ.
رخٟ٩خكش اُ ٠إٔ حُٔيُ ٖ٣َ٣ي ْٜ٣كَ٣ش ًخِٓش ك ٢طلو٤ن ًلخ٣ش
حٗ٩ظخؽ ,ك٤غ إٔ حُلٌٓٞخص ك ٢طِي حُلظَس ٫طظيهَ ك ٢حُ٘٘خ١
ح٫هظٜخى ١حٗ٩ظخؿ ٫ٝ ٢ط٠غ هٞ٤ىحً ػِ ٠حُٔ٘ظٔخص ٝحًَُ٘خص,
ٌُٖٝك ٢حُٜ٘خ٣ش ًخٗض حُٔ٘ظٔخص ٝحًَُ٘خص ٟؼ٤لش ٖٓ ك٤غ
حُظ٘ظ ْ٤حُيحهًِٝ ٢خٕ حٛظٔخّ حُٔي ٞٛ ٖ٣َ٣حُظًَ ِ٤رخُيٍؿش
ح ٠ُٝ٧ػِ ٠حُٔٞؿٞىحص حَُأٓٔخُ٤ش حٗ٩ظخؿ٤ش أًؼَ ٓ٘ ٚػِ٠
ح٧كَحى حٌُ٣ ٖ٣ظ٘٣ٝ ُٕٞٞـِ ٕٝحُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش.
ُوي ٓخٔٛض ٓ٘ظٓٞش ح٩ىحٍس رٔخ:٢ِ٣
ٟٝ- 1غ ٓ٘ظٓٞش ُِٔ٘ظٔخص حُٜ٘خػ٤ش.
- 2ط٘ٔ٤ن ح٩ؿَحءحص ٝح٤٘ٗ٧ش ىحهَ حُٜٔ٘غ ٝحُٔئٓٔخص.
- 3حُظؤً٤ي ػِ ٠حطٜخ٫ص حُؼِٔ٤خص ٝاىحٍس حُٔوِٕٝ
ٝحُظٌخُ٤ق ٝحَُهخرش.
أٓخ ِٓز٤خص ٌٛح حُٔيهَ ك ٢ح٩ىحٍس ك:٢ٜ
- 1طـخ َٛحُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔ٘ظٔش ٝحُز٤جش حُوخٍؿ٤ش.
- 2طـخ َٛحهظ٬ف ٝؿٜخص حُ٘ظَ ر ٖ٤ح٩ىحٍٝ ٖ٤٣حُؼٔخٍ.
2
ة -اإلداسح انؼهًٛخScientific Management :
ٔ٣ؼَ ٜٗخ٣ش حُوَٕ حُظخٓغ ػَ٘ ٝريح٣ش حُوَٕ حُؼَ٘ ٖ٣طلً٫ٞ
ًزَ٤حً كٓ ٢ـخٍ ح٩ىحٍس ك٤غ حٗظوِض ح٩ىحٍس ٖٓ َٓكِش حُليّ
ٝحُظؤ ٖ٤اُ ٠ػِْ ُ ٚأٓٔٓٝ ٚزخىثٗٝ ٚظَ٣خطٝ .ٚطؼظٔي ح٩ىحٍس
حُؼِٔ٤ش ك ٢حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧ش رٌَ٘ أٓخٓ ٢ػِ٠
حُٔئَٗحص حُظٟٝ ٢ؼٜخ كَ٣يٍ٣ي طخ)1915–1856 ( ٍِٞ٣
ٝحُظ ٢طظ َٜك ٢حُٔئُلخص حُظ ٢أٛيٍٛخ ٝحُظ ٢أٜٔٛخ ((اىحٍس
حُٜٔخٗغ )) ػخّ ًٝ 1903ظخد ((حُٔزخىة حُؼِٔ٤ش ُ٪ىحٍس)) ػخّ
ًٔ .1911خ أٗ ٚهخّ رخُي ٍٝحٓ٧خٓ ٢ك ٢ط٤ٟٞق ح ْٓ٧حُلٌَ٣ش
ًُٝي رل َ٠ح٧رلخع ٝحُيٍحٓخص حُظ ٢هخّ رٜخ كٌٛ ٢ح حُٔـخٍ
هخٛش كٓ ٢ـخٍ حُٜ٘خػش ,ك٤غ أى ٟحُظويّ حُؼِٔ ٢اُ ٠هِن
ٓ٘خًَ طٌُ٘ٞٞؿ٤ش ٝاٗٔخٗ٤شًٝ ,خٕ ػِ ٠ح٩ىحٍٞٓ ١حؿٜظٜخ.
ٖٓٝأرَُ حُيٍحٓخص حُظ ٢هخّ رٜخ ىٍحٓخص حُلًَش ٝحُِٖٓ
رٜيف حُ ٍٞٛٞاُ ٠ح٧ىحء حُٔؼخُ ٖٓ ٢ؿخٗذ حُؼٔخًٍٔ .خ ىٍّ
أ٠٣خً حُؼ٬هش ر ٖ٤ح٧ؿ ٍٞحُظ٘ـ٤ؼ٤ش ٝأىحء حُؼٔخٍ ُِ٣خىس
حٗ٩ظخؿ٤ش ٖٓ ؿخٗذ حُؼٔخٍ ٝىٍّ حُؼَٔ حَٗ٩حكٝ ٢ك َٜرٖ٤
حُظوٝ ٢٤٤حُظ٘ل.ٌ٤
ٝطؼظٔي ٓيٍٓش ح٩ىحٍس حُؼِٔ٤ش ػِ ٠طوِ َ٤طٌخُ٤ق حٗ٩ظخؽ ٣ُٝخىس
حٗ٩ظخؿ٤ش ٖٓ ه ٍ٬حُ٣َ٤وش حُٔؼِ٧ ٠ىحء حُٞظ٤لش َٟ٣ٝ .طخٍِٞ٣
إٔ ٌٛح ُٖ ٣ظلون ا ٫رو٤خّ ح٩ىحٍس ريٍٛٝخ ًخٓ ً٬ك ٢حُظو٢٤٤
ٝحُظ٘ظٝ ْ٤حَُهخرش .ك٤غ هْٔ حُؼَٔ اُ ٠ػَٔ اىحٍٝ ١ػَٔ
ط٘ل ٌٕٞ٣ ١ٌ٤حُظو ٢٤٤ك ٖٓ ٚ٤حهظٜخ ٙح٩ىحٍ ٖ٤٣رٔ٘٤خ ًَِ٣
حُؼٔخٍ ػِ ٠حُظ٘لٌٌٛٝ ,ٌ٤ح ٓ ًَ ٌٕٞ٣يٝ َ٣ػخَٓ ٓٔئ ً٫ٝػٖ
ٝظ٤لش ٝحكيس أٓ ٝـٔٞػش ٖٓ حُٞحؿزخص حُٔليىس.
ٝكٔذ ٍأ ١طخ ٍِٞ٣إ حُلٌَس حُؼِٔ٤ش ُ٪ىحٍس طظ ٖٔ٠حٍٞٓ٧
حُظخُ٤ش:
3
-إ حُؼَٔ حُؼِٔ ٞٛ ٢حٌُ٣ ١ـ َ٤حُوي ْ٣حُظوِ٤ي.١ 1
-حهظ٤خٍ حُؼٔخٍ ػِ ٠أٓخّ حُٔو٤خّ حُؼِٔ ٢ػٖ ٣َ٣ن 2
حُظيٍ٣ذ ٝحُظؼِ.ْ٤
-حُظؼخ ٕٝر ٖ٤ح٩ىحٍس ٝحُؼٔخٍ. 3
-ط٣ُٞغ حُؼَٔ رٌَ٘ ٓظٞحُٕ ٝط٣ُٞغ حُٔٔئ٤ُٝخص 4
ٝطلِٜٔخ.
4
ُْ- 3طـي كٌَس حُظو ٜٚحُٞظ٤ل ٢ر ٖ٤حَُٔ٘ك ٖ٤ػِ٠
حُؼٔخٍ هزٝ ً٫ٞحٟلخً ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُظ٤ز٤ن ُٜؼٞرش
حُل َٜرٝ ٖ٤حؿزخص حَُٔ٘كٝ ٖ٤طلي٣ي ٓٔئ٤ُٝش ًَ ٝحكي
ٓ٘.ْٜ
- 4طـخِٛض حُؼ٬هش حُوخثٔش ر ٖ٤حُٔ٘ظٔش ٝحُز٤جش.
5
ٝهي ىػٍٝ ٠حى ٌٙٛحُٔيٍٓش اُ ٠ط٤ز٤ن ػيى ٖٓ حُٔزخىة
ح٩ىحٍ٣ش ًِ٤ٓٞش ٓٗٞٔ٠ش ُظلو٤ن أٛيحف حُٔ٘ظٔشٝ .ر ٖ٤كخِٞ٣
ك ٢حُٔزخىة حُظ ٢حهظَكٜخ أٗ ٫ ٚطٞؿي ك ٢اىحٍس ح٧ػٔخٍ أٗ٤خء
ِٓ٤وش ٝإٔ حُٔزخىة ح٩ىحٍ٣ش ٣ـذ إٔ طٌَٗٓ ٕٞش ٝإٔ طٔظؼَٔ
رؤٌٗخٍ ٛٝخ٫ص ٓوظِلش رل٤غ طويّ ُ٘خ كٖ ح٩ىحٍس ٝك ٢حُٞهض
ٗلٔ ٚكبٕ ٌٙٛحُٔزخىة ٌٖٔ٣ ٫إٔ طٌٜٗ ٕٞخث٤ش رَ ػِ ٠حُؼٌْ
ٖٓ ًُي كٓ ٢ٜلظٞكش ٧ؿَ حٟ٩خكش أ ٝحُظـ َ٤٤أ ٝح٬ٛ٩ف.
ٝهي ٟٝق كخ ِٞ٣هٔٔش ػ٘خ َٛأٓخٓ٤ش ُٔ َ٤حُؼِٔ٤ش ح٩ىحٍ٣ش
:٢ٛٝ
-1حُٔٛٞزش -2حُظو -3 ٢٤٤حُظ٘ظ -4 ْ٤حُظ٘ٔ٤ن -5
حَُٔحهزش
ٝكٔذ ٍأ ١كخ ِٞ٣كبٕ ح٩ىحٍس حُظ٘ظ٤ٔ٤ش ط٘خٍ أ٤ٔٛش هخٛش ٞٛٝ
٣ليى ٓٔئ٤ُٝش حُلِوخص ح٩ىحٍ٣ش ٘٣ٝظَ اُ ٠ح٫طٜخ٫ص حُٞظ٤ل٤ش
ر ٖ٤حُؼخِٓ ٖٓ ٖ٤ه ٍ٬حُٔؼخٍ حًُ٘ٔٞؿُ ٢لًَش ح٫طٜخ٫ص.
كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ اًح ُِّ حطٜخٍ ر ٖ٤ػخِٓ ٖٓ ٖ٤حُؼٔخٍ ٣ؼٕٔ٬
ك ٢هٔٔٓ ٖ٤وظِل ٖ٤كبٕ حٌَُ٘ حٌُ٣ ١ليى حطٜخٍ حُٞحكي ٜٓ٘ٔخ
رخ٥هَ ٣ظْ كو ٢ػزَ آٍخٍ ٗيحء ػٖ ٣َ٣ن ِْٓ حَٗ٩حف اُ٠
ح٧ػِٝ ٠حٗ٫ظظخٍ كظ ٠حُؼٞىس ػزَ حُ٣َ٤ن ٗلٔٝ ٚأٗ٣ ٚـذ
حُظوِ ٢ػٖ ؿَٔ حُؼزُٔ ٍٞزز:ٖ٤
حُٔزذ حٗ – ٍٝ٧ظ٤ـش ُـٔ ٝٞحُٜيف حُؼخّ َُِٔ٘ٝع.
حُٔزذ حُؼخٗ – ٢أٛخٍ ح٫طٜخٍ ر ٖ٤ح٧هٔخّ كٔ٤خ رٜ٘٤خ
ٝح٫هظٜخٍ كو ٢ػِ ٠ه ٢حُ٘ل.ًٞ
ٝػِ ٠حَُؿْ ٓٔخ ٓزن كبٕ أٛلخد حُؼ٬هش ك ٢ح٧هٔخّ حٗ٩ظخؿ٤ش
حُٔوظِلش ِ٣ـئ ٕٝكً ٢ؼ ٖٓ َ٤ح٧ك٤خٕ اُ ٠حٓظؼٔخٍ ؿَٔ
حُؼز ٍٞرٜٔ٘٤خ.
ٝهي ٓخٔٛض ح٩ىحٍس حُظ٘ظ٤ٔ٤ش ك ٢طلو٤ن ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
6
ًٍِ- 1ص ػِ ٠هْٔ ٝظخثق ٓ 14 ٝزيأً اىحٍ٣خً.
ٟٝ- 2ؼض ا٣خٍحً ٍٓٔ٤خً ُ٪ىحٍس.
- 3حٓظـخرش ح٩ىحٍس ُِٔظـَ٤حص
ٗ- 4ظَص اُ ٠ح٩ىحٍس رخػظزخٍٛخ ٜٓ٘ش ٣ـذ حُظيٍ٣ذ ػِٜ٤خ.
د -اإلداسح انجٛشٔلشاعٛخ:
٣لظٍَٝ ٝحى ٌٙٛحُٔيٍٓش ح٩ىحٍ٣ش إٔ حُزَٝ٤هَح٤٣ش ٢ٛ
حُظ٘ظ ْ٤ح٩ىحٍ ١حٌُ ١طظزؼ ٚحُٔئٓٔخص حُلٌ٤ٓٞش٣ٝ .ؼظزَ ٓخًْ
ر٤زَ ( )1920 – 1864حُٞحٟغ حٌَُ٘ حُٔؼخُُِ ٢ظ٘ظ ْ٤ح٩ىحٍ١
حُزَٝ٤هَحٝ ٢٣هي ٟٝغ ًٗٔٞؽ ُِزَٝ٤هَح٤٣ش هخٛش ُِٔ٘ظٔخص
حٌُزَ٤س حُٔؼويس ٝهي حٓظوٌِٛ ٚح حًُ٘ٔٞؽ ٖٓ ىٍحٓظُِ٘ٔ ٚظٔخص
حٌُزَ٤س ك ٢حُل٠خٍحص حُوئ٣ش كٝ َٜٓ ٢حٍُٓٝٝ ٖ٤ٜخ
ٝر٤ِٗ٤ش ًٌُٝي حُٔ٘ظٔخص حُٜ٘خػ٤ش ٝحُلٌ٤ٓٞش ك ٢أٍٝٝرخ.
ٔلذ حذد خصبئص انجٛشٔلشاعٛخ ثًبٚه:ٙ
- 1ط٣ُٞغ حُؼَٔ ٝكوخً ُِظو ٜٚرل٤غ ٓ ٌَُ ٌٕٞ٣يَ٣
ٞٓٝظق ٝحؿزخص ٔٓٝئ٤ُٝخص ٍٓٔ٤ش ٓليىس ٓ٘لِٜش
ٝٝحٟلش رل٤غ ٣ ٫ليع طيحهَ ر ٖ٤حُٞظخثق.
- 2طلي٣ي حُ ٌَ٤ٜحُظ٘ظ٤ُِِٔ ٢ٔ٤ش ٝحُٞظخثق رل٤غ ٣ظَٜف
حُٔٞظق ك ٢كيٝى ِٓ٤خطٝ ٚحُِٔ٤ش ٓظيٍؿش ػِ٠
ٓٔظ٣ٞخص ٖٓ ح٧ػِ ٠اُ ٠حٓ٧لَ.
- 3طلي٣ي هٞحػي ٝاؿَحءحص ُظ٘ظ ْ٤ح٧ىحء ٝطلخػَ ح٧كَحى كٔ٤خ
ر ْٜ٘٤ىحهَ حُٔ٘ظٔش.
٣- 4ؼ ٖ٤ك ٢حُٞظ٤لش ٖٓ ٞٛأًؼَ ؿيحٍس ُ٘ـِٜخ.
- 5طٌظٔذ حُٜٔخٍحص ٖٓ ه ٍ٬حُوزَس ٝحُظيٍ٣ذ ٝحُظَه٤ش.
٣- 6ل َٜحُٔٞظق ػِِ٤ٓ ٠حص حُظٞظ٤ق حُؼخرض ٝحَُحطذ
ك ٢كخٍ حُظوخػي.
- 7حٓظؼٔخٍ ٓـ٬ص ٝٝػخثن ٍٓٔ٤ش ك ٢اٗـخُ ح٧ػٔخٍ.
7
نمذ عبًْذ ْزِ انًذسعخ ف ٙرحمٛك يب ٚه:ٙ
- 1حُز٘خء حُظ٘ظ ٢ٔ٤حَُٓٔٓ ٞٛ ٢ل ٍٞحُؼ٬هخص ٓغ
حُظو ٜٚك ٢حُٔٞحهغ حُٞظ٤ل٤ش ك ٢حُٔ٘ظٔش.
- 2حُوٞحػي ٝحُظؼِٔ٤خص ٢ٛؿ َٛٞحُؼَٔ.
- 3حُٔٞظق ٣ظيٍد ىحهَ حُٞظ٤لش ٣زوًخ ُِوٞحػي.
- 4حُ٤ٌِ٤ٜش ك ٢حُؼ٬هخص حُٞظ٤ل٤ش ٣زوخً ُِٞظخثق.
ْـ -يذسعخ انؼاللبد اإلَغبَٛخ:
٣ؼظٔي ح٫طـخ ٙحٔٗ٩خٗ ٢ك ٢ح٩ىحٍس ػِ ٠ػخِٓ ٖ٤أٓخٓٔٛ ٖ٤٤خ:
ح – ٍٝ٧حُ٘ظَ اُ ٠حُؼخًِٓ ٖ٤ؤىحس حٓظَٔحٍ ٗ٩ـخُ ٓخ أًَٝ
أُٜٓ ٖٓ ْٜ٤خصٝ .حُؼخٗ – ٢حُٔؼخُـش حُ٘و٤ٜش ٕ٧حٔٗ٩خٕ ٞٛ
حُؼخَٓ حُٞك٤ي حُٔظـ َ٤كٗ ٢ظخّ حٗ٩ظخؽ.
ريأص ٓيٍٓش حُؼ٬هخص حٔٗ٩خٗ٤ش ك ٢ػخّ 1930رٜيف كْٜ
حُـٞحٗذ حُ٘لٔ٤ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش ُِؼخِٓٓٝ ٖ٤ي ٟطؤػَٛ٤خ ػِ٠
ح٧ىحءٝ .هي حطزؼض ٌٙٛحُٔيٍٓش حِٞٓ٧د حُؼِٔ ٢حُظلِ ٢ِ٤حٌُ١
حطزؼ ٚطخ ٍِٞ٣كٓ ٢يٍٓش ح٩ىحٍس حُؼِٔ٤ش ٓ ٌُٖٝغ حهظ٬ف رؤٕ
ٓيٍٓش حُؼ٬هخص حٔٗ٩خٗ٤ش ٝؿٜض ػ٘خ٣ظٜخ ُِؼ٘ َٜحُزَ٘ٝ ١ك٢
حُلو٤وش إٔ ٓيٍٓش حُؼ٬هخص حٔٗ٩خٗ٤ش ًخٗض ًَى كؼَ ػِ٠
حُٔيٍٓش حُؼِٔ٤شٝ .هي هخّ ٍٝحى ٌٙٛحُٔيٍٓش ٓؼَ ٓخُظٓ ٕٞخٞ٣
رظـخٍد كًَٗ ٢ش ٔ٣ٝظَٕ حٌُ٤ظَ٣ي ح٤ٌ٣َٓ٧ش ُيٍحٓش ظخَٛس
حٗولخ ٝحٗ٩ظخؿ٤ش حُظً ٢خٗض ط٘ظَ٘ ر ٖ٤حُؼخِٓٝ ٖ٤حُؼٔخٍ
رخٟ٩خكش ٌُٔ٘٬ص أهَٓ ٟؼَ حُظ٘خُع ٞٓٝء حُؼ٬هش رٖ٤
ح٩ىحٍس ٝحُؼٔخٍ رخٟ٩خكش ُِؼٞحَٓ حُٔخى٣ش ٝحُ٤ز٤ؼ٤ش حُٔل٤٤ش
رخُؼَٔ ٓؼَ حٗ٩خٍس ٝظَٝف حُؼَٔ ٝحُظؼذٝ .هي طٓ َٛٞخٞ٣
اُ ٠إٔ اٗظخؽ حُؼخِِٓ٣ ٖ٤ىحى اًح ًخٗٞح ٍحٌٛ ٕ٧ ٖ٤ٟح حَٓ٧
٣ظلون ٗظ٤ـش ٛ٫ظٔخّ ح٩ىحٍس رخكظ٤خؿخط٘ٓٝ ْٜخػَ.ْٛ
ٝهي ٓخٔٛض ٌٙٛحُٔيٍٓش ك ٢طلو٤ن ٓخ:٢ِ٣
8
- 1طؤػِٞٓ َ٤ى حُلَى ػِ ٠حٗ٩ظخؿ٤ش.
ًٍِ- 2ص ػِ ٠ح٫كظ٤خؿخص حٔٗ٩خٗ٤ش.
صبَٛبً – االرغبْبد انًؼبصشح ف ٙانفكش اإلداس٘:
ُوي طٍٞ٤ص ح٫طـخٛخص حُٔؼخَٛس ك ٢حُلٌَ ح٩ىحٍ ١طٍٞ٤حً
ًزَ٤حً ٌٓ٘ حُلَد حُؼخُٔ٤ش حُؼخٗ٤ش ك ٢حُوَٕ حُٔخٝ ٢ٟحٓظَٔص
كظ ٠ػخّ ٖٓٝ 1990أٓ ْٛيحٍّ ٌٙٛح٫طـخٛخص:
-1اإلداسح انكًٛخquantitative Management :
ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ حٓظويحّ طخ ٍِٞ٣أىٝحص ح٩ىحٍس حُؼِٔ٤ش ٓزٌَحً
ك ٢حُؼَ٘ ٖٓ ٖ٣حُوَٕ حُٔخ ٢ٟا ٫إٔ ٓؼظْ حُٔ٘ظٔخص ُْ طؤهٌ
1940 رخٓ٧خُ٤ذ حٌُٔ٤ش ك ٢كَ حُٔ٘خًَ ح٩ىحٍ٣ش كظ ٠ػخّ
ك٤غ إٔ حُٔو ٖ٤٤٤ك ٢حُلَد حُؼخُٔ٤ش حُؼخٗ٤ش ريإٝح ك٢
حٓظويحّ حَُ٤م حَُ٣خ٤ٟش ك ٢كَ حٌُٔ٘٬ص حُؼٌَٔ٣شٝ .رؼي
حُلَد طْ طؼٔ ٌٙٛ ْ٤حُظـَرش ػًِ ٠خكش ه٤خػخص ح٫هظٜخى
ٝحُٔ٘ظٔخص حُٔوظِلش.
٣ٝؼظٔي حُٔيهَ حٌُٔ ٢ػِ ٠طلِ َ٤حُٔؼِٓٞخص ٝحُٔؼ٤٤خص
ُلَ حٌُٔ٘٬ص ٝحطوخً حُوَحٍحص ك ٢كَ حٌُٔ٘٬ص ح٩ىحٍ٣ش,
ًٔخ ٔ٣خػي ٌٛح حُٔيهَ حُٔيٍحء ػِ ٠حطوخً حُوَحٍحص رخ٫ػظٔخى
ػِ ٠أٓخُ٤ذ حُ٘ٔخًؽ حَُ٣خ٤ٟش – ح٫هظٜخى٣ش ٝحٓظويحّ
حٓ٧خُ٤ذ ح٩كٜخث٤شٝ .هي طْ ح٫ػظٔخى ػِ :٠حُزَٓـش حُو٤٤ش,
ٗظَ٣ش ٛلٞف حٗ٫ظظخٍ ,حُظ٘زئٔٗ ,خًؽ حُٔؤِٗ ,ٕٝخًؽ
حُ٘زٌخص ,طلِٗ َ٤و٤ش حُظؼخىٍٝ .هي كخُٝض ٓؼظْ حُٔ٘ظٔخص
حٓظويحّ ٌٙٛحٓ٧خُ٤ذ كٓ ٢وظِق ح٧ػٔخٍ ٖٓ اٗظخؽ َٓٝحهزش
حُٔوِٝ ٕٝطٔ٣ٞن ٝطٔٝ َ٣ٞط٣ُٞغ ٝطوٝ ٢٤٤طٝ َ٣ٞ٤رلٞع
ٞٓٝحٍى رَ٘٣ش.
9
ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ حٗظ٘خٍ أٓخُ٤ذ حَُ٤م حٌُٔ٤ش ا ٫إٔ رؼٞ
حُٔئ٣ ُْ ٖ٣َ٣ظويٓٛٞخ ك ٢ػِٔ٤ش حطوخً حُوَحٍ ٝحػظٔيٝح ػِ٠
هزَحط ْٜحُوخٛش ك ٢حُؼَٔ ح٩ىحٍ.١
ُوي ٓخٔٛض ح٩ىحٍس حٌُٔ٤ش ك ٢طلو٤ن ٓخ:٢ِ٣
- 1ط٤ز٤ن حُظلِ َ٤حٌُٔ ٢ك ٢حطوخً حُوَحٍحص ح٩ىحٍ٣ش.
- 2ط َ٣ٞ٤حَُ٤م حَُ٣خ٤ٟش ك ٢طلِ َ٤حٌُٔ٘٬ص.
ٔٓ- 3خػيس ح٩ىحٍس ك ٢حهظ٤خٍ أك َ٠حُزيحثَ.
٣ٝئهٌ ػٌِٛ ٠ح حِٞٓ٧د ٓخ:٢ِ٣
- 1حُظًَ ِ٤ػِ ٠حُـخٗذ حٌُٔٝ ٢أٛخٍ حُؼٞحَٓ حُ٘ٞػ٤ش.
- 2ػيّ اػ٤خء ىُِ ٍٝـٞحٗذ حَُٝط٤٘٤ش ٝح ٍٞٓ٧ؿَ٤
حُٔظٞهؼش ك ٢حطوخً حُوَحٍ.
-2يذسعخ انغهٕن انزُظ:ًٙٛ
ظَٜص ٌٙٛحُٔيٍٓش رؼي ػخّ 1950رؼي اىٍحى حُؼ٬هش رٖ٤
اٗظخؿ٤ش حُؼخَٓ ٝحُ٘ـخف حُظ٘ظٝ ٢ٔ٤طؤػًُ َ٤ي ربٗزخع حُـٞحٗذ
ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫كظ٤خؿخص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٌٙٛٝحَُإ٣ش ػَكض
رخُِٔٞى حُظ٘ظ ,٢ٔ٤ك٤غ َٔ٘٣حُِٔٞى حُظ٘ظ ٢ٔ٤ػِ٠
حُيٍحٓخص حُِٔ٤ًٞش ٝحُ٘لٔ٤ش ُِٔٞى حُؼخِٓ ٖ٤ك ٢حُٞظخثق ٖٓٝ
أرَُ حُيٍحٓخص حُظ ٢طٔض كٌٛ ٢ح حُٔـخٍ ٓخ:٢ِ٣
أ -دساعبد يبكشٚغٕس أسعٛظ:
حٗظوي أٍؿ ْ٤حِٞٓ٧د حُظوِ٤ي ١ك ٢ح٩ىحٍس حٌُ ١أٓٔخ ٙر٘ظَ٣ش
(×) ٝحٌُ٣ ١ظٔؼَ ك٘ٔ٤ٛ ٢ش ح٩ىحٍس ك ٢حطوخً حُوَحٍحص
ٝحٓظؼٔخُٜخ حُؼوٞرخص ٝحُظٜي٣ي ك ٢اىحٍس حُؼخِٓ ٖ٤طلض كَ٤ٟش
أٓخٓ٤ش طو ٍٞإ حُؼخَٓ ٣ ٫لذ حُؼَٔ ٝأٗ٣ٝ ًٍٞٔ ٚلظوَ اُ٠
حُٞٔ٤ف ٣ٝل َ٠إٔ ٘٣وخى ٖٓ إٔ ٌٕٞ٣هخثيحً ٝهي ٫كظ أٍؿْ٤
كَ٤س ح٩ىحٍس حُظ ٢طظزٌ٘ٛ ٠ح حِٞٓ٧د ُؼيّ كُٜٜٞخ ػِ٠
حُ٘ظخثؾ حُٔظٞهؼش.
10
ٝطؼظٔي ىٍحٓخص أٍؿ ْ٤ػِ ٠إٔ حُلَى ك ٢حُٔ٘ظٔش ٣ؼَٔ ػِ٠
طلو٤ن ٜٓخُل ٚرخُيٍؿش ح ٖٓٝ ٠ُٝ٧ػْ َٜ٣أٍؿ ْ٤اُ٠
حُ٘ظَ٣ش حُؼخٗ٤ش ٗ ٢ٛٝظَ٣ش ( ٝ )Yحُظ ٢طؼظٔي ػِ ٠كَ٤ٟش إٔ
حُلَى ٣ؼَٔ ٝطِىحى اٗظخؿ٤ظ ٚك ٢كخُش ط٤ٜجش حُظَٝف حُٔ٘خٓزش
ىحهَ حُٔ٘ظٔش ُظٌٔ ٖ٤حُؼخِٓ ٖٓ ٖ٤طلو٤ن أٛيحك ْٜحُوخٛش
ٝأٛيحف حُٔ٘ظٔش ك ٢حُٞهض ٗلٔ.ٚ
ٔ٣ٝظ٘ي ػِٗ ٠ظَس ٓظلخثِش ٝا٣ـخر٤ش ُِ٤ز٤ؼش حٔٗ٩خٗ٤ش ٝػِٚ٤
طزَُ ُي ٟحُلَى ىٝحكغ حُؼَٔ ٝحٓظؼيحىُ ٙظلَٔ حُٔٔئ٤ُٝش
ٝحُويٍس ػِ ٠ح٫رظٌخٍ ٝح٩ريحع.
ةْ -شو يبعهٕ:
٘ٛق ٓخِٓ )1943 ( ٞكخؿخص حٔٗ٩خٕ ك ٢هْٔ ٓٔظ٣ٞخص
طٌَ٘ ؿٔ٤ؼٜخ ِٓٔخً أَٓٛ ٝخً ٖٓ ح٧ىٗ ٠اُ ٠ح٧ػًِٔ ٠خ ٞٛ
ٟٓٞق ك ٢حٌَُ٘ حُظخُ:٢
طلو٤ن
حٌُحص
حُلخؿش اُ ٠حُظويَ٣
ٌَٗ ٍهْ 1 حُلخؿخص ح٫ؿظٔخػ٤ش
ٓ َّٛخِٓٞ
كخؿخص حٖٓ٧
11
حُلخؿخص حُ٤ز٤ؼ٤ش
12
ُوي ٓخٔٛض ٓيٍٓش حُِٔٞى حُظ٘ظ ٢ٔ٤ك ٢طلو٤ن ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
- 1كِٞٓ ْٜى حُلَى ٝحُـٔخػش ٝحُؼِٔ٤خص حُظ٘ظ٤ٔ٤ش .
- 2حُظًَ ِ٤ػِ ٠حُؼ٬هش ر ٖ٤ح٧كَحى ٝح٩ىحٍس ٝحُؼَٔ
ٝح٧ىحء.
- 3طلِِٞٓ َ٤ى حُلَى ٍٝؿزخط٩ ٚػَحء حُٞظ٤لش ٣ُٝخىس
ح٧ىحء.
- 4اىٍحى أ٤ٔٛش ط َ٣ٞ٤حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش.
َ -3ظشٚخ انُظىThe system theory :
أِٔٛض ٓؼظْ حُٔيحٍّ حُلٌَ٣ش حُٔخروش حُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔ٘ظٔش
ٝحُز٤جش حُوخٍؿ٤شٝ ,ػَِ٣ ٚ٤أ طل ٍٞك ٢حُلٌَ ح٩ىحٍ ١ػ٘يٓخ
طز٘ٓ ٠خٗ ِ٤ػخّ 1964كٌَس ٗظَ٣ش حُ٘ظْ٣ٝ .ؼَف ًخٍَُ٤
( )1978حُ٘ظخّ رؤٗ٤ً ٚخٕ ٣ظٌ ٖٓ ٕٞأؿِحء ٣ؼظٔي حُٞحكي ٜٓ٘خ
ػِ ٠ح٥هَ.
ٝإٔ طؼَ٣ق حُٔ٘ظٔش ً٘ظخّ ٣ئًي ػِ ٠أٜٗخ طظٌ ٖٓ ٕٞأؿِحء
ٓظَحر٤ش ٓظؼخٗٝش كٔ٤خ رٜ٘٤خ ُٜٝخ ٛيف ٓ٘ظَى رخٟ٩خكش ٌُُي
طؼظزَ حُٔ٘ظٔخص ٗظخٓخً ٓلظٞكخً.
ٝط٘ؤْ حُ٘ظْ اُٗ ٠ظْ ٓلظٞكش ٗٝ Open systemظْ ٓـِوش
٣ٝ Close systemؤهٌ حُ٘ظخّ حُٔلظٞف ٓيه٬ط ٖٓ ٚحُز٤جش
حُٔل٤٤ش رٜ٣ٝ ٚيٍ اُٜ٤خ ٓوَؿخط ٚحُظ ٢طظ َٜك ٢حُِٔغ
ٝحُويٓخص ٝكوخً ُ٘ظَ٣ش حُ٘ظْ كبٕ حُٔ٘ظٔش طٌ ٕٞكؼخُش ٗٝخؿلش
اًح حٓظ٤خػض حُل ٍٜٞػِ ٠حُٔٞحى حُُٓ٬ش ٖٓ حُز٤جش ُظ٘ـَ٤
ػٔخُٜخ ٝاٗظخؽ ٓوَؿخطٜخ ٌُٜٝح ٜ٣زق حُظؼخَٓ ٓغ حُز٤جش َٗ٣خً
أٓخٓ٤خً ُ٘ـخف حُٔ٘ظٔش.
حُز٤جش حُوخٍؿ٤ش
الوخزجاث الوذخالث
-العولياث -الوعذاث
-سلع -التحىيالث
-خذهاث -الوىاد الخام
-األفزاد
13 -الوعلىهاث
-التكنىلىجيا
حُظـٌ٣ش حَُٔطيس
14
- 3حُوٝ ْ٤حٛ٧يحف ٝحُٜٔخٍحص ٝح٫طـخٛخص ُِٔيٝ ٖ٣َ٣حُؼٔخٍ
ك ٢حُٔ٘ظٔش.
- 4أٗٞحع حُٜٔخّ ٝحُٔٞحٍى ٝحُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُٔٔظويٓش ك٢
حُٔ٘ظٔش.
ٝهي طٍٞ٤ص ٗظَ٣ش حُٔٞهق ػ٘ي َٓكِظ ,ٖ٤ريأص حٌ٘ٓ ٠ُٝ٧
ظ ٍٜٞحُزلغ حٌُ ١أؿَط ٚؿٞحٕ ٝى ٍٝى ػخّ 1970ك ٢اٌِٗظَح
ٝطظٔ ٌٙٛ ِ٤حَُٔكِش رخٛ٫ظٔخّ ريٍحٓش طؤػ َ٤ػٞحَٓ ٓٞهل٤ش
ٓليىس ػِ ٠حُظ٘ظٝ ْ٤حُِٔٞى ك ٢حُٔ٘ظٔشٝ ,ك ٢حَُٔكِش حُؼخٗ٤ش
طل ٍٞحٛ٫ظٔخّ اُ ٠ى ٍٝح٩ىحٍس ٝحٓظـخرظٜخ ُظؤػ َ٤حُؼٞحَٓ
حُٔوظِلش ٖٓ ه ٍ٬حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش حُظ ٢ط٠ؼٜخ حُٔ٘ظٔش.
ُوي ٓخٔٛض ٗظَ٣ش حُٔٞهق أ ٝحُلخُش ك ٢طلو٤ن ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
- 1حُظَٝف طئػَ ك ٢حٓ٫ظَحط٤ـ٤خص ٝحُؼِٔ٤خص ٝحُ٘ظخثؾ.
ٝ- 2ؿٞى أًؼَ ٖٓ ٣َ٣وش ُِ ٍٞٛٞاُ ٠حُٜيف.
٣- 3ـذ ػِ ٠حُٔيٍحء حُظؤهِْ ٓغ حُٔٞهق ك ٢ىحهَ حُٔ٘ظٔش
ٝهخٍؿٜخ.
صبنضبً -االرغبْبد اإلداسٚخ ثؼذ ػبو :1990
حٓظَٔ حُلٌَ ح٩ىحٍ ١ك ٢ػخّ ٓٝ 1990خ رؼي ًُي ك ٢حٓ٫ظـخرش
ُِظلي٣خص حُظٝ ٢حؿٜظ ٚك ٢ا٣خٍ حُٔ٘ظٔخص ٝأٛزق حُظـ َ٤كظٔ٤خً
ٝأٛزق حُلٌَ ح٩ىحٍ٣ ١ظًَِ كخُ٤خً رخطـخ ٙحُؼُٔٞش ٝحُزلغ ػٖ
حُظٔ ِ٤رخٓظَٔحٍ ٝحُـٞىس حُ٘خِٓش ٘ٛٝيٓش حُؼِٔ٤خص....
أ -انؼٕنًخ : Global
حطـٜض حًَُ٘خص ك ٢حٗٝ٥ش ح٧هَ٤س ٝكِ٤ٓ ٢غ حُوَٕ حُلخى١
ٝحُؼَ٘ ٖ٣اُ ٠طو ٢٤كيٝى ى ٍٝأهَ ٟكٜٓ ٢خٗؼٜخ ِٓٝؼٜخ
ٝأٛزلض حًَُ٘خص ٓظؼيىس حُـ٘ٔ٤خص ظخَٛس كٜٗ ٢خ٣ش حُوَٕ
حُؼَ٘ٝ ٖ٣أٛزق حُٔٞم ُ ُٚ ْ٤كيٝى ؿـَحك٤ش ٝحٗظوخٍ
حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ ٝحُٔؼَكش ٖٓ ٌٓخٕ اُ ٠آهَ ٣ظْ رَٔػش ٝأٛزلض
15
حًَُ٘خص حٌُزَ٤س ُٜخ كَٝع كٌٓ ًَ ٢خٌٕٛ ٖٓٝ .ح حُِٔ٘٤ن
٣ـذ ػِ ٠حُٔي ٖ٣َ٣ك ٢حًَُ٘خص حٌُزَ٤س ٟٝغ حٓظَحط٤ـ٤خص
طو ّٞػِ ٠حػظزخٍحص ى٤ُٝشٌُٜٝ .ح كبٕ حًَُ٘خص حُٔلِ٤ش
حُٜـَ٤س ٓٞف طٞحؿ٘ٓ ٚخكٔش ه٣ٞش ٖٓ ؿخٗذ حًَُ٘خص حٌُزَ٤س
حُظ ٢طٔظِي حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ ٝحُظويّ حُؼِٔٝ ٢رَحءحص ح٫هظَحع ٝػِٚ٤
كبٕ حُي ٍٝحٍٝٝ٧ر٤ش ٌِٗض ح٫طلخى حٍٝٝ٧ر ٢كٞٓ ٢حؿٜش
حُٔ٘خكٔش حُو٣ٞش ٖٓ حُ٤خرخٕ ٝحُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧شٌٛٝ .ح
حُظ ٍٞ٤حُؼخُٔ ٢ك ٢ظَ حُؼُٔٞش ٣ؼٌْ حُظلي٣خص حُظ ٢طٞحؿٚ
حُٔيٍحء ك ٢حُي ٍٝحُٔظويٓش ٝحُ٘خٓ٤ش ٓؼخً.
ة -انجحش ػٍ انزًٛضThe search for Excellence :
ك ٢ريح٣ش ػخّ ٛ 1980يٍ ًظخد ٌَُ ٖٓ ط ّٞرٍٍٝ َُ٤رَ٤ص
رَٓ٤خٕ رؼ٘ٞحٕ :حُزلغ ػٖ حُظٔٝ ِ٤طًُ ٬ي ٛيٓ ٍٝـٔٞػش
ٖٓ حُٔوخ٫ص حُظ ٢طظ َٜحُلٌَ ح٩ىحٍ ١ك ٢حُزلغ ػٖ حُظِٔ٤
ًٌُٝي ىػٞس ٣َٛلش اُ ٠حًَُ٘خص إٔ طظ٘خكْ ٖٓ ه ٍ٬طويْ٣
ِٓؼش أ ٝهيٓش ٓظِٔ٤سٝ .إٔ ػِٔ٤ش حُظٔ ِ٤ػِٔ٤ش ٓٔظَٔس ٫ٝ
طظٞهق ػ٘ي ٓٔظٓ ٟٞؼ ٫ٝ ٖ٤طٔظ٤٤غ حًَُ٘خص إٔ ط َٜاُ٠
طويِٓ ْ٣ؼش ٓظِٔ٤س ا ٖٓ ٫هً ٍ٬لخءس ٝكؼخُ٤ش ط٘ظ٤ٔ٤ش ٌُٜٝح
كبٕ حُزلغ ػٖ حُظٔ ِ٤ػِٔ٤ش ٓٔظَٔس ٛٝيف طٔؼ ٠اُٚ٤
حُٔئٓٔخص ٝحُٜٔخٗغ حُٔوظِلش.
عـ -إداسح انغٕدح انشبيهخT.Q.M. :
٣ؼظزَ ؿٍٞحٕ أَ٣ ٖٓ ٍٝف كٌَس حُـٞىس حُ٘خِٓشٝ .طٔؼَ
حُـٞىس حُ٘خِٓش حٓظَحط٤ـ٤ش ٓٔظخُس ُظلو٤ن ٟٝغ ط٘خكٔ ٢أك.َ٠
اً أٜٗخ طٞكَ حٓ٧خُ٤ذ ٝح٧ىٝحص ٌُٜح حُٟٞغ حُظ٘خكٔٝ ٢هي ؿِذ
ٓل ّٜٞحُـٞىس حُ٘خِٓش ػِ ٠حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٔلخ ْ٤ٛحُظً ٢خٗض ٓخثيس
ٖٓ هزَ ٓؼَ طلٔ ٖ٤حٗ٩ظخؿ٤ش ٝاٍٟخء حُٔٔظِٜي ٝىٝحثَ
حُـٞىسٝ .....طٜيف اىحٍس حُـٞىس حُ٘خِٓش اُ ٠طلو٤ن ٓخ:٢ِ٣
16
- 1طلٔ ٖ٤ك ٢حُـٞىس ٝحُويٍس ػِ ٠حُٔ٘خكٔش .كخُظلٔ ٖ٤حٌُ١
٣ظلون ك ٢حُـٞىس ٖٓ ٌٖٔ٣ر٤غ حُِٔغ ٝحُويٓخص رؤٓؼخٍ
أػِ ٠َٟ٣ٝ ٠حُِر٣ٝ ٕٞوَِ ٖٓ حُظٌخُ٤ق حُظٔ٣ٞو٤ش ك٤غ
إٔ ٗؼخٍ حُـٞىس حُ٘خِٓش ٞٛكؼَ حُ٘٢ء حُٜل٤ق ر٣َ٤وش
ٛل٤لش ٖٓ حَُٔس ح.٠ُٝ٧
٣ُ- 2خىس حُلؼخُ٤ش حُظ٘ظ٤ٔ٤ش ,كخ٩ىحٍس حُ٘خِٓش ُِـٞىس طؼ٢٤
هيٍس أًزَ ُِؼَٔ حُـٔخػٝ ٢طلون طلٔ٘خً ك ٢ح٫طٜخ٫ص
ٝحٗظَحى حُـٔ٤غ ك ٢كَ حُٔ٘خًَ ٝطلٔ ٖ٤حُؼ٬هش رٖ٤
ح٩ىحٍس ٝحُٔٞظلٝ ٖ٤رٌٜح ٣وَ ٓؼيٍ ىٍٝحٕ حُؼٔخُش.
- 3طلو٤ن ٍٟخ حُِر ,ٕٞكخ٩ىحٍس حُ٘خِٓش ُِـٞىس طًَِ ػِ٠
طؼَف حُٔ٘ظٔش ػِ ٠حكظ٤خؿخص حُؼٔٝ َ٤طلي٣ي ٓخ طويٓٚ
ُ.ٚ
17
انغُخ انشاثؼخ – ػهٕو أغزٚخ
يمشس إداسح يصبَغ أغزٚخ – انًحبضشح سلى () 3
انفصم انضبَ ٙيٍ انؼبو انذساع2020-2019 ٙ
انؼًهٛبد اإلداسٚخ
هقزر إدارة هصانع اغذيت
العام الذراسي 2020 - 2019
18
ٚبعٍٛ يحًٕد انذكزٕس االعزبر إػذاد
حُؼِٔ٤خص ح٩ىحٍ٣ش
أٔالً – يفٕٓو ٔخصبئص انؼًهٛبد اإلداسٚخ:
أ -يفٕٓو اإلداسح:
٣وظِق حُ٘خّ كٓ ٍٞل ّٜٞح٩ىحٍس كزؼ َ٤٘٣ ْٜ٠اُ ٠ح٩ىحٍس
ػِ ٠أٜٗخ حَُثخٓش ٣ٝل ْٜحُٔي َ٣ػِ ٠أٗ ٚحَُث ْ٤أ ١أػِ٠
ٗو ٚك ٢حُٔ٘ظٔش َٟ٣ٝ ,رؼ ْٜ٠ح٩ىحٍس ػِ ٠أٜٗخ ِٓ٤ش
اػ٤خء حٝ٧حَٓ ٝإٔ حُٔي ٞٛ َ٣حٌُ٣ ١ؤَٓ ٝ .٢ٜ٘٣ٝػ٘يٓخ طًٌَ
ًِٔش ح٩ىحٍس ٣ظزخىٍ اُ ٠حٌُ ٖٛح٧كَحى حٌُٝ ٌِٕٞ٘٣ ٖ٣ظخثق
اىحٍ٣ش ًٌُٝي حُٜٔخّ حُظٔ٣ ٢خٍٜٓٗٞخٗٝ .ظَحً اُ ٠إٔ ح٧كَحى
ٓظـ َٕٝ٤ىحثٔخً كٞٓ ٢حهؼ ْٜحُٞظ٤ل٤ش ٓغ ػزخص حُٜٔخّ حُٞظ٤ل٤ش
كبٗ٘خ ٓٞف ًَِٗ ػِ ٠حُٜٔخّ ح٩ىحٍ٣ش أًؼَ ٓ٘ ٚػِ ٠ح٧كَحى,
أ ١ػِ ٠حُؼِٔ٤خص ح٩ىحٍ٣ش رخػظزخٍٛخ حُٜٔخّ ٝح٤٘ٗ٧ش حُظ٢
ٔ٣خٍٜٓخ حُٔيٍحء ك ٢أٔٓ ١ظ ٖٓ ٟٞحُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش.
ُوي حٛظْ ٍٝحى حُلٌَ ح٩ىحٍ ١رخُؼِٔ٤خص ح٩ىحٍ٣ش كؼِٔٞح ػِ٠
طلي٣ي حُٞظخثق ح٩ىحٍ٣ش ك٘ـي إٔ ١َ٘ٛكخ ِٞ٣كيىٛخ :رخُظو٢٤٤
ٝحُظ٘ظٝ ْ٤حَٗ٩حف ٝحُظ٘ٔ٤ن ٝحَُهخرش ك ٢ك ٖ٤أٟخف ػِٜ٤خ
ؿ٤ُٞي حُظٞظ٤ق ٝاػيحى حُِٔ٤حٗ٤خص ٍٝكغ حُظوخٍٝ َ٣هي طٓٞغ
ٓل ّٜٞحُؼِٔ٤خص ح٩ىحٍ٣ش ك ٢حُلٌَ ح٩ىحٍ٘٤ُ ١ظَٔ ػِٝ ٠ظخثق
ك٣ٞ٤ش أهَٓ ٟؼَ طلي٣ي حٛ٧يحف ُزَٗخٍى ٝح٫طٜخ٫ص ُٕٔٞٔ٤
ٝحُظؼخَٓ ٓغ ح٥هَ ٖ٣كٓ ٢يٍٓش حُؼ٬هخص حٔٗ٩خٗ٤ش ٝحُظؼخَٓ
ٓغ حُز٤جش كٗ ٢ظَ٣ش حُٔٞهق.
ٝطؼَف ح٩ىحٍس :رؤٜٗخ ػِٔ٤ش ٓٔظَٔس طؼَٔ ػِ ٠حٓظـٍ٬
حُٔٞحٍى حُٔظخكش حٓظـ ً٫٬أٓؼَ ػٖ ٣َ٣ن حُظوٝ ٢٤٤حُظ٘ظْ٤
ٝحُو٤خىس ٝحَُهخرش ُِ ٍٞٛٞاُٛ ٠يف ٓليى.
(1
19
ًٔخ إٔ ٘ٛخى طؼَ٣لخً آهَ ٣و :ٍٞإ ح٩ىحٍس ًُ ٢ٛي حُـِء ٖٓ
حُٔئٓٔش حُٔٔئ ٍٝػٖ طلو٤ن حُ٘ظخثؾ حُظٝ ٢ؿيص ٖٓ أؿِٜخ طِي
حُٔئٓٔش ٓٞحء ًخٗض حُٔئٓٔش ًَٗش أّ ُٝحٍس أّ ؿخٓؼش أّ
ٓ٘ل..٠
ٝػِ ٚ٤كبٕ ح٩ىحٍس ٢ٛحُزلغ ػٖ حُِ٤ٓٞش حُظ ٢طٌٖٔ ٖٓ
حٓظويحّ ح٥هَُ ٖ٣ظلو٤ن حُٜٔخّ حُِٔٞ٤رش ٖٓٝ .حُظؼخٍ٣ق
حُٔخروش ٗٔظ٤٤غ إٔ ٗؼَف ح٩ىحٍس رؤٜٗخ:
ٗ٘خٔٓ ١ظَٔ ٣ؼَٔ ػِ ٠حٓظـ ٍ٬حُٔٞحٍى حُٔظخكش ُظلو٤ن
أٛيحف ٓليىس حػظٔخىحً ػِ ٠ؿٜٞى ح٥هَ.ٖ٣
ة – خصبئص اإلداسح:
-1ح٩ىحٍس ػِٔ٤ش ٓظٌخِٓش.
-2ح٩ىحٍس ػِٔ٤ش حؿظٔخػ٤ش.
-3ح٩ىحٍس ػِٔ٤ش ٓٔظَٔس.
-4ح٩ىحٍس طٔظـَ حُٔٞحٍى.
-5ح٩ىحٍس طلون حٛ٧يحف.
-6ح٩ىحٍس ٍثَٓٝ ْ٤إ.ّٝ
صبَٛبً – ٔظبئف اإلداسحManagement Function :
طٔخٍّ ح٩ىحٍس كٓ ٢ز َ٤طلو٤ن أٛيحكٜخ ٓـٔٞػش ٖٓ ٝظخثق
ح٩ىحٍس ك ٢أٔٓ ١ظ ٖٓ ٟٞحُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش :٢ٛٝ
أ -انزخغٛظ ٣ٝ :Planningؼ٘ ٢حُظوًٞ ٢٤٤ظ٤لش اىحٍ٣ش إٔ
طو ّٞح٩ىحٍس رظلي٣ي حٛ٧يحف حُظ ٢طٔؼ ٠اُ ٠طلو٤وٜخ ك٢
حُٔٔظوزَ ٓغ طلي٣ي حُٓٞخثَ ٝحُٔٞحى حُظ ٢طٔظ٤٤غ إٔ طلون طِي
حٛ٧يحف .ك٤غ طـٔغ حُٔؼِٓٞخص ٝحُز٤خٗخص ػٖ حُٔخ٢ٟ
ٝحُلخٝ َٟحُظ٘زئ رخُٔٔظوزَٝ .ط٘ظ ٢ٜػِٔ٤ش حُظو ٢٤٤رٟٞغ
ه٤ش Planطؼٌْ حُظٞهؼخص حُٔٔظوزِ٤ش ك ٍٞطلو٤ن حٛ٧يحف.
ة -انزُظٛى :Organizing
20
ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ إٔ حُظؤ٣ ٢٤٤ؼَ أ٤ٔٛش ًزَ٤س ًٞظ٤لش
اىحٍ٣ش ,ا ٫إٔ حُٔئ٣ ٫ َ٣ظ٤٤غ إٔ ٣ؼَٔ رٔلَىٌُ ٙح طزَُ أ٤ٔٛش
ح٧كَحى حٌُ٣ ٖ٣ؼِٔٓ ٕٞؼٓ ٚغ طلي٣ي ٜٓخٓٝ ْٜط٣ُٞغ ح٧ػٔخٍ
ػِٓ ْٜ٤غ ط٘ٔ٤ن ٓـٜٞىحطٝ ْٜطلي٣ي حُِٔ٤ش ٝحُٔٔئ٤ُٝش ٤ٗٝخم
حَٗ٩حف ٝط٤ٟٞق ه ١ٞ٤ح٫طٜخٍ ٖٓ ح٩ىحٍس ٓغ ح٧هٔخّ
ًُٝي كظ ٠طظلون حٌُلخءس ٝحُلؼخُ٤ش ك ٢حُؼَٔ.
عـ -انمٛبدح :Leader ship
ٝطؼ٘ ٢حُو٤خىس إٔ ٣و ّٞحُٔي َ٣رخَُهخرش ػِ ٠أىحء ٓٞظلٚ٤
ُِظلون ٖٓ ٗظخثؾ ح٧ػٔخٍ حُٔٔظٜيكش ك ٢حُو٤ش ٓغ حُؼَٔ ػِ٠
طٜل٤ق حُٔٔخٍ اًح حكظخؽ حًُ َٓ٧يٝ .طَ٘ٔ ػِٔ٤ش حَُهخرش
ٓظخرؼش حُزَحٓؾ ٝحُوٓ ٢٤غ طظزغ طويّ حُٔ٘ظٔش ك ٢حُؼَٔ ًُٝي
ُِ ٍٞٛٞاُ ٠حُ٘ظخثؾ ح٣٩ـخر٤ش.
ْـ -ارخبر انمشاساد :Decision Making
٣ؼظزَ ٓؼظْ ٍٝحى حُلٌَ ح٩ىحٍ ١إٔ ؿ َٛٞحُؼِٔ٤ش ح٩ىحٍ٣ش
٢ٛػِٔ٤ش حطوخً حُوَحٍ ك٤غ طٔؼَ ٓوَؿخص ًَ حُٞظخثق
ح٩ىحٍ٣ش حُٔخروشٝ .طؼظٔي ػِٔ٤ش حطوخً حُوَحٍ ػِ ٠حهظ٤خٍ رٖ٤
ٓـٔٞػش حُزيحثَ حُٔظخكش ٝطَ٘ٔ ػِٔ٤ش حطوخً حُوَحٍحص ًخكش
ح٤٘ٗ٧ش ٝحُٔـخ٫ص ك ٢حُٔ٘ظٔش ٓؼَ حَُ٘حء ٝحُظَٔ٣ٞ
ٝحُظٔ٣ٞن ٝحُ٤ٜخٗش ٝح٧كَحى ٝحُزلٞع ٝحُظٝ َ٣ٞ٤حُؼ٬هخص
حُؼخٓش.
صبنضبً – انًغزٕٚبد ٔانًٓبساد ٔانفؼبنٛخ اإلداسٚخ:
أ – انًغزٕٚبد اإلداسٚخ:
ك ٢أ٣ش ٓ٘ظٔش طؤْ حُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش اُ ٠ػ٬ع ٓٔظ٣ٞخص
:٢ٛ
- 1ح٩ىحٍس حُؼِ٤خ.
- 2ح٩ىحٍس حُ.٠٤ٓٞ
21
- 3ح٩ىحٍس حُظ٘ل٣ٌ٤ش.
د -يٓبساد انًذٚش٘ٛ :ٍٚق ًخِٗ ( )1974حُٜٔخٍحص حُُٓ٬ش
ُِٞظ٤لش ح٩ىحٍ٣ش اُ ٠ػ٬ػش أٗٞحع :٢ٛحُٜٔخٍحص حُل٘٤ش –
حُٜٔخٍحص حُِٔ٤ًٞش أ ٝحٔٗ٩خٗ٤ش – حُٜٔخٍحص حُلٌَ٣ش.
-1انًٓبساد انفُٛخ:
ٝطظٓ َٜؼَ ٌٙٛحُٜٔخٍحص ك ٢حُويٍس ػِ ٠حٓظويحّ ح٧ىٝحص
ٝحُٓٞخثَ ٝح٩ؿَحءحص ٝحٓ٧خُ٤ذ حُظ ٢طٔخػي ػِ ٠أىحء ٜٓٔش
ٓظوٜٜش رٔؼ٘ ٠إٔ حُٜٔخٍحص حُل٘٤ش ٜٓ ٢ٛخٍحص طو٤ٜٜش
ٓظؼِوش ر٘٘خ ١حُٔ٘ظٔش ك ٢حُٞكيس ح٩ىحٍ٣ش حُظ٣ ٢يَٛ٣خ حُٔي.َ٣
٣ٝل َٜحُٔي َ٣ػِ ٌٙٛ ٠حُٜٔخٍحص ٖٓ ه ٍ٬حُظيٍ٣ذ ٝحُوزَس
٣ٝلظخؽ حُٔي َ٣ك ٢حُٔٔظ ٟٞحَٗ٩حك ٢ح ٍٝ٧اُ ٠ىٍؿش ًزَ٤س
ٖٓ حُٜٔخٍحص ك٤غ أٜٗخ طًَِ ػَِ٣ ٠م ٝأٓخُ٤ذ حُؼَٔ.
-2انًٓبساد اإلَغبَٛخ أٔ انغهٕكٛخ:
٣لظخؽ حُٔي َ٣اُ ٠حُٜٔخٍحص حٔٗ٩خٗ٤ش ك ٢حُظؼخَٓ ٓغ ٍإٓخثٚ
َٓٝإ ٚ٤ٓٝك ٢حُؼَٔٝ .طًَِ حُٜٔخٍحص حٔٗ٩خٗ٤ش ػِ ٠كٖٔ
حُظؼخَٓ ٓغ ح٥هَ ٖ٣ك٤غ ٣لظخؽ اُٜ٤خ حُٔي َ٣ك ٢حُظؼخَٓ ٖٓٝ
أرَُ أٗٞحع ٌٙٛحُٜٔخٍحص ح٫طٜخٍ ٝح٩ه٘خع.
-3انًٓبساد انفكشٚخ:
طؼَف حُٜٔخٍحص رؤٜٗخ حُويٍس ػِ ٠اىٍحى رؤٕ حُٔ٘ظٔش ً٤خٕ
ٓظٌخَٓ ٣ظٌ٘ٗ ٖٓ ٕٞخ٣خص ٓظَحر٤ش ًٔخ طَ٘ٔ اىٍحى حُٔيَ٣
ُي ٍٝحُٔ٘ظٔش ك ٢حُٔـظٔغ ٝحُؼٞحَٓ ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش
حُٔئػَس ػِٜ٤خ ٣ٝلظخؽ ًخكش حُٔي ٖ٣َ٣اُ ٌٙٛ ٠حُٜٔخٍحص.
ط -انفؼبنٛخ ٔانكفبءح اإلداسٚخ:
٣ـذ ػِ٘٤خ ىحثٔخً حُظٔ ِ٤٤ر ٖ٤حُلؼخُ٤ش ح٩ىحٍ٣ش ٝحٌُلخءس ح٩ىحٍ٣ش.
ك٤غ طؼَف حُلؼخُ٤ش ح٩ىحٍ٣ش رٔي ٟطلو٤ن حُٔ٘ظٔش ٛ٧يحكٜخ كبًح
22
كووض ح٩ىحٍس أٛيحكٜخ ػ٘يٛخ طٛٞق رؤٜٗخ اىحٍس كؼخُش ٝرؤٜٗخ أهَ
كؼخُ٤ش اًح ُْ طلون أٛيحكٜخ رخٌَُ٘ حُِٔٞ٤د.
أٓخ حٌُلخءس ح٩ىحٍ٣ش كبٜٗخ طؼ٘ ٢حٓظـ ٍ٬حُٔٞحٍى حُٔظخكش ك٢
طلو٤ن حٛ٧يحف .أ ١إٔ حُلؼخُ٤ش طوظ ٚرزِٞؽ حُ٘ظخثؾ رٔ٘٤خ
حٌُلخءس طًَِ ػِ ٠حُِ٤ٓٞش حُظ ٢حطزؼض ك ٢حُ ٍٞٛٞاُ ٠طِي
حُ٘ظخثؾًٔ .خ إٔ حٌُلخءس طؼ٘ ٢طلو٤ن حٛ٧يحف رؤهَ حُظٌخُ٤ق.
ساثؼبً – رصُٛف انًذٚش:ٍٚ
ٌٖٔ٣ط٤ٜ٘ق حُٔيٍحء كٓ ٢وظِق حُٔ٘ظٔخص ٝكوخً ُْٓ٨
ٝحُٔؼخ َ٤٣حُظخُ٤ش:
أ – انزصُٛف ٔفمبً نهًغزٕٖ انٕظٛف:ٙ
-1حُٔي َٕٝ٣ك ٢حُٔٔظ ٟٞحَٗ٩حك ٢ح ٍٝ٧ك ٢حُظ٘ظْ٤
ح٩ىحٍ ْٛٝ ١حٌَُ٘٣ ٖ٣ك ٕٞػِ ٠أػٔخٍ حُظ٘لٝ ٌ٤حُظ٘ـَ٤
ُِؼخِٓ ٖ٤أ ٝحُٔٞظلٝ ٖ٤ػخىس ٓخ َ٘ٓ ٕٞٔٔ٣ك ٞحُو ٢ح.ٍٝ٧
-2حُٔي َٕٝ٣كٔٓ ٢ظ ٟٞح٩ىحٍس حُٔ٣ٝ ٠٤ٓٞؼَ ٌٛح
حُٔٔظٓ ٟٞي َٝ٣ح٩ىحٍحص حٓ٧خٓ٤ش ٝحُظ٘ل٣ٌ٤ش ٝح٤٘ٗ٧ش
حُٔوظِلش ُِٔ٘ظٔش ْٛٝكِوش حُ َٛٞر ٖ٤حُٔٔظ ٟٞح٩ىحٍ١
حٝ ٍٝ٧حُٔٔظ٣ٞخص حُؼِ٤خ ك ٢حُظ٘ظ.ْ٤
-3حُٔي َٕٝ٣كٔٓ ٢ظ ٟٞح٩ىحٍس حُؼِ٤خ ْٛٝ ,ح٧كَحى حٌُٖ٣
طٔ٘ي أُٜٓ ْٜ٤ش حُو ٢٤حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش ٍْٓٝحُٔ٤خٓخص
حُؼخٓش حُظ ٢طٔظ٘ي اُ ٠حُٜيف حُؼخّ ُِٔ٘ظٔش .
د – رصُٛف انًذساء ٔفمبً نحغى انُشبط:
-1حُٔي َ٣حُٞظ٤ل ٞٛٝ :٢حُٔي َ٣حُٔٔئ ٍٝػٖ ٗٞع ٝحكي ٖٓ
أٗ٘٤ش حُٔ٘ظٔش حُظ٣ ٢ؼَٔ رٜخ ,أ ١أٗٓ ٚظو ٜٚك٘ٗ ٢خ١
ٝحكي ٓؼ ٖٓ ٖ٤ح٤٘ٗ٧ش حُٔظؼيىس ُِٔ٘ظٔش ٖٓٝأٓؼِش حُٔيَ٣
حُٞظ٤لٓ ,٢ي َ٣حُ٘ئ ٕٝحُوخٗ٤ٗٞش ٓ -ي َ٣حُٔز٤ؼخص – ٓيَ٣
حُظٔ٣ٞن – ٓيٗ َ٣ئ ٕٝحُؼخِٓ...ٖ٤
23
-2حُٔي َ٣حُؼخّ – ٞٛٝحُٔي َ٣حُٔٔئ ٍٝػٖ أًؼَ ٖٓ ٗ٘خٖٓ ١
ح٤٘ٗ٧ش ك ٢حُٔ٘ظٔش حُظ٣ ٢ؼَٔ رٜخ كٔٓ ٜٞئ ٍٝػٖ ٍْٓ
حُٔ٤خٓخص ٝحٓ٫ظَحط٤ـ٤خص حُوخٛش رخُٔ٘ظٔش.
خبيغبً – يغبالد اإلداسح:
طظ٘ٞع ٓٔخٍٓش ح٩ىحٍس كٓ ٢وظِق حُٔ٘ظٔخص ٖٓ ٓ٘ظٔخص
كٌ٤ٓٞش أ٘ٓ ٝظٔخص هخٛش أ٘ٓ ٝظٔخص ٓٔخٔٛش ٗٝز ٖ٤كٔ٤خ ٢ِ٣
أٓ ْٛـخ٫ص ح٩ىحٍس:
أ – إداسح اإلَزبط:
طو ّٞاىحٍس حٗ٩ظخؽ ريٍ ٍٝث ٢ٔ٤ك ٢حَُٔ٘ٝػخص حُٜ٘خػ٤ش
ٓٞحءً ًخٗض َٓ٘ٝػخص طل٤ِ٣ٞش أّ طـٔ٤ؼ٤ش أّ اٗظخؿ٤شٝ .طَ٘ٔ
اىحٍس حٗ٩ظخؽ ػِٓ ٠ـٔٞػش ٖٓ ح٤٘ٗ٧ش طظٔؼَ ك ٢طلي٣ي ٗٞع
حُِٔؼش حُظ٤ٓ ٢ظْ اٗظخؿٜخ ٞٓٝحٛلخطٜخ ٝػ٘خَٛٛخ ٓٝي ٟحُظ٘ٞع
ك ٢حٗ٩ظخؽ ٟٝٝغ ؿيح ٍٝحُظ٘ـٝ َ٤حُو٤ش حُِٓ٘٤ش ُٗ٪ظخؽ
ٝطؤٓ ٖ٤حُٔيه٬ص حُُٓ٬ش ُؼَٔ ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص ٝحُوخٓخص ٓغ
طلي٣ي حِٞٓ٧د أ ٝحُ٣َ٤وش حُٔظزؼش ك ٢حٗ٩ظخؽ ٓغ ٟٝغ
حُٔؼخ َ٤٣حُُٓ٬ش ُ٨ىحءٝ .طوَ َ٣حَُ٘حء أ ٝحٗ٩ظخؽ رخُ٘ٔزش ُٔٞحى
ٓؼ٘٤ش ىحهِش ك ٢ػِٔ٤ش حُظ٤ٜ٘غ ٝطوَ َ٣حَُ٘حء أ ٝحُظؤؿَ٤
ُ٫٦ص ٝحُٔؼيحص حُظ ٢طٔظويّ ك ٢ػِٔ٤ش حُظ٤ٜ٘غ ٗٝظْ
حُظوَِ٣ٝ ٖ٣م حُ٘وَ ٝحُٔ٘خُٝش حُيحهِ٤ش ٍْٓٝه٤ش حَُٔحهزش
ٝه ٢٤حٗ٩ظخؽ ٝطلي٣ي اؿَحءحص حُللٝ ٚحٌُ٘ق ػٖ ػ٘٤خص
حٗ٩ظخؽ ٓغ ٟٝغ ه٤ش ُ٤ٜخٗش ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص.
ة -إداسح انزغٕٚك:
طٔخٍّ اىحٍس حُظٔ٣ٞن ٗ٘خ٣خً ك٣ٞ٤خً ك ٢أٓ ١ئٓٔش أًَٗ ٝش
ٓٞحءً ًخٗض ٓ٘ظٔخص ٘ٛخػ٤ش أّ ٓ٘ظٔخص هيٓ٤ش٘ٗٝ .خ ١اىحٍس
حُظٔ٣ٞن ٣زيأ هزَ اٗظخؽ حُِٔؼش رظلي٣ي حُِ٤ذ حُٔظٞهغ ػِ٠
حُِٔؼش ٖٓ اؿَحء رلٞع حُظٔ٣ٞن ٝطٔظَٔ ؿٜٞى اىحٍس حُظٔ٣ٞن
24
رؼي حٗ٩ظخؽ كظ٣ ٠ظْ اٜ٣خٍ حُِٔؼش اُ ٠حُٔٔظ ٖ٤ٌِٜك ٢حُٞهض
حُٔ٘خٓذ ٝرخٌُٔ٤ش حُٔ٘خٓزش ٝرخُـٞىس حُِٔٞ٤رش ٝحُٔؼَ حُٔ٘خٓذ.
ٓغ حُو٤خّ رلٔ٬ص حُظَ٣ٝؾ رخٟ٩خكش ٜٗ٩خء اؿَحءحص حُز٤غ
ٝهيٓش حُؼٔ٬ء رؼي حُز٤غ ٓغ حٓ٫ظَٔحٍ ك ٢اؿَحء رلٞع
حُٔٔظٝ ٖ٤ٌِٜحُظؼَف ػِ ٠أٗٔخ ْٜ٣حٓ٫ظ٤ً٬ٜش.
عـ -إداسح انزًٕٚم:
ٝطوظ ٚاىحٍس حُظٔ َ٣ٞرخُؼِٔ٤خص حُٔخُ٤ش ك ٢حُٔ٘ظٔش ك٤غ
طٜيف ح٩ىحٍس حُٔخُ٤ش اُ ٠طٞك َ٤حٞٓ٧حٍ حُُٓ٬ش ُِو٤خّ رخ٤٘ٗ٧ش
حُُٓ٬ش ُٝظلو٤ن أٛيحف حُٔ٘ظٔش ًُٝي رظلي٣ي حُٜٔخىٍ
حُٔ٘خٓزش ُِل ٍٜٞػِ ٠حٞٓ٧حٍ ٓغ اىحٍس ٌٙٛحٞٓ٧حٍ ىحهَ
حُٔ٘ظٔش ٝحُٔظٔؼِش ك ٢حَ٣٩حىحص ٝحَُٜٔٝكخص ًُٝي ٍُِٞٛٞ
اُ ٠أك َ٠ػخثي ىحهَ حُٔ٘ظٔش ٓغ حَُهخرش ػِ ٠حٞٓ٧حٍ ٝطلي٣ي
اؿَحءحص حَُٜف ٝحُٔٔظ٘يحص ٝحُ٘ٔخًؽ حُُٓ٬ش ٓغ اػيحى
حٌُ٘ٞف حُظ ٢طٟٞق كًَش حٞٓ٧حٍ ٗٝظخثؾ ح٧ػٔخٍ ٝحُلٔخرخص
حُوظخٓ٤ش ٝحُِٔ٤حٗ٤ش.
د – إداسح األفشاد:
طوظ ٚاىحٍس ح٧كَحى أٓ ٝخ ٠ٔٔ٣ربىحٍس حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش أٝ
اٍحىس ٗئ ٕٝحُؼخِٓ ٖ٤رخُؼ٘ َٜحُزَ٘ ١ك ٢حُٔ٘ظٔش ك٤غ طظ٠ُٞ
حُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
-طو ٢٤٤حُو ٟٞحُؼخِٓش – حهظ٤خٍ ح٧كَحى ىحهَ حُٔ٘ظٔش –
ٟٝغ ه ٢٤ط٘ٔ٤ش حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش – ٟٝغ أْٓ حُلٞحكِ
ٝح٧ؿ – ٍٞحُؼَٔ ػِ ٠طيػ ْ٤ػ٬هخص حُظؼخ ٕٝر ٖ٤ح٧كَحى –
ٟٝغ ٗظخّ ُؼ٬ؽ حُؼخِٟٓٝ – ٖ٤غ هٞحػي ٗٝظْ حُظَه٤ش -
اٜٗخء اؿَحءحص حُظوخػي ُِؼخِٓ.ٖ٤
ْـ -إداسح انجحٕس ٔانزغٕٚش:
25
ٜ٘٣ي ريح٣ش حُوَٕ حُلخىٝ ١حُؼَ٘ ٕٝطٍٞ٤حً ٛخث ً٬ك ٢حُؼي٣ي
ٖٓ حُـٞحٗذ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ٝحُؼُٔٞش ٌٛٝح حُظ٣ ٍٞ٤ئػَ ػِ٠
حٗ٩ظخؽ ٝحُٔؼيحص ٝحُوخٓخص ٝأٓخُ٤ذ حٗ٩ظخؽ ٝحُظ٘ـٝ َ٤طوّٞ
اىحٍس حُزلٞع ٝحُظ َ٣ٞ٤ك ٢حُٔ٘ظٔش رخُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
- 1ىٍحٓش ح٫كظ٤خؿخص حُِٔٞ٤رش ُظ َ٣ٞ٤حٗ٩ظخؽ ٓغ ح٧هٌ ك٢
ح٫ػظزخٍ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُلي٣ؼش أ ٝحُٔظويٓش ك ٢حٗ٩ظخؽ
(.)H.T
- 2حُو٤خّ رخُزلٞع ٝحُيٍحٓخص حُظ ٢طويّ ػِٔ٤ش حُظ َ٣ٞ٤ك٢
حُٔ٘ظٔش.
- 3ط َ٣ٞ٤حُٔ٘ظؾ رٔخ ٣ظ٘خٓذ ٓغ حُظٍٞ٤حص حُؼخُٔ٤ش.
- 4طل َ٣ٞح٧كٌخٍ حُـي٣يس آُِ ٠غ ٓ٘ظـش.
ٟٝ- 5غ ِٓ٤حٗ٤ش ُِزلٞع ٝحُظ٣ٞ٘ٓ َ٣ٞ٤خً.
ٔ – إداسح انًشزشٚبد:
طوظ ٚاىحٍس حُٔ٘ظَ٣خص رخُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
- 1طٞك َ٤حُٔٞحى حُوخّ ٝح٧ىٝحص ُٔوظِق ح٩ىحٍحص ٝح٧هٔخّ.
- 2طلي٣ي حٌُٔ٤خص حُِٔٞ٤رش ٖٓ ًَ ٘ٛق ٟٝٝؼٜخ ك٢
ؿي ٍٝح٫كظ٤خؿخص.
َٗ- 3حء حُٔٞحى ٖٓ ٜٓيٍ حَُ٘حء حُٔ٘خٓذ.
- 4ىٍحٓش حٞٓ٧حم ٝطلي٣ي أٗٞحع حٍُٔٞى.ٖ٣
- 5حُظؼخهي ٓغ حٍُٔٞىٝ ٖ٣اٜٗخء اؿَحءحص حَُ٘حء.
- 6حٓظٝ ّ٬كل ٚحُٔٞحى حُٔ٘ظَحس رخٗ٫ظَحى ٓغ اىحٍس
حُٔوخُٕ.
- 7حهظَحف ٗظْ ُٞٝحثق حَُ٘حء حُٔ٘خٓزش حُيحهِ٤ش ٝحُوخٍؿ٤ش
ُِٔٞحى ٝح٘ٛ٧خف.
ص – إداسح انًخبصٌ:
26
طٔؼَ ٌٙٛح٩ىحٍس ؿِءحً كً٣ٞ٤خ ك ٢حُٔ٘ظٔش اً طؼَٔ ػِ٠
طٞكٝ َ٤طوِ ٖ٣حُٔٞحى حُوخّ ٝحُِٔغ ًخِٓش حُظ٤ٜ٘غ ٝه٤غ حُـ٤خٍ
ٓٝوظِق حُٔؼيحص َُِٔ٘ٝػخص حُٔوظِلش ٝطوظ ٚاىحٍس حُٔوخُٕ
رخُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
- 1آيحى ح٩ىحٍحص ٝح٧هٔخّ حُٔوظِلش ك ٢حُٔ٘ظٔش رخُٔٞحى
ح٤ُٝ٧ش ٝه٤غ حُـ٤خٍ حُُٓ٬ش.
ٟٝ- 2غ ه٤ش حكظ٤خؿخص حُٔوخُٕ.
- 3حُٔلخكظش ػِ ٠ح٘ٛ٧خف ىحهَ حُٔوِٕ.
- 4حٓظ ّ٬حُٔٞحى ٝاهَحؿٜخ.
- 5ؿَى ح٘ٛ٧خف ٝحُٔٞحى ىحهَ حُٔوِٕ.
ػ – إداسح انصٛبَخ:
ك٤غ طظ ٌٙٛ ٠ُٞح٩ىحٍس ٓخ:٢ِ٣
ٟٝ- 1غ ه ٢٤حُ٤ٜخٗش ُ٫٦ص ٝحُٔؼيحص ٝحُٔزخٗ ٢ىحهَ
حُٔ٘ظٔش.
- 2طلي٣ي حُٓٞخثَ حُٔٔظويٓش ُلٔخ٣ش ح٧كَحى ٝحُٔٞحى ٟي
حُٔوخ َ٣ك ٢حُؼَٔ ٓؼَ حُلَ٣ن ٝحُظِق ٝحُ٤٠خع.
- 3طٞك َ٤حُٔٞحى ٝه٤غ حُـ٤خٍ حُُٓ٬ش ُؼِٔ٤خص حُ٤ٜخٗش.
ٓ- 4ظخرؼش ٍٝهخرش رَحٓؾ حُ٤ٜخٗش ك ٢ح٧هٔخّ ٝح٩ىحٍحص
حُٔوظِلش.
ط – إداسح انؼاللبد انؼبيخ:
طظ ٠ُٞاىحٍس حُؼ٬هخص حُؼخٓش حُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
ٟٝ- 1غ ه٤ش حُؼ٬هخص حُؼخٓش.
- 2ح٫طٜخٍ ٓغ حُؼٔ٬ء هخٍؽ حُٔ٘ظٔش ُِظؼَف ػِ٠
حطـخٛخط.ْٜ
- 3طيػ ْ٤حُؼ٬هش ٓغ حُٔ٘ظٔخص ح٧هَ.ٟ
27
انًحبضشحانشاثؼخ:انزخغٛظ ٔ
انزُظٛى
يمشس اداسح يصبَغ األغزٚخ
إػذاد
انذكزٕس يحًٕد ٚبعٍٛ
انؼبو انذساع- 2019 ٙ
2020
28
حنزخغٛظ ٔانزُظٛى
أٔالً – انزخغٛظ:
-1يفٕٓو انزخغٛظ:
طؼيىص حٍ٥حء ك ٢طؼَ٣ق حُظوًٞ ٢٤٤ظ٤لش ٖٓ حُٞظخثق
ح٩ىحٍ٣ش ,ك٤ؼَكٝ ٚحٍ )1966 ( ٖ٣رؤٗ ٚػِٔ٤ش ٘ٛغ حُوَحٍحص
ر٘ؤٕ حُٔٔظوزَ ٣ٝؼظٔي ٓل ّٜٞحُظو ٢٤٤ػِ ٠ػ٬ػش ٗوخ ١أٓخٓ٤ش
:٢ٛ
أ -إ حُظو٘ٗ ٢٤٤خ٣ ١ظٌ ٖٓ ٕٞػيس َٓحكَ أ ٝهٞ٤حص.
د -إ حُظو ٞٛ ٢٤٤ػِٔ٤ش طلُِٔٔ َ٤٠ظوزَ ٣ظْ ك ٢حُٞهض
حُلخ.َٟ
ؽ -إ حُظو ٞٛ ٢٤٤طلي٣ي ٝ٧ؿ ٚحٓ٫ظلخىس ٖٓ حُٔٞحٍى
حُٔظخكش ُظلو٤ن أٛيحف حُٔ٘ظٔش.
-2فٕائذ انزخغٛظ:
طٔخٍّ ٝظخثق حُظو ٢٤٤كً ٢خكش حُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش ك٤غ
إٔ حُظو ٞٛ ٢٤٤حُِ٤ٓٞش ُظلو٤ن حٛ٧يحف رخُلؼخُ٤ش حُِٔٞ٤رش ٖٓٝ
أ ْٛكٞحثي حُظوٓ ٢٤٤خ:٢ِ٣
ٔ٣- 1ظ٤٤غ حُظو ٢٤٤إٔ ٣يػْ ٓٞهق ح٩ىحٍس كٞٓ ٢حؿٜش
حُظَٝف حُٜؼزش.
- 2طلي٣ي حُٔٞحى ٔٓٝظِِٓخص حٗ٩ظخؽ حُُٓ٬ش ُظلو٤ن حٛ٧يحف
ه ٍ٬كظَس حُظو.٢٤٤
- 3حُظ٘ٔ٤ن ر ٖ٤ح٩ىحٍحص ٝحُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش حُٔوظِلش ك٢
حُٔ٘ظٔش ,ك٤غ طٜ٘غ ًَ اىحٍس ه٤ظٜخ حُظ ٢طظٌخَٓ ٓغ
حُو ٢٤ح٧هَ.ٟ
29
- 4طٔ َ٤ٜػِٔ٤ش ح٫طٜخٍ ر ٖ٤ح٩ىحٍحص ٝح٧هٔخّ ٝح٧كَحى
ٝحُـٔخػخص ك٤غ ٣ؼَٔ حُظو ٢٤٤ػِ ٠طٞك َ٤حُٔؼِٓٞخص
ٝحُز٤خٗخص حُظ ٢طظ٘خٓذ ٓغ حٛ٧يحف ٝحُوٝ ٢٤حُزَحٓؾ ك٢
ًخكش ه٘ٞحص ح٫طٜخٍ ر ٖ٤ح٩ىحٍحص ٝح٧كَحى.
ٍ- 5كغ ًلخءس ػِٔ٤ش حَُهخرش ًُٝي ٖٓ هٟٝ ٍ٬غ ٓؼخَ٤٣
ُو٤خّ حُ٘ظخثؾ ػِٟٞ ٠ء حُو٤ش حُٟٔٞٞػش ٓٝظخرؼش
ط٘لٌٛ٤خ.
-3يغزٕٚبد انزخغٛظ:
طَطزٔٓ ٢ظ٣ٞخص حُظو ٢٤٤رخُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش ك ٢حُٔ٘ظٔش
ٌٖٔ٣ٝطؤٔٓ ْ٤ظ٣ٞخص حُظو ٢٤٤ػِ ٠حُ٘ل ٞحُظخُ:٢
أ -انزخغٛظ االعزشارٛغ:ٙ
َٔ٘٣ٝحطوخً حُوَحٍحص ك ٢حُٔ٘ظٔش ك ٍٞحٛ٧يحف
ٝحٓ٫ظَحط٤ـ٤خص ك ٢حُٔي ٟحُزؼ٤ي ك٤غ إٔ حُو٤ش حٓ٩ظَحط٤ـ٤ش
طٞؿٗ ٚل ٞحُٔظـَ٤حص حُوخٍؿ٤ش حُظ ٢طل ٢٤رخُٔ٘ظٔش٣ٝ .ظْ
حُظو ٢٤٤حٓ٫ظَحط٤ـ ٢رٔٔظ ٟٞح٩ىحٍس حُؼِ٤خ ك٤غ إٔ ح٩ىحٍس
٢ٛحُٔٔئُٝش ػٖ طلو٤ن حٛ٧يحف حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش.
ة -انزخغٛظ انزمُ:ٙ
ٞٛٝطو٣ ٢٤٤وظ ٚرخ٩ىحٍس حُ ٠٤ٓٞك٤غ ٌٕٞ٣حُٔيٍحء ك٢
ٓٔظٓ ٟٞليى ُ ْٜح٩ؿَحءحص ٝحُؼِٔ٤خص ٝكٌٛ ٢ح حُظو٢٤٤
ًَِ٣حُٔي َ٣ػِ ٠حُٜٔخّ ٝرَحٓؾ حٗ٩ظخؽ ٝح٫كظ٤خؿخص حُٔخُ٤ش
ٝحُزَ٘٣ش ٝإٔ ٣ظٞحكن ًُي ٓغ أٛيحف حُظو ٢٤٤حٓ٫ظَحط٤ـ.٢
عـ -رخغٛظ انؼًهٛبد:
ٌٛ ًَِ٣ح حُظو ٢٤٤ػِ ٠رَحٓؾ حُؼَٔ ٌٕٞ٣ٝك ٢حُٔي ٟحُوَ٤ٜ
٣ٝظ َٜك ٢ط٘ـ َ٤حٗ٩ظخؽ ٞٓٝحػ٤ي طِٔ ْ٤حُز٠خػش.
ٟٞ٣ٝق حٌَُ٘ حُظخُ ٢حُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش
ٔٓٝظ٣ٞخص حُظو:٢٤٤
30
-أٛيحف
ح٩ىحٍس حُؼِ٤خ حُظو٤ٓ - ٢٤٤خٓخص
حٓ٫ظَحط٤ـ- ٢
حٓظَحط٤ـ٤خص
-أٛيحف ح٩ىحٍس حُ٠٤ٓٞ
- حُظو ٢٤٤حُظو٘٢ كَػ٤ش
ٓ٤خٓخص ٓليىس
-اؿَحءحص ٓليىس
-رَحٓؾ ح٩ىحٍس حَٗ٩حك٤ش
طو ٢٤٤حُؼِٔ٤خص - ػَٔ
اؿَحءحص
-ؿيح ٍٝط٘ـَ٤
-4خغٕاد انزخغٛظ:
طَٔ ػِٔ٤خص حُظو ٢٤٤رَٔحكَ ٓظؼيىس َٓ ًَٝكِش طؼظٔي ػِ٠
ًْ ٓؼ ٖٓ ٖ٤حُز٤خٗخص أ ٝحُٔؼِٓٞخص ٗٝز ٖ٤كٔ٤خ ٢ِ٣أ ْٛهٞ٤ص
َٓٝحكَ حُظو:٢٤٤
أ – رحذٚذ األْذاف :
طؼي حُوُ ٢٤ظلو٤ن أٛيحف ٓليىس ٝطؼَف حٛ٧يحف رؤٜٗخ
كخ٫ص أٗ ٝظخثؾ ِٓٞ٤د طلو٤وٜخ٣ٝ .ؼَف أٗظَر)1964 ( ٢ُٞ
أٛيحف حُٔ٘ظٔش رؤٜٗخ حُلخ٫ص حَُٔؿٞرش حُظ ٢طٔؼ ٠حُٔ٘ظٔش اُ٠
31
رِٞؿٜخًٔ .خ إٔ ر ِ٤ٔ٣ )1961 ( َٝ٤ر ٖ٤حٛ٧يحف حَُٓٔ٤ش
ُِٔ٘ظٔش ٝحٛ٧يحف حُؼِٔ٤ش ُٜخ ك٤غ إٔ حٛ٧يحف حَُٓٔ٤ش٢ٛ :
حٛ٧يحف حُؼخٓش حُٞحٍىس كٝ ٢ػخثن اٗ٘خء حُٔ٘ظٔش ,أٓخ حٛ٧يحف
حُؼِٔ٤ش حُظ ٢طٔؼ ٠حُٔ٘ظٔش اُ ٠طلو٤وٜخ كؼِ٤خً ٝحُظٌٖٔ٣ ٢
حٓظوٜٛ٬خ ٖٓ هَحٍحص ٝأكؼخٍ ح٩ىحٍس.
ٝ -ؿخُزخً ٓخ ُِ٘ٔ ٌٕٞ٣ظٔش أًؼَ ٖٓ ٛيف ٝحكي ,أ ١طؼيى
حٛ٧يحف كخُٔ٘ظٔش حُٜ٘خػ٤ش ٓؼ ً٬طٜيف اُ ٠ط٤ٜ٘غ حُٔ٘ظـخص
ًٔخ طٜيف اُ ٠طلو٤ن ٓٔظٓ ٟٞؼ ٖٓ ٖ٤حُـٞىس.
ٝ -ػ٘ي ٟٝغ حُو٤ش طزيأ ح٩ىحٍس رظلي٣ي ح٤ٔٛ٧ش حُ٘ٔز٤ش ٛ٧يحف
حُو٤ش ٌٛٝح ١ٍَٟٝكظ ٠طٔظ٤٤غ ح٩ىحٍس إٔ طُٞع حُٔٞحٍى
حُٔظٞكَس ػِ ٠حٛ٧يحف ٌٛٝح ٓخ ٠ٔٔ٣رِْٔ ح٣ُٞٝ٧خص رٖ٤
حٛ٧يحف ,أ ١طَط٤ذ حٛ٧يحف ٝكوخً ُٔخ:٢ِ٣
-1إٔ طٌ ٕٞحٛ٧يحف ٝحهؼ٤ش ٝطٛٞق حٛ٧يحف رؤٜٗخ ٝحهؼ٤ش اًح
ًخٗض طظ٘خٓذ ٓغ حُٔٞحٍى ٝآٌخٗ٤خص حُٔ٘ظٔش.
-2إٔ طٌ ٕٞحٛ٧يحف ٓليىس ٝٝحٟلش.
-3إٔ طٜخؽ حٛ٧يحف رٌَ٘ ًٔ ٢رل٤غ ٌٖٔ٣ه٤خٜٓخ ٝطلي٣ي
ٓٔظ ٟٞحٗ٩ـخُ.
-4إٔ طٌ ٕٞحٛ٧يحف حُلَػ٤ش ٓظ٘خٓزش ٓغ رؼٜ٠خ ٓٝظ٘خٓوش ٓغ
حُٜيف حُؼخّ.
ة – انزُجؤ:
٣وٜي رخُظ٘زئ ٓلخُٝش حُظؼَف ػِٓ ٠خ ٓ٤ليع ٖٓ طـَ٤حص ك٢
حُز٤جش حُٔل٤٤ش رخُٔ٘ظٔش ًُٝي ٖٓ ؿٔ٤غ حُـٞحٗذ ح٫هظٜخى٣ش
ٝحُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش ٓغ ٟٝغ حُلَ ٝٝحُظ ٢طَ ٟح٩ىحٍس
أٜٗخ ٓ٘خٓزش ٝطؼزَ ػٖ طٞهؼخطٜخ ُظَٝف حُٔٔظوزَ.
ٝطٔظويّ ح٩ىحٍس َ٣هخً ػيس ك ٢حُظ٘زئ ٜٓ٘خ حَُ٤م ح٩كٜخث٤ش
ٝحَُ٣خ٤ٟش كظ ٠طٔظ٤٤غ إٔ طٜ٘غ ٍٞٛس ٝحٟلش ُٔخ ٓظٌٕٞ
32
ػِ ٚ٤حُلخٍ ك ٢حُلظَس حُٔوزِش حُظ ٢طُٜ ْٜٔخ حُو٤ش٣ٝ .ؼظٔي
حُظ٘زئ ػِٓ ٠ـٔٞػش ٖٓ ح٫ػظزخٍحص حٓ٧خٓ٤ش :٢ٛ
- 1طلِ َ٤حُٔؼ٤٤خص حُٔخروش ُِٔ٘ظٔش ٝحٓظو ٙ٬حُ٘ظخثؾ.
- 2طلي٣ي حُؼٞحَٓ حٓ٧خٓ٤ش حُٔئػَس ػِ ٠حُ٘٘خ ١حُِٔٞ٤د
حُظ٘زئ ر٘ؤٗ.ٚ
- 3طلي٣ي كـْ حُ٘٘خٔٓ ١ظوزٓ ً٬غ ح٧هٌ ك ٢ح٫ػظزخٍ
حُؼٞحَٓ حٓ٧خٓ٤ش حُٔئػَس ك.ٚ٤
عـ -رحذٚذ انجذائم:
٣ؼَٔ حُٔو ٢٤ػِٟٝ ٠غ حُزيحثَ أ ٝحُو٤خٍحص حُٔظٞهؼش حُظ٢
ٖٓ هُٜ٬خ ٔ٣ظ٤٤غ إٔ ٣لون حُٜيف ٌٛٝح ٣ظِ٤ذ طٞكَ ر٤خٗخص
ػٖ حُٔٞحٍى حُٔخُ٤ش ٝحُزَ٘٣ش ٝحُٔٞحى ح٤ُٝ٧شٝ .طؼظزَ ٝكَس
حُزيحثَ ٖٓ حَُإ ٟحُٜخثزش ُ٪ىحٍس ك ٍٞطلو٤ن حُٜيف.
ى -طو ْ٤٤حُزيحثَ ٝحهظ٤خٍ أكِٜ٠خ:
٣ـذ إٔ ٣ظْ حُٔلخِٟش ر ٖ٤حُزيحثَ حَُٔٝ٤كش ُظلو٤ن حُٜيف,
ػِٟٞ ٠ء ٓؼخٓ َ٤٣ظؼيىس ٜٓ٘خ حُزي َ٣حٌُ٣ ١لون حُٜيف رٌَ٘
ًخَٓ رؤهَ ًِلش ٝأهَ ٝهض هخٛش اًح ًخٗض حُظٌخُ٤ق ٝحُٞهض
ٔ٣ؼ ٕ٬أ٤ٔٛش ًزَ٤س ُي ٟحُٔ٘ظٔش ٓٝغ حٓظويحّ حُ٘ظْ
ٝحُلخٓزخص ٗٔظ٤٤غ إٔ ٗ َٜاُ ٠طلي٣ي حُزي َ٣ح٧ك.َ٠
ْـ ٔ -ضغ انخغخ:
رؼي إٔ ٣ظْ حهظ٤خٍ حُزَحٓؾ ٝحُٔ٘خٍ٣غ ٣ظْ ٟٝغ ٌٙٛحُزَحٓؾ
رٌَ٘ ؿي ٢ُ٘ٓ ٍٝرل٤غ طَ٘ٔ حُو٤ش ػِ ٠حٛ٧يحف ٝحُٔٞحٍى
ٝكظَحص حُظ٘لٝ ٌ٤طلي٣ي حُوخثٔ ٖ٤ػِ ٠حُظ٘لٔٓٝ ٌ٤ئ٤ُٝخطًٔ .ْٜخ
٣لظخؽ حَُِ َٓ٧ر ٢رٓ ٖ٤وظِق ح٩ىحٍحص ك ٢حُٔ٘ظٔش هخٛش
حُـخٗذ حُٔخُ ٢ك ٢حُو٤ش.
ٔ – رؼذٚم انخغخ:
33
ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ إٔ حُو ٢٤طؼظٔي رٌَ٘ ٍٓٔ ٢ك ٢حُٔ٘ظٔخص
اُ ٠إٔ حُٔيٍحء ٘٣ظَ ٕٝاُ ٠ح٧ىحء حُلؼِٓ ٢وخٍٗش رخُٔو٢٤
ٜ٣ٝيٍ ٕٝحُوَحٍحص حُٔؼيُش ُِو٤ش ,أ ٝػِ ٠حُؼٌْ ػ٘يٓخ
طظـ َ٤حُظَٝف كبٕ ػِ ٠حُٔيٍحء طؼي َ٣حُوٌٛٝ ٢٤ح ٓخ ٠ٔٔ٣
رَٔٗٝش حُظو.٢٤٤
صبَٛبً – انزُظٛى:
ػَف حٔٗ٩خٕ حُلخؿش اُ ٠حُظ٘ظ ٌ٘ٓ ْ٤طٌ ٖ٣ٞحُـٔخػخص
حُزَ٘٣ش ح ٠ُٝ٧ػ٘يٓخ ٝؿي إٔ حُؼَٔ ٓغ ح٥هَٞٓ ٖ٣ف َٜ٣
ر ٚاُ ٠ؿخ٣خص ٓ٘ظًَش ٓغ طلي٣ي ى ًَ ٍٝكَى ٖٓ أكَحى
حُٔـٔٞػش ٝطلي٣ي حُؼ٬هخص ٝحَُٝحر ٢رًٝ ْٜ٘٤خٕ حُظ٘ظ ْ٤ك٢
حُزيح٣ش ٣ؼظٔي ػِ ٠أْٓ رٔ٤٤ش ٌُٖٝػ٘يٓخ أٛزلض حُٔ٘ظٔخص
ًزَ٤س حٓظيػ ٠ح َٓ٧إٔ ٞ٣ؿي كٜ٤خ ً ١ٝحهظٜخٛخص ٜٓٝخٍحص
ٓظ٘ٞػشًٔ ,خ إٔ حُظٍٞ٤حص ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش أٟخكض
رؼيحً ؿي٣يحً ُؼ٬هخص حُؼخِٓ ٖ٤ك ٢حُٔ٘ظٔخصٌُٜٝ .ح كبٕ حُظ٘ظْ٤
٣ؼظزَ ِ٤ٓٝش ح٩ىحٍس ك ٢طلي٣ي حُؼ٬هخص.
-1يفٕٓو انزُظٛى ٔأًْٛزّ:
إ ٓؼظْ حُظؼخٍ٣ق حُظٟٝ ٢ؼض ُِظ٘ظ ْ٤طظ ٖٔ٠اٗخٍس
ٝحٟلش اُ ٠طؤ ْ٤حُؼَٔ ٝط٘ٔ٤وٌُٜ .ٚح كبٕ حُظ٘ظ ٞٛ ْ٤حٌُ١
٣ؤْ أٛيحف ٝأػٔخٍ حُٔ٘ظٔش اُ٘ٗ ٠خ٣خص ٝآُٜ ٠خّ.
ٔرجشص أًْٛخ انزُظٛى يٍ اٜر:ٙ
ٔ٣- 1خ ْٛحُظ٘ظ ْ٤ك ٢طلي٣ي حُؼ٬هخص ك ٢حُٔ٘ظٔش طلي٣يحً
ٝحٟلخً ك٤غ إٔ ًَ ػ ٞ٠ك ٢حُظ٘ظ٣ ْ٤ؼَف ٌٓخٗٚ
ٝػ٬هخط ٚحُظ٘ظ٤ٔ٤ش رَإٓخث ٚأَٓ ٝإ.ٚ٤ٓٝ
ٔ٣- 2خػي حُظ٘ظ ْ٤ك ٢طٞك٤ي طَٜكخص ح٧كَحى ٝطٞؿٜٜ٤خ ٗلٞ
حٛ٫يحف حُٔ٘ظًَش.
ِ٣- 3ـ ٢حُ٧ىٝحؿ٤ش ك ٢حُؼَٔ.
34
ٔ٣- 4خ ْٛك ٢طيكن حُؼَٔ ٝطِِٔٔ ٚك٤غ ِٝ٣ى حُؼخِٖٓ٤
رخٍٗ٩خىحص حُوخٛش رؤىحء ح٧ػٔخٍ ٝطلي٣ي ه٘ٞحص
ح٫طٜخٍ.
- 5حٓ٫ظـ ٍ٬حٓ٧ؼَ ٌُٓ٪خٗخص حُٔظخكش.
- 6طلو٤ن حُظ٘ٔ٤ن ٝحُظٌخَٓ ر ٖ٤طوٜٜخص حُؼخِٖٓ٤
ٝهزَحطٜٓٝ ْٜخٍحطٝ ْٜر ٖ٤ح٩ىحٍحص ٝح٧هٔخّ.
-2أعظ انزُظٛى:
٣و ّٞحُظ٘ظ ْ٤ػِٓ ٠ـٔٞػش ٖٓ ح ٌٙٛٝ ْٓ٧حَٓ ْٓ٧طز٤ش
رزؼٜ٠خ حُزؼ ٖٓٝ ٞأٜٔٛخ:
أ -حُظوٝ ٜٚطؤ ْ٤حُؼَٔ :رل٤غ ٣ئى ًَ ١كَى حُؼَٔ
حٌُ٣ ١ظوًُ٘ٝ ٚي كظٗ ٠ل ٚ٘ٓ َٜػِ ٠أك َ٠حُ٘ظخثؾ.
٣ٝؼظزَ ٌٛح حُٔزيأ ٖٓ أهيّ ٓزخىة حُظ٘ظ٣ ٞٛٝ ْ٤ظ٘خٓذ ٓغ
٣ز٤ؼش حٔٗ٩خٕ اً ٔ٣ ٫ظ٤٤غ حُلَى اطوخٕ ًَ ٗ٢ء ٖٓٝ
ػْ ٖٓ ح٧ك َ٠إٔ ٣ظو ٜٚك ٢ػَٔ ٝحكي.
ٝكيس حُٜيف٣ :ؼظزَ حُٜيف حَُرخ ١حٌَُ٣ ١ر ٢رٖ٤ د-
ح٧كَحى ٝحُـٔخػخص ٝح٩ىحٍحص ٖٓٝحُ ١ٍَٝ٠إٔ ٣ؤْ
حُٜيف اُ ٠أٛيحف ؿِث٤ش ٝكَػ٤ش أَٓ ٝكِ٤ش ٝك ٢حُٞهض
ٗلٔ٣ ٚـذ إٔ طٌ ٕٞر ٌٙٛ ٖ٤حٛ٧يحف ٝكيس ط٘ٔ٤ن كظ٠
٣ ٫ليع ط٘خه ٞطؼ َ٤ٓ َ٤حُؼَٔ.
ؽ -طَِٔٔ هٞ٤حص حُِٔ٤ش٣ :ـذ إٔ طظيٍؽ حُِٔ٤ش ٖٓ
حُؤش اُ ٠حُوخػيس ػزَ طَِٔٔ حُِٔ٤خص ح٩ىحٍ٣ش.
ى ٝ -كيس حٝ٧حَٓ٣ :ـذ ػِ ٠حَُٔإ ٖ٤ٓٝطِو ٢حٝ٧حَٓ ٖٓ
ٍثٝ ْ٤حكي أٓ ٝيٝ َ٣حكي.
ٛـ -طلي٣ي ح٫هظٜخٛخص :رل٤غ ٣ؼَف حُؼخَٓ حُؼَٔ حٌُ١
٣ئى ٖٟٔ ٚ٣كيٝى ٝحؿزخطٔٓٝ ٚئ٤ُٝخطٝ ٚػ٬هظ ٚرخ٧ػٔخٍ
ح٧هَ.ٟ
35
-ٝط٘خٓذ حُِٔ٤ش ٝحُٔٔئ٤ُٝش٣ :وٜي رخُِٔ٤ش حُ٬ٜك٤خص
حُٔوُٞش ُ٘خؿَ حُٞظ٤لش رل٤غ طظ ٖٔ٠كن اػ٤خء
حٝ٧حَٓ ٝحُل ٍٜٞػِ٣ ٠خػش َٓإٝ ٚ٤ٓٝكن حطوخً
حُوَحٍحص ,أٓخ حُٔٔئ٤ُٝش ك ٢ٜحُظِحّ ٖٓ ؿخٗذ ٗخؿَ
حُٞظ٤لش إٔ ٣و ّٞرؤىحثٜخ ٣ٝظلَٔ أػزخثٜخ ٣ٝلون أٛيحكٜخ.
ُٓ -زيأ ٗ٤خم حَٗ٩حف٣ٝ :وٜي ر٘٤خم حَٗ٩حف ٞٛػيى
حُؼخِٓ ٖ٤حٌَُ٘٣ ٖ٣ف ػِ ْٜ٤حُٔي َ٣حُٞحكي رلخػِ٤ش
٣ٝوظِق حُؼيى ٖٓ اىحٍس اُ ٠أهَٝ ٟرٜلش ػخٓش ٣ليى
20-10رخُ٘ٔزش ُِؼخِٓ8-3 ٝ ٖ٤ ٗ٤خم حَٗ٩حف رـ
رخُ٘ٔزش ُ٪ىحٍ.ٖ٤٣
-3رصُٛف األَشغخ ٔانًٓبو ف ٙانًُظًبد:
أ -انجُبء انٕظٛف:ٙ
٣ظْ كٌٛ ٢ح حًُ٘ٔٞؽ طـٔ٤غ حُٞكيحص حُظ٘ظ٤ٔ٤ش حُظ ٢طوظًَ ٚ
ٜٓ٘خ ر٘٘خٍ ١ث٘ٗ ٖٓ ٢ٔ٤خ٣خص حُٔ٘ظٔش ٝحُِٔ٤س حٓ٧خٓ٤ش
ُِز٘خء حُٞظ٤ل ٢ٛ ٢إٔ ٣ظْ طـٔ٤غ ؿٔ٤غ حُظوٜٜخص حُٞظ٤ل٤ش
حُٔظ٘خرٜش ٝحُٔظِٜش ٓغ رؼٜ٠خ حُزؼ ٞطلض أَٓس ٓيٝ َ٣حكي
ٌٛٝح حًُ٘ٔٞؽ حُظ٘ظٗ ٢ٔ٤خثغ ك ٢حًَُ٘خص حُٜـَ٤س ٝحُٔظ٤ٓٞش
٣ٝظٌ ٕٞحُ ٌَ٤ٜحُظ٘ظ٘ٛ ٢ٔ٤خ ٖٓٗ :ئ ٕٝحُؼخِٓ ,ٖ٤حُظ٤ٜ٘غ,
حُظٔ٣ٞن ,حُٔ٘ظَ٣خص ,حُزلغ ٝحُظٝ َ٣ٞ٤حٍطزخٜ٣خ ؿٔ٤ؼخً ٓغ
حُٔي َ٣أ ٝحُٔي َ٣حُؼخّ.
ة -انجُبء حغت انؼًهٛبد:
٣ٝوٜي ر ٚحُز٘خء كٔذ هٞ٤حص اٗـخُ حُؼَٔ ٝر٘خءً ػًُِ ٠ي
طُٞع حُؼِٔ٤خصٝ .ك ٢حًَُ٘خص حُٜ٘خػ٤ش ْٜٔ٣حُز٘خء حُظ٘ظ٢ٔ٤
ػِ ٠أٓخّ ػِٔ٤خص حٗ٩ظخؽ حَُث٤ٔ٤ش ُٜٔ٘غ ٗٔ٤ؾ ك ٢حُٞكيحص
حُظخُ٤ش :هْٔ حُـٍِ ,هْٔ حُ٘ٔ٤ؾ ,هْٔ حُٜزخؿش ,هْٔ حُظـِ٤ٜ
ٝحُ٘لٖ.
36
٣ؼٌْ ٌٛح حُظ٘ظ ْ٤حٗٔ٤خد حُؼَٔ ٔ٣ ٞٛٝظخُ رخَُٔػش حُؼخُ٤ش
ٗٔز٤خً ك ٢حٗ٩ـخُ أ ٝحٗ٩ظخؽ أ ٝطوي ْ٣حُويٓش رَ٘ ١إٔ ٣ ٫ليع
ٗ٢ء ٣ؼ٤ن حُؼَٔ ك ٢أٝ ٖٓ ١كيحط ٚكِ ٞكيع طؤه َ٤ك ٢هْٔ ٓخ
ٓٞف ٣ئػَ رخُظخُ ٢ػِ ٠ح٧هٔخّ حُظ ٢طِٝ .ٚ٤طؼظزَ ح٧هٔخّ ك٢
ٌٛح حُظ٘ظٗ ْ٤زٔٓ ٚظوِش٣ٝ .ؼظزَ ًَ هْٔ هٌٛ ٢ح حُظ٘ظٔٓ ْ٤ظوً٬
ػٖ ح٧هٔخّ ح٧هَ ْ٠٣ٝ ٟحُؤْ ًخكش حُظوٜٜخص حُٔ٤ٜ٘ش
٧ؿَ ُ٣خىس حٗ٩ظخؽ ٝطٔ٣ٞن ٓ٘ظـخطِٔ٣ٝ .ٚي ٍث ْ٤حُؤْ
ٓٔئ٤ُٝش ٤ِٓٝش ح٩ىحٍس ك ٢هٔٔ.ٚ
عـ -انجُبء حغت انؼًالء:
ٌٖٔ٣طـٔ٤غ ح٤٘ٗ٧ش كٝ ٢كيحص ط٘ظ٤ٔ٤ش ػِ ٠أٓخّ
ٓـٔٞػخص حُؼٔ٬ء حٌُ ٖ٣طظؼخَٓ ٓؼ ْٜحًَُ٘ش ك٤غ طظًَ ٠ُٞ
اىحٍس أ ٝهْٔ رـٔ٤غ ح٤٘ٗ٧ش حُوخٛش رخُؼٔ٬ء أ ٝحُٔٔظٖ٤ٌِٜ
ُِٔؼش ٓخ أ ٝحُٔ٘ظلؼ ٖ٤رويٓش ٓؼ٘٤ش.
د – انزُظٛى ػهٗ أعبط انًُغمخ انغغشافٛخ:
ٔ٣ظويّ ٌٛح حُ٘ٞع ٖٓ حُظ٘ظ ْ٤ك ٢حُٔ٘ظٔخص حُظُٜ ٢خ كَٝع ك٢
حُٔ٘خ٣ن حُــَحك٤ش حُٔظؼيىس.
ْـ -انزُظٛى ػهٗ أعبط انغهغ:
٣ظْ حٓظويحّ ٌٛح حُ٘ٞع ٖٓ حُظ٘ظ ْ٤ك ٢حُٔ٘٘آص حُٜ٘خػ٤ش حٌُزَ٤س
٣ٝظْ طو ًَ ٚ٤ٜهْٔ أ ٝاىحٍس رٔ٘ظؾ ٝحكي أٓ ٝـٔٞػش ٖٓ
حُٔ٘ظـخصٝ .طٞؿي ك ًَ ٢هْٔ ٝكيحص اىحٍ٣ش طٔخٍّ ح٤٘ٗ٧ش
حُظ ٢طظِ٤ذ ٘ٛغ حُٔ٘ظؾ ٖٓ َٗحء ٝطٔٝ َ٣ٞاٗظخؽ ٝطوِٖ٣
ٝطٔ٣ٞن ٤ٛٝخٗش.
ٔ -انزُظٛى ػهٗ أعبط انًششٔع:
٣ظْ طـٔ٤غ حُٞكيحص حُٔظـخٗٔش ػِ ٌَٗ ٠ط٘ظَٝ٘ٓ ْ٤ع ك٤غ
طو ّٞح٩ىحٍس ربٗ٘خء ٝكيس ط٘ظ٤ٔ٤ش طَطز ٢رٜخ حُظوٜٜخص
حُُٓ٬ش.
37
صبنضبً -أعظ رخغٛظ أثُٛخ انًصُغ:
أ -ػٕايم انًٕلغ انذاخهٛخ:
إ أٓ ْٛخ ٣ـذ َٓحػخط ٚك ٢ر٘خء حُٜٔ٘غ ٞٛإٔ ِٜ٣ق حُز٘خء
ُظؤى٣ش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش حُظ ٢أه ْ٤حُٜٔ٘غ ٧ؿِٜخٝ .اًح كيع
ٓٞء طوي َ٣أ ٝه٤خً ك ٌٙٛ ٢حُ٘خك٤ش ُٜؼذ ٓؼخُـظ ٚكٔ٤خ رؼي.
ٝػِ ٚ٤كبٕ أ ْٛػخَٓ ٣ـذ إٔ ٣يٍّ ٖٓ هزَ ٜٓ٘يّ حٗ٩ظخؽ أٝ
حُوخثْ رٜٔخّ حُظو ٞٛ ٢٤٤ىٍحٓش ٣ز٤ؼش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش
ٝحكظ٤خؿخطٜخ ٖٓ ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص ٝحُٔوخُٕ ٓٝٝخث ٢حُ٘وَ
حُيحهِ ٖٓٝ .٢ػْ ٟٝغ حُو ١ٞ٤حُؼَ٠٣ش ُ٘ٞع حُٔزخٗ ٢حُظ٢
٣لظخؿٜخ حُٜٔ٘غ ٖٓٝػْ طؼ ٠٤طِي حُز٤خٗخص ُِٜٔ٘يّ حُٔؼٔخٍ١
حٌُ٣ ١ؼَٔ ػِٟٝ ٠غ حُظٔ٤ٜٔخص حُٜ٘خث٤ش ٝحُظ٘ل٣ٌ٤ش ُِٔزخٗ٢
حُظٓ ٢ظوخّ ٝطِٜق ُظؤى٣ش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش.
ٝطظؤُق حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُِٜٔ٘غ ٖٓ ٓٔخكخص حٍُٕٞ
ٝحُٔٔظٞىػخص ٝؿَف حٌُٔخطذ ٝحُٔ٘خكغُٝ .ظوئٓ َ٣خكش
حُٜٔ٘غ حُِٔٓغ اٗ٘خإ ٌٖٔ٣ ٙح٫ػظٔخى ػِ ٠حُوزَس حٌُٔظٔزش ك٢
حُٜٔخٗغ حُٔ٘خرٜش حُظ ٢طْ اٗ٘خإٛخ ٌٖٔ٣ٝ .رخُ٘ٔزش ُٔؼخَٓ
حُٜ٘خػخص حُول٤لش ح٫ػظٔخى ػِ ٠ػيى حُؼخِٓٝ ٖ٤حطوخًًٔ ٙو٤خّ
ُظوي َ٣حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ػِٔخً رؤٕ ٗٔزش حُٔٔخكش ٌَُ ػخَٓ طِىحى
رخُى٣خى اطزخع َ٣م حٗ٩ظخؽ حٌُٔ٤خٗ٤ٌ٤ش حٌُحط٤ش.
ٔرضى انًغبحخ انكهٛخ انالصيخ نهًصُغ شكه:ٍٛ
- 1حُٔٔخكخص حَُث٤ٔ٤ش ٢ٛٝ :طِي حُٔٔخكخص حُُٓ٬ش
ٍُِٗٞخص ٝحُٔٔظٞىػخص ٝحٌُٔخطذ ٝهخػخص حُ٤ؼخّ.
ٝطوظِق حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ٌَُ ػخَٓ رخهظ٬ف ٗٞع ٝكـْ
حٗ٩ظخؽ كزخُ٘ٔزش ُِٜ٘خػش حُيه٤وش طلظخؽ اُ.2ّ20-10 ٠
ك ٢ك ٖ٤طلظخؽ حُٜ٘خػخص حُؼوِ٤ش أُٓ ٠خكخص أًزَ ٖٓ
ًُي.
38
- 2حُٔٔخكخص حُؼخٗ٣ٞش ٢ٛٝ :طِي حُٔٔخكخص حُُٓ٬ش ًـَف
ُظزي َ٣حُؼ٤خد ٝحُٔـخَٓ ٝىٍٝحص حُٔ٤خٝ ٙحَُٔٔحص
ٝحُٜٔخػي ٝطلظخؽ اُ ٌَُ 2ّ 5-2 ٠ػخَٓٝ .هي ىُض
رؼ ٞحُٔؼ٤٤خص إٔ حُٔٔخكش حٌُِ٤ش ُِؼخَٓ حُٞحكي ك٢
ٝ 2ّ25-12رخُ٘ٔزش حُٜ٘خػخص حُول٤لش طظَحٝف رٖ٤
ُِٜ٘خػخص حُؼوِ٤ش ٖٓ ٌَُ 2ّ40-25ػخَٓ.
٘٣ٝزـُ ٢ي ٟطو ٢٤٤أر٘٤ش حُٜٔ٘غ َٓحػخس ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
- 1إٔ ٣ئهٌ ر٘ظَ ح٫ػظزخٍ ح٫كظٔخ٫ص حُٔٔظوزِ٤ش ُِظٓٞغ.
- 2إٔ طظَى ٓٔخكخص ًخك٤ش ُِظوِ ٖ٣ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُؤْ
حُٞحكي ٝر ٖ٤حُٞكيحص حُٔوظِلش.
- 3ػٍِ ح٧هٔخّ حُٔظزخ٘٣ش كٓ ٢ظِ٤زخطٜخ .كٔؼ ً٬طلظخؽ رؼٞ
ح٧هٔخّ ٓؼَ أهٔخّ حَُْٓ ٝحُو٤خّ حُيه٤ن ٝح٩ىحٍس اُ ٠ؿٞ
هخ ٖٓ ٙحُٜيٝء أ ٝحٓ٫ظوَحٍ كظل َٜػٖ ح٧هٔخّ حُظ٢
طليع ٟٟٞخء أ ٝحٛظِحُحص ًؤْ حُليحىس أ ٝحُ٘ـخٍس,
ًٌُٝي طٜيٍ ػٖ رؼ ٞح٧هٔخّ ىهخٕ أ ٝؿخُحص ٟخٍس
أٍ ٝحثلش ًَٜ٣ش ًخُٔٔخري ٝأهٔخّ حُِلخّ ٝحُٔؼخٓ٬ص
حُلَحٍ٣ش ٌُٜح ٣ـذ ػُِٜخ ػٖ ح٧هٔخّ ح٧هَ.ٟ
- 4ك َٜحُٔٔخكخص ر ٖ٤ح٧ر٘٤ش رخُؼَ ٝحُِٔٞ٤د َُ٤م
حُٔؼَٔ ٝطؤٓ ٖ٤حُ٘ ٍٞحٌُخك ٢ه ٍ٬حُٜ٘خٍ ُِـَف
ٝحٌُُٜ .ٍٕٞح ٣ليى حُزؼي ح٧ىٗ ٠ر ٖ٤ؿٜخص ح٧ر٘٤ش ًحص
حُ٘ٞحكٌ رخٍطلخع حُز٘خء ح٧ػِٝ ٠ك ٢كخٍ طٔخ ١ٝحٍطلخع
ر٘خثٓ ٖ٤ظوخرِ٣ ٖ٤ل ٕ٬ٜر٘خٍع ػَٟ ٟٚؼق حٍطلخع ًَ
ٜٓ٘ٔخ.
ٝط ْٜٔح٧ر٘٤ش ػِ ٠أكي ٌِٗ - :ٖ٤ر٘خء ً٣ ٝخرن ٝحكي -
ر٘خء ٓظؼيى حُٞ٤حرن ٣ٝظٔ ِ٤حُز٘خء ً ٝحُ٤خرن حُٞحكي رُٜٔٞش
حُظوٝ ٢٤٤حُظلَى ر ٖ٤ح٧هٔخّ ٔ٣ٝظؼَٔ ك ٢حُلخ٫ص حُظخُ٤ش:
39
- 1ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُظَرش ؿٓ َ٤ظٔخٌٓش ٖٓ حُ٘خك٤ش حُل٣ِ٤خث٤ش
ُظلَٔ أًؼَ ٖٓ ٣خرن ٝحكي.
- 2ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُٔ٘ظـخص ػوِ٤ش ٗ ٌٖٔ٣ ٫ٝوِٜخ رخُٜٔخػي.
- 3ك ٢كخُش حُ ٍٕٞحُظ ٢طٔظويّ ح٧كَحٕ أ ٝحُظ ٢طلظ ١ٞػِ٠
ٓٞحى هخرِش ُٗ٪ظؼخٍ ٓؼَ ٍٕٝحُ٘ـخٍس ٔٓٝظٞىػخص حُٔٞحى
ٝحُٞهٞى.
- 4اًح ًخٗض آ٫ص حٗ٩ظخؽ ػوِ٤ش أٗ ٝي٣يس حٛ٫ظِحُ أٝ
حُٟٞ٠خء.
- 5اًح ًخٕ حٍ٫طلخع حٍُُِٗٞ ُّ٬خص ًزَ٤حً.
أٓخ ح٧ر٘٤ش ًحص حُٞ٤حرن حُٔظؼيىس كظظٔ ِ٤رخهظٜخى٣ظٜخ ٝطٔظؼَٔ
ػ٘يٓخ طٌٔٓ ٕٞخكش حٓ ٍٝ٧ليٝىس ٝأٓؼخٍٛخ َٓطلؼشٓ .غ إٔ
أ ْٛػٞ٤رٜخ حكظ٤خؿخطٜخ اٍُ ٠هخرش ًزَ٤س رخٟ٩خكش ُٟٞغ ح٫٥ص
حُؼوِ٤ش ك ٢حُ٤خرن ح ٢ٍٟ٧كوٝ ٢ػيّ حٓظويحّ حٌُٔ٘خص حُٔٔززش
ُٛ٬ظِحُحص ٍَُٛ٠خ حُزخُؾ ػِ ٠حُز٘خءٌُٜ .ح ٣ظِ٤ذ حٓظؼٔخٍ
ٌٛح حُ٘ٞع ٖٓ حُز٘خء ك ٢أر٘٤ش ح٩ىحٍس ٝأر٘٤ش حُٜ٘خػخص حُول٤لش.
ٝرٌَ٘ ػخّ ٣ـذ َٓحػخس حٌَُ٘ حُٜ٘يٓ ٢حُؼخّ ُِز٘خء ٝكوخً
ُٔخ:٢ِ٣
- 1إٔ طٌ ٕٞحُو ١ٞ٤حُٔليىس ُِٔزخٗٝ ً٫ٞ٣ ٢ػَٟخً ٝحٍطلخػخً
ٓٔظؤ٤ش هيٍ حٌٓ٩خٕ ٕ٧كًُ ٢ي ُٜٓٞش ك ٢طَط٤ذ ح٫٥ص
ٝحُٔؼيحص ىحهَ حُٝ ٍٕٞك ٢اٗـخُ أػٔخٍ حُ٘ظخكش.
- 2ػيّ طٌيّ ًظَ ٝكيحص ح٧ر٘٤ش اُ ٠ؿخٗذ رؼٜ٠خ حُزؼٞ
رَ ٣ـذ إٔ طظزخػي كٔ٤خ رٜ٘٤خ رٞحٓ٤ش َ٣هخص طٔٔق رٍَٔٝ
حُ٘خك٘خص حٌُزَ٤س ٝحُظ٣ٜٞش حُ٤ز٤ؼ٤ش ٝحٗ٫ظلخع حُظخّ ٖٓ
ٟٞء حُْ٘ٔ.
ٝػ٘ي ط ْ٤ٜٔحٌَُ٘ حُٜ٘يٓ ٢حُؼخّ هي طؤهٌ ٓزخٗ ٢ح٧هٔخّ
حٗ٩ظخؿ٤ش ٌَٗ ٓٔظ٬٤٤ص ٓظٞحُ٣ش أ ٝأٌٗخٍ أكَف ٫ط٤٘٤ش
40
ًزَ٤س ٓؼَ٣ ٫ٝ .L , T , E , H :وظخٍ حٌَُ٘ حُٜ٘يُِٓ ٢ز٘خء
ؿِحكخً رَ ٖٟٔحػظزخٍحص ًؼَ٤س ًخٗٔ٤خد حُوخٓخص ٝحُٔٞحى حُظ٢
٣ـَ ١طٌِٜ٘٤خ كَٓ ٢حكَ حُظ٤ٜ٘غ حُٔوظِلش ,أٓخ ح٧رؼخى حُظ٢
طلٌْ حُٔز٘ ٠حُٞحكي كظليىٛخ ؿِٔش ػٞحَٓ ٓؼَ كـْ ح٫٥ص
ٝحُٔؼيحص ٔٓٝخكش حَُٔٔحص.
ة -ػٕايم رزؼهك ثبنًٕلغ:
٘ٛخى ٓـٔٞػش ػٞحَٓ طٔظِي أ٤ٔٛش هخٛش ػ٘ي طؼٞٓ ٖ٤٤هغ
حَُٔ٘ٝع ٜٓ٘خ ٓخ:٢ِ٣
- 1طٌخُ٤ق أٍ ٝحُٜٔ٘غ :إ هٔ٤ش ح ٍٝ٧طؼظزَ ٖٓ حُظٌخُ٤ق
حَُأٓٔخُ٤ش ك ٢أَٝ٘ٓ ١ع ٝطوظِق هٔ٤ش ح ٍٝ٧حهظ٬كخً
ًزَ٤حً كٍ ٢ٜهٜ٤ش ك ٢حُٔ٘خ٣ن حَُ٣ل٤ش ًحص حٌُؼخكش حٌُٔخٗ٤ش
حُوِِ٤ش رٔ٘٤خ طَطلغ طيٍ٣ـً٤خ ك ٢حُٞ٠حكٝ ٢ىحهَ حُٔيٕ,
ٝطِـؤ حُؼي٣ي ٖٓ حًَُ٘خص ٩هخٓش ٜٓخٗؼٜخ كٟٞ ٢حك٢
حُٔيٕ ٓٝيحهِٜخ ك٤غ طظٞكَ حٍ٧ح ٢ٟرؤٓؼخٍ ٓ٘خٓزش.
ٝ- 2ؿٞى حُٜ٘خػخص حٌُِٔٔش٣ :ظٞهق أك٤خٗخً طلي٣ي ٓٞهغ حُٜٔ٘غ
ػِٝ ٠ؿٞى ٘ٛخػخص ٌِٓٔش ٣ؼظٔي ػِٜ٤خ حُٜٔ٘غ ك ٢اٗظخؽ
حُِٔؼش .كٔؼ ٫ ً٬ط٘ظؾ رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص ًَ أؿِحء حُِٔؼش
ر٘لٜٔخ رَ طؼظٔي ػَِٝ٘ٓ ٠ػخص أهَ ٟك ٢ط٣ٍٞي أؿِحء
طيهَ ك ٢طًَ٤زٜخ ٓؼَ ٘ٛخػش حُؼِذ حُلخٍؿش حُظ ٢طلظخؽ
اُٜ٤خ ٘ٛخػش حٌَُٝٔٗٞس.
41
- 4طٞكَ حُٔ٤خ :ٙطلظخؽ رؼ ٞحُٜ٘خػخص ٓؼَ حُٜ٘خػخص
حٌُ٤ٔ٤خث٤ش ٘ٛٝخػش حٍُٞم اُ ٠طٞكَ ًٔ٤خص ًزَ٤س ٖٓ حُٔ٤خ.ٙ
إ طؤٓ ٖ٤حُٔ٤خ ٙحُُٓ٬ش ٖٓ ح٥رخٍ ٣لظخؽ اُ ٠ىٍحٓش ىه٤وش
ُِٔ٤خ ٙحُـٞك٤ش حُٔظٞكَس ك ٢حُٔ٘٤وش ُِظؤًي ٖٓ ًلخ٣ظٜخ
حُٔٔظوزِ٤ش ًٔخ إٔ حُٔ٤خ ٙرؼي حٓظؼٔخُٜخ ط٘لَ كٜ٤خ أٓ٬ف ٓخٓش
٘٣زـ ٢حُظوِٜ٘ٓ ٚخ هزَ ط٣َٜلٜخ ٝهي أٛيٍص ٓؼظْ حُيٍٝ
حُٜ٘خػ٤ش هٞحٗ ٖ٤طـزَ رٔٞؿزٜخ حًَُ٘خص ٝحُٜٔخٗغ ػِ٠
ٓؼخُـش ٓ٤خ ٙحَُٜف كٜ٤خ ٝطلََٛ٣خ ٖٓ حُٔٔ ّٞحُظ ٢هي
طظٞكَ كٜ٤خ هزَ ط٣َٜلٜخ.
- 5رؼ ٞح٫ػظزخٍحص ٝحُؼٞحَٓ ح٧هَ٘ٛ :ٟخى حػظزخٍحص
ُؼٞحَٓ أهَ ٟطئػَ ػِ ٠حهظ٤خٍ ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع ٜٓ٘خ:
حُٔ٘خم ,حُظ٘ٔ٤ش ,ػخَٓ حٓ٧خٕ.
ساثؼبً – أعظ رُظٛى انؼًم ف ٙانًصبَغ:
٣ؼظزَ ط٘ظ ْ٤حُؼَٔ ٖٓ حُؼِ ّٞح٩ىحٍ٣ش حُظ ٢طزلغ ك ٢ا٣ـخى
أك َ٠حُٔزَ حٌُٔٔ٘ش ٧ىحء حُؼٔخٍ ٧ػٔخُ ْٜرـ٤ش حُل ٍٜٞػِ٠
أًزَ هيٍ ٌٖٓٔ ٖٓ حٗ٩ظخؽ ٝأك َ٠ؿٞىس ٌٓٔ٘ش ُِِٔؼش حُٔ٘ظـش
ٓغ طٞكٓٝ َ٤خثَ حَُحكش ُِؼخِٓ.ٖ٤
إ حُظ٘ظ ْ٤حُؼُِِٔ ٢ؼَٔ ٜ٣يف حُل ٍٜٞػِ ٠أػِ ٠اٗظخؿ٤ش
ٌٓٔ٘ش ُِؼَٔ رخٓظؼٔخٍ ًخكش حُٓٞخثَ ٝحُٔزَ حُٔئى٣ش اًُُ ٠ي
رٔخ ك ٚ٤ح٫كظ٤خ ٢٣حُٔظٞكَ ُِ٣خىس ٌٙٛحٗ٩ظخؿ٤شٝ .كٌٛ ٢ح
حُٔـخٍ ٣ـذ ػِ٘٤خ إٔ ٗٔ ِ٤ر ٖٓ ٖ٤ٌِٗ ٖ٤أٌٗخٍ ح٫كظ٤خ.٢٣
ح – ٍٝ٧ح٫كظ٤خ ٢٣حُِٔٔ٣ ٞٛٝ ,ّٞظِو ٚك ٢ط٬ك ٢طٞهق
ٝؿ٤خد حُؼخِٓٝ ٖ٤طؤه َْٛ٤حُ٘خطؾ ػٖ حُظَٝف ؿ َ٤حُ٤ز٤ؼ٤ش
٘ٓٝغ حُظِق ٝحُٜيٍ رخٗ٩ظخؽ ٝط٘ظ ْ٤حٗ٩ظخؽ٣ٝ .ظْ اىٍحؽ
حٓظؼٔخٍ حكظ٤خ٣ُ ٢٣خىس حٗ٩ظخؿ٤ش ك ٢حُزَحٓؾ حُٔ٘٣ٞش ُٗ٪ظخؽ
42
آخ ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُؼَٔ أ ٝػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٜٔ٘غ٣ٝ .ظٖٔ٠
حكظ٤خ٣ُ ٢٣خىس حٗ٩ظخؿ٤ش ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٜٔ٘غ أ ٝحُٔؼَٔ ٓخ:٢ِ٣
- 1حكظ٤خ ٢٣طول ٞ٤كـْ حُؼَٔ حُٔ٘لن ػِ ٠اٗظخؽ حُِٔؼش.
- 2حكظ٤خ٣ُ ٢٣خىس حٓظؼٔخٍ ُٖٓ حُؼَٔ.
-1إ حكظ٤خ ٢٣طول ٞ٤كـْ حُؼَٔ حُٔ٘لن ػِ ٠اٗظخؽ حُِٔؼش
٣ؤْ اُ ٠هٔٔ:ٖ٤
انمغى األٔل – ح٫كظ٤خ٣خص حُظو٘٤شٝ :ط ْ٠أٌٗخٍ حُظٔ٤ٜٔخص
حُلي٣ؼش ٝحَُ٤م حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش حُٔظزؼش رٔخ كَ ًُي أطٔظش حٗ٩ظخؽ.
انمغى انضبَ – ٙح٫كظ٤خ٣خص حُظ٘ظ٤ٔ٤ش ٝط٘ظَٔ ػِ:٠
- 1حُزَٓـش حُؼِٔ٤ش ُ٘لوخص حُؼَٔ ػٖ ٣َ٣ن ىٍحٓش حُؼَٔ
ٝكٔخد حُِٖٓ حُو٤خٓ.ُٚ ٢
- 2حٓظؼٔخٍ حَُ٤م حُٔ٘خٓزش ك ٢ىكغ ح٧ؿ.ٍٞ
- 3حهظ٤خٍ ٝط٣ُٞغ حٌُٞحىٍ حُؼٔخُ٤ش.
- 4حُظيٍ٣ذ ٝحُظؤ َ٤ٛحُلُِ٘ ٢ؼخِٓ.ٖ٤
- 5ط٘ظ ْ٤حُٔٔخروخص حٗ٩ظخؿ٤ش.
- 6ط٘ظ ْ٤أٓخًٖ حُؼَٔ.
- 7طلٔ ٖ٤حُٟٞغ حُٜلٝ ٢حُظؼِٝ ٢ٔ٤حٌُُِٔ٘ ٢ؼٔخٍ.
-2أٓخ رخُ٘ٔزش ُِ٣خىس حٗ٩ظخؿ٤ش ػٖ ٣َ٣ن حٓظؼٔخٍ ُٖٓ حُؼَٔ
كظظِو ٚرظلخى ١حٗ٫و٤خػخص ك ٢حُؼَٔ ٝحُِٖٓ حُ٠خثغ أػ٘خء
حُؼَٔ ٝؿ َ٤حُٔ٘ظؾ.
أ -االَمغبػبد ف ٙانؼًم:
ٞ٣ؿي أٍرؼش أٗٞحع ٖٓ حٗ٫و٤خػخص ك ٢حُؼَٔ :٢ٛ
- 1حٗ٫و٤خػخص حُظ ٢طظؼِن ر٘ظخّ حُؼَٔ ك ٢حُٜٔ٘غ ًؼيى
حُٞحٍى٣خص ٝحُلظَس حُِٓ٘٤ش رٜٔ٘٤خ ٝػيى أ٣خّ حُؼَٔ حٓ٧زٞػ٤ش
ٝػيى أ٣خّ حُؼٝ َ٤ح٧ػ٤خى حَُٓٔ٤ش.
43
- 2حٗ٫و٤خػخص حُظ ٢طٔززٜخ كُٔٞش حُٔؼيحص ٝحُظ ٢طئى ١اُ٠
ٌٓٞع ح٣٧ي ١حُؼخِٓش ك ٢حُٜٔ٘غ ٓ٘ظظَس طلٍَ طِي ح٫٥ص
ٝكَٝؿٜخ ٖٓ ػَٔ آهَ .طظؼِن كظَحص ٌٙٛحٗ٫و٤خػخص ُْ٤
رؼيى ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص كلٔذ رَ رظ٘ظ ْ٤حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش
رٔخ كًُ ٢ي ٗـخف حُظو ٢٤٤حٗ٪ُ ٢ٗ٥ظخؽ ٝحُويٍس ػِ ٠طْ٤ٜٔ
ٓو ٢٤ػِٔ٤خص أ ٝؿِٔش ٓو٤٤خص ُٜخ طيهَ رٔٞؿزٜخ
حُٜٔ٘ؼخص ػِٔ٤ش حٗ٩ظخؽ رٔخ ٣ظ٘خٓذ ٝطلٔ َ٤حُٔؼيحص.
- 3حٗ٫و٤خػخص حُظٔ٣ ٢ززٜخ حُظ٘ظ ْ٤ؿ َ٤حُٔوزٗ٪ُ ٍٞظخؽ ك٢
حُٜٔ٘غ كخُظ٘ظ ْ٤حُٔ٤ت ٌ٘ٓ٧ش حُؼَٔ ك ٢حُٜٔ٘غ ٝطِٔ ْ٤حُؼيى
ٝحُٔٞحى ك ٢ؿٝ َ٤هظٜخ ٝػيّ اؿَحء حُ٤ٜخٗش حُي٣ٍٝش ٌٖٔ٣إٔ
٣ئى ١اُ ٠حٗو٤خػخص ك َ٤ٓ ٢حُؼَٔ.
- 4حٗ٫و٤خػخص حُظ ٢طٔززٜخ حُظَٝف حُ٤خٍثش ٝحُٔلخؿجش
ًظؤه ٍٞٛٝ َ٤حُٔٞحى ٖٓ ٜٓخىٍ حُظ٣ٍٞي ٝطؼ َ٤٤ح٫٥ص....
ة -انكٕادس ف ٙانًُشآد اإلَزبعٛخ:
طظٔ ِ٤ر٘٤ش ٝطًَ٤ذ حٌُٞحىٍ حٗ٩ظخؿ٤ش رظؼيى ح٫طـخٛخص حُٔ٤ٜ٘ش
ٝح٫هظٜخ ٙحُل٘ ٢حٌُٔ٣ ١خٍٓ ٚحٌُخىٍ حٗ٩ظخؿٝ .٢رٌَ٘ ػخّ
ٌٖٔ٣طؤ ْ٤حٌُٞحىٍ ك ٢حُٔئٓٔخص حٗ٩ظخؿ٤ش اُ ٠هٔٔ:ٖ٤
- 1حٌُٞحىٍ حٗ٩ظخؿ٤ش ٝط ْ٠حُٜٔ٘يٓٝ ٖ٤حُل٘ٝ ٖ٤٤ػٔخٍ
حٗ٩ظخؽ.
- 2حٌُٞحىٍ ؿ َ٤حٗ٩ظخؿ٤ش ٝط ْ٠كجش حُؼٔخٍ حُظ ٢ط٘ـِ
أػٔخ ً٫طويّ حُؼَٔ حٗ٩ظخؿ.٢
أٓخ ػٔخٍ حٗ٩ظخؽ ك٤ؤٔ ٕٞري ٍْٛٝاُ ٠ػٔخٍ أٓخٓٝ ٖ٤٤ػٔخٍ
ٓٔخػي٣ٝ .ٖ٣ظْ ًُي ٣زوخً ُي ٍٝحُؼخَٓ ك ٢حُؼِٔ٤ش حٗ٩ظخؿ٤ش ,كبٓخ
إٔ ٔٓ ٌٕٞ٣ئ ً٫ٝػٖ اٗـخُ حُؼِٔ٤خص حَُث٤ٔ٤ش أ ٝحٓ٧خٓ٤ش
ػ٘يٛخ ٠ٔٔ٣ػخَٓ ٍث .٢ٔ٤أٔٓ ٌٕٞ٣ ٝئ ً٫ٝػٖ اٗـخُ
ػِٔ٤خص ٓٔخػيس أٓ ٝظٔٔش ك ٠ٔٔ٤ػخَٓ ٓٔخػي أٓخ ك ٢ػِٔ٤خص
44
أطٔظش حٗ٩ظخؽ ك٘٤ظٔ ٢حَُٔحهز ٕٞػِ ٠حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش اُ ٠كجش
حُؼٔخٍ حٓ٧خٓ.ٖ٤٤
45
- 4ك ٢ح٧ػٔخٍ حُظ ٢طظِ٤ذ َٓػش ك ٢حٗ٩ـخُ ٓؼَ حُؼَٔ
ػِ ٠ح٫٥ص حُؼوِ٤ش.
كخٍُٗٞش اًحً طظؤُق ٖٓ ػيى ٖٓ حُؼٔخٍ ًٜ٘ٓ ١ٝش ٝحكيس
أٜ٘ٓ ٝش ٓظٔٔش ًَٝكَى كٜ٤خ ٣و ّٞرخُؼَٔ ٝكوخً ُظٞؿٜ٤خص
ٍثٜٔ٤خ.
46
انًحبضشح انخبيغخ
انشلبثخ االداسٚخ ٔانشلبثخ ػهٗ
انًٕاد
يمشس اداسح يصبَغ األغزٚخ
إػذاد
انذكزٕس يحًٕد ٚبعٍٛ
انؼبو انذساع- 2019 ٙ
2020
47
حَُلبثخ اإلداسٚخ ٔانشلبثخ ػهٗ انًٕاد
أٔالً – انشلبثخ اإلداسٚخ:
حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ٝظ٤لش ٖٓ ٝظخثق ح٩ىحٍس طٔخٍّ ػِ٠
ؿٔ٤غ حُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش ُٜٝخ أٓخُ٤زٜخ ٝأىٝحطٜخ ٝحُظٔ٣ ٢ظ٤٤غ
حُٔي ٖٓ َ٣هُٜ٬خ إٔ ٣ظلون ٖٓ ٓي ٟط٤خرن ح٧ػٔخٍ ٝكوخً ُٔخ
ٓ ٞٛوُٜ ٢٤خٝ .اًح ًخٕ ٘ٛخُي ه٤ؤ ٓخ ك٤ـذ طٜل٤ل ٚك٢
حُٞهض حُٔ٘خٓذ.
ٌُٜٝح كبٕ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ٫طؼ٘ ٢طٜل٤ق ح٧ه٤خء رَ طؼ٘٢
طٜل٤ق ٓٔخٍ حُؼَٔ َُكغ كؼخُ٤ش ًٝلخءس حُؼَٔ .هي طٌ ٕٞحَُهخرش
ىحهِ٤ش طٔخٍّ ٖٓ ه ٍ٬حُٔيٍحء ٝحَُٔ٘ك ٖ٤ىحهَ حُٔ٘ظٔش ٝهي
طٌ ٖٓ ٕٞهخٍؽ حُٔ٘ظٔش طٔخٍٜٓخ حُِٔ٤خص حُوخٍؿ٤ش ٓؼَ
أؿِٜس حَُهخرش حًَُِٔ٣ش ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُيُٝش.
-1يفٕٓو انشلبثخ اإلداسٚخ:
ُوي ٓخٟٞٞٓ ْٛع حُظٓٞغ ك ٢كـْ حَُٔ٘ٝع ٝك َٜح٩ىحٍس
ػٖ حٌُِٔ٤ش ك ٢حُٔئٓٔخص حٌُزَ٤س حٓ٫ظؼخٗش رخ٩ىحٍحص
حُٔظوٜٜش كٓ ٢ـخ٫ص حٗ٩ظخؽ ٝحُظٔ٣ٞن ك ٢ط٤ز٤ن ٓزخىة
ح٩ىحٍس حُؼِٔ٤ش ٝحُظو ٢٤٤حُِٔ ٍْٓٝ ْ٤حُٔ٤خٓخص حُلؼخُش ًُٝي
رٜيف حٓظـ ٍ٬حُٔٞحٍى حُٔظخكش رٌَ٘ أك.َ٠
ٝهي طِ٤ذ ًُي طؤ ْ٤حَُٔ٘ٝع اُٝ ٠كيحص أٛـَ ٝطلي٣ي
حهظٜخٛخص ٔٓٝئ٤ُٝخص ًَ ٜٓ٘خ ٟٝٝغ حُوٞحػي حُظ٘ظ٤ٔ٤ش
حُظ ٢طٌلَ ط٘ل ٌ٤حُٜٔخّ حُٔوظِلش ٝطٔـِٜ٤خ كٔٓ ٢ظ٘يحص ٓٝـ٬ص
ِٓٔ٤ش ٝحُظلون ٖٓ ٛلش ػِٔ٤ش حُظٔـٝ َ٤اػيحى حُوٞحثْ
ٝحُظوخٍ َ٣حُظ ٢طٔخػي ػِ ٠طو ْ٤٤ح٧ىحء.
48
إ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش طؼ٘ ٢ػِٔ٤ش ه٤خّ ُٔي ٟحُظويّ ٗل ٞح٧ىحء
حُٔوٓ ٢٤غ طٜل٤ق حٗ٫لَحكخص أ ٝح٧ه٤خء إ ٝؿيص ًُٝي
ُِظؤًي ٖٓ إٔ ح٧ىحء ٝ َ٤ٔ٣كن حٛ٧يحف حَُٔٓٓٞشًٔ .خ إٔ
حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش طؼ٘ٓ ٢ـٔٞػش ٖٓ حُوٞ٤حص حُظ ٖٓ ٢هُٜ٬خ
طظؼَف ح٩ىحٍس ػِٓ ٠ي ٟط٤خرن حُظ٘لٓ ٌ٤غ حُو٤ش حُٟٔٞٞػش.
ٝك ٢كخٍ ٝؿٞى حٗلَحكخص ك ٢حُظ٘ل ٌ٤رٌَ٘ ٠٣ؼق ح٧ىحء أٝ
٣وَِ ٖٓ حُـٞىس أ ٝأ٣ش ٌِٓ٘ش أهَ ٟطئػَ ػِ َ٤ٓ ٠ط٘لٌ٤
ٝطلو٤ن حٛ٧يحف طو ّٞح٩ىحٍس رخطوخً ح٩ؿَحءحص حُٜل٤لش.
ٝطٔظويّ ح٩ىحٍس ٗظخّ حَُهخرش ُظوِ َ٤كـْ حٌُٔ٘٬ص حُظ ٢طٞحؿٚ
ح٩ىحٍس أ ٝحٓ٫ظ٘ؼخٍ رخٌُٔ٘٬ص هزَ كيٝػٜخ.
ُٝوي َٓص حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش رؼيس َٓحكَ ٓغ ط ٍٞ٤حَُٔ٘ٝػخص
ًٝزَ كـٜٔخ ,كزٔ٘٤خ ًخٗض حَُهخرش ك ٢رخىة حٍ َٓ٧هخرش حُٔخُي
أٛ ٝخكذ حُٔ٘٘ؤس أٓ ٝخ ٣ؼَف رخَُهخرش حُ٘و٤ٜش ُٔ٘غ
حَُٔهخص ٝح٫هظٝ ّ٬حُظ٬ػذ اٍُ ٠هخرش ٓلخٓز٤ش طٜيف
حُٔلخكظش ػِ ٠ح ٍٞٛ٧حُؼخرظش ٝحُظلون ٖٓ ٛلش حُؼِٔ٤خص
حُٔوظِلش حُظ ٢طو ّٞرٜخ حُٔ٘ظٔش.
ٖٓٝػْ حَُهخرش ػٖ ٣َ٣ن حُِٞحثق ٝحُظؼِٔ٤خص ٝط٘ٔ٢٤
ح٩ؿَحءحص حُٔوظِلش حُٔظؼِوش رخُو٤خّ رٜٔخّ حَُٔ٘ٝع حُٔوظِلش
رـ٤ش طلي٣ي حُٔٔئ٤ُٝش ػٖ ًَ ٌَٗ ٖٓ أٌٗخٍ حُؼَٔ ٓٝلخٓزش
حُٔٔئ ٖ٤ُٝػٖ حٗ٫لَحكخص ك ٢حُظ٘لٝ .ٌ٤أهَ٤حً ظٓ َٜلّٜٞ
حَُهخرش ح٫هظٜخى٣ش ٝح٩ىحٍ٣ش ٝحُظ ٫ ٢طوظ َٜكو ٢ػِٟٔ ٠خٕ
ٛلش حُؼِٔ٤خص ٝكوخً ُِٞحثق حُٟٔٞٞػش رَ حُظلون ٖٓ إٔ حُٜٔخّ
حُٔوظِلش هي ٗلٌص رٌَ٘ ؿ٤يٝ .إٔ حُٔٞحٍى حُٔٔظـِش طلون أه٠ٜ
ػخثي ٌٖٓٔ ٝإٔ حُـٜٞى حُـٔخػ٤ش ك ٢حُٔ٘ظٔش طٔٗ َ٤ل ٞطلو٤ن
حُٜيف حُؼخّ.
49
ٌٖٔ٣ٝطؼَ٣ق حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش رؤٜٗخ :ه٤ش حُظ٘ظ ْ٤حُٔ٤زوش ك٢
حُٔ٘ظٔش ُلٔخ٣ش أُٜٞٛخ ٟٔٝخٕ ىهش ٓ٬ٓٝش حُز٤خٗخص حُٔلخٓز٤ش
٣ُٝخىس حٌُلخءس حُظ٘ـ٤ِ٤ش ٝط٘ـ٤غ حُ٫ظِحّ رخُٔ٤خٓخص حُٟٔٞٞػش
ٖٓ هزَ ح٩ىحٍس.
-2أْذاف انشلبثخ اإلداسٚخ:
طلون حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ػيى ٖٓ حٛ٧يحف ٜٓ٘خ:
- 1طٔخػي ح٩ىحٍس ػِ ٠حًظ٘خف حٌُٔ٘٬ص كٝ ٢هظٜخ ٖٓٝػْ
حطوخً ح٩ؿَحءحص حُٔ٘خٓزش ك ٢حُٞهض حُٔ٘خٓذ.
- 2طٜل٤ق ٓٔخٍ حُو٤ش حُٔٔظوزِ٤ش ٝر٘خإ ٙػِ ٠أْٓ ِٓٔ٤ش.
- 3طٔ َ٤ٜحُظ٘ٔ٤ن ر ٖ٤أػٔخٍ ح٩ىحٍحص ٝح٧هٔخّ ٍٝرٜ٤خ
رخ٧ىحء حٌُُِِ٘ٔ ٢ظٔش.
- 4ط٘٘ ٢٤ىٝحكغ حُؼخًُِٓٝ ٖ٤ي رٔؼخُـش ح٧ه٤خء ػ٘ي
ظٍٜٛٞخ.
-3خغٕاد انشلبثخ اإلداسٚخ:
طَٔ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش رخُوٞ٤حص حُظخُ٤ش:
أ ٟٝ -غ ٓؼي٫ص ٓٝؼخ َ٤٣ح٧ىحء – طٜ٘غ حُٔ٘ظٔش أٛيحكخً
ُٜخ طظ َٜك ٢حٍ٧رخف ٝحُظـي٣ي ٝاٗزخع كخؿخص حُؼٔ٬ء
٣ٝظَؿْ ًُي رٌَ٘ ٓؼخ٤ًٔ َ٤٣ش أٛٝ ٝل٤ش ٗٔظ٤٤غ ػٖ
٣َ٣وٜخ ه٤خّ ٓي ٟطلو٤ن ٌٙٛحٛ٧يحفٝ .طظٌٙٛ َٜ
حُٔؼخ َ٤٣ك٤ًٔ - :٢ش حٗ٩ـخُ – ؿٞىس ح٧ىحء – حُٞهض
رخػظزخٍٍٞٓ ٙى ٛخّ ك ٢حُٔ٘ظٔش – حُظٌخُ٤ق.
ه٤خّ ح٧ىحء – ٗٔظ٤٤غ ٖٓ هُٜ٬خ كٔخد ٝكيحص د-
حٗ٩ظخؽ٣ٝ ,ـذ إٔ طظْ ػِٔ٤ش حُو٤خّ رٞحٓ٤ش ٓؼخَ٤٣
ٓليىس ٌَُ ٗ٘خ ١ىحهَ حُٔ٘ظٔش ٝك ًَ ٢حُٔٔظ٣ٞخص
ح٩ىحٍ٣ش ٝطؼظزَ حُٔ٬كظخص حُ٘و٤ٜش رخٟ٩خكش ُِٔؼخَ٤٣
كٓ ٢ظخرؼش حُ٘٘خ ١ؿِءً ٖٓ ػِٔ٤ش حُو٤خّ ٔ٣ظ٤٤غ حُٔيَ٣
50
ٖٓ هُٜ٬خ إٔ ٜ٘٣غ َ٣م ػَٔ ُٔظخرؼش ح٧ىحءٝ ,طؼظٔي
ػِٔ٤ش حُو٤خّ ػِ ٠حُٔؼِٓٞخص ٝحُظوخٍٝ َ٣حُٔ٬كظخص ٖٓ
هزَ حُٔيٍحء.
ؽ) ٓوخٍٗش ح٧ىحء رخُٔؼخ -َ٤٣ك ٌٙٛ ٢حُوٞ٤س ٔ٣ظ٤٤غ حُٔيَ٣
إٔ ٣وخٍٕ ح٧ىحء ٓغ حُٔؼخ٣ٝ َ٤٣ليى ىٍؿش ح٫هظ٬ف ,كبًح
ًخٗض ىٍؿش حٗ٫لَحف ًزَ٤س كبٕ ح٣ َٓ٧لظخؽ اُ ٠اؿَحء
طؼي َ٣آخ ك ٢حُٔؼ٤خٍ أ ٝك ٢أِٓٞد حُؼَٔ.
51
ؿـ -حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش حُ٬كوش – ٝطظْ ٌٙٛحَُهخرش رؼي حٗظٜخء
حُؼَٔ ٝحٗ٩ظخؽ ًُٝي ٖٓ ه ٍ٬ؿٔغ حُٔؼِٓٞخص ػٖ
ح٧ىحء حُلؼِٝ ٢طلِ ٌٙٛ َ٤حُٔؼِٓٞخص ٝحُ ٍٞٛٞاُ٠
حُ٘ظخثؾ حُٔ٤خروش ُٔخ ٓ ٞٛوُٜ ٢٤خ ٓٞحءً ٖٓ ك٤غ ًٔ٤ش
حٗ٩ظخؽ أ ٝؿٞىط ٚأ ٝىهظ ٚأ ٝطٌِلش حُٞكيس ٝحُٞهض٣ٝ .ؼظزَ
ٌٛح ػخٜٓٔٓ ً٬خً ك ٢حَُهخرش حُ٬كوش ك٤غ ٣ـذ إٔ َٔ٣ ٫
ٝهض َ٣ٞ٣رٗ ٖ٤ظخثؾ ح٧ىحء حُلؼِٝ ٢طلِ ٌٙٛ َ٤حُ٘ظخثؾ.
-5انًشاعؼخ اإلداسٚخ:
طٓ ٍٞ٤ل ّٜٞحَُٔحؿؼش ح٩ىحٍ٣ش ُ َٔ٘٤حُٓٞخثَ ٝحَُ٤م حُظ٢
طٔظويّ ُظو ْ٤٤حٌُلخءس ٝحُلخػِ٤ش ىحهَ حُٔ٘ظٔش ٧ؿَ حُٔٔئ٤ُٝش
ح٫ؿظٔخػ٤ش ً٘ظخّ ٍهخر.٢
ٝحَُٔحؿؼش ح٩ىحٍ٣ش ٌٖٔ٣إٔ طٌ ٕٞىحهِ٤ش أ ٝهخٍؿ٤ش:
أ -انًشاعؼخ انذاخهٛخ:
حُٜيف ٖٓ حَُٔحؿؼش ح٩ىحٍ٣ش حُيحهِ٤ش حُؼَٔ ػِ ٠طلٖٔ٤
ػِٔ٤ش حُظوًٌُٝ ٢٤٤ي طلٔٗ ٖ٤ظخّ حَُهخرش حُيحهِ٤ش ك٢
حُٔ٘ظٔش ك٤غ طؼظزَ حَُهخرش ٝظ٤لش اىحٍ٣ش ٛخٓش ُِٔي َ٣ىحهَ
حُٔ٘ظٔشٝ .ط٘ظَ حَُٔحؿؼش حُيحهِ٤ش ًَُِ٘ش ك ٢حُٔخ٢ٟ
ٝحُلخٝ َٟحُٔٔظوزََٓٝ .حؿؼش ح٧ىحء ٣ؼظٔي ٓـٔٞػش ٖٓ
ح ٖٓ ْٓ٧أٜٔٛخ:
-أىحء حُٔ٘ظٔش ٣زوخً ٛ٧يحكٜخ.
-أىحء حُٔ٘ظٔش ٣زوخً ُؼٔ٬ثٜخ ٖٓ حُِٔغ ٝحُويٓخص.
ٝطٔظ٤٤غ حًَُ٘ش إٔ طوًُ ْ٤ي ٖٓ ه ٍ٬ػيى ٖٓ حُؼٞحَٓ
حُٔئػَس ك٘ٗ ٢خ ١حًَُ٘ش ٓؼَ ػزخص حًَُِٔ حُٔخًُ ,٢لخءس
حٗ٩ظخؽ ,كؼخُ٤ش حُٔز٤ؼخص ,ط َ٣ٞ٤حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش٣ُ ,خىس ٞٔٗٝ
حُ٤خهش ,حُؼ٬هخص حُؼخٓش ,حُٔٔئ٤ُٝش حُٔيٗ٤ش ,حُلؼخُ٤ش حُظ٘ظ٤ٔ٤ش
ًَُِ٘ش.
52
ة -انشلبثخ انخبسعٛخ:
ٝطظْ حَُٔحؿؼش حُوخٍؿ٤ش ػ٘يٓخ ٣ظْ ٓوخٍٗش ًَٗش رؤهَ ٟأٝ
ٓ٘ظٔش رٔ٘ظٔش أهًَُٝ ٟي ٖٓ ك٤غ حٛ٧يحف ٝحٓ٫ظَحط٤ـ٤خص
ٝحطوخً حُوَحٍحص ٌٙٛٝحُٔوخٍٗش ٣ـذ إٔ طَ٘ٔ ٓخ:٢ِ٣
-1كل ٚطٞؿٜ٤خص حًَُ٘ش.
َ٣ -2م حٓظويحّ ح٫٥ص ٝحُٔٞحى ٝحٍُٔٞى.ٖ٣
-3حًظ٘خف ٗوخ ١حُوٞس ٝحُ٠ؼق ُي ٟحُٔ٘خكٔ.ٖ٤
-6انشلبثخ اإلداسٚخ ػٍ عشٚك انًٛضاَٛخ:
حَُهخرش ػٖ ٣َ٣ن حُِٔ٤حٗ٤ش طؼظزَ أكي حُؼ٘خ َٛحُٜخٓش حُ٘خثؼش
حٓ٫ظويحّ ك ٢حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ,ك٤غ أٜٗخ طَر ٢حَُهخرش حُٔٔزوش
رخَُهخرش حُـخٍ٣ش ٝحُ٬كوشٝ .طزيأ ٍهخرش حُِٔ٤حٗ٤ش رٟٞغ
طويَ٣حص .كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ ك ٢حًَُ٘خص حُٜ٘خػ٤ش طزيأ
حُظويَ٣حص رظوي َ٣حُٔز٤ؼخص ٝطٞهغ حُيهَ حُٜخكٝ ٢طويَ٣
حَُٜٔكخص ٝكـْ حُٔز٤ؼخص حُٔظٞهغ٣ٝ .ـذ كٍ ٢هخرش حُٔٞحُٗش
إٔ طليى حُلظَس حُظ٣ ٢ظْ ٟٝغ حُٔٞحُٗش ػٜ٘خ ٝحُظ ٢طٔظويّ ك٢
ػِٔ٤ش حُظوٝ ٢٤٤حَُهخرش ٝطظْ حَُهخرش ٖٓ ه ٍ٬حُِٔ٤حٗ٤ش
ًٔخ:٢ِ٣
- 1طوي َ٣كـْ حُٔز٤ؼخص حُٔظٞهغ.
َٓ- 2حؿؼش حُٔز٤ؼخص حُلؼِ٤ش ٔٗٝزظٜخ ُِٔظٞهغ.
- 3طلي٣ي حٗ٫لَحكخص ٝطلِ َ٤أٓزخرٜخ.
- 4حطوخً هَحٍحص حُظٜل٤ق اًح ُِّ ح.َٓ٧
ٝطؤْ حُِٔ٤حٗ٤خص اُ ٠حٞٗ٧حع حُظخُ٤ش:
أ ِ٤ٓ -حٗ٤ش حُٔز٤ؼخص – ٝطٔظويّ ر٤خٗخص ك ٍٞحُٔز٤ؼخص
حُٔظٞهؼش ه َٜٗ ٍ٬أ٘ٓ ٝش.
ِٓ٤حٗ٤ش حٗ٩ظخؽ – ٝط ْ٠ر٤خٗخص ػٖ كـْ حٗ٩ظخؽ د-
حُٔظٞهغ ٖٓ حُِٔغ ٝحُويٓخص ه ٍ٬حُلظَس.
53
ؽِ٤ٓ -حٗ٤ش طٌخُ٤ق حٗ٩ظخؽ – ٓ ٢ٛٝؼِٓٞخص ػٖ طٌخُ٤ق
حٗ٩ظخؽ ك ٢ظَ طٞهؼخص كـْ حٗ٩ظخؽ حُِٔٞ٤د.
ى -حُِٔ٤حٗ٤ش حُظوي٣َ٣ش – ٓ ٢ٛٝؼِٓٞخص َٓطز٤ش رلـْ
حُظٞهؼخص حُظوي٣َ٣ش.
ٛـ -حُِٔ٤حٗ٤ش حٓ٧خٓ٤ش – ٝطَ٘ٔ ًَ ح٤٘ٗ٧ش ٝح٧ػٔخٍ ك٢
حًَُ٘ش ٝحُظ ٖٓ ٢هُٜ٬خ طظْ ػِٔ٤ش حَُٔحهزش ٝحُٔظخرؼش
ٌَُ ح٧ػٔخٍ رٌَ٘ ؿ٤ي.
-7أٓخُ٤ذ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش :طظؼيى أٓخُ٤ذ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ىحهَ
ٗظخّ حَُهخرش ًُٝي كٔذ ٣ز٤ؼش حُ٘٘خٝ ١أ٤ٔٛظٓٝ ٚي ٟحُلخؿش
اُ ٠ىهش َٓٝػش حُٔؼِٓٞخص ٝحُ٘ظخثؾ حُظ ٢طَ٣يٛخ ح٩ىحٍس ٝأْٛ
حٓ٧خُ٤ذ حُ٘خثؼش ٓخ:٢ِ٣
-1حُٔ٬كظش حُٔزخَٗس ً -2ظخرش حُظوخٍ -3 َ٣حٓظويحّ
هَحث ٢حُظٞه٤ظخص حُِٓ٘٤ش
-6حُٔؼي٫ص ٗ -5و٤ش حُظؼخىٍ -4حُظلِ َ٤حُ٘زٌ٢
ٝحُ٘ٔذ حُٔخُ٤ش.
ٓ -8وٓٞخص ٗظخّ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش حُيحهِ٤ش٣ :ؼظٔي ٗظخّ حَُهخرش
حُيحهِ٤ش ك ٢حُٔ٘٘آص حُٜ٘خػ٤ش ػِٓ ٠ـٔٞػش ٖٓ حُيػخثْ
حٓ٧خٓ٤ش :٢ٛٝ
أ -انزُظٛى انغٛذ:
٣ؼظزَ حُظ٘ظ ْ٤حُـ٤ي أٓخّ ػِٔ٤ش حَُهخرشًُ ,ي ٕ٧حُظ٘ظْ٤
حُـ٤ي ٣ليى حُٔٔئ٤ُٝخص حُٔوظِلش ريهش ٣ٝؼ ٢٤حُِٔ٤ش حُويٍ
حُ ُِٜٝٞ٘ ُّ٬رخُٔٔئ٤ُٝش ًِٔٝخ ًخٗض حُٞحؿزخص ٓليىس ريهش
ٝحُؼ٬هخص ر ٖ٤حُٔٔظ٣ٞخص ح٩ىحٍ٣ش ٝحٟلش ًِٔخ ًخٕ ٖٓ
حُٔ َٜحُل ٍٜٞػِٗ ٠ظخّ ؿ٤ي َُِهخرش حُيحهِ٤ش.
ٝطزيأ ػِٔ٤ش حُظ٘ظ ْ٤رظ٤ٛٞق ح٤٘ٗ٧ش حُٔوظِلش ٟٝٝؼٜخ ك٢
ٓـٔٞػخص ٓظـخٗٔش ٣ٝؼٜي رٜخ اُ ٠اىحٍحص ٓؼ٘٤ش ,رٔؼ٘ ٠إٔ
54
ًَ كَى ك ٢حَُٔ٘ٝع ٘٣زـ ٢إٔ ٍ ُٚ ٌٕٞ٣ث ْ٤أٔٓ ٝئٍٝ
َ٘٣ف ػِ٣ٝ ٚ٤و ْ٤أىحث ٚرخٗظظخّ.
ة -إعشاءاد حًبٚخ األصٕل:
ٗ ٫ي إٔ حُظ٘ظ ْ٤حُـ٤ي ٔ٣خػي ريٍؿش ًزَ٤س ػِ ٠حُٔلخكظش
ػِ ٠أ ٍٞٛحُٔ٘٘ؤس ٘ٓٝغ طَٔرٜخ أ ٝحهظٜٓ٬خًٔ .خ ٠٣خف
اًُُ ٠ي اؿَحءحص حُ٠ز ٢حُيحهِ ٢ر ٖ٤ح٧هٔخّ حُٔوظِلش
ٝحُظوخٍ َ٣حُٔظيحُٝش رٜ٘٤خ رـَ ٝطٞك َ٤كٔخ٣ش أٍٞٛ
حَُٔ٘ٝعٌٛ ,ح رخٟ٩خكش ُِلٔخ٣ش حُٔخى٣ش ُُ٘ٔ ٍٞٛ٨غ طزيىٛخ,
ٝك ٢كو٤وش ح َٓ٧كبٕ ٓٔئ٤ُٝش كٔخ٣ش ح ٍٞٛ٧ك ٢حَُٔ٘ٝع
٘ٓٝغ طزي٣يٛخ طظِ٤ذ طؼخ ٕٝؿٔ٤غ اىحٍحص حَُٔ٘ٝع كؼِ٠
ٓز َ٤حُٔؼخٍ ٗـي إٔ ٝظ٤لش اىحٍس حُٔز٤ؼخص ٢ٛحُل ٍٜٞػِ٠
أٝحَٓ حُز٤غ ٖٓ حُؼٔ٬ء ٌُٖٝ ,أَٓ حُز٤غ ٌٕٞ٣ػي ْ٣حُـيٟٝ
اًح ُْ ٣ظْ ط٘لٝ ٌٙ٤طل ٖٓ ِٚ٤ٜحُؼٔٓٝ ,َ٤ؼٌ٘ٛ ٠ح إٔ هْٔ
حُٔز٤ؼخص ٣ـذ إٔ ٖٔ٠٣طؼخ ٕٝح٧هٔخّ ح٧هَ٣ ٢ٌُ ٟلون
حُٜيف .كؤْ ح٫ثظٔخٕ ٣ـذ إٔ ٞ٣حكن ػِ٘ٓ ٠ق ح٫ثظٔخٕ
حُُِ ُّ٬ؼٔٝ َ٤هْٔ حُٔوخُٕ ٣ـذ إٔ ََٓ٣حُز٠خػش ٓٔئٍٝ
حُ٘لٖ ٝهْٔ حُ٘لٖ ٣ـذ إٔ ٣ؼ٤ي حُز٠خػش ُ٘وِٜخ ُِؼَٔ٤
ٝهْٔ حُلٔخرخص ٣ؼي كخطٍٞس حُٔز٤ؼخص َِٜٓ٣ٝخ ُِؼٔٔ٣ٝ َ٤ـَ
حُٔٔظلن ػِ ٠حُؼٔ َ٤كٓ ٢ـ٬ص حَُٔ٘ٝع ٣ٝظخرغ هْٔ
حُظل َ٤ٜكٔخد حُؼٔٝ .َ٤حٟق ٖٓ طؼيى ٌٙٛحُٜٔخّ أٗ ٚاًح
أٍ٣ي طلو٤ن حٌُلخءس ك ٢ػِٔ٤ش حُز٤غ كبٕ ٌَُ هْٔ ٖٓ ح٧هٔخّ
٣ـذ ػِ ٚ٤إٔ ٣ئى ١ى ٍٙٝرٌلخءس ٝطظخرغ ِٓٝ ْ٤رخُ٣َ٤وش حُظ٢
طٔ َٜطؤى٣ش حُٜٔخّ ح٧هَ٨ُ ٟهٔخّ ٌٖٔ٣ٝ .طلو٤ن ٌٙٛ
حٛ٧يحف ػٖ ٣َ٣ن ٟٝغ اؿَحءحص ٗٔ٤٤ش ُظيح ٍٝأٝحَٓ حُز٤غ
ك ٢حُٔ٘٘ؤس ػِ ٠إٔ طٌٌٓ ٕٞظٞرش َٜٔ٣ٝطيحُٜٝخ رخُ٘ٔزش ٌَُ
هْٔ ٖٓ ح٧هٔخّ.
55
ٝرٔخ إٔ ح٩ؿَحءحص حُ٘ٔ٤٤ش ُظيح ٍٝحٝ ٍٞٛ٧حُو٤خّ رخُٜٔخّ
حُٔوظِلش ٣ؼظزَ ٖٓ حُٔظِ٤زخص حٓ٧خٓ٤ش ُلٔخ٣ش أٍٞٛ
حَُٔ٘ٝعٌُٜ ,ح ٘٣زـ ٢اػيحى ٓؼَ ٌٙٛح٩ؿَحءحص رخُ٘ٔزش
ُِٔز٤ؼخص ٝحُلٔخرخص حُٔي٘٣ش ٝحُٔظل٬ٜص حُ٘وي٣ش ٝحُٔ٘ظَ٣خص
ٝحُٔيكٞػخص حُ٘وي٣ش ٝح٧ؿ ٍٞحُٔيكٞػش ٝحُٔٞحى حَُٜٔٝكش ٖٓ
حُٔوخُٕٓ .ؼَ ٌٙٛح٩ؿَحءحص طٟٞق ٗٞع حَُهخرش حُيحهِ٤ش
ػزَ ه ١ٞ٤ح٫طٜخٍ حُٞظ٤ل٤ش ك ٢حَُٔ٘ٝع ٝطؼَٔ ػَِ٘ٗ ٠
ٗزٌش ٖٓ ػِٔ٤خص طٞك َ٤كٔخ٣ش ح.ٍٞٛ٧
ٖٓٝح ٍٞٓ٧حُظ ٢طَطز ٢رظ٘ٔ ٢٤ح٩ؿَحءحص حُوخٛش رخُٜٔخّ
حُٔوظِلش ٍَٟٝس طٞك َ٤أٓخُ٤ذ حُلٔخ٣ش حُٔخى٣ش ُ.ٍٞٛ٨
ٓؼخٍ ًُي طو ٚ٤ٜأٓخًٖ ٓولِش ُِٔوخُٕ ٝحٓظويحّ حُٓٞخثَ
حٌُٔ٤خٗ٤ٌ٤ش ُلظلٜخ ٝهلِٜخ ٝحٓظويحّ حُوِحثٖ حُلي٣ي٣ش ٝحٓظويحّ
حُـَف حُظ ٢طظٞكَ ُٜخ حُلٔخ٣ش ك ٢حُز٘ٞى ُظوِ ٖ٣حٍٝ٧حم
حُٔخُ٤ش ٝحٍٛ٧يس حُ٘وي٣ش ٝطلي٣ي ػيى ح٧كَحى حَُٜٔف ُْٜ
ىهٓ ٍٞؼَ ٌٙٛحٓ٧خًٖ.
عـ -إعشاءاد انزحمك يٍ صحخ انجٛبَبد ٔانزمبسٚش انحغبثٛخ:
ٓٔخ ٗ٫ي ك ٚ٤أٗ ٖٓ ٚحٛ٧يحف حَُث٤ٔ٤ش َُِهخرش حُيحهِ٤ش
حُظلون ٖٓ ٛلش حُوٞحثْ حُٔخُ٤ش ٝطلي٣ي ىٍؿش ح٫ػظٔخى ػِٜ٤خ.
ٌٛٝح حُٜيف ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ أٗ٣ ٫ ٚوَ أ٤ٔٛش ػٖ حٛ٧يحف
ح٧هَ ٟا ٫أٗٔ٣ ٚؼَ حُ٘خك٤ش حُظل٤ِ٤ٜش ُٟٔٞٞع حَُهخرش
َ٣ٝر ٢حَُهخرش حُيحهِ٤ش رخُٔٔئ٤ُٝش حُٞظ٤ل٤ش ٩ػيحى حُظوخٍَ٣
٢ٛٝحُٔٔئ٤ُٝش حُظ ٢طوغ ػًِ ٠خ َٛح٩ىحٍس حُٔخُ٤ش ك ٢ؿِء
ًزٜ٘ٓ َ٤خًُ ,ي ٕ٧حُٔؼِٓٞخص حُٔوظِلش حُظ ٢طٞؿي ك ٢اىحٍس
حُلٔخرخص ٝؿَٛ٤خ ٖٓ اىحٍحص حَُٔ٘ٝع ٢ٛحٓ٧خّ حٌُ١
٣ز٘ ٠ػِٓ ٚ٤ؼظْ حُوَحٍحص ح٩ىحٍ٣ش ك ٢حَُٔ٘ٝع ٝر٘خءً ػِٚ٤
٣ـذ إٔ ٗ ٖٔ٠٣ظخّ حُظوخٍ َ٣ح٩ىحٍ٣ش ٝاؿَحءحص حَُهخرش
56
حُيحهِ٤ش ٍَٟٝس حُل ٍٜٞػِ ٠ر٤خٗخص ِٓٔ٤ش ًُٝي طلخى٣خً
٫طوخً حُوَحٍحص حُوخ٣جش.
ٔٓٝخ ٗ ٫ي ك ٚ٤إٔ حَُهخرش حُٔٔظ٘ي٣ش طؼَٔ ػِ٣ُ ٠خىس ىهش
حُز٤خٗخص حُٔلخٓز٤ش ٝطؼ٘ ٢حَُهخرش حُٔٔظ٘ي٣ش ٍَٟٝس حُلٍٜٞ
ػِ ٠حُٔٔظ٘يحص ٝط٘ظٜٔ٤خ كظ َٜٔ٣ ٠حَُؿٞع اُٜ٤خ ٝطٔـِٜ٤خ
ٓزخَٗس ٝريهشٝ .طزَُ أ٤ٔٛش ًُي ك ٢حُؼِٔ٤خص حُ٘وي٣ش ُٝظلو٤ن
ٌٛح حُٜيف طٔظويّ ٓٝخثَ حُظٔـ َ٤ح٤ُ٥ش ك ٢حُٔ٘ظٔخص ٣ٝظْ
ط ْ٤ٜٔحُ٘ٔخًؽ ر٣َ٤وش طٔ ٖٓ َٜػِٔ٤ش حُظٔـ٣ٝ .َ٤ظْ
َٓحؿؼش حُلٔخرخص ٝح٧ػٔخٍ ٝحُظوخٍ َ٣حُٔوظِلش رٌَ٘ ى١ٍٝ
رٞحٓ٤ش ؿٜخص هخٍؿ٤ش ٝرٞحٓ٤ش أٗوخ ٖٓ ٙهْٔ حَُٔحؿؼش
حُيحهِ٤ش ُِٔ٘ظٔش.
د -إعشاءاد صٚبدح انكفبءح ٔرشغٛغ االنزضاو ثبنغٛبعخ
انًٕضٕػخ:
ٖٓ حُٜٔخّ حَُث٤ٔ٤ش ُ٘ظخّ حَُهخرش حُيحهِ٤ش حُؼَٔ ػِ٣ُ ٠خىس
ًلخءس حُؼِٔ٤خص حُٔوظِلش ك ٢حَُٔ٘ٝع ٝط٘ـ٤غ حُؼخِٓ ٖ٤ػِ٠
حُ٫ظِحّ رخُٔ٤خٓش حُٟٔٞٞػشٌٛٝ .ح حُـخٗذ ٣ؼظزَ رٔؼخرش
حُـخٗذ حُٜخّ ك ٢ػِٔ٤ش حَُهخرشًُ ,ي ٖٓ ٚٗ٧حٌُٖٔٔ إٔ طٌٕٞ
حُز٤خٗخص حُٔلخٓز٤ش ِٓٔ٤ش ٝحُظوخٍ َ٣ىه٤وش ٞ٣ ٌُٖٝؿي آَحف
ك ٢حٓظـ ٍ٬حُٔٞحٍى حُٔظخكش٣ٝ .ظلون ٌٛح حُٜيف ػٖ ٣َ٣ن
طلي٣ي حُٔٔئ٤ُٝخص ٝكِٜٜخ رخُ٘ٔزش ُ٨هٔخّ أ ٝحَُٔحًِ
حُٔوظِلش ك ٢حُٔ٘٤وش ٝاٗ٘خء ٗظخّ ٌ٣لَ َٓحؿؼش ٓوخ ْ٤٣ح٧ىحء
رخٓظَٔحٍ ٝطٝ َٙ٣ٞ٤طـًِٔ َٙ٤٤خ ىػض حُلخؿش ٌُُي٣ٝ .ظِ٤ذ
ٌٛح حُـخٗذ ٖٓ ؿٞحٗذ حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ٍَٟٝس طلي٣ي ٓخ ٞٛ
حُٔوٜٞى رخٌُلخءس ٝطلي٣ي ٓٝخثَ ه٤خٜٓخ ٖٓٝحُٓٞخثَ حُظ٢
طٔظويّ ػخىس ُِ٣خىس حُلؼخُ٤ش ٝحٌُلخءس حُظ٘ـ٤ِ٤ش ك ٢حُٔ٘ظٔش
ٗظخّ حُِٔ٤حٗ٤خص حُظوي٣َ٣ش ٝحُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش.
57
َ -1ظبو انًٛضاَٛبد انزمذٚشٚخ:
٣ؼظزَ أِٓٞد حَُهخرش ػٖ ٣َ٣ن اػيحى حُِٔ٤حٗ٤خص حُظوي٣َ٣ش ٖٓ
أهيّ حٓ٧خُ٤ذ حُٔٔظويٓش ك ٢حَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ٣ٝ .وخٍ إٔ أكي
ِٓٞى حُٔ ٖ٤٣َٜحُويٓخء ًخٕ ٣ؼي ِٓ٤حٗ٤ش ُِؤق حُٔظٞهغ اٗظخؿٚ
ك ٢حُيُٝش ,ػْ ٣ظْ طلي٣ي كـْ حٗ٩لخم ٝحٓ٫ظ٬ٜى ر٘خءً ػِ٠
ًُيٝ .ك ٢حُؼ َٜحُلي٣غ ٣ؼظزَ De Gayeuxأ ٖٓ ٝحٓظويّ
ُلظ حُِٔ٤حٗ٤ش حُظوي٣َ٣ش ك٤غ ٖٟٔكً ٢ظخر )1825 ( ٚكً٬ٜ
ًخٓ ً٬ػٖ حُِٔ٤حٗ٤ش حُظوي٣َ٣شًٝ .خٗض حُِٔ٤حٗ٤ش حُظوي٣َ٣ش ك ٢طِي
حَُٔكِش طؼزَ ػٖ ؿي ٍٝح٫كظ٤خؿخص ٖٓ حُٔٞحى ٓغ طٞه٤ض ٌٙٛ
ح٫كظ٤خؿخص.
ٌُٖٝحٓظويحّ حُٔٞحُٗخص حُظوي٣َ٣ش ً٘ظخّ كؼخٍ َُِهخرش ح٩ىحٍ٣ش
٣ؼظزَ كي٣غ حُؼٜي ٗٔز٤خً َ٣ٝؿغ ًُي ُؼخّ .1912
ٞ٣ٝؿي ؿِٔش طؼخٍ٣ق ُِٔٞحُٗش حُظوي٣َ٣ش كزؼ ٞح٫هظٜخىٖ٤٣
َٟ٣إٔ حُٔٞحُٗش حُظوي٣َ٣ش طؼظزَ ه٤ش حَُٔ٘ٝع ٝأهٔخٓٚ
حٗ٩ظخؿ٤ش ٝحُلَػ٤ش ٝحُزؼ ٞح٥هَ ٣لَم ر ٖ٤حُو٤ش ٝحُٔٞحُٗش.
ك٤غ َٟ٣رؤٕ حُٔٞحُٗش ٓخ ٢ٛاُ ٠طؼزٓ َ٤خُ ٢ػٖ ه٤ش ٓؼ٘٤ش,
كخُو٤ش ٢ٛحُظ ٢طليى حُٜيف ٝطليى حَُرق ٝحُٔٞحُٗش طؼزَ ػٖ
ٌٙٛحُو٤شُِٞٔ ٌٕٞ٣ ُٖٝ ,حُٗش أ ١ى ٍٝا ٫اًح ًخٗض طؼزَ ػٖ
ه٤ش ؿ٤يس.
ٞ٣ٝؿي أٗٞحع ػي٣يس ٖٓ حُٔٞحُٗخص حُظوي٣َ٣ش,ك٤غ ٞ٣ؿي
حُٔٞحُٗخص حُظ٘ـ٤ِ٤ش حُظ ٢طـ ٢٤ح٧ػٔخٍ حُؼخى٣ش ك ٢حُٔ٘ظٔش,
ٝحُٔٞحُٗخص حَُأٓٔخُ٤ش حُظ ٢طـ ٢٤حٓ٫ظؼٔخٍحص حُٔوظِلش ك٢
حَُٔ٘ٝع ٝطلخ َٟرٜ٘٤خ ٝطوظخٍ حٔٗ٧ذ ٖٓ ٝؿٜش ٗظَ
حَُٔ٘ٝعٝ ,حُٔٞحُٗخص حُ٘وي٣ش حُظ ٢طوظ ٚرظوٍٝ ٢٤٤هخرش
حُظيكوخص حُ٘وي٣ش.
58
-2انزكبنٛف انًؼٛبسٚخ (انًُغٛخ):
طؼظزَ حُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش كـَ حٓ٧خّ كٗ ٢ظخّ حَُهخرش
ح٩ىحٍ٣ش ٝحُٔظخرؼش ػٖ ٣َ٣ن حُٔٞحُٗخص حُظوي٣َ٣ش ٖٓٝ ,حُزي٢ٜ٣
إٔ ٗظخّ حُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش ٌٖٔ٣حٓظويحٓ ٚك ٢كخُش حُٜ٘خػخص
ًحص حٗ٩ظخؽ حُٔٔظَٔ أ ٝحُٜ٘خػخص حُظ ٢طؼظٔي ػِ ٠حٝ٧حَٓ
حٗ٩ظخؿ٤شًُ .ي ٕ٧حُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش ط٘ َ٤اُ ٠ر٤خٗخص حُظٌِلش
ٓٞحءً ك ٢كٔخرخص حٝ٧حَٓ أ ٝحَُٔحكَ.
ٝحُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش ٢ٛػزخٍس ػٖ طٌخُ٤ق ٓليىس ٓٔزوخً أ ٝأٜٗخ
رٔؼخرش أٛيحف طٔؼ ٠ح٩ىحٍس اُ ٠طلو٤وٜخ ٢ٛٝ .طٔخػي ػِ ٠ر٘خء
حُٔٞحُٗخص حُظو٤٤٤٤ش ٝطوٓٝ ْ٤٤ظخرؼش ح٧ىحء ٝطلي٣ي طٌِلش
حٗ٩ظخؽ ٝطلي٣ي ٓؼخ َ٤٣ط٘ل ٌ٤حُٜٔخّ حُٔوظِلش ٓٝخ ٘٣زـ ٢إٔ طٌٕٞ
ػِ ٚ٤حُظٌخُ٤قٓٝ .غ ط٘ل ٌ٤حُؼَٔ ٣ظْ ٓوخٍٗش حُظٌخُ٤ق حُلؼِ٤ش
رخُظٌخُ٤ق حُٔؼ٤خٍ٣ش ٝطليى حٗ٫لَحكخص ٣ٝظْ طلِِٜ٤خ ٝطلي٣ي
حُٓٞخثَ حُظ ٢طٌلَ حُ٫ظِحّ رخُٔؼخ َ٤٣أ ٝطـ ٌٙٛ َ٤٤حُٔؼخ َ٤٣أٝ
حٛ٧يحف.
ٔٓٝخ ٗ٫ي ك ٚ٤إٔ ؿ٤خد حُٔؼخ َ٤٣أ ٝحُٔوخ ْ٤٣حُظ ٢طوخٍٕ رٜخ
حُظٌِلش حُلؼِ٤ش هي ٣ظَطذ ػِ ٚ٤حٗولخً ٝلخءس حَُٔ٘ٝع .كٔؼً٬
ٓوخٍٗش طٌخُ٤ق حُ٘ َٜحُلخُ ٢رظٌخُ٤ق حُ٘ َٜحُٔخرن أ ٝحَُٜ٘
حُٔٔخػَ ٖٓ حُؼخّ حُٔخ ٢ٟهي ٣ظَطذ ػًِ٘ ٚ٤ق رؼ ٞػ٘خَٛ
ػيّ حٌُلخءس.
٣ٝـذ حُظٔ ِ٤٤رٞٗ ٖ٤ػ ٖٓ ٖ٤حُٔؼخ َ٤٣ح ٞٛ – ٍٝ٧حُٔؼخَ٤٣
حُٔؼخُ٤ش أ ٝحُ٘ظَ٣ش ,أ ١طِي حُٔؼخ َ٤٣حُظ ٢طٔؼَ أىٗٔٓ ٠ظٟٞ
ُيحُش حُظٌخُ٤ق حٌُِ٤ش ٝحُظ ٢طظلون ك ٢ظَ ظَٝف حٌُلخءس
حٌُخِٓشٝ .حُؼخٗ ٞٛ – ٢حُٔؼخ َ٤٣حُوخرِش ُِظلو٤ن ٢ٛٝ ,حُٔؼخَ٤٣
حُظ ٌٖٔ٣ ٢حُ ٍٞٛٞاُٜ٤خ ك ٢ظَ حٌُلخءس حُظ٘ـ٤ِ٤ش حُٔظٞهؼش.
٢ٛٝطؤهٌ ر٘ظَ ح٫ػظزخٍ حُظخُق ٝكظَس ح٧ػ٤خٍ ٝحُظٞهق
59
حُ٤ز٤ؼٝ ٢حُٞهض حُ٠خثغ ٢ٛٝطٔؼَ ٓٔظ ٟٞح٧ىحء حُٔؼو.ٍٞ
ٔٓٝخ ٗ٫ي ك ٚ٤أٗ٣ ٚل َ٠حٓظويحّ حُٔؼخ َ٤٣حُوخرِش ُِظلو٤ن
ًؤٓخّ َُِهخرش ٝطو ْ٤٤ح٧ىحء ًُي ٕ٧حُٔؼخ َ٤٣حُٔؼخُ٤ش طؼظزَ
ٓٔؤُش ٗظَ٣ش ٝهي طٌ ٕٞه٤خُ٤ش ك ٢رؼ ٞح٧ك٤خٕ ٌٛح رخٟ٩خكش
اُ ٠إٔ حٓظويحّ حُٔؼخ َ٤٣حُوخرِش ُِظلو٤ن ٌٖٔ٣إٔ ٣لون حُؼي٣ي
ٖٓ أٛيحف حَُٔ٘ٝع ٝحُظٜ٘ٓ ٢خ حُل ٍٜٞػِ ٠حُظٌِلش حُلؼِ٤ش
ُِٔ٘ظؾ ٓ٫ظويحٜٓخ ك ٢أؿَح ٝػي٣يس ٓؼَ حُظٔؼٝ َ٤كٔخد
حُٔٞحُٗش حُظوي٣َ٣ش٬٣ٝ .كظ أك٤خٗخً إٔ حُٔؼخ َ٤٣حُ٘ظَ٣ش أٝ
حُٔؼخُ٤ش هي طٌٗ ٢ٛ ٕٞلٜٔخ حُٔؼخ َ٤٣حُوخرِش ُِظلو٤ن ,كٔؼ ً٬ك٢
ًَٗش ٘ٛخػش حُٔ٤خٍحص ٗـي إٔ حُٔؼ٤خٍ حُٔؼخُ ٞٛ ٢حٓظويحّ
هٔٔش ا٣خٍحص ك٤ٓ ًَ ٢خٍس ٗ ٞٛٝلٔ ٚحُٔؼ٤خٍ حُوخرَ ُِظ٤ز٤ن
ٗظَحً ٫هظلخء حُؼخىّ ٝحُظخُق كٓ ٢ؼَ ٌٙٛحُلخُش.
صبَٛبً – انشلبثخ اإلداسٚخ ػهٗ انًٕاد ( انششاء – االعزالو –
انزخض:)ٍٚ
طٔخ ْٛحَُهخرش ح٩ىحٍ٣ش ػِ ٠حُٔٞحى ك ٢كَ حٌُٔ٘٬ص ح٩ىحٍ٣ش
حُٔظؼِوش رَ٘حء ٝحٓظ ّ٬حُٔٞحى ٝطوِٜ٘٣خ رخٟ٩خكش ُيٍحٓش
حُٔ٘خًَ ح٩ىحٍ٣ش حُٔظؼِوش رَٜف حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٝحٓظويحٓخطٜخ
ك ٢حًَُ٘ش أ ٝحُٜٔ٘غٝ .طؼظزَ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٖٓ أ ْٛػ٘خَٛ
حُظٌخُ٤ق ك٤غ طزِؾ ٗٔزظٜخ كٞحُ ٖٓ %60-50 ٢طٌِلش حُٔ٘ظؾ
حُٜٔ٘غٝ .طِىحى أ٤ٔٛش حَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى ٗظَحً ٕ٧حُظ ٍٞ٤ك٢
حُظ٤ٜ٘غ ٝطؼو٤ي حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش أى ٟاُ ٠كيٝع آَحف ك٢
حٓظؼٔخٍ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش أػ٘خء حُظ٤ٜ٘غ ح َٓ٧حٌُ٣ ١لظْ ػِ٘٤خ
ٍَٟٝس حَُهخرش ٝحَٗ٩حف ػِ ٠حُٔٞحىٝ .طٜيف حَُهخرش ػِ٠
حُٔوِ ٕٝاُ ٠طلو٤ن حٛ٧يحف حُظخُ٤ش:
ٟٔ- 1خٕ حُل ٍٜٞػِ٤ًٔ ٠خص حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش حُِٔٞ٤رش
ُِٜٔ٘غ ك ٢حُٞهض حُٔ٘خٓذ ٝرؤهَ حٓ٧ؼخٍ ًُٝي كظ٠
60
ٗ ٖٔ٠حٓظَٔحٍ حٗ٩ظخؽ ر٣َ٤وش ٓ٘ظظٔش ٝري ٕٝكيٝع
أػ٤خٍ.
- 2طوِ ٖ٣حُٔٞحى ىحهَ حُٔ٘٘ؤس رل٤غ طظوِٗ ٚلوخص حُظلَٔ٤
ٝحُظلَ٣ؾ حُٔظؼِوش رخٓظ ّ٬أَٛ ٝف حُٔٞحى اُ ٠أىٗ ٠كي
ٌٖٓٔ ٓغ ٟٔخٕ حُلٔخ٣ش حٌُخِٓش ُِٔٞحى ٟي حَُٔهش أٝ
حٔٛ٩خٍ.
- 3ك َٜحُٔٞحى ًحص ح٤ٔٛ٧ش ح٧هَ ٝطوِٜ٘٣خ ك ٢حٓ٧خًٖ
حُزؼ٤يس ٝرؼ٤يحً ػٖ حُٔٞحى حُِٔٞ٤رش رٌَ٘ أًزَ.
ٝطظلون حَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى ػٖ ٣َ٣ن حٓظويحّ حُظوخٍَ٣
ٝحُٔـ٬ص حُي٣ٍٝش ُؼِٔ٤خص حَُ٘حء ٝحٓ٫ظ٣ٝ ّ٬ـذ إٔ طظَٜ
ٌٙٛحُٔـ٬ص ًٔ٤ش ٝطٌِلش حُٔٞحى حُِٔٞ٤رش ٝحُٔٔظِٔش
ٝحُٔوِٜ٘ٓ ٕٝخ ًٌُٝي حٌُٔ٤خص حُٔٔظٌِٜش كظٗ ٠ظٌٖٔ ٖٓ طوْ٤٤
حُٔوِ ٕٝحُِٔؼ ٢ك ٢حُِٔ٤حٗ٤ش ٗٝليى طٌِلش حٗ٩ظخؽ ر٣َ٤وش
ِٓٔ٤ش ٝىه٤وشٝ .طظلون حَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى ٖٓ ه ٍ٬حُظ٘ظْ٤
حُٞظ٤لُِ٘ٔ ٢ظٔش ٝطلي٣ي حُٔٔئ٤ُٝخص ػٖ ٣َ٣ن حٓظويحّ
حُ٘ٔخًؽ ٝحُٔـ٬ص ٝحُوٞ٤ى حُٔلخٓز٤ش ٝطوخٍ َ٣حُظٌِلش حُوخٛش
رخُٔٞحى ٌٓ٘ اػيحى أٝحَٓ حَُ٘حء ٝكظ٣ ٠ظْ حٗ٫ظٜخء ٖٓ ػِٔ٤ش
حُظ٤ٜ٘غ ٝطوِ ٖ٣حُز٠خػش حُٔ٘ظـش.
ٝكظٗ ٠ظٌٖٔ ٖٓ طلو٤ن أه ٠ٜهيٍ ٖٓ حَُهخرش ػِ ٠طٌِلش
حُٔٞحى ٫ري ٖٓ حُو٤خّ رٔخ:٢ِ٣
٣ - 1ـذ حٓظويحّ حُِٔ٤حٗ٤خص حُظوي٣َ٣ش ُِٔز٤ؼخص ٝحُٔوِٕٝ
حُِٔؼٝ ٢ؿيح ٍٝحٗ٩ظخؽ ٞ٣ ٚٗ٧كَ ٩ىحٍس حُٔ٘ظَ٣خص
حٓ٧خّ حُؼُِٜٔ ٢خ.
- 2اؿَحء حُيٍحٓخص ح٫هظٜخى٣ش ُظلي٣ي حُلـْ حٓ٧ؼَ َٓ٧
حَُ٘حءًُ ,ي ٕ٧طلي٣ي ٌٛح حُلـْ ٌٖٔ٣إٔ ٣ولٞ
61
طٌخُ٤ق حُٔوِ ٕٝحٌُِ٤ش ٝك ٢حُٞهض ٗلٔ ٚحُل ٍٜٞػِ٠
حُٔوِ ٕٝحُِٔٞ٤د ٓ٫ظَٔحٍ حُظ٘ـ.َ٤
- 3ط٘ظ ْ٤ح٩ؿَحءحص حُٔظؼِوش رَ٘حء ٝطوِ ٖ٣حُٔٞحى َٛٝف
ؿٔ٤غ أٗٞحع حُٔٞحى.
- 4حٓظويحّ ٓـٔٞػش ٓظٌخِٓش ٖٓ حُ٘ٔخًؽ حُٔ٤زٞػش ًُٝي
ٓ٘ؼخً ُ٨ه٤خء ٝطلي٣يحً ُِٔٔئ٤ُٝش.
- 5طٞك َ٤حُلٔخ٣ش حٌُخِٓش ُِٔٞحى ػٖ ٣َ٣ن حٓظويحّ ٗظخّ
حَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى ُٔ٘غ حُـٖ أ ٝحُظ٬ػذ أ ٝحَُٔهش.
- 6حٓظويحّ حُٔـ٬ص حُٔؼظٔيس حُظ ٢طٟٞق حٌُٔ٤خص ٝحُوْ٤
ُِٔٞحى حُٔٔظِٔش ٝحُٔٔظويٓش ٝحَُ٤ٛي ٖٓ ًَ ٓخىس ػِ٠
كيسٝ .ك ٢رؼ ٞحُٜٔخٗغ حٌُزَ٤س ٣ظْ اػيحى ٓؼَ ٌٙٛ
حُٔـ٬ص ػِ ٠ر٤خهخص ٓؼوزش أَٗ ٝحثٔٓ ٢ـ٘٤ش ,ك٤غ
طٔظويّ حُلٞحٓ٤ذ ك ٢ط٘ـ ٌٙٛ َ٤حُز٤خٗخص.
ٍَٟٝ - 7س حٓظويحّ ٗظخّ ُظٔؼ َ٤حُٔٞحى حُٔوَؿش ٖٓ
حُٔوخُٕ رٔخ ٣ظ٘خٓذ ٓغ ظَٝف حُٔ٘٘ؤس ٣ٝز٤ؼش حُٔٞحى
حُٔٔظويٓش.
- 8ط٘ظ ْ٤حُـٜخُ ح٩ىحٍ ١حُوخ ٙرخَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى
رؤِٓٞد ٖٔ٠٣حطوخً حُوَحٍحص حُٔ٘خٓزش.
-1انذٔسح انٕظٛفٛخ نهشلبثخ ػهٗ انًٕاد:
طظٌ ٕٞحُيٍٝس حُٞظ٤ل٤ش حُوخٛش رخَُهخرش ػِ ٠حُٔٞحى ٖٓ هٔٔش
أٗ٘٤ش ٍث٤ٔ٤ش طـ ٢٤ؿٔ٤غ ح٧ػٔخٍ حُٔظؼِوش رخُٔٞحى ٌٓ٘ ِ٣زٜخ
رٞحٓ٤ش ح٩ىحٍحص حُٔوظٜش ٝحٓظٜٓ٬خ ٝكظ٣ ٠ظْ حٓظويحٜٓخ ك٢
حُٜٔ٘غ ٌٙٛٝح٤٘ٗ٧ش :٢ٛ
أ -يٓبو إداسح ُْذعخ ٔرخغٛظ ٔرُظٛى اإلَزبط:
طِؼذ ٌٙٛح٩ىحٍس ىٍٝحً ٛخٓخً ك ٢حُٔ٘٘آص حُٜ٘خػ٤ش ,كزخٟ٩خكش
اًُٜٗٞ ٠خ طظ ٠ُٞحَُهخرش ػِ ٠طيكن حٗ٩ظخؽ ه ٍ٬ػِٔ٤ش حُظ٤ٜ٘غ
62
ٗـي أٜٗخ طظ ٠ُٞأ٠٣خً حُٜٔخّ حُوخٛش رظ ْ٤ٜٔحُٔ٘ظؾ ٝاػيحى
ٓٞحٛلخص حُٔٞحى حُٔٔظويٓش ك ٢حٗ٩ظخؽ ٝىٍحٓش آٌخٗ٤ش ٓٞحى
ريِ٣ش.
ة -يٓبو لغى انًشزشٚبد:
٣ئى ١هْٔ حُٔ٘ظَ٣خص حُٜٔخّ حُظخُ٤ش:
ٔ٣- 1ظِْ ِ٣زخص حَُ٘حء ُِٔٞحى حُُٓ٬ش ُِٜٔ٘غ رٔخ ٣ظٞحكن ٓغ
ح٫كظ٤خؿخص ٣ٝـذ إٔ ٣ظ ٖٔ٠حُِ٤ذ حُٔؼِٓٞخص حُظخُ٤ش- :
ٓخ ٢ٛأٌٗخٍ ٤ًٔٝخص حُٔٞحى حُِٔٞ٤رش – ٓظ٣ ٠ـذ طِْٔ٤
ٌٙٛحُٔٞحى – ٖٓ حٌُ٣ ١ظويّ رٔؼَ ٌٛح حُِ٤ذ ٝ ,طٔٔ٠
حُلظَس حُِٓ٘٤ش حُٞحهؼش ر ٖ٤اػيحى حُِ٤ذ ٝحٓظ ّ٬حُٔٞحى
حُٞحٍىس ك ٢حُِ٤ذ رخُِٖٓ حُٔخرن ِ٣ٝ Lead Timeؼذ
ٌٛح حُِٖٓ ىٍٝحً ٛخٓخً ك٤غ إٔ ُ٣خىس حُِٖٓ حُٔخرن ٣ئى١
اُ٣ُ ٠خىس كـْ ح٫كظ٤خ ٢٣حُٔخى٧ ١ؿَ حٓظَٔحٍ حٗ٩ظخؽ
ػ٘ي ُ٣خىس حُلظَس حُِٓ٘٤ش حُٔ٘ظظَس ( ٢ٛٝحُلظَس حُٞحهؼش رٖ٤
ُٖٓ طِٔ ْ٤حُِ٤زخص ٍٞٛٝ ُٖٓٝحُٔٞحى) ٝػِ ٠حُؼخِٖٓ٤
ك ٢ط٘ظ ْ٤حُِ٤زخص إٔ ٣ؼِٔٞح إٔ كظَس حُِٖٓ حُٔخرن ٌٙٛ
٣ـذ إٔ طٌ ٕٞأهَ ٓخ .ٌٖٔ٣
- 2طيه٤ن حُِ٤زخص :ػ٘ي ىٍحٓش حُٔٞحى حُظ٣ ٢لظخؽ اُٜ٤خ
حُٜٔ٘غ ٣ظْ طلي٣ي هٜخثٞٓٝ ٚحٛلخص ٌٙٛحُٔٞحى ٣ٝظْ
طلِ َ٤حُؤ٤ش Value analysisك٤غ إٔ اؿَحء ٓؼَ
ٌٛح حُظلِٞٓ َ٤ف ٣ئى ١اُ ٠طلي٣ي حُٔؼَ حُٔ٘خٓذ ٌَُ
ٌَٗ ٖٓ أٌٗخٍ حُٔٞحى رخٟ٩خكش ٌُُي كبٗ٣ ٚؼ ٢٤ؿٞحرخً
ُٓ٨جِش حُظخُ٤ش ٌٖٔ٣ َٛ :حُل ٍٜٞػِٞٓ ٠حى أهَ ٓؼَحً
طِز ٢ح٫كظ٤خؿخص – ٓخ ٞٛطزَ َ٣طلي٣ي طِي ح٫كظ٤خؿخص,
َٛطٔظ٤٤غ أٌٗخٍ أهَ ٖٓ ٟحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش طلو٤ن
63
حُٔظِ٤زخص حُٔخروش ٗلٜٔخ ٌٖٔ٣ َٛاػخىس حُ٘ظَ ك ٢ر٘ٞى
حُؼوئٔ٣ َٛ ,ق حٍُٔٞى إٔ ٣يهَ طولً٠٤خ ك ٢أٓؼخٍ.ٙ
إ هْٔ حُٔ٘ظَ٣خص ػخىس ٔ٣ ٫ظِي حُلن ك ٢طـ َ٤٤أ ٝطزيَ٣
ك ٢أٌٗخٍ حُٔٞحى حُظ ٢أٗ َ٤اُٜ٤خ ك ٢حُِ٤زخص حُٔويٓش ٖٓ
ح٧هٔخّ حٗ٩ظخؿ٤ش ,ؿ َ٤إٔ ُ ٚحُلن ك ٢طزي َ٣طلَِ٤
حكظَحٟخط ٚحُظ ٢ىٗٝض ك ٢حُِ٤ذ ٝحهظَحف ٓٞحى أهَٟ
ٌٖٔ٣إٔ طٌ ٕٞأٓؼخٍٛخ أٍه.ٚ
-3حهظ٤خٍ حٍُٔٞى٣ :و ّٞهْٔ حُٔ٘ظَ٣خص ريٍحٓش حٍُٔٞىٖ٣
ٝػَٔ ؿيح ُْٜ ٍٝرخ٫ػظٔخى ػِ ٠ىٍؿش حُؼوش
( )Approved supplies listرؼيٛخ طظْ ىٍحٓش
ٗٞػ٤ش حُٔٞحى حُٔؼَٟٝش ٝحُويٓخص حُٔل٤٤ش رٜخ ٔٓٝظٟٞ
حٓ٧ؼخٍ ٓغ َٓحػخس حُلظَس حُِٓ٘٤ش حُُٓ٬ش ُِظِٔ.ْ٤
إ حُؼي٣ي ٖٓ حُٔٞحى ٣ظْ َٗحإٛخ ػٖ ٣َ٣ن ح٩ػٌٛٝ ,ٕ٬ح
رخُ٤زغ ٣ظٞهق ػِ ٠كـْ ٤ًٔٝش حُٔٞحى ٝػِٛ ٠لش حُٔٞحٍى
ًٌُٝي ػِٞٗ ٠ع حُؼوي اًح ًخٕ َُٔس ٝحكيس ٓؼَ َٗحء
ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص أ ٝاًح ًخٕ حُؼوي ٓلظٞكخً ُؼيى ؿٓ َ٤ليٝى
ٖٓ حَُٔحص٣ٝ .ظْ طِٔ ْ٤حُٔٞحى ٝكوخً ٓ ْٓ٧ليىس ك ٢حُؼوي.
- 4طيه٤ن حُؼ٤خءحص٣ :يهن هْٔ حُٔ٘ظَ٣خص كـْ حُؼ٤خء
ٝحُلظَس حُِٓ٘٤ش حُُٓ٬ش ُظ٘ل ٌ٤حُؼ٤خءٝ .هي طظ َٜرؼٞ
حُٜؼٞرخص أػ٘خء ٓ َ٤حٗ٩ظخؽ ك ٢حُٔ٘خٍ٣غ حٍُٔٞىس ُِؼ٤خء
طئى ١اُ ٠طـُ َ٤٤ي ٟحُٔ٘ظَ ١ك ٢كـْ حُِ٤ذٝ ,هي طئى١
اُ ٠طلو٤ن ؿَحٓخص ٗظ٤ـش ُظ٤ز٤ن ر٘ٞى حُؼوي.
- 5اطٔخّ ٝاٗـخُ حُؼ٤خء٘٣ :ظ ٢ٜحُؼوي رخُل ٍٜٞػِ ٠حُٔٞحى
حُِٔٞ٤رش كٔذ حٌُٔ٤ش ٝحُ٘ٞع ٝكٔذ َٗ ١ٝحُِ٤ذ
حُٔٞػوش ك ٢حُؼويٝ .رؼي حٓظ ّ٬حٌُٔ٤خص حُٔ٘ظَحس ٣ظْ ىكغ
64
حُؤ٤ش أ ٝطظٔش حُؤ٤ش رؼي اٗـخُ ًخكش حُوٜٓٞخص حُظـخٍ٣ش
حُِٔٞ٤رش.
ط -يٓبو لغى االعزالو:
٣ٝئى ١حُٞظخثق حُظخُ٤ش - :حٓظ ّ٬حُٔٞحى – حُظلون ٖٓ
حٌُٔ٤خص حُٔٔظِٔش – ٣لل ٚؿٞىس حُِٔؼش – ٣ليى ٓويحٍ حُظخُق
ٜٓ٘خ – حُظلون ٖٓ حٌُٔ٤خص حُٔٔظِٔش – ٣لل ٚؿٞىس حُِٔؼش –
٣ليى ٓويحٍ حُظخُق ٜٓ٘خ – ََٓ٣حُٔٞحى اُ ٠حُٔوخُٕ – ََٓ٣
ٗٔوش ٖٓ طوَ َ٣حٓ٫ظ ّ٬اُ ٠اىحٍس حُٔ٘ظَ٣خص ٔٗٝوش أهَٟ
اُ ٠هْٔ حُٔوخُٕ.
د -لغى انًخبصٌ:
ٔ٣ -ظِْ حُٔٞحى ٖٓ هْٔ حٓ٫ظ٣ – ّ٬ظلون ٖٓ حٌُٔ٤خص حُٔٔظِٔش
– ٣وِٕ حُٔٞحى ك ٢حٓ٧خًٖ حُٔ٘خٓزش ك ٢حُٔوِٕ – ٜ٣يٍ
حُٔٞحى اُ ٠أهٔخّ حُٜٔ٘غ حُٔوظِلش رٔٞؿذ أًٗٝخص َٛف
ٓؼظٔيس – ٣ؼظٔي ر٤خهخص حُٜ٘ق ُِٔٞحى.
ٔ -األلغبو اإلَزبعٛخ ٢ٛٝ :حُظ ٢طٔظِْ حُٔٞحى حُِٔٞ٤رش ٖٓ هزِٜخ
ٖٓ هْٔ حُٔوخُٕ رٔٞؿذ أًٗٝخص َٛف ٓؼظٔيس ٓ٫ظّ٬
ٝحٓظ٬ٜى حُٔٞحى.
-2انشلبثخ ػهٗ انًخضٌٔ:
٣ـذ ػِ ٠حُٔ٘ظٔش إٔ طلظلظ رٔٔظٓ ٟٞؼو ٖٓ ٍٞكـْ
حُٔوِ ٕٝرؼي ح٧هٌ ر٘ظَ ح٫ػظزخٍ كـْ حٗ٩ظخؽ ٝحُٔز٤ؼخص ػٖ
حُلظَس حُوخىٓش ٝر٣َ٤وش ط ٖٔ٠ػيّ طؼ َ٤٤حٗ٩ظخؽ رٔزذ ػيّ
ٝؿٞى حُٔٞحى حُُٓ٬شٌٛ ,ح رخٟ٩خكش ُؼيّ طَحًْ حُٔوِ ٕٝك٢
حُٔوخُٕ ٓخ ٣ؼ َ٤أٓٞح ٌٖٔ٣ ً٫طٞؿٜٜ٤خ اُ ٠حٓظؼٔخٍحص أهَ.ٟ
٠ٔٔ٣ٝحُلـْ حٌُ٣ ١لون ٌٙٛحُٔظِ٤زخص رخُلـْ حٓ٧ؼَ
ُِٔوِٝ .ٕٝحُلـْ حٓ٧ؼَ ُِٔوِ ٕٝرخُظؼَ٣ق – ًُ ٞٛي حُلـْ
حٌُ ١ط٘ول ٞك ٚ٤حُظٌِلش حٌُِ٤ش ُِٔوِ ٕٝاُ ٠أىٗ ٠كي ٌٖٓٔ.
65
٣ٝظَطذ ػِ٣ُ ٠خىس كـْ حُٔوِٗ ٕٝلوخص ٝأػزخء اٟخك٤ش هي ٫
طظ َٜك ٢حُٔـ٬ص ٌُٖٝطظٔؼَ ك ٢كَ ٙحٓ٫ظؼٔخٍ حُزيِ٣ش.
ٝرٌَ٘ ػخّ ٣ظَطذ ػِ٣ُ ٠خىس كـْ حُٔوِٓ ٕٝخ:٢ِ٣
- 1هٍٞ٤س هيّ حُز٠خػش حُٔوِٗٝش رٔزذ حكظٔخٍ ظٍٜٞ
ٓ٘ظـخص أٞٓ ٝحى ؿي٣يس ريِ٣ش ُٜخ.
٣ُ- 2خىس ح٧ػزخء حُوخٛش رخُظؤٓٝ ٖ٤حُظوِ ٖ٣ػِ ٠حُز٠خػش
حُٔوِٗش.
- 3طـٔ٤ي أٓٞحٍ ك ٢حُٔوِ ٌٖٔ٣ ٕٝحٓظويحٜٓخ كٓ ٢ـخ٫ص
أهَ ٟطلون ػخثيحً َُِٔ٘ٝع.
- 4رخُى٣خى كـْ حُٔوِ ٕٝطِىحى طٌِلش ح٧ػزخء ح٩ىحٍ٣ش حُٔظؼِوش
ربىحٍس حُٔوِ.ٕٝ
ٗ ٖٓٝخك٤ش ػخٗ٤ش كبٕ ٗو ٚحُٔوِٞٓ ٕٝف ٣ظَطذ ػِٗ ٚ٤ظخثؾ
ٜٓ٘خ:
- 1هي طلوي حُٔ٘٘ؤس ِٓ٤س َٗحء حُٔٞحى رٌٔ٤خص ًزَ٤س ٝحُوْٜ
حَُٔحكن ُٜخ ك ٢حُٔؼَ.
- 2هي طلوي حُٔ٘٘ؤس رؼ ٞػوٞى حُٔز٤ؼخص حُظ ٫ ٢طٔظ٤٤غ طِز٤ظٜخ
ك ٢حُٞهض حُٔ٘خٓذ.
- 3هي ط َ٤٠حُٔ٘٘ؤس اُ ٠حٓظويحّ ػيى أهَ ٖٓ حُٞحٍى٣خص ُؼيّ
طٞكَ حُٔٞحى حُوخّ حُُٓ٬ش.
- 4هي طلظخؽ حُٔ٘٘ؤس اُٗ ٠لوخص اٟخك٤ش رٔزذ طٌَحٍ َٗحء
حُٔٞحى رٌٔ٤خص هِِ٤ش.
إ ٓؼظْ حُظٌخُ٤ق حُٔخروش ٫طظ َٜك ٢كٔخرخص ٓٝـ٬ص
حُٜٔ٘غ ٓ ٕ٧ؼظٜٔخ ٔ٣ؼَ كَٛخً ٓلوٞىس ُظـٔ٤ي أٓٞحٍ ك٢
حُٔوِ ٕٝأ ٝأٍرخف ٓلوٞىس رٔزذ ٗو ٚحُٔوِ ٢ٛٝ ٕٝؿٔ٤ؼخً
أٜٓ٣ ٍٞؼذ ه٤خٜٓخٌُٜ ,ح ٓؼظْ حُيٍحٓخص طًَِ ػِ ٠طلي٣ي
حُلـْ حٓ٧ؼَ ُِٔوِ.ٕٝ
66
انًحبضشحانغبدعخ
انزخغٛظ انشجكٙ
يمشس اداسح يصبَغ األغزٚخ
إػذاد
انذكزٕس يحًٕد ٚبعٍٛ
انؼبو انذساع- 2019 ٙ
2020
67
انزخغٛظ انشجكٙ
68
ك ٢طوي ْ٣حُٔؼِٓٞخص ٝحُز٤خٗخص حُ٣ٍَٝ٠ش حُُٓ٬ش ٩ىحٍس
حَُٔ٘ٝع رـ٤ش حطوخً حُوَحٍحص ح٩ىحٍ٣ش حُٜل٤لش ٝحُظ ٢طلون
ِٜٓلش حَُٔ٘ٝع ٝحُؼخِٓ ٖ٤كًُٝ ٚ٤ي ػٖ ٣َ٣ن طلي٣ي
حٝ٧هخص حُُٓ٬ش ُظ٘ل٘ٗ ًَ ٌ٤خ ٖٓ ١ح٤٘ٗ٧ش رخٟ٩خكش ُِ٘لوخص
حُظ٣ ٢ظلِٜٔخ حَُٔ٘ٝع كَٓ ًَ ٢كِش ٖٓ َٓحكَ حُظ٘ل.ٌ٤
ٌُٜح كبٕ حُظو ٢٤٤حُ٘زٌٔ٣ ٢ظويّ ًؤىحس كؼخُش كٍ ٢هخرش ط٘لٌ٤
ح٧ػٔخٍ Control Criteriaرخٟ٩خكش ُٔٔخٔٛظ ٚك ٢طلي٣ي
ٓٔئ٤ُٝش ح٩ىحٍٝ ٖ٤٣ح٧كَحى.
أٔالً – رشكٛت انًخغغبد انشجكٛخ ٔرحهٛهٓب:
٣ويّ ُ٘خ حُٔو ٢٤حُ٘زًٌٞٔٗ ٢ؿخً ُ٬طٜخ٫ص حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش رٖ٤
ح٧ػٔخٍ حُٔوظِلش ك ٢حَُٔ٘ٝع حٍُِحػ ,٢أ ٝأ٣ش ٓـٔٞػش ٖٓ
ح٧ػٔخٍ ك ٢حُو٤ش حٗ٩ظخؿ٤ش حُظ ٢طٔظِي ٛيكخً ٓٞكيحً٣ٝ .ظ٠ق
حُٔل ّٜٞحٓ٧خُِٓ ٢ظو ٢٤٤حُ٘زٌ ٖٓ ٢ه ٍ٬حُٜ٘خ٣خص ُٔـٔٞػش
ٖٓ حُ٘وخ ١ػِٔٓ ٠ظٓ ٟٞؼٝ ًَ ,ٖ٤حكيس ٖٓ ٌٙٛحُ٘وخٓ ١ظِٜش
ٓغ حُ٘و٤ش ح٧هَ ٖٓ ٟحُٔـٔٞػش ػٖ ٣َ٣ن ح ْٜٓ٧حُظ ٢طٌٕٞ
حُ٘زٌشٝ .حُ٘زٌش ٓوٞ٣ ٢٤ؿي كٓ ٚ٤يهَ ٝحكي ٓٝوَؽ ٝحكي.
ٝح٧كيحع ػِ ٠حُٔو٤٤خص حُ٘زٌ٤ش طؼ٘ ٢طـِثش َٓحكَ
حُ٘٘خ٣خص حٗ٩ظخؿ٤ش آَُ ٠حكَ ٓٔظوِش ٝكٔذ أ٤ٔٛش طِي
حُ٘٘خ٣خص ٖٓٝ ,أ ١َٝٗ ْٛهز ٍٞحُليع ك ٢حُٔو ٢٤حُ٘زٌ٢
ٞٛاطٔخّ كيٝع حُليع ُؼَٔ ٓخٌٛ .ح ٛٞ٣ٝق حُليع ػِ٠
حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢رٌَ٘ ىحثَس.
٣ٝؼزَ ػٖ حُ٘٘خ٣خص رؤٓ ْٜرل٤غ إٔ ٍٞ٣حُٔ ْٜك ٢حُٔو٢٤
حُ٘زٌ٣ ٫ ٢ؼزَ رٌَ٘ ىه٤ن ػٖ ٍٞ٣كظَس اٗـخُ حُؼَٔ,
ٝرخُظخُ ٢كبٕ ٍٞ٣حُٔٓ ْ٤ُ ْٜو٤خٓخً ُ ٍٞ٤كظَس حُؼَٔ٣ٝ .ـذ
إٔ ٣ظْ حُليع ػ٘ي اٗـخُ ؿٔ٤غ ح٧ػٔخٍ ٝحُ٘٘خ٣خص حُيحهِش ك.ٚ٤
أ ٝرظؼز َ٤آهَ ػ٘يٓخ ٘٣ـِ آهَ ٗ٘خ ١أ ٝآهَ ػَٔ كٌٌٛٝ .ٚ٤ح
69
كبٕ طلي٣ي حُليع َٗ ١أٓخُٓ ٢ظلي٣ي ح٧ػٔخٍ حُظ ٢طٌٚٗٞ
ٝحُليع ٌٖٔ٣إٔ ٌٕٞ٣رٔ٤٤خً أٓ ٝؼويحً.
كخُليع حُزًُٔ ٞٛ – ٢٤ي حُليع حٌُٔ٣ ١ظِي ٓيهٝ ً٬حكيحً كو٢
ُِؼَٔ.
أٓخ حُليع حُٔؼوي – كًُ ٜٞي حُليع حٌُ٣ ١يهَ ك ٚ٤أًؼَ ٖٓ
ػَٔ ٝحكي.
ٝػ٘ي طًَ٤ذ حُٔٞى َ٣حُ٘زٌٗ٪ُ ٢ظخؽ حٍُِحػ٣ ٢ـذ إٔ ٗليى
رٌَ٘ أٓخٓ ٢اٗـخُ ؿٔ٤غ ح٧ػٔخٍ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ٖٓ ك٤غ:
- 1اٗـخُ ح٧ػٔخٍ حُٔخروش.
- 2اٗـخُ ح٧ػٔخٍ حُظ ٢طظزغ أ ٝطِ ٢حُليع.
- 3اٗـخُ ح٧ػٔخٍ حُظ ٢طظْ ك ٢حُٞهض ٗلٔٓ ٚغ ًُي حُليع.
ٝػ٘ي اػيحى حُٔو ٢٤حُ٘زٌ٣ ٢ظْ أك٤خٗخً طـِثش ح٧ػٔخٍ رل٤غ
ط٘ـِ طِي ح٧ػٔخٍ ػِ ٠حُظٞحُ ٌ٘ٓ ١ريح٣ش حُليع ٝكظٜٗ ٠خ٣ظٚ
٣ٝظوٌ ٓؼَ ٌٛح ح٩ؿَحء ٧ؿَ َٓػش اٗـخُ حُو٤ش حُٔوٍَس
رل٤غ ٌٖٔ٣اٗـخُ أػٔخٍ أًؼَ اًح ُْ ٣ليع ػخثن اٗظخؿٗ ٢خطؾ
ػٖ ٗو ٚحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش أٔٓ ٝظِِٓخص حٗ٩ظخؽٌُٜ .ح ٌٖٔ٣حُوٍٞ
ػٖ حٓظو ٍ٬حُؼٞحَٓ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ٝحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٝحُظٌٖٔ٣ ٢
اٗـخُٛخ كٝ ٢هض ٝحكي.
ٗ ٌُٖٝظَحً ُؼيّ ًلخ٣ش حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش كً ٢ؼ ٖٓ َ٤ح٧ك٤خٕ كبٕ
ح٣ َٓ٧ظِ٤ذ اٗـخُ حٌُؼ ٖٓ َ٤ح٧ػٔخٍ رخُظظخرغٌُٜ .ح ٣ـذ ػَٔ
ط٤ٛٞق ُ ٌٜٙح٧ػٔخٍ ٖٓ ك٤غ حكظ٤خؿخطٜخ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ك٢
حُ٘زٌش ٝحٌُٔ٤خص حُُٓ٬ش ٌُُيٝ .حُظ٤ٛٞق حٌٌُٔٛ ٢ح ٣ـذ إٔ
٣ظٓ ٖٔ٠خ:٢ِ٣
ُٖٓ- 1اٗـخُ حُؼِٔ٤ش حٗ٩ظخؿ٤ش.
- 2حكظٔخٍ ُٖٓ ريء حُؼَٔ.
- 3كـْ ٤ًٔٝش حُؼَٔ.
70
- 4ح٫كظ٤خؿخص ٖٓ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش.
- 5حُؤ٤ش حُ٘وي٣ش ٝؿًُ َ٤ي ٖٓ ح٫كظ٤خؿخص حٌُٔ٤ش.
ٝك ٢حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٌٖٔ٣ ٢إٔ طُٞع ح٧ػٔخٍ حُيحهِش ك ٢أٍرغ
ٓـٔٞػخص :٢ٛ
- 1حُؼَٔ حُ٘خٗ ٞٛٝ ,٢حُؼَٔ حٌُ٣ ١ظِ٤ذ ٗلوخص ك ٢حُٞهض
ٝك ٢حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش.
- 2حُؼَٔ حُٔظٞهغ ٞٛٝ ,حُؼَٔ حٌُ٣ ١ظِ٤ذ كوٗ ٢لوخص حُٞهض
ري ٕٝحُلخؿش اُٞٓ ٠حى أ٤ُٝش (ًؤػٔخٍ ط٘ز٤ض حُزٌٝ ٍٝكظَس
ٗ٠ؾ حُٔل.)ٍٜٞ
- 3حُؼَٔ حُ ٞٛٝ ,٢ٔٛٞحُؼَٔ حٌُ٣ ٫ ١ظِ٤ذ ٝهظخً ٞٓ ٫ٝحى
أ٤ُٝش ٣ٝظ َٜػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢رٌَ٘ أٓ٘ٓ ْٜو٤ش.
- 4أػٔخٍ حُظ٣ٍٞي ٢ٛٝ ,حُؼَٔ حٌُٗ ١يهِ ٚك ٢حُ٘زٌش ٗظ٤ـش
ُظٞحكَ ٓٞحى أ٤ُٝش ؿي٣يس.
ٝػ٘ي ىٍحٓش حُٔئَٗحص حُؼخٓش ُظٌ٘ َ٤حُٔو ٢٤حُ٘زٌ٢
ُٗ٪ظخؽ حٍُِحػ ٢كبٕ ح٣ َٓ٧ظِ٤ذ اظٜخٍ كظَحص ػَٔ ٓوظِلش
ٓؼَ حُؼَٔ حُٔٝ ٢ٔٓٞحُؼَٔ حُيحثْ ٝرخُظخُ ٌٖٔ٣ ٢طؤ ْ٤ح٧ػٔخٍ
حٍُِحػ٤ش آُ ٠ـٔٞػظ .ٖ٤حُٔـٔٞػش ح – ٠ُٝ٧ط ْ٠طِي
ح٧ػٔخٍ حُظ٣ ٢ـذ ط٘لٌٛ٤خ ه ٍ٬كظَحص ٓليىس أ ٝهٍ٬
حُلظَحص حُِٓ٘٤ش حُٔوٜٜش ُٜخٝ ,رخُظخُ ٢كبٕ ػيّ اٗـخُ ٌٙٛ
ح٧ػٔخٍ ك ٢حٝ٧هخص حُٔوٜٜش ُٜخ ٓٞف طئى ١اُٛ ٠يٍ ك٢
حٗ٩ظخؽ .حُٔـٔٞػش حُؼخٗ٤ش – ط ْ٠ح٧ػٔخٍ ًحص حُ٤ز٤ؼش
حُظل٣َ٤٠ش ٝحُظ ٢طلظخؽ اُٜ٤خ حُٔـٔٞػش حٝ .٠ُٝ٧رخُظخُ ٢كبٕ
حٓظَٔحٍ حُلظَس حُِٓ٘٤ش ُؼَٔ حُٔـٔٞػش حُؼخٗ٤ش ٌٖٔ٣إٔ ٣ظـَ٤
ك ٢كخ٫ص ًؼَ٤س.
صبَٛبً – إػذاد انًخغغبد انشجكٛخ:
71
ػ٘ي اػيحى حُٔو٤٤خص حُ٘زٌ٤ش ٣ظْ ٍْٓ حُٔو ٖٓ ٢٤حُٔ٤خٍ اُ٠
حُ ٖ٤ٔ٤أ ٖٓ ٝحٓ٧لَ اُ ٠ح٧ػِ ٠أ ٝريءحً ٖٓ حُٔ٘لٌُِ ٖ٣ؼَٔ
ٝحٗظٜخءً رخُٔو ٢٤حُؼخّ حٌُخَٓ ُٗ٪ظخؽ حٍُِحػٝ .٢ػ٘ي اػيحى
حُٔو٤٤خص حُ٘زٌ٤ش ٣ـذ َٓحػخس ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
ٔٔ٣ ٫- 1ق ك َ٤ٓ ٢طَه ْ٤ح٧كيحع ػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌ٢
رٌظخرش ٍِٓ ٝحكي ٧كيحع ٓوظِلش٣ٝ .ظْ طَه ْ٤ح٧كيحع
ػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢رٌَ٘ حهظ٤خٍ ١رل٤غ ٍ ٌٕٞ٣هْ
حُليع حُٔخرن أهَ ٖٓ ٍهْ حُليع حُ٬كنٌُُ .ي كبٕ
طَه ْ٤كيع حُزيح٣ش ٌٕٞ٣حُٜلَ أ ٝحُٞحكي ِٔ٣ٝي كيع
حُٜ٘خ٣ش أًزَ ٍهْ ك ٢حُٔو ٢٤حُ٘زٌ.٢
٧- 2ؿَ طٔ ِ٤٤ح٧ػٔخٍ أ ٝح٧كيحع حُظ ٢طِٔي ٜٗخ٣ش ٓ٘ظًَش
٘ٔ٣غ َٛٝحػ٘ ٖٓ ٖ٤ح٧كيحع ٓؼخً ,أ ٝاىهخٍ أكيحع
اٟخك٤ش أ ٝأػٔخٍ ٓ٘٤ٜؼش ًٔخ ٞٛحُلخٍ ك ٢حٌَُ٘
a b C
حُظخُ:٢
72
-1انُشبط انحمٛم:Activity ٙ
ٞٛٝػِٔ٤ش ٓؼ٘٤ش ٣لظخؽ اٗـخُٛخ اُ ٠كظَس ُٓ٘٤ش ٓليىس
ٝاُ ٠آٌخٗخص ٓؼ٘٤ش ٖٓ ح٣٧ي ١حُؼخِٓش ٖٓٝحُـَحٍحص
ٝحُلٜخىحص ٝؿَٛ٤خ ٖٓ ح٫٥ص حٍُِحػ٤شٔ٣ٝ .ؼَ حُ٘٘خ١
ػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌٍٝ ٢أٜٓٗ ٚخ٣ش حُ٘٘خ٘٣ ٫ٝ ١ظَ ١إٔ
٣ظ٘خٓذ ٍٞ٣حُٔٓ ْٜغ حُلظَس حُِٓ٘٤ش حُُٓ٬ش ٗ٩ـخُ
حُ٘٘خ.١
-2حُليع ٞٛٝ :Eventكظَس ٝؿِ٤س ٖٓ ُٖٓ اٗـخُ
حَُٔ٘ٝع ٔ٣ٝظؼَٔ ُظلي٣ي ريح٣ش ٗ٘خٓ ١ؼ ٖ٤أٜٗ ٝخ٣ظ.ٚ
ٔ٣ٝؼَ حُليع ػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢ريحثَس طظٍ ٖٔ٠هٔخً
٣ليى حُليع.
-3حُ٘٘خ ١حُ٘ٗ ٞٛٝ :Dimmy Activity ٢ٔٛٞخٔ٣ ١خ١ٝ
ُٖٓ ط٘ل ٌٙ٤حُٜلَ ٣ ٫ٝلظخؽ اُ ٠آٌخٗخص ٓخى٣ش أ٤ُ٘ٓ ٝش.
٘ٗ ٞٛٝخٔٓ ١خػي ٣ظ َٜػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢رٌَ٘ ْٜٓ
ٓظو٤غ٣ٝ .ل َ٠ػيّ حٓظويحّ ح٤٘ٗ٧ش حُ٤ٔٛٞش ا ٫ك٢
حُلخ٫ص حُ٣ٍَٝ٠ش ؿيحً.
ُٝظ٤ٟٞق ٣َ٣وش ٍْٓ ٗزٌش ح٧ػٔخٍ ك ٢كخٍ طؼيى ح٤٘ٗ٧ش
ًٌَٗ حُٔؼخٍ حُظخُ:٢
َٓ٘ٝع ٍُحػش ٓل ٍٜٞػِل٣ ٢ظٌ ٖٓ ٕٞح٤٘ٗ٧ش حُظخُ٤ش:
أٗ -وَ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش د -طـ ِ٤ٜح٫٥ص ُِؼَٔ ؽ -ط٤ٜ٘غ
حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش
ى -طؼزجش حُٔ٘ظؾ ٛـ -طوِ ٖ٣حُٔ٘ظؾ.
73
٣ظ٠ق ُ٘خ ٖٓ حٌَُ٘ إٔ حُؼِٔ٤ش (أ) ٗوَ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٫ري إٔ
طظْ هزَ حُؼِٔ٤ش (د) طـ ِ٤ٜح٫٥ص ُِؼَٔ ٝإ حُؼِٔ٤ش (ٛـ) ٫
ٌٖٔ٣إٔ طزيأ هزَ حٗ٫ظٜخء ٖٓ ؿٔ٤غ حُؼِٔ٤خص حُٔخروش ُٜخٌٛ .ح
٣ٝؼَف ًَ ٗ٘خ ٖٓ ١ح٤٘ٗ٧ش حُٔٞؿٞىس ػِ ٠حُ٘زٌش رَهٔ:ٖ٤
كيع حُزيء ٝكيع حٗ٫ظٜخء .كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ٣ :ؼزَ ػٖ ٗوَ
حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش رخُ٘٘خٝ )2-1( ١ػٖ طؼزجش حُٔ٘ظؾ رخُ٘٘خ)6-5 ( ١
ٌٌٛٝح....
ٓٔخ ٓزن ٌٖٔ٣طلي٣ي حُوٞحػي حٓ٧خٓ٤ش حُظ ٢طلٌْ ٣َ٣وش ٍْٓ
حُ٘زٌش:
٣- 1ـذ إٔ ٘ٗ ٌَُ ٌٕٞ٣خ ١كيع ٓخرن ٝكيع ٫كنٓ ,خ
ػيح كيع حُزيح٣ش ٝكيع حُٜ٘خ٣ش.
ٌٖٔ٣ ٫- 2إٔ ٣زيأ أ٘ٗ ١خ٫ ١كن ُليع ٓؼ ٖ٤ا ٫رؼي
حٗظٜخء ٝهٞع ٌٛح حُليع.
٣- 3ـذ ػيّ حٓظؼٔخٍ حُو ١ٞ٤حُٔظو٤ؼش أ ٝؿ َ٤حُٔٔظؤ٤ش
ًِٔخ أٌٖٓ ًُي.
ساثؼبً – رحذٚذ انجشَبيظ انضيُ ٙنزُفٛز انًخغظ أٔ حغبة
انٕلذ:
طؼي ػِٔ٤ش حُظٞه٤ض طَؿٔش ُِو٤ش حُٟٔٞٞػش رٌَ٘ ٗزٌش
أػٔخٍ ُٓ٘٤ش ًحص طٞحٍ٣ن ٓليىس ٣ظو٤ي رٜخ ٖٓ ٣و ّٞػِ ٠ط٘لٌٛ٤خ
ٜ٣ٝظْ رخ٫ػظٔخى ػِٜ٤خ ط٣ُٞغ حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ٝحُٔخى٣ش حُُٓ٬ش
ُِظ٘لٝ ٌ٤رٞحٓ٤ظٜخ ٌٖٔ٣طلو٤ن حُٞكَ ح٫هظٜخىٝ ١حُٔخُ .٢رؼي
حٗ٫ظٜخء ٖٓ ٟٝغ حُٔو ٢٤حُ٘زٌ٨ُ ٢ػٔخٍ حُٔوظِلش ٣ويٍ
حُِٖٓ حُ٘ٗ ٌَُ ُّ٬خ ١كظ٣ ٠ظ َٔ٤طلي٣ي حُزَٗخٓؾ حُِٓ٘٢
ُظ٘ل ٌ٤حَُٔ٘ٝع ٌٖٔ٣ٝطلي٣ي حُ٘ٓ٧ش حُُٓ٬ش ُ٤٘ٗ٨ش
رخ٫ػظٔخى ػِ ٠طويٓ َ٣ظ ٌٙٛ ٢ٓٞحُ٘ٓ٧ش ٖٓ ه ٍ٬حُ٘ٓ٧ش
حُظخُ٤ش:
74
- 1انضيٍ انًزفبئم ٞٛٝ :Optimistic Timeأه َٜكظَس
ُٓ٘٤ش ٌٖٔ٣إٔ ٣ظْ هُٜ٬خ ط٘ل ٌ٤حُ٘٘خ ١رخكظَح ٝإٔ ؿٔ٤غ
حُظَٝف ح٫هظٜخى٣ش ٝحُ٤ز٤ؼ٤ش طظْ رٌَ٘ ؿ٤ي.
- 2انضيٍ انًزشبئى ٞٛٝ :Pessimistic Timeأ ٍٞ٣كظَس
ُٓ٘٤ش ٌٓٔ٘ش ُظ٘ل ٌ٤حُ٘٘خ ١رخكظَح ٝإٔ ط٘ل ٌ٤حُؼَٔ طؼظَٟٚ
ؿٔ٤غ أٌٗخٍ حُؼوزخص ٌٓٔ٘ش حُليٝع.
- 3انضيٍ األكضش احزًبالً ٞٛٝ :Most Likely Timeحُلظَس
حُِٓ٘٤ش حُظ ٢طٔظَٔ ػخىس ُظ٘ل٘ٗ ٌ٤خٓ ١ؼ ٖٓ ٖ٤ه ٍ٬حُٞحهغ
حُؼِٔ٣ٝ .٢ظْ حُل ٍٜٞػٌِٛ ٠ح حُِٖٓ ٖٓ ٓظ ٢ٓٞح٧ػٔخٍ
حُٔ٘لٌس حُٔخروش ُٔؼَ ٌٙٛح٤٘ٗ٧ش.
ٝحٓظ٘خىحً اُ ٠طوي َ٣حُ٘ٓ٧ش حُؼ٬ػش حُٔخروش ُظ٘ل ٌ٤حُ٘٘خٗ ١ؤهٌ
حُظ٣ُٞغ ح٫كظٔخُ , Probability distribution ٢اً طوَ
حكظٔخ٫ص اٗـخُ حَُٔ٘ٝع ك ٖٓ ًَ ٢حُِٖٓ حُٔظلخثَ أٝ
حُِٖٓ حُٔظ٘خثْ ٣ٝظؼخظْ ح٫كظٔخٍ ك ٢حُِٖٓ حً٧ؼَ حكظٔخ.ً٫
-4انضيٍ انًزٕلغ ٣ :Expected Timeلٔذ حُِٖٓ
حُٔظٞهغ ٖٓ ٓظ ٢ٓٞحُ٘ٓ٧ش حُؼخُؼش ٝكوخً ُِوخٗ ٕٞحُظخُ:٢
أ +د 4 +ؿـ
ُ =
6
ٝػ٘ي ُ٣خىس حُٔي ٟر ٖ٤طويَ٣حص حُٞهض حُٔظلخثَ ٝحُٞهض
حُٔظ٘خثْ طِحى ىٍؿش ػيّ حُؼوش ُِٞهض حُٔظٞهغ حًُٔ٩ ُّ٬خٍ
حُ٘٘خ ١حُٔليىٝ .طٔظويّ ٘ٛخ رؼ ٞحُٔوخ ْ٤٣ح٩كٜخث٤ش ك٢
طوي َ٣حُظـَ٤حص ٝه٤خٜٓخ حُظ ٢طليع ك ٢طوي َ٣حٌُِٖٓٙٛ ٖٓ ,
حُٔوخ ْ٤٣حٗ٫لَحف حُٔؼ٤خٍٓٝ ١و٤خّ حُظ٘ظضٝ .طؼزَ ٌٙٛ
حُٔوخ ْ٤٣ػٖ ٓويحٍ حُِ٣خىس أ ٝحُ٘وٜخٕ ك ٢هٔ٤ش حُِٖٓ حُٔظلخثَ
ٝهٔ٤ش حُِٖٓ حُٔظ٘خثْ ٝحُِٖٓ حً٧ؼَ حكظٔخٌٛٝ ,ً٫ح ٣ؼ٘ ٢إٔ
75
ُ٣خىس هٔ٤ش حٗ٫لَحف ٝحُظ٘ظض ىُ َ٤ػِ٣ُ ٠خىس حُلَم ك٢
كٔخد هٔ٤ش ٝهض حُؼَٔ.
خبيغبً – رحذٚذ انًغبس انحشط :CP Critical Path
حُٔٔخٍ حُلَؽ ٞٛأٔٓ ٍٞ٣خٍ ػِ ٠حُٔو ٢٤حُ٘زٌَٜ٣ ٢
ٗو٤ش ريح٣ش حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢ر٘و٤ش ٜٗخ٣ظٝ ٚطيػ ٠ح٤٘ٗ٧ش حُظ٢
طوغ ػِ ٠حُٔٔخٍ حُلَؽ رخ٤٘ٗ٧ش حُلَؿش حُظ ٢اًح ٓخ أٗـِص
ك ٢حُٔٞحػ٤ي حُٔليىس ُٜخ طْ ط٘ل ٌ٤حَُٔ٘ٝع ٣زوخً ُِـي ٍٝحُِٓ٘٢
حُٔؼي ُ.ٚ
ُٝظلي٣ي حٝ٧هخص حً٧ؼَ طزٌَ٤حً ٝحٝ٧هخص حً٧ؼَ طؤهَ٤حً ٫ري ٖٓ
ٓؼَكش ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
أ -ريء ح٧ػٔخٍ حُٔزٌَس – إ ريء ح٧ػٔخٍ حُٔزٌَس ٘ٗ ١٧خ١
ٞٛأهَد ٝهض ٌٖٔ٣إٔ ٣زيأ ك ٚ٤حُ٘٘خ ١رخكظَح ٝإٔ ؿٔ٤غ
ح٤٘ٗ٧ش حُظ ٢طٔزو ٚهي ريأص ٝحٗظٜض كٝ ٢هظٜخ حُٔزٌَ.
حٗظٜخء ح٧ػٔخٍ حُٔزٌَس – إ حٗظٜخء ح٧ػٔخٍ د-
حُٔزٌَس ُِ٘٘خ ٞٛ ١حُٞهض حٌُ ٌٖٔ٣ ١إٔ ٘٣ـِ ك ٚ٤حُ٘٘خ١
اًح ريأ كٝ ٢هض أًؼَ طزٌَ٤حً .رٔؼ٘ ٠آهَ ٞٛحُزيء حً٧ؼَ
طزٌَ٤حً ٓ٠خكخً آُ ٚ٤يس اٗـخُ حُ٘٘خ.١
ٝرظلي٣ي ًَ ٖٓ حُزيء ٝحٗ٫ظٜخء ُِ٘٘خ ١حً٧ؼَ طزٌَ٤حً ٗلَٜ
ػِ ٠حُٞهض حُٗ٩ ُّ٬ـخُ حُ٘٘خ ١حٌُ٣ ١ؼي أٓخٓخً ُظ٘ل ٌ٤ح٧ػٔخٍ
ٝػِ٣ ٚ٤ـذ إٔ ٣ ٫ظؤهَ ط٘ل ٌ٤أ٣ش ػِٔ٤ش ػٖ آهَ ٓٞػي ٌٖٔ٣
إٔ طزيأ ك ٚ٤حُؼِٔ٤ش حُظخُ٤ش.
عـَٓ -بٚخ األػًبل انًزؤخشح – ُظلي٣ي حٝ٧هخص حً٧ؼَ طؤهَ٤حً
ُ٤٘ٗ٨ش ِِّ٣طلي٣ي ٜٗخ٣ش ح٧ػٔخٍ حُٔظؤهَس ٢ٛٝأهٝ ٠ٜهض
ٌٖٔ٣ك ٚ٤اٗـخُ حُ٘٘خ ١ى٣ُ ٕٝخىس حُٞهض حٌُُِ ٢ظ٘ل ٞٛٝ .ٌٙ٤أهَ
ريء ٓئهَ ُٔـٔٞػش ح٤٘ٗ٧ش حُٔخروش ُ ٚػِ ٠حُٔٔخٍ حٌَُٜ٣ ١
ٜٗخ٣ش حُٔو ٢٤حُ٘زٌ ٢رخُ٘٘خ ١حُٔؼ٘.٢
76
د -ثذاٚخ األػًبل انًزؤخشح – ٞٛٝأهٝ ٠ٜهض ٌٖٔ٣إٔ ٣زيأ كٚ٤
حُ٘٘خ ١ى ٕٝأ ٕ ٣ئهَ حُؼِٔ٤خص حُظخُ٤ش ُ.ٚ
ٓؼخٍ :كيى حُٔٔخٍ حُلَؽ ُٔوٗ ٢٤زٌٓ ٖٓ ٌٕٞٓ ٢ظش أكيحع
ٓٝظش أٗ٘٤ش.
حُِٖٓ رخ٣٧خّ حُ٘٘خ١
5 2-1
10 3-2
10 4-2
2 5-2
5 5-3
5 6-5
77
ٔ٣ٝظويّ حُٔٔخٍ حُلَؽ ًؤىحس كؼخُش ك ٢طو ٢٤٤حُوَحٍحص
ح٩ىحٍ٣ش رخ٫ػظٔخى ػِ ٠حُٔو٤٤خص حُ٘زٌ٤ش ٝحُٜيف حٓ٧خٓ٢
ٖٓ ا٣ـخى حُٔٔخٍ حُلَؽ ٞٛطلي٣ي حٓظَٔحٍ٣ش حُؼَٔ حُٔو.٢٤
78
انًحبضشح انغبثؼخ
اخزٛبس ٔرحذٚذ يٕلغ انًصُغ
يمشس اداسح يصبَغ األغزٚخ
إػذاد
انذكزٕس يحًٕد ٚبعٍٛ
انؼبو انذساع- 2019 ٙ
2020
79
اخزٛبس ٔرحذٚذ يٕلغ انًصُغ
80
حُِٖٓ ٓؼَ كـْ حُٔٞم ٝطٓٝ ٍٞ٤خثَ حُظٔ٣ٞن ٝطـٜٓ َ٤خىٍ
حُٔٞحى حُوخًّٔ ,خ إٔ حُظ ٍٞ٤حُٔٔظَٔ ك ٢حُٔٞح٬ٛص ٓٝٝخث٢
حُ٘وَ ٣ئى ١آَُ ٠حؿؼش حُؼي٣ي ٖٓ ح٫ػظزخٍحص حُٔظؼِوش رؤ٤ٔٛش
حُٔٞهغ٣ٝ .ظٞهق حهظ٤خٍ حُٔٞهغ ػِ ٠حُؼي٣ي ٖٓ حُؼٞحَٓ حَُث٤ٔ٤ش
ٝحُؼخٗ٣ٞش.
Pockweel ٝهي طز ٖٓ ٖ٤ىٍحٓش هخٓض رٜخ ًَٗش
standard com.ك ٢حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧ش ػِ٠
ًَٗ 4100ش ٘ٛخػ٤ش طٓٞؼض كٜٓ ٢خٗؼٜخ أ ٝأٜٗخ حهظخٍص
ٓٞحهغ ُٜخ َٓ ٍٝ٧س أ ٝأٜٗخ ٗوِض ٜٓخٗؼٜخ اُٞٓ ٠حهغ ؿي٣يس .إٔ
حهظ٤خٍ ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع ٣ظٞهق ػِ ٠حُؼٞحَٓ حَُث٤ٔ٤ش حُظخُ٤ش:
-1انمشة يٍ يصبدس انًٕاد األٔنٛخ:
ُٞٔ ٌٕٞ٣هغ حُٜٔ٘غ رخُوَد ٖٓ ٜٓخىٍ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش
أ٤ٔٛش ًزَ٤س ك ٢حُؼي٣ي ٖٓ حُٜ٘خػخص ,ك٤غ ٣ظْ طٞك َ٤هْٔ ٖٓ
طٌخُ٤ق حُ٘لٖ .كبًح ًخٗض حُٔٞحى حُوخّ ػوِ٤ش ٓؼَ ح٘ٔٓ٩ض
ٝحُٔؼخىٕ أً ٝزَ٤س حُلـْ رخُ٘ٔزش ُِِٔؼش حُٔ٘ظـش ًٔخ ٞٛحُلخٍ
ك٘ٛ ٢خػش حٍُٞم أً ٝخٗض حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش َٓ٣ؼش حُظِق ًٔخ ٞٛ
حُلخٍ ك٘ٛ ٢خػش ح٧ؿٌ٣ش حُٔللٞظش ًظؼِ٤ذ حُوَٝ٠حص
ٝحُلٞحً٘ٓٝ ٚظوخص حُ٧زخٕ ػ٘يٛخ ٖٓ ٌٕٞ٣حُٔٔظلٖٔ اهخٓش
حُٜٔ٘غ رخُوَد ٖٓ ٜٓخىٍ حُٔٞحى حُوخّ كظ ٠اًح طِ٤ذ حَٓ٧
ٗوَ حُِٔغ حُٔ٘ظـش أُٓ ٠خكخص رؼ٤يسًٔ ,خ أًِٗٔ ٚخ رؼي حُٜٔ٘غ
ػٖ ٜٓخىٍ حُٔٞحى حُوخّ ًِٔخ طؼ ٖ٤ػِ ٠حَُٔ٘ٝع إٔ ٣لظلظ
رٔوًِ ٕٝز ٖٓ َ٤حُٔٞحى حُوخّ ٝإٔ ٣ؤٓ ٜٚخكخص ٝحٓؼش
ُؼِٔ٤خص حُظوِٝ ٖ٣رٌُي طِىحى ٗلوخص حُظوِٝ ٖ٣ك ٢حُٞهض ٗلٔٚ
ِ٣ىحى حكظٔخٍ طٞهق ٍٞٛٝطِي حُٔٞحى ك ٢حُٞهض حُِٔٞ٤د
ٗظ٤ـش ُِوَِ حٌُ ١هي ٣ليع كٓٝ ٢خث ٢حُ٘وَ ٝحُٔٞح٬ٛص.
ٝرٌَ٘ ػخّ ٌٖٔ٣حُو ٍٞأٗ ٚػ٘يٓخ طِىحى ٗٔزش حُظٌخُ٤ق ػ٘ي ٗوَ
81
حُٔٞحى حُوخّ رخُ٘ٔزش ُِظٌخُ٤ق حٌُِ٤ش ُِِٔؼش ًِٔخ ُحىص أ٤ٔٛش
حُوَد ٖٓ ٜٓخىٍ حُٔٞحى حُوخّ ًِٔٝخ ط٘خهٜض ح٤ٔٛ٧ش حُ٘ٔز٤ش
ُظِي حُظٌخُ٤ق رخُ٘ٔزش ُِظٌخُ٤ق حٌُِ٤ش ُِِٔؼش ًِٔخ هِض أ٤ٔٛش
ػخَٓ حُوَد ٖٓ ٜٓخىٍ حُٔٞحى حُوخّ.
-2انمشة يٍ أعٕاق انزصشٚف:
إ اهخٓش حَُٔ٘ٝع رخُوَد ٖٓ أٓٞحم حُظ٣َٜق ٖٓ ٌٚ٘ٔ٣
هيٓش ُرخث٘ ٚرٌَ٘ أكٞ٣ٝ َ٠كَ ػِ ْٜ٤هٔٔخً ٖٓ طٌخُ٤ق حُ٘لٖ
ٝطظِ٤ٓ َٜس حُوَد ٖٓ أٓٞحم حُظ٣َٜق ٝحٟلش رخُ٘ٔزش
َُِٔ٘ٝػخص حُٜـَ٤س حُظ ٢طٜظْ رخٞٓ٧حم حُٔلِ٤ش حُظ ٢طَٜف
كٜ٤خ اٗظخؿٜخ .كٜٔخٗغ حُ٧زخٕ ػِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ طوٓ ْ٤ؼخِٜٓخ ك٢
كيٝى حُٔي٘٣ش أ ٝرخُوَد ٜٓ٘خ ًٌُٝي ٓؼظْ حُٔ٘خٍ٣غ حُظ ٢ط٘ظؾ
حُِٔغ َٓ٣ؼش حُظِق ًخُوزِ ٝأًؼَ أٗٞحع حُٔؤً٫ٞص .إ حُوَد
ٖٓ حٞٓ٧حم ٣ؼ ٢٤حُؼي٣ي ٖٓ حُِٔ٤حص ح٧هًَُٜٞٔ ٟش
حُل ٍٜٞػِ ٠هيٓخص ح٫هظٜخٝ ٖ٤٤ٛحُويٓخص حٌُٔ٘٤ش
ٝحُٜل٤ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش حُظ ٢طٌٓ ٕٞظٞكَس ك ٢حُٔيٕ رٌَ٘ ًز.َ٤
-3انمشة يٍ ٔعبئم انًٕاصالد ٔعٕٓنزٓب:
طؼي ٓٝخثَ حُٔٞح٬ٛص ٖٓ حُؼٞحَٓ حُٜخٓش حُظ ٢طئػَ ػِ٠
حهظ٤خٍ حُٔٞهغٌُٜ ,ح طٜظْ حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٔ٘٘آص حُٜ٘خػ٤ش رؤٕ
طٌ ٕٞهَ٣زش ٖٓ ٓل٤خص حٌُٔي حُلي٣ي٣ش ,ك٤غ طٞكَ حُو٤خٍحص
حُظ ٢طؼظزَ ِ٤ٓٝش ٗوَ ٍهٜ٤ش ٘ٓٝظظٔش ٘ٓٝخٓزش ٌُِؼٖٓ َ٤
حُِٔغ ٗ ٖٟٔزٌش ٝحٓؼش طَر ٢أ ْٛحُٔ٘خ٣ن ٝحٞٓ٧حم رزؼٜ٠خ
رؼ٠خًًٔ .خ ٣ؼٞٓ ٢٤هغ حَُٔ٘ٝع رخُوَد ٖٓ حَُ٤م حٓ٩لِظ٤ش
ِٓ٤س ًزَٗ ٟظَحً ُُٜٔٞش حٓظؼٔخٍ حُٔ٤خٍحص رؤٗٞحػٜخ حُٔوظِلش
ك ٢حُ٘وَ ٝحُٔٞح٬ٛصٝ .طوظِق أ٤ٔٛش ٓٝخثَ حُٔٞح٬ٛص
رخهظ٬ف أٗٞحػٜخ ًخُ٘وَ حُزَٝ ١حُزلَٝ ١حُـ ,١ٞك٤غ ِ٣ؼذ
82
حُ٘وَ حُـ ١ٞح ٕ٥ىٍٝحً ٛخٓخً ٝرخًٍُح ك ٢اٜ٣خٍ حُِٔغ اُ ٠أٓخًٖ
رؼ٤يس ٝرخَُٔػش حُٔ٘خٓزش.
-4انمشة يٍ يٕاعٍ األٚذ٘ انؼبيهخ:
طلظخؽ حُٜٔخٗغ اُ ٠حُ٤ي حُؼخِٓش هخٛش اًح ط٘ٞػض حكظ٤خؿخطٜخ
اُ ٠حُؼٔخٍ ٝحٓظِِّ ح َٓ٧طٞظ٤ق كجخص ٓوظِلش حُٜٔخٍس
ٝحُوزَس.
ٝطؼظزَ حُٔيٕ حٌُزَٝ ٟحَُٔحًِ حُٜ٘خػ٤ش ٓٞحهغ ٓٔظخُس ُٔؼَ
ٌٙٛحَُٔ٘ٝػخص ,اً طٞكَ كٜ٤خ ٓوظِق أٗٞحع حُؼَٔ.
-5انمشة يٍ يصبدس انغبلخ انكٓشثبئٛخ:
طٌَ٘ طٌِلش حُوٞس حُٔلًَش ٗٔزش ًزَ٤س ٖٓ حُظٌِلش حُٜ٘خث٤ش ُِِٔؼش
حُٔ٘ظـش ك ٢حٌُؼ ٖٓ َ٤حَُٔ٘ٝػخص حُٜ٘خػ٤شٌُٜ ,ح كبٕ طٞكَ
حُويٍس حٌَُٜرخث٤ش رخُظٞطَ حُٝ ُّ٬حٓ٧ؼخٍ حُٔؼوُٞش ك٤٘ٓ ٢وش
اهخٓش حُٜٔ٘غ أَٓ ٌُٜ ١ٍَٟٝح طْ اهخٓش حُؼي٣ي ٖٓ حُٜٔخٗغ
ٝحُٔ٘خٍ٣غ حُٜ٘خػ٤ش رخُوَد ٖٓ ٓل٤خص ط٤ُٞي حُ٤خهش.
حُؼٞحَٓ حُؼخٗ٣ٞشًٔ :خ إٔ حُيٍحٓش طِٛٞض اُ ٠إٔ حُؼٞحَٓ
حَُث٤ٔ٤ش حُٔخروش ػٞحَٓ أٓخٓ٤ش ك ٢حهظ٤خٍ ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع ك٢
ٗ٤خم ٓ٘٤وش هي طًٌ ٕٞزَ٤س ٓٝظٔؼش ,ؿ َ٤إٔ ٘ٛخُي ػٞحَٓ
أهَ ٟػخٗ٣ٞش طٔخػي ػِ ٠طؼٞٓ ٖ٤٤هغ حَُٔ٘ٝع ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ
إٔ ٌٙٛحُؼٞحَٓ ػخٗ٣ٞش رخُ٘ٔزش ُِؼٞحَٓ حُٔخروش ا ٫أٜٗخ هي طٔظِي
أ٤ٔٛش هخٛش ك ٢رؼ ٞحُٔـخ٫صٝ .أ ْٛطِي حُؼٞحَٓ:
- 1طٌخُ٤ق ه٤ؼش ح.ٍٝ٧
ٝ- 2ؿٞى حُٜ٘خػخص حٌُِٔٔش.
- 3طٞكَ حُٔ٤خ.ٙ
- 4رؼ ٞح٫ػظزخٍحص ح٧هَ٘ٛ – ٟخُي حػظزخٍحص أهَٟ
ُؼٞحَٓ طئػَ ػِ ٠حهظ٤خٍ ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع ٖٓٝأٓؼِظٜخ- :
ػخَٓ حٓ٧خٕ -حُٔ٘خم – حُظ٘ٔ٤ش.
83
صبَٛبً – يمبسَخ ث ٍٛانزًشكض ف ٙانًذٌ انكجشٖ ٔانشٚف:
أ -يضاٚب انزًشكض ف ٙانًذٌ:
-1طٞكَ ٓٝخثَ حُ٘وَ.
-2طٞكَ ٘ٛخػخص أهَ٣ ٟؼظٔي حَُٔ٘ٝع ػِ ٠اٗظخؿٜخ أٝ
هيٓخطٜخ.
-3طٞكَ ح٣٧ي ١حُؼخِٓش ػِ ٠حهظ٬ف ٓٔظ٣ٞخطٜخ.
-4طٞكَ َٓحًِ حُزلٞع ٝحُٔؼخٛي حُؼِ٤خ ٝحُ٤ٜجخص حُظـخٍ٣ش
ٝحُٜ٘خػ٤ش.
-5طٞكَ حُويٓخص ح٫ؿظٔخػ٤ش.
-6طٞكَ حُ٘ٞحك ٢ح٤٘ٓ٧ش رٌَ٘ أك.َ٠
ة -يغبٔا انزًشكض ف ٙانًذٌ:
-1حٍطلخع أٓؼخٍ حٍ٧حٝ ٢ٟحَُ٠حثذ ٛٝؼٞرش حُظٓٞغ ك٢
حُٔٔظوزَ.
ٝ -2ؿٞى هٞحٗ ٖ٤هخٓ٤ش رخُ٘ٔزش ُِ٠ـ٤ؾ ٝحُيهخٕ ٝطِٞع حُٔ٤خ.ٙ
-3حٍطلخع ٓٔظ ٟٞحَُٝحطذ ٝح٧ؿ.ٍٞ
عـ -يضاٚب انزًشكض ف ٙانشٚف:
- 1طٞكَ حٍ٧حٝ ٢ٟحٗولخ ٝأٓؼخٍٛخ.
- 2ػيّ ٝؿٞى هٞحٗ ٖ٤هخٓ٤ش رخُ٘ٔزش ُِ٠ـ٤ؾ ٝحُيهخٕ ٝطِٞع
حُٔ٤خ.ٙ
- 3حٗولخٗ ٝلوخص حُٔؼ٘٤ش ٖٓٝػْ حٗولخ ٝأؿ ٍٞحُؼٔخٍ
ٝطٌخُ٤ق حُؼَٔ.
٣- 4ؼظزَ حَُٔ٘ٝع ًًَِٔ ٗ٘خ ١حهظٜخى٣ ١ؼظٔي ػِ ٚ٤ح٧كَحى
ًٜٔيٍ َُُهًٝ ْٜؼخَٓ ٖٓ ػٞحَٓ طويٍٓٝ ْٜه.ْٜ٤
د -يغبٔا انزًشكض ف ٙانشٚف:
84
-1ػيّ طٞكَ ح٣٧ي ١حُؼخِٓش ٖٓ ٓوظِق حُٔٔظ٣ٞخص ٓٔخ ٜ٣ؼذ
ػِ ٠رؼ ٞحُٔ٘خٍ٣غ طؤٓٓ ٖ٤ظِ٤زخطٜخ ٖٓ ح٣٧ي ١حُؼخِٓش
حُٔ٘خٓزش.
-2ػيّ طٞكَ حُويٓخص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحُ٤ز٤ش رخٌَُ٘ حُٔ٘خٓذ.
-3حٍطلخع أهٔخ ١حُظؤٟٓ ٖ٤ي حُلَ٣ن ٝحَُٔهخص.
ٛ -4ؼٞرش طٞكَ حُ٤خهش حٌَُٜرخث٤ش ٝحُٔ٤خ ٙحُ٘و٤ش ٗٝزٌخص
حَُٜف حُـ٤يس.
ْـ -انزًشكض ف ٙانضٕاح:ٙ
طـٔغ حُٞ٠حك ٢رِ٤ٓ ٖ٤حص حُظًَِٔ ك ٢حُٔيٕ حٌُزَٟ
ٝحُظًَِٔ ك ٢حَُ٣ق رخُ٘ٔزش ُؼٞحَٓ ًؼَ٤س .اً إٔ حُٞ٠حك٢
طؼظزَ ٓؼَ حُٔيٕ ٖٓ ك٤غ حُوَد ٖٓ حُٔٞم ٝح٣٧ي ١حُؼخِٓش
َ٣ٝم حُٔٞح٬ٛصًٔ ,خ إٔ أٓؼخٍ حٍ٧ح ٢ٟكٜ٤خ ٍهٜ٤ش
ٗٔز٤خً ٔ٣ٝظ٤٤غ حَُٔ٘ٝع إٔ ٣ظٓٞغ كٜ٤خ ري ٕٝأ٣ش ٛؼٞرش.
صبنضبً – رحذٚذ يٕلغ انًششٔع:
إ حُٔٞهغ حُٔؼخَُُِٝ٘ٔ ٢ع أَٓ ٌٖٔ٣ ٫طٞكَ ٙكً ٢ؼٖٓ َ٤
حُلخ٫ص ٗظَحً ٕ٧حُؼٞحَٓ حُظ ٢طليى ٫ ٙطظلون ك ٢أكي حُٔٞحهغ
ر٣َ٤وش ٓؼِ ,٠رَ ٞ٣ؿي ٌَُ ٓٞهغ ِٓ٤حط ٚحُ٘ٔز٤ش٣ِ٣ٝ .ي ٖٓ
ٛؼٞرش طلي٣ي حُٔٞهغ ٝؿٞى رؼ ٞحُؼٞحَٓ حُ٘ٞػ٤ش حُظٌٖٔ٣ ٢
ه٤خٜٓخ رٔئَٗحص ًٔ٤ش ٝحُظٞ٣ ٫ ٢ؿي ِ٤ٓٝش ُِلٌْ ػِٜ٤خ ٟٓٞ
حُوزَس حُؼِٔ٤ش ُي ٟحُٔٔخٍُٓٔ ٖ٤ؼَ ٌٙٛح٧ػٔخٍ .اٟخكش ُٔخ
ٓزن طظٜق ػِٔ٤ش طلي٣ي ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع ر٤ز٤ؼش كًَ٤ش ,أ١
إٔ حُؼٞحَٓ حُٔليىس ُٔٞهغ حَُٔ٘ٝع طظـ َ٤رظـ َ٤حُِٖٓ.
٣ؼظزَ حُوَحٍ حُٔظؼِن رخهظ٤خٍ ٝطلي٣ي ٓٞهغ حُٜٔ٘غ ٖٓ أْٛ
حُوَحٍحص ِ٣ٞ٣ش ح٧ؿَ حُظ ٢طظوٌٛخ ح٩ىحٍسًُ ,ي إٔ حُٔٞهغ
٣ئػَ ػًِ ٠خكش حُظٌخُ٤ق حُؼخرظش ٝحُٔظـَ٤سًٔ ,خ إٔ ُٜخ أػَحً ًزَ٤حً
ػِ ٠حُيهَ .كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ كبٕ طٌِلش حُ٘وَ ُٞكيٛخ هي طَٜ
85
آُ ٖٓ %25 ٠ؼَ حُٔ٘ظؾ ,أ ١إٔ كٞحٍُ ٢رغ ىهَ حُٔ٘ظٔش
ٌٛ٣ذ ُظـ٤٤ش ًِلش ٗوَ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٖٓ ٜٓخىٍٛخ اُ ٠حُٜٔ٘غ
ًٌُٝي ٘ٛخى طٌِلش أهَ ٌٖٔ٣ ٟإٔ طظؤػَ رخُٔٞهغ ٓؼَ ًِلش
حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٝح٧ؿ ...ٍٞإ حُٔٞهغ ح٧ك٘ٓ ١٧ َ٠ظٔش ٣ؼظٔي
ػِ٣ ٠ز٤ؼش ح٧ػٔخٍ حُظ ٢طوٜٜض كٜ٤خ.
كخُٔٞهغ ح٧كُِٜ٘ٔ َ٠غ ٞٛحٌُ٣ ١ئى ١اُ ٠طٌخُ٤ق أهَ ,ك٢
ك ٖ٤إٔ حُٔٞهغ ح٧ك َ٠رخُ٘ٔزش ُِٔوخُٕ ٞٛحٌُ٣ ١ئى ١اُ٠
طول ٞ٤حُظٌخُ٤ق ٝك ٢حُٞهض ٗلٔ٣ ٚئى ١آَُ ٠ػش ك ٢طِْٔ٤
ِ٣زخص حُؼٔ٬ءٝ .رٌَ٘ ػخّ كبٕ حُٔٞهغ ح٧ك ٞٛ َ٠حٌُ٣ ١ئى١
اُ ٠ط٘ظ ْ٤حُٔ٘خكغ ُِٔ٘ظٔشٝ .طيػ ٞحُلخؿش ػ٘ي حهظ٤خٍ حُٔٞهغ
اُ ٠ح٧هٌ ر٘ظَ ح٫ػظزخٍ ٓخ:٢ِ٣
- 1اٟخكش كَٝع ؿي٣يس ُِٔ٘ظٔش ك ٢حٓ٧خًٖ حُظٞ٣ ٢ؿي كٜ٤خ
ِ٣ذ ػِ ٠حُِٔؼش حُٔ٘ظـش ,أ ٝػ٘ي اٟخكش ٓ٘ظؾ ؿي٣ي
ٔ٣ظيػ ٢طٔ٬٤ٜص ؿي٣يس أ ٝطو ٚ٤ٜكَع ؿي٣ي ُ.ٚ
- 2طوِ ٚ٤حُؼِٔ٤خص ك ٢حُٔٞهغ حُوي ْ٣رٔزذ ٗٞ٠د حُٔٞحى
ح٤ُٝ٧ش ,أ ٝطـ َ٤ك ٢أًٝحم حُٔٔظ ,ٖ٤ٌِٜأ ٝىه٘ٓ ٍٞخكْ
هٝ ١ٞرٌِلش أهَ ,أ ٝرٔزذ ػٞحَٓ حؿظٔخػ٤ش أ٤ٓ ٝخٓ٤ش.
86
ٓ٘خًٍش حُؼٔ٬ء ك ٢ط ْ٤ٜٔحُٔ٘ظؾ ٝرخُظخُ ٢ط ٖ٤ٔ٠كخؿخص
ٍٝؿزخص حُٔٔظ.ٖ٤ٌِٜ
-2انزكهفخ انكهٛخ:
ٝحُٜيف ٘ٛخ ٞٛحهظ٤خٍ حُٔٞهغ حٌُ ١طَحكو ٚأهَ حُظٌخُ٤قٌٙٛٝ ,
حُظٌخُ٤ق طظًِ ٖٔ٠لش حٝ ٍٝ٧حُز٘خء ٝحُؼَٔ ٝحُ٤خهش.
٠٣خف ٌُُي حٌُِق ؿ َ٤حُٔزخَٗس ٝحُظٜ٣ ٢ؼذ ه٤خٜٓخ ك٢
رؼ ٞح٧ك٤خٕ ًلويحٕ حُؼٔ٬ء رٔزذ ػيّ حٓ٫ظـخرش ُِ٤زخطْٜ
ُزؼي حُٔٞهغ ػًٌُ٘ٝ ْٜي ًِلش حُ٘وَ ُِٔٞحى ٗزٜ٘ٓ ٚؼش رٖ٤
حُٔٞحهغ حُٔوظِلش.
-3انًُبخ انًُبعت:
أ ١حهظ٤خٍ حُٔٞهغ ً ١حُز٤جش حُٔ٘خٓزش رل٤غ ٌٕٞ٣هَ٣زخً ٖٓ
حُٔئٓٔخص حُظ ٢طؼَٔ ك ٢حُٜ٘خػش ٗلٜٔخًٌُ .ي طؼظزَ
حُظٔ٬٤ٜص حُلٌ٤ٓٞش ٝهٞحٗ ٖ٤ط٘ـ٤غ حٓ٫ظؼٔخٍ ٝحُِٔح٣خ حُٔويٓش
أكي ػ٘خ َٛحُٔ٘خم حُٔ٘خٓذ.
-4انجُٛخ انزحزٛخ:
إ طٞكَ َ٣م حُٔٞح٬ٛص ٝحُ٤خهش حُُٓ٬ش ٓٝٝخثَ ح٫طٜخ٫ص
ٓ ْٜؿيحً ػ٘ي حهظ٤خٍ حُٔٞهغًٔ .خ إٔ طٞكَ حَُؿزش ُي ٟحُلٌٓٞش
ُٓ٬ظؼٔخٍ ك ٢حُز٘٤ش حُظلظ٤ش ٔ٣ؼَ ػخَٓ ؿٌد ٫هظ٤خٍ ٓٞهغ
ٓؼ.ٖ٤
َٕ -5ػٛخ انؼًبل:
إ ٓٔظ ٟٞحُٜٔخٍحص ُي ٟحُؼٔخٍ ٝحُٔٔظ ٟٞحُظؼِ٣ ٢ٔ٤ـذ إٔ
طٌٓ ٕٞظ٘خٓزش ٓغ حكظ٤خؿخص حُٔ٘ظٔشًٔ ,خ إٔ طٞكَ حَُؿزش
ٝحُويٍس ُي ٟح٧كَحى ُِظؼِْ أَٓ ٓ ْٜكٓ ٢ـخٍ حهظ٤خٍ حُٔٞهغ.
-6انمشة يٍ انًٕسد:ٍٚ
87
إ حُوَد ٖٓ حٍُٔٞى ٖ٣حٌُ ٌٖٔ٣ ٖ٣ح٫ػظٔخى ػِ ْٜ٤كٓ ٢ـخٍ
طِز٤ش حكظ٤خؿخص حُٔ٘ظٔش ٖٓ حُٔٞحى ٣ؼظزَ ٖٓ حُؼٞحَٓ حُٔ٘ـؼش
ػِ ٠حهظ٤خٍ حُٔٞهغ ًُ ٕ٧ي ٓ٤ئى ١اُ ٠طولًِ ٞ٤لش حُ٘وَ
ُِٔٞحى ٖٓ حٍُٔٞى اُ ٠حُٜٔ٘غ.
ًٔخ إٔ هَد حٍُٔٞى ٖٓ ٖ٣حُٜٔ٘غ ٓ ٌٖٔ٤حُٜٔ٘غ ٖٓ
حُل ٍٜٞػِ ٠حكظ٤خؿخط ٖٓ ٚحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش رؤَٓع ٝهض ٌٖٓٔ.
-7رٕفش انؼًبنخ:
إ حهظ٤خٍ حُٔٞهغ ر٘خءً ػِ ٠طٞكَ حُؼٔخُش حَُهٜ٤ش ؿً َ٤خف:
٫ري ٖٓ كٔخد اٗظخؿ٤ش حُؼَٔ ٕ٧اٗظخؿ٤ش حُؼَٔ طوظِق ٖٓ
ٓ٘٤وش ٧هَٝ .ٟػًُِ ٠ي كبٕ ح٩ىحٍس ٓٞف طٜظْ رخٗ٩ظخؿ٤ش
ٝرؤؿَ حُؼٔخٍ ًٔؼ٤خٍ ُِٔلخِٟش ر ٖ٤حُٔٞحهغ٣ٝ .ز ٖ٤حُوخٕٗٞ
حُظخُ ٢اٗظخؿ٤ش حُؼَٔ.
ًِلش حُؼَٔ ك ٢حُٔخػش
كهفخ انٕحذح =
ػيى حُٞكيحص حُٔ٘ظـش ك ٢حُٔخػش
ٝأهَ٤حً ٌٖٔ٣حُو ٍٞإٔ ػِ ٠حُٜٔ٘غ إٔ ٣وظخٍ حُٔٞهغ حٌُ١
٣لون ُِ٤ٓ ٚس ط٘خكٔ٤ش ؿ٤يس ٣ؼُِ هيٍط ٚحُظ٘خكٔ٤ش.
خبيغبً – خغٕاد اخزٛبس انًٕلغ ٌٖٔ٣ :إٔ طَٔ ػِٔ٤ش حهظ٤خٍ
حُٔٞهغ رخُوٞ٤حص حُظخُ٤ش:
- 1حهظ٤خٍ حُٔٞهغ حُؼخّ.
- 2حهظ٤خٍ حُٔ٘خ٣ن حُٔوزُٞش رٌَ٘ ػخّ ٖٟٔحُٔ٘٤وش
حُٔليىس رخُوٞ٤س ح.٠ُٝ٧
- 3حهظ٤خٍ أ ٝطلي٣ي حُٔٞحهغ حً٧ؼَ هز ٖٟٔ ً٫ٞحُٔ٘خ٣ن
حُٔليىس ك ٢حُوٞ٤س حُؼخٗ٤ش.
- 4حٓظويحّ أكي حُ٘ٔخًؽ حُٔظخكش ُظو ْ٣ٞحُزيحثَ.
- 5حُٔوخٍٗش ر ٖ٤حُزيحثَ ٝحهظ٤خٍ حُزي َ٣حُٔ٘خٓذ.
88
عبدعبً – عشٚمخ ثشأٌ – عجغٌٕ (انًُٕرط انًؼذل) فٙ
اخزٛبس يٕلغ انًصُغ:
٣ؼظٔي ٌٛح حًُ٘ٔٞؽ ػِ ٠أٓخّ حٓظؼٔخٍ ًَ حُؼٞحَٓ ًحص
حُؼ٬هش رخُٔٞهغ ٓٞحءً ًخٗض ػٞحَٓ ًٔ٤ش أّ ػٞحَٓ ٗٞػ٤ش .أٓخ
حُوٞ٤حص ٝكوخً ُ ٌٜٙحُ٣َ٤وش كًٔ ٢ٜخ:٢ِ٣
-1حٓظزؼخى أٞٓ ١هغ ٫طظٞكَ ك ٚ٤حُؼٞحَٓ حٓ٧خٓ٤ش أٝ
ح٫كظ٤خؿخص حٓ٧خٓ٤ش ُِٜ٘خػش:
اًح حكظَٟ٘خ إٔ طٞكَ حُٔ٤خ ٙأ ٝحٌَُٜرخء أٓخُٜٓ٘ ٢خػش
ٓؼ٘٤ش ,كبٕ ػيّ طٞكَ حُٔ٤خ ٙأ ٝحٌَُٜرخء كٞٓ ٢هغ ٓخ ٣ؼ٘٢
حٓظزؼخى ًُي حُٔٞهغ ٖٓ حُٔٞحهغ حُٔلظِٔش ُٔٞهغ حَُٔ٘ٝع.
٣ٝؤهٌ حُؼخَٓ حٓ٧خٓ ٢هٔ٤ش حُٜلَ أٝ ٝحكي ٛل٤ق.
كظٞكَ حُؼخَٓ ٣ؼ٘ ٢اػ٤خإ ٙحَُهْ ٝحكي ٝػيّ طٞكَ٣ ٙؼ٘٢
اػ٤خإ ٙحَُهْ ٛلَ.
-2كٔخد حُؼخَٓ حٌُٔٞٓ ٌَُ ٢هغ ٞٛٝحُؼخَٓ حٌٌُٖٔ٣ ١
ه٤خٓٓ ٚؼَ ًِلش حُؼَٔ ًِٝلش حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٌٖٔ٣ٝ ..إٔ ٌٕٞ٣
حُؼخَٓ ًٔٝ ٢أٓخٓ ٢ك ٢حُٞهض ٗلٔ ٚكظٞكَ حُؼٔخُش أٓخٓ٢
ٓؼًِٝ ً٬لش حُؼَٔ ًٔ٣ٝ .٢ظْ كٔخد حُؼخَٓ حٌُُِٔٞٔ ٢هغ
ًٔخ:٢ِ٣
أ -حُٔٞحهغ حُلي٣ش ٖٓ ك٤غ حُظٌخُ٤ق:
-1حُٔٞهغ ً ١حٌُِلش ح٧هَ ٣ؼ ٢٤حُؼخَٓ حٌُُِٔٞٔ ٢هغ هٔ٤ش
ٝحكي.
-2حُٔٞهغ ً ١حٌُِلش ح٧ػِ٣ ٠ؼ ٢٤حُؼخَٓ حٌُُِٔٞٔ ٢هغ
هٔ٤ش حُٜلَ.
د -حُٔٞحهغ حُ٤٤ٓٞش ٖٓ ك٤غ حُظٌخُ٤ق ٢ٛٝحُٔٞحهغ حُظ٢
طظُٞع ر ٖ٤ح٧ىٗٝ ٠ح٧ػِ ٠كظٔظويّ حُٔؼخىُش حُظخُ٤ش ُلٔخد
حُؼخَٓ حٌُُِٔٞٔ ٢هغ:
89
حٌُِلش ح٧ػًِِ – ٠لش حُٔٞهغ (أ)
انؼبيم انكً ٙنهًٕلغ (أ) =
حٌُِلش ح٧ػِ – ٠حٌُِلش ح٧هَ
-3كٔخد حُؼخَٓ حُ٘ٞػٞٓ ٌَُ ٢هغ ٞٛٝحُؼخَٓ حٌٌُٖٔ٣ ٫ ١
ه٤خٓ٤ًٔ ٚخً ٣ٝظْ كٔخر ٖٓ ٚه ٍ٬حُٔؼخىُش حُظخُ٤ش:
x nyn = aحُؼخَٓ حُ٘ٞػُِٞٔ ٢هغ أ
a=
= xnحُؼٞحَٓ حُ٘ٞػ٤ش ُِٔٞهغ
= ynأُٝحٕ حُؼٞحَٓ حُ٘ٞػ٤ش ٝحُظ ٢طليى ٖٓ هزَ حُزخكغ.
90
يضبل :طو ّٞاكي ٟحُٔ٘ظٔخص رخهظ٤خٍ ٓٞهغ ُٜٔ٘ؼٜخ حُـي٣ي ٝهي
كيىص ُٓ ٚظش ريحثَ ٝكوخً ُِٔؼِٓٞخص ٝحُز٤خٗخص حُظخُ٤ش:
رٕفش انجُٛخ انُمم رٕفش انًٕلغ انزكبنٛف
األعبعٛخ انغبلخ انؼًبنخ يهٌٕٛ
نٛشح
٢ٓٝ ؿ٤ي ؿ٤ي ؿ٤ي 30 1
ؿ٤ي ؿ٤ي ؿيحً ٓٔظخُ ٢ٓٝ 55 2
ٓٔظخُ ٢ٓٝ ؿ٤ي ؿ٤ي 41 3
ؿ٤ي ٓوزٍٞ ٢ٓٝ ؿ٤ي ؿيحً 35 4
ؿ٤ي ؿيحً ؿ٤ي ؿ٤ي ٢ٓٝ 39 5
ٓٔظخُ ؿ٤ي ؿيحً ؿ٤ي ؿيحً ؿ٤ي ؿيحً 32 6
انًغهٕة :حٓظويحّ ٣َ٣وش رَح – ٕٝؿزُٔ ٕٞظلي٣ي حُٔٞهغ
حُٔ٘خٓذ ٌُٜح حُٜٔ٘غ.
انحم:
أ -كٔخد هٔ٤ش حُؼخَٓ حٌُٔٞٓ ٌَُ ٢هغ ٖٓ حُٔٞحهغ حُٔلظَٟش
ُِٜٔ٘غ:
ّ = 1حُٔٞهغ ح٣ ٍٝ٧ؼ ٢٤حَُهْ ٝحكي.
ّ = 2حُٔٞهغ حُؼخٗ٣ ٢ؼ ٢٤حَُهْ ٛلَ.
أٓخ رو٤ش حُٔٞحهغ كظلٔذ ٖٓ حُٔؼخىُش حُٔخروش.
41 - 55
0.56 ّ= = 3
30 - 55
35 - 55
0.80 ّ= = 3
30 - 55
39 - 55
91
0.64 ّ= = 3
30 - 55
32 - 55
0.92 ّ= = 3
30 - 55
د -كٔخد حُؼٞحَٓ حُ٘ٞػ٤ش ُِٔٞحهغ ًُٝي رؼي طل َ٣ٞحُظويَ٣
اُ ٠أٍهخّ ك٤غ:
ٓٔظخُ = 1ؿ٤ي ؿيحً = 0.75ؿ٤ي = ٢ٓٝ 0.5أٓ ٝوزٍٞ
= ٛلَ.
ٝحُـي ٍٝحُظخُ٣ ٢زًُ ٖ٤ي:
انؼبيم رٕفش انجُٛخ انُمم انًٕلغ رٕفش
األعبعٛخ انغبلخ انُٕػٙ انؼًبنخ
- 0.3 0.2 0.1 0.4
0.4 0 0.75 0.5 0.5 1
0.55 0.5 1 1 0 2
0.65 1 0.5 0.5 0.5 3
0.375 0.5 0 0 0.75 4
0.475 0.75 0.75 0.5 0 5
0.875 0.75 1 0.75 1 6
92
ّ= 0.3 × 0.5 + 0.2 ×1+ 0.1 ×1 + 0.4 ×0 = 2
0.55
ّ0.3 ×1 + 0.2 ×0.5 + 0.1 × 0.5 + 0.4 × 0.5 = 3
= 0.65
ّ0.3 × 0.5 + 0.2 ×0 + 0.1 ×0 + 0.4 × 0.75 = 4
= 0.375
ّ× 0.75 + 0.2 × 0.75 + 0.1 × 0.5 + 0.4 ×0 = 5
0.475 = 0.3
ّ0.3 × 0.75 + 0.2 ×1 + 0.1 ×0.75 + 0.4 × 1 = 6
= 0.875
ؿـ -كٔخد ٓؼ٤خٍ حُظلُِٞٔ َ٤٠حهغ رخكظَح ٝإٔ حُؼخَٓ حٌُٔ٢
ى = ٝ 0.6حُؼخَٓ حُ٘ٞػ ٢ص= .0.4
ٓؼ٤خٍ طل َ٤٠حُٔٞهغ = حُؼخَٓ حٌُٔ × ٢ى +حُؼخَٓ حُ٘ٞػ× ٢
ف
93
ٖٓ حُـيٗ ٍٝـي إٔ حُٔٞهغ ٍهْ ( )6ك َٜػِ ٠أكٓ َ٠ؼ٤خٍ
طلُٞٔ َ٤٠هغ.
94
انًحبضشح الصبيُخ
دساعبد انغذٖٔ نهًشبسٚغ
انصُبػٛخ
يمشس اداسح يصبَغ األغزٚخ
إػذاد
انذكزٕس يحًٕد ٚبعٍٛ
انؼبو انذساع- 2019 ٙ
2020
95
دساعبد انغذٖٔ نهًشبسٚغ انصُبػٛخ
96
ٝطَؿغ أ٤ٔٛش ىٍحٓخص حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش َُِٔ٘ٝػخص اُ٠
ًٜٗٞخ أىحس ػِٔ٤ش طـ٘ذ حُٔٔظؼَٔ حُٔوخٝ َ٣طلَٔ حُؤخثَ
٤ٟٝخع حٞٓ٧حٍ ري ٕٝطلو٤ن ػخثي ,ًٌَ٣اً إٔ ٓؼَ ٌٙٛ
حُيٍحٓخص طٔزن اطوخً أ ١هَحٍ حٓظؼٔخٍٝ ١طزٝ ٖ٤ؿٞى ٓوخَ٣
ٓلظِٔش ٣زظؼي حُٔٔظؼَٔ ػٖ حُٟٔٞٞع حٓ٫ظؼٔخٍ٣ٝ ١ظـُِ ٚزلغ
ػٖ ري َ٣حٓظؼٔخٍ ١آهَ طـَ ُٚ ١ىٍحٓخص ؿي ٟٝحهظٜخى٣ش
ٝػ٘يٓخ طؼزض حُ٬ٜك٤ش ٔ٤٣جٖ حُٔٔظؼَٔ رؤٗٞٓ ٚف ٣لَٜ
ػِ ٠ػٞحثي ٓٞؿزش ٖٓ أٓٞحُ ٚحُٔٔظؼَٔس.
ٌٌٛٝح ٗـي إٔ ىٍحٓش حُـي ٟٝطٔخػي ُِ ٍٞٛٞاُ ٠أكَ٠
طوُِٞٔ ٌٖٔٓ ٚ٤ٜحٍى ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢طظٜق رخُ٘يٍس حُ٘ٔز٤ش
ٌٙٛٝحُظخَٛس ٓٞؿٞىس كٓ ٢ؼظْ حُي ٍٝحُ٘خٓ٤ش ك٤غ طٌٕٞ
حُٔٞحٍى ٓليٝىس ٓٔخ ٣ظِ٤ذ طلي٣ي أ٣ُٞٝخص حَُٔ٘ٝػخص
حُٔوظِلش حُظ ٢طلون كخثيس ُ٪هظٜخى حُ.٢٘٣ٞ
صبَٛبً – يفٕٓو ٔرؼشٚف انغذٖٔ االلزصبدٚخ:
٣وٜي ريٍحٓخص حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش ٓـٔٞػش ٖٓ حُظويَ٣حص
ٝح٫هظزخٍحص حُظ٣ ٢ظْ اػيحىٛخ ُِلٌْ ػِ٬ٛ ٠ك٤ش حَُٔ٘ٝع
حٓ٫ظؼٔخٍ ١حُٔوظَف أ ٝحُوَحٍ حٓ٫ظؼٔخٍ ١كٟٞ ٢ء طٞهؼخص
حُظٌخُ٤ق ٝحُؼٞحثي حُٔزخَٗس ٝؿ َ٤حُٔزخَٗس ٞ٣حٍ حُؼَٔ
ح٫كظَحَُِٝ٘ٔ ٢ٟعٝ .ػِ ٚ٤كبٕ ىٍحٓش حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش
٢ٛػزخٍس ػٖ ىٍحٓش ػِٔ٤ش طوي٣َ٣ش ٓٔزوش هزَ حُزيء رظ٘لٌ٤
حَُٔ٘ٝع ُِظؤًي ٖٓ كٖٔ حٓظـ ٍ٬حُٔٞحٍىٝ .طؼَف حُـيٟٝ
ح٫هظٜخى٣ش ((رؤٜٗخ ٓـٔٞػش حُيٍحٓخص ٝحُزلٞع حُُٓ٬ش
ُٔؼَكش ٓيٓ ٟخ ٣يٍ ٙحَُٔ٘ٝع ٖٓ ػٞحثي ُِٔٔظؼَٔ أ ٝحُٔـظٔغ
أٜٔ٤ٌُِ ٝخ)).
97
ٖٓٝحُظؼخٍ٣ق ُيٍحٓخص حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش ((أٜٗخ ٓـٔٞػش
ٖٓ حُيٍحٓخص حُظو٤ٜٜش حُٔظٌخِٓش حُظ ٢طـَُ ٟظوٓ ْ٤٤يٟ
٬ٛك٤ش َٓ٘ٝع حٓظؼٔخٍٓ ١ؼُ ٖ٤ظلو٤ن أٛيحف ٓظؼيىس)).
ٜ٣ٝق حُزؼ ٞىٍحٓخص حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش رؤٜٗخ حُ٣َ٤ن أٝ
حُـَٔ حٌُ٫ ١ري ٖٓ ػز ٍٙٞرٌَ٘ ٛل٤ق كظ ٌٖٔ٣ ٠حطوخً
حُوَحٍ حُٔ٘خٓذ حٌُ٣ ١لون حٛ٧يحف حُٔ٘٘ٞىس٣ٝ .ـي ٕٝإٔ
ػِٔ٤ش اػيحى حُز٤خٗخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش ٝط٤ٜ٘لٜخ ٝطز٣ٞزٜخ ٢ٛىٍحٓش
ؿي ٟٝحٓ٫ظؼٔخٍ ػْ ٣ظْ رخٓظويحّ ٓؼَ ٌٙٛحُيٍحٓش طوْ٤٤
حٓ٫ظؼٔخٍ ٝحطوخً حُوَحٍحص حُُٓ٬ش ر٘ؤٗ.ٚ
ٝطٟٞق ًخكش حُظؼخٍ٣ق إٔ ىٍحٓخص حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش ٓخ٢ٛ
ا ٫آِٞد ػُِٔ ٢ظوي َ٣حكظٔخ٫ص ٗـخف أ ٝكَ٘ َٓ٘ٝع ٓؼٖ٤
أ ٝكٌَس حٓظؼٔخٍ٣ش هزَ حُظ٘ل ٌ٤حُلؼًُِٝ ٢ي كٟٞ ٢ء هيٍس
حَُٔ٘ٝع أ ٝحُوَحٍ حٓ٫ظؼٔخٍ ١ػِ ٠طلو٤ن أٛيحف ٓؼ٘٤ش
ُِٔٔظؼَٔ.
صبنضبً – انًغبالد انزغجٛمٛخ نذساعخ انغذٖٔ االلزصبدٚخ:
٣ٝوٜي رٜخ أٝؿ ٚحٓ٫ظويحّ حُظ ٢طظْ كٜ٤خ حٓ٫ظؼخٗش ريٍحٓش
حُـي٧ ٟٝؿَ حُ ٍٞٛٞاُ ٠هَحٍ ٓؼ٣ ٖ٤ظؼِن رَٜف ٝاٗلخم
ٓزخُؾ ٓؼ٘٤ش ٓٔظوز ً٬ك ٢أٗ٘٤ش ٓظؼيىس ٝحُظٜ٘ٓ ٢خ.
-1إلبيخ يششٔػبد عذٚذح:
ك٤غ ٣ؼظزَ ٌٛح حُٔـخٍ ٖٓ أ ْٛحُٔـخ٫ص حُظٔ٣ ٢ظؼخٕ كٜ٤خ
ريٍحٓش حُـي٫ ٟٝطوخً هَحٍ ٣ظؼِن ربٗ٘خء َٓ٘ٝع ؿي٣ي .كبًح
أٍحى حُٔٔظؼَٔ إٔ ٣وَٝ٘ٓ ْ٤ػخً ٘ٛخػ٤خً ٣ظؼ ٖ٤ػِ ٚ٤كٌٙٛ ٢
حُلخُش إٔ ٣و ّٞربػيحى ىٍحٓش ؿي ٟٝطٟٞق ُ ٚآٌخٗخص ٗـخف
حَُٔ٘ٝع حٌُ ١ٞ٘٣ ١اٗ٘خءٞ٣ ٙحٍ حُؼَٔ ح٫كظَح ٢ٟحُٔليى
)1د.طاهز هىسً عطيت – دراست الجذوي للوشزوعاث الصناعيت – دار النهضت القاهزة.1982 ,
98
ُ٘ٞع حُ٘٘خٝ ١كـْ حَُٔ٘ٝع ٝكـْ حٗ٩ظخؽ حُٔٔظٜيف٣ٝ .ؼ٘٢
ًُي إٔ أٓخّ حُٔٔظؼَٔ حٌُ٣َ٣ ١ي اٗ٘خء َٓ٘ٝع ٓؼ ٖ٤أٗ٘٤ش
ٓظؼيىس ٘ٗ ًَ ٖٟٔٝخ ١ريحثَ ٓوظِلش ٌُُي ٫ري ٖٓ ػَٔ
ىٍحٓش ؿي ٟٝطل٤ِ٤ٜش ه ٍ٬ػَٔ حَُٔ٘ٝع ح٫كظَح٣ٝ .٢ٟظْ
ػَٔ ىٍحٓش حُـيُ ٟٝز٤خٕ حُظٌخُ٤ق ٝحَ٣٩حىحص حُٔظٞهؼش ٝػَٔ
ٓوخٍٗش رٜٔ٘٤خ ٓغ ح٧هٌ ر٘ظَ ح٫ػظزخٍ هٔ٤ش حُ٘وٞى حُِٓ٘٤ش
ٝحُوٞس حَُ٘حث٤ش ٝحُظ٠وْ.
-2انزٕعغ االعزضًبس٘:
كٓ ٢ؼَ ٌٙٛحُلخُش ٗـي إٔ حَُٔ٘ٝع هخثٔخً كؼ٣ٝ ً٬ؼَٔ كٓ ٢ـخٍ
حٗ٩ظخؽ ْ٤ُٝرخَُٔ٘ٝع حُـي٣ي ٌُٖٝحُٔوظٝ ٖ٤ٜحُٔ٘ظٖٔ٤
ُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؽ ٣ـي ٕٝإٔ حُٔٞم ٓ٘خٓذ ُز٤غ ًٔ٤خص أًزَ ٖٓ
حٗ٩ظخؽ ٝطلو٤ن أٍرخف ٖٓٝػْ ٣ـذ حُظٓٞغ ك ٢حٓ٫ظؼٔخٍ رِ٣خىس
ه ١ٞ٤حٗ٩ظخؽ ٝكظق حٓظؼٔخٍحص ؿي٣يس٣ٝ .ظْ ًُي ك ٢أكي
ح٫طـخٛخص حُظخُ٤ش:
أ -اٗ٘خء ه ٢اٗظخؽ اٟخك ٢ؿي٣ي ٟ٩خكش ٓ٘ظـخص ؿي٣يس.
اٗ٘خء كَع ؿي٣ي ك٤٘ٓ ٢وش ؿـَحك٤ش ؿي٣يس. د-
ؿـ٣ُ -خىس حُ٤خهش حٗ٩ظخؿ٤ش َُِٔ٘ٝع حُوخثْ.
-3االحالل ٔانزغذٚذ:
طظ َٜىٍحٓش حُـي٘ٛ ٟٝخ آٌخٗ٤ش حٓظزيحٍ آُش ؿي٣يس ُظلَ ٓلَ
حُ٥ش حُوئ٣ش ك٤غ إٔ حُؼَٔ ح٫كظَحُ٦ُ ٢ٟش حُوئ٣ش ٌٕٞ٣هي
حٗظٝ ٠ٜأٛزلض ؿٓ َ٤ـي٣ش حهظٜخى٣خًُٔٝ .خ ًخٗض ح٫٥ص
حُـي٣يس ًحص أٗٞحع ٓظؼيىس ٝحٓظ٤خػخص ٓوظِلش ٝطٌخُ٤ق ٓظزخ٘٣ش
ٌُُي ٣ـذ ػَٔ ىٍحٓش ؿي ٟٝطل٤ِ٤ٜش طزَُِٝ٘ٔ ٖ٤ع ٓخ طلووٚ
ػِٔ٤ش حٓ٫ظزيحٍ ٖٓ كٞحثي.
-4انزغٕس انزكُٕنٕع:ٙ
99
٣ٝوٜي رٍ ٚؿزش اىحٍس حًَُ٘ش ك ٢طز٘ ٢ٔٗ ٢أ ٝأِٓٞد ؿي٣ي
ٓظ ٍٞ٤ك ٢ػِٔ٤ش حٗ٩ظخؽ٘ٛٝ .خ ٣ظْ ػَٔ ىٍحٓش ؿي ٟٝطل٤ِ٤ٜش
ُؼِٔ٤ش حٓظويحّ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُـي٣يس ري ٖٓ ً٫حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُوئ٣ش.
ٝكٟٞ ٢ء ٌٙٛحُيٍحٓش ٣ليى حُٔٔظؼَٔ آٌخٗ٤ش حُظل ٍٞاُ٠
حُ٘ٔ ٢حُـي٣ي.
ساثؼبً :دساعخ انغذٖٔ انمبََٕٛخ ٔانجٛئخ:
طؼظزَٓؼَ ٌٙٛحُيٍحٓش ريح٣ش حُيٍحٓخص حُظل٤ِ٤ٜش ُيٍحٓش
حُـي ٟٝحُظ٣ ٢و ّٞرٜخ هزَحء ٓوظ ٕٜٞكٓ ٢ـخٍ حُوخٕٗٞ
ٝحُظَ٘٣غ حُوخ ٙرخٓ٫ظؼٔخٍ ٝحُظَ٘٣غ حُٔخُٝ ٢حُ٣َ٠ز٢
ٝطَ٘٣ؼخص حُؼَٔ ٝح٧ؿٝ ٍٞؿَٛ٤خ ٖٓ حُوٞحٗ ٖ٤حُظ ٢طئػَ
ػِ ٠أىحء حَُٔ٘ٝع.
٣ٝظَطذ ػِٜ٤خ اَ٣حىحص ٓظٞهؼش ٗخطـش ػٖ ِٓح٣خ طٔ٘لٜخ حُيُٝش
َُِٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش ٍؿزش ٜٓ٘خ ك ٢ط٘ـ٤غ حٓ٫ظؼٔخٍحص.
ًٔخ طظ ٌٙٛ ٖٔ٠حُظَ٘٣ؼخص هٞ٤ى ٝحُظِحٓخص طظؼِن رٔ٘خم
حٓ٫ظؼٔخٍ .رخٟ٩خكش ُؼ٘خ َٛحُز٤جش حُظٞ٣ ٢ؿي كٜ٤خ حٓ٫ظؼٔخٍ
ٓٝخ َ٣طز ٢رٜخ ٖٓ ِٓح٣خ أ ٝحُظِحٓخص أ ٝطٌخُ٤ق.
ٝك ٢ىٍحٓش حُـي ٟٝحُوخٗ٤ٗٞش ٝحُز٤ج٤ش ٣ظْ ىٍحٓش هٔٔش ػ٘خَٛ
أٓخٓ٤ش :٢ٛ
- 1طلِ٘ٓ َ٤خم حٓ٫ظؼٔخٍ.
- 2ىٍحٓش ٝطلِ َ٤هٞحٗ ٖ٤حٓ٫ظؼٔخٍ.
- 3كٞحكِ ٝهٞ٤ى حٓ٫ظؼٔخٍحص.
- 4حػظزخٍحص حهظ٤خٍ حٌَُ٘ حُوخَُِٗٝ٘ٔ ٢ٗٞع حٓ٫ظؼٔخٍ.١
- 5ػ٘خ َٛحُز٤جش.
-1رحهٛم يُبخ االعزضًبس – ٣ٝوٜي ر ٚىٍحٓش ًخكش حُٔظـَ٤حص
حُٔئػَس ػِ ٠حٓ٫ظؼٔخٍ ك٢
100
حُيُٝش حُظ٣ ٢وخّ كٜ٤خ حَُٔ٘ٝعٝ .رخُظلي٣ي ٣ـذ ىٍحٓش
حُ٘وخ ١حُظخُ٤ش:
أ -حُؼخىحص ٝحُظوخُ٤ي ٝحُؼَف ٝحُؼخىس ح٫ؿظٔخػ٤ش.
د -حٌُٔٛذ حُٔ٤خٓٝ ٢حُ٘ظخّ ح٫هظٜخى.١
ؿـ٤ٓ -خٓخص طلي٣ي حٓ٧ؼخٍ ٝاػخٗخص حٗ٩ظخؽ.
ىٓ -ليىحص حٌُِٔ٤ش ٝح٧ؿ.ٍٞ
ٛـ -ح٧ؿِٜس ح٩ىحٍ٣ش ٝحَُهخر٤ش حُظ ٢طٔ٘ق حُظَه.ٚ٤
-2دساعخ ٔرحهٛم انمٕاَ ٍٛانًؤصشح ػهٗ االعزضًبس ٔانًُظًخ
نّ:
٣ـذ ػِ ٠حُٔٔظؼَٔ إٔ ٣و ّٞريٍحٓش حُوٞحٗ ٖ٤حُؼخٓش حُظ٢
ٌٖٔ٣إٔ ٌٕٞ٣كٜ٤خ طَ٘٣ؼخص طئػَ ػِ ٠طٌخُ٤ق ٝاَ٣حىحص
حَُٔ٘ٝعٓ .ؼَ حُوخٗ ٕٞحُٔيٗٝ ٢حُوخٗ ٕٞحُظـخٍُِ ١ظؼَف
ػِ ٠أكٌخّ ٌٙٛحُوٞحٗ ٖ٤كٔ٤خ ٣ظؼِن رخُوٞحػي حُؼخٓش ُِٔحُٝش
حُ٘٘خ ١حٓ٫ظؼٔخٍٝ ١أكٌخّ حُٔيٝ ٖ٤٘٣حُيحث٘ٝ ٖ٤كخ٫ص
ح٩كٝ ّ٬حُظٜل٤ش.
-3ػُبصش انجٛئخ – ٣ٝظ ٖٔ٠ىٍحٓش ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
أ -حُؼ٘خ َٛحُٔ٤خٓ٤ش ُِز٤جش٣ٝ :وٜي رخُؼ٘خ َٛحُٔ٤خٓ٤ش ُِز٤جش
ٓ٤خٓش حُلٌٓٞش ك ٢حُظؼخَٓ ٓغ حٓ٫ظؼٔخٍ ح ُٔلِٝ ٢ح٧ؿ٘ز٢
ٓٝخ اًح ًخٗض طو ّٞػِ ٠ط٘ـ٤غ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢أ ٝطلَ٤٠
حٓظؼٔخٍحص ىٓ ٍٝؼ٘٤ش.
د -ػ٘خ َٛحهظٜخى٣ش ُِز٤جش٣ٝ :وٜي رٜخ ػ٘خ َٛحُلِٔلش
ح٫هظٜخى٣ش ُِيُٝش ٝحُ٘ظخّ ح٫هظٜخى ١حُٔ٤زن كٜ٤خ ٓٝيٟ
حَُٝحؽ أ ٝحٌُٔخى ح٫هظٜخىٝ ١حُز٤خُش حُٔٞؿٞىس ك ٢حُٔـظٔغ
أ ٝح٤٘ٗ٧ش ح٫هظٜخى٣ش.
101
عـ -ػُبصش اعزًبػٛخ نهجٛئخ٣ٝ :وٜي رٜخ حُؼخىحص ٝحُظوخُ٤ي
ح٫ؿظٔخػ٤ش حُٔ٘ـؼش أ ٝحُٔؼَهِش ُِ٘٘خ ١ح٫هٜخىٝ ١أٗظٔش
حُٔ٠خٕ ح٫ؿظٔخػٝ ٢حُظؤٓ.ٖ٤
ى -ػُبصش لبََٕٛخ ٣ٝ :وٜي رٜخ حُٔئٓٔخص حُظَ٘ػ٤ش حُظ٢
٣ـذ حُِـٞء اُٜ٤خ ُلْٔ حُِ٘حػخص ر ٖ٤حُٔ٘خٍ٣غ ٝح٧كَحى ٖٓ
ٗخك٤ش ٝر ٖ٤حُٔ٘خٍ٣غ ٓغ رؼٜ٠خ حُزؼٗ ٖٓ ٞخك٤ش ػخٗ٤ش.
ٛـ -ػُبصش فُٛخ نهجٛئخ٣ٝ :وٜي رٜخ حُـٞحٗذ حُل٘٤ش حُظٌٖٔ٣ ٢
طٞحكَٛخ ك ٢ىػْ حَُٔ٘ٝع.
-ٝػُبصش أخشٖ ٓ :ؼَ حَُٔحكن حُؼخٓش َٝ٘ٓٝػخص حُز٘٤ش
حٓ٧خٓ٤ش ك ٢حُز٤جش ٝحُظَٝف حُـ٣ٞش ٝحُ٤ز٤ؼ٤ش.
خبيغبً – دساعخ انغذٖٔ انزغٕٚمٛخ:
طؼظزَ ىٍحٓش حُـي ٟٝحُظٔ٣ٞو٤ش ٖٓ أ ْٛحُيٍحٓخص حُظل٤ِ٤ٜش
حُظ ٢طـَُِ ١لٌْ ػِ ٠ؿي ٟٝحَُٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش رٌَ٘
ػخّ ,اً أٜٗخ طظ٘خ ٍٝحَ٣٩حىحص حُظ ٖٓ ٢حُٔظٞهغ إٔ ٣لووٜخ
حَُٔ٘ٝع هٞ٘ٓ ٍ٬حص ػَٔ ٙح٫كظَح ٢ٟك ٢ظَ حُظَٝف
حُٔوظِلش حُٔل٤٤ش رخٞٓ٧حم حُيحهِ٤ش ٝحُوخٍؿ٤شٝ .طؼظزَ ىٍحٓش
حُـي ٟٝحُظٔ٣ٞو٤ش أٓخٓ٤ش ٌٖٔ٣ ٫ػَٔ ىٍحٓش حُـي ٟٝحُٔخُ٤ش
ٝحُظـخٍ٣ش ري ٕٝحٓظويحّ ٗظخثـٜخ ُظوي َ٣أ ْٛر٘ٞى حُظيكوخص
حُظوي٣َ٣ش حُيحهِش َُِٔ٘ٝع ه ٍ٬ػَٔ ٙح٫كظَحٓٝ ٢ٟوخٍٗش
ًُي رخُظٌخُ٤ق حُٔظٞهؼش أ ٝحُظيكوخص حُ٘وي٣ش حُوخٍؿ٤ش ٣ٝ .ـذ
ٓ٬كظش أٗ ٚػ٘ي اػيحى ىٍحٓش حُـي ٟٝحُظٔ٣ٞو٤ش ٣ـذ حُظلَهش
ر ٖ٤حُِٔغ ح٫ػظ٤خى٣ش حُٔؼَٝكش ُي ٟحُٔٔظٝ ٖ٤ٌِٜحُِٔغ حُـي٣يس
حُظ ُْ ٢طيهَ حٞٓ٧حم رؼي ٝحُظ ٢طلظخؽ اُ ٠حُزلغ حُٔ٤يحٗ٢
ٝح٫هظزخٍ حُظٔ٣ٞوُ ٢ز٤خٕ ٓي ٟحٓظـخرش حُٔٞحُِ ٖ٤٘٣يػخ٣ش.
ٝطظ٘خ ٍٝىٍحٓش حُـي ٟٝحُظٔ٣ٞو٤ش حُٔٞح٤ٟغ حُظخُ٤ش:
- 1طلي٣ي ٗٞع حُٔٞم.
102
- 2طلي٣ي كـْ حُٔٞم.
- 3طلي٣ي حَُ٘٣لش حُظٔ٣ٞو٤ش.
- 4طلي٣ي أك َ٠حٓ٧ؼخٍ ُز٤غ حُٔ٘ظـخص.
عبدعبً – دساعخ انغذٖٔ انفُٛخ نهًششٔع:
طظؼِن حُيٍحٓش حُل٘٤ش أ ٝحُٜ٘يٓ٤ش ُـي ٟٝحَُٔ٘ٝع رؼيى ٖٓ
حُ٘وخ ١حُٔليىس ٣وظٜ٘ٓ ًَ ٚخ رٞظ٤لش ٓؼ٘٤ش طؼٗ ٢٤ظخثؾ ًحص
ى٫٫ص ٛخٓش ُِلٌْ ػِ٬ٛ ٠ك٤ش حَُٔ٘ٝع ُِظ٘لٝ ٖٓ ٌ٤ؿٜش
حُ٘ظَ حُل٘٤ش أ ٝحُٜ٘يٓ٤ش٣ٝ .و ّٞربؿَحء ٓؼَ ٌٙٛحُيٍحٓش
حُوزَحء حُل٘ ٕٞ٤حٌُ ٖ٣طٌٔ٘ ْٜطوٜٜخط ٖٓ ْٜحُلٌْ ػِ٠
٬ٛك٤ش ٓوظِق حُـٞحٗذ حُل٘٤ش حُُٓ٬ش ٘ٗ٩خء حَُٔ٘ٝع.
ٗٝز ٖ٤كٔ٤خ ٢ِ٣أ ْٛحُٞظخثق حُِٔٞ٤د حُو٤خّ رٜخ ك ٢ىٍحٓش
حُـي ٟٝحُل٘٤ش أ ٝحُٜ٘يٓ٤ش:
-1طلي٣ي كـْ حٗ٩ظخؽ – حٌُ٣ ١ؼظٔي ػِ ٠حُِ٤ذ حٌُُِِِٔ ٢ؼش
َٓٝ٤كخً ٓ٘ ٚحٗ٩ظخؽ حُٔلِ ٢حُٔظخف ٠٣خف اُ ٚ٤حٗ٩ظخؽ حُٔظٞهغ
َُٔ٘ٝػخص أهَ ٟؿخٍ ١ط٘لٌٛ٤خ.
-2طلي٣ي كـْ حَُٔ٘ٝع – ٝحٌُ٣ ١ظٞهق ػِ ٠حُؼ٘خ َٛحُظخُ٤ش:
أ ٓ -ي ٟطٞحكَ حُٔٞحى حُوخّ ٝح٣٧ي ١حُؼخِٓش ٝحُويٓخص
ح٧هَ ٟحُٔوظِلش.
حُلـْ ح٫هظٜخىُِ ١ؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش. د-
ؽ -ىٍؿش حُظؼو٤ي ح٩ىحٍٝ ١حُظ٘ظُِٞ ٢ٔ٤كيس حٗ٩ظخؿ٤ش.
ىٓ -ي ٟط٘ظض حُِ٤ذ أ ٝطًَ ِٙ٤ػِ٘ٓ ٠ظـخص حَُٔ٘ٝع.
-3حهظ٤خٍ ٓٞهغ حَُٔ٘ٝع٘ٛٝ :خ ٣ـذ ىٍحٓش ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
أ٤ٓ -خٓش حُيُٝش كٓ ٢ـخٍ ط ٖ٤٣ٞحَُٔ٘ٝػخص.
د -طٌخُ٤ق حُ٘وَ.
ؽ -طٌخُ٤ق حُؼٔخُش.
ى -طٌخُ٤ق حُظؤٓ.ْ٤
103
ٛـ -طٌخُ٤ق حُظ٘ـ.َ٤
-ٝطٞحكَ حَُٔ٘ٝػخص حُظ ٌٖٔ٣ ٢حٓ٫ظلخىس ٜٓ٘خ ًٌُٝي
حَُٔحكن ٝحُويٓخص حُٔظخكش.
-4طلي٣ي حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش٣ٝ :وٜي رٌُي طلي٣ي أ ْٛحُؼِٔ٤خص
حُل٘٤ش حُظٞٓ ٢ف ٣و ّٞرٜخ حَُٔ٘ٝع ٓؼَ ػِٔ٤خص حُظؼو– ْ٤
كَٝ ١طو٘ َ٤حُٔ٘ظؾ – حُظؼزجش – حُظـِ٤ق ...
-5حهظ٤خٍ ٓؼيحص حٗ٩ظخؽَ٣ٝ :حػ ٠ػ٘ي حهظ٤خٍ حُٔؼيحص ٓخ:٢ِ٣
أ٬ٓ -ءٓظٜخ ِٞٓ٧د حٗ٩ظخؽ حُٔظزغ.
د -طظٞحكن ٓغ ًٔ٤ش حٗ٩ظخؽ حُِٔٞ٤د طلو٤وٜخ.
ؿـ -حُظٌخُ٤ق حَُأٓٔخُ٤ش.
ى -حكظٔخ٫ص حُظوخىّ ٝظٓ ٍٜٞؼيحص ؿي٣يس ٝكي٣ؼش.
ٛـٓ -ؼخَٓ حٛ٫ظ٬ى.
-ٝحَُٜٔٝكخص ؿ َ٤حُٔزخَٗس ُِٔؼيحص حُٔٔظويٓش.
-6طوي َ٣حُوخٓخص ٝحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش٣ :ؼَٔ كَ٣ن حُزلغ ػِ٠
طوي َ٣حكظ٤خؿخص حٗ٩ظخؽ ٖٓ ٓوظِق حُٔٞحى ٝحُوخٓخص ح٤ُٝ٧ش
ٝحُ٤٤ٓٞش٣ٝ .ظْ حُظوي ٖٓ َ٣حُ٘خك٤ش حُل٘٤ش ػِ ٠أٓخّ
حٌُٔ٤خص حُِٔٞ٤رش ٖٓ ٌٙٛحُوخٓخص ػْ كٔخد هٔ٤ظٜخ.
-7طوي َ٣كخؿش حَُٔ٘ٝع ٖٓ ح٣٧ي ١حُؼخِٓشٌٛٝ :ح ٣ظِ٤ذ
طلي٣ي ػيى حُؼٔخٍ حُُِ ٖ٤ُٓ٬ؼَٔ كٓ ٢وظِق ح٧هٔخّ ٖٓٝ
ٓوظِق ح٫هظٜخٛخص ح٩ىحٍ٣ش ٝحُل٘٤ش ٝحُٔٔخػيس ٝحُويٓخص
حُٔؼخٗٝشًٔ .خ ٣ـذ طلي٣ي ٓٔظ ٟٞحُٜٔخٍس حُِٔٞ٤رش ٌَُ
طو ًَٝ ٜٚهْٔ أ ٝاىحٍس أ ٝكَع.
-8حُظو ٢٤٤حُيحهَُِِٝ٘ٔ ٢ع٘ٛ :خ ٣و ّٞكَ٣ن حُيٍحٓش ُِـيٟٝ
حُل٘٤ش رظو ٢٤٤حُٔٔخكش حٌُِ٤ش َُِٔ٘ٝع رل٤غ ٣ظْ طلي٣ي
ٓٔخكش ًَ هْٔ ٖٓ أهٔخّ حَُٔ٘ٝع ٔٓٝخكش ًَ اىحٍس ٖٓ
اىحٍحص حَُٔ٘ٝع ٞٓٝهؼٜخًٔ .خ ٣ظْ طلي٣ي حُٔٔخكش حٌُِ٤ش
104
حُٔ٘خٓزش َُِٔ٘ٝع ٝحُظ ٌٖٔ٣ ٢إٔ طٔظٞػذ ًخكش ح٩ىحٍحص
ٝح٧هٔخّ ٍٗٝٝخص حٗ٩ظخؽ ٝحَُ٤م حُيحهِ٤ش ٝحَُٔٔحص
حُُٓ٬ش ُٔ َ٤حُٔ٤خٍحص ٝحُؼَرخص ٓٞحءً ػ٘ي ط٣ٍٞي حُٔٞحى
حُوخّ أ ٝحُ٤٤ٓٞش أ ٝػ٘ي ط٣َٜق حُِٔغ حُٔ٘ظـش.
٣ٝظِ٤ذ حُظو ٢٤٤حُيحهَُِِٝ٘ٔ ٢ع طلي٣ي رٞحرخص ىه ٍٞحُؼٔخٍ
ٝىه ٍٞحُؼٔ٬ء ٝأٓخًٖ حٗظظخٍُِ ْٛل ٍٜٞػِ ٠حُِٔغ أٝ
حُويٓخص حُظ٣ ٢ويٜٓخ حَُٔ٘ٝع ٝرٞحرخص حُوَٝؽ أ٠٣خً.
٣ٝـذ َٓحػخس ح٫ػظزخٍحص حُظخُ٤شػ٘ي حُظو٨ُ ٢٤٤هٔخّ ٝطلي٣ي
حُٔٔخكش حُِٔٞ٤رش ٌَُ هْٔ:
أ -طلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُٟٞغ ح٫٥ص ٝحُٔؼيحص ىحهَ حُؤْ
ًُٝي رٔٔخػيس حُز٤خٗخص ٝحُٔؼِٓٞخص حُل٘٤ش حُٔٞؿٞىس ُيٟ
حًَُ٘خص حُٔ٘ظـش ُ٫٦ص ٝحُٔؼيحص حُظ ٢ػخىس ٓخ ُ ٌٕٞ٣يٜ٣خ
حُؼي٣ي ٖٓ حُز٤خٗخص حُوخٛش ػٖ ِٓ٤حص ح٫٥ص ٞٓٝحٛلخطٜخ
ٝحكظ٤خؿخطٜخ ٖٓ حُٔٔخكش ٝحُ٤ٜخٗش ٝحُظ٘ـٝ َ٤ؿًُ َ٤ي.
د -طلي٣ي حُٔٔخكش حُ٣ٍَٝ٠ش ُٟٞغ حُٔٞحى حُوخّ ىحهَ
حُؤْ رؼي ٓلزٜخ ٖٓ حُٔوخُٕ هزَ حُزيء حُٔزخَٗ رخٗ٩ظخؽ.
ؿـ -طلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُٞهٞف حُؼٔخٍ أٓخّ ح٤ُ٥خص ػ٘ي
ط٘ـِٜ٤خ أ ٝاػيحىٛخ ُِظ٘ـًُٝ َ٤ي رخٓ٫ظؼخٗش رٔئَٗحص
حُلًَش ٝحُِٓخٕ.
ى -طلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُِٔلًَخص حٌَُٜرخث٤ش حُ٣ٍَٝ٠ش
ُظ٘ـ َ٤ح٫٥ص اًح ًخٗض ٓ٘لِٜشػٜ٘خ.
ٛـ -طلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُٟٞغ ٝحٓظويحّ ح٧ىٝحص ٝحُٔؼيحص
حُٔٔخػيس ُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؽ.
-ٝطلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُِو٤خّ رؼِٔ٤خص حُ٤ٜخٗش حُؼخٓش
ٝحُ٤ٜخٗش حُي٣ٍٝش رل٤غ طًٌ ٕٞخك٤ش ػ٘ي كي ح٫٥ص أٝ
105
حُٔؼيحص رٜيف اؿَحء حُ٤ٜخٗش أ ٝح٬ٛ٩ف ػ٘ي حُظؼَ٤
حُٔلخؿت.
ُ -طلي٣ي حُٔٔخكخص حُُٓ٬ش ُٟٞغ حُٔ٘ظـخص طخٓش حُٜ٘غ رؼي
حٗ٫ظٜخء ٖٓ ط٤ٜ٘ؼٜخ ػْ طوِٜ٘٣خ ك ٢حُؤْ كظ ٠اهَحؿٜخ اُ٠
ح٧هٔخّ ح٧هَُٔ ٟظخرؼش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش ػِٜ٤خ أٝ
ط٣َٜلٜخ ك ٢حٞٓ٧حم.
ٝػ٘ي طلي٣ي حُٔٔخكش حُُٓ٬ش ُ٪ىحٍس حُؼخٓش ًَُِ٘ش ٣ـذ
َٓحػخس ح٩ػظزخٍحص حُظخُ٤ش:
أ ُٜٞٓ -ش ٍٞٛٝحُؼخِٓ ٖٓ ٖ٤ح٧هٔخّ حُٔوظِلش اُ ٠ح٩ىحٍس
حُؼخٓش ًٌُٝي كًَش أكَحى ح٩ىحٍس حُؼخٓش اًُ ٠خكش ح٧هٔخّ
ك ٢حًَُ٘ش ٓٞحء رٜيف حَٗ٩حف ٝحُٔظخرؼش أ ٝح٫ؿظٔخػخص
أ ٝك ٍٜٞحُؼٔخٍ ػِٞٓ ٠حكوخص أ ٝحٓظلوخهخط ْٜحُٔخُ٤شٖٓٝ ,
ػْ كبٕ ٓٞهغ ح٩ىحٍس حُؼخٓش ٣ـذ إٔ ٘ٓ ٌٕٞ٣ ٫ؼِ ً٫ػٖ
ح٧هٔخّ ك ٢حًَُ٘ش ٝك ٢حُٞهض ٗلٔ٣ ٚـذ إٔ ٣ ٫ئى ١اُ٠
اػخهش حُلًَش ىحهَ حًَُ٘ش.
د َٓ -حػخس حُظ٘خٓذ ر ٖ٤حُٔٔخكخص حُٔوٜٜش ُ٪ىحٍس حُؼخٓش
ًَُِ٘ش ٝحُٔٔخكش حُٔوٜٜش ٌُخكش ح٧هٔخّ رل٤غ ٣ ٫ظْ
حهظ٤خع ٓٔخكش ًزَ٤س ُ٪ىحٍس طئػَ ِٓزخً ػِ ٠رو٤ش حُٔٔخكخص
حُٔوٜٜش ُ٨هٔخّ ح٧هَ.ٟ
ؽً -لخ٣ش حُٔٔخكش ُ٤٘ٗ٨ش ح٩ىحٍ٣ش حُٔظ٘ٞػش رل٤غ طوٜٚ
ٓٔخكخص ٌَُ هْٔ أ ٝاىحٍس كَػ٤ش ًخك٤ش ٌُٔخطذ حُؼخِٖٓ٤
ٝأٓخًٖ كلظ حُٔٔظ٘يحص ٝحٌَُٔطخٍ٣خ..
ٝػ٘ي طلي٣ي حُٔٔخكخص حُُٓ٬ش َُِٔحكن ٝحُويٓخص حُؼخٓش ىحهَ
حًَُ٘ش ٣ـذ إٔ طٌ:ٕٞ
حُٔٔخكش ًخك٤ش ٧ىحء حُويٓخص ٝحَُٔحكن حُُٓ٬ش ُِؼخِٖٓ٤
ٝحُٔ٘ظـخص ك٤غ ٣ـذ إٔ َٔ٘٣حُظو ٢٤٤حُيحهِ ٢ػِٓ ٠خ:٢ِ٣
106
- 1أٓخًٖ َُِحكش ٝط٘خ ٍٝحُٞؿزخص ه ٍ٬حُ٤ٓ( ّٞ٤ؼْ).
- 2أٓخًٖ ُيه ٍٞحُٔ٤خٍحص ٝحٗ٫ظظخٍ.
ٓ- 3وخُٕ ُز٤غ حُٔٞحى حٓ٫ظ٤ً٬ٜش.
- 4أٓخًٖ ُ٤٘ٗ٨ش ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحَُ٣خ٤ٟش.
ٔٓ- 5خكخص ٓوٜٜش َُِٔٔحص ٝحَُ٤م حُيحهِ٤ش.
- 6طو ٚ٤ٜأٓخًٖ ُِليحثن ٝحُٔٔ٤لخص حُوَ٠حء.
- 7أٓخًٖ حٓظوزخٍ ُِؼٔ٬ء ٝحُِرخثٖ.
- 8أٓخًٖ ُِلَّ.
- 9حُؼ٤خىس حُ٤ز٤ش ٝحٓ٩ؼخكخص ح٤ُٝ٧ش.
-10أٓخًٖ ٓوٜٜش ُوخػخص حُظيٍ٣ذ ٝحٌُٔظزش حُؼخٓش.
-9رمذٚش احزٛبعبد انًششٔع يٍ انًٕاد األٔنٛخ ٔانخبيبد:
رؼي حٗ٫ظٜخء ٖٓ طلي٣ي حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش ٝحهظ٤خٍ ح٫٥ص
ٝحُٔؼيحص حُُٓ٬ش ُِظ٘ـٜ٣ َ٤زق ٖٓ حٌُٖٔٔ طوي َ٣حكظ٤خؿخص
حًَُ٘ش ٖٓ حُٔٞحى حُوخّ ٝحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٝحُ٤٤ٓٞش حُُٓ٬ش
ُِظ٘ـٝ َ٤كوخً ُٔخ:٢ِ٣
أ -طلي٣ي أٗٞحع حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ٝحُوخّ ٝحُ٤٤ٓٞش حُُٓ٬ش.
طلي٣ي حُٔٞحٛلخص حُل٘٤ش حُُٓ٬ش ٝحُٔ٬ثٔش ُ٫٦ص د-
ٗ٪ُٝظخؽ رـٞىس ٓؼ٘٤ش.
ؽ -طلي٣ي حٌُٔ٤خص حُُٓ٬ش ٖٓ حُوخٓخص ٝحُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش
ٝحُ٤٤ٓٞش حُُٓ٬ش ٗ٩ظخؽ حُٞكيس حُٞحكيس ٖٓ حُٔ٘ظـخص
حُٜ٘خث٤ش.
ى -طلي٣ي حُوخٓخص ؿ َ٤حُٔزخَٗس حُُٓ٬ش ُِٔ٘ظـخص ٓؼَ
رؼ ٞحُٔٞحى حٌُ٤ٔ٤خث٤ش حُُٓ٬ش ُ٩حُش حُ٘ٞحثذ حُؼخُوش
رزؼ ٞحُٔ٘ظـخص.
ٛـٓ -ؼَكش كـْ حٗ٩ظخؽ حُٔظٞهغ رخُٞكيس ٜ٘ٓٝخ ٣ظْ ٓؼَكش
ح٫كظ٤خؿخص حٌُِ٤ش ٖٓ حُٔٞحى حُوخّ حُُٓ٬ش ٌُخَٓ حٗ٩ظخؽ.
107
ًُٝي هٍ٬ -10رمذٚش احزٛبعبد انًششٔع يٍ األفشاد:
َٓكِظ ٢حُظؤٓٝ ْ٤حُظ٘ـ َ٤حُلؼِ:٢
أ -ػٔخُش َٓطز٤ش رَٔكِش ح٘ٗ٩خء ٝحُظؤٓ:ْ٤
٣ٝؼظزَ ٌٛح حُ٘ٞع ٖٓ حُؼٔخُش رٔؼخرش ػٔخُش ٓئهظش أ٤ٔٓٞٓ ٝش
٘٣ظ ٢ٜطٞحؿيٛخ ك ٢حَُٔ٘ٝع رٔـَى حٗ٫ظٜخء ٖٓ ح٘ٗ٩خء
ٝحُظؤٓٝ ْ٤حَٗ٩حف ػِ ٠طو ٢٤٤حَُٔ٘ٝع ٝط٘لٓ ٌٙ٤غ
حُو٤خّ رٌخكش ح٧ػزخء ح٩ىحٍ٣ش ٝحُل٘٤ش حُٓ٫ش ُ٘ٗ٪خء ٓٞحء ٖٓ
ك٤غ حُظَحه ٚ٤أ ٝح٧ػٔخٍ حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش ٝحَُٜٔك٤ش أٝ
حُٜ٘يٓ٤ش أ ٝأػٔخٍ حُللَ ٝحُز٘خء ٝحُظ٘٤٤ي ٝحُٔوخ٫ٝص كظ٠
حٗ٫ظٜخء ٖٓ طـخٍد حُظ٘ـٝ َ٤حُزيء رخُظ٘ـ َ٤حُلؼِ٢
َُِٔ٘ٝع.
د -ػٔخُش ىحثٔش ُِظ٘ـ َ٤حُلؼًَُِِ٘ ٢ش:
ْٛٝحُؼٔخُش حُل٘٤ش ٝح٩ىحٍ٣ش حُٔؼ٘٤ش رٌَ٘ ىحثْ ك ٢حَُٔ٘ٝع
٣ٝظْ حهظ٤خٍ ْٛرؼ٘خ٣ش كخثوش كٔذ كخؿش حُؼَٔ ٝحٌَُ٤ٜ
حُظ٘ظَُِٝ٘ٔ ٢ٔ٤ع ٣ٝز٤ؼش حُؼِٔ٤خص حٗ٩ظخؿ٤ش ٔٓٝظٟٞ
حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُٔ٤زوش ك ٢حَُٔ٘ٝع ًُٝي ك ًَ ٢هْٔ ٖٓ
أهٔخّ حًَُ٘ش ٝح٧ػٔخٍ ح٩ىحٍ٣ش حُؼخٓشًٌُٝ ,ي ُِو٤خّ
رخُويٓخص ٝط٘ـ َ٤حَُٔحكن حُٔٞؿٞىس ىحهَ حَُٔ٘ٝع ٝك٢
ؿٔ٤غ حُلخ٫ص ٣ظْ حهظ٤خٍ حُؼخِٓٝ ٖ٤كن ٓؼخٓ َ٤٣ؼ٘٤ش ٖٓ
حُٔئ٬ٛص ٝحُوزَحص ٝحٌُلخءس حُؼوِ٤ش ٝحُـٔي٣ش.
108
حَُٔ٘ٝع ٖٓ حُٔـظٔغ أ ١حُظٌخُ٤ق ح٫ؿظٔخػ٤ش حُظ٣ ٢ظلِٜٔخ
حُٔـظٔغ ٗظ٤ـش ٘ٗ٩خء حَُٔ٘ٝع ٓٝخ ٔ٣ظل٤ي ٙحُٔـظٔغ ٖٓ
حَُٔ٘ٝع أ ١حُٔ٘خكغ حُظ ٢طؼٞى ػِ ٠حُٔـظٔغ رٔزذ اٗ٘خء
حَُٔ٘ٝع ٖٓٝحُٔوخٍٗش ر ٖ٤حُظٌخُ٤ق ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحُٔ٘خكغ
ح٫ؿظٔخػ٤ش ٌٖٔ٣حُلٌْ ػِ ٠ؿي ٟٝحَُٔ٘ٝع ٖٓ حُ٘خك٤ش
ح٫ؿظٔخػ٤ش أ ٝحُو٤ٓٞش ٝكٔ٤خ ٣ظؼِن رظؤػ َ٤حَُٔ٘ٝع ػِ٠
حُٔـظٔغ كبٕ ىٍحٓش حُـي ٟٝطؼَٔ ػِٓ ٠ؼَكش ىٍؿش طؤػَ٤
حَُٔ٘ٝع ػِ ٠حُٔٞحٍى ح٫هظٜخى٣ش حُٔٞؿٞىس ك ٢حُٔـظٔغ
ٝىٍؿش حٓظـُٜ٬خ أ ٝط٘ـِٜ٤خ ًٌُٝي ىٍؿش طؤػ َ٤حَُٔ٘ٝع ػِ٠
أكَحى حُٔـظٔغ ٔٓٝظ ٟٞحُٔؼ٘٤ش ٝىٍؿش حُظل َ٠رخٟ٩خكش
ُيٍؿش طِٞع حُز٤جش رؼ٘خ َٙٛحُٔوظِلش حُزَ٘٣ش ٝحُٔخى٣ش ُٝظلَِ٤
ىٍؿش طؤػ َ٤حُٔـظٔغ ػِ ٠حَُٔ٘ٝع ٫ري ٖٓ ٓؼَكش حُٞكٍٞحص
حُظ٣ ٢لووٜخ حَُٔ٘ٝع ٝحُ٘خطـش ػٖ حٓظلخىس حَُٔ٘ٝع ٖٓ
حَُٔحكن حُؼخٓش ًخَُ٤م ٝحُٔٞح٬ٛص حُؼخٓش ٝؿَٛ٤خ ٖٓ
َٓ٘ٝػخص حُز٘٤ش حٓ٧خٓ٤ش ٝىٍؿش حٓ٧خٕ ٝحُِٔح٣خ حُل٘٤ش
ٝحُٜ٘يٓ٤ش ٝحُظٔ٣ٞو٤ش.
أ -يؼبٛٚش رمٕٚى انشثحٛخ االعزًبػٛخ:
طؼظزَ حَُرل٤ش ح٫ؿظٔخػ٤ش اكيٓ ٟـخ٫ص ىٍحٓش حُـيٟٝ
ح٫هظٜخى٣ش َُِٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش اً ٌ٣ ٫ل ٢إٔ ٣ويّ
حُٔٔظؼَٔ ىٍحٓش طز ٖ٤ؿي ٟٝحٓظؼٔخٍ ٖٓ ٙحُ٘خك٤ش حُٔخُ٤ش أٝ
حُظـخٍ٣ش حُظٔ٣ ٢ؼ ٠اُ ٠اػزخطٜخ رخػظزخٍٜ٣ ٙيف اُ٣ُ ٠خىس ٍرلٚ
ٖٓ اٗ٘خء حَُٔ٘ٝع ٌُُي ػِ ٠حُٔٔظؼَٔ إٔ ٣ؼزض ُِيُٝش إٔ
حَُٔ٘ٝع حٌُٞٓ ١ف ٣و ّٞربٗ٘خث٣ ٚلون ؿي ٟٝحؿظٔخػ٤ش
حٟخكش ُِـي ٟٝحُٔخُ٤ش ٝحُظـخٍ٣ش ٗ ٝز ٖ٤كٔ٤خ ٢ِ٣ح ْٛحُٔؼخَ٤٣
حُظ ٌٖٔ٣ ٢حٓظويحٜٓخ ُِلٌْ ػِ ٠حُـي ٟٝح٫ؿظٔخػ٤ش
109
ٔٓ-1خٔٛش حَُٔ٘ٝع ك ٢طٞك َ٤كَ ٙحُؼَٔ ٣ٝ:ظٌٛ َٜح
حُٔؼ٤خٍ ػيى حُؼٔخٍ حُٔلِ ٖ٤٤حٌُٞٓ ٖ٣ف ٣و ّٞحَُٔ٘ٝع
رظ٘ـٔٗٝ ِْٜ٤زظ ْٜحُ ٠حؿٔخُ ٢حُؼٔخُش ك ٢حَُٔ٘ٝع ًٔخ طٜظْ
ًٌُي رٔؼَكش ٓظ ٢ٓٞحؿَ حُؼخَٓ ح٫ؿ٘ز ٢حٌُٞٓ ١ف ٣ظْ
طٞظ٤ل ٚك ٢حَُٔ٘ٝع ٌُُٝي كخٕ ط٤ز٤ن ٌٛح حُٔؼ٤خٍ ٣ظِ٤ذ
طٞحكَ حُز٤خٗخص حُظخُ٤ش :
-حُؼيى ح٩ؿٔخُُِ ٢ؼخِٓ ٖ٤ك ٢حَُٔ٘ٝع.
-ػيى حُؼٔخُش حُ٤٘٣ٞش ك ٢حَُٔ٘ٝع.
-ػيى حُؼٔخُش ح٧ؿ٘ز٤ش ك ٢حَُٔ٘ٝع.
ٔٗ -زش حُؼٔخُش حُ٤٘٣ٞش اُ ٠اؿٔخُ ٢حُؼخِٓ.ٖ٤
ٔٗ -زش حُؼٔخُش ح٧ؿ٘ز٤ش اُ ٠اؿٔخُ ٢حُؼخِٓ.ٖ٤
-اؿٔخُ ٢هٔ٤ش ح٧ؿ ٍٞحُظ ٢طيكغ ُِؼخِٓ ٖ٤ك ٢حَُٔ٘ٝع.
ٓ -ظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ حُؼخَٓ حُ ٖٓ ٢٘٣ٞح٧ؿ ٍٞحٌُِ٤ش ك ٢حُٔ٘ش.
ٓ -ظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ حُؼخَٓ ح٧ؿ٘ز ٖٓ ٢ح٧ؿ ٍٞحٌُِ٤ش ك ٢حُٔ٘ش.
ٝطِىحى ىٍؿش حَُرل٤ش ح٩ؿظٔخػ٤ش َُِٔ٘ٝع ًِٔخ حٍطلؼض
ٗٔزش حُؼٔخُش حُ٤٘٣ٞش اُ ٠اؿٔخُ ٢حُؼٔخُش حٌُِ٤ش ك ٢حَُٔ٘ٝع
ًِٔٝخ حٍطلغ ٗ٤ٜذ حُؼخَٓ حُ ٖٓ ٢٘٣ٞح٧ؿ ٍٞحٌُِ٤ش حُظ٢
ٓٞف ٣يكؼٜخ حَُٔ٘ٝع ُِؼخِٓ ٖ٤كٜ٤خ ٓ٘٣ٞخً ٞ٣حٍ حُؼَٔ
ح٫كظَحَُِٝ٘ٔ ٢ٟع٣ٝ ,ـذ حٗ٩خٍس اُ ٠إٔ رؼٞ
حَُٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش حُظ ٢طٞظق ػيىحً هِ ٖٓ ً٬٤حُؼخِٖٓ٤
رٔزذ طٌؼ٤ق ٍأّ حُٔخٍ ٝحٓظؼٔخٍ طٌُ٘ٞٞؿ٤خ ٓظويٓش
ٝرخَُؿْ ٖٓ إٔ ٌٙٛحُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ طئى ١اُ ٠طلو٤ن ٝكٍٞحص
ٛخٓش ُزؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص ٖٓ ك٤غ حُـٞىس ٝحُٔٞحٛلخص
حُل٘٤ش ٝحُظٌخُ٤ق ٝحُؼٞحثي حُٔخُ٤ش ا ٫أٜٗخ طؼظزَ ػزجًخ حؿظٔخػ٤خً
ك ٢كخُش حٓظويحٜٓخ ك ٢حُٔـظٔؼخص حُظ ٢طؼخٗ ٖٓ ٢حٌُؼخكش
حٌُٔخٗ٤ش ٓؼَ ٓؼظْ حُي ٍٝحُ٘خٓ٤ش.
110
ًٔخ إٔ رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص حُظ ٢طٞظق حُؼٔخُش حُٔخَٛس كو٢
طؼَٔ ػِ ٠ؿٌد حٌُلخءحص ٝحُوزَحص حُٔظِٔ٤س حُظ ٢طؼَٔ ك٢
حَُٔ٘ٝػخص حُلٌ٤ٓٞش ٓٔخ ٣ئى ١اُ ٠هَِ ك ٢ط٣ُٞغ حُؼٔخُش
ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُوٝ ٢ٓٞكٓ ٢ؼَ ٌٙٛحُلخُش ط٘و ٚحُـيٟٝ
ح٫ؿظٔخػ٤ش َُِٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش ٗظ٤ـش ُـٌرٜخ حُؼٔخُش
حُٔخَٛس ٖٓ حَُٔ٘ٝػخص ح٧هَٝ ,ٟك ٢حُـٜش حُٔوخرِش ُٞ
ًخٗض ٓؼَ ٌٙٛحُٔ٘خٍ٣غ ٓٞف طٔظويّ ػٔخُش ؿٓ َ٤خَٛس
ػ٘يٛخ ٓٞف طَطلغ ىٍؿش حٓظلخىس حُٔـظٔغ ٖٓ اٗ٘خء ٓؼَ
ٌٙٛحَُٔ٘ٝػخص ك٤غ ٗـي ك ٌٙٛ ٢حُلخُش إٔ طٌِلش حُؼٔخُش
حُيكظَ٣ش طَطلغ هٔ٤ظٜخ ػٖ حُؤ٤ش حُلو٤و٤ش ُٜخ ٔ٣ٝظل٤ي
حُٔـظٔغ.
ٔٓ -2خٔٛش حَُٔ٘ٝع ك ٢حُؤ٤ش حُٔ٠خكش٣ٝ :وٜي رٌٜح حُٔئَٗ
ٓئٓ ٟخٔٛش حَُٔ٘ٝع ك ٢طلو٤ن اٟخكش ٛخٓش اُ ٠حُيهَ
حُو ٌٖٔ٣ٝ ٢ٓٞكٔخد حُؤ٤ش حُٔ٠خكش َُِٔ٘ٝع ػْ ٗٔزظٜخ
اُ ٠حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ك ٢حُٔـظٔغ.
ٝطلٔذ حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ربكي ٟحُ٣َ٤وظ ٖ٤حُظخُ٤ظ:ٖ٤
أ٣َ٣ -وش ػٞحثي ػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ٣ٝ :ظْ كٔخرٜخ ٖٓ هٍ٬
حُٔؼخىُش حُظخُ٤ش:
حُؤ٤ش حُٔ٠خكش = ح٧ؿ + ٍٞح٣٩ـخٍ +حُلخثيس ػٍِ ٠أّ
حُٔخٍ +حَُرق.
ٝرؼي كٔخد حُؤ٤ش حُٔ٠خكش طلٔذ ٗٔزظٜخ اُ ٠حُؤ٤ش حُٔ٠خكش
ُِٔـظٔغ ه ٍ٬حُؼخّ.
حُ٘ٔزش حُٔج٣ٞش ُِؤ٤ش حُٔ٠خكش =
حُؤ٤ش حُٔ٠خكش َُِٔ٘ٝع ك ٢حُٔ٘ش حٖٓ ٠ُٝ٧
حُؼَٔح٫كظَح100× ٢ٟ
حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ك ٢حُٔـظٔغ (حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٩ؿٔخُ)٢
111
د٣َ٣ -وش حٗ٩ظخؽ ٝحُٔٔظِِٓخص :طلٔذ حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ػٖ
٣َ٣ن هٔ٤ش حٗ٩ظخؽ رٔؼَ حُٔٞم ػْ َ٣ف هٔ٤ش ٓٔظِِٓخص
حٗ٩ظخؽ ٝحٛ٫ظً٬خص ٜٓ٘خ ػْ اٟخكش حَُ٠حثذ َ٣ٝف ح٩ػخٗخص.
حُؤ٤ش حُٔ٠خكش = هٔ٤ش حٗ٩ظخؽ رٔؼَ حُٔٞم – (ٓٔظِِٓخص
حٗ٩ظخؽ +حٛ٫ظً٬خص) +حَُ٠حثذ – ح٩ػخٗخص.
ٔٓ -3خٔٛش حَُٔ٘ٝع ك ٢ىػْ ِٓ٤حٕ حُٔيكٞػخصُِٝ :لٌْ ػِ٠
ٓٔخٔٛش حَُٔ٘ٝع حُٔوظَف ك ٢ىػْ ِٓ٤حٕ حُٔيكٞػخص ِِ٘ٓ٣خ
ٓؼَكش ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش:
-حُٜخىٍحص حُظٞٓ ٢ف ٣و ّٞحَُٔ٘ٝع رٜخ.
-حُٞحٍىحص حُظٞٓ ٢ف ٔ٣ظٍٞىٛخ حَُٔ٘ٝع ٖٓ هخٍؽ حُزِي.
-حَ٣٩حىحص رخُؼِٔش ح٧ؿ٘ز٤ش ٖٓ ٜٓخىٍ هخٍؿ٤ش رخٟ٩خكش
ُِِٔغ حُٜٔيٍس.
-حُٔيكٞػخص رخُ٘وي ح٧ؿ٘ز.٢
-هٔ٤ش حُِٔغ حُٔ٘ظـش حُظ ٢طـؼَ حُيُٝش طٔظـ٘ ٢ػٖ
حٓظَ٤حىٛخ.
-حُظل٬٣ٞص حُٔخُ٤ش اُ ٠ىحهَ حُيُٝش رٜيف حُظٓٞغ ك٢
حٓ٫ظؼٔخٍ.
-1انصبدساد انز ٙعٕف ٚمٕو انًششٔع ثٓب:
٣ـذ إٔ طٟٞق ر٤خٗخص ىٍحٓش حُـي ٟٝح٫هظٜخى٣ش كـْ
حُٜخىٍحص حُظٞٓ ٢ف ٜ٣يٍٛخ حَُٔ٘ٝع ه ٍ٬ػَٔٙ
ح٫كظَحٌُُ ِِّ٣ٝ .٢ٟي كٔخد ًٔ٤ش حُٔ٘ظـخص حُظٞٓ ٢ف
٣ظْ طٜيَٛ٣خ ٓٝظٓ ٢ٓٞؼَ حُظٜي ٌَُ َ٣ػخًّٔ .خ ٌٖٔ٣ٝ
حٓظويحّ َ٣م حُظ٘زئ رخُِ٤ذ حُوخٍؿ ٢حُٔٔظوزِ ٢ػِ٠
ٓز٤ؼخص حَُٔ٘ٝع ٓٞحءً ٜٓ٘خ حَُ٤م حٌُٔ٤ش أ ٝحَُ٣خ٤ٟش.
-2انٕاسداد انز ٙعٕف ٚغزٕسدْب انًششٔع يٍ خبسط انجهذ:
112
ك٤غ طز ٖ٤ىٍحٓخص حُـي ٟٝأٗٞحع ٤ًٔٝخص ٝحٍىحص
حَُٔ٘ٝع ٖٓ حُٔٞحى حُوخّ ٝه٤غ حُـ٤خٍ ٔٓٝظِِٓخص حٗ٫ظخؽ.
ٟٓٞلخً ٓؼَ حٓ٫ظَ٤حى هٞ٘ٓ ٍ٬حص حُؼَٔ ح٫كظَح.٢ٟ
ٝرٔؼَكش هٔ٤ش حُٜخىٍحص ٝهٔ٤ش حُٞحٍىحص حُوخٛش
رخَُٔ٘ٝع ٓ ٌٖٔ٣ؼَكش أػَ حَُٔ٘ٝع ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ١
ُِٔـظٔغ ٝكوخً ُِٔؼخىُش حُظخُ٤ش:
أػَ حَُٔ٘ٝع ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ = ١هٔ٤ش حُٜخىٍحص –
هٔ٤ش حُٞحٍىحص.
ك ٢كخُش ُ٣خىس هٔ٤ش حُٜخىٍحص ػٖ هٔ٤ش حُٞحٍىحص كبٕ
حَُٔ٘ٝع ُٚ ٌٕٞ٣أػَ ا٣ـخر ٢ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍُِ ١يُٝش,
ك٤غ ٔ٣خ ْٛرٌُي ك ٢طلو٤ن كخث ٞك ٢حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ .١أٓخ
اًح ًخٗض هٔ٤ش حُٞحٍىحص أًزَ ٖٓ هٔ٤ش حُٜخىٍحص كبٕ
حَُٔ٘ٝع ُٚ ٌٕٞ٣أػَ ِٓز ٢ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍُِ ١يُٝش,
أ ٝأٗٔ٣ ٚخ ْٛك ٢طلو٤ن ػـِ ك ٢حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ.١
-3اإلٚشاداد ثبنؼًهخ األعُجٛخ:
٣ٝوٜي ر ٌٜٙحَ٣٩حىحص طِي حُٔزخُؾ حُظ ٢طل َٜػِٜ٤خ
حَُٔ٘ٝػخص ٖٓ ٜٓخىٍ هخٍؽ حُز٬ى ٗظ َ٤طؤى٣ش هيٓخص أٝ
حُل ٍٜٞػِ ٠أؿ٧ ٍٞػٔخٍ حٓظ٘خٍ٣ش أ ٝطيٍ٣ز٤ش .اً إٔ
ًخكش ٌٙٛح٧ػٔخٍ ٣ظَطذ ػِٜ٤خ طل َ٣ٞاَ٣حىحص رخُ٘وي
ح٧ؿ٘ز.٢
-4انًذفٕػبد ثبنُمذ األعُج:ٙ
٢ٛٝح ُٔيكٞػخص حُظٞٓ ٢ف ٣و ّٞريكؼٜخ حَُٔ٘ٝػخص
ُـٜخص أؿ٘ز٤ش ٓوخرَ ك ُٜٚٞػِ ٠هيٓخطٜخٓ .ؼخٍ ًُي ٓخ
٣يكؼ ٚحَُٔ٘ٝع ُـٜخص أؿ٘ز٤ش ٓوخرَ أػٔخٍ حٓ٫ظ٘خٍحص
ٝحُظيٍ٣ذ ٝؿَٛ٤خ اً إٔ ٓؼَ ٌٙٛحُٔيكٞػخص طؼظزَ ػزجخً
ػِِ٤ٓ ٠حٕ حُٔيكٞػخص حُو.٢ٓٞ
113
-5االحالل يحم انٕاسداد:
٘ٛخى رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص حُظ ٢طو ّٞربٗظخؽ ِٓغ ٣لظخؽ اُٜ٤خ
حُٔـظٔغ ٔ٣ٝظٍٞىٛخ ٖٓ حُوخٍؽ ُؼيّ ًلخ٣ش حٗ٩ظخؽ حُٔلِ٢
ٜٓ٘خ أُ ٝؼيّ اٗظخؿٜخ ٜٗخث٤خً ك ٢حُٔـظٔغٌُُ ,ي كبٕ
حَُٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش حُـي٣يس ٌٖٔ٣إٔ طـؼَ حُٔـظٔغ
ٔ٣ظـ٘ ٢ػٖ حٓظَ٤حى ًٔ٤خص ٓٔخػِش ٖٓ حُِٔغ حُٔ٘ظـش ك٤غ
طؼظزَ ٓؼَ ٌٙٛحَُٔ٘ٝػخص ًحص ػخثي حؿظٔخػَٓ ٢طلغ ٌُٕٞ
أػَٛخ ا٣ـخر ٢ػِِ٤ٓ ٠حٕ حُٔيكٞػخص.
صبيُبً – اٜصبس انغهجٛخ نهًششٔع ػهٗ انجٛئخ انًحهٛخ:
ٝطَ٘ٔ ٌٙٛح٥ػخٍ ٓخ ٣ظَطذ ػِ ٠اهخٓش حَُٔ٘ٝع ٖٓ آػخٍ
ِٓز٤ش ػٌِٗٞٓ ٠خص أ ٝػِ ٠ػ٘خ َٛحُز٤جش حُ٤ز٤ؼ٤ش .اً إٔ
رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص ٌٖٔ٣إٔ ٣ئى ١ط٘ـِٜ٤خ اُ ٠طِٞع حُز٤جش
ٓٔؼ ً٬ك ٢طِٞع حُٜٞحء رخُؼخىّ أ ٝحُٔٞحى حٌُ٤ٔ٤خث٤ش ,أ ٝطِٞع
حُٔ٤خ ٙرخُ٘ٔزش َُِٔ٘ٝػخص حُظ ٢طو ّٞرظ٣َٜق ٓوِلخطٜخ ك٤ٓ ٢خٙ
حٜٗ٧خٍ ٝحُزلَ٤حص ٓٝخ ٣ظَطذ ػًُِ ٠ي ٖٓ أَٓح ٝطـؼَ
حُٔـظٔغ َٓ٤٠حً اُ٣ُ ٠خىس ٗلوخص حُٜلش ٝحُؼ٬ؽ.
٘ٛٝخى رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص حُظ٣ ٢ئى ١ط٘ـِٜ٤خ اُ ٠أَٟحٍ
ٛل٤ش ُِؼٔخٍ ٓؼَ ٘ٛخػش حُـٍِ ٝحُ٘ٔ٤ؾ ٗظ٤ـش ُِـزخٍ حٌُ ١هي
ٔ٣زذ حَُٔ حَُث.١ٞ
ٖٓٝحَٓ٧ح ٝح٫ؿظٔخػ٤ش حُظ ٢طٔززٜخ رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص
حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش أَٓحٗ ٝخطـش ػٖ حُٟٞ٠خء ٗظ٤ـش ُظ٘ـَ٤
حٌُٔ٘خص ٝح٫٥ص٘ٛٝ .خى رؼ ٞحَُٔ٘ٝػخص حُظ ٢ط٘ظؾ ِٓؼخً هي
طظؼخٍٓ ٝغ ح٧كٌخٍ حُؼخٓش ُِٔـظٔغ أٓ ٝغ ٓٔظ ٟٞحُٔؼ٘٤ش
ُِـخُز٤ش حُؼظٔ ٖٓ ٠حُ٘ؼذ ٖٓٝػْ طَ ٟحُِٔ٤خص ٝحُـٜخص
ح٫هظٜخى٣ش إٔ ٌٙٛحَُٔ٘ٝػخص ط٘ظؾ ٓ٘ظـخص ٣وزَ ػِ٠
حٓظًٜ٬ٜخ َٗ٣لش ٓؼ٘٤ش ٖٓ حُٔٔظ.ٖ٤ٌِٜ
114
ٝهي ٗزٜض حُؼي٣ي ٖٓ حُي ٍٝكخُ٤خً اُ ٠أ٤ٔٛش ٓ٘غ ح٥ػخٍ حُِٔز٤ش
َُِٔ٘ٝػخص حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش ػِ ٠حُٔـظٔغ ك٤غ أٛزلض ط٘ظَ١
ػِٜ٤خ إٔ طٞكَ طـِ٤ٜحص ٓؼ٘٤ش ُٔؼخُـش ح٧روَس ٝحُؼخىّ
ٝطًَ٤ذ ك٬طَ ط٘و٤ش ُٔ٘غ طِٞع حُٜٞحء ًٔخ طِِّ حَُٔ٘ٝػخص
حُوَ٣زش ٖٓ حٜٗ٧خٍ ٝحُزلَ٤حص رٔ٘غ َٛف ٓوِلخطٜخ كٓ ٢ـخٍ١
حُٔ٤خٝ ٙطًَ٤ذ ٓل٤خص َٛف هخٛش رٜخ ٝك ٢حٗٝ٥ش ح٧هَ٤س
حطـٜض ًؼ ٖٓ َ٤حُي ٍٝاُ ٠طلَ ْ٣أ٘ٓ ٝغ حُظَحهٚ٤
َُٔ٘ٝػخص حٓظؼٔخٍ٣ش حُظ ٢ط٘ظؾ ٓ٘ظـخص طئى ١اُ ٠حَٟ٩حٍ
ر٤زوش حٓ ُٕٝٝ٧ؼَ أٗٞحع ٖٓ حُؼٝ ٍٞ٤أؿِٜس حُظٌ٤٤ق
ٝحُزَحىحص حُظ ٢طؼظٔي ػِ ٠ؿخُ حُـ ٕٞ٣ٍٞحٌُ٣ ١يَٓ حُٕٝٝ٧
ٝحٌُ ١ريء رظلَ ٚٔ٣ى٤ُٝخً.
115
https://t.me/agricultural_eng