ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ -

ΕΦΗΒΩΝ ΚΑΙ ΜΜΕ

Ι. ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ

ΑΠΘ

Ψυχοκοινωνικές ταυτότητες των παιδιών

στα/ με τα ΜΜΕ: εκπαίδευση,
αναπαράσταση, συμμετοχή

Π. ΠΑΝΤΑΖΗΣ & Ι ΜΠΙΜΠΟΥ

Α. ΝΤΑΗ & Δ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟς
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 1α) D. Buckingham (2008): Εκπαίδευση στα ΜΜΕ.

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
 1β) Lemish, D. (2009, επιστημ. επιμέλεια Ε.
Κούρτη). Παιδιά και τηλεόραση Εκδόσεις Μοτίβο

 2α) D. Buckingham (2008): Εκπαίδευση στα ΜΜΕ.

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
 2β) Δ. Μακρυνιώτη (Επιμέλεια έκδοσης, 2003).
Κόσμοι της παιδικής ηλικίας, Εκδόσεις: Νήσος-
Τοπικά

 Ο σκοπός του μαθήματος είναι διττός: αφορά τόσο

την μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα νέα ΜΜΕ
(ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο σινεμά και
στην τηλεόραση, video, moving images)
συντελούν ώστε τα παιδιά και οι νέοι να
αναπτύσσονται μέσα σε συγκεκριμένες
πολιτισμικές και εκπαιδευτικές πολιτικές, όσο και
την εκπαίδευση των μελλοντικών
εκπαιδευτικών ώστε να διασφαλίζουν την
επάρκεια και την κριτική χρήση και θέαση των
νέων ΜΜΕ από τα παιδιά/ μαθητές.
 . Οι στόχοι αφορούν

 α) την ανάλυση των τρόπων με τους οποίους τα νέα

ΜΜΕ αλλάζουν τις κοινωνικές σχέσεις στις
σχολικές και εξωσχολικές κοινότητες, με
ιδιαίτερη έμφαση στην θέση των παιδιών, και τις
σχέσεις τους με την οικογένεια, τις ομάδες
συνομηλίκων, την κοινότητα και το σχολείο
 β) την εκπαίδευση στους τρόπους με τους οποίους τα
παιδιά έχουν πρόσβαση, κατανοούν, αναλύουν,
ερμηνεύουν και με τη σειρά τους παράγουν
νέους τρόπους επικοινωνίας μέσω της χρήσης των
νέων ΜΜΕ (access, understand, create)

 γ) την διερεύνηση των εμπειριών των παιδιών

ως προς τις πολιτισμικές ταυτότητες που
ανιχνεύονται στις παραγωγές ΜΜΕ, την μελέτη
των αναπαραστάσεων των παιδιών και των
νέων σε αυτά καθώς και την αποσαφήνιση της
σχέσης ανάμεσα στην χρήση των ΜΜΕ και την
δόμηση ταυτοτήτων
 δ) την εκπαίδευση των παιδιών ώστε να γίνουν
ενεργητικοί και κριτικοί καταναλωτές/ θεατές
των νέων ΜΜΕ.
 διάγραμμα μαθημάτων

 Ιστορικές προσεγγίσεις για την μελέτη των παιδιών

και των ΜΜΕ –Ο ρόλος της
ψυχολογίας. Προσεγγίσεις στην έρευνα για τα
παιδιά/νέους και τα ΜΜΕ.

 Η έννοια της ανάπτυξης του παιδιού. Η γνωστική

ψυχολογία ως προς την συναισθηματική, κοινωνική
και γνωστική εξέλιξη του παιδιού.
 Η έννοια της προσωπικότητας, του εαυτού και της
ταυτότητας και η συμβολή των νέων ΜΜΕ στην
δόμησή τους.
 Το παιδί ως ψυχολογικό υποκείμενο στην οικογένεια
και τα νέα ΜΜΕ. Πρακτικές γονέων και παιδιών.
Ρύθμιση έναντι διαπραγμάτευσης της πρόσβασης
στα νέα ΜΜΕ.
 Μετανάστευση
 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΓΙΑΤΙ ΜΜΕ
1. ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
2. ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΑ ΜΜΕ
3.Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Εκπαίδευση ή αλφαβητισμός
● Διάκριση μεταξύ αλφαβητισμού (ως
ικανότητας πρόσβασης, κατανόησης και
δημιουργίας μορφών επικοινωνίας εντός μιας
ποικιλίας πλαισίων) ή εκπαίδευσης στα MME
(ως διαδικασίας διδασκαλίας και μάθησης
σχετικά με τα ΜΜΕ)
Αβδελίδου/Buckingham (2003/7)
 Κινηματογραφικός Γραμματισμός
(Cine-literacy)
Ο κινηματογραφικός γραμματισμός ορίζεται ως
η ικανότητα να αναλύσει κανείς την κινούμενη
εικόνα, να συζητήσει για τον τρόπο που
δουλεύει και να φανταστεί τη δημιουργική του
δυνατότητα, μέσα από την εμπειρία
παρακολούθησης μίας μεγάλης ποικιλίας
υλικού, αλλά και μέσα από πρακτικές δεξιότητες
παραγωγής οπτικοακουστικού υλικού
(Αβδελίδου/Ηobbs, 2007)

Γιατί επιλέγουμε τον Κινηματογράφο και τα ΜΜΕ για να

μιλήσουμε για την παιδική ηλικία και την εφηβεία και την
διαμόρφωση της ταυτότητας;

• Εκπαίδευση με/στα ΜΜΕ: Θεωρητικές παραδοχές και

πρακτικές μέσω των Αναλυτικών Προγραμμάτων
• Άσκηση των συμμετεχόντων για την σύνδεση του
κινηματογράφου με την δόμηση της ταυτότητας.
• Ανάλυση των βασικών ρεπερτορίων της βιωματικής
άσκησης με βάση τα θεωρητικά μοντέλα για τα ΜΜΕ.
• Παρακολούθηση αποσπασμάτων ταινιών για την παιδική
ηλικία και την εφηβεία. Ανάλυση με βάση τους άξονες:
Πρόσβαση, κατανόηση, ανάλυση, ερμηνεία. Συζήτηση και
σχολιασμός των αναλυτικών ευρημάτων.
• Άξονας της παραγωγής: Παραγωγή οπτικοακουστικού
υλικού για τρόπους επικοινωνίας, μέσω της χρήσης των
νέων ΜΜΕ.
 (θεωρίες προσωπικότητας)
τα παιδιά (ή και εμείς)
• Να ερμηνεύουν τις εικόνες/ τα φιλμικά κείμενα
με βάση την εμπειρία τους –κριτική απόσταση
• Να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους ή τους
εαυτούς τους στην παραγωγή νοήματος, με την
έννοια πώς και τα ίδια εισάγουν τις δικές τους
γνώσεις στην εικόνα
• Να αναγνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο η
σύνδεση τους με μια ορισμένη κατηγορία
(categories membership) τους οδηγεί να
ερμηνεύουν διαφορετικά και να έχουν
διαφορετική θέση (positioning)

Διδασκαλία στα παιδιά ως προς το

πώς :
• να βλέπουν τον σκηνοθέτη ως ένα άτομο με προθέσεις
και τρόπους κατανόησης που τους μοιράζεται
πολιτισμικά
• να βλέπουν πώς οι δημιουργοί της κινούμενης εικόνας
δεν μπορούν να διασφαλίσουν το νόημα, καθώς οι
εικόνες διαβάζονται ενεργητικά. Τα παιδιά, όμως,
μπορούν να διακρίνουν προθέσεις των δημιουργών
και να τις αμφισβητούν ή να τις διαπραγματεύονται
• να καταλαβαίνουν τις σιωπές και τα κενά μιας ταινίας,
ότι δηλαδή θεωρείται ως πασιφανές και ως ευρέως
αποδεκτή υπόθεση.
• Για παράδειγμα, τι σημαίνει καλό ή κακό παιδί, αγόρι
ή κορίτσι
• Τους τρόπους με τους οποίους καταλαβαίνουν ότι
παίρνουν από τις ιστορίες.
• Αν τους ζητώ να επαναλάβουν το νόημα και να το
εξηγήσουν, παράδοξο.
• Αφηγηματικός και παραδειγματικός τρόπος
διερεύνησης (πείραμα σε παιδιά 5-9 χρόνων με
διαφορετικά είδη αφήγησης. Επιλέγουν παραδοσιακή
αφήγηση/ δανείζονται φόρμα/ δανείζονται
περιεχόμενο και το κάνουν προσωπικό/ αφετηρία για
κάτι δικό τους)

Κοινωνικές θεωρήσεις για παιδική

ηλικία
• Δυο προσεγγίσεις αρχικά: ενσυνείδητη δράση,
κοινωνικός φορέας δράσης και β) δομική
προσέγγιση
• Τα άτομα φτιάχνουν τις ιστορίες τους αλλά αυτό
δεν συμβαίνει κάτω από συνθήκες που τις
επιλέγουν πάντα-δομική προσέγγιση
• Παιδική ηλικία: δημιούργημα του διαφωτισμού,
σύνδεση με ιεροποίηση παιδιών λόγω
σημαντικών αλλαγών (φθίνουσα γονιμότητα,
μακροβιότητα, αστικοποίηση, εκβιομηχάνιση).
 N. Postman η εξαφάνιση της παιδικής
ηλικίας ή μήπως της ενήλικης ζωής:
• Επέκταση ή παράταση της παιδικής ηλικίας,
παιδαγωγική παρακολούθηση σε κάθε ηλικία,
ενήλικας ως περιθαλπόμενος, δηλαδή ως παιδί
• Ανάγκη για νοητική παραμονή στην πρώτη φάση
της ζωής, σε αντίθεση με παραδοσιακή πορεία
της ζωής, τελετές, εξοικείωση με τον θάνατο και
τη γέννηση στην επόμενη φάση
• Θεοποίηση της παιδικής ηλικίας, τα παιδιά
βασιλική οδός της σωτηρίας, ψυχανάλυση

Τυπολογίες παιδιών και παιδικής

ηλικίας
• Φυσικό παιδί- Λοκ, Ρουσώ, παιδιά ως παιδιά και
όχι ως ενήλικες εν τω γίγνεσθαι
• Ρομαντικό παιδί, αθώο, Blake, πηγή αθωότητας
Woodsworth, ενήλικη ζωή ισοδυναμεί με την
απώλεια του παραδείσου
• Ευαγγελικό παιδί, απαισιοδοξία, προπατορικό
αμάρτημα, λόγω συνθηκών εκβιομηχάνισης,
αστικοποίησης, ανάγκη θεσμών να
πειθαρχήσουν το παιδί (Ντίκενς)
• Παιδί που δουλεύει-παραβατικό παιδί
• Παιδί στο σχολείο: δεν δέχεται την κουλτούρα του
σπιτιού/ εφαρμόζει τιμωρία/ δημιουργεί «ανάγκες» των
παιδιών για πειθαρχία/ απομόνωση από κοινωνία και
ενήλικη ζωή/ επένδυση στο μέλλον
• Μελέτη του παιδιού-φτώχια, νοητικές και ψυχολογικές
αναπηρίες
• Παιδιά του έθνους-δικαιώματα, πολίτης
• Ψυχολογικό παιδί κυρίως για αντιμετώπιση
παραβατικότητας, καθυστερήσεων ή προικισμένων
παιδιών, έμφαση στην οικογένεια
• Παιδί του κράτους-πρόνοιας, μέλος της οικογένειας αλλά
και με δημόσια ευθύνη
• Ή φυσικά αναπτυσσόμενο, ασυνείδητο παιδί

Διλήμματα: δομή έναντι φορέα δράσης, ταυτότητα έναντι

διαφοράς, τοπικό έναντι καθολικού/ παγκοσμιοποιημένου

• Μέσα του 18ου αιώνα, καταγράφεται μια

θρησκευτική ηθικοπλασία με στόχο την σωτηρία
της ψυχής και την προετοιμασία των παιδιών για
τον θάνατο, λόγω της μεγάλης θνησιμότητας των
νηπίων.
• Μετά ΑΠΠ, η ιατρική διαδέχθηκε την θρησκεία.
Αλλαγή προς ένα μοντέλο ψυχικής υγείας, με
έμφαση στον συμπεριφορισμό και την έννοια
του “μηχανικού παιδιού” (με απόλυτη ρύθμιση
στις συνήθειες του παιδιού).
• 1950: Ψυχανάλυση και αποδοχή των
συναισθηματικών αναγκών του παιδιού. Η
τελευταία περίοδος χαρακτηρίζεται ως περίοδος
ατομικότητας και ηθικής της διασκέδασης
(Newton & Newton, 1974) (αμέσως μετά τον
ΒΠΠ).
• Στροφή στα προσωπικά και οικιακά ζητήματα ως
αντίδραση στην βαρβαρότητα της Χιροσίμα και
των στρατοπέδων συγκέντρωσης.

• Έμφαση στην ευελιξία περισσότερο και

λιγότερο στις συνταγές. Κεντρικά συστήματα
λόγου για την παιδική ηλικία (βλέπε και
Μακρυνιώτη, 2003)
• Παιδική ηλικία ως κατάσταση “εξάρτησης”.
Αναγκαιότητα για σχολική εκπαίδευση που πιέζει
για μια μεσοαστική ιδεολογία των παιδιών ως
αβοήθητων.
• ΠΗ ως παγκόσμια, διεθνής αναπαράσταση.
Ανάγκη για ομοιομορφία και συνοχή ανάμεσα σε
αγροτικούς και αστικούς πληθυσμούς,
βικτωριανό ιδεώδες της οικογένειας που
στηρίζεται στην τάξη, στον σεβασμό και την
αγάπη.

• Οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας είναι

κεντρικές για τις κοινωνικές πρακτικές, καθώς
η παιδική ηλικία χρειάζεται εκπαίδευση μέσα
από θεσμικούς φορείς κοινωνικοποίησης.
 Ευελιξία
• Το παιδί/ υποκείμενο παράγεται στην εκπαίδευση σε
τρία επίπεδα: το παιδί ως όλο/ σε κοινωνία του
ελέγχου/ με συνεχή και αδιάκοπη εξέτασή του
(Deleuze).
• Ενώ το παιδί του 19ου αιώνα έπρεπε να προσαρμοστεί
για ένα πλουραλισμό που η εικόνα του ενοποιούνταν
σε ένα διεθνοποιημένο πρότυπο, το παιδί του 21ου
αιώνα πρέπει να ετοιμαστεί να γίνει παγκόσμιος
πολίτης/ εργάτης, ευέλικτος, προσαρμοστικός, έτοιμος
να αντιμετωπίσει αβεβαιότητες. Κεντρική η έννοια
της ευελιξίας.

Επίπεδα εκπαίδευσης
• Α) το παιδί ως όλο και όχι μόνο ως γνωστικό.
Αυτό σημαίνει παιδί ως όλο, Πώς δηλαδή
καμία “πλευρά” του δεν μένει χωρίς
εκπαίδευση.
• Β) το αναλυτικό πρόγραμμα- στηρίζεται στην
έννοια της ανάπτυξης των παιδιών.
• Γ) Παιδαγωγικά συστήματα λόγου. Αναζήτηση
μιας λύσης πραγματιστικής στις ανεπαρκείς
εναλλαγές της παιδοκεντρικής και της
δασκαλοκεντρικής παιδαγωγικής.
• Η κοινωνία του ελέγχου συγκριτικά με τις
πειθαρχικές κοινωνίες (Deleuze) υιοθετεί πιο
συχνό και συνεχή έλεγχο, ετερογενή/συνεχώς
εναλλασσόμενα κριτήρια και την απουσία ενός
τελικού στόχου, μιας ολοκλήρωσης (βλέπε για
παράδειγμα την “εκπαίδευση δια βίου”).

Buckingham, D. (2007). Εκπαίδευση στα ΜΜΕ: Αλφαβητισμός,

Μάθηση και Σύγχρονη Κουλτούρα. (Ε. Κούρτη, Επιμ., & Ι.
Σκαρβέλη, Μεταφρ.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κριτικός κινηματογραφικός αλφαβητισμός

• Συναισθηματικές αντιδράσεις και σημειώσεις
την ώρα της θέασης - προβολής)
• Μας άρεσε; Δεν μας άρεσε; (περιεχόμενο,
αισθητικά, ιδέες κλπ.). Για ποιους λόγους;
• Σε ποια-ες κοινωνική-ες ομάδα αναφέρεται η
ταινία;
 Κριτικός κινηματογραφικός
αλφαβητισμός
• Προτείνουμε εναλλακτικούς τρόπους
αναπαράστασης της παιδικής ηλικίας
• Διακρίνουμε στερεοτυπικές ταυτότητες ή
στερεοτυπικές συμπεριφορές στην ταινία
• Ερμηνεύουμε τα ζητήματα με την παιδική ηλικία
που τίθενται στην ταινία
• Αναζητούμε τα ιδεολογικά μηνύματα της ταινίας
• Το αισθητικό ύφος της ταινίας σε σχέση με τα
κοινωνικοπολιτικά της νοήματα

1. Κοινό

• Σε ποιό κοινό στοχεύει η συγκεκριμένη ταινία; Ποια

μέσα μπορεί να χρησιμοποιήσουν κάποια ΜΜΕ για να
προσελκύσουν συγκεκριμένη κατηγορία κοινού που
επιθυμούν;
• Πώς επιλέγουν οι παραγωγοί ΜΜΕ το κοινό που
θέλουν να απευθυνθούν (να πουλήσουν το προϊόν
τους);
• Λειτουργίες ταύτισης και εξιδανίκευσης
• Συναισθήματα και τι είδους συναισθήματα;
• Το φύλο, η κοινωνική τάξη, η ηλικία και η εθνική
καταγωγή παίζουν ρόλο στο τρόπο που προσλαμβάνει
κάποιος την ταινία;
 2. Αναπαράσταση
• Οι συνθήκες που παρουσιάζονται στην ταινία έχουν
σχέση με πραγματικές συνθήκες ή απλά πρόκειται για
μυθοπλασία; Μια ταινία πόσο κοντά στην
πραγματικότητα μπορεί να βρίσκεται;
• Ποιες αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας
διακρίνετε; Τι σχέση έχουν με την πραγματικότητα; Τι
διαφορές ή ομοιότητες έχουν με αυτά που πιστεύετε;
• Αναπαραστάσεις κοινωνικών σχέσεων με ομάδα
συνομηλίκων και ενηλίκων
• Οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας θα
μπορούσαν να επηρεάσουν την άποψή σας σχετικά με
την με τα κοινωνικά θέματα που θίγονται στην ταινία;

3. Παραγωγή

• Πώς σχολιάζετε τους λόγους που ώθησαν τον

σκηνοθέτη να κάνει αυτήν την ταινία;
Συζητήστε την προσέγγιση του στο θέμα.
• Ποιοι είναι οι πιθανοί τρόποι διακίνησης της
ταινίας;
• Πώς θα αντιμετωπίζατε το θέμα στο
ενδεχόμενο να είστε εσείς οι σκηνοθέτες ενός
ανάλογου εγχειρήματος;
 4. Γλώσσα

• Σε ποιο είδος ταινιών θα κατατάσσατε την ταινία

που είδαμε;
• Ποιες μορφές γλώσσας διακρίνετε στο φιλμικό
κείμενο προκειμένου να μεταδώσει ο
σκηνοθέτης τα επιθυμητά νοήματα και ιδέες;
• Υπάρχουν συγκεκριμένες λήψεις που σας
προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση; Διακρίνατε
κάποιες ιδιαίτερες φωτιστικές συνθήκες ή γωνίες
λήψης που σας προκάλεσαν εντύπωση;
• Πώς χρησιμοποιείται το χρώμα και ο φωτισμός;
Διακρίνατε κάποιες ιδιαιτερότητες;

4. Γλώσσα
• Πόσο και με ποιο τρόπο επηρεάζουν οι διάλογοι μιας
ταινίας στη συνολική εντύπωση που αποκομίζουμε;
• Επιλέξτε συγκεκριμένες στιγμές (καρέ – σεκάνς) που σας
έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση (μουσική, φωτογραφία κλπ.)
• Ποια είδη μουσικής διακρίνατε; Τι αισθήματα σας
δημιούργησε; Πώς συμβάλλει η μουσική στο νόημα μιας
σεκάνς; Πώς θα ήταν οι σεκάνς αυτές χωρίς μουσική;
• Μπορείτε να σκεφτείτε άλλα μιντιακά κείμενα τα οποία
πιθανώς συνδέονται με την ταινία;
• Πώς αντιλαμβάνεστε τα ιδεολογικά μηνύματα της ταινίας;
• Το αισθητικό ύφος της ταινίας θεωρείται ότι συνάγει με τα
κοινωνικοπολιτικά της νοήματα;
 Θέμα για μελέτη

• Επιλέξτε μια από τις ταινίες που έχετε δει και γράψτε μια κριτική
ανάλυση για αυτήν δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις
αναπαραστάσεις της.
• Βρείτε πληροφορίες και κριτικές στο διαδίκτυο για την ταινία.
Αντιπαραθέστε τις κριτικές με αυτήν που έχετε γράψει εσείς.
• Βρείτε πληροφορίες σχετικά με τα θέματα που θίγουν η ταινία και
την κατάσταση στην Ελλάδα.
• Γίνετε σεναριογράφοι και παραγωγοί ΜΜΕ (σε ομάδες) και
μιλήστε για τα θέματα που θίγει η ταινία μέσα στο πλαίσιο της
Ελλάδας; Καταγράψτε την πρότασή σας και πώς θα μπορούσατε
να την προωθήσετε;
• Ποιες κατά τη γνώμη σας είναι οι λέξεις κλειδιά της ταινίας; Με
βάση τις λέξεις αυτές κάντε αναζήτηση φωτογραφιών στο
διαδίκτυο;

Οι πέντε διαστάσεις της προσωπικότη

τας
• Εξωστρέφεια
• Συναισθηματική Σταθερότητα- Νευρωτισμός
• Δεκτικότητα στην Εμπειρία
• Προσήνεια
• Ευσυνειδησία
 Συναισθηματική
σταθερότητα/νευρωτισμός
• Δείγματα σκέψεων
• Ενοχλούμαι εύκολα
• Η διάθεσή μου αλλάζει πολύ
• Αγχώνομαι εύκολα
• Έχω συχνές μεταβολές της διάθεσης
• Συχνά αισθάνομαι στεναχώρια
• Ανησυχώ για τα πράγματα
• Είμαι χαλαρός για το μεγαλύτερο διάστημα
(αντίστροφα)
• Σπάνια αισθάνομαι στεναχωρημένος (αντίστροφα)

Εξωστρέφεια
• Δείγματα σκέψεων
• Είμαι η ψυχή του πάρτυ
• Δεν με ενοχλεί να είμαι το κέντρο της προσοχής
• Αισθάνομαι άνετα όταν είμαι με ανθρώπους
• Ξεκινώ συζητήσεις
• Μιλώ με πολλούς ανθρώπους σε συνεστιάσεις
• Δεν μιλώ πολύ (αντίστροφα)
• Μένω στο παρασκήνιο (αντίστροφα)
• Σκέπτομαι πολύ πριν μιλήσω, ή δράσω (αντίστροφα)
• Δεν μου αρέσει να τραβώ την προσοχή στον εαυτό μου
(αντίστροφα)
• Είμαι σιωπηλός όταν είμαι με ξένους (αντίστροφα)
• Δεν έχω σκοπό να μιλώ σε μεγάλο ακροατήριο (αντίστροφα)
 Δεκτικότητα στην Εμπειρία
• Δείγματα σκέψεων
• Έχω πλούσιο λεξιλόγιο
• Έχω ζωηρή φαντασία
• Έχω εξαίρετες ιδέες
• Αντιλαμβάνομαι γρήγορα πράγματα
• Χρησιμοποιώ δύσκολες λέξεις
• Επενδύω χρόνο σκέψης για τα πράγματα
• Εχω πολλές ιδέες
• Δεν με ενδιαφέρουν οι γενικότητες (αντίστροφα)
• Έχω δυσκολία κατανόησης αφηρημένων ιδεών
(αντίστροφα)

Προσήνεια

• Δείγματα σκέψεων
• Ενδιαφέρομαι για τους ανθρώπους
• Με ενδιαφέρουν τα συναισθήματα των άλλων
• Έχω μαλακή καρδιά
• Κάνω διαλείμματα για χάρη των άλλων
• Αισθάνομαι τα συναισθήματα των άλλων
• Κάνω τους άλλους να χαλαρώνουν
• Δεν ενδιαφέρομαι πολύ για τους άλλους (αντίστροφα)
• Προσβάλλω τους άλλους (αντίστροφα)
• Δεν ενδιαφέρομαι για τα προβλήματα των άλλων
(αντίστροφα)
• Λίγο με ενδιαφέρουν οι άλλοι (αντίστροφα)
 Ευσυνειδησία

• Δείγματα σκέψεων
• Είμαι πάντα προετοιμασμένος
• Δίνω σημασία στη λεπτομέρεια
• Κάνω τις δουλειές μου αμέσως
• Μου αρέσει η τακτοποίηση
• Ακολουθώ πρόγραμμα
• Είμαι ακριβής στη δουλειά μου
• Αφήνω τα πράγματά μου ατακτοποίητα (αντίστροφα)
• Ανακατεύω τα πράγματα (αντίστροφα)
• Συχνά ξεχνώ να βάζω τα πράγματα στη θέση τους
(αντίστροφα)
• Μειώνω τις υποχρεώσεις μου (αντίστροφα)

B. Mayall & H. Zeiher (2003). Childhood in

generational perspective. London: IoE

• Η παιδική ηλικία ως κοινωνικό φαινόμενο

προσδιορίζεται διαρκώς από ατομικούς και
συλλογικούς φορείς δράσης [και] μέσω των
ΜΜΕ.
• ΜΜΕ-α. κανάλια επικοινωνίας μηνυμάτων β.
σημειωτική (γλώσσα, εικόνα, ήχος, και άλλοι
συντακτικοί και συμβολικοί κώδικες) γ.
οικονομική συνιστώσα
 Identity work
• η έννοια της ταυτότητας
• πώς καταλαβαίνουμε το ποιοι είμαστε και
πώς διακρίνουμε τον εαυτό μας από τους
γύρω μας, πώς προσδιοριζόμαστε σε σχέση
με τον χώρο
• συνοχή μεταξύ ατομικού και κοινωνικού.
• Άσκηση «10 είμαι»

Mannheim (1928/1952) η έννοια της

γενιάς.
• Διαγενεαλογική μεταφορά της κουλτούρας ή του
πολιτισμού.
• Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής συνάδουν με
αυξανόμενη απόσταση μεταξύ του παρελθόντος
και του μέλλοντος.
• Συρρίκνωση ή εξαφάνιση της γνώσης και της
αποκτημένης εμπειρίας των ‘ηλικιωμένων’: το
μέλλον είναι δουλειά των νέων, ενώ οι μεγάλοι
φαίνεται να μπαίνουν στο περιθώριο- η έννοια
της παράδοσης;
• Ο κοινός τρόπος με τον οποίο διάφορες
ηλικιακές ομάδες χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ
αρκεί για να συγκροτήσουν μια γενιά;
• Τα μέλη τους λειτουργούν ως συλλογικοί
δράστες στην δημόσια σφαίρα;
• αναπτύσσουν απαραίτητα κοινή γενεαλογική
συνειδητότητα;

Μια εκδοχή: Μελέτη του D. Cannon

1994
• Στόχος: τι ικανότητες, αξίες, στάσεις φέρνουν τα
άτομα που μεγαλώνουν σε μιντιακά περιβάλλοντα
καθώς βγαίνουν στην αγορά εργασίας.
• Αποτελέσματα: τα άτομα αυτά δεν μοιράζονται μια
κοινή ιδεολογία αλλά περισσότερο ένα life style, ή
καλύτερα μια πιο επεξεργασμένη γνώση των
προϊόντων προς κατανάλωση: ξέρουν για υπολογιστές,
για ΜΜΕ, για μόδα, για αναψυχή, τους αρέσει να
συλλέγουν πληροφορίες, γεγονότα, τρέμουν την
πλήξη και ενδιαφέρονται πώς να κάνουν πράγματα.
• Επιζητούν συνεχή επανατροφοδότηση και
έγκριση από τους έξω και θεωρούν σημαντική
την εμφάνισή τους, την ισότητα των φύλων,
την συναισθηματική απώθηση και την
διακριτικότητα. Τα αποτελέσματα αφορούν
όλα τα εκπαιδευτικά και κοινωνικοοικονομικά
επίπεδα.

• Ως προς τις πολιτισμικές σπουδές, αυτό

σημαίνει ότι τα ΜΜΕ και η χρήση τους έχουν
ενώσει άτομα από διαφορετικές ηλικίες αλλά
και μέλη των ίδιων ηλικιακών ομάδων
(οριζόντια διαφοροποίηση).
 Μια άλλη εκδοχή: Υπάρχει σημαντική
διαφοροποίηση, δηλαδή είναι άλλη γενιά τα 12χρονα παιδιά
και οι γονείς τους;
• Και οι γονείς μεγάλωσαν στην κουλτούρα της
κατανάλωσης και των –παλιών-ΜΜΕ.
• Διαφέρουν ως προς την θέση: η ευθύνη της
ανατροφής και του ελέγχου ανήκει στους γονείς
ενώ η επιθυμία για αυτονομία χαρακτηρίζει τα
παιδιά.
• Γονείς παιδιά της κατανάλωσης και των ΜΜΕ; οι
απαντήσεις σε προβλήματα γονικότητας
διαμεσολαβούνται από πρακτικές κατανάλωσης
και ΜΜΕ;
• Με την εκπαίδευση το ίδιο γίνεται;

Κοινωνία της κατανάλωσης και αντίστοιχη

κουλτούρα που χαρακτηρίζεται από:
• α) αυξανόμενη γενίκευση και
πολλαπλασιασμό των μιντιακών και
καταναλωτικών εμπειριών
• β) μια έντονη τάση προς ολοένα και
νεότερους καταναλωτές
• γ) μια απο-ιεραρχικοποίηση των μορφών
οικειοποίησης που ήταν τυπικές για τις
διάφορες ηλικιακές ομάδες.
• δ)Τα παιδιά αποτελούν σημαντική αγορά και
δεν διαφοροποιούνται από τους μεγάλους: το
project της παιδικής ηλικίας στηρίζεται στην
οικονομία της αγοράς: διακρίνει λοιπόν τα
παιδιά ανάλογα με την αγοραστική τους
δύναμη, το προσδόκιμο ζωής, την επιρροή για
λήψη αποφάσεων σχετικά με αγορές.
• Καινούρια προϊόντα που δοκιμάζονται στα
παιδιά σε εικονικές ομάδες συνομηλίκων.

• Εμπορευματοποίηση των ‘φαντασιακών

κοινοτήτων’ της παιδικής ηλικίας.
• Πώς τελικά τα παιδιά τα βγάζουν πέρα με τις
κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές
ενσωματώνοντας την κατανάλωση και τα
ΜΜΕ στην διαμόρφωση των ταυτοτήτων
τους;

• Τα ΜΜΕ και τα καταναλωτικά αγαθά

πλαισιώνουν τις κουλτούρες των παιδιών ως
κουλτούρες συνομηλίκων ξέχωρες από αυτές των
ενηλίκων.
• Σε τι διακρίνονται;
• Τα παιδιά λένε ότι διακρίνονται από τους
μεγάλους γιατί πιο αστεία, πιο έτοιμα σε
αλλαγές, πιο ανοιχτά, πιο παιχνιδιάρικα: ως προς
τις αξίες δηλαδή ενός δυτικού τρόπου ζωής
ακόμη και σε φαντασιακό επίπεδο
• ΜΙΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ
ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΟΥ Η ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΑΠΛΑ ΠΟΘΕΙ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΕΙ ΣΕ ΑΥΤΗΝ:
• η δύναμή της και η κυριαρχία της μπορούν να
προσδιοριστούν από τον βαθμό που τα άτομα εκφράζουν
τις επιθυμίες τους, τις ελπίδες και τους φόβους τους, το
λεξιλόγιο των συναισθημάτων τους ή των αυτό-εικόνων
τους, χρησιμοποιώντας την ορολογία της συγκεκριμένης
κουλτούρας,
• Διαμεσολαβούνται από την μιντιακή και καταναλωτική
κουλτούρα (ακόμα και με τα γιαπωνεζάκια λένε ότι
μοιάζουν, γιαπωνέζικη τεχνολογία, υπολογιστές, παιχνίδια
και κινούμενα σχέδια).

3 ίσως διαφορετικές προσεγγίσεις στην

κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας
• 1)μικρο- μελέτη παιδιών στον τόπο τους και
στις διαφορετικότητές τους/
• 2) αποδόμηση της κοινωνιολογίας και
επικέντρωση στις διαλογικές κατασκευές των
παιδιών/
• 3) μακρο-δομική που φωτίζει και τις δυο
προηγούμενες.
• Αν αγνοήσουμε, για παράδειγμα την
μακροδομική προσέγγιση, όπως μπορεί να
κάνει μια εθνογραφική προσέγγιση,
αγνοούμε ή δυσκολευόμαστε να
κατανοήσουμε τις παρούσες αλλαγές της
παιδικής ηλικίας, τα παιδιά ως φορείς
δράσης, τις γενεαλογικές ρυθμίσεις και
πρακτικές και την γενεαλογική τάξη (order).

Μεθοδολογία έρευνας

ΜΜΕ & εκπαίδευση

EU kids online network B. Lobe, S.
Livingstone, & L. Haddon, 2007
• Evidence based policy
• Τι είναι τεκμηριωμένη επαρκώς μελέτη;
• Πώς προχωρούμε όταν διαφορετικά
projects καταλήγουν σε συγκρουόμενα
ευρήματα;
• Μαθήματα από μελέτη σε παλιά ΜΜΕ;
• Παιδιά έναντι ενηλίκων;
• Γλωσσικές, επιστημονικές και πολιτισμικές
παραδόσεις: σύγκλιση

Φιλοσοφικές παραδοχές των

μεθόδων
• Θετικισμός
• Μεταθετικισμός ή κριτικός ρεαλισμός (surveys):
υπάρχει η πραγματικότητα, αλλά πώς να την
δώ;
• Κριτική θεωρία (Κυρίως δομές εξουσίας)
:νεομαρξισμός, φεμινισμός, υλισμός, κριτική
θεωρία: απόρριψη θετικισμού, υποκειμενική
επιστημολογία
• Κονστρουκτιβισμός: ερμηνευτική
• Ιδιογραφική/νομοθετική
 Πολιτισμικές θεωρίες
• Η κουλτούρα ως ιδεολογία
• Εμπορευματοποίηση στο βιβλίο History
and class consciousness, 1971. Λούκατς
• Πραγμοποίηση (reification)
• Γκράμσι: έμφαση στο ρόλο και τη
λειτουργία της κουλτούρας για να
κατανοήσουμε τη λειτουργία των ΜΜΕ

Σχολή της Φραγκφούρτης

• Επίθεση στην ορθολογικότητα ως προς
τον σκοπό, κριτική στην ουδετερότητα και
αντικειμενικότητα επιστήμης
• Ενδιαφέρον για αναπαραγωγή της
δημοφιλούς κουλτούρας και τις επιδράσεις
της στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα
• Μπένγιαμιν, Αντόρνο, Μαρκούζε,
Χορκχαιμερ
• Ο ορθός λόγος οδήγησε σε έναν
εργαλειακό έλεγχο της κοινωνικής ζωής
• Γραφειοκρατία, τεχνολογία, μαζική
κοινωνία της παθητικής κατανάλωσης
• Πολιτιστική βιομηχανία-μαζική παραγωγή
ψυχαγωγικών προϊόντων, ψευδαισθήσεις,
απουσία αντίστασης
• Αντόρνο υψηλή κουλτούρα

Χάμπερμας
• Δημόσια σφαίρα και κοινωνία πολιτών
• Εξαφάνισή τους λόγω της επιρροής των
ΜΜΕ
• Επικοινωνιακός λόγος ως πρόταγμα για
κατανόηση των μελών μιας κοινότητας
 Αλτουσέρ
• Ιδεολογικοί και κατασταλτικοί μηχανισμοί
του κράτους

Η κουλτούρα ως δράση
• Συμβολική αλληλεπίδραση,
φαινομενολογία, εθνομεθοδολογία
• Γκόφμαν δραματουργική μεταφορά, ρόλοι,
διαχείριση εντυπώσεων ως η τελετουργική
όψη της κοινωνικής ζωής τόσο στο
επίπεδο θεσμών όσο και στο επίπεδο των
προσωπικών σχέσεων
• Ταυτότητα-στίγμα-ετικέτα
 Η κουλτούρα ως σημειωτική
• Δομισμός
• Το βάθος εξηγεί την επιφάνεια και είναι
δομημένο
• Κατά του ουμανισμού
• Σωσύρ, Λεβί-Στρως, Μπάρτ

Κοινωνιολογικές θεωρίες
• Μπουρντιέ,
• Γκίντενς (expert systems, εαυτός)
• Ελίας-προσωπικότητα και πολιτισμός
πάνε μαζί με τον πολιτισμό να μας
εφοδιάζει με μια διαφορετική αντίληψη για
τον εαυτό και τη συναισθηματική μας ζωή
 Βρετανικές πολιτισμικές
σπουδές
• Raymond Williams
• Η υψηλή τέχνη αφορά τον πυρήνα των
ηθικών οραμάτων της ανθρωπότητας.
• Η δημοφιλής κουλτούρα είναι τετριμμένη,
αλλά και ταξική, όχι απόρριψη
• Κανονιστικά κριτήρια
• Διάκριση καταγεγραμμένης κουλτούρας
(κτίρια, μόδα) και δομής της αίσθησης

• Κειμενικές αναλύσεις των ΜΜΕ και οι

τρόποι που χρησιμοποιούνται για να
αναπαράγουν ηγεμονία και ιδεολογία της
κυρίαρχης τάξης
• Μελέτες της υποκουλτούρας
• Στιουαρτ Χωλ φυσικοποίηση μέσω της
δημιουργίας μιας ψευδούς
πραγματικότητας
• Διάκριση καταδήλωσης (denotation) &
συνδήλωσης (connotation) πχ
διαπραγματεύομαι το θέμα της απεργίας,
μέσω της έλευσης προσφυγικών
πληθυσμών
• Κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση
• Κυρίαρχη/αντιθετική/διαπραγματευτική
ανάγνωση-Οικειοποίηση, απόλαυση,
διασκέδαση

Μελέτες για την πρόσληψη και

την πολιτιστική παραγωγή
• Μοντέλο υποδόριας ένεσης ή το μοντέλο
της σφαίρας: οι ελίτ κατασκευάζουν
μηνύματα και τα εγχέουν μαζικά στον
κόσμο
• Agenda setting
• Opinion leaders για άσκηση προσωπικής
επιρροής
• Σπειροειδής γραμμή της σιωπής: πώς να πάω
κόντρα
 Για την πρόσληψη
• Ορίζοντας προσδοκιών
• Μεταδομιστικές απόλαυση, παιχνίδι,
φαντασία
• Buckingham: δημιουργικότητα και
στοχαστικότητα των θεατών
• Μόρλευ-τηλεόραση, σπίτι, σχέσεις, τρόποι
τηλεθέασης

• Σχετικισμός
• Όχι απόλυτες αλήθειες
• Μεγάλη αφήγηση της επιστήμης; Λυοτάρ
• Μπάουμαν: στη νεωτερικότητα οι
διανοούμενοι νομοθέτες, τώρα ερμηνευτές
 Τριγωνοποίηση
• Fiske & Campbell: αύξηση εγκυρότητας
με:
• Πολλούς φορείς πληροφοριών
• Πολλές μεθόδους
• Πολλούς ερευνητές
• Πολλές θεωρίες

Συμπληρωματικότητα
• Χρήση ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων
ανάλογα με ερευνητικό πρόβλημα ή
διαφορετική του όψη
• Σχέδιο επεξηγητικό: ποσοτικά και μετά
ποιοτικά για να εξηγήσω τα πρώτα
• Ή πρώτα ποιοτικά και μετά ποσοτικά για
να γενικεύσω σε άλλα δείγματα
• κλπ
 Έρευνα σε παιδιά
• Δομική όψη της παιδικής ηλικίας και όχι
νατουραλιστική (ανάπτυξη)
• Σχεσιακή όψη της πη, το παιδί σε σχέση
με άλλους, με το νοικοκυριό, με το σχολείο
• Το παρόν
• Το καθημερινό, φυσιολογικό και όχι το μη
τυπικό ή ‘προβληματικό’

• Η έρευνα για ΜΜΕ και παιδιά είτε

ακολουθεί αναπτυξιακή παραδοχή και την
εμπλουτίζει με κοινωνικοπολιτισμικές
αναφορές είτε θεωρεί την πη ως κοινωνική
κατασκευή
• Ζητήματα αξιοπιστίας των παιδιών
• Ζητήματα ηθικής
• Πλαίσιο έρευνας/
γλώσσα/στρατηγικές/μέθοδοι
 Offline Μέθοδοι
• Συνεντεύξεις-ερωτηματολόγια-ημερολόγια
• Συμμετοχική παρατήρηση
• Πειράματα
• Σχέδια ζωγραφιές των παιδιών
• Συνεντεύξεις με γονείς, εκπαιδευτικούς
κλπ
• Ομάδες εστίασης
• Εθνογραφικές μελέτες

& Online μέθοδοι

• Online surveys
• Online ομάδες εστίασης και συνεντεύξεις σε
βάθος
• Online εθνογραφικές προσεγγίσεις
• Ανάλυση περιεχομένου, ανάλυση λόγου
• Cookies Automated analysis of websites/data
collection
• Mapping online spaces
 Γονική διαμεσολάβηση για χρήση
ιντερνετ
• Γονείς και παιδιά
• Σύγκριση των απαντήσεων
• Νοηματοδότηση διαφορών
• Για χρήση ιδιωτική: συνεντεύξεις, παρατήρηση,
καταγραφή (φωτογραφική ή γραπτή) του δωματίου
• www.saftonline.org & www.children-go-online.net : τα
παιδιά δηλώνουν περισσότερους κινδύνους από την
χρήση διαδικτύου συγκριτικά με γονείς
• Οι γονείς αναφέρουν περισσότερους κανόνες σχετικά με
την χρήση διαδικτύου από τα παιδιά
• Ανώτερα και κατώτερα όρια ενός φαινομένου

Μελέτη των online τεχνολογιών

• Ο ερευνητής προσεγγίζει τους συμμετέχοντες
online ή offline; Αν πάω στο σχολείο για να δω
με τα παιδιά την χρήση του διαδικτύου
διαφορετικό από το να παρατηρώ τα μηνύματα
στα chat rooms ή σε sites κοινωνικής δικτύωσης
• Όχι πόλωση στα online & offline περιβάλλοντα:
τα άτομα ξέρουμε ότι αναπαράγουν online
πολλές από τις πρακτικές τις οποίες έχουν ήδη
αναπτύξει offline-θολά τα όρια ανάμεσα στα δυο
(Livinstone, 2002)
 Αποφυγή του τεχνολογικού
ντετερμινισμού
• Να μην έχω ως αφετηρία την τεχνολογική
αλλαγή ψάχνοντας επιρροές των νέων
τεχνολογιών γιατί 2 παγίδες:
• α) θεωρώ ως δεδομένη την τεχνολογία και
στατική, και δεν αναγνωρίζω τα κοινωνικά
συμφραζόμενα
• β) παραγνωρίζω τους τρόπους με τους οποίους
οι χρήστες τεχνολογιών-συνηθισμένοι άνθρωποι
στην καθημερινότητά τους-οικειοποιούνται τις
τεχνολογίες και τις νοηματοδοτούν σύμφωνα με
τις ζωές τους

• Hybridity-Denzin 2004: χρήση από τους

ερευνητές και στα δυο περιβάλλοντα online &
offline
• Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας νέα στα νέα
περιβάλλοντα; Συγκρουόμενες απόψεις.
Ιδιωτικότητα, εμπιστοσύνη, συναίνεση,
ανωνυμία, ψευδοανωνυμία, ιδιωτικός/δημόσιος
χώρος, εξαπάτηση, σύγκρουση συμφερόντων
• Τα ζητήματα αυτά όχι νέα. Συνεπώς η μελέτη
στο διαδίκτυο για ηθική δεν διαχωρίζεται από
ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον
• Τα επίπεδα του μιντιακού εγγραμματισμού εξαρτώνται
από τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε: ανοιχτές
μέθοδοι και οπτικές αντί για γραπτές
• Αυτό-αναφορές: τα παιδιά λένε ότι χρησιμοποιούν καλά
το διαδίκτυο, ανάγκη όμως για παρατήρηση
• Διάκριση μεταξύ επάρκειας (competence)& εκτέλεσης
(performance)
• Για τα ΜΜΕ στην εκπαίδευση, ανάγκη να τεκμηριώσουμε
την αποτελεσματικότητα αντίστοιχου προγράμματος έξω
από το σχολείο
• Ηθικά διλήμματα κυρίως για τα νέα ΜΜΕ δηλαδή
chatrooms, msn και κινητά, τρόποι για ιδιωτικότητα και
εμπιστευτικότητα.

Ξανά!Αποτίμηση των ερευνών

• Ανάγκη για μελέτες σε παιδιά < 8 χρόνων
• Ανάγκη για έρευνα σε νέα ΜΜΕ
• Ανάγκη για έρευνα σε παιδιά με αναπηρία ή
εθνικότητα
• Ανάγκη για το πώς τα παιδιά αξιολογούν την
αξιοπιστία του περιεχομένου του διαδικτύου
• Λίγες μελέτες για παιδιά ως παραγωγούς
• Ανάγκη για διεργασία μάθησης-διαχρονικές
μελέτες για ΜΜΕ στο σχολείο
 5 year-olds fascincation for
television: a comparative study
• Karin Hake(2001) Childhood 8(4), 423-441
• Στόχοι: συναισθηματική και γνωστική πρόσληψη των
παιδιών από 2 τηλεοπτικά προγράμματα κρατικού και
ιδιωτικού καναλιού
• Θεωρητικές παραδοχές: θεωρία σχημάτων, ταύτιση,
γοητεία (fascination)
• Ενδεικτικά ερωτήματα: διαφορά μεταξύ
εμπορικού/ιδιωτικού και κρατικού καναλιού;
• Από ποια χαρ/κά του κειμένου γοητεύονται τα παιδιά;
• Σχέση των απόψεων των παιδιών με το πώς
αξιολογούν οι γονείς το πρόγραμμα

• Μέθοδος: 20 παιδιά 5 χρόνων

• Χρήση ποιοτικών συνεντεύξεων: πές μου τι
παρακολούθησες, ή τι έγινε σε εκείνη την σκηνή
ή αν είχες γενέθλια ποιο πρόγραμμα θα ήθελες
να σου χάριζαν
• Παρατήρηση: εξωλεκτικά-γοητεία & ευχαρίστηση
• Ερωτηματολόγιο για γονείς: ποιο πρόγραμμα
νομίζετε ότι θα διαλέξει το παιδί σας και γιατί
άραγε;
 Ανάλυση
• ( και για την δουλειά στο σχολείο)
Συνεντεύξεις: focus (σημαντικά θέματα)/
κατανόηση/ αφηγηματικό στυλ/ ταύτιση/
προτίμηση/
• Παρατήρηση: βαθμός γοητείας
(fascination)-τα παιδιά δείχνουν
απορροφημένα ή ότι βαριούνται κλπ
• Buchingham-pleasure concept- B.
Bettelheim-counter culture-αντι-κουλτούρα
των παιδιών έναντι των ενηλίκων

From snowhite to digimon:using popular media to confront

Confucian values in Taiwanese peer culture

Hadley et al. (2004). Childhood, 11(4), 515-

536
Εθνογραφική προσέγγιση για να διερευνήσει
το πώς 4-7 χρόνων παιδιά ενσωματώνουν
τα δημοφιλή μέσα στις κουλτούρες των
συνομηλίκων τους
Εθνογραφική μελέτη σε παιδιά από τα νήπια
στο δημοτικό-συμμετοχική παρατήρηση-
• Τα παιδιά με 3 τουλάχιστον τρόπους εισάγουν
τα ΜΜΕ στις ομάδες συνομηλίκων
• α) χρησιμοποιώντας αντικείμενα που συνδέονται
με ΜΜΕ(παιχνίδια, βίντεο) για να δηλώσουν την
γνώση τους για το περιεχόμενο των ΜΜΕ
• β) παίζοντας με ρόλους και σενάρια από ΜΜΕ
μοιράζονται αντίστοιχη γνώση
• γ) σχεδιάζοντας παιχνίδια ρόλων, τρόπους
αντίδρασης κλπ

• Σημειώσεις πεδίου: Sailor Moon (SM)

• Ένα μεγαλύτερο κορίτσι ήρθε και με ρώτησε αν
ήθελα να παίξουμε SM. Της είπα ότι θέλω αλλά
δεν ξέρω το παιχνίδι. Πήγαμε στην μέση της
αυλής και εκεί μαζί με ένα άλλο κορίτσι άρχισαν
να κλωτσάνε και να παλεύουν, η κάθε μια με ένα
αγόρι. Χτύπησε δυνατά τον Χ και αυτός της το
αντιγύρισε. Η Α το άντεξε και χαμογέλασε.
Κανένας δεν απείλησε ότι θα το πει στην
δασκάλα. (Αξίες του παιχνιδιού για το τι είναι
δίκαιο παιχνίδι & καλό παιδί και παραβίαση των
απόψεων της δασκάλας)
 ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ
ΜΜΕ
ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ

Ορισμοί

• Θεωρίες επιδράσεων των ΜΜΕ σε μικρο-

επίπεδο- σε άτομα και όχι σε ομάδες, θεσμούς,
συστήματα ή την κοινωνία
• Επιδράσεις των ΜΜΕ-έμμεσες και άμεσες
σκόπιμες και μη, στην σκέψη, συναίσθημα,
συμπεριφορά,στάσεις
• Χρήση ΜΜΕ-εμπρόθετη ή άσκοπη, τυχαία
επιλογή τύπων ΜΜΕ (τηλ, παιχνίδια..),
περιεχομένου (ευχαρίστηση, πληροφόρηση), και
τεχνολογίας (πχ κοινωνική δικτύωση ή ppt)
 ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
• ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ-σε σχέση με τον παραγωγό
κυρίως
• ΧΡΗΣΗ-
• ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ-θεωρίες πρόσληψης

Αμοιβαία σχέση
• Πώς τα ΜΜΕ και η χρήση επηρεάζει την
ανάπτυξη των παιδιών αλλά και
• Πώς η ανάπτυξη των παιδιών επηρεάζει την
χρήση των ΜΜΕ
 Μαζική επικοινωνία;
• Παραπέμπει σε δυο: στο μέγεθος του
ακροατηρίου
• Ομοιογενής κατανάλωση, επιδράσεις;
• Castells, 2007 mass self communication/ πχ
επιλογή και χρήση των κοινωνικών μέσων
δικτύωσης

Απομαζικοποίηση
• Της μαζικής επικοινωνίας πχ
• Λίστες προσωπικές στο Imdb, netflix, amazon
• Προσωποποιώ το περιεχόμενο, δημιουργώ
δέσμευση, μειώνω την απόσταση μεταξύ των
προϊόντων και του καταναλωτή
 Πόσο σημαντική η επίδραση;
• Ερευνητικά, υπάρχει διάσταση με την κοινή
γνώμη. ΓΙΑΤΙ;
• Κοινωνιολογία της παιδικής ηλικίας ανάγκη
για παιδιά ως ενεργητικούς φορείς δράσης
• Οι έρευνες για τις επιδράσεις δεν
συμβαδίζουν με τις θεωρίες για τις
επιδράσεις, είναι απλοϊκές και γραμμικές

Πάντα υπάρχει η δυνατότητα

επιλογής;
• Προσέχουμε περιορισμένο αριθμό μηνυμάτων
• Μόνο όσα μηνύματα προσέχουμε μπορούν να
μας επηρεάζουν
• Πχ θεωρία χρήσης και ικανοποίησης Users and
Gratifications Theory, Katz, Rubin (συνειδητή
διεργασία με ορθολογικό τρόπο) και θεωρία
επιλεκτικής έκθεσης (Selective exposure-
Zillmann) (ασυνείδητη διεργασία, δεν ξέρω
πάντα γιατί επιλέγω να κάνω κάτι)
 Ο ρόλος της ανάπτυξης ως προς την
χρήση/προτίμηση
• Moderate-discrepancy hypothesis Valkenburg
& Cantor, 2000.

Βρέφη και Νήπια

• Μέχρι 2 χρόνων
• Αρχή στους 4 μήνες
• Νέοι και ξαφνικοί ήχοι, ζωηρά χρώματα
• Λεξιλόγιο περιεχόμενο
• 1 ώρα την ημέρα, απλή αφήγηση, ήρεμος
ρυθμός και οικείο πλαίσιο, επανάληψη, απλοί
χαρακτήρες
 3-6 χρόνων
• Εγωκεντρισμός
• Αντιληπτική οριοθέτηση-προσέχω ότι είναι
άμεσα συνδεδεμένο
• Επικέντρωση
• Σύγχυση φαντασίας και πραγματικότητας-
κινούμενα σχέδια
• Πρωταρχικά και δευτερογενή συναισθήματα
(λαμβάνω υπόψη μου τον άλλο)

7-11 χρόνων
• Διάκριση φαντασίας και πραγματικότητας
• Λογική αλλά όχι αφηρημένη σκέψη
• Θεωρία του νου
• Σχέσεις με συνομηλίκους
• 3 ώρες την ημέρα τηλεόραση, 1 ώρα παιχνίδι και 30’
κοινωνικά μέσα
• Δράση και περιπέτεια, πιο σύνθετα ερεθίσματα
• Αγόρια ενδιαφέρον για φανταστικό, τα κορίτσια για το
πραγματικό
• Όχι μόνο η εμφάνιση αλλά και τα ψυχολογικά
χαρακτηριστικά
 εφηβεία
• Πολύ λιγότερες μελέτες γιατί;
• Παρόλο που αναδυόμενη ενηλικίωση
σημαντική
• Κοινωνική ταυτότητα και ανάγκη σύγκρισής
τους με ενδοομάδες και εξω-ομάδες (Taifel, &
Turner, 1979)
• Τι δείχνουν κυρίως οι ταινίες που
απευθύνονται σε εφηβικό ακροατήριο;

ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΜΜΕ

• Κοινωνική γνωστική θεωρία Bandura
• Capacity model (Fisch, 2000)
• Differential Susceptibility to Media Effects
Model (Valkerburg, 2015)
 Κοινωνική γνωστική θεωρία
• Μαθαίνω με εμπειρία και παρατήρηση
• Ενίσχυση και συνέπειες
• Γνωστικά σχήματα όπως η προσοχή,
διατήρησή της, κινητική αναπαραγωγή,
κινητοποίηση

Capacity model
• Μοντέλο που στηρίζεται στην έρευνα για
επεξεργασία πληροφοριών
• Προσοχή στο αφηγηματικό περιεχόμενο
(ευχαρίστηση) και στο εκπαιδευτικό
περιεχόμενο (γνωστική διεργασία)
• Σύγκλιση ή απόκλιση μεταξύ των δυο
• Εργαζόμενη μνήμη και δυνατότητες
επεξεργασίας
• Εφαρμογή στην εκπαιδευτική τηλεόραση
 Differential Susceptibility to Media
Effects Model
• Συγκερασμός άλλων μοντέλων όπως της
κοινωνικής γνωστικής, της χωρητικότητας και
του ενισχυόμενου κύκλου (Slater, 2007).
• 4 βασικές αρχές

1. Οι επιδράσεις των ΜΜΕ συνάρτηση των:

• Πργ προδιάθεσης (γενετικά χαρακτηριστικά,
διάθεση, φύλο κλπ)
• Πργ αναπτυξιακών
• Πργ κοινωνικού πλαισίου (μικρο-μεσο-μάκρο)
ΘΕΩΡΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΑΣΥΜΦΩΝΙΑΣ Festinger,
1957
 2η αρχή
Οι επιδράσεις των ΜΜΕ είναι έμμεσες
• Διαμεσολαβούνται από την προσοχή, την
συγκράτηση, την απορρόφηση του
περιεχομένου (γνωστική διεργασία)
• Από τα συναισθήματα
• Από την διέγερση πχ ένα παιδί που στο φόβο
αντιδρά ιδιαίτερα, επηρεάζεται διαφορετικά,
συγκριτικά με άλλα παιδιά

• ΓΝΩΣΤΙΚΗ- μήνυμα, ιστορία, κίνητρα,

προοπτικές χαρακτήρων, αντίληψη
πραγματικότητας, γνωστικές διαστάσεις
ενσυναίσθησης
• ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ-διακριτό από γνωσιακή
επεξεργασία;
• ΔΙΕΓΕΡΣΗ- φυσιολογική διέγερση
ενεργοποίηση αξία + ¨η - (valence) & ένταση
(intensity).
• Γνωστική συμφωνία, γρήγορη επεξεργασία
και ένταξη σε προϋπάρχοντα γνωστικά
σχήματα
• Λιγότερη γνωστική προσπάθεια, οικειότητα ή
ψευδαίσθηση οικειότητας, θετικά
συναισθήματα

3η αρχή
Η διαφορετική προδιάθεση για επιρροή από τα
ΜΜΕ εξυπηρετεί δυο τουλάχιστον ρόλους:
• Α) προβλέπει την επιλογή, χρήση, έκθεση
• Β) δυναμώνει ή αποδυναμώνει την επίδραση
των ΜΜΕ στην συμπεριφορά
 4η αρχή
• Οι επιδράσεις των ΜΜΕ είναι διαδραστικές
• Η συγκεκριμένη θεωρία δεν περιορίζεται σε
ένα συγκεκριμένο μέσο αλλά και στα
παραδοσιακά και στα νέα

Αρνητικές επιδράσεις των ΜΜΕ

• Επιθετική συμπεριφορά
• Αντιφατικά αποτελέσματα
• Βαθμός συσχέτισης r=.19-.31
• Τα παιδιά μαθαίνουν την επιθετική
συμπεριφορά παρακολουθώντας χαρακτήρες
που δρουν επιθετικά και δεν τιμωρούνται για
αυτό. Η σωματική τιμωρία ως αποτελεσματικός
τρόπος για να λύνω συγκρούσεις
• Ποια παιδιά είναι πιο επιρρεπή στην έκθεση της
βίας από τα ΜΜΕ;
• ΔΕΠ-Υ
• Ο χρόνος χρήσης των ΜΜΕ συσχετίζεται με
την συμπεριφορά
• Το βίαιο περιεχόμενο των ΜΜΕ σχετίζεται με
περισσότερα προβλήματα συμπεριφοράς
• Χαμηλό επίπεδο διέγερσης, καταφυγή σε βία;

• Υλικά αγαθά, συγκρούσεις γονέων παιδιών,

παχυσαρκία
• Ο ρόλος της διαφήμισης
 Θετικές επιδράσεις
• Κοινωνικές σχέσεις των παιδιών-Μετα-
αναλύσεις για θετική κοινωνική συμπεριφορά
μετά από αντίστοιχη έκθεση σε ΜΜΕ.
Αντίστοιχες επιδράσεις με επιθετικότητα
(Mares, & Woodard, 2007)
• Τι μελετήθηκε;
• Θετικές αλληλεπιδράσεις, πχ φιλία/
αλτρουισμός/ μείωση στερεοτύπων

Σχολική ετοιμότητα
• Ορισμός και αντίστοιχες μελέτες που
τεκμηριώνουν σχέση
• Πώς τα ΜΜΕ επηρεάζουν την σχολική
ετοιμότητα; Λιγότερα δεδομένα
 Flikers, et al., 2013
• Διπλή δόση
• Σχέση της μιντιακής βίας με την επιθετικότητα
των εφήβων, σε συνάρτηση με οικογενειακές
συγκρούσεις
• Cultivation theory-Resonance [απήχηση]-
άτομα που οι εμπειρίες τους συμφωνούν με
αυτό που βλέπουν, επηρεάζονται
περισσότερο από τα ΜΜΕ

• Ανάγκη για μελέτες που λαμβάνουν υπόψη τους

το κοινωνικό πλαίσιο
• Διαθέσιμα σενάρια επιθετικότητας από τα ΜΜΕ
και την οικογένεια
• Κοινωνικές νόρμες-επιθετικότητα αποδεκτή
• Δυσλειτουργική επεξεργασία της κοινωνικής
πληροφορίας-τάση να αναγνωρίζει κανείς ως
κακόβουλες τις προθέσεις των άλλων, και να
θεωρεί ότι οι επιθετικές αντιδράσεις είναι οι πιο
αποτελεσματικές στρατηγικές
 COMPUTER MEDIATED
COMMUNICATION THEORIES CMC
• Πώς επικοινωνώ (και ως «παραγωγός» και ως
«καταναλωτής») [PROSUMER] με τα νέα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, σε επίπεδο
συγκρότησης ταυτότητας, φιλίας,
αυθεντικότητας, μοναξιάς, εθισμού
• Walther, social information theory
• SIDE, Social identity, deindividuation
• Hyperpersonal communication model

Θεωρία αυτοαντίληψης
• Bem θέλω να είμαι συνεπής ως προς τις
απόψεις, στάσεις, συμπεριφορά. Ωστόσο, η
προηγούμενη συμπεριφορά καθορίζει και την
αυτό-αντίληψη
• Πειράματα με εσωστρεφείς και εξωστρεφείς
• Proteus effect (Yee et al. 2009) avatar, επιλογή
με συγκεκριμένες προσδοκίες στην εικονική
πραγματικότητα-στερεότυπα πάλι
 Ορχιδέες έναντι πικραλίδας ή
αγριοράδικου
• Orchilds vs dandelions Piotrowski & Valkenburg, 2015
• Πιθανόν να αγνοούμε μια μικρή μερίδα παιδιών και
νέων που τα ΜΜΕ τους ασκούν σημαντική επιρροή
• Θεωρία του Belsky για διαφοροποιημένη υποβολή
ανάλογα με την ευαλωτότητα ή μη των παιδιών
• Ελάχιστες μελέτες για την θετική επίδραση επαρκών
περιβαλλοντικών παραγόντων σε παιδιά ορχιδέες
• πχ αρνητική συναισθηματική διάθεση και επαρκής
γονική στήριξη

Κυτταρική μνήμη;
• η έννοια ιδιαίτερα δημοφιλής στον
κινηματογράφο και ειδικότερα στις ταινίες
τρόμου.
• Αυστριακή ταινία του 1924, με τίτλο «Τα
χέρια του Orlac», στην οποία ένας πιανίστας
ένοιωθε την ανάγκη να σκοτώσει όταν του
έγινε μεταμόσχευση χεριών που ανήκαν σε
έναν δολοφόνο.
 Media Education

Εκπαίδευση με/και στα Μέσα (ΜΜΕ)

Τα ΜΜΕ στη σύγχρονη εποχή

Τα ΜΜΕ θεωρούνται σήμερα ως ο σημαντικότερος τρόπος
πολιτισμικής έκφρασης και επικοινωνίας.

Η χρήση τους αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ενεργό

συμμετοχή στη δημόσια ζωή.

Μας δίνουν το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών για την

ασκούμενη πολιτική.

Μας δίνουν εικόνες και αναπαραστάσεις τόσο πραγματικές όσο

και μυθοπλαστικές που ανάλογα διαμορφώνουν και τη δική μας
αντίληψη για την πραγματικότητα.

Στην συντριπτική πλειοψηφία αποτελούν βιομηχανίες που έχουν

ως στόχο το κέρδος. (Buckingham, 2007)
Τα ΜΜΕ στη σύγχρονη εποχή
Επηρεάζουν την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη
των παιδιών (χωρίς να είναι γνωστό ακόμη
πώς και προς ποια κατεύθυνση).

Είναι εργαλεία εξάπλωσης και διείσδυσης

του κοινωνικοοικονομικού συστήματος
στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Στόχος: η εξάπλωση της καταναλωτικής

κοινωνίας. (Ντάβου, 2005)

Μέσα
Έντυπα
• Εφημερίδες
• Περιοδικά

Οπτικοαουστικά
• Τηλεόραση
• Ραδιόφωνο
• Κινηματογράφος
• Κινητά
• Υπολογιστές - διαδίκτυο
• Βιντεοπαιχνίδια (σε διάφορες κονσόλες)
 Μέσα

Τα μέσα προσφέρουν:

διαύλους μέσω των οποίων μεταδίδονται έμμεσα

αναπαραστάσεις

εικόνες του κόσμου

διαμεσολαβούν, προσφέροντας επιλεκτικές

εκδοχές του κόσμου και όχι άμεση πρόσβαση σε
αυτόν.

Μέσα

Τα κείμενα των μέσων είναι:

τα ραδιοτηλεοπτικά προγράμματα,

οι κινηματογραφικές ταινίες,

οι εικόνες

οι ιστοχώροι κλπ.
Αλλαγές στον χώρο των Μέσων
Εξάπλωση

Σύγκλιση των
τεχνολογιών που
Αυξάνεται ο αριθμός προσφέρουν
των ατόμων που έχουν πληροφορίες με τις
πρόσβαση στα μέσα τεχνολογίες
επικοινωνίας

Σύγχυση των ορίων

μεταξύ διαφορετικών Διαδραστικότητα
μέσων

Σύγχυση ορίων
παραγωγής-
κατανάλωσης,
παραγωγής-
διαπροσωπικής
επικοινωνίας

Βασικές προσεγγίσεις για την

εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ
Σε γενικές γραμμές
μπορούμε να
διακρίνουμε δύο
βασικές προσεγγίσεις
για την εκπαίδευση
με/και στα μέσα
μαζικής επικοινωνίας:

β) η κριτική
α) η προστατευτική παιδαγωγική
ή παρεμβατική προσέγγιση ή
προσέγγιση προσέγγιση των
πολιτισμικών
σπουδών.
 Βασικές προσεγγίσεις για την εκπαίδευση
με/και στα ΜΜΕ – Προστατευτική προσέγγιση
Η προσέγγιση του εμβολιασμού (προστατευτική παρεμβατική) από τα ΜΜΕ βασίζεται σε έξι μεγάλες
θεωρίες επίδρασης των μέσων:

α) της υποδόριας ένεσης (hypodermic model) ή το μοντέλο της σφαίρας (bullet model) το οποίο ήταν
βασισμένο στο μπιχεβιοριστικό μοντέλο,

β) η θεωρία της χρήσης και της ικανοποίησης και η διφασική ροή επικοινωνίας (two – step flow) των
Katz και Lazarsfeld

γ) η θεωρία της καλλιέργειας του Gerbner που διερευνά τις επιδράσεις από τη χρόνια κατανάλωση
προϊόντων των ΜΜΕ και ειδικότερα της τηλεόρασης

δ) η θεωρία του προσδιορισμού της θεματολογίας των μέσων (agenda setting)

ε) η μαρξιστική κριτική οπτική

στ) η σημειωτική των Saussere & Barthes.

Βασικές προσεγγίσεις για την εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ –

κριτικής παιδαγωγικής προσέγγιση ή προσέγγιση των
πολιτισμικών σπουδών

Στις πολιτισμικές σπουδές οι θεωρητικές κατευθύνσεις δίνουν:

Έμφαση στην πολιτική οικονομία και κύριο θεωρητικό εκφραστή τον Nicholas Garnham (Garnham, 1989)

Έμφαση στην αξιοποίηση της ιδέας της δημόσιας σφαίρας του Habermas (Σχολή της Φραγκφούρτης), στην
εκπαίδευση στα ΜΜΕ, στο πλαίσιο της κριτικής παιδαγωγικής και τις πολιτικές ταυτότητας.

Μία κατηγορία μελετών δίνει έμφαση στον κριτικό γραμματισμό ή την κριτική παιδαγωγική προσέγγιση στην
εκπαίδευση των μέσων στη νέα ψηφιακή εποχή (βασισμένες κυρίως στον Freire και τον Gramsci) με κύριους
εκφραστές τους P. Freire. Henry Giroux, Donald Macedo, Peter McLaren και συναντάται κύρια στις ΗΠΑ

Μία κριτική παιδαγωγική προσέγγιση για την εκπαίδευση στα ΜΜΕ που προέρχεται από τη Μ. Βρετανία και
συνιστά ένα νέο παράδειγμα με κύριους εκφραστές τον David Buckingham και τη Sonia Livingstone
 Βασικές προσεγγίσεις για την εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ –
κριτικής παιδαγωγικής προσέγγιση ή προσέγγιση των
πολιτισμικών σπουδών

Ο Giroux υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ (media education) είναι

σημαντική:

Για τον μετασχηματισμό του σχολείου και οι πολιτισμικές σπουδές για μία
μεταμορφωτική κριτική παιδαγωγική.
Για να γίνει ορατό πως οι αναπαραστάσεις δομούν τις απόψεις μιας
κουλτούρας για την τάξη, το φύλο, τη φυλή, την εθνότητα, τη
σεξουαλικότητα και πώς αυτές οι αναπαραστάσεις παράγουν
υποκειμενικότητες, ταυτότητες και πρακτικές.

Ο όρος Εκπαίδευση με/και στα Μέσα

(Media Education)
Ο όρος Εκπαίδευση με/και στα Μέσα ερμηνεύεται
ποικιλότροπα σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Στην πράξη υιοθετούνται διαφορετικές διδακτικές

προσεγγίσεις, στόχοι, και περιεχόμενο οι οποίες
εξαρτώνται από το εκπαιδευτικό πλαίσιο της κάθε
χώρας και το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό
γίγνεσθαι (Ασλανίδου, 2000).

Ενίοτε θεωρείται συνώνυμο του όρου

Εγγραμματισμός στα Μέσα (Media Literacy)
(Buckingham, 2003), o οποίος συναντάται συχνότερα
σε πολλές χώρες (σε πολλές θεωρούνται συνώνυμοι)
 Ο όρος Εκπαίδευση με/και στα Μέσα
(Media Education)

Όλοι οι όροι που εμφανίζονται

κατά καιρούς χρησιμοποιούνται
εναλλακτικά και με ελάχιστη
εννοιολογική διαφορά μεταξύ
τους. (Lemish, 2009)

Ο όρος στην ελληνική βιβλιογραφία

Στην ελληνική βιβλιογραφία επίσης υπάρχουν διαφορές στην ορολογία.

Συναντώνται οι όροι ‘εκπαίδευση’, ‘αλφαβητισμός’, ‘γραμματισμός’ στα ΜΜΕ.

Σποραδικά, τόσο στη διεθνή όσο και στην ελληνική βιβλιογραφία, εμφανίζονται
και όροι όπως ‘οπτικοακουστικός αλφαβητισμός’, ‘οπτικοακουστική παιδεία’,
‘δεξιότητες κριτικής παρακολούθησης’, ‘μιντιακές ικανότητες’ κλπ.

Στα επίσημα έγγραφα στην ελληνική γλώσσα υιοθετείται η απόδοση

‘γραμματισμός στα ΜΜΕ’ (Κούρτη, 2007)
Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’
– Οριοθετήσεις
Ο όρος ‘Εκπαίδευση με τα ΜΜΕ και στα ΜΜΕ’ είναι
δυναμικός. Εμφανίζεται σε επίσημα κείμενα, στο Διεθνές
Συμβούλιο του Κινηματογράφου και της Τηλεόρασης το
1973, και ορίζεται ως η ‘μελέτη, η διδασκαλία και η
εκμάθηση των νέων μέσων επικοινωνίας’

Η πρώτη συστηματική περιγραφή της εκπαίδευσης στα

ΜΜΕ προέρχεται από την Φινλανδία και δημοσιεύτηκε από
τη Sirkka Minkkinen το 1978 (Κούρτη, 2007)

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’

– Οριοθετήσεις

Το 1979 διευρύνεται ο ορισμός του 1973 και

διατυπώνεται ότι ‘Εκπαίδευση με τα ΜΜΕ είναι όλοι
οι τρόποι να μελετήσει κάποιος να μάθει και να
διδάξει σε όλα τα επίπεδα και τις βαθμίδες την
ιστορία, την ίδρυση, τη χρήση και την αξιολόγηση των
ΜΜΕ τόσο σε πρακτικό επίπεδο όσο και σε σχέση με
τη θέση που έχουν τα ΜΜΕ στην κοινωνία, τον
κοινωνικό τους αντίκτυπο, και τις εφαρμογές τους, τη
συμμετοχή και τις αντιλήψεις τους’ (Unesco 1984, όπ.
αναφ. στο Ασλανίδου, 2000)
 Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’
– Οριοθετήσεις

‘Στόχος αυτής της

Εκπαίδευσης θα
Συνεχίστηκε με
Σε διεθνές τα συνέδρια,
πρέπει να είναι η
επίπεδο η προετοιμασία και σεμινάρια και
προσπάθεια η βελτίωση της διεθνείς
οριοθέτησης κριτικής συναντήσεις
ξεκίνησε από Διατυπώνεται ο ικανότητας των
την Unesco με ορισμός: χρηστών των στην Τουλούζη
το διεθνές Μέσων’ (1990), Βιέννη
συμπόσιο στο (Buckingham, (1999),
Grunwald
2001· Buckingham Σεβίλλη
(1982).
& Domaille, (2002), Παρίσι
2001·Πασχαλίδης,
2000). (2007).

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’

– Σήμερα
Ο Buckingham (2001·2007), τονίζει ότι ο όρος Εκπαίδευση με/και στα Μέσα σχετίζεται με τη διδασκαλία για τα Μέσα
και όχι μέσω των Μέσων

Ως τελικό στόχο έχει τον Εγγραμματισμό στα Μέσα (Media Literacy), ο οποίος - με τη σειρά του - περιλαμβάνει πολλούς
επιμέρους εγγραμματισμούς όπως για παράδειγμα, τον Εγγραμματισμό στον Κινηματογράφο (cineliteracy)

Σε γενικές γραμμές θεωρείται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ είναι μια:

Ανοιχτή, διά βίου διαδικασία

Απευθύνεται σε όλους

Ανήκει στα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα.

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’
– Σήμερα

Εκπαίδευση στα ΜΜΕ είναι

η διαδικασία διδασκαλίας
και μάθησης των μέσων και
o αλφαβητισμός στα ΜΜΕ
(Media Literacy)είναι το
αποτέλεσμα αυτής της
διαδικασίας, οι γνώσεις και
οι δεξιότητες που αποκτούν
οι εκπαιδευόμενοι.
(Buckingham, 2007)

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’

– Σήμερα
Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ αποσκοπεί:

Στην ανάπτυξη της κριτικής κατανόησης και της ενεργού

συμμετοχής.

Συνεπάγεται την ανάπτυξη των κριτικών και των

δημιουργικών ικανοτήτων των νέων

Αφορά τη διδασκαλία και τη μάθηση σχετικά με τα μέσα

και δεν πρέπει να συγχέεται με τη διδασκαλία δια μέσου
ή με τη βοήθεια των μέσων. (Buckingham, 2007)
 Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα
ΜΜΕ’ – Σήμερα

Βασικοί άξονες διδασκαλίας: παραγωγή, γλώσσα,

αναπαράσταση, κοινό.

• Στην ανάλυση της δομής των μιντιακών κειμένων

Το περιεχόμενο και • Στους τρόπους που χρησιμοποιούν τα Mέσα για να
η διδασκαλία είναι προσεγγίσουν το κοινό/τους χρήστες τους
κυρίως • Στην κατανόηση των κρυφών στόχων-μηνυμάτων
προσανατολισμένη:

Εκπαίδευση στα Μέσα

Ξεχωριστό
γνωστικό
αντικείμενο

Σε διάφορα
• Συνήθως εφαρμόζεται στην
γνωστικά Πρωτοβάθμια εκπαίδευση
αντικείμενα του • Αφορά όλα τα γνωστικά αντικείμενα
αναλυτικού
προγράμματος
 Ελληνικό Διαθεματικό Πρόγραμμα-
Εκπαίδευση στα ΜΜΕ
Υπάρχουν κοινοί στόχοι

Δεν συμπεριλαμβάνεται το γνωστικό αντικείμενο της Εκπαίδευσης

στα ΜΜΕ

Δεν αναφέρεται ο αλφαβητισμός στα Μέσα

Το αναλυτικό πρόγραμμα είναι υπέρ της υιοθέτησης διαθεματικών

προσεγγίσεων

Θα μπορούσε στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης να λάβει χώρα ένα

σχέδιο εργασίας με βάση την Εκπαίδευση στα ΜΜΕ και κάπαια
άλλα γνωστικά αντικείμενα

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:

Ιστορική προσέγγιση

Η εκπαίδευση στα
Η ιστορική εξέλιξη
ΜΜΕ με την πιο
της εκπαίδευσης
πλατιά έννοια
στα ΜΜΕ δεν
μπορεί να θεωρηθεί
αποτυπώνεται
τόσο παλιά όσο και
εύκολα.
τα μέσα (Κούρτη,
(Buckingham, 2007)
2007)
Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:
Ιστορική προσέγγιση

Ο Masterman (1994) διακρίνει στην εκπαίδευση στα ΜΜΕ δύο περιόδους:

α) η πρώτη περίοδος κυριαρχείται από την αντίληψη των ‘αρνητικών

επιδράσεων των ΜΜΕ’ στην οποία τα ΜΜΕ θεωρείται ότι δεν μπορεί να
είναι αντικείμενο μελέτης στην εκπαίδευση παρά μόνο καταγγελτικά και
προστατευτικά

β) τη δεύτερη περίοδο, ο Masterman την ονομάζει ‘τα ΜΜΕ: έκφραση

λαϊκής κουλτούρας’.

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:

Ιστορική προσέγγιση

Γι’ αυτό το λόγο,

Είναι άμεσα επηρεασμένη από
συνδεδεμένα με τις τις θεωρίες για τις
Η Εκπαίδευση θεωρίες σχετικά με (αρνητικές)
με/και στα Μέσα, οι τις επιδράσεις των επιδράσεις, αρχικά
στόχοι και το Μέσων και τη σχέση υιοθέτησε ένα ρόλο
περιεχόμενο της των πρόληψης ή
αρχικά: θεατών/χρηστών με προφύλαξης των
αυτά (Giroux & θεατών από
Piette, 2001). πιθανές αρνητικές
επιρροές
Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:
Ιστορική προσέγγιση
Και στη δεύτερη περίοδο σύμφωνα με τον Masterman αρχικά ο
ρόλος της εκπαίδευσης είναι προστατευτικός

Ο κινηματογράφος παίζει σημαντικό ρόλο και ουσιαστικά

αποτελεί την πρώτη αναφορά μιας Εκπαίδευσης με/και στα
ΜΜΕ.

Γίνεται προσπάθεια να καλλιεργηθεί το κριτικό πνεύμα στους

νέους ώστε να μπορούν να ξεχωρίσουν το καλό από το κακό
φιλμ.

Στη δεκαετία του 1970 η σημειολογία, οι μαρξιστικές και

ψυχαναλυτικές θεωρίες ασκούν επίδραση στη εκπαίδευση
με/και στα ΜΜΕ. Αυτή την περίοδο ο αλφαβητισμός των ΜΜΕ
γίνεται κυρίαρχο θέμα.

Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:

Ιστορική προσέγγιση
Καθοριστική στην εξέλιξη της
εκπαίδευσης στα ΜΜΕ υπήρξε η
επίδραση των Βρετανικών
Πολιτισμικών Σπουδών (Birmingham
Centre for Contemporary Cultural
Studies – CCCS).

Στα πλαίσια αυτών, ο όρος της

κουλτούρας τίθεται σε νέες βάσεις και
αρχίζει να αμφισβητείται η διάκριση
μεταξύ υψηλής και λαϊκής
κουλτούρας
Ο όρος ‘Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ’:
Ιστορική προσέγγιση
Ο Richard Hoggart είναι ουσιαστικά ο πρώτος που κάνει λόγο
για εκπαίδευση στα μέσα

Κάνει αναφορά για πιο ευρεία πολιτιστικά αναλυτικά

προγράμματα σπουδών στα σχολεία, που δεν
περιθωριοποιούν τους μαθητές.

Οι Stuart Hall και Paddy Whannel το 1964 στο βιβλίο τους

The Popular Arts παρουσιάζουν μια σειρά προτάσεων για τη
διδασκαλία των ΜΜΕ και ιδιαίτερα του κινηματογράφου στο
σχολείο αλλά η τηλεόραση είναι στο στόχο ως παράγοντας
προώθησης της χαμηλής κουλτούρας

Σημαντικά γεγονότα που επηρέασαν

την εξέλιξη της εκπαίδευσης στα ΜΜΕ

στρατηγικών αναγνώρισης της

λαϊκής κουλτούρας και ένταξης και
επικύρωσης της εξωσχολικής
Η επίδραση του βραζιλιάνου
Η υιοθέτηση κουλτούρας των μαθητών στην
κουλτούρα του σχολείου και το
παιδαγωγού Paulo Freire, ο οποίος
σταδιακά: αναλυτικό πρόγραμμα, στις
ασχολείται με την κριτική
παιδαγωγική
νεότερες προσεγγίσεις των
Βρετανικών πολιτισμικών σπουδών
(Buckingham, 2007)
 Κινηματογράφος και εκπαίδευση
με/και στα ΜΜΕ
Ο κινηματογράφος στη δεκαετία του '60 και ενός μεγάλου μέρους της
δεκαετίας του '70, υπήρξε στο επίκεντρο της προσοχής των μελετητών.

Υπήρξε ενδιαφέρον να φέρουν τις ταινίες στα σχολεία

Στην Μ. Βρετανία με την τάση του free cinema και το British Film Institute

Στη Γαλλία, με την προώθηση της nouvelle vague (Study on the Current
Trends Approaches to Media Literacy in Europe, 2007)

Στην Ιταλία, με την εμφάνιση του κινηματογραφικού νέο - ρεαλισμού

Στη Γερμανία και την Πολωνία, σε σχέση με τις κινηματογραφικές τάσεις

του χρόνου

Ο διάλογος για την εκπαίδευση στα

ΜΜΕ
Ο διάλογος συνεχίζεται με ένταση και συχνά παρατηρούνται αντιφάσεις
αλλά και προσπάθειες σύγκλισης.

Όσοι είναι αντίθετοι με την εκπαίδευση στα ΜΜΕ υποστηρίζουν ότι η

καλλιέργεια των δεξιοτήτων στη χρήση των μέσων, είναι αρκετή.

Θέματα εντάσεων αποτελούν:

• Το αν πρέπει να είναι μέρος της τυπικής ή άτυπης εκπαίδευσης,

• Η οικονομική και πολιτική στόχευση,
• Ποιος πρέπει να έχει την ευθύνη για την εκπαίδευση στα ΜΜΕ
• Η επικέντρωση στα νέα ψηφιακά μέσα ή στα ΜΜΕ ως σύνολο
• Το αν πρέπει να αποτελεί ένα ξεχωριστό μάθημα ή αν πρέπει να διαπερνά το σύνολο του
αναλυτικού προγράμματος. (Study on the Current Trends Approaches to Media Literacy in
Europe, 2007).
Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ευρώπη
Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια οι χώρες που έχουν εντάξει στα αναλυτικά τους προγράμματα
ψηφιακές και μιντιακές δεξιότητες – πολλές φορές στο πλαίσιο μαθημάτων των ΤΠΕ - είναι :

Το Ηνωμένο Βασίλειο

Η Ισπανία

Η Γαλλία

Η Φινλανδία

Η Ιρλανδία

Η Αυστρία

Πιο αποσπασματικές είναι οι προσπάθειες στην Ιταλία και

την Πορτογαλία

Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ευρώπη

Πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια προωθείται ουσιαστικά και συστηματικά
μέσα από τα αναλυτικά προγράμματα είτε ως εκπαίδευση στα ΜΜΕ (media
education) είτε ως ψηφιακός γραμματισμός στα ΜΜΕ (media literacy)

Στην Φινλανδία

Στην Γερμανία (με τις ιδιαιτερότητες της

Ομοσπονδίας)

Στη Σλοβενία

Στην Ουγγαρία
Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ελλάδα

Το θέμα της
εκπαίδευσης στα
ΜΜΕ σε θεωρητικό
και ερευνητικό
επίπεδο στην Ελλάδα
βρίσκεται σε πολύ
πρώιμο στάδιο.
Παρατηρούνται:

Σημαντικές
Ελάχιστες ελλείψεις
έρευνες κατάλληλης
βιβλιογραφίας.

Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ελλάδα

Η Εκπαίδευση με/και στα Μέσα δεν
περιλαμβάνεται στο αναλυτικό
πρόγραμμα των σχολείων.

Εφαρμόζονται κάποια προγράμματα

από μεμονωμένες πρωτοβουλίες
εκπαιδευτικών (Kourti, 2002; Κούρτη)

Σποραδικές αναφορές στα ΜΜΕ:

στα σχολικά βιβλία κυρίως της

στα αναλυτικά προγράμματα,
γλώσσας.
 Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ελλάδα
Μικρής κλίμακας σποραδικές προσπάθειες από διάφορους φορείς είναι:

Το πρόγραμμα ‘Μελίνα’ (έχει σταματήσει)

Το Πρόγραμμα Οπτικοακουστικού Αλφαβητισμού του Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών και

Επικοινωνιακού Σχεδιασμού του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών

Σποραδικά μαθήματα σε πανεπιστημιακά μαθήματα σε επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

(Κούρτη, 2007).

Τα ευρωπαϊκά προγράμματα Chicam educaunet, safer internet

Το πάμε σινεμά

Οι δραστηριότητες του Φεστιβάλ της Ολυμπίας

Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ελλάδα

Σοβαρή προσπάθεια στην τριτοβάθμια

εκπαίδευση τα τελευταία χρόνια αποτελούν:

Το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ‘Τεχνολογίες

της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην
Εκπαίδευση – ΤΕΑΠΗ, Ε.Κ. του
Πανεπιστημίου Αθηνών (Ντάβου, 2009).

Το ελληνικό Ινστιτούτο Οπτιακουστικών

Μέσων (ΙΟΜ) (Κούρτη, 2007; Ντάβου, 2009).
 Η εκπαίδευση στα ΜΜΕ στην Ελλάδα -
Συμπεράσματα
Το ενδιαφέρον για την Εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ στην Ελλάδα
είναι περιορισμένο

Η εκπαίδευση με/και στα ΜΜΕ αποτελεί περιθωριακή

ενασχόληση στο αναλυτικό πρόγραμμα

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη αυτής

της εκπαίδευσης

Οι αλλαγές στις κοινωνικές και πολιτισμικές εμπειρίες των παιδιών

πρέπει να συμβαδίζουν με αντίστοιχες αλλαγές στο σχολείο

Οι αναδυόμενες τάσεις της έρευνας

στον ευρωπαϊκό χώρο
Οι αναδυόμενες τάσεις της έρευνας σχετικά με την εκπαίδευση στα ΜΜΕ στον ευρωπαϊκό χώρο περικλείουν
νέες πραγματικότητες:

Νέα πολυμεσική πραγματικότητα (τα μέσα ως σύνολο)

Η μετατόπιση από το μοντέλο της προστασίας στο μοντέλο της προώθησης και της δράσης των χρηστών

Αυξανόμενη ευαισθησία των πολιτών στις επιπτώσεις της εμπορικής επικοινωνίας

Η αύξηση της παρουσίας της εκπαίδευσης στα ΜΜΕ στα αναλυτικά προγράμματα της υποχρεωτικής
εκπαίδευσης

Η αύξηση των σχολικών μίντια (εφημερίδες, περιοδικά, δικτυακοί τόποι, σχολικούς ραδιοφωνικούς και
τηλεοπτικούς σταθμούς)

Το αυξανόμενο ενδιαφέρον των βιομηχανιών των μέσων για την ανάπτυξη του γραμματισμού στα ΜΜΕ

Η τάση για νέα συμμετοχική δράση και αυξανόμενη επιρροή από την κοινωνία των πολιτών
 Συμπεράσματα

Οι προτάσεις για αλλαγές και

συνδέσεις στο χώρο του σχολείου
που αφορούν την ένταξη της
Εκπαίδευσης με/και στα Μέσα,
χρειάζεται:
• να συμβαδίζουν με τους διαχρονικούς
μετασχηματισμούς ως προς την έννοια της
φύσης της παιδικής ηλικίας
• να συνδέονται με τις εμπειρίες των
παιδιών και τους τρόπους που τα παιδιά
αλληλεπιδρούν, χειρίζονται τα Μέσα
• να μην ακολουθούν προστατευτικές
προσεγγίσεις

Children’s responses to the screen.

A Media Psychological Approach

by Patti M. Valkenburg, Lawrence

Erlbaum Associates, London &
Amsterdam
Screen media (τηλεόραση, ταινίες, διαδίκτυο) vs verbal
media (εφημερίδες, ραδιόφωνο).

• Tweenagers or tweens: 9-12 χρόνων με

προτιμήσεις και καταναλωτική συμπεριφορά
παρόμοια με των εφήβων. Δεν ενδιαφέρονται
για παιχνίδια, αλλά προτιμούν πολιτισμικά
προϊόντα με μια κοινωνική λειτουργία (μουσική,
ρούχα) και μηντιακή διασκέδαση με κεντρικό
πυρήνα τις κοινωνικές σχέσεις.

• Ας σκεφτούμε ότι ο γραπτός κόσμος διαχωρίζει

τις διάφορες ηλικίες ενώ η τηλεόραση έχει μια
λειτουργία συγκερασμού: όλες οι ηλικίες έχουν
πρόσβαση στο περιεχόμενο της τηλεόρασης.
• Κυρίως κοινό παθητικό, θεωρίες ερεθίσματος-
αντίδρασης, ή καθολικών επιδράσεων, θεωρίες
επιδράσεων των ΜΜΕ. Για την βία για
παράδειγμα, γνωρίζουμε ότι επίδραση ισχυρή
όταν α) παιδί διασκεδάζει να παρακολουθεί την
βία στα ΜΜΕ, β) ταυτίζεται με τον ‘βίαιο’
χαρακτήρα γ) υποθέτει ότι η μυθοπλαστική βία
είναι πραγματική

• Ιστορία της έρευνας στα παιδιά και τα ΜΜΕ

• επίδραση από την γνωστική ψυχολογία: 1960 και μετά,

A. Bandura-uses and gratification tradition: οι χρήστες
των ΜΜΕ, και τα παιδιά λοιπόν, αναζητούν ενεργητικά
και επιλεκτικά πληροφορίες και διασκέδαση που
ικανοποιούν συγκεκριμένες τους ανάγκες. Τα παιδιά
οργανώνουν, θυμούνται και χρησιμοποιούν την γνώση
για να ελέγξουν την συμπεριφορά τους. Piaget:
σχήματα= εσωτερικές γνωστικές δομές με τις οποίες τα
παιδιά κατανοούν τον κόσμο τους. Τα σχήματα
αλλάζουν αναπτυξιακά. Μελέτες για την προσοχή, την
μνήμη, την κατανόηση EFFECTS
• πολιτισμικές σπουδές ή κριτική παράδοση
Αγγλία 1960: τους ενδιαφέρουν άλλου τύπου
ερωτήματα, όπως για π.χ. αν οι διάφορες ομάδες
παιδιών έχουν το ίδιο επίπεδο πρόσβασης στην
κουλτούρα, καθώς και οι προτιμήσεις των
παιδιών για τα ΜΜΕ και η σχέση μεταξύ της
ταυτότητας τους και των επιλογών τους.
Αισιόδοξη οπτική IDEOLOGY

• Κοινό στις 2 προσεγγίσεις: α) το παιδί

ενεργητικός φορέας β) επίδραση από το
κοινωνικό πλαίσιο είτε με την λειτουργία της
διαμεσολάβησης (mediation) είτε με την
counterdiscourse (τα παιδιά που συμμετέχουν
σε ένα κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο και
μαθαίνουν πώς να διαπραγματεύονται κριτικά,
συγκεκριμένα ιδεολογικά ζητήματα,
επηρεάζονται λιγότερο από το μηντιακό
περιεχόμενο)
Γνωστικό αναπτυξιακό επίπεδο και
προτιμήσεις των παιδιών
Reactive model: τα
χαρακτηριστικά του τηλεοπτικού
προγράμματος όπως ο ήχος, τα
εφέ κλπ επηρεάζουν την
προσοχή των παιδιών. ΑΠΟ
ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΉ ΣΤΗΝ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

• 1980 active model: τα παιδιά επιλέγουν

προγράμματα με βάση παράγοντες όπως η
κατανόηση (το νόημα παίζει ρόλο), η γνωστική
ανάπτυξη και τα χαρακτηριστικά ενός
προγράμματος. ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΣΤΗΝ
ΠΡΟΣΟΧΗ
• The moderate discrepancy hypothesis: θεωρία
άριστου επιπέδου, η προσοχή των παιδιών
επηρεάζεται από την καινοτομία των ερεθισμάτων,
και την δυνατότητα να μπορούν να τα
οικειοποιηθούν με βάση τα υπάρχοντα γνωστικά
τους σχήματα.
Aναπτυξιακά:

• 0-2 χρονών έντονα χρώματα, μουσική,

κινούμενα αντικείμενα
• 2-5 χρόνων: φιλικοί φανταστικοί χαρακτήρες
και οικεία/ οικογενειακά πλαίσια
• φανταστικό έναντι πραγματικού
• 5-8 χρόνων περιπέτεια και απομακρυσμένα
πλαίσια αναφοράς: οι ενήλικοι και τα παιδιά δεν
διαφέρουν ως προς τα ερεθίσματα που τραβάνε
την προσοχή τους, αλλά ως προς τα ερεθίσματα
που διατηρούν την προσοχή τους.

Γιατί τους αρέσουν οι περιπέτειες, η

δράση και η βία;
• α) πληθώρα εικόνων και αντικειμένων που
επιτρέπουν την έννοια της αντίστασης και
επανάστασης στους ενήλικες, διαφυγή από
καθημερινή πραγματικότητα, ταύτιση με
υπερήρωες
• β) γίνονται σε μια ομάδα φίλων και παρέας
• γ) δίπολα και αντιφάσεις κατηγορικές άσπρο
μαύρο, καλό ή κακό
• 8-12 χρονών: ρεαλισμός, συμμόρφωση και
σχολαστικότητα/ κατανόηση συναισθημάτων/
κατανόηση κοινωνικής προοπτικής-ενώ τα
παιδιά προσχολικής ηλικίας τείνουν να
βασίζονται σε φυσικές ομοιότητες ή διαφορές
ανάμεσα στα ίδια και τους μηντιακούς
χαρακτήρες, τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία
επικαλούνται ψυχολογικές και κοινωνικές
ομοιότητες μεταξύ των ίδιων και των
χαρακτήρων.

Φαντασία
• καθιστά το άτομο ικανό να δημιουργήσει νέες
ιδέες και έννοιες στηριζόμενο σε ήδη
υπάρχουσες. Προϊόν της μνήμης= ελεύθερη
αναδιοργάνωση των αποθηκευμένων
εσωτερικών εικόνων με ένα ζωηρό οπτικό
τρόπο. Αφηρημένη σκέψη αλλά και βάση στον
πραγματικό κόσμο. Αυτό που φαντάζεται ένα
παιδί-και ένας ενήλικας;-έχει σχέση με
ζητήματα που τον απασχολούν και τον
ενδιαφέρουν, με τους στόχους και την αυτό-
εικόνα του
• α) ψυχανάλυση: ασυνείδητες ή και συνειδητές
διεργασίες που συνδέονται με την φαντασία, που
δεν διακρίνεται σημαντικά από την πραγματικότητα
• β) Piaget: δόμηση εσωτερικής πραγματικότητας που
στηρίζεται στις ανάγκες μας μέσω της δημιουργίας
συμβόλων που διαφέρουν σημαντικά από την
πραγματικότητα και από άτομο σε άτομο. Οι
δραστηριότητες της φαντασίας βοηθάν το παιδί να
δουλέψει συμβολικές συγκρούσεις και φόβους που
οδηγούν στην παραγωγή εικόνων, ιστοριών κλπ. Με
αυτόν τον τρόπο αναπληρώνει πιθανές
συναισθηματικές αποτυχίες τους ή ανεκπλήρωτες
επιθυμίες.

Ο ρόλος των ΜΜΕ στην φαντασία των

παιδιών:
• Απαισιόδοξος ελιτισμός/ αισιόδοξος
πλουραλισμός (Drotner, 1992): συζήτηση για
την καταστροφική επίδραση των ΜΜΕ στην
φαντασία και την δημιουργικότητα των παιδιών
με σοβαρό αντίλογο ότι οι κινούμενες εικόνες
δεν αποτελούν παθητική εμπειρία για τα παιδιά
και δεν καταστρέφουν μυαλό και φαντασία.
Αναπτυξιακή διάσταση της φαντασίας
στα παιδιά
• φανταστικοί φίλοι, παιχνίδια ρόλων, as if,
φανταστικές ιστορίες, ονειροπόληση (διαφέρει
από όνειρα γιατί είναι συνήθως θετική, με καλό
τέλος, και ο δράστης ενεργητικός)

έρευνα για τηλεόραση και φαντασία

• τα παιδιά καταλαβαίνουν την διάκριση μεταξύ

πραγματικότητας και φαντασίας στην τηλεόραση; Factuality
(αυτό που βλέπω είναι το ίδιο και στην πραγματικότητα έξω
από την τηλεόραση)-Possibility (Δυνατότητα) και Probability
(πιθανότητα) (οι σαπουνόπερες έχουν μια σειρά από
‘τραγωδίες’ προβλήματα υγείας, σχέσεις των μελών της
οικογένειας, κοινωνικές συμφορές κλπ-αυτά μπορεί να
συμβαίνουν σε κάποιες οικογένειες, αλλά η πιθανότητα να
συμβεί σε μια οικογένεια σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα
μάλλον είναι μικρή). Ή Το ίδιο το μηντιακό κείμενο βοηθά
στην διάκριση της φαντασίας από την πραγματικότητα πχ τα
κινούμενα σχέδια συνδέονται με κάτι το φανταστικό, ενώ οι
ειδήσεις με την πραγματικότητα.
• η τηλεόραση καταστρέφει την φαντασία και την
δημιουργικότητα των παιδιών; κλασική η μελέτη της
Williams 1986 σε μια καναδική πόλη Notel (καθόλου
τηλεόραση) συγκριτικά με Unitel (ένα τηλεοπτικό
κανάλι), & Multitel. Τα παιδιά της πρώτης πόλης
βαθμολογήθηκαν υψηλότερα σε δοκιμασίες
δημιουργικότητας συγκριτικά με τα παιδιά των 2 άλλων
πόλεων. Τα ίδια παιδιά χειροτέρευσαν τις βαθμολογίες
τους 2 χρόνια μετά την εισαγωγή τηλεόρασης. Αρνητική
συσχέτιση αιτιακή μεταξύ τηλεόρασης και
δημιουργικότητας/φαντασίας; Το είδος του
περιεχομένου ή ο χρόνος παίζει ρόλο; Κυρίως
πειραματικές μελέτες, με παράδοση των media effects,
ατομικό παιδί.

• Objectivation Berger & Luckman, 1966 τα παιδιά

καταγράφουν την διάδρασή τους με την τηλεόραση
με ποικίλους τρόπους όπως είναι η γλώσσα, οι
ζωγραφιές, παιχνίδια φαντασίας, γραφή κλπ
•
• Media traces (Bachmair, 1984, 1996): Οικειοποίηση
των ΜΜΕ που φαίνεται από το πώς μιλούν,
ζωγραφίζουν, παίζουν τα παιδιά, ως ένας τρόπος να
διαπραγματεύονται τις δράσεις τους και τις
εμπειρίες τους.
Gotz, M., Lemish, D., Aidman, A., & Moon, H. (2005).
Media and the make-believe words of children. When
Harry Potter meets Pokemon in Disneyland. London:
Lawrence
• ΚυρίωςErlbaum Associates
η μέση παιδική ηλικία μελετήθηκε στις
έρευνες για τα ΜΜΕ: α) δυνατότητα έκφρασης
μέσω λόγου και εικόνων, γνωστική ανάπτυξη
(συγκεκριμένη λογική σκέψη-λύση προβλημάτων,
αντιστρεψιμότητα κλπ, όχι εγωκεντρική σκέψη,
έννοια της προοπτικής), έχουν σχολικές δεξιότητες,
έχουν εμπειρία από διάφορα ΜΜΕ, έχουν
διαμορφώσει προσωπικές επιλογές και γούστα για
ΜΜΕ. Σε αυτήν την ηλικία, συνήθως δεν
καταλαβαίνουν τις βιομηχανίες παραγωγής και το
σύνθετο σύστημα κοινωνικών, οικονομικών και
άλλων παραγόντων που εμπλέκονται με τα ΜΜΕ

• Συγκριτική μελέτη με 193 παιδιά ηλικίας 8-10

χρόνων σε ΗΠΑ, Ν. Κορέα, Γερμανία & Ισραήλ.
• Πλαίσια για την φαντασία των παιδιών: ειρήνη
και αρμονία για τα κορίτσια, σύγκρουση,
απειλές αλλά διασκέδαση για τα αγόρια, χώρες
ξένες, υπερφυσικά ταξίδια, βασίλεια και
τεχνολογία
• Επιθυμούν δράσεις που τους ενδυναμώνουν-
συναισθήματα υγείας και διέγερσης, σύνδεσης
με τους άλλους, προστασίας, ανεξαρτησίας.
• Όσο περισσότερο χρόνο διαθέτουν τα παιδιά
στις δικές τους ερμηνείες, τόσο περισσότερο
απομακρύνονται από το αρχικό μηντιακό
περιεχόμενο.
• Τα παιδιά ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με
καθημερινότητα και πραγματικότητα και έχουν
ανάγκη να ξεπεράσουν τις κοινές μυθοπλαστικές
αφηγήσεις όπου ‘όλοι ζουν καλά και εμείς
καλύτερα’.

Διαφορά ως προς τα φύλα:

• α) τα αγόρια πιο επικεντρωμένα στη χρήση των

μήντια β) τα αγόρια φαντάζονται τον εαυτό τους
ως μηντιακούς χαρακτήρες, ήρωες που
προωθούν την αφήγηση, καθώς τα ΜΜΕ τους
παρέχουν άφθονο συμβολικό υλικό για τέτοιου
τύπου ‘ταξίδια’ γ) τα κορίτσια μικρότερη χρήση
και περιορισμένη ποικιλία ως προς του ς ρόλους
που υιοθετούν κυρίως παραδοσιακοί και
θηλυκοποιημένοι
• δ) τα κορίτσια χρησιμοποιούν αποσπάσματα μόνο
από τα μηντιακά κείμενα και προσπαθούν να
αλλάξουν το αρχικό περιεχόμενο των ΜΜΕ ώστε να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους και να τους
προσφέρει διεξόδους διαφυγής από τα συχνά
περιοριστικά στερεότυπα των ΜΜΕ ε) αντίστοιχα
τα αγόρια ‘κλειδώνονται’ σε ρόλους επιθετικότητας,
καθώς η επιθυμία τους για δράση μεταφράζεται
άσκοπα σε εικόνες βίας στα ΜΜΕ
• Glocalization (global, local): διαπραγμάτευση του
παγκόσμιου με το τοπικό (συμβολισμοί, ήρωες και
χαρακτηριστικά τους, θέματα που αφορούν
συγκεκριμένες τοπικές κοινωνίες κλπ).
 ΒΙΑ ΣΤΑ ΜΜΕ &
ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΜΜΕ.
Ι. ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ

 Τι μετρά ως απόδειξη (μεθοδολογία)

 Τι ρωτάω (πολιτική)
 Όχι μόνο τι δείχνω ή σε τι εκτίθεμαι αλλά και τι δεν δείχνω ή σε τι
δεν έχω πρόσβαση
 Harm (αντικειμενικό, πιο ευάλωτες ομάδες πχ παιδιά ή αγόρια για
βία και κορίτσια για σεξουαλική ενόχληση)/ offense (υποκειμενικό,
λογοκρισία)
 Βραχυπρόθεσμα/ μακροπρόθεσμα
 Άμεσα/ έμμεσα
 Επιπτώσεις στην συμπεριφορά, γνωστική και συναισθηματική
σφαίρα/ συμπεριφορά , στάσεις, συναισθήματα
 Επιπτώσεις στο άτομο, στους γύρω του, στην κοινωνία
 Ψυχολογία /Πολιτισμικές σπουδές
1.ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ
ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
 α) Εργαστηριακά πειράματα: υψηλή εσωτερική εγκυρότητα,
χαμηλή εξωτερική εγκυρότητα: η κούκλα του Bobo στα
πειράματα του Bandura και πόσες φόρες την χτυπάνε τα
παιδιά
 β) Πειράματα ή έρευνα πεδίου (Notel, Multitel, Novitel Joy et
al., 1986)
 γ) Συσχέτιση: μπορεί να ισχύει και το αντίθετο, δηλαδή τα
‘επιθετικά’ παιδιά τείνουν να επιλέγουν την βία στα ΜΜΕ
 δ) Αιτιολογικές-συσχετιστικές μελέτες: διαχρονικές πχ μελέτη
των Johnson et al., 2002 (περιοδικό Science): η βία στα
ΜΜΕ προκαλεί επιθετική συμπεριφορά και δεν συμβαίνει το
αντίθετο
 ε) Μετα-αναλύσεις από το 1990 και μετά

2. ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΞΗΓΟΥΝ

ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΒΙΑΣ ΣΤΑ ΜΜΕ
 α) θεωρία κοινωνικής μάθησης
 β) θεωρία γνωστικού σεναρίου (cognitive script): όταν τα παιδιά βλέπουν,
για παράδειγμα ότι οι διαπροσωπικές διαφορές στα ΜΜΕ λύνονται με βία
(μπουνιές, κλωτσιές), διαμορφώνει αντίστοιχα γνωστικά σενάρια ή
γνωστικά σχήματα που επιμένουν στον τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη
μνήμη συνδέεται μέσω συνειρμικών δικτύων
 γ) διέγερση (arousal theory): η διέγερση μετά την προβολή προκαλεί
περισσότερη επιθετικότητα στα παιδιά
 δ) θεωρία απευαισθητοποίησης: η επανειλημμένη έκθεση σε βία στα ΜΜΕ
προκαλεί σταδιακή άμβλυνση συναισθηματικών αντιδράσεων που
μεταφέρεται και στην καθημερινότητα (Susan Sontag). Μελέτη των Linz et
al (1984) με μια ομάδα φοιτητών που παρακολουθούσαν για ένα
πενθήμερο ταινίες με σεξουαλική βία κατά των γυναικών
 ε) θεωρία της κάθαρσης όχι ακαδημαϊκή έρευνα
 Priming: υπάρχει ήδη επιθετική και σεξουαλική κινητοποίηση, που
εντείνεται συνειρμικά
3. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΒΙΑΣ
ΣΤΑ ΜΜΕ
 α) ταύτιση με τον πρωταγωνιστή
 β) βία που επιβραβεύεται και βία που τιμωρείται
 γ) δικαιολογημένη και αδικαιολόγητη βία (Berkowitz et al.,
1979 συνθήκη με επίθεση μιας ομάδας μοτοσικλετιστών σε
έναν ηλικιωμένο με ή χωρίς δικαιολογία
 δ) βία χωρίς επιβλαβείς συνέπειες Gerbner, 1992 happy
violence. Αυτό οδηγεί τα παιδιά σε μεροληπτικές απόψεις
σχετικά με τις συνέπειες μιας βίαιης συμπεριφοράς
 ε) ρεαλιστική βία
 στ) έρπουσα βία όπως στα Pokémon, Power Rangers
 ζ) Διαφορά στα παιδιά α) αγόρια β) μικρότερη ηλικία γ) από
βίαιες οικογένειες

4. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ
ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΒΙΑΣ
 α) περιορισμοί
 β) ενεργητική διαμεσολάβηση (συζήτηση):
ανοιχτή αποδοκιμασία της βίας/ έμφαση
στην μυθοπλασία/ κινητοποίηση των
παιδιών για να ταυτιστούν με ‘θύματα’
 γ) από κοινού θέαση
5) ΠΩΣ ΦΟΒΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
 α) άμεση εμπειρία 3η αιτία φόβου (με δάγκωσε
σκύλος, και φοβάμαι τα σκυλιά)/
 β) παρατήρηση των γύρω 1η αιτία φόβου /
 γ) μεταφορά αρνητικών πληροφοριών 2η αιτία
φόβου (μου λένε ότι τους συνέβη κάτι άσχημο).
 Ουτοπία το να πιστεύουμε ότι μπορούμε να
μεγαλώσουμε τα παιδιά μας χωρίς φόβους. Τα
παιδιά θα αναπτύξουν τους δικούς τους
φανταστικούς φόβους γιατί οι φόβοι παίζουν
σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των παιδιών:
ξεπερνώ τους φόβους μου, αποκτώ ανεξαρτησία

 Γιατί νιώθουμε φόβο ή άλλα συναισθήματα σε μια

ταινία; γιατί θεωρούμε ότι η ταινία αφορά
πραγματικά γεγονότα σε έναν φανταστικό
κόσμο!!!!!
 Πόσο χρόνο κρατάει ο φόβος μετά από μια ταινία;
12% των ατόμων ταλαιπωρούνται για χρόνια
 70% αναφέρουμε μια ταινία ή κάτι από τα ΜΜΕ
που τους τρόμαξε σαν παιδιά
 Τα παιδιά εκδηλώνουν τους φόβους τους, οι
έφηβοι και τα αγόρια όχι
6)ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ
ΑΥΞΑΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ
 Σε παιδιά και μεγάλους:
 α) η ομοιότητα του περιεχομένου με την πραγματικότητα/
 β) η σύνδεση του περιεχόμενου με τους υπάρχοντες φόβους
μας/
 γ)η γεωγραφική εγγύτητα πχ στα νέα ή για έναν φόνο/
 δ) κίνητρο να είναι κανείς ανοιχτός στο φόβο-adult discount
ως στρατηγική (αφού είναι ταινία)/
 ε)τα χαρακτηριστικά της ταινίας (ήχους, μουσική κλπ)/
γνωστικό επίπεδο θεατών

7)ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

 α) γνωστικές (λογική πχ) ή
 β) μη γνωστικές (κλείνω τα μάτια μου,
κρύβομαι ή πηγαίνω στην αγκαλιά της
μαμάς μου). Οι δεύτερες πιο κατάλληλες
για τα μικρότερα παιδιά.
S. Kline: is it time to rethink media
panics? In J. Qvortrup, 2005
 Όπως και σε όλα τα σύνθετα επιστημονικά
ερωτήματα, δεν υπάρχει σαφής απάντηση
 Τα παιδιά αποτελούν αντικείμενο κυρίως του
‘ηθικού πανικού’ γιατί: α) είναι πρωταγωνιστές
στα νέα ΜΜΕ β) προκαλούν πολιτισμικές και
κοινωνικές σχέσεις εξουσίας γ) συμβολίζουν
ιδεολογικές ρωγμές και δ) αντιπροσωπεύουν
αναπόφευκτα εμπειρίες και συναισθήματα
ανεπίστρεπτα χαμένα για τους ενήλικες

 Φοβόμαστε τα παιδιά μας;

 Φοβόμαστε τις αντιδράσεις τους απέναντι
στα νέα ΜΜΕ;
 Τι σημαίνει ο όρος edutainment (Leyland,
1996)?
Video games
 Περιβάλλοντα όπου τα παιδιά παίζουν και
διερευνούν τον συχνά δύσκολο κόσμο των
ενηλίκων
 Το παιχνίδι και το game play αποτελούν
σύνθετες μαθησιακές διεργασίες καθώς
πρόκειται για την φαντασία των παιδιών:
δεν μπορούμε να υποθέσουμε την
πραγματική βία των παιδιών από τα VGs

Γιατί τα παιδιά επιλέγουν

συγκεκριμένα VGs;
 Για πολλούς λόγους μεταξύ των οποίων
 Νιώθουν ότι αποκτούν δύναμη
 Ότι παραβιάζουν τα όρια μεταξύ παιδικής
και ενήλικης ζωής
 Ότι βιώνουν έντονα συναισθήματα
 Ενισχύουν τον τρόπο που κατανοούν
ιδεολογικά τον κόσμο των ενηλίκων
Egenfeldt Nielsen & Smith, 2004
 Active media/ active user
 Graig et al., 2007:
 Τα παιδιά βλέπουν την βία ως μέσο για να
προχωρήσουν το παιχνίδι και όχι ως αυτοσκοπό
 Ξεκάθαρα ότι πρόκειται για παιχνίδι και όχι
πραγματική ζωή
 Διαφορά από τηλεόραση: παίζω έναντι του
παρακολουθώ/ επιλέγω εγώ τι θα παίξω

 Στα νέα ΜΜΕ:

 Το περιεχόμενο συχνά εκτός πλαισίου με
αφηγήσεις όχι γραμμικές
 Πιο γρήγορη πρόσβαση όπου θέλεις
 Σε πιο ακραίο περιεχόμενο
 Επιλογή ο ίδιος
 Η παραγωγή και η διάχυση των
πληροφοριών με ελάχιστους κανόνες
Buckingham, 2007
 Privacy: ιδιωτικό/ δημόσιο
 Αξιοπιστία
 Πνευματικά δικαιώματα
 εμπορευματοποίηση

Βιβλιογραφία
 Griffiths, MD (1998). Violent video games and aggression: A review of the
Literature. Aggression and Violent Behaviour, 4(2),203-212.
 Barker, M., & Petley, J (eds) (2001). Ill effects: The media /violence
debate. London: Routledge.
 S. Kline: Is it time to rethink media panics? In J. Qvortrup, 2011 Studies in
Modern Childhood.Society, Agency, Culture, Palgrave Macmillan
 S. Kline ,2007 (with Guo, B.) Toxic Gaming: Do violent video games make
children aggressive?” in Communications in Question: Canadian
Perspectives on Controversial Issues in Communication Studies Josh
Greenberg and Charlene Elliott (ed.) Tomson-Nelson
 Egenfeldt-Nielsen, Simon (2005). Beyond Edutainment: Exploring the
Educational Potential of Computer Games. IT-University Copenhagen. PhD
Thesis.