Zoektocht van een
brutale Nederlander
“Zorg dat je het vak van ‘tocaor’ in je vingers hebt.
Daar zit de essentie van de flamenco in.” Deze
uitspraak doet flamencogitarist Tino van der Sman
in het interview dat ik met hem heb in Sevilla
tijdens mijn bezoek aan de stad voor mijn blog
‘Flamenco Artworks’. In dit interview komen ook
een aantal vragen van zijn leerlingen aan bod.
Al werkt en woont hij al achttien jaar in Sevilla,
Tino onthult dat hij zich nog steeds brutaal voelt
als Nederlandse flamencogitarist in Spanje, die de
flamencocultuur opdrinkt met een niet te lessen dorst.
Tino van der Sman is een succesvolle solo-artiest,
begeleidend gitarist en docent in de flamencowereld van
Spanje en op het internationale werkvlak. Hij componeert
zijn eigen muziek en produceert die van anderen. Zijn
eigen oeuvre omvat drie cd’s met samenwerking van
vooraanstaande flamencozangers als Miguel Poveda,
Rocío Márquez en Jeromo Segura.
Gitaarleerlingen van Tino stelden mij online een aantal
vragen, die ik heb doorgespeeld aan Tino. Als een van
de eerste buitenlanders die het als professionele gitarist
heeft gemaakt in de flamencowereld, heeft de maestro
nog wel wat tips voor aspirant-gitaristen.
Behandelen mensen je als Nederlander anders dan andere
flamencogitaristen, die wel uit Spanje komen?
“Er zijn vast mensen die niet met me willen werken, maar
dat is hun probleem en ik merk er weinig van. Ik heb
vooral het perspectief van een buitenstaander en kan
naar flamenco kijken vanuit een andere achtergrond. Ik
voel me absoluut een deel van de flamenco en van de
mensen met wie ik werk. Als buitenlander heb ik wel het
voordeel dat iedereen me kent. Mijn reputatie neemt
soms zelfs mythische proporties aan, heel gênant. Mensen
spreken me dan aan en prijzen me de lucht in. Maar het
nadeel van een buitenlander zijn, is dat juist buitenlandse
organisatoren me niet aannemen, want ze willen liever
een Spanjaard. Overigens is mijn laatste cd hier in Sevilla
wel heel goed ontvangen.”
Waar verwijst de titel van je laatste cd ‘Curioso
Impertinente’ naar?
“Het is een ode aan een boek van Richard Ford, die
zijn reis door Andalusië beschrijft en zichzelf zoals alle
romantische reizigers uit de negentiende eeuw ‘curioso
impertinente’ noemde, ofwel ‘onbeschaamd nieuwsgierig
persoon’. Hij was een Engelsman die een beeld gaf van
Andalusië en ik ben een Nederlander die een beeld geeft
van flamenco. De titel verwijst naar iets brutaals, want
het is nogal wat om hier twintig jaar te wonen en je in de
flamenco te durven storten.”
18 | Mundo Flamenco 42 - 2018
Interview met flamencogitarist
Tino van der Sman
Hoe zou je jouw stijl van componeren omschrijven?
“Men zegt dat ik een eigen, heel persoonlijke stijl
van componeren heb. Ik zou mijn stijl omschrijven als
melodisch en misschien ook niet altijd even flamenco,
behalve wat betreft de interpretatie. In het nummer
‘Jardín Antiguo’ bijvoorbeeld, is de melodie absoluut geen
flamenco. Danseres Cristina Hall raadde mij de poëtische
teksten van Luis Cernuda aan en ik heb Armeense liederen
gebruikt voor de melodie. De kracht en het aardse gevoel
van de flamenco zal ik er altijd in stoppen.”
Ga je bij het componeren meer uit van techniek of werk je
intuïtiever?
“Ik werk altijd eerst vanuit intuïtie, maar dat leidt vaak naar
de weg die je al belopen hebt. Als je die altijd volgt, dan
blijf je naar mijn mening in je ‘comfort zone’. Via techniek
kun je daar eventueel weer uit komen. Dus als ik iets
gecreëerd heb dan kijk ik ook nog of ik het technisch nog
iets ingewikkelder kan maken.”
Waar komt je inspiratie vandaan?
“Volgens het hindoeïsme komt de inspiratie uit het
Akasha veld, wat het vijfde element van ‘ether’ is, naast
de elementen water, lucht, vuur en aarde. Daar pluk ik de
inspiratie uit. Voor inspiratie luister ik veel naar muziek
buiten de flamenco, bijvoorbeeld jazz en andere muziek die
mij iets biedt dat ik zelf niet heb. Daarmee probeer ik mijn
muziek wat te intellectualiseren en verdiepen met nieuwe
melodieën, toonladders en akkoorden, die niet zomaar uit
mezelf komen.
“Intuïtie leidt vaak naar de weg
die je al belopen hebt.”
Ook zoek ik naar muziek die ‘onstabiel’ is, want mijn
muziek leidt vaak tot stabiele muziek met een melodische
of harmonische logica. Dat heeft als nadeel dat het af en
toe een beetje zoet wordt. Ik probeer er onregelmatigheid
in te krijgen of ‘chromatisme’ (het verhogen en verlagen
van de hele tonen in een toonladder-red), zoals in de
rumba ‘Curiosos Impertinentes’. Dit is beter te horen in mijn
nieuwe materiaal.”
Nieuw materiaal? Komt er een nieuwe cd aan?
“Ja, dat durf ik niet te zeggen, want steeds als ik dat zeg,
stel ik mezelf teleur. Mijn doel is om in 2018 twee cd’s te
maken, hoewel ik er drie in mijn hoofd heb. Naast een cd
met Esther Weekes (een soul zangeres) en flamencozanger
Vicente Gelo ben ik een cd aan het maken met nieuwe
arrangementen van bestaande Sefardische liederen. Mijn
eigen cd is halverwege. Dat wordt wel een flamenco-cd,
maar ik hoop dat er zo min mogelijk palos (flamencostijlen)
op te horen zullen zijn. Palos limiteren me en daar wil ik
vanaf. Mijn beeld van flamenco is wat dat betreft misschien
wat opener dan dat van anderen.”
Een van je leerlingen vraagt zich af of er aan de ene kant
gitaristen zijn met een hoge brug en lange nagels, zoals
Moraíto, die een heel krachtige klank voortbrengen, en
aan de andere kant gitaristen met een lagere brug en
korte nagels, die sneller spelen en met minder kracht. Zijn
er twee scholen van flamencogitaristen als het om klank
gaat?
“Flamenco zou erg saai zijn als er maar twee scholen
waren. Er zijn er veel meer en volgens mij vallen die niet
samen met nagellengtes en de hoogte van de snaren vanaf
de gitaar. Schoonheid van spel heeft niet met nagellengte
te maken, maar de dikte maakt wel uit. Hoe meer materiaal
-lijm of gel- er op je nagel zit, hoe dikker je nagel en hoe
meer ‘plastic’ het klinkt, alsof het ‘klikt’. Dat is altijd even
zoeken.
Wel kun je zeggen dat er enerzijds ‘gitaristen’ zijn en
anderzijds ‘tocaores’. ‘Gitaristen’ zijn bezig met muzikaliteit
en techniek, virtuositeit en componeren. ‘Tocaores’
(verwijzend naar ‘tocar’, wat ‘spelen’ betekent in het
Spaans-red.] zijn bezig met begeleiden van zang en dans.
Dat vak is in Andalusië erg gewaardeerd. Alle gitaristen
die wij kennen hebben het vak van een ‘tocaor’ ook
uitgevoerd, dat zit in hun spel. Ik heb zelf meer voeling
met dans dan zang, waarschijnlijk omdat ik er beter in ben
en het is veel vrijer en creatiever dan het begeleiden van
zang.”
Heb je tips voor hen die professionele flamencogitaristen
willen worden?
“Zorg ten eerste dat je het vak van ‘tocaor’ in je vingers
hebt. Daar zit de essentie van de flamenco in. Ik neem
wel de vrijheid om met eigen creativiteit het beeld van
de flamenco los te laten, maar ik heb eerst de essentie
doorlopen en ik kan traditioneel spelen als ik wil.
Traditioneel spel vind ik heel erg gaaf, ik vind het alleen
niet bij mij passen. Het is een beetje als het fenomeen van
een bijnaam hebben als gitarist, dat voelt ongepast. Mijn
kracht ligt juist in het anders-zijn en commercieel gezien
is dat eveneens handiger. Bovendien is er minder werk als
traditionele gitarist. Ik ga liever op een breder beeld van
flamenco en het leven door, dan heb ik ook meer affiniteit
met de mensen waarmee ik werk.
“Het is nogal brutaal om hier
twintig jaar te wonen en je in
de flamenco te durven storten.”
En zorg daarnaast dat je Spaans in orde is. Ik ben er sterk
van overtuigd dat Spaanse taal te maken heeft met de
flamenco muziek. Het lijkt me sterk dat je flamenco zou
kunnen spelen zonder Spaans te kunnen. Dat is iets met de
hersenen.”
Tino is in oktober 2017 voor het eerst vader geworden.
Hoe is het om tegelijkertijd de vader van een pasgeborene
en flamencogitarist te zijn?
“Leuk. In mijn vorige column in de Mundo gaat het over
dat ik vader wórdt en nu bén ik vader. De baby begint voor
het eerst een klein beetje te communiceren en echt te
glimlachen. We slapen weinig en ik studeer een stuk minder
gitaar. Samen met mijn partner, die flamencodanseres is,
zoeken we nog naar een balans met ons tweeën. De eerste
maand heb ik niet opgetreden, maar daarna ben ik in
Turkije geweest en dat viel me mee. Verder werk ik vooral
in tablao’s (kleine flamencotheaters) in Sevilla en in februari
werk in mee in de grote productie ‘Flamenconautas’, het
internationale dansgezelschap van danser en choreograaf
Javier La Torre op het flamencofestival in Jerez.”
Tekst: Hannet Engel
Illustratie: Luis Mendo.
Deze illustratie is eerder gepubliceerd in Volkskrant Magazine.
Mundo Flamenco 42 - 2018 | 19