TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.

HCM

CHƯƠNG 4

TỔNG QUAN VỀ TOẢ NHIỆT ĐỐI LƯU

1. Một số khái niệm cơ bản về đối lưu

2. Nhöõng nhaân toá cô baûn aûnh höôûng ñeán α

3. Phöông trình vi phaân trao ñoåi nhieät ñoái löu

4. Đồng dạng và các số không thứ nguyên

1
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

1. Một số khái niệm cơ bản về đối lưu

doøng chaát loûng
tf

uf
u q

Trao ñoåi nhieät xaûy ra khi beà maët vaät raén tieáp xuùc vôùi löu chaát loûng
(khí) khi coù söï cheânh leäch nhieät ñoä
2
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Trao ñoåi nhieät ñoái löu laø quaù trình raát phöùc taïp,
chòu aûnh höôûng cuûa:
+ Quy luaät veà naêng löôïng nhieät
+ Quy luaät veà chuyeån ñoäng cuûa löu chaát
loûng (khí): (cô hoïc löu chaát, bieán ñoåi naêng löôïng…)

3
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Theo ñònh luaät Newton:

q = α.( t w − t f ) (W/m2)

Q = αF( t w − t f ) (W)

Trong ñoù: q – mật độ doøng nhieät, W/m2

Q – doøng nhieät, W
F – dieän tích beà maët trao ñoåi nhieät, m2
α – heä soá toûa nhieät ñoái löu, W/m2oC
tw – nhieät ñoä beà maët taám phaúng, oC hoaëc K
tf – nhieät ñoä trung bình cuûa chaát loûng, oC hoaëc K
4
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Heä soá toaû nhieät

α=
q
tw − tf
(
, W / m2K )
Trao ñoåi nhieät ñoái löu laø quaù trình phöùc taïp phuï thuoäc nhieàu yeáu toá:

α = f (t w , t f , ω, λ, ρ, µ, C p , φ, δ,...)

ω Toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa löu chaát, m/s

λ Heä soá daãn nhieät cuûa löu chaát, W/mK
µ Heä soá nhôùt ñoäng löïc hoïc, N.s/m2
φ Hình daùng hình hoïc
δ Kích thöôùc tính toaùn, m
………..
5
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

2 Nhöõng nhaân toá cô baûn aûnh höôûng ñeán α:

Nguyeân nhaân phaùt sinh chuyeån ñoäng:

– Chuyeån ñoäng töï nhieân:

+ Gaây neân bôûi cheânh leäch khoái

löôïng rieâng ∆ρ

– Chuyeån ñoäng cöôõng böùc:

+ Gaây neân do taùc ñoäng cuûa ngoaïi

löïc (bôm, quaït, maùy neùn…)

6
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Cheá ñoä chuyeån ñoäng:

Khaûo saùt doøng chaûy taàng vaø doøng chaûy roái

löu chaát maøu löu chaát maøu

Doøng chaûy taàng: caùc phaàn töû löu chaát chaûy theo moät doøng phaúng, theo moät
traät töï nhaát ñònh (doøng oån ñònh).
Doøng chaûy roái: caùc phaàn töû löu chaát chaûy khoâng oån ñònh vaø raát ngaãu nhieân.
7
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Tính chaát vaät lyù cuûa löu chaát loûng (khí):

Caùc thoâng soá aûnh höôûng raát lôùn ñeán α laø:

+ heä soá daãn nhieät: λ
+ nhieät dung rieâng cp
+ khoái löôïng rieâng: ρ
+ heä soá khuyeách taùn nhieät: a
+ ñoä nhôùt ñoäng löïc hoïc: µ

ν = µ ρ - heä soá nhôùt ñoäng hoïc cuûa löu chaát, m2/s

8
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Xeùt 3 loaïi löu chaát thöôøng gaëp trong kyõ thuaät: ñeå thaáy möùc ñoä aûnh
höôûng cuûa thoâng soá vaät lyù cuûa löu chaát ñeán α

+ Khoâng khí (hoaëc khí, hoaëc hôi): coù heä soá α raát beù
- Ñoái löu töï nhieân: α ≈ 5 ÷ 10W/m2K
- Ñoái löu cöôõng böùc: α ≈ 15 ÷ 60W/m2K
+ Daàu: tuyø loaïi daàu vaø ñoä nhôùt
- Ñoái löu töï nhieân: α ≈ 50 ÷ 100W/m2K
- Ñoái löu cöôõng böùc: α ≈ 150 ÷ 300W/m2K
+ Nöôùc: coù heä soá α raát lôùn
- Ñoái löu töï nhieân: α ≈ 100 ÷ 600W/m2K
- Ñoái löu cöôõng böùc: α ≈ 1000 ÷ 9000W/m2K

9
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Hình daùng vaø kích thöôùc beà maët trao ñoåi nhieät:

AÛnh höôûng ñeán söï chuyeån ñoäng cuûa doøng löu chaát

AÛnh höôûng ñeán heä soá toaû nhieät α

10
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Lôùp bieân nhieät vaø lôùp bieân thuyû ñoäng

11
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Lôùp bieân thuyû ñoäng

- Chieàu daøy cuûa lôùp bieân δv

laø khoaûng caùch töø beà maët ñeán
giaù trò vaän toác ω = 0,99 ⋅ ω∞

Lôùp bieân nhieät

- Chieàu daøy cuûa lôùp bieân nhieät
δt doïc theo beà maët laø khoaûng
caùch töø beà maët sao cho nhieät
ñoä taïi ñoù thoûa phöông trình
(T − Ts ) = 0,99 ⋅ (T∞ − Ts )

12
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

3 Phöông trình vi phaân trao ñoåi nhieät ñoái löu

– Phöông trình vi phaân toaû nhieät

– Phöông trình naêng löôïng

– Phöông trình chuyeån ñoäng

– Phöông trình lieân tuïc

13
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

– Phöông trình vi phaân toaû nhieät

ÔÛ saùt beà maët vaùch coù moät lôùp moûng löu chaát ñöùng yeân

ñôn thuaàn chæ xaûy ra hieän töôïng daãn nhieät

nhieät löôïng naøy baèng nhieät löôïng trao ñoåi ñoái löu

qα = qλ n =0

∂t
α(t w − t f ) = −λ fluid ⋅
∂n n =0

∂t
− λ fluid ⋅
∂n
α= n =0 (*)
tw − tf
14
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Trong pt (*) muoán xaùc ñònh α, phaûi bieát söï phaân boá nhieät
ñoä cuûa lôùp chaát loûng treân beà maët.

Soá aån soá chöa caân baèng vôùi soá phöông trình

Vieát phöông trình vi phaân naêng löôïng

(tìm quy luaät phaân boá gradient nhieät ñoä)

Giaû thieát:
• Löu chaát loûng khoâng bò neùn, ñoàng chaát, khoâng coù nguoàn nhieät beân trong,
• Boû qua toaû nhieät do ma saùt.
• Xeùt phaân töû theå tích löu chaát loûng hình hoäp caïnh dx, dy, dz,
• Nhieät löôïng ñöa vaøo chæ laøm bieán ñoåi entanpi cuûa phaàn töû löu chaát.
15
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

– Phöông trình naêng löôïng

∂t ∂t ∂t ∂t  ∂2t ∂2t ∂2t 

+ ωx + ωy + ωz = a  2 + 2 + 2  (**)
∂τ ∂x ∂y ∂z  ∂x ∂y ∂z 

Phöông trình naêng löôïng theå hieän söï phaân boá nhieät ñoä beân trong chaát loûng chuyeån ñoäng

Phöông trình (**) phuï thuoäc thaønh phaàn toác ñoä

– Phöông trình chuyeån ñoäng

Thaønh phaàn löïc taùc ñoäng leân khoái löu chaát:
• löïc troïng tröôøng
• löïc taùc ñoäng cuûa khoái löu chaát leân beà maët (do aùp suaát)
• löïc ma saùt cuûa khoái löu chaát leân beà maët

dω  2
ρ = ρg − ∇p + µ∇ ω (***)
dτ
Phöông trình Navier - Stock 16
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Phöông trình (***) xuaát hieän bieán soá aùp suaát p

– Phöông trình lieân tuïc

Döïa treân nguyeân lyù ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng.
Khaûo saùt vôùi löu chaát khoâng chòu neùn

∂ωx ∂ωy ∂ωz (****)

+ + =0
∂x ∂y ∂z

Phöông trình (****) khoâng xuaát hieän bieán soá môùi

– Ñieàu kieän ñôn trò:

• ñieàu kieän hình hoïc
• ñieàu kieän vaät lyù
• ñieàu kieän bieân
• ñieàu kieän thôøi gian
17
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

– Phöông trình naêng löôïng

Ñeà nghò sinh vieân ñoïc
– Phöông trình chuyeån ñoäng
theâm trong saùch giaùo khoa
– Phöông trình lieân tuïc

18
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

4 Ñoàng daïng vaø caùc soá khoâng thöù nguyeân

Trong caùc bieåu thöùc tính toaùn truyeàn nhieät ñoái löu vaø caùc ñieàu kieän
bieân coù chöùa caùc soá haïng khoâng thöù nguyeân ñeå bieåu dieãn caùc tham soá
vaät lyù:

αl
ωl
λ
ν ωl
a gβl3∆t
ν2
Caùc soá haïng naøy ñöôïc xem nhö laø nhöõng tieâu chuaån ñoàng daïng,
goùp phaàn raát lôùn cho söï phaùt trieån trong nghieân cöùu ñoäng löïc
hoïc löu chaát loûng vaø trong truyeàn nhieät.

19
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Nusselt: Kí hieäu laø Nu

(tieâu chuaån cuûa truyeàn nhieät)

αl
Nu ≡
λ

• Soá Nusselt laø giaù trò moâ taû cho quaù trình truyeàn nhieät taïi
bieân giöõa vaùch vaø doøng löu chaát.
• Thöôøng ñöôïc söû duïng khi chöa xaùc ñònh ñöôïc quaù trình
ñoái löu, ñeå xaùc ñònh heä soá toûa nhieät ñoái löu α

20
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Reynold: Kí hieäu laø Re

ωl
Re ≡
ν

• Re laø soá haïng theå hieän moái töông quan giöõa löïc quaùn
tính vaø tính nhôùt.
• Re ñaït ñöôïc baèng caùch chia bieåu thöùc cuûa löïc quaùn tính
cho bieåu thöùc ma saùt

21
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Peclet: Kí hieäu Pe

ωl
Pe ≡
a

ωl ρc p ω(t − t 0 )
Pe ≡ =
λ
a (t − t 0 )
l

Giaù trò Pe laø tyû soá giöõa löôïng nhieät truyeàn baèng ñoái löu
treân löôïng nhieät truyeàn baèng daãn nhieät.

22
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Grashof: Kí hieäu Gr

gβl3∆t
Gr ≡
ν2

• Soá Gr theå hieän ñaëc tính löïc ñaåy Archimedes xuaát hieän
trong doøng löu chaát do coù söï cheânh leäch tyû troïng.
• β laø heä soá giaûn nôû theå tích cuûa löu chaát loûng

23
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Euler: Kí hieäu Eu

p
Eu =
ρω2

• Soá Eu laø ñaëc tính töông quan giöõa löïc cuûa aùp suaát vaø löïc
quaùn tính.
• Soá haïng naøy coù trong bieåu thöùc tính toûa nhieät ñoái löu
döôùi daïng ñoä cheânh aùp ∆p cuûa löu chaát ôû caùc vò trí trong
oáng daãn cuûa quaù trình:
p − p0 ∆p
Eu = =
ρω 2
ρω2
24
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

 Tieâu chuaån Prandtl: Kí hieäu Pr

Soá Pe coù theå ruùt goïn ñöôïc töø phöông trình naêng löôïng ñöa
veà daïng khoâng thöù nguyeân:
ωl ν
Pe = Re . Pr =
ν a
ν
Pr =
a

• Pr laø soá chæ bieåu thò caùc thoâng soá vaät lyù cuûa löu chaát loûng.
• Pr laø tieâu chuaån bieåu thò aûnh höôûng cuûa caùc thoâng soá vaät lyù
cuûa löu chaát loûng ñeán quaù trình toûa nhieät ñoái löu
ν µc p
Pr = =
a λ 25
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

Tài liệu tham khảo:

1. Hoàng Đình Tín, truyền nhiệt và tính toán thiết bị trao đổi
nhiệt, NXB Khoa học và kỹ thuật, 2001

2. Nguyễn Toàn Phong, Bài Giảng môn học truyền nhiệt, Trường
Đại học Bách Khoa TpHCM

3. J.P.Holman, heat transfer, Ninth edition, Mc Grew Hill.

26
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân
 TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA Tp.HCM

HẾT CHƯƠNG 4

27
Cán bộ giảng dạy: Ths. Phan Thành Nhân