Σχολική Ψυχολογία

Μοριοδοτούμενα
E-learning

Επιστημονική Επιμέλεια
Ανδρέου Ελένη
Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Παν/μίου
Θεσσαλίας
Περιεχόμενα

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η
Σχολική Ψυχολογία και ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων
1. Το αντικείμενο της Σχολικής Ψυχολογίας
2. Η έννοια της ψυχικής υγείας
3. Παράγοντες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία του παιδιού – Είδη προβλημάτων
4. Ζητήματα που συνδέονται με προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά και τους
εφήβους
5. Βιβλιογραφία
 1. Το αντικείμενο της Σχολικής Ψυχολογίας

• Περιγραφή του αντικειμένου της σχολικής ψυχολογίας

• Καθημερινή σχολική πραγματικότητα και ο ρόλος του
σχολικού ψυχολόγου
• Έννοια και αξιολόγηση της ψυχικής υγείας
• Προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά και τους
εφήβους: Είδη προβλημάτων, δυσμενείς παράγοντες
και επιπτώσεις στην ακαδημαϊκή και ψυχο-κοινωνική
ανάπτυξη του παιδιού
• Ζητήματα που συνδέονται με μαθησιακά εμπόδια και
δυσκολίες στο σχολείο
• Πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας των
μαθητών/τριών και ο ρόλος της σχολικής ψυχολογίας
Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη συγκεντρώνει γνωρίσματα, τα οποία χαρακτηρίζονται για την ευθραυστότητα τους
αλλά και την ασθενική τους δόμηση. Η ψυχική ζωή του ανθρώπου δεν είναι ακλόνητη αλλά παρουσιάζει
αλλαγές, διακυμάνσεις ή διαταραχές οι οποίες όχι μόνο ταλαιπωρούν το άτομο, αλλά και μειώνουν σε μεγάλο
βαθμό την ψυχική του απόδοση, δημιουργώντας του ταυτόχρονα προβλήματα που αφορούν την ένταξη του
στην κοινωνία. Αυτό που έχει σημασία να αναφερθεί είναι πως η ζωή είναι γεμάτη προβλήματα και ότι η πίεση
που αυτά ασκούν στον άνθρωπο είναι κάποιες φορές ιδιαιτέρως μεγάλη και ξεπερνά την ικανότητα του ατόμου
να τα αντιμετωπίσει. Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε που καταφεύγουμε για βοήθεια και υποστήριξη σε
κάποιον ψυχολόγο ή ψυχίατρο.

Σχολική Ψυχολογία
e-employ.gr
Employ.edu.gr
 Από πολύ μικρή ηλικία, παιδική και εφηβική εμφανίζονται διαταραχές τόσο ψυχικές όσο και
συμπεριφορικές και αναπτυξιακές. Παρά το γεγονός, όμως, ότι αποτελούν ένα πρόβλημα
υψίστης σημασίας, η αντιμετώπισή τους δεν φαίνεται να είναι πάντα ικανοποιητική. Σε
καθημερινή βάση πληθώρα εκπαιδευτικών καλούνται να αντιμετωπίσουν περιστατικά μαθητών
με κλονισμένη ψυχική υγεία. Ο ρόλος τους δέχεται προκλήσεις και γίνεται εμφανές ότι
καλούνται να παράσχουν στήριξη και να φροντίσουν- ενισχύσουν την καλή ψυχική υγεία
των μαθητών τους. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει ο εκπαιδευτικός να επιμορφωθεί σε θέματα
ψυχικής υγείας και να υλοποιήσει προγράμματα παρέμβασης με τη βοήθεια του σχολικού
ψυχολόγου (Walter, Gouze & Lim, 2006).

Επιπλέον, η ύπαρξη τέτοιων ζητημάτων ψυχολογικού χαρακτήρα είναι λογικό ότι δεν θα
πρέπει να αποσιωπάται από τον εκπαιδευτικό. Ο κάθε εκπαιδευτικός ξεχωριστά θα πρέπει να
είναι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε περιστατικό ψυχικής υγείας, να είναι
δηλαδή σε θέση εντός του σχολικού περιβάλλοντος να διαχειριστεί ένα τέτοιο ζήτημα.
Πρόκειται για μία πραγματικότητα, η οποία δεν θα πρέπει να αφήνει αδιάφορο τον τομέα της
εκπαίδευσης. Απεναντίας, θα πρέπει να έχει ενεργό ρόλο, ενισχύοντας και προάγοντας τη
ψυχική υγεία των μαθητών (Παναγοπούλου, 2014). Έτσι, ο κάθε μαθητής ξεχωριστά θα είναι
ικανός και δυνατός να αντιμετωπίσει δυσκολίες που ενδεχομένως θα συναντήσει στην
παιδική του ηλικία και μετέπειτα στην ενηλικίωση του.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Το αντικείμενο της Σχολικής Ψυχολογίας
συνδέεται άμεσα με τις προσπάθειες των
εκπαιδευτικών να συμβάλουν στην πλήρη
ακαδημαϊκή και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των
παιδιών. Αποτελεί έναν από τους πιο
εφαρμοσμένους κλάδους της Ψυχολογίας,
καθώς αφορά την καθημερινή σχολική
πραγματικότητα των παιδιών.

Ο σχολικός ψυχολόγος ασχολείται με

προβλήματα που αφορούν την ψυχική υγεία
του παιδιού και του εφήβου (αναπτυξιακά και
εκπαιδευτικά), και μπορεί να σχετίζονται με
τη μάθηση και την προσαρμογή των
μαθητών/τριών στο σχολείο ή/και την
οικογένεια, με την πρόληψη και προαγωγή
της ψυχικής τους υγείας και με την
προώθηση της συνεργασίας ανάμεσα στο
σχολείο και την οικογένεια (Χατζηχρήστου,
2004).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 2. Η έννοια της ψυχικής υγείας
Είναι σίγουρο πως όταν δεν υπάρχει ευεξία δεν μπορεί να υπάρξει υγεία. Ένας άνθρωπος ο
οποίος είναι υγιής ψυχικά μπορεί να αναπτύξει τόσο το πνευματικό και συναισθηματικό
δυναμικό του, όσο και να αποκτήσει ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική δραστηριότητα και
μετέπειτα στην επαγγελματική του ζωή. Σε διάφορες φάσεις της ζωής διακρίνουμε άτομα που
άλλοτε είναι ανήσυχα, άλλοτε προβληματισμένα και άλλοτε ταραγμένα. Η συμπεριφορά
αυτή δηλώνει κάποια διαταραχή στην ψυχική υγεία του ανθρώπου, που ενδεχομένως να
οφείλεται στη δυσκολία του να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα, το οποίο στα μάτια κάποιου
άλλου να μην ήταν δισεπίλυτο. Τι εννοούμε όμως, όταν κάνουμε λόγο για την ψυχική υγεία
ενός ατόμου;

Πρώτα-πρώτα, να σημειωθεί ότι η έννοια της ψυχικής υγείας, δεν είναι εύκολο να ορισθεί με
σαφήνεια. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν είναι εφικτή η ύπαρξη κριτηρίων, που να
διαχωρίζουν την ψυχική υγεία από την ασθένεια. Η έννοια της, επιπλέον, είναι μεγάλη, έχει
πολλές διαστάσεις και είναι θα λέγαμε τόσο υποκειμενική όσο και αφαιρετική (Ζήση,
Πολεμικός & Καΐλα, 2005).

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει δώσει έναν ορισμό, κατά τον οποίο η ψυχική υγεία
αποτελεί «μία κατάσταση συναισθηματικής και κοινωνικής ευεξίας στην οποία το άτομο όχι
μόνο αντιλαμβάνεται αλλά και συνειδητοποιεί τις δυνατότητες- ικανότητες του. Επιπλέον,
είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τα άγχη της καθημερινότητας του, τις δυσκολίες και έτσι να
εργαστεί με παραγωγικό και γόνιμο τρόπο και εν τέλει να συνεισφέρει στην κοινότητα στην
οποία ανήκει, όσο περισσότερο μπορεί», (WHO, 2001).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Κατά καιρούς έχει επιχειρηθεί πληθώρα διατυπώσεων για τον ορισμό της ψυχικής υγείας. Όλοι
καταλήγουν σε ένα κοινό σημείο. Η ψυχική υγεία δεν εμπεριέχει αποκλειστικά και μόνο την
απουσία ψυχικών και συναισθηματικών διαταραχών. Εμπεριέχει κυρίως θετικές ψυχολογικές
καταστάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ψυχικής υγείας
αποτελούν η αυτό- αποτελεσματικότητα, η ανεξαρτησία, η αυτονομία, η αισιοδοξία, η λογική
σκέψη, η ομαλή συνύπαρξη, ο αυτοπροσδιορισμός, η θετική αλληλεπίδραση και κυρίως η
θετική απόκριση στις διάφορες προκλήσεις της ζωής (Ζήση, Πολεμικός & Καΐλα, 2005).

2.1 Κριτήρια αξιολόγησης της ψυχικής υγείας

Η αξιολόγηση της ψυχικής υγείας ενός ατόμου μπορεί να πραγματοποιηθεί με τα κριτήρια που
αναφέρονται στη συνέχεια:
Στατιστικό κριτήριο: (ή κριτήριο της μέσης συμπεριφοράς), πρόκειται για το κριτήριο εκείνο
σύμφωνα με το οποίο συμπεριφέρεται ο μέσος άνθρωπος.
Κλινικό κριτήριο: πρόκειται για το κριτήριο εκείνο σύμφωνα με το οποίο απουσιάζει μία
ψυχική νόσος και το άτομο συμπεριφέρεται σύμφωνα με την απουσία αυτής.
Κριτήριο υποκειμενικής δυσφορίας: πρόκειται για κριτήριο που σχετίζεται με την εκάστοτε
δυσφορία που νοιώθει το άτομο. Εάν δηλαδή νοιώθει άσχημα, υποφέρει ή γενικά
αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες.
Κριτήριο κοινωνικής αποδοχής: (ή κριτήριο κοινωνικής συμπεριφοράς), πρόκειται για κριτήριο
που σχετίζεται με τη συμπεριφορά του ατόμου. Κατά πόσο το άτομο είναι ενσωματωμένο και
κατά πόσο αποκλίνει από τους ισχύοντες κανόνες στον κοινωνικό του περίγυρο. Ένα άτομο
θεωρείται ψυχικά υγιές, όταν η συμπεριφορά του είναι φυσιολογική, αποδεκτή, δίχως να
προκαλεί και να δημιουργεί προβλήματα και εντάσεις.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Κριτήριο άριστης λειτουργικότητας: σύμφωνα με το κριτήριο
αυτό, το άτομο δεν εμφανίζει ατέλειες. Σε κάθε του
δραστηριότητα λειτουργεί άριστα και δεν ξεφεύγει από τους
κανόνες, μεταβαίνοντας σε έναν κόσμο ουτοπικό.

Αναπτυξιακό κριτήριο: πρόκειται για το κριτήριο εκείνο, το οποίο

προσδιορίζει το πόσο φυσιολογικά αναπτύσσεται ένα άτομο, δηλ.
πόσο ομαλά περνά από το ένα στάδιο της ανάπτυξης του σε ένα
άλλο (βρεφική, νηπιακή, προσχολική, σχολική, μέση ηλικία).
Σύμφωνα μ’ αυτό το κριτήριο, υγιής θεωρείται εκείνος που
μεταβαίνει ομαλά από το ένα στάδιο ωρίμανσης και ανάπτυξης
στο άλλο (Στεφανής & συν., 1990).
Όπως γίνεται αντιληπτό και από τα όσα γράφτηκαν πιο πάνω τα
κριτήρια αυτά δεν είναι απόλυτα. Ωστόσο, χρησιμοποιούνται σε
πληθώρα συζητήσεων στην προσπάθεια διατύπωσης του
ορισμού της ψυχικής υγείας.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 3. Παράγοντες που σχετίζονται με την ψυχική υγεία του παιδιού – Είδη προβλημάτων
Η ψυχική υγεία, αποτελεί δικαίωμα του ανθρώπου. Κάθε πολίτης έχει τη δυνατότητα να
απολαύσει την ευεξία και την ποιότητα της ζωής και της υγείας. Η κακή ψυχική υγεία,
δημιουργεί προβλήματα που συνδέονται με άγχος, αγωνία, διαταραχές.

Οι παράγοντες που καθορίζουν την ψυχική κατάσταση ενός παιδιού ποικίλουν. Μπορεί να
είναι βιολογικοί, ατομικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί, οικονομικοί καθώς και περιβαλλοντικοί.
Υπάρχει μεγάλος αριθμός διαταραχών, πολλές από τις οποίες εμφανίζουν κοινά συμπτώματα.
Ωστόσο, κάνουν την εμφάνιση τους με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετικό βαθμό.
Δεδομένο, είναι όμως, ότι δύο ή και περισσότερες διαταραχές μπορούν να συνυπάρξουν σε
ένα παιδί. Τη συνύπαρξη αυτή οι παιδοψυχίατροι την ονομάζουν «συν- νοσηρότητα». Στα
υποκεφάλαια που θα ακολουθήσουν θα αναφερθούμε μεμονωμένα σε ζητήματα, τα οποία
σχετίζονται άμεσα με την ψυχική υγεία ενός παιδιού.

3.1 Άγχος/στρες
Το άγχος θεωρείται εκείνη η κατάσταση κατά την οποία κυριαρχούν συναισθήματα
επικείμενου κινδύνου, έντασης αλλά και ανησυχίας (Headley, 2013).

Όσον αφορά τις διαταραχές άγχους / στρες αυτές είναι και οι συχνότερες. Προσβάλλουν σε
μεγάλο βαθμό παιδιά των οποίων οι ηλικίες κυμαίνονται από 9 έως και 17 ετών. Στις
διαταραχές αυτές συμπεριλαμβάνονται ο πανικός και το μετα-τραυματικό στρες. Το μετα-
τραυματικό στρες οφείλεται συνήθως σε κάποια μορφή κακοποίησης, σε ένα τροχαίο
ατύχημα- δυστύχημα, ή ακόμα και σε μία σοβαρή αρρώστια που έπληξε κάποιο μέλος της
οικογένειας ή και το ίδιο το παιδί. Το άγχος μπορεί να θεωρηθεί και μία ψυχαναγκαστική/
καταναγκαστική διαταραχή σύμφωνα με την οποία το παιδί φαίνεται να ανησυχεί υπερβολικά
και να αγωνιά.
Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Οι αγωνίες αυτές ενδεχομένως να σχετίζονται με κάποια φοβία του παιδιού, όπως είναι το
σκοτάδι, το ύψος, τα ζώα ή κάτι άλλο. Το άγχος σε ένα παιδί εκδηλώνεται και πολλές φορές
συνοδεύεται από δύσπνοια, ταχυκαρδία, συχνοουρία και τρόμο (Headley, 2013).

Μέσα στο σχολικό περιβάλλον ένα παιδί εκδηλώνει το άγχος του με την άρνηση του να
συμμετάσχει σε διάφορες δραστηριότητες, με την δυσκολία του να συγκεντρωθεί, την
χαμηλή αυτοπεποίθηση του και τα αισθήματα ανεπάρκειας, την εκδήλωση στενοχώριας και
την αποτυχία του στις σχολικές επιδόσεις (Καλαντζή- Αζίζη & Ζαφειροπούλου, 2004).

Η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική δημιουργεί έντονο στρες, το οποίο
οφείλεται στις διάφορες αλλαγές, σωματικές, ψυχολογικές και ιδίως ορμονικές (Κοντοπούλου,
2007). Με το στρες των παιδιών σχετίζονται πολλές φορές οι διάφοροι σωματικοί πόνοι, οι
ζαλάδες, η ενούρηση, οι αϋπνίες, η ευερεθιστότητα. Μάλιστα, πολλοί είναι εκείνοι που
συνδέουν το άγχος και το στρες με πληθώρα ιώσεων αλλά και λοιμώξεων, με ατυχήματα και
τραυματισμούς.

3.2 Διαταραχές στη Διάθεση

Πολλά παιδιά με ποσοστό της τάξης του 4-8% σημειώνουν διαταραχές στη διάθεση τους. Στις
διαταραχές αυτές εντάσσονται η κατάθλιψη, η δυσθυμία, η θλίψη, η στενοχώρια και η
ευερεθιστότητα. Τα παιδιά αυτά κλαίνε, νευριάζουν εύκολα και χάνουν το ενδιαφέρον τους
για κάποια συνήθεια ή δραστηριότητα τους. Επιπρόσθετα, παρατηρούνται αλλαγές στη διάθεσή
τους, μειώνεται η όρεξή τους, υποφέρουν από αϋπνίες και παρατηρείται απώλεια ή προσθήκη
βάρους (Breslau, et al., 2008).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Ακόμη, πολύ συχνά ένα παιδί μπορεί να παρουσιάζει
ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση. Αυτό σημαίνει ότι
σκέφτεται ή κινείται αργά, με την ικανότητα σκέψης ή
συγκέντρωσης να επηρεάζουν ή να δυσκολεύουν τη μελέτη και
τις σχολικές του επιδόσεις. Αρκετές φορές, νιώθει κόπωση ή
απουσιάζει η ενεργητικότητά του δίχως αυτό να δικαιολογείται.
Συχνά, υπερισχύουν αισθήματα αναξιότητας, υπερβολικής ή
αδικαιολόγητης ενοχής. Εν τέλει, παιδιά, τα οποία έχουν
κατάθλιψη, ενδεχόμενα να κάνουν σκέψεις θανάτου καθώς και
να έχουν ιδέες αυτοκτονίας που επανέρχονται ανά τακτικά
διαστήματα.

3.3 Διαταραχές διαγωγής- συμπεριφοράς

Κατά την εφηβεία, ένα ποσοστό των παιδιών που κυμαίνεται από
το 4 έως 6% εμφανίζουν διαταραχές στη διαγωγή τους (Breslau,
et al., 2008). Εναντιώνονται και αντιτίθενται σε καθετί. Επιπλέον,
συγκρούονται συνεχώς με κάθε μορφής εξουσίας, δεν
υπακούουν στις κοινωνικές νόρμες και γενικά επιτίθενται,
κλέβουν, λένε ψέματα, κάνουν κοπάνες από το σχολείο και το
σπίτι, κάνουν βανδαλισμούς. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να
εμφανιστούν και κατά τη σχολική ή και την προσχολική ηλικία
και αν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως να αυξηθούν κατά τη
διάρκεια της εφηβείας υπονομεύοντας τη λειτουργικότητα και
την πλήρη ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.
Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 3.4 Διαταραχές Διατροφής
Οι νέοι μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές στη διατροφή τους. Ένα ποσοστό των παιδιών της
τάξης του 1% εμφανίζουν ψυχογενή ανορεξία και βουλιμία. Αξίζει να σημειωθεί ότι κυρίως
αυτές τις διαταραχές τις εμφανίζουν τα κορίτσια, τα οποία έχουν παραμορφωμένη εικόνα για
το σώμα και το βάρος τους. Εξαιτίας του φόβου που έχουν μήπως κερδίσουν βάρος,
καταφεύγουν σε δίαιτες που εξαντλούν τον οργανισμό τους, ενώ παράλληλα κάνουν έντονη
άσκηση ή καταφεύγουν σε φάρμακα με στόχο το αδυνάτισμα.

Επίσης, η κατάσταση αυτή είναι δυνατόν να συνοδεύεται από ορμονικές καθώς και από
διάφορες οργανικές διαταραχές. Οι διαταραχές αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν με
νοσηλεία του παιδιού. Στη περίπτωση που δεν υπάρξει νοσηλεία το παιδί ενδεχομένως θα
κινδυνεύσει. Μελέτες έχουν δείξει ότι το 5% των ατόμων που είχαν διατροφικές διαταραχές,
με την πάροδο 5 έως 8 χρόνων οδηγήθηκε στο θάνατο (Reiss, 2013).

3.5 Ψυχωσικές Διαταραχές

Στη κατηγορία των ψυχωσικών διαταραχών εντάσσονται και οι κλινικές μορφές της
σχιζοφρένειας. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για διαταραχές, οι οποίες επιφέρουν
παραληρητικές ιδέες, ακουστικές και οπτικές ψευδαισθήσεις. Στις περιπτώσεις αυτές ο έφηβος
θεωρεί ότι όλοι θέλουν το κακό του, ακούει διάφορες φωνές που του προκαλούν άγχος και
φόβο και νομίζει ότι βλέπει άτομα και πράγματα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Να
σημειωθεί, ότι σε μεγάλο ποσοστό παιδιά τα οποία έχουν ψευδαισθήσεις, οπτικές ή ακουστικές
δεν είναι απαραιτήτως σχιζοφρενή (Reiss, 2013).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 3.6 Διαταραχές Φάσματος Αυτισμού
Ο αυτισμός αποτελεί ένα θέμα μείζονος σημασίας. Ξεκινά συνήθως πριν ακόμα το παιδί γίνει τριών ετών.
Εκδηλώσεις, οι οποίες δείχνουν ότι ένα παιδί έχει αυτισμό είναι τα διάφορα προβλήματα στην επικοινωνία
και τη συναλλαγή με άλλα άτομα. Στη διαταραχή αυτή περιλαμβάνονται ποιοτικές δυσκολίες στην
κοινωνική κατανόηση, συναλλαγή και συναισθηματική αμοιβαιότητα. Επιπλέον, σημειώνονται δυσκολίες
στον τρόπο επικοινωνίας και στη γλώσσα.

Ακόμη, οι δραστηριότητες που τείνει να κάνει το παιδί είναι περιορισμένες, στερεότυπες και
επαναλαμβανόμενες. Όσον αφορά τη συμπεριφορά του, εκεί τείνει να έχει ιδιόρρυθμα ενδιαφέροντα και
ενασχολήσεις. Οι γνωσιακές του λειτουργίες εμφανίζουν ανομοιογενή ανάπτυξη, έχοντας συχνά
ανακόλουθη επεξεργασία των αισθητηριακών του προσλήψεων. (Νότας, 2004).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4. Ζητήματα που συνδέονται με προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά και τους εφήβους

4.1 Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες

Ο όρος «Μαθησιακές Δυσκολίες», χρησιμοποιήθηκε το 1962 για πρώτη φορά από τον Samuel
Kirk με στόχο τον προσδιορισμό “ μιας καθυστέρησης ή διαταραχής της ανάπτυξης σε μία ή
περισσότερες λειτουργίες του γραπτού ή προφορικού λόγου ή και των μαθηματικών, εξαιτίας
κάποιας εγκεφαλικής δυσλειτουργίας ή διαταραχής της συμπεριφοράς και των
συναισθημάτων” . Εν αντιθέσει με άλλες αναπηρίες, όπως είναι η παράλυση ή η τύφλωση οι
Μαθησιακές Δυσκολίες αποτελούν μία κρυμμένη αναπηρία. Μία δυσκολία στη μάθηση δεν
έχει σημάδια που φαίνονται πάντα με γυμνό μάτι, τα οποία θα προσελκύσουν κάποιον να
δείξει κατανόηση ή να προσφέρει βοήθεια (Τζουριάδου, 1995).

Ένα ποσοστό της τάξης του 5% των μαθητών εμφανίζει κάποια διαταραχή στην ανάγνωση
(δυσλεξία), στο γράψιμο (δυσγραφία) ή στην αρίθμηση (δυσαριθμησία). Πρόκειται για
διαταραχές, που εμποδίζουν τον έφηβο να αναπτύξει φυσιολογικά το νοητικό δυναμικό,
επηρεάζοντας με τον τρόπο αυτό την αυτοεκτίμησή και την ψυχική του ισορροπία. Σε αυτά
έρχονται να προστεθούν οι διαταραχές άγχους, κατάθλιψης, διαγωγής και υπερκινητικότητας.

Ένα ποσοστό των παιδιών που κυμαίνεται από 5 έως 7% εμφανίζει Διαταραχές Ελλειμματικής
Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Οι διαταραχές αυτές εμφανίζονται από πολύ νωρίς στο παιδί,
στην ηλικία των 6 ετών. Σημάδια της διαταραχής αυτής είναι η απροσεξία, η υπερκινητικότητα
και η παρορμητικότητα (Αποστολοπούλου, 2009).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4.2 Πένθος
Ως «θρήνος» ορίζεται το σύνολο εκείνων των συναισθηματικών αντιδράσεων αλλά και
εκδηλώσεων μετά από τον χαμό ενός αγαπημένου προσώπου. Έρευνες έχουν δείξει ότι ένα
στα είκοσι παιδιά βιώνουν το θάνατο του γονιού τους πριν ακόμη ενηλικιωθεί. Το ποσοστό
ανεβαίνει αν συμπεριληφθεί και ο χαμός κάποιων άλλων συγγενικών προσώπων (Τσιάντης,
2000).

Στο πένθος, εκτός από την αντικειμενική του διάσταση η οποία σχετίζεται με την οδύνη και
τον πόνο, υπάρχει και μία εσωτερική διάσταση κατά την οποία γίνεται μία ψυχική διεργασία
με στόχο να αποδεχθεί το παιδί ή να εξοικειωθεί με την έννοια της απώλειας. Έτσι, το πένθος
μέσα από αυτές τις διεργασίες οδηγεί στην αποδοχή της πραγματικότητας. Η διαδικασία του
πένθους επιτρέπει σε αυτόν που πενθεί να δραστηριοποιηθεί στη ζωή ξεπερνώντας το χαμό,
δίχως αυτό να σημαίνει ότι ξεχνάει αυτόν που φεύγει.

Ακόμη, ο δρόμος του πένθους χαρακτηρίζεται από μοναχικότητα και πόνο. Στις σύγχρονες
κοινωνίες, οι παραδοσιακές τελετουργίες τείνουν να εξαλειφθούν και τα συναισθηματικά
ξεσπάσματα περιορίζονται και γίνεται προσπάθεια για εξάλειψή τους. Η χρονική διάρκεια του
πένθους μεταβάλλεται με βάση την ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Σε άλλους διαρκεί λίγο
και σε άλλους πολύ καιρό. Η ένταση και η βαρύτητα των συναισθημάτων εξαρτώνται από το
πρόσωπο, εάν δηλαδή ήταν συγγενής και εάν η απώλεια ήταν ξαφνική, από την ηλικία του
παιδιού, την ύπαρξη υποστηρικτικών δικτύων, και άλλους παράγοντες. Συνήθως, όταν ένας
θάνατος αγαπημένου συγγενικού προσώπου έρχεται ξαφνικά η διεργασία του πένθους είναι
και πιο δύσκολη. Τότε απαιτείται χρόνος αλλά και υπομονή, με την αποδοχή να έρχεται
σταδιακά.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Τα στάδια από τα οποία ένα παιδί περνά κατά το πένθος είναι τα εξής:
• Άρνηση: στην κατάσταση αυτή το παιδί αρνείται την πραγματικότητα. Δεν δέχεται την
απώλεια, μπλοκάροντας έτσι κάθε συναισθηματική αντίδραση. Στο στάδιο αυτό συνήθως
υπάρχει η ανάγκη του παιδιού να αναζητήσει πληροφορίες και διαβεβαιώσεις για το χαμό του
προσώπου. Πολλές φορές αυτή η αντίδραση θεωρείται και μία κίνηση φυγής ή καλύτερα
ανάγκη του παιδιού να φύγει.

• Θυμός: ο θυμός μαζί με την άρνηση αποτελούν τις δύο πιο συνηθισμένες πρώτες
αντιδράσεις του παιδιού που χάνει ένα αγαπημένο πρόσωπο. Εξαιτίας του θυμού του γίνεται
επιθετικό και εχθρικό όχι μόνο στα άτομα της οικογενείας αλλά και στους συμμαθητές και στο
δάσκαλο. Τα βάζει πολλές φορές με το Θεό και τη μοίρα.

• Διαπραγμάτευση: αφού περάσει κάποιο χρονικό διάστημα το παιδί ξεκινά σιγά- σιγά να
διαπραγματεύεται με την όλη κατάσταση της απώλειας και της πραγματικότητας.

• Κατάθλιψη: το στάδιο της αναγνώρισης συμπίπτει αρκετές φορές με το στάδιο της

κατάθλιψης. Στην περίπτωση αυτή το παιδί επιδιώκει συζητήσεις για το αγαπημένο του
πρόσωπο που χάθηκε, βλέπει φωτογραφίες και τείνει να δραστηριοποιείται με τέτοιο τρόπο
που να του θυμίζει το πρόσωπο που έφυγε. Ενδείξεις της κατάθλιψης αποτελούν η εκτόνωση
με κλάμα, οι διαταραχές κατά τη διάρκεια του ύπνου σε συνδυασμό με εφιάλτες, οι
αφυπνίσεις, οι παραισθήσεις και γενικά η κακή ψυχική υγεία που επιφέρει πληθώρα
προβλημάτων υγείας (Παναγιωτοπούλου, 2011).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4.3 Διαζύγιο
Αρχικά το διαζύγιο αποτελεί μία κατάσταση, η οποία επιφέρει αλλαγές στη ζωή ενός παιδιού,
προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις τόσο στο σπίτι όσο και το σχολείο (Χατζηχρήστου, 1999).
Πληθώρα ερευνών έχει καταδείξει ότι το διαζύγιο προκαλεί έντονο ψυχικό πόνο και θλίψη
στο παιδί, άγχος, αποδιοργάνωση και φόβο. Σημαντική είναι μάλιστα η επίδραση στην
επικείμενη κατάθλιψη.

Πιο συγκεκριμένα, το διαζύγιο ή ο χωρισμός των γονέων αυξάνουν τη πιθανότητα το παιδί να

εμφανίσει ένα μεταγενέστερο καταθλιπτικό επεισόδιο, σε εκείνους που έχουν ιστορικό
κατάθλιψης. Ένα ποσοστό της τάξης του 60% των ενηλίκων οι οποίοι έχουν ιστορικό
κατάθλιψης και χώρισαν παρουσίασαν ένα επιπρόσθετο καταθλιπτικό επεισόδιο. Κάθε παιδί
έχει την ανάγκη να βρίσκεται σε ένα σταθερό οικογενειακό περιβάλλον. Έχει την ανάγκη να
βρίσκονται στο σπίτι και ο πατέρας και η μητέρα του, ώστε να αναπτυχθεί ομαλά έχοντας
αγάπη, φροντίδα, ασφάλεια και στοργή (Χατζηχρήστου, 1999).

Ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού ένα διαζύγιο αποτελεί τραυματική εμπειρία. Η έννοια
του χωρισμού κάθε φορά βιώνεται σε διαφορετικές διαστάσεις και με ανάλογα συμπτώματα.
Κατά την προσχολική ηλικία ένα παιδί έχει ενοχές, θυμό και ανασφάλεια. Τα αισθήματα αυτά
εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια του ύπνου, με παλινδρόμηση στην ενούρηση, με αυξημένη
εριστικότητα και επιθετικότητα. Κατά την σχολική ηλικία, ένα παιδί με χωρισμένους γονείς
νοιώθει ανασφάλεια, ενοχές και ντροπή. Έτσι, συνήθως αποσύρεται, κάνοντας δύσκολη την
προσαρμογή του. Η εφηβική ηλικία, που είναι ιδιαίτερα δύσκολη για το παιδί έτσι κι αλλιώς, με
ένα διαζύγιο των γονιών του αναστατώνεται σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα να εκδηλώνει
διάφορα προβλήματα στη συμπεριφορά του, να έχει χαμηλή επίδοση στο σχολείο, να
εναντιώνεται και να κλείνεται στον εαυτό του (Κοντοπούλου, 2007).
Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4.4 Κακοποίηση (σωματική- σεξουαλική)
Αρχικά, η έννοια της κακοποίησης αναφέρεται στις περιπτώσεις
εκείνες κατά τις οποίες ενήλικες κυρίως οι οποίοι έχοντας την
ευθύνη και τη φροντίδα των παιδιών προκαλούν σωματικές
κακώσεις στο παιδί, βλάβες και γενικά καταστάσεις στέρησης.

Καταστάσεις που προκαλούν ψυχικές διαταραχές και

επηρεάζουν την υγεία του παιδιού, τόσο τη σωματική όσο και
την κοινωνική. Κατά την κακοποίηση ασκείται βία, η οποία
στοχεύει στην επιβολή ελέγχου ή και την υποταγή. Πρόκειται σε
γενικές γραμμές για μία επιθετική συμπεριφορά με επιπτώσεις το
τραύμα, τον πόνο, το φόβο, τη δυσφορία και την ενοχή σε αυτόν
που τη δέχεται. Η κακοποίηση διακρίνεται σε:

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 • Σωματική: στην περίπτωση αυτή ανήκουν τα χτυπήματα με το χέρι ή με διάφορα άλλα
αντικείμενα, τσιμπήματα, δαγκώματα και κλωτσιές. Ακόμη παρατηρούνται τραβήγματα
μαλλιών αλλά και καψίματα από τσιγάρα. Γενικά συμπεριλαμβάνεται κάθε ακατάλληλη
πειθαρχική μέθοδος η οποία επιφέρει σωματικό πόνο.
• Συναισθηματική: στην περίπτωση αυτή εντάσσονται συμπεριφορές που επιβαρύνουν την
ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, δηλαδή φωνές, ανάρμοστοι χαρακτηρισμοί,
απουσία στοργής και αγάπης με στόχο τη δημιουργία ενοχών και την ταπείνωση του
παιδιού.
• Σεξουαλική: στην περίπτωση αυτή ανήκει κάθε συμπεριφορά η οποία έχει σκοπό τη
σεξουαλική διέγερση του ενήλικα.
• Παραμέληση και έκθεση σε κίνδυνο: στην περίπτωση αυτή το παιδί στερείται κάθε βασική
και απαραίτητη ανάγκη για την υγιή ανάπτυξη και διαβίωση. Έτσι, το παιδί μένει αβοήθητο
όσον αφορά τη σίτιση, τη στέγαση, την ιατρική φροντίδα και την εκπαίδευσή του.
• Εκμετάλλευση: σε αυτή την περίπτωση κακοποίησης ανήκει η χρησιμοποίηση του παιδιού
προς οικονομικό όφελος του ενήλικα. Εδώ εντάσσονται η παιδική εργασία, η επαιτεία ή η
πορνεία.

Όταν ένα παιδί κακοποιείται, η καθημερινότητα του γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς
παρουσιάζει προβλήματα συμπεριφοράς και αδυναμίες στην προσαρμογή του. Το πιο
σημαντικό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα κακοποιημένο παιδί είναι η αδυναμία
να εμπιστευτεί και πάλι. Κατά την ενηλικίωση του τα ψυχικά τραύματα παραμένουν με
αποτέλεσμα να αδυνατεί να αναπτύξει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και όταν μάλιστα
κατορθώσει να φτιάξει τη δική του οικογένεια είτε το ίδιο εμφανίζεται ανεπαρκές είτε
δημιουργείται πληθώρα προβλημάτων.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Ακόμα, τα κακοποιημένα παιδιά εμφανίζουν δυσκολίες στο σχολείο. Έτσι, συχνά
απομονώνονται από τους υπόλοιπους μαθητές αναπτύσσοντας συναισθήματα ντροπής, για τα
οποία δεν ευθύνονται τα ίδια. Εκτός αυτού, παρατηρείται μία τάση μυστικοπάθειας και
απαισιοδοξίας, που οδηγεί σε μαθησιακές διαταραχές, έντονο άγχος και φόβο, επιθετικότητα
και γενικά παραβατική συμπεριφορά με προβλήματα εσωτερίκευσης. Συχνές είναι και οι
περιπτώσεις εκείνες των παιδιών που μπορεί να εμφανίσουν ακόμα και σχολική άρνηση.

Επίσης είναι πιθανό και τα ίδια να αναπτύξουν βίαιη συμπεριφορά εφόσον θεωρούν πλέον τη
βία ως συνήθη συνθήκη μεταξύ των ατόμων. Τα επίπεδα άγχους και φόβου είναι εξίσου
υψηλά με αυτά ενός παιδιού που κακοποιείται το ίδιο. Άλλωστε με το να είναι ένα παιδί
μάρτυρας της κακοποίησης κάποιου άλλου, κακοποιείται και το ίδιο συναισθηματικά (Ανδρέου,
2011).

Σοβαρές είναι και επιπτώσεις ακόμα και όταν το παιδί γίνεται μάρτυρας σε κακοποίηση της
μητέρας ή κάποιου άλλου μέλους της οικογενείας. Στην περίπτωση αυτή επιλέγει το ρόλο
του προστάτη κάνοντας τα πράγματα χειρότερα και εν τέλει να γίνεται και το ίδιο θύμα.

4.5 Σχολικός εκφοβισμός

Τόσο ο σχολικός εκφοβισμός (school bullying) όσο και η θυματοποίηση (victimization)
αποτελούν συνυφασμένες έννοιες. Πιο συγκεκριμένα, προσδιορίζονται με έναν γενικό τρόπο.
Ένα άτομο, λοιπόν, λέμε ότι έχει δεχθεί «bullying» ή «victimization» όταν έχει εκτεθεί
επανειλημμένως και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις από ένα ή
περισσότερα άτομα. Πρόκειται θα λέγαμε για εκείνο το φαινόμενο κατά το οποίο ένας
μαθητής επιθυμεί να πλήξει κάποιον οικείο του (Rigby, 2008).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Οι επιπτώσεις που έχει ο εκφοβισμός στα παιδιά ποικίλουν και αφορούν κυρίως τη ψυχολογία του
παιδιού. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι τα θύματα του εκφοβισμού παρουσιάζουν συμπτώματα
κατάθλιψης και αυτοκτονικού ιδεασμού.

Τα συμπτώματα, όμως δεν σταματούν εδώ καθώς κυριεύονται από άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση,
συναισθήματα ανασφάλειας στο σχολείο ή και συμπτώματα σχολικής φοβίας. Επιπλέον,
σημειώνονται και ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, όπως είναι οι κεφαλαλγίες, τα κοιλιακά άλγη και οι
διαταραχές ύπνου, οι μαθησιακές δυσκολίες, οι δυσκολίες προσαρμογής, η μειωμένη αυτοπεποίθηση
και η χαμηλή εικόνα του εαυτού (Trinder, 2000).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4.6 Πολιτισμικές διαφορές
Δεν υπάρχει ελληνικό σχολείο στο οποίο να μην υπάρχει ανομοιογένεια όσον αφορά τους
μαθητές. Η ανομοιογένεια αυτή αφορά κυρίως την προέλευση- καταγωγή των μαθητών, που
έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη στις σχολικές τάξεις πολιτιστικής ποικιλομορφίας. Απόρροια της
κατάστασης αυτής είναι οι διαφοροποιήσεις που επιφέρουν νέες ανάγκες στο σχολικό
περιβάλλον. Επιτακτική είναι η λήψη μέτρων που θα έχει στόχο τη διευκόλυνση των
αλλοδαπών μαθητών, ώστε να προσαρμοστούν εύκολο στο γενικό πλαίσιο του σχολείου δίχως
να αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχοκοινωνικά (Χατζηχρήστου, 2004).

Η σχολική και κοινωνική ένταξη μαθητών προερχόμενων από άλλους πολιτισμούς είναι
ιδιαίτερα δύσκολη. Οι δυσκολίες δεν έγκεινται μόνο στο γλωσσικό και στο πολιτισμικό επίπεδο
καθώς σε μεγάλο βαθμό αφορούν το αρνητικό περιβάλλον που καλούνται να αντιμετωπίσουν
από το υπόλοιπο μαθητικό σύνολο. Τα παιδιά λοιπόν αυτά, συνήθως αντιμετωπίζονται με
δυσπιστία και έντονη προκατάληψη εξαιτίας της διαφορετικότητάς τους. Έτσι, ενδεχόμενη είναι
και η εμφάνιση ψυχικών δυσκολιών- προβλημάτων.

Επιπλέον, οι μαθητές που έχουν πολιτισμικές διαφορές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ένταξη
και την ενσωμάτωση στο σχολείο, καθώς πρέπει να ανταποκριθούν σε νέες συνθήκες και
απαιτήσεις που στο παρελθόν δεν υπήρχαν. Το νέο σχολικό περιβάλλον είναι άγνωστο για
αυτά, γεμάτο ανασφάλεια και άγχος. Οι μαθητές με τους οποίους τώρα καλούνται να γίνουν
φίλοι και να κάνουν παρέα τους απορρίπτουν και πολλές φορές τους χλευάζουν χωρίς να
υπάρχει λόγος. Οι πιεστικές συνθήκες που βιώνουν δημιουργούν στους μαθητές με πολιτισμικές
διαφορές αντικοινωνική συμπεριφορά. Ακόμη, συχνά αποσύρονται, αντιδρούν προκλητικά και
υιοθετούν επιθετική συμπεριφορά στην προσπάθεια τους να προστατευτούν. Η απόσυρση όμως
αυτή και επιθετικότητά τους, τους δημιουργούν επιπρόσθετα προβλήματα όπως είναι ο
στιγματισμός και η περιθωριοποίηση (Κοντοπούλου, 2007).
Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να συνδράμει στην καταπολέμηση αυτού του φαινομένου.
Στόχος του θα πρέπει να είναι η άμβλυνση των κοινωνικών και πολιτισμικών ανισοτήτων στο
σχολικό πλαίσιο. Ακόμη, θα πρέπει να έχει ενεργό ρόλο, αποτελώντας μια κοινότητα στην οποία
είναι δυνατόν να υπάρξει πλουραλισμός τόσο στην έκφραση όσο και στην παρουσία. Θα
προωθεί την αξία της ελευθερίας και του σεβασμού σε καθημερινό επίπεδο καθώς και το
δικαίωμα της διαφοράς. Θα πρέπει να καταστήσει στο μαθητικό σύνολο σαφές ότι δεν είμαστε
όλοι ίδιοι, ωστόσο όλοι έχουμε το δικαίωμα στην εκπαίδευση και στη ζωή. Έτσι, οι μαθητές θα
υιοθετήσουν μία αντιρατσιστική στάση σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αλληλεπίδρασης και
επικοινωνίας.

4.7 Προσαρμογή σε νέες καταστάσεις

Η ομαλή ένταξη και προσαρμογή των μαθητών σε νέες καταστάσεις συνοδεύεται από πληθώρα
δυσκολιών. Ένα νέο περιβάλλον, όπως όταν αλλάζει ένα παιδί σχολείο ή κατοικία επιφέρει
δυσκολίες. Το παιδί δεν μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί από τη μία στιγμή στην άλλη σε νέες
απαιτήσεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενοχλητικών συναισθημάτων. Έτσι, πολύ συχνά η
προσπάθεια ένταξής του χαρακτηρίζεται από έντονη πίεση, άγχος, δυσφορία και μείωση της
απόδοσης- λειτουργικότητάς του. Η δυσφορία αυτή αφορά στον συναισθηματικό του κόσμο και
επεκτείνεται στο διαπροσωπικό, το κοινωνικό αλλά και γνωστικό του επίπεδο. Άμεση συνέπεια
της κατάστασης αυτής είναι να καθυστερεί η επίτευξη της αναπτυξιακής διαδικασίας.

Έπειτα, όταν το παιδί καλείται να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις έρχεται αντιμέτωπο με μία
κρίση. Αυτό σημαίνει ότι νοιώθει να απειλείται, καθώς αντιμετωπίζει μία κατάσταση την οποία
δεν μπορεί να διαχειριστεί όπως προσδοκούσε (Χατζηχρήστου, 2004). Πολλές φορές μάλιστα
αυτό το νέο περιβάλλον στο οποίο καλείται να προσαρμοστεί δεν συμβαδίζει με τις επιθυμίες
και τις ανάγκες του παιδιού.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Όταν μάλιστα η αδυναμία αυτή συνοδεύεται και από αδυναμίες στις ικανότητες μελέτης τότε
το παιδί εμφανίζει επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους συμμαθητές αλλά και στο
δάσκαλο. Η θλίψη, ο θυμός και η απόγνωση του παράλληλα είναι ευδιάκριτα,
παρεμποδίζοντας τη λειτουργικότητα του παιδιού. Η αδυναμία της προσαρμογής θα
συνεχιστεί και στο μέλλον και ενδεχομένως θα επηρεάσει και την μετέπειτα αναπτυξιακή
πορεία του παιδιού.

Τα συναισθήματα ενός παιδιού και το πώς αυτό αντιλαμβάνεται και βιώνει μία κατάσταση
προσδιορίζουν και την ανάλογη αδυναμία της προσαρμογής του. Όταν ένα παιδί
συμπεριφέρεται ήσυχα, θα πρέπει να μας δημιουργεί ερωτήματα, γιατί μία ήσυχη
συμπεριφορά δεν είναι πάντα φυσιολογική. Μαθητές που φαίνονται ιδιαίτερα ήσυχοι πολλές
φορές υποφέρουν από κατάθλιψη, μοναξιά και έντονο άγχος. Για τους λόγους αυτούς
αδυνατούν να προσαρμοστούν προκαλώντας περισσότερα προβλήματα για τους ίδιους.
Κάποια από αυτά είναι η δημιουργία αρνητικής άποψης για τη συμπεριφορά και την ύπαρξη
τους, η δυσκολία της αποδοχής του εαυτού τους και της αξιολόγησης των ικανοτήτων και
των προσόντων τους. Τέλος, τα παιδιά αυτά που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέα
δεδομένα και καταστάσεις εμφανίζουν αδυναμίες στον αυτοέλεγχο τους (Καλαντζή- Αζίζη
& Ζαφειροπούλου, 2004).

Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί το εξής: Ένα παιδί όταν αδυνατεί να προσαρμοστεί σε
νέες καταστάσεις δεν ευθύνεται εξολοκλήρου στο ίδιο, για τις αδυναμίες ή τις πιθανές
διαταραχές του. Σε ένα μεγάλο βαθμό η δυσκολία στη προσαρμογή του οφείλεται στις
αδυναμίες που εμφανίζει το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα στην ολότητα του
(Τσιάντης, 2000).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 4.8 Σημασία και επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών και των εφήβων
Οι διαταραχές που παρουσιάζει ένα παιδί κατά την παιδική και εφηβική του ηλικία και οι οποίες
αφορούν στην ψυχική του υγεία, θεωρούνται ένα ζήτημα ιδιάζουσας σημασίας. Και αυτό γιατί
επιφέρουν πολλές και σοβαρές επιπτώσεις. Η πρωταρχική επίπτωση είναι ο ψυχικός πόνος σε
συνδυασμό με την ελλειμματική λειτουργικότητα του ατόμου.

Έτσι, το παιδί ή ο έφηβος δεν έχει αρμονικές σχέσεις με τους συνομηλίκους του αλλά και την
οικογένειά του. Επίσης, όταν η ψυχική του υγεία δεν είναι καλή αυτό αντανακλάται και στη σχολική
του επίδοση, η οποία δεν είναι εξίσου καλή. Αν αναλογιστεί κανείς αυτά και τα συνδυάσει με την
οικονομική επιβάρυνση των οικογενειών και την κοινωνική αστάθεια αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα
του θέματος.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Ακόμη, παιδιά τα οποία βιώνουν υπερβολικό άγχος εκτός από τα προβλήματα που καλούνται
να αντιμετωπίσουν με τους γονείς και τους συνομηλίκους τους, καλούνται να
αντιμετωπίσουν και θέματα που σχετίζονται με την λειτουργία τους, τόσο στο κοινωνικό όσο
και στο ψυχολογικό επίπεδο. Έχουν επομένως, χαμηλή επίδοση στο σχολείο, χαμηλή
αυτοεκτίμηση, ενώ κατά την ενηλικίωση τους δυσκολεύονται σε μεγάλο βαθμό στην
κοινωνική και επαγγελματική τους προσαρμογή (Headley, 2013).

Στην περίπτωση που διαταραχές ψυχικής υγείας αγνοηθούν, δίχως να υπάρξει κάποια
παρέμβαση ή θεραπεία, οι επιπτώσεις γίνονται ακόμα πιο σοβαρές και η ύπαρξη τους
συνεχίζεται και κατά την ενηλικίωση του παιδιού. Οι σχέσεις με την οικογένεια, την παρέα και
γενικά του ανθρώπους υπονομεύονται. Επιπλέον, δίχως την παρέμβαση ενός ειδικού τα
προβλήματα εντείνονται όχι μόνο στην μαθητική ζωή και μετέπειτα στην επαγγελματική,
αλλά και στη γενικότερη ζωή, καθώς υπάρχει αυξημένη πιθανότητα να εμπλακούν με το
νόμο, την αστυνομία, καθώς και τις διάφορες υπηρεσίες που σχετίζονται με την ψυχική
υγεία και την πρόνοια.

Έρευνες έχουν δείξει, άλλωστε, πως ένα στα τρία παιδιά, χαρακτηριστικά των οποίων
αποτελούν η επιθετικότητα, οι κλοπές, τα ψέματα, οι βανδαλισμοί και γενικά ο
παραβατικός τρόπος ζωής, εξελίσσονται σε αντικοινωνικές προσωπικότητες, καθώς και
αντίστροφα, άτομα που κατά την ενηλικίωση τους ήταν αντικοινωνικοί, στο παρελθόν τους
είχαν προβλήματα συναισθηματικά και διαταραχές στη συμπεριφορά (Καραντάνος, 2012).
Επιπρόσθετα, ένα παιδί το οποίο έχει κατάθλιψη εάν δεν ακολουθήσει θεραπευτική
αντιμετώπιση, κατά την ενηλικίωση του πιθανότατα θα υποτροπιάσει και οι επιπτώσεις στη
λειτουργικότητα θα είναι ιδιαίτερα σοβαρές (χρήση ουσιών, αυτοκτονικός ιδεασμός, κ.ά.).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Η ανάγκη για δράση γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική, αν αναλογιστούμε τα παιδικά
δικαιώματα για ισάξια αντιμετώπιση και σεβασμό της διαφορετικότητας. Ένα ποσοστό των
παιδιών που κυμαίνεται από 7 έως 22% εμφανίζει κάποια ψυχική διαταραχή με επιπτώσεις
που είναι είτε βραχυπρόθεσμες είτε μακροπρόθεσμες. Κάποιες από αυτές αφορούν τις
σχέσεις με τους συνομηλίκους, τις σχολικές επιδόσεις, την προσαρμογή στο σχολείο και
στην κοινωνία.

Επιπλέον, πολύ συχνά ο εκπαιδευτικός έρχεται αντιμέτωπος με πληθώρα δυσκολιών που

εμποδίζουν την λειτουργικότητα των μαθητών/τριών. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να
διαχειριστούν θέματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των παιδιών, όπως είναι το στρες,
η κατάθλιψη, ο εκφοβισμός, καθώς και θέματα που απορρέουν από το οικογενειακό
περιβάλλον, όπως είναι το διαζύγιο, το πένθος, αλλά και μεταβολές της διάθεσης που
προκαλούνται από κακοποίηση, σωματική ή σεξουαλική. Καθημερινά, επίσης, καλούνται τα
αντιμετωπίσουν προβλήματα μάθησης, υπερκινητικότητας αλλά και προβλήματα
συμπεριφοράς. Πρόκειται για θέματα υψίστης σημασίας, και για το λόγο αυτό κάθε
εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει στενή συνεργασία τόσο με τους γονείς όσο και με ειδικούς
ψυχικής υγείας. Στον τομέα αυτό ο ρόλος της Σχολικής Ψυχολογίας είναι πολύ σημαντικός,
καθώς επικεντρώνεται στην ενίσχυση της καθημερινής μαθησιακής διαδικασίας και κυρίως
την γενικότερη προαγωγή της ψυχικής υγεία των παιδιών και των εφήβων.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 5. Βιβλιογραφία
Ανδρέου, Ε. (2011). Χορεύοντας με τους λύκους: Διαδικασίες και μηχανισμοί θυματοποίησης εντός και
εκτός του σχολείου. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Αποστολοπούλου, Κ. (2009). Σύγχρονες Διεθνείς Παράμετροι στην Κλινική Αξιολόγηση και
Αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ και των Συνοδών Καταστάσεων. Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής –
Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ): Διεθνή δεδομένα και Ελληνική Πραγματικότητα . Προφορική παρουσίαση
στο «6ο Πανελλήνιο Παιδοψυχιατρικό Συνέδριο», Αθήνα.
Breslau, J., Lane, M., Sampson, N., & Kesslar, R.C. (2008). Mental disorders and subsequent educational
attainment in a US national sample. Journal of Psychiatric Research, 42, 708–716
Dinham, S., & Scott, C. (2000). Moving into the third outer domain of teacher satisfaction. The Journal of
Educational Administration. 38(4), 379-396.
Ζήση, Α., Πολεμικός, Ν. & Καΐλα Μ. (2005). Ψυχική Υγεία. Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός.
Headley, C., (2013). Teacher’ s Knowledge of Anxiety and Identification of Excessive Anxiety in Children.
Australian Journal of Teacher Education. 38,(5), 185-191.
Καλαντζή- Αζίζη, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ., (2004). Προσαρμογή στο σχολείο, πρόληψη και
αντιμετώπιση δυσκολιών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Καραντάνος, Γ., (2012). Συνέχειες και ασυνέχειες των παιδοψυχιατρικών διαταραχών στην ενήλικη
ζωή: Ζητήματα αναγνώρισης. Αθήνα.
Κοντοπούλου, Δ., (2007). Παιδί και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες- Μία ψυχοδυναμική οπτική. Αθήνα:
Gutenberg.
Νότας, Σ., (2004). Το φάσμα του Αυτισμού, Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Αθήνα: Υπουργείο
Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων/Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής.
Παναγιωτοπούλου, Α., (2011), Πένθος και Ψυχική Υγεία: Ψυχολογική Υποστήριξη παιδιού και ενηλίκου .
Διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.ypostirixi.net/el/papers/?nid=753, (Ανακτήθηκε
10/03/2018).

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
 Παναγοπούλου, Ε., (2014), Οι αντιλήψεις των δασκάλων ως προς την ετοιμότητα τους να
αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν ζητήματα ψυχικής υγείας των μαθητών . Σχολή
Ανθρωπιστικών Και Κοινωνικών Επιστημών. Πάτρα: Διπλωματική εργασία.
Στεφανής, Κ. & συνεργάτες. (1990). Θέματα Ψυχιατρικής. Αθήνα: Συμμετρία.
Τζουριάδου, Μ., (1995). Παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες- Μία ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση.
Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Προμηθεύς.
Τσιάντης, Ι., (2000). Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
τεύχος Α΄.
Trinder, M., (2000), Bullying: A Challenge for Our Society. Victorian Parenting Center News.
Walter, H.J., Gouze, K. & Lim, K., (2006). Teachers «beliefs» About Mental Health Needs in Inner City
Elementary Schools. Journal of Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 45 (1), 12-21.
WHO. (2001). Mental health: new understanding, new hope. The World Health Report, Geneva. διατίθεται
στο διαδικτυακό τόπο: http://www.who.int/whr/2001/en/whr01_ en.pdf (Ανακτήθηκε 10/03/2018).
Χατζηχρήστου, Χ., (1999). Ο χωρισμός των γονέων, το διαζύγιο και τα παιδιά. Προσαρμογή των
παιδιών στη δι-πυρηνική οικογένεια και το σχολείο. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Χατζηχρήστου, Χ., (2004). Εισαγωγή στη Σχολική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Σχολική
Σχολική Ψυχολογία
Ψυχολογία
Employ.edu.gr
* Με την επιφύλαξη παντός νομίμου δικαιώματος. Το παρόν επιστημονικό
υλικό διατίθεται στους συμμετέχοντες στο επιμορφωτικό πρόγραμμα της
EMPLOY EDU Σύμβουλοι Εκπαίδευσης και Σταδιοδρομίας μόνο για
προσωπική χρήση. Απαγορεύεται αυστηρά η οποιαδήποτε χρήση,
αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, μετάδοση,
διανομή, έκδοση, μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, του
συνόλου ή τμήματος του παρόντος επιστημονικού υλικού για εμπορικούς
σκοπούς ή για οποιαδήποτε άλλη χρήση πέραν της προσωπικής.