Mastoraki S12

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ
ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
«ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»
«Η Ζωγραφική ως τρόπος έκφρασης των παιδιών»
Μαστοράκη Σοφία: U201N1275
Μάθημα: ΕDUG-510 Εκπαιδευτική Έρευνα, Ακροατήριο 12
Διδάσκουσα: Παναγιώτα Κουρέα
Τίτλος Εργασίας: «Η Ζωγραφική ως τρόπος έκφρασης των παιδιών»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Κεφάλαιο 1ο : Το Πρόβλημα
1.1 Διατύπωση προβλήματος
1.2 Σκοπός της έρευνας
1.3 Ερευνητικά ερωτήματα
1.4 Σχεδιάγραμμα
Κεφάλαιο 2ο : Ανασκόπηση βιβλιογραφίας

2.1 Στάδια Παιδικής Ζωγραφικής
2.2 Το παιδικό σχέδιο ως επικοινωνιακό εργαλείο – ως τρόπος έκφρασης
συναισθημάτων
Κεφάλαιο 3ο : Μεθοδολογία
3.1 Διαδικασία εκτέλεσης έρευνας
3.2 Πληθυσμός και δείγμα
3.3 Μέσα συλλογής δεδομένων
3.4 Λειτουργικοί ορισμοί
3.5 Στατιστικές τεχνικές
Κεφάλαιο 4ο : Αποτελέσματα
Κεφάλαιο 5ο : Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία
Παράρτημα
Κεφάλαιο 1ο : Το Πρόβλημα
1.1 Διατύπωση Προβλήματος
Οι ζωγραφιές των παιδιών κατακλύζονται από χρώματα, φαντασία και αθωότητα. Ο

βασικός τρόπος έκφρασης των παιδιών από τη νηπιακή κιόλας ηλικία είναι η
ζωγραφική. Μέσα από ένα παιδικό σχέδιο μπορούμε να αντιληφθούμε τη νοητική
αλλά και συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού, να καταλάβουμε στοιχεία από την
προσωπικότητα του, όλα όσα εκείνα μπορεί να το προβληματίζουν ή το απασχολούν
ή απλώς το ενδιαφέρουν και νιώθει την εσωτερική ανάγκη να αποτυπώσει.
Παρατηρώντας ένα παιδί όταν ζωγραφίζει και ακούγοντας τα σχόλια που μπορεί να
κάνει για το σχέδιο του μέσα από ερωτήσεις ή συζητήσεις πάνω σε αυτή, είναι σαν να
μας δίνεται η ευκαιρία να εισχωρήσουμε στον ψυχικό κόσμο του παιδιού, μπορούμε
να κατανοήσουμε σημαντικά πράγματα για τη ζωή του και κάποιες φορές είναι
αδύνατο να ανακαλύψουμε μέσα από μια απλή συζήτηση.
Τα παιδιά μπορούν να ζωγραφίζουν αρκετά σχέδια, όμως συνήθως δεν δείχνουν

κάποιο ενδιαφέρον για κανένα από αυτά κατά την ολοκλήρωση τους. Δεν είναι
εύκολο να απαριθμήσουμε και να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους ένα παιδί
ζωγραφίζει. Μερικές φορές όμως τα μικρά παιδιά μπορεί απλώς να απολαμβάνουν τη
δημιουργία ενός σχεδίου πάνω στο χαρτί. Μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να διοχετεύουν
κάποιο είδος ικανοποίησης – ευχαρίστησης μέσα από την ολοκλήρωση εικόνων για
κάποιο θέμα που τους αφορά. Κάποιων παιδιών η ζωγραφιά μπορεί να λειτουργήσει
ως ένα συμβολικό κόσμο, μέσα στον οποίο μπορούν εύκολα να ασκήσουν έλεγχο που
αδυνατούν να κάνουν στην πραγματική ζωή.
Η εξέλιξη της ζωγραφικής στο παιδί λειτουργεί ως ένα είδος «γραφικής γλώσσας»
που πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε. Καθώς το παιδί μεγαλώνει παρατηρούμε πως
το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής του μπορούν να επηρεάσουν το σχέδιο του.
Ο προβληματισμός αυτής της εργασίας είναι το πώς η ζωγραφική σχετίζεται με την

έκφραση των παιδιών. Θα γίνει προσπάθεια ερμηνείας της παιδικής ζωγραφικής και
του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά εξωτερικεύουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά
τους μέσα από αυτή. Ο προβληματισμός δεν θα είναι να μελετήσουμε την αισθητική
αξία του σχεδίου, δηλαδή τη μορφή του, αλλά να σταθούμε στο περιεχόμενο του και
στη λειτουργία του ως ένα εργαλείο έκφρασης της προσωπικότητας των παιδιών.
1.2 Σκοπός της Έρευνας
Κύριος σκοπός της έρευνας είναι να μελετηθεί, αν η ζωγραφική μπορεί να

λειτουργήσει ως μέσο έκφρασης των παιδιών ηλικίας 8-14 και πως μέσα από αυτή
επιλέγουν τα παιδιά να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους
προβληματισμούς τους ακόμα και στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Στόχος είναι να
διερευνηθούν τα συναισθήματα εκείνα που αποτυπώνουν μέσα στο σχέδιό τους, που
είναι και εκείνα που δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά. Τέλος στόχος είναι να
αντιληφθούμε αν τα παιδιά καθώς μεγαλώνουν και αναπτύσσουν την αντίληψή τους
για τον κόσμο γύρω τους, αν αλλάζουν και εξελίσσουν αντίστοιχα και τη ζωγραφική
τους. Με λίγα λόγια αν το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής τους αυτοπροβάλλεται σιγά
σιγά μέσα από τα σχέδια τους.
1.3 Ερευνητικά Ερωτήματα
Τα ερευνητικά ερωτήματα που εξετάστηκαν είναι τα εξής:
 Ποια διαφορά παρατηρείται ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τη

συχνότητα που επιλέγουν τη ζωγραφική ως τρόπο έκφρασης;
 Πως διαφέρουν οι προτιμήσεις των αγοριών ως προς το θέμα και τα υλικά που
χρησιμοποιούν από αυτές των κοριτσιών;
 Ποιες διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τα
συναισθήματα που επιλέγουν να εκφράσουν μέσα από τις ζωγραφιές τους;
1.4 Σχεδιάγραμμα
Ζωγραφική
Έκφραση Μάθηση Συζήτηση
Κεφάλαιο 2ο : Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας
2.1 Στάδια Παιδικής Ζωγραφικής
Το παιδικό σχέδιο χαρακτηρίζεται κυρίως από την απλότητά του και την
πρωτοτυπία του αποτελώντας για τα παιδιά μια πηγή ευχαρίστησης. Το παιδί αρχίζει
να ζωγραφίζει από τη στιγμή που καταφέρνει να κρατήσει κάποιο εργαλείο
ζωγραφικής, γεγονός που παραπέμπει σε μια έμφυτη τάση (Μποτούρογλου, 2001).
Η ταξινόμηση των εξελικτικών σταδίων του παιδικού σχεδίου που προτάθηκε από
τον Luquet (1913) και στη συνέχεια υιοθετήθηκε από τον Piaget (Piaget & Inhelder
1956), έχει επηρεάσει τη θεωρία και την έρευνα στο χώρο της ψυχολογίας του
παιδικού σχεδίου. Luquet ισχυρίζεται ότι τα παιδικά σχέδια έχουν ρεαλιστικές
προθέσεις, βασίζονται σε μία εσωτερική εικόνα και μπορούν να ταξινομηθούν στα
παρακάτω 4 εξελικτικά στάδια:
Στάδιο του τυχαίου ρεαλισμού (18 μηνών - 3 ετών): Σύμφωνα με τον Μουζάκης, Τ.
(1984, σελ. 12) το στάδιο αυτό αποτελεί το πρώτο βήμα ζωγραφικής έκφρασης του
παιδιού. Αναλυτικότερα, περίπου μέχρι τους δεκαοκτώ με είκοσι μήνες το παιδί
έρχεται σε επαφή με το χαρτί με σκοπό να εκτονωθεί. Αδυνατεί να οριοθετήσει τον
εαυτό του από το έργο, θεωρώντας το μολύβι προέκταση του χεριού του και το
σχέδιο αναπαράσταση του εαυτού του και περιβάλλοντός του. Το παιδί κοιτάει
παθητικά το σχέδιο του, το οποίο αποτελείται από έντονες, συνεχείς, κυκλικές
γραμμές. Εδώ μπορούμε κιόλας να δούμε αν το παιδί είναι ανυπόμονο, ήρεμο ή
ζωηρό. Στη συνέχεια, από τα δύο έως τα τρία έτη, το παιδί αρχίζει να σχηματίζει
κάποιες δυσδιάκριτες μορφές από ευθείες γραμμές και γωνίες. Τώρα, το χέρι
ακολουθεί το μάτι και το παιδί κάνει κάποιες προσπάθειες να εξηγήσει –κάθε φορά
ανάλογα με τη διάθεσή του – το σχέδιο του. Σ’ αυτό το σημείο μας δίνεται η
δυνατότητα να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τον
χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του παιδιού. Τέλος, από τα τρία έως τα τέσσερα έτη, το
παιδί θέλει να μιμηθεί τους ενηλίκους γύρω του κι έτσι προσπαθεί να «γράψει»,
κάνοντας συνεχόμενες ή διακοπτόμενες γραμμές ελικοειδούς μορφής. Επιθυμεί να
γράψει «γράμματα» στην μητέρα και τον πατέρα του, ώστε να τους ανακοινώσει αυτό
που σκέφτεται. Ουσιαστικά, βρισκόμαστε σε ένα πρώτο στάδιο διανοητικής του
ανάπτυξης.
Αποτυχημένος ρεαλισμός (3 έως 6 ετών): Σύμφωνα με την Ξανθάκου, 2011 στο

στάδιο αυτό το παιδί προσπαθεί ανεπιτυχώς να σχηματίσει ρεαλιστικά σχέδια. Η
ηλικία του, φυσιολογικά, δεν του επιτρέπει να συντονίσει τις κινήσεις του με όποιον
τρόπο θέλει, ενώ, από ψυχολογική άποψη, η προσοχή του είναι περιορισμένη και
ασταθής. Για παράδειγμα, μπορεί να ζωγραφίσει έναν άνθρωπο χωρίς μύτη, αυτιά ή
μάτια. Συνάμα, εξαιτίας της αδυναμίας αυτής, τα μέρη των ανθρώπινων φιγούρων
είναι δυσανάλογα. Μπορεί, δηλαδή, ένας άνθρωπος να στέκεται όρθιος πάνω σ’ ένα
άλογο και όχι να κάθεται.
Διανοητικός ρεαλισμός (6 έως 9 ετών): Σύμφωνα με την Ξανθάκου, 2011 στη

διάρκεια αυτού του σταδίου το παιδί σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα σκέφτεται, όπως
πιστεύει ότι είναι, βασίζεται στις δικές του αναμνήσεις. Είναι ένας «υπερρεαλιστής»
(Τρούλης, 1986, σ. 90), που ζωγραφίζει για την προσωπική του ευχαρίστηση. Τα
σχέδια μιας εγκύου γάτας με τα μωρά στην κοιλιά της και ενός σπιτιού με έπιπλα στο
εσωτερικό του δίνουν μια σαφή εικόνα του παρόντος σταδίου.
Οπτικός ρεαλισμός (9 έως 12 ετών): Σύμφωνα με την Ξανθάκου, 2011 στο στάδιο
αυτό έχουμε τη διανοητική ωρίμανση και την παραστατική ικανότητα του παιδιού.
Σχεδιάζει τα πράγματα όπως τα βλέπει εξωτερικά. Είναι ένας καθαρός ρεαλιστής που
θέλει να αναπαραστήσει την πραγματικότητα στα σχέδιά του. Παραδείγματος χάρη, η
μητέρα και ο πατέρας που κάθονται στο τραπέζι. Ωστόσο, δεν ζωγραφίζει κάθε φορά
χαρούμενα και ξέγνοιαστα. Αντιθέτως, απογοητεύεται αν δεν επιτύχει αυτό που
επιθυμεί να σχεδιάσει. Το παιδί, επομένως, βιώνει μια κρίση, η οποία δεν πρέπει να
λειτουργήσει ως ανασταλτικός παράγοντας για τη ζωγραφική του, αλλά χρειάζεται να
ενθαρρύνεται.
2.2 Το παιδικό σχέδιο ως επικοινωνιακό εργαλείο – ως τρόπος έκφρασης

Μια ζωγραφιά λειτουργεί ως μια μορφή έκφρασης που μπορεί να είναι και ένα
είδος επικοινωνιακού εργαλείου. Τα παιδιά στην ηλικία 8-14 ετών δεν έχουν
διαμορφώσει πλήρως την γλωσσική τους έκφραση. Χρησιμοποιούν όμως το σχέδιο
ως μια εναλλακτική συμβολική μέθοδο επικοινωνίας. Μέσα από τις ζωγραφιές τους
τα παιδιά επικοινωνούν με τα άτομα του κοινωνικού τους περιβάλλοντος,
αναπτύσσουν δεξιότητες για τη ζωή και οικοδομούν την αίσθηση της εμπιστοσύνης
(Kitahar & Mitsuishi, 2002).
Μέσα από τη ζωγραφική τα παιδιά αναπτύσσουν τις κινητικές και αντιληπτικές

τους δεξιότητες και βελτιώνουν την συναισθηματική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη.
Το κάθε παιδί ζωγραφίζει με το μοναδικό δικό του τρόπο, μεταφράζοντας τις λέξεις
σε εικόνες γεμάτες συναισθήματα και κοινωνικές εμπειρίες (Kitahar & Mitsuishi,
2002).
Τα παιδιά όταν ζωγραφίζουν επιλέγουν με μεγάλη προσοχή τα υλικά, τα μολύβια,

τα χρώματα, τα σχήματά τους καθώς και το μέγεθος της θέσης του τι θέλουν να
απεικονίσουν. Μια παιδική ζωγραφιά μπορεί να αποκαλύψει αρκετές πληροφορίες
για το δημιουργό της. Μελέτες πάνω στις παιδικές ζωγραφιές έχουν βοηθήσει
αρκετούς ειδικούς, ψυχολόγους και δασκάλους να αποκτήσουν συμπεράσματα ως
προς την κοινωνική – συναισθηματική, σωματική και πνευματική ανάπτυξη του κάθε
παιδιού. Η ζωγραφική είναι το καλύτερο μέσο για να αποτυπώσει ένα παιδί τις
ελπίδες και τους πιο βαθιά θαμμένους φόβους του (Brittain & Lowenfeld, 1987).
Το παιδικό σχέδιο είναι ένας αυθόρμητος λόγος, αποτελεί ένα μέσο της ελεύθερης
έκφρασης του παιδιού. Ουσιαστικά στο σχέδιο αποκαλύπτεται η εσωτερική
κατάσταση του παιδιού και αυτό ακριβώς είναι το στοιχείο που το κάνει ένα
ξεχωριστό, μοναδικό αντικείμενο μελέτης.
Σύμφωνα με τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), ο τρόπος με τον οποίο το παιδί

σχεδιάζει, οι γραμμές και οι μορφές που σχηματίζει, τα χρώματα λειτουργούν
εκφραστικά και φανερώνουν την ψυχολογική και συναισθηματική του κατάσταση. Η
γραμμή, ο χώρος και το χρώμα είναι τα δεδομένα που μας οδηγούν στον ψυχισμό και
την προσωπικότητα του παιδιού. Αναλυτικότερα, τα πιο ευαίσθητα παιδιά σχεδιάζουν
συνήθως καμπυλωτές γραμμές, ενώ τα πιο επιθετικά και ζωηρά παιδιά κάνουν παχιές
γραμμές και ορθές γωνίες. Η έκταση και το μέγεθος του σχεδίου στο χαρτί έχουν και
αυτά Την ερμηνεία τους. Όταν ένα παιδί σχεδιάζει επαναληπτικά το ίδιο μοτίβο σε
όλη την έκταση του χαρτιού μας φανερώνει ότι είναι επηρεασμένο από
καταναγκαστικές παρορμήσεις, ενώ όταν είναι κλεισμένο στον εαυτό του και
φοβισμένο ζωγραφίζει συνήθως μικροσκοπικά σχήματα στο κέντρο της σελίδας.
Όταν ένα παιδί ζωγραφίζει νευρικά σε όλη την έκταση της σελίδας δείχνει τον άστατο
χαρακτήρα του. Η επιλογή των χρωμάτων παίζει καθοριστικό ρόλο σε μια ζωγραφιά
για ένα παιδί. Το κόκκινο χρώμα δηλώνει συνήθως εχθρικότητα και επιθετικότητα, το
μπλε εσωστρέφεια και αρμονία, ενώ το πράσινο και το μωβ αντίθεση και ένταση. Η
συχνή χρήση σκούρων (μαύρο, γκρι, κλπ.) και θαμπών (κίτρινο, καφέ, κλπ.)
χρωμάτων υποδηλώνει ότι ένα παιδί δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε μια νέα
κατάσταση. Ενώ το κόκκινο και το κίτρινο μπορεί να δηλώνουν και εξωστρέφεια.
Βέβαια, το χρώμα από μόνο του δεν μας προϊδεάζει απόλυτα για την προσωπικότητα
του παιδιού, αλλά μόνο αν το αναλύσουμε σφαιρικά με τα υπόλοιπα στοιχεία του
σχεδίου.
Συνήθως τα παιδιά στα σχέδιά τους αφηγούνται μια ιστορία, ζωγραφίζουν εικόνες
που έχουν μια κίνηση. Σύμφωνα με τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), τα παιδιά
πολλές φορές σχεδιάζουν βασιζόμενα σε εικόνες που έχουν δει στα όνειρά τους,
άλλες φορές γιατί θέλουν να τις ξαναζήσουν και άλλες φορές για να απωθήσουν τις
δυσάρεστες μνήμες που αυτές έχουν δημιουργήσει. Επιπλέον, τα παιδιά επηρεάζονται
στον τρόπο που ζωγραφίζουν και από τα Μ.Μ.Ε, κυρίως την τηλεόραση (Κακίση-
Παναγοπούλου, 2006), καθώς αποτυπώνουν γεγονότα της επικαιρότητας (Φλοράνς
ντε Μερεντιέ, 1981). Το παιδί από τα πέντε του χρόνια, πέρα από τα παιδικά θέματα
(σπίτια, ζώα, ανθρωπάκια, πλοία, κ.λπ.), επηρεάζεται και ζωγραφίζει θέματα της
επικαιρότητας που του κινούν το ενδιαφέρον.. Χαρακτηριστικά είναι τα σχέδια των
παιδιών από μη ανεπτυγμένες χώρες και από εμπόλεμες ζώνες.
Κεφάλαιο 3ο : Μεθοδολογία
3.1 Διαδικασία Εκτέλεσης Έρευνας
Η παρούσα έρευνα θα διεξάχθηκε στα πλαίσια του μαθήματος EDUG- 510

Εκπαιδευτική Έρευνα για το Μεταπτυχιακό του Προγράμματος του Πανεπιστημίου
Λευκωσίας «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση». Η έρευνα αφορά το θέμα: «Η
ζωγραφική ως τρόπος έκφρασης των παιδιών». Ο χαρακτήρας της έρευνας είναι
ποσοτικός και βιβλιογραφικός και θα χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο. Το
ερωτηματολόγιο δόθηκε ηλεκτρονικά μέσω της ιστοσελίδας google forms σε περίπου
20 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 8-14 του νομού Ηρακλείου Κρήτης στη διάρκεια
του χειμερινού εξαμήνου 2020 το μήνα Νοέμβριο. Τα στάδια της έρευνας ξεκινούν
από την επιλογή του θέματος και της σύνθεσης των ερευνητικών ερωτημάτων μετά
από μια πρώτη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας η οποία περιλάμβανε έρευνες από
επιστημονικές δημοσιεύσεις και βιβλία σχετικά με το θέμα του παιδικού σχεδίου και
του παιδικού ιχνογραφήματος. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής υπήρξε συνεχής
ανατροφοδότηση από τη διδάσκοντα του μαθήματος για την ολοκλήρωση της
εργασίας. Οι μαθητές που συμμετείχαν ήταν 20 σε αριθμό και ερωτήθηκαν με βάσει
τα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας τα οποία είναι: 1)Ποια διαφορά παρατηρείται
ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τη συχνότητα που επιλέγουν τη
ζωγραφική ως τρόπο έκφρασης; 2)Πως διαφέρουν οι προτιμήσεις των αγοριών ως
προς το θέμα και τα υλικά που χρησιμοποιούν από αυτές των κοριτσιών; 3)Ποιες
διαφορές υπάρχουν ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τα συναισθήματα
που επιλέγουν να εκφράσουν μέσα από τις ζωγραφιές τους;
Μετά τη συμπλήρωση και συγκέντρωση των ερωτηματολογίων θα επήλθε η

ανάλυση, διεξαγωγή αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων.
3.2 Πληθυσμός – Δείγμα
Στη συγκεκριμένη έρευνα ο πληθυσμός είναι μαθητές και μαθήτριες δημοτικού και
γυμνασίου στην περιοχή Ηράκλειο Κρήτης, το σύνολο της είναι 20 και επιλέχθηκαν
τυχαία. Το δείγμα είναι βασισμένο στη βολική δειγματοληψία καθώς επιλέχθηκαν
παιδιά τα οποία μπορούσαν να συμμετέχουν στην έρευνα με βάση τη διαθεσιμότητα
τους αλλά και με βάση το πλαίσιο της παρούσας ερευνητικής εργασίας η οποία
διεξάγεται σε περιορισμένο χρονικό διάστημα.
3.3 Μέσα συλλογής δεδομένων
Για τη συλλογή των δεδομένων της παρούσας έρευνας θεωρήθηκε σημαντική η

χρήση ερωτηματολογίου. Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε το χειμερινό εξάμηνο
του 2020 και μοιράστηκε σε 25-30 μαθητές και μαθήτριες, περιλαμβάνει (24)
ερωτήσεις κυρίως ερωτήσεις κλειστού τύπου. Το ερωτηματολόγιο βασίστηκε στην
κλίμακα Likert με 4 διαβαθμίσεις 1= καθόλου, 2= λίγο, 3= πολύ, 4= πάρα πολύ. Το
ερωτηματολόγιο αποστάλθηκε με τη χρήση google forms στο διαδίκτυο με την
παράκληση να συμπληρωθεί μέσα σε 3 ημέρες για να γίνει η ανάλυση του τη λήξη
της προθεσμίας παράδοσης της εργασίας. Το ερωτηματολόγιο χορηγήθηκε από την
ερευνήτρια που διεξάγει την έρευνα.
3.4 Λειτουργικοί ορισμοί
Η συλλογή των δεδομένων έγινε όπως προαναφέρθηκε με τη χρήση

ερωτηματολογίου και με την χρήση υποκατηγορίας των τακτικών κλιμάκων, της
κλίμακας Likert η οποία είναι κλίμακα που μετράει απόψεις και συμπεριφορές και
εξετάζει το βαθμό ικανοποίησης ή μη αυτών που συμμετέχουν στο ερωτηματολόγιο
και στη συμπλήρωσή του σχετικά με το περιεχόμενο των δηλώσεων του. Η ανάλυση
των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση του πακέτου επεξεργασίας-spss με
σκοπό να υπολογιστεί ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση του δείγματος.
3.5 Στατιστικές τεχνικές
Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 20 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 8-14

ετών που φοιτούν σε δημοτικά και γυμνάσια σχολεία του νομού Ηρακλείου. Το
ερωτηματολόγιο συμπλήρωσαν 13 κορίτσια και 7 αγόρια. Από το σύνολο των
παιδιών τα δυο παιδιά ήταν ηλικίας 8-9, τα πέντε ηλικίας 9-10, το ένα ηλικίας 10-11,
τα δυο 11-12, τα τρία ηλικίας 12-13 και τα εφτά ηλικίας 13-14. Επομένως έντεκα
παιδιά φοιτούν στο Γυμνάσιο ενώ τα υπόλοιπα εννέα στο Δημοτικό. Το μέσο
συλλογής των δεδομένων ήταν ένα ερωτηματολόγιο κατασκευασμένο από τον
ερευνητή.
Κεφάλαιο 4ο : Αποτελέσματα
Τα ερευνητικά ερωτήματα στην έρευνα ήταν τέσσερα.

Το πρώτο αναφερόταν στη διαφορά ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τη
συχνότητα που επιλέγουν τη ζωγραφική ως τρόπο έκφρασης και οι ερωτήσεις ήταν
τέσσερις. Πιο αναλυτικά όπως φαίνεται στους πίνακες, καταγράφηκαν οι δηλώσεις 20
μαθητών σχετικά με τη συχνότητα που χρησιμοποιούν τη ζωγραφική ως μέσο για να
εκφράσουν πράγματα που δεν μπορούν εύκολα να εκφράσουν λεκτικά. Στους πίνακες
φαίνονται οι αναλύσεις των τιμών σε ποσοστά.
Ερώτηση 1η: Σου αρέσει η ζωγραφική
Total
Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ
Φύλλο Αγόρι Count 1 7 0 8
% within Φύλλο 12,5% 87,5% 0,0% 100,0%
% within Σου αρέσει η33,3% 50,0% 0,0% 40,0%
ζωγραφική
Κορίτσι Count 2 7 3 12
% within Φύλλο 16,7% 58,3% 25,0% 100,0%
ζωγραφική
Total Count 3 14 3 20
% within Φύλλο 15,0% 70,0% 15,0% 100,0%
ζωγραφική
*Σύμφωνα με το πίνακα στην πλειοψηφία των αγοριών και των κοριτσιών δείχνει να
αρέσει η ζωγραφική. Πιο συγκεκριμένα το 87,5% των αγοριών απάντησαν πολύ και
το 58,3% των κοριτσιών επίσης απάντησαν πολύ. Λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά
αυτά συμπεραίνουμε πως και στα δυο φύλλα αρέσει πολύ η ζωγραφική.
Ερώτηση 2η : Πόσο συχνά ζωγραφίζεις;
Total
Ποτέ Σπάνια Συχνά Πολύ Συχνά
Φύλλο Αγόρι Count 1 1 6 0 8
% within Φύλλο 12,5% 12,5% 75,0% 0,0% 100,0%
% within Πόσο συχνά 100,0% 50,0% 37,5% 0,0% 40,0%
ζωγραφίζεις
Κορίτσι Count 0 1 10 1 12
% within Φύλλο 0,0% 8,3% 83,3% 8,3% 100,0%
Total Count 1 2 16 1 20
% within Φύλλο 5,0% 10,0% 80,0% 5,0% 100,0%
*Σύμφωνα με το πίνακα η πλειοψηφία των αγοριών και των κοριτσιών ζωγραφίζει

συχνά. Πιο συγκεκριμένα το 75% των αγοριών και το 80% των κοριτσιών απάντησαν
συχνά. Λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά αυτά συμπεραίνουμε πως και στα δυο φύλλα
επιλέγουν να ζωγραφίσουν συχνά.
Ερώτηση 3η : Νομίζεις ότι τα καταφέρνεις στη ζωγραφική;
Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

% within Φύλλο 0,0% 62,5% 25,0% 12,5% 100,0%
% within Νομίζεις ότι τα 0,0% 62,5% 40,0% 16,7% 40,0%
καταφέρνεις στη
ζωγραφική
% within Φύλλο 8,3% 25,0% 25,0% 41,7% 100,0%
ζωγραφική
% within Φύλλο 5,0% 40,0% 25,0% 30,0% 100,0%
ζωγραφική
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε μια διαφορά ανάμεσα στα αγόρια και στα
κορίτσια ως προς τις ζωγραφικές τους ικανότητες. Πιο συγκεκριμένα το 62,5% των
αγοριών απάντησε πως τα καταφέρνει λίγο με τη ζωγραφική, ενώ το 41,7% των
κοριτσιών απάντησε πάρα πολύ. Συμπεραίνουμε ότι τα κορίτσια έχουν καλύτερες
σχεδιαστικές ικανότητες από ότι τα αγόρια.
Ερώτηση 4η : Πιστεύεις είναι σημαντικό για ένα παιδί να ζωγραφίζει;
Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

% within Φύλλο 12,5% 62,5% 25,0% 100,0%
% within Πιστεύεις είναι 100,0% 55,6% 20,0% 40,0%
σημαντικό για ένα παιδί
να ζωγραφίζει
% within Φύλλο 0,0% 33,3% 66,7% 100,0%
% within Φύλλο 5,0% 45,0% 50,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα και τα αγόρια και τα κορίτσια φαίνεται να συμφωνούν ότι
τα παιδιά είναι σημαντικό να ζωγραφίζουν. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται μέσα από
τις απαντήσεις τους όπου το 62,5% των αγοριών απάντησε πολύ, ενώ το 80% των
κοριτσιών πάρα πολύ.
Το Δεύτερο ερευνητικό ερώτημα αναφέρεται στις διαφορετικές προτιμήσεις των

αγοριών από των κοριτσιών ως προς το θέμα και τα υλικά που χρησιμοποιούν όταν
ζωγραφίζουν. Στους πίνακες φαίνονται οι αναλύσεις των τιμών σε ποσοστά.
Ερώτηση 5η : Τι σου αρέσει να ζωγραφίζεις συνήθως;
Total
Τον εαυτό σου
ή
Την οικογένειά Προσωπογραφί
Τοπία σου α Κάτι Άλλο
% within Φύλλο 12,5% 0,0% 12,5% 75,0% 100,0%
% within Τι σου αρέσει 33,3% 0,0% 12,5% 75,0% 40,0%
να ζωγραφίζεις
% within Φύλλο 16,7% 8,3% 58,3% 16,7% 100,0%
% within Φύλλο 15,0% 5,0% 40,0% 40,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρείται μια διαφορά ως προς το τι αρέσει να

ζωγραφίζουν τα αγόρια από τα κορίτσια. Το μεγαλύτερο ποσοστό των αγοριών
δηλαδή το 75% απάντησε ότι ζωγραφίζει κάτι άλλο και όχι κάτι από τις επιλογές που
τους δόθηκαν, σε αντίθεση με τα κορίτσια που το μεγαλύτερο ποσοστό των
κοριτσιών δηλαδή το 58.3% απάντησε τον εαυτό του ή κάποια προσωπογραφία.
Ερώτηση 6η : Αποτυπώνεις τον εαυτό σου μέσα στις ζωγραφιές σου;
Ποτέ Σπάνια Συχνά Πολύ Συχνά Total

% within Φύλλο 50,0% 37,5% 0,0% 12,5% 100,0%
% within Αποτυπώνεις 66,7% 100,0% 0,0% 11,1% 40,0%
τον εαυτό σου στις
ζωγραφιές σου
% within Φύλλο 16,7% 0,0% 16,7% 66,7% 100,0%
% within Φύλλο 30,0% 15,0% 10,0% 45,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα ο οποίος σχετίζεται με το προηγούμενο ερώτημα του

ερωτηματολογίου επιβεβαιώνεται πως τα αγόρια συγκριτικά με τα κορίτσια δεν
επιλέγουν να ζωγραφίζουν τον εαυτό τους στο σχέδιο τους και αυτό φαίνεται από την
απάντηση που δόθηκε από το 50% των αγοριών, όπου απάντησε ποτέ. Σε αντίθεση με
τα κορίτσια που το 66,7% απάντησε πολύ συχνά.
Ερώτηση 7η : Αναπαριστάς τον εαυτό σου στη ζωγραφιά σου με ένα διαφορετικό
τρόπο; Με μια άλλη μορφή;

% within Φύλλο 25,0% 62,5% 12,5% 0,0% 100,0%
% within Αναπαριστάς 50,0% 62,5% 14,3% 0,0% 40,0%
τον εαυτό σου με άλλη
μορφή
% within Φύλλο 16,7% 25,0% 50,0% 8,3% 100,0%
μορφή
% within Φύλλο 20,0% 40,0% 35,0% 5,0% 100,0%
μορφή
*Σύμφωνα με τον πίνακα επιβεβαιώνεται ακόμα περισσότερο ότι τα αγόρια δεν
αποτυπώνουν στο σχέδιο τους τον εαυτό τους, ούτε μέσω μια άλλης μορφής καθώς το
62,5% ‘έδωσε την απάντηση λίγο. Τα κορίτσια από την άλλη με ποσοστό 50%
έδωσαν την απάντηση πολύ. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως τα κορίτσια αποτυπώνουν
τον εαυτό τους είτε με μια ρεαλιστική μορφή είτε με ένα διαφορετικό τρόπο.
Ερώτηση 8η : Με ποιο εργαλείο σου αρέσει να ζωγραφίζεις περισσότερο;
Total
Μολύβι Στυλό Μαρκαδόρους Ξυλομπογιές Πινέλο Κάποιο Άλλο
ύλλο Αγόρι Count 6 1 1 0 0 0 8
% within Φύλλο 75,0% 12,5% 12,5% 0,0% 0,0% 0,0% 100,0%
% within Εργαλείο 46,2% 100,0% 33,3% 0,0% 0,0% 0,0% 40,0%
Κορίτσι Count 7 0 2 1 1 1 12
% within Φύλλο 58,3% 0,0% 16,7% 8,3% 8,3% 8,3% 100,0%
% within Εργαλείο 53,8% 0,0% 66,7% 100,0% 100,0% 100,0% 60,0%
otal Count 13 1 3 1 1 1 20
% within Φύλλο 65,0% 5,0% 15,0% 5,0% 5,0% 5,0% 100,0%
% within Εργαλείο 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε ότι ως εργαλείο για το σχέδιο τους και τα
αγόρια και τα κορίτσια χρησιμοποιούν το μολύβι. Λαμβάνοντας υπόψη τα
μεγαλύτερα ποσοστά το 75% των αγοριών απάντηση το μολύβι και το 58% το
κοριτσιών απάντησε κι αυτό το μολύβι.
Ερώτηση 9η : Χρησιμοποιείς χρώματα στη ζωγραφιά σου;

% within Φύλλο 12,5% 25,0% 50,0% 12,5% 100,0%
% within Χρησιμοποιείς 100,0% 100,0% 33,3% 20,0% 40,0%
χρώματα
% within Φύλλο 0,0% 0,0% 66,7% 33,3% 100,0%
χρώματα
% within Φύλλο 5,0% 10,0% 60,0% 25,0% 100,0%
χρώματα
*Λαμβάνοντα υπόψη τα μεγαλύτερα ποσοστά διακρίνουμε ότι και τα αγόρια και τα

κορίτσια απάντησαν ότι χρησιμοποιούν πολύ τα χρώματα στη ζωγραφική τους. Πιο
αναλυτικά τα 50% των αγοριών απάντησε πολύ και το 66,7% το κοριτσιών επίσης
έδωσε την απάντηση πολύ.
Ερώτηση 10η : Θεωρείς ότι η επιλογή των χρωμάτων στη ζωγραφιά σου επηρεάζονται
από τα συναισθήματα που νιώθεις την ώρα που ζωγραφίζεις;
% within Φύλλο 25,0% 12,5% 12,5% 50,0% 100,0%
% within Χρώματα και66,7% 100,0% 20,0% 36,4% 40,0%
επιρροή συναισθημάτων
% within Φύλλο 8,3% 0,0% 33,3% 58,3% 100,0%
% within Φύλλο 15,0% 5,0% 25,0% 55,0% 100,0%
*Καθώς στο προηγούμενο ερώτημα και τα αγόρια και τα κορίτσια παρατηρήσαμε ότι
χρησιμοποιούν χρώματα στη ζωγραφική τους, σε αυτό το ερώτημα και τα δυο φύλλα
συμφωνούν ότι τα χρώματα που επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν κάθε φορά,
εξαρτώνται από τα συναισθήματα που βιώνουν εκείνη τη στιγμή. Πιο αναλυτικά το
50% των αγοριών και το 58,3% των κοριτσιών απάντησε πάρα πολύ.
Το Τρίτο ερευνητικό ερώτημα αναφέρεται στις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα

στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τα συναισθήματα που επιλέγουν να εκφράσουν
μέσα από τις ζωγραφιές τους. Στους πίνακες φαίνονται οι αναλύσεις των τιμών σε
ποσοστά.
Ερώτηση 11η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι ψυχικά φορτισμένος - η ;
Total
% within Φύλλο 37,5% 37,5% 0,0% 25,0% 100,0%
% within Ζωγραφίζεις37,5% 50,0% 0,0% 66,7% 40,0%
όταν είσαι ψυχικά
φορτισμένος
% within Φύλλο 41,7% 25,0% 25,0% 8,3% 100,0%
% within Φύλλο 40,0% 30,0% 15,0% 15,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα μπορούμε να παρατηρήσουμε πως και τα αγόρια και τα
κορίτσια δεν επιλέγουν να ζωγραφίσουν τις στιγμές που είναι ψυχολογικά
φορτισμένα. Το 37.5% των αγοριών και το 41,7% των κοριτσιών απάντησαν ποτέ.
Ερώτηση 12η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι χαρούμενος - η ;
Total
% within Φύλλο 12,5% 12,5% 75,0% 0,0% 100,0%
όταν είσαι χαρούμενος
% within Φύλλο 0,0% 0,0% 66,7% 33,3% 100,0%
% within Φύλλο 5,0% 5,0% 70,0% 20,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα συμπεραίνουμε ότι και τα αγόρια και τα κορίτσια συχνά
όταν αισθάνονται χαρούμενα τους αρέσει να ζωγραφίζουν. Πιο συγκεκριμένα το 75%
των αγοριών και το 66,7% έδωσε την απάντηση συχνά.
Ερώτηση 13η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι λυπημένος -η (στενοχωρημένος -η );
Ποτέ Σπάνια Πολύ Συχνά Total

% within Φύλλο 25,0% 50,0% 25,0% 100,0%
% within Ζωγραφίζεις100,0% 33,3% 33,3% 40,0%
όταν είσαι λυπημένος
% within Φύλλο 0,0% 66,7% 33,3% 100,0%
% within Φύλλο 10,0% 60,0% 30,0% 100,0%
*Λαμβάνοντας υπόψη των πίνακα παρατηρούμε πως και τα δυο φύλλα δεν επιλέγουν
να ζωγραφίσουν όταν αισθάνονται λύπη ή στενοχώρια. Το γεγονός αποδεικνύεται
από τις απαντήσεις που δόθηκαν καθώς το 50% των αγοριών και το 66,7% των
κοριτσιών έδωσαν την απάντηση σπάνια.
Ερώτηση 14η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι θυμωμένος - η ;

Total
% within Φύλλο 37,5% 37,5% 12,5% 12,5% 100,0%
όταν είσαι θυμωμένος
% within Φύλλο 50,0% 41,7% 8,3% 0,0% 100,0%
% within Φύλλο 45,0% 40,0% 10,0% 5,0% 100,0%
να ζωγραφίσουν όταν αισθάνονται θυμό. Το γεγονός αποδεικνύεται από τις
απαντήσεις που δόθηκαν καθώς το 37,5% των αγοριών και το 50% των κοριτσιών
έδωσαν την απάντηση ποτέ.
Ερώτηση 15η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι νευριασμένος - η;
Total
% within Φύλλο 50,0% 25,0% 12,5% 12,5% 100,0%
όταν είσαι νευριασμένος
% within Φύλλο 41,7% 41,7% 16,7% 0,0% 100,0%
% within Φύλλο 45,0% 35,0% 15,0% 5,0% 100,0%
να ζωγραφίσουν όταν είναι νευριασμένα. Το γεγονός αποδεικνύεται από τις
απαντήσεις που δόθηκαν καθώς το 50% των αγοριών και το 41,7% των κοριτσιών
έδωσαν την απάντηση ποτέ.
Ερώτηση 16η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι αγχωμένος –η

Total
% within Φύλλο 50,0% 37,5% 12,5% 0,0% 100,0%
% within Ζωγραφίζεις 36,4% 60,0% 100,0% 0,0% 40,0%
όταν είσαι αγχωμένος
% within Φύλλο 58,3% 16,7% 0,0% 25,0% 100,0%
% within Φύλλο 55,0% 25,0% 5,0% 15,0% 100,0%
να ζωγραφίσουν όταν είναι αγχωμένα. Το γεγονός αποδεικνύεται από τις απαντήσεις
που δόθηκαν καθώς το 50% των αγοριών και το 58,3% των κοριτσιών έδωσαν την
απάντηση ποτέ.
 Συμπερασματικά από τις απαντήσεις των παιδιών στο ερωτηματολόγιο το

μεγαλύτερο ποσοστό των αγοριών και των κοριτσιών ζωγραφίζουν όταν είναι
χαρούμενα.
Ερώτηση 17η : Αποτυπώνεις τα συναισθήματά σου στις ζωγραφιές σου;
Total
Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ
% within Φύλλο 37,5% 0,0% 12,5% 50,0% 100,0%
τα συναισθήματα σου
στις ζωγραφιές
% within Φύλλο 8,3% 16,7% 8,3% 66,7% 100,0%
% within Φύλλο 20,0% 10,0% 10,0% 60,0% 100,0%
*Από τον πίνακα μπορούμε να παρατηρήσουμε πως και τα αγόρια και τα κορίτσια
καθώς ζωγραφίζουν επιλέγουν να αποτυπώσουν τα συναισθήματά τους στο σχέδιο
τους. Αυτό αποδεικνύεται, καθώς το 50% των αγοριών και το 66,7% των κοριτσιών
έδωσαν την απάντηση πάρα πολύ.
Ερώτηση 18η : Ο τρόπος που σχεδιάζεις τους χαρακτήρες στη ζωγραφιά σου
επηρεάζεται από τα συναισθήματα που νιώθεις την ώρα που ζωγραφίζεις;

% within Φύλλο 37,5% 12,5% 25,0% 25,0% 100,0%
% within Ο τρόπος που 75,0% 50,0% 20,0% 50,0% 40,0%
ζωγραφίζεις τους
χαρακτήρες επηρεάζεται
από τα συναισθήματα σου
% within Φύλλο 8,3% 8,3% 66,7% 16,7% 100,0%
% within Φύλλο 20,0% 10,0% 50,0% 20,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε πως και τα αγόρια και τα κορίτσια ανάλογα
με τα συναισθήματα που βιώνουν την διάρκεια που ζωγραφίζουν, σχεδιάζουν και
τους χαρακτήρες στο σχέδιο τους. Για παράδειγμα αν ένα παιδί νιώθει χαρά τότε αυτό
το συναίσθημα θα το αποτυπώσει στους χαρακτήρες του σχεδίου του, θα ζωγραφίσει
χαμογελαστούς ανθρώπου, θα χρησιμοποιήσει ζωηρά χρώματα κλπ. Το συμπέρασμα
αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι το 50% των αγοριών έδωσε την απάντηση πολύ
και πάρα πολύ (25% πολύ & 25% πάρα πολύ), καθώς και το 66,7% των κοριτσιών
απάντησε επίσης πολύ.
Ερώτηση 19η : Στο πρόσωπο των φιγούρων που ζωγραφίζεις στο σχέδιο σου επιλέγεις
να αποτυπώσεις τα συναισθήματα που βιώνεις εκείνη την ώρα;

% within Φύλλο 62,5% 25,0% 0,0% 12,5% 100,0%
% within Στο πρόσωπο 83,3% 50,0% 0,0% 16,7% 40,0%
των φιγούρων
αποτυπώνεις
συναισθήματα
% within Φύλλο 8,3% 16,7% 33,3% 41,7% 100,0%
% within Φύλλο 30,0% 20,0% 20,0% 30,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα τα κορίτσια με ποσοστό 41,7% είναι εκείνα που

αποτυπώνουν στο πρόσωπο των φιγούρων της ζωγραφιάς τους το συναίσθημα που
νιώθουν κατά τη διάρκεια που σχεδιάζουν. Σε αντίθεση με τα αγόρια που το
μεγαλύτερο ποσοστό δηλαδή το 62,5% απάντησε ότι δεν τα αποτυπώνει ποτέ.
Ερώτηση 20η : Θεωρείς ότι η ζωγραφική σε βοηθά να εξωτερικεύσεις συναισθήματα

που δυσκολεύεσαι να εκφράσεις λεκτικά;

% within Φύλλο 12,5% 37,5% 12,5% 37,5% 100,0%
% within Η ζωγραφική 50,0% 75,0% 33,3% 27,3% 40,0%
βοηθά στην
εξωτερίκευση
% within Φύλλο 8,3% 8,3% 16,7% 66,7% 100,0%
βοηθά στην
% within Φύλλο 10,0% 20,0% 15,0% 55,0% 100,0%
βοηθά στην
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε ότι και τα δυο φύλλα συμφωνούν ότι η
ζωγραφική βοηθάει στην εξωτερίκευση συναισθημάτων που δυσκολεύονται να
εκφράσουν λεκτικά. Πιο συγκεκριμένα το 37,5% των αγοριών και το 66,7% των
κοριτσιών απάντησαν πάρα πολύ. Μπορούμε όμως να διακρίνουμε ένα αντίστοιχο
ποσοστό αγοριών της κλίμακας του 37,5% τα οποία απάντησαν ότι η ζωγραφική τα
βοηθάει λίγο στο να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα τους.
Ερώτηση 21η : Θεωρείς ότι οι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον
τρόπο που σχεδιάζεις;

% within Φύλλο 25,0% 25,0% 50,0% 0,0% 100,0%
% within Οι εξωτερικοί 50,0% 25,0% 57,1% 0,0% 40,0%
παράγοντες επηρεάζουν
τη ζωγραφική
% within Φύλλο 16,7% 50,0% 25,0% 8,3% 100,0%
% within Φύλλο 20,0% 40,0% 35,0% 5,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε πως οι εξωτερικοί παράγοντες επηρεάζουν

μόνο τα αγόρια στον τρόπο που ζωγραφίζουν καθώς το 50% έδωσε την απάντηση
πολύ. Σε αντίθεση με τα κορίτσια με ποσοστό 50% που θεωρούν ότι οι εξωτερικοί
παράγοντες μπορούν να επηρεάζουν λίγο τη ζωγραφική τους.
Ερώτηση 22η : Θεωρείς ότι ο κοινωνικός περίγυρος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο
που σχεδιάζεις;
Total
Καθόλου Λίγο Πολύ
% within Φύλλο 12,5% 62,5% 25,0% 100,0%
% within Ο κοινωνικός 33,3% 71,4% 20,0% 40,0%
περίγυρος επηρεάζει τη
ζωγραφική
% within Φύλλο 16,7% 16,7% 66,7% 100,0%
ζωγραφική
% within Φύλλο 15,0% 35,0% 50,0% 100,0%
ζωγραφική
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε πως οι κοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν
περισσότερο μόνο τα κορίτσια στον τρόπο που ζωγραφίζουν καθώς το 66,7% έδωσε
την απάντηση πολύ. Σε αντίθεση με τα αγόρια με ποσοστό 62,5% που θεωρούν ότι οι
κοινωνικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάζουν λίγο τη ζωγραφική τους
Ερώτηση 23η : Θεωρείς ότι οι οικογενειακοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον
τρόπο που σχεδιάζεις;

% within Φύλλο 50,0% 12,5% 0,0% 37,5% 100,0%
% within Οι 100,0% 16,7% 0,0% 37,5% 40,0%
οικογενειακοί
την ζωγραφική
% within Φύλλο 0,0% 41,7% 16,7% 41,7% 100,0%
% within Οι 0,0% 83,3% 100,0% 62,5% 60,0%
% within Φύλλο 20,0% 30,0% 10,0% 40,0% 100,0%
% within Οι 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρούμε πως και τα αγόρια και τα κορίτσια θεωρούν
ότι οι οικογενειακοί παράγοντες δεν μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που
ζωγραφίζουν. Πιο αναλυτικά το 50% των αγοριών απάντησε καθόλου και το 41,7%
των κοριτσιών λίγο. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ένα αντίστοιχο ποσοστό κοριτσιών
της τάξεως 41,7% απάντησε ότι οι οικογενειακοί παράγοντες επηρεάζουν τη
ζωγραφική τους.
Ερώτηση 24η : Όταν υλοποιείς μια ζωγραφιά σου αρέσει να συζητάς για αυτή;

% within Φύλλο 25,0% 12,5% 25,0% 37,5% 100,0%
% within Συζητάς για τη 100,0% 20,0% 20,0% 100,0% 40,0%
ζωγραφιά
% within Φύλλο 0,0% 33,3% 66,7% 0,0% 100,0%
ζωγραφιά
% within Φύλλο 10,0% 25,0% 50,0% 15,0% 100,0%
ζωγραφιά
*Σύμφωνα με τον πίνακα και τα αγόρια και τα κορίτσια συζητούν για τη ζωγραφική
τους. Πιο αναλυτικά το 37,5% των αγοριών απάντησε πάρα πολύ και το 66,7% των
κοριτσιών απάντησε πολύ.
Κεφάλαιο 5ο : Συμπεράσματα
Παρατηρώντας ένα παιδί την ώρα που ζωγραφίζει ανακαλύπτουμε ότι κάποιες
φορές προαναγγέλλει αυτό που έχει σκοπό να σχεδιάσει, ενώ κάποιες άλλες μπορεί
να κάθεται πάνω κόλλα, να την κοιτάζει και ξαφνικά να αρχίζει να σχεδιάζει χωρίς να
σταματάει. Το παιδί από τη στιγμή που γεννιέται λαμβάνει συνεχώς ερεθίσματα από
το περιβάλλον του. Όλα όσα βλέπει και ακούει, επίδραση από τα μέσα ενημέρωσης
και γενικότερα όλος πολιτισμός που το περιβάλλει το επηρεάζει ριζικά. Μέσα από
αυτές τις γραμμές που σχεδιάζει μας δίνει τη δική του εικόνα. Ένα παιδί μπορεί να
μας αφηγηθεί μία ολόκληρη ιστορία μέσα από εικόνες - σύμβολα. Το παιδικό σχέδιο,
επομένως αποτελεί ένα τρόπο για να εκφραστεί το παιδί και να μας δείξει τη
γνωστική και ψυχολογική του εξέλιξη (Κακίση-Παναγοπούλου, 2001).
Το παιδί αποτυπώνει αυτό που βλέπει, με τον τρόπο που το αντιλαμβάνεται και
αυτή του κίνηση δεν έχει συγκεκριμένο σκοπό. Το παιδί διασκεδάζει μέσα από το
σχέδιό του, αλλά μπορεί και να μας αποκαλύψει τα συναισθήματά του, τις
υποσυνείδητες σκέψεις του, τους φόβους του και την πραγματικότητα όπως εκείνο
την κατανοεί. Αυτό που ίσως να απασχολεί ένα παιδί κατά τη διάρκεια της
σχεδιαστικής του δραστηριότητας είναι αξία που θα έχει το έργο του και αν
καταφέρνει να αποδώσει αυτό που επιθυμεί. Όλα όσα σχεδιάζει το παιδί δεν
αποτελούν πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας και πολλές φορές τα σχέδιά
του χρειάζονται επεξήγηση, γιατί και το παιδί μιλά και μέσα από σύμβολα. Επίσης,
έχει υποστηριχθεί ότι κάθε παιδικό σχέδιο αποτελεί μία καινοτομία και μπορεί να μας
ξαφνιάσει πρωτοτυπία που παρουσιάζει (Κακίση-Παναγοπούλου, 2001).
Ένα παιδικό σχέδιο μπορεί να μας δώσει στοιχεία για την κατάσταση του παιδιού
τη συγκεκριμένη στιγμή που ζωγραφίζει. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε σχέδιο παιδιού
θα περιέχει κάποιο μήνυμα, δεν είναι απαραίτητο ότι αυτό που σχεδιάζει είναι
σύμβολο και κατά συνέπεια να χρειάζεται να το αποκρυπτογραφούμε και να το
ερμηνεύσουμε. Το σχέδιο είναι μια μοναχική δραστηριότητα, γι’ αυτό μπορεί το παιδί
να σχεδιάζει μόνο για την ικανοποίηση που θα του προσφέρει ίδια δραστηριότητα.
Ένα παιδί μπορεί ακόμη να ζωγραφίζει, γιατί θέλει να περάσει ευχάριστα ώρα του,
δεν έχει τι να κάνει, είδε κάποιον άλλο να το κάνει και ζήλεψε, τον κάνει χαρούμενο
κίνηση από μόνη της σε συνδυασμό με τα σημάδια που αφήνει στο χαρτί ακόμη και
για να χαρίσει τη ζωγραφιά του σε κάποιον δικό του (Thomas & Silk, 2000).
Η ζωγραφική ουσιαστικά είναι ο καθρέφτης της προσωπικότητας των παιδιών και

ένα μέσο που φανερώνει την ανάπτυξή τους. Λειτουργεί ως διαδικασία που
αναπτύσσει τις αντιληπτικές δεξιότητες και τη νοητική ωρίμανση του παιδιού, αλλά
και ως ψυχοθεραπευτική πράξη. Η ζωγραφική αποτελεί μια δημιουργική διαδικασία
για τα παιδιά, ένα μέσο για να εκφράσουν συναισθήματα και τη θέση τους στον
κόσμο. Ωστόσο, όπως προκύπτει από την έρευνα στην οποία επικεντρωθήκαμε, για
να αποτελέσει μια ευχάριστη διαδικασία για όλα τα παιδιά, η ζωγραφική πρέπει να
μην αξιολογείται μόνο ως ένα αισθητικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, είναι απαραίτητο να
δοθεί προσοχή στη διαδικασία της. Μόνο τότε θα αποτελέσει ένα ψυχαγωγικό και
ωφέλιμο εργαλείο για τα παιδιά, ακριβώς επειδή θα τους παρέχει τη ελευθερία να
εκφραστούν, να εκτονωθούν και να δημιουργήσουν. Στο πλαίσιο αυτό επομένως, και
οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να στέκονται ως παρατηρητές, προσφέροντας στους
μαθητές τους τα κατάλληλα υλικά για να αναδυθεί ελεύθερα η εικαστική τους
έκφραση.
Κλείνοντας, σύμφωνα με τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η ζωγραφική κατέχει μια

σημαντική θέση και διαδραματίζει έναν σπουδαίο ρόλο καθ’ όλη τη διάρκεια της
ηλικίας των παιδιών. Επομένως, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να
ενθαρρύνουν την ενασχόληση των παιδιών με το σχέδιο και όχι να την αγνοούν.
Ακριβώς γιατί δεν εξυπηρετεί μονάχα την απλή διασκέδαση των παιδιών, αλλά
αποτελεί ένα ψυχαγωγικό και παιδαγωγικό μέσο γι’ αυτά, έναν καθρέφτη της
προσωπικότητάς τους, ένα εργαλείο που βοηθά τους ενήλικες να δουν και να
κατανοήσουν τον αξιοθαύμαστο κόσμο των παιδιών.
Βιβλιογραφία
Meredieu, F. (1981). Το παιδικό σχέδιο. Αθήνα: Υποδομή.
Μπέλλας, Θ. (2000). Το ιχνογράφημα του παιδιού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ξανθάκου, Γ. (2011). Σχεδιάζοντας μια φανταστική οικογένεια… Αθήνα: Διάδραση
Malchiodi, A. Cathy. (2001). Κατανοώντας τη ζωγραφική των παιδιών (Επ. Εκδ. Ν.

Αναγνωστοπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Ξανθάκου, Γ. (2018). Ψυχολογική αξιολόγηση του παιδικού ιχνογραφήματος.

Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος.
Κακίση- Παναγοπούλου Λ. (2006). Και όμως ζωγραφίζουν. Η ζωγραφική των

παιδιών και ο κόσμος τους. Αθήνα: Συμμετρία.
Ταμπάκης Θ. και Ταμπάκη Κ. (2007). Το παιδί και η ζωγραφική. Δελτίο Α΄

Παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, 54(2), 182-186.
Τρούλης Γ. Μ. (1986). Η αισθητική αγωγή του παιδιού. Στο νηπιαγωγείο και στο
δημοτικό σχολείο. Αθήνα: Δίπτυχο.
Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981). Το παιδικό σχέδιο. Αθήνα: Υποδομή
Παπαναστασίου, Ε.Κ., & Παπαναστασίου, Κ. (2016). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής

έρευνα.( 3 η εκδ). Λευκωσία.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
Το ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε από τη φοιτήτρια Μαστοράκη Σοφία και με

βοήθεια του βιβλίου Παπαναστασίου, Ε.Κ., & Παπαναστασίου, Κ. (2016).
Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνα.( 3 η εκδ). Λευκωσία.
Αγαπητοί Μαθητές,
Ονομάζομαι Μαστοράκη Σοφία και είμαι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του προγράμματος

«Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης» του Πανεπιστημίου Λευκωσίας. Το
ερωτηματολόγιο αυτό αποτελεί μέρος της ερευνητικής μου εργασίας, η οποία
εκπονείται στα πλαίσια του μαθήματος «Εκπαιδευτική Έρευνα». Σκοπός του
ερωτηματολογίου είναι να διαπιστώσουμε αν η ζωγραφική μπορεί να λειτουργήσει
ως μέσο έκφρασης των παιδιών και πως μέσα από αυτή επιλέγουν τα παιδιά να
εξωτερικεύσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς τους ακόμα
και στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο θα
χρησιμοποιηθεί καθαρά για ερευνητικούς σκοπούς και είναι απολύτως προσωπικό και
ανώνυμο. Η γνώμη και η συμμετοχή σου έχουν ιδιαίτερη σημασία. Απάντησε σε κάθε
ερώτηση αυτό που πραγματικά πιστεύεις. Δεν υπάρχει σωστή και λάθος απάντηση.
Οδηγίες: Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 24 ερωτήσεις, υπάρχουν 4 μέρη με

ερωτήσεις προς απάντηση. Στις ερωτήσεις που ακολουθούν πρέπει να πατήσετε πάνω
στον κύκλο που αντιπροσωπεύει την απάντησή σας. Για να καταχωρηθεί το
ερωτηματολόγιο στο τέλος της σελίδας πατήστε το κουμπί «Υποβολή».
Α ΜΕΡΟΣ : ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Φύλλο:
 Αγόρι
 Κορίτσι
Ηλικία:
 8-9
 9-10
 10-11
 11-12
 12-13
 13-14
Σχολική Τάξη:
 Δημοτικό
 Γυμνάσιο
Β ΜΕΡΟΣ: Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
1. Σου αρέσει η ζωγραφική;

 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
 Πάρα Πολύ
2. Πόσο συχνά ζωγραφίζεις;
 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
 Πολύ Συχνά
3. Νομίζεις ότι τα καταφέρνεις στη ζωγραφική;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
4. Πιστεύεις είναι σημαντικό για ένα παιδί να ζωγραφίζει;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
ΜΕΡΟΣ Β: ΤΟ ΘΕΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΥΛΙΚΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

ΟΤΑΝ ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΥΝ
5. Τι σου αρέσει να ζωγραφίζεις συνήθως;

 Τοπία
 Την οικογένεια σου
 Τον εαυτό σου ή κάποια προσωπογραφία
 Κάτι Άλλο
6. Αποτυπώνεις τον εαυτό σου μέσα στις ζωγραφιές σου;

 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
7. Αναπαριστάς τον εαυτό σου στη ζωγραφιά σου με ένα διαφορετικό τρόπο; Με
μια άλλη μορφή;
 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
8. Με ποιο εργαλείο σου αρέσει να ζωγραφίζεις περισσότερο;
 Μολύβι
 Στυλό
 Μαρκαδόρους
 Ξυλομπογιές
 Πινέλο
 Κάποιο Άλλο
9. Χρησιμοποιείς χρώματα στη ζωγραφιά σου;

 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
10. Θεωρείς ότι η επιλογή των χρωμάτων στη ζωγραφιά σου επηρεάζονται από τα
συναισθήματα που νιώθεις την ώρα που ζωγραφίζεις;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
ΜΕΡΟΣ Γ: ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΠΙΛΕΓΟΥΝ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΟΥΝ ΤΑ

ΠΑΙΔΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΖΩΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ
11. Ζωγραφίζεις όταν είσαι ψυχικά φορτισμένος - η ;

 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
12. Ζωγραφίζεις όταν είσαι χαρούμενος - η ;

 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
13. Ζωγραφίζεις όταν είσαι λυπημένος -η (στενοχωρημένος -η );
 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
14. Ζωγραφίζεις όταν είσαι θυμωμένος - η ;
 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
15. Ζωγραφίζεις όταν είσαι νευριασμένος - η;

 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
16. Ζωγραφίζεις όταν είσαι αγχωμένος -η ;

 Ποτέ
 Σπάνια
 Συχνά
17. Αποτυπώνεις τα συναισθήματά σου στις ζωγραφιές σου;

 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
18. Ο τρόπος που σχεδιάζεις τους χαρακτήρες στη ζωγραφιά σου επηρεάζεται
από τα συναισθήματα που νιώθεις την ώρα που ζωγραφίζεις;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
19. Στο πρόσωπο των φιγούρων που ζωγραφίζεις στο σχέδιο σου επιλέγεις να
αποτυπώσεις τα συναισθήματα που βιώνεις εκείνη την ώρα;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
20. Θεωρείς ότι η ζωγραφική σε βοηθά να εξωτερικεύσεις συναισθήματα που

δυσκολεύεσαι να εκφράσεις λεκτικά;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
21. Θεωρείς ότι οι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που
σχεδιάζεις;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
22. Θεωρείς ότι ο κοινωνικός περίγυρος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που
σχεδιάζεις;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
23. Θεωρείς ότι οι οικογενειακοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο

που σχεδιάζεις;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
24. Όταν υλοποιείς μια ζωγραφιά σου αρέσει να συζητάς για αυτή;
 Καθόλου
 Λίγο
 Πολύ
Σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο που διαθέσατε!

Mastoraki S12

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mastoraki S12

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

«Η Ζωγραφική ως τρόπος έκφρασης των παιδιών»

Μαστοράκη Σοφία: U201N1275

Μάθημα: ΕDUG-510 Εκπαιδευτική Έρευνα, Ακροατήριο 12

Διδάσκουσα: Παναγιώτα Κουρέα

Τίτλος Εργασίας: «Η Ζωγραφική ως τρόπος έκφρασης των παιδιών»

Κεφάλαιο 2ο : Ανασκόπηση βιβλιογραφίας

1.1 Διατύπωση Προβλήματος

Οι ζωγραφιές των παιδιών κατακλύζονται από χρώματα, φαντασία και αθωότητα. Ο

Τα παιδιά μπορούν να ζωγραφίζουν αρκετά σχέδια, όμως συνήθως δεν δείχνουν

Ο προβληματισμός αυτής της εργασίας είναι το πώς η ζωγραφική σχετίζεται με την

1.2 Σκοπός της Έρευνας

Κύριος σκοπός της έρευνας είναι να μελετηθεί, αν η ζωγραφική μπορεί να

1.3 Ερευνητικά Ερωτήματα

Τα ερευνητικά ερωτήματα που εξετάστηκαν είναι τα εξής:

 Ποια διαφορά παρατηρείται ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια ως προς τη

Έκφραση Μάθηση Συζήτηση

Κεφάλαιο 2ο : Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας

2.1 Στάδια Παιδικής Ζωγραφικής

Αποτυχημένος ρεαλισμός (3 έως 6 ετών): Σύμφωνα με την Ξανθάκου, 2011 στο

Διανοητικός ρεαλισμός (6 έως 9 ετών): Σύμφωνα με την Ξανθάκου, 2011 στη

2.2 Το παιδικό σχέδιο ως επικοινωνιακό εργαλείο – ως τρόπος έκφρασης

Μέσα από τη ζωγραφική τα παιδιά αναπτύσσουν τις κινητικές και αντιληπτικές

Τα παιδιά όταν ζωγραφίζουν επιλέγουν με μεγάλη προσοχή τα υλικά, τα μολύβια,

Σύμφωνα με τη Φλοράνς ντε Μερεντιέ (1981), ο τρόπος με τον οποίο το παιδί

3.1 Διαδικασία Εκτέλεσης Έρευνας

Η παρούσα έρευνα θα διεξάχθηκε στα πλαίσια του μαθήματος EDUG- 510

Μετά τη συμπλήρωση και συγκέντρωση των ερωτηματολογίων θα επήλθε η

3.2 Πληθυσμός – Δείγμα

3.3 Μέσα συλλογής δεδομένων

Για τη συλλογή των δεδομένων της παρούσας έρευνας θεωρήθηκε σημαντική η

3.4 Λειτουργικοί ορισμοί

Η συλλογή των δεδομένων έγινε όπως προαναφέρθηκε με τη χρήση

3.5 Στατιστικές τεχνικές

Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 20 μαθητές και μαθήτριες ηλικίας 8-14

Τα ερευνητικά ερωτήματα στην έρευνα ήταν τέσσερα.

Ερώτηση 1η: Σου αρέσει η ζωγραφική

Ερώτηση 2η : Πόσο συχνά ζωγραφίζεις;

*Σύμφωνα με το πίνακα η πλειοψηφία των αγοριών και των κοριτσιών ζωγραφίζει

Ερώτηση 3η : Νομίζεις ότι τα καταφέρνεις στη ζωγραφική;

Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

Ερώτηση 4η : Πιστεύεις είναι σημαντικό για ένα παιδί να ζωγραφίζει;

Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

Το Δεύτερο ερευνητικό ερώτημα αναφέρεται στις διαφορετικές προτιμήσεις των

Ερώτηση 5η : Τι σου αρέσει να ζωγραφίζεις συνήθως;

*Σύμφωνα με τον πίνακα παρατηρείται μια διαφορά ως προς το τι αρέσει να

Ποτέ Σπάνια Συχνά Πολύ Συχνά Total

*Σύμφωνα με τον πίνακα ο οποίος σχετίζεται με το προηγούμενο ερώτημα του

Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

Ερώτηση 8η : Με ποιο εργαλείο σου αρέσει να ζωγραφίζεις περισσότερο;

Ερώτηση 9η : Χρησιμοποιείς χρώματα στη ζωγραφιά σου;

Καθόλου Λίγο Πολύ Πάρα Πολύ Total

*Λαμβάνοντα υπόψη τα μεγαλύτερα ποσοστά διακρίνουμε ότι και τα αγόρια και τα

Το Τρίτο ερευνητικό ερώτημα αναφέρεται στις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα

Ερώτηση 11η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι ψυχικά φορτισμένος - η ;

Ερώτηση 12η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι χαρούμενος - η ;

Ερώτηση 13η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι λυπημένος -η (στενοχωρημένος -η );

Ποτέ Σπάνια Πολύ Συχνά Total

Ερώτηση 14η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι θυμωμένος - η ;

Ερώτηση 15η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι νευριασμένος - η;

Ερώτηση 16η : Ζωγραφίζεις όταν είσαι αγχωμένος –η

 Συμπερασματικά από τις απαντήσεις των παιδιών στο ερωτηματολόγιο το