ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΑg

ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ
ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΟΡΘΟΓΟΞΖ ΥΡ΢ΣΗΑΝΗΚΖ ΘΔΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΘΡΖ΢ΚΔΤΣΗΚΟ΢
ΠΛΟΤΡΑΛΗ΢ΜΟ΢
ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ
«Ο ΜΑΚΑΡΗ΢ΣΟ΢ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗΣΖ΢ ΠΡΧΖΝ ΚΗ΢ΑΜΟΤ ΚΑΗ ΢ΔΛΗΝΟΤ

ΔΗΡΖΝΑΗΟ΢ ΓΑΛΑΝΑΚΖ΢ Χ΢ ΠΟΗΜΔΝΑ΢, ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΟ΢ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ΢
ΔΡΓΑΣΖ΢»
ΑΝΣΧΝΗΑ ΠΑΠΑΝΣΧΝΑΚΖ
ΑΜ: 139388
ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΑΝΣΧΝΗΟ΢ ΜΠΗΣ΢ΑΚΖ΢
ΠΑΣΡΑ, 2021
Αλησλία Παπαλησλάθε, Ο Μαθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο Πξώελ Κηζάκνπ
θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Πνηκέλαο, Γηδάζθαινο θαη
Κνηλσληθόο Δξγάηεο
(Πεγή: ΗΜΚ΢)
Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 2

Ζ παξνύζα εξγαζία απνηειεί πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία ηνπ θνηηεηή

(ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγόο) πνπ ηελ εθπόλεζε. ΢ην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο αλνηθηήο
πξόζβαζεο ν ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγόο εθρσξεί ζην ΔΑΠ, κε απνθιεηζηηθή άδεηα
ρξήζεο ηνπ δηθαηώκαηνο αλαπαξαγσγήο, πξνζαξκνγήο, δεκόζηνπ δαλεηζκνύ,
παξνπζίαζεο ζην θνηλό θαη ςεθηαθήο δηάρπζήο ηνπο δηεζλώο, ζε ειεθηξνληθή κνξθή
θαη ζε νπνηνδήπνηε κέζν, γηα δηδαθηηθνύο θαη εξεπλεηηθνύο ζθνπνύο, άλεπ
αληαιιάγκαηνο θαη γηα όιν ην ρξόλν δηάξθεηαο ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο
ηδηνθηεζίαο. Ζ αλνηθηή πξόζβαζε ζην πιήξεο θείκελν γηα κειέηε θαη αλάγλσζε δε
ζεκαίλεη θαζ’ νηνλδήπνηε ηξόπν παξαρώξεζε δηθαησκάησλ δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο
ηεο ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνύ νύηε επηηξέπεη ηελ αλαπαξαγσγή, αλαδεκνζίεπζε,
αληηγξαθή, απνζήθεπζε, πώιεζε, εκπνξηθή ρξήζε, κεηάδνζε, δηαλνκή, έθδνζε,
εθηέιεζε, «κεηαθόξησζε» (downloading), «αλάξηεζε» (uploading), κεηάθξαζε,
ηξνπνπνίεζε κε νπνηνλδήπνηε ηξόπν, ηκεκαηηθά ή πεξηιεπηηθά ηεο εξγαζίαο, ρσξίο
ηε ξεηή πξνεγνύκελε έγγξαθε ζπλαίλεζε ηνπ ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνύ. Ζ
ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγόο δηαηεξεί ην ζύλνιν ησλ εζηθώλ θαη πεξηνπζηαθώλ ηνπ
δηθαησκάησλ.

ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ
ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ
ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΟΡΘΟΓΟΞΖ ΥΡ΢ΣΗΑΝΗΚΖ ΘΔΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΘΡΖ΢ΚΔΤΣΗΚΟ΢
ΠΛΟΤΡΑΛΗ΢ΜΟ΢
ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ
«Ο ΜΑΚΑΡΗ΢ΣΟ΢ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗΣΖ΢ ΠΡΧΖΝ ΚΗ΢ΑΜΟΤ ΚΑΗ ΢ΔΛΗΝΟΤ

ΔΗΡΖΝΑΗΟ΢ ΓΑΛΑΝΑΚΖ΢ Χ΢ ΠΟΗΜΔΝΑ΢, ΓΗΓΑ΢ΚΑΛΟ΢ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ΢
ΔΡΓΑΣΖ΢»
ΑΝΣΧΝΗΑ ΠΑΠΑΝΣΧΝΑΚΖ
ΑΜ: 139388
ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΔΠΗΒΛΔΦΖ΢ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ΢ ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢
Α΄ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΑΝΣΧΝΗΟ΢ ΜΠΗΣ΢ΑΚΖ΢
Β΄ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢ ΚΔΡΑΜΗΓΑ΢
ΠΑΣΡΑ, 2021

ΠΗΝΑΚΑ΢ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ
΢ΤΝΣΜΖ΢ΔΗ΢……………………………………………………………………….8
ΠΔΡΗΛΖΦΖ…………………………………………………………………………..9
ABSTRACT…………………………………………………………………………11
ΠΡΟΛΟΓΟ΢………………………………………………………………………...13
ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ……………………………………………………………………….....14
ΚΔΦΑΛΑΗΟ Α΄
Αλαηξνθή θαη Δθπαίδεπζε
1. Σα παηδηθά – εθεβηθά ρξόληα ηνπ Δηξελαίνπ………………………………...16

2. Οη παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο…………………………………………………19
ΚΔΦΑΛΑΗΟ Β΄
Ο Ηεξάξρεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο
1. Α΄ Αξρηεξαηεία……………………………………………………………….24
2. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο…………………………………………………….36
3. Οη αγώλεο γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Διιάδα………………….48
4. Β΄ Αξρηεξαηεία……………………………………………………………….53

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Γ΄
Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Γηδάζθαινο
1. Ο ραξηζκαηηθόο παηέξαο θαη δηδάζθαινο……………………………….…...60

2. ΢πγγξαθηθό έξγν – Γεκνζηεύκαηα…………………………………………..68
2.1 Χο Αξρηκαλδξίηεο………………………………………………………..68
2.2 Χο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαηά ηελ Α΄ Αξρηεξαηεία ηνπ...70
2.3 Χο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο…………………………………………….74
2.4 Χο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαηά ηελ Β΄ Αξρηεξαηεία ηνπ....75
2.5 Μεηά ζάλαηνλ εθδόζεηο…………………………………………………..80
2.6 Πεξηνδηθέο εθδόζεηο…………………………………………………...…82
Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Κνηλσληθόο Δξγάηεο
1. Δηαηξείεο……………………………………………………………………...84
2. Κνηλσθειή ηδξύκαηα…………………………………………………………89
3. Δθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα……………………………………………………....98
4. Οηθνηξνθεία ζηελ Κίζακν, ζην ΢έιηλν θαη ζηελ Αζήλα…………………...102
5. Δξπζξόο ΢ηαπξόο (Παξάξηεκα Κηζάκνπ)………………………………….104
ΚΔΦΑΛΑΗΟ Δ΄
Απάλζηζκα από ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν
1. «Αζάλαηα Λόγηα»…………………………………………………………...106
2. «Σν Νόεκα ηεο Εσήο»……………………………………………………...107
3. «Ζ Αηώληα Γπλαίθα»………………………………………………………..108

4. «Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν»……………………………………………...108

5. «Σν Σάμηκό κνπ»…………………………………………………………....109
6. «Ο Υξηζηόο ΢εκάδεςε ηελ Κξήηε»………………………………………...110
7. «΢ηξαηεπόκελε Δθθιεζία»…………………………………………………110
8. «Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ»…………………………………………..111
9. «Ζ Απνζηνιή ηεο Διιεληθήο Οξζνδνμίαο ζηνλ ΢ύγρξνλν Κόζκν»…...…..113
10. «Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο»……………………………………………..113
11. «Ζ Πνιηηηθή Δπζύλε ηνπ Υξηζηηαλνύ»………………………………..……114
΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ …………………………………………………………..116
ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ………………………………………………………………....118
ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ………………………………………………………………139

΢ΤΝΣΜΖ΢ΔΗ΢
Α.Δ. Αλώλπκε Δηαηξεία
ΑΝΔΚ Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Κξήηεο
ΑΝΔΝ Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Νόηνπ
Αξρηκ. Αξρηκαλδξίηεο
ΔΚΝ Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν Νεόηεηαο
ΔΠΑΛ Δπαγγεικαηηθό Λύθεην
ΔΣ.ΑΝ.ΑΠ Δηαηξεία Αλάπηπμεο Απνθνξώλνπ
Θενθηι. Θενθηιέζηαηνο
Η.Ν. Ηεξόο Ναόο
ΗΘΟ Ηλζηηηνύην Θενινγίαο θαη Οηθνινγίαο
ΗΛΑΔΚ Ηζηνξηθή Λανγξαθηθή Δηαηξεία Κξήηεο
ΗΜΚ΢ Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ
Κ.Δ.Κ. Κέληξν Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο
ΚΔΓΔ Κέληξν Γεσξγηθήο Δθπαίδεπζεο
Μεηξ. Μεηξνπνιίηεο
ΟΑΚ Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο
Πεξ. Πεξηνδηθό
΢ΓΟΔΥ ΢ύιινγνο Γηπισκαηνύρσλ Οηθνλνκηθώλ Δπηζηεκώλ Υαλίσλ
΢εβ. ΢εβαζκηόηαηνο

ΠΔΡΗΛΖΦΖ
Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο (θαηά θόζκν Μηραήι) γελλήζεθε ζηηο 11 Ηαλνπαξίνπ

ηνπ 1911 ζην Νεξνρώξη Απνθνξώλνπ ηνπ λνκνύ Υαλίσλ. ΢πνύδαζε ζην
Ηεξνδηδαζθαιείν ηεο Αγίαο Σξηάδνο ζην Αθξσηήξη Υαλίσλ, θαη Θενινγία ζην
Παλεπηζηήκην Αζελώλ, ελώ αξγόηεξα έθαλε ηηο κεηαπηπρηαθέο ηνπ ζπνπδέο ζην
Παξίζη θαη ηε Γεξκαλία. Γίδαμε σο θαζεγεηήο ζενιόγνο ζε δηάθνξα ζρνιεία ηνπ
λνκνύ Υαλίσλ θαη ζην Ηεξνδηδαζθαιείν, σο Καζεγεηήο θαη Τπνδηεπζπληήο απηήο
κέρξη ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1957 πνπ εμειέγε Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, όπνπ
παξέκεηλε ζηε ζέζε απηή έσο θαη ην 1971. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πνηκαληνξίαο ηνπ
ζηελ Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ίδξπζε ζπνπδαία θνηλσθειή θαη
πλεπκαηηθά ηδξύκαηα, πνπ θάιππηαλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο.
Έξγα πνπ έδσζαλ αλάζα ζε πνιιέο νηθνγέλεηεο ηνπ λνκνύ Υαλίσλ, ηελ Κξήηε ή
αθόκα θαη ηελ Διιάδα γεληθόηεξα.
Σν 1971 εμειέγε Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο από ηελ Αγία θαη Ηεξά ΢ύλνδν ηνπ
Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ. Ζ ζεηεία ηνπ ζηελ Βόλλε δηήξθεζε γηα ελλέα νιόθιεξα
ρξόληα, όπνπ θαη εθεί αλέπηπμε ζπνπδαία πνηκαληηθή θαη θνηλσληθή δξάζε ζηνπο
Έιιελεο κεηαλάζηεο ηεο Γεξκαλίαο. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1980 επηζηξέθεη ζηελ
Διιάδα, κεηά από επίκνλα αηηήκαηα ηνπ θιήξνπ θαη ηνπ ιανύ, θαη ζηηο 26
Ηαλνπαξίνπ 1981 επαλεθιέγεηαη Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ κέρξη θαη ην
2005.
Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ εμέδσζε πιήζνο ζπγγξακκάησλ ζηα νπνία
έζηγε επίθαηξα ζέκαηα, ελώ ήηαλ ζπγγξαθέαο θαη ζε πεξηνδηθά ηεο Μεηξνπόιεσο πνπ
ππήξμε εθδόηεο ν ίδηνο. Παξάιιεια, πξαγκαηνπνηνύζε νκηιίεο ζηνλ Διιεληθό
Ραδηνθσληθό ΢ηαζκό ηεο Βαπαξίαο ζηε Γεξκαλία, ηνλ νπνίν άθνπγαλ ρηιηάδεο
Έιιελεο κεηαλάζηεο.
Ζ ζπλνιηθή αξρηεξαηεία ηνπ Δηξελαίνπ δηήξθεζε από ην 1957 έσο ην 2005

ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηεο δηαθνλίαο ηνπ ζηελ Διιάδα αιιά θαη ηελ Γεξκαλία σο
εθεί κεηξνπνιίηεο. ΢ε κία πεξίνδν πνπ ήηαλ πξαγκαηηθά πνιύ δύζθνιεο νη
θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξώπε γεληθόηεξα, ν

ιαόο βξήθε ζην πξόζσπν ηνπ Δηξελαίνπ ην πλεπκαηηθό ηνπ ζηήξηγκα. Ο Δηξελαίνο
κε ην ιόγν θαη ην έξγν ηνπ ην νπνίν πξνζέθεξε θαζ’ όιε ηε δηάξθεηα ηεο δηαθνλίαο
ηνπ, αλαθνύθηζε πνιιέο αλζξώπηλεο ςπρέο.
Σνλ Ηνύλην ηνπ 2005, ζε ειηθία 94 εηώλ, παξαηηείηαη εζεινύζηα από ηα

πνηκαληηθά ηνπ θαζήθνληα θαη ζηηο 30 Απξηιίνπ ηνπ 2013 ζε ειηθία 102 εηώλ
εθνηκήζε ελ Κπξίσ, ζηελ παηξηθή ηνπ θαηνηθία ζηελ Υαιέπα Υαλίσλ.
Λέμεηο θιεηδηά: Δηξελαίνο Γαιαλάθεο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,

Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο, ζενιόγνο, ζπγγξαθέαο, δηδάζθαινο, πνηκέλαο, θνηλσληθόο
εξγάηεο, Ηεξάξρεο.

ABSTRACT
Irineos Galanakis (also known as Michael) was born on January 11, 1911 in
Nerochori, in Apokoronas, of Chania. He studied in the Seminary of Agia Triada in
Akrotiri, Chania, and theology at the University of Athens, while later he completed
his postgraduate studies in Paris and Germany. He served as a Theologian teacher in
several schools of the Prefecture of Chania and in the monastery, as teacher and
deputy manager, until November 1957, when he was elected Bishop of Kissamos and
Selinos, where he remained in this position until 1971. During his pastorate in
Metropolis of Kisamos and Selinos he founded important public benefit and spiritual
institutions, which covered the needs of that time period in various fields. All that
institutions helped many families in the Prefecture of Chania, Crete or even Greece
in general.
In 1971 he was elected Metropolitan of Germany by the Holy and Sacred

Synod of the Ecumenical Patriarchate. His tenure in Bonn lasted for nine whole years,
where he also developed important pastoral and social activities for helping Greek
immigrants of Germany. In August 1980 he returned to Greece, after persistent
requests from the clergy and the people, and on January 26, 1981 was elected again
Metropolitan of Kissamos and Selinos until 2005.
During his life he published a number of books in which he touched upon

current issues of that time, while he was also a writer in magazines of the Metropolis
which he was also the publisher. At the same time, he was giving speeches on the
Greek radio station at Bavaria in Germany, listened by thousands of Greek
immigrants.
The entire archdiocese of Irenaeus lasted from 1957 to 2005, including his
ministry in Greece and Germany as metropolitan. In that time when the social and
economic conditions in Greece and Europe in general were really difficult, the people
found their spiritual support in the person of Ireneos. Irenaeus with his speech and
action, which he offered throughout his ministry, relieved many of human souls.

In August 2005, at the age of 94, he voluntarily resigned from his pastoral
duties and on April 30, 2013, at the age of 102, he died, at his paternal residence in
Halepa, Chania.
Keyword: Irineos Galanakis Metropolitan of Kissamos and Selinos,

Metropolitan of Germany, theologian, writer, preceptor, shepherd, social worker,
Hierarch.

ΠΡΟΛΟΓΟ΢
Ζ παξνύζα Γηπισκαηηθή εξγαζία µε ηίηιν «Ο Μαθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο

πξώελ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Πνηκέλαο, Γηδάζθαινο θαη
Κνηλσληθόο Δξγάηεο» εθπνλήζεθε ζην πιαίζην γηα ηε ιήςε ηνπ κεηαπηπρηαθνύ κνπ
δηπιώκαηνο ζην Διιεληθό Αλνηθηό Παλεπηζηήκην, ζηε ΢ρνιή Αλζξσπηζηηθώλ
΢πνπδώλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζην πξόγξακκα «Οξζόδνμε Υξηζηηαληθή Θενινγία θαη
Θξεζθεπηηθόο Πινπξαιηζκόο».
΢θνπόο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο, ήηαλ λα ζπιιέμσ όζν ην δπλαηό

πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ ανίδηκνπ Μεηξνπνιίηε
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη αξγόηεξα Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο, Δηξελαίν.
Θα ήζεια, πξσηίζησο, λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο µνπ ζηνλ επηβιέπνληα

θαζεγεηή µνπ, θ. Αληώλε Μπηηζάθε, γηα ηελ άξηζηε θαζνδήγεζε θαη ηελ πνιύηηκε
βνήζεηά ηνπ κε ζθνπό ηε βειηίσζε ηεο εξγαζίαο κνπ. Δπραξηζηώ επίζεο, ηνπο
θαζεγεηέο ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ όια ηα ρξόληα ηεο θνίηεζήο κνπ ζην Διιεληθό
Αλνηθηό Παλεπηζηήκην, ζπλέβαιαλ ζηελ απόθηεζε ησλ απαξαίηεησλ γλώζεσλ. Θα
ήζεια αθόκα ηδηαίηεξα λα επραξηζηήζσ ηνλ αληςηό ηνπ ανίδηκνπ Μεηξνπνιίηε
Δηξελαίνπ, θ. Μηράιε Γαιαλάθε, γηα ην πνιύηηκν πιηθό πνπ πξνζέθεξε ζηε δηάζεζή
κνπ πξνθεηκέλνπ απηό λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηε ζπγγξαθή ηεο εξγαζίαο κνπ. Σνλ
Γξακκαηέα ηεο Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Αληώλε Βαθάθε γηα ηελ
πνιύηηκε βνήζεηά ηνπ ζρεηηθά κε ηελ εύξεζε ηνπ θαηάιιεινπ πιηθνύ από ην αξρείν
ηεο Μεηξόπνιεο. ΋πσο επίζεο, θαη ηνλ Πξώελ Γήκαξρν Κηζάκνπ Αληώλε ΢ρεηάθε
θαη ηνλ Πξόεδξν ηνπ ΢πιιόγνπ «Φίινη ηνπ Αλλνπζάθεηνπ Ηδξύκαηνο» θαη
Αληηπξόεδξν ηνπ ΢πιιόγνπ «Πξνβνιήο ηνπ έξγνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε» Παληειή
Καηάθε πνπ δηέζεζαλ θη εθείλνη πιηθό ζρεηηθό κε ηε δξάζε ηνπ Δηξελαίνπ.
Σέινο, ηδηαίηεξα νθείισ λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ θαζώο ρσξίο ηε

ζηήξημή ηεο, ε νινθιήξσζε ησλ ζπνπδώλ κνπ ζα ήηαλ αδύλαηε.

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ
Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηώλα ζε κηθξέο επαξρίεο θαη ρσξηά γελλήζεθαλ
άλζξσπνη πνπ κε ηε δσή θαη ηε δξάζε ηνπο έγηλαλ ζπνπδαίνη ππεξαζπηζηέο θαη
δηδάζθαινη ηεο Οξζνδνμίαο. Ζ δξάζε πνιιώλ από απηνύο μεπέξαζε ηα γεσγξαθηθά
όξηα ησλ κηθξώλ απηώλ επαξρηώλ θαη έγηλαλ γλσζηνί ζε νιόθιεξε ηελ Διιάδα, αιιά
θαη ην εμσηεξηθό.
Μία από απηέο ηηο πξνζσπηθόηεηεο ηνπ 20νπ αηώλα πνπ αμίδεη λα κειεηήζνπκε
ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ, είλαη απηή ηνπ ανίδηκνπ πξώελ Μεηξνπνιίηνπ θπξνύ
Δηξελαίνπ Γαιαλάθε κε ζέκα: «Ο Μαθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο πξώελ Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Πνηκέλαο, Γηδάζθαινο θαη Κνηλσληθόο Δξγάηεο».
΢θνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη λα αλαδείμνπκε ην πινύζην πνηκαληηθό

θαη αλζξσπηζηηθό έξγν ηνπ ανίδηκνπ ηεξάξρε ζηηο επαξρίεο όπνπ δηαηέιεζε
Μεηξνπνιίηεο.
Πξνο επίηεπμε ηνπ αλσηέξσ ζθνπνύ πξνζπάζεζα λα ζπιιέμσ πιεξνθνξίεο

από ηε Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, θάηη ην νπνίν ππήξμε αξθεηά δύζθνιν,
θαζώο ην πιηθό δελ είλαη εύθνια πξνζβάζηκν. Γηα ην ιόγν απηό ν Γξακκαηέαο ηεο
Μεηξόπνιεο θ. Αληώλεο Βαθάθεο κε βνήζεζε γηα ηελ εύξεζε θαη αμηνπνίεζε ηνπ
θαηάιιεινπ πιηθνύ. Σελ πεξηζζόηεξε βηβιηνγξαθία κνπ ζπλέιεμα από ηελ ςεθηαθή
βηβιηνζήθε ηεο Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο, πξάγκα ην νπνίν κε βνήζεζε
εμαηξεηηθά, κηα θαη ιόγσ ησλ πεξηνξηζηηθώλ κέηξσλ εμαηηίαο ηεο παλδεκίαο ηνπ
θνξσλντνύ ήηαλ πνιιέο θνξέο αδύλαην λα κεηαθηλεζεί θαλείο ζε νπνηνδήπνηε κέξνο,
αιιά θαη λα εληνπίζεη ζε δηαζεζηκόηεηα ην πξνζσπηθό ηεο βηβιηνζήθεο.
Ζ παξνύζα εξγαζία ρσξίδεηαη ζε 5 θεθάιαηα. ΢ην πξώην θεθάιαην, ην νπνίν

ρσξίδεηαη ζε δύν ελόηεηεο, αξρηθά ζα γίλεη κία ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηα παηδηθά θαη
εθεβηθά ρξόληα ηεο δσήο ηνπ Δηξελαίνπ, ελώ ζηελ δεύηεξε ελόηεηα κία ζύληνκε
πεξηγξαθή ζρεηηθά κε ηηο παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο ηνπ.
΢ην 2ν θεθάιαην, ην νπνίν ρσξίδεηαη ζε 4 ελόηεηεο ζα γίλεη εθηελήο αλαθνξά

ζηε δξάζε ηνπ Δηξελαίνπ σο Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, έπεηηα σο

Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο, ελώ παξάιιεια ζα γίλεη κία αλαθνξά ζηνπο αγώλεο

επηζηξνθήο ηνπ ζηελ Διιάδα από ηνλ ιαό θαη ηνλ θιήξν θαη ηειηθά ηελ επάλνδό ηνπ
ζηε Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ.
΢ην 3ν θεθάιαην ζα παξνπζηάζνπκε ηε δξάζε ηνπ Δηξελαίνπ σο δηδαζθάινπ,

όπσο απηή απνηππώζεθε κέζα από ηε δσή θαη ηε δηδαθηηθή ηνπ πνξεία ζε δηάθνξα
ζρνιεία ηνπ λνκνύ Υαλίσλ. Δπίζεο, ζα γίλεη αλαθνξά θαη ζηα δεκνζηεύκαηά ηνπ,
απηνηειή ζπγγξάκκαηα θαη δεκνζηεύζεηο ηνπ, κε επίθαηξα ζέκαηα ζε πεξηνδηθά,
αιιά θαη νκηιίεο ηνπ, νη νπνίεο θαηαγξάθεθαλ, επηκειήζεθαλ θαη δεκνζηεύζεθαλ
από αμηόινγεο πξνζσπηθόηεηεο ηεο πεξηνρήο καο.
΢ην 4ν θεθάιαην ζα εμεηάζνπκε ην θνηλσληθό έξγν πνπ αλέπηπμε θπξίσο ζηελ

Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ κε ηελ ίδξπζε εηαηξεηώλ, θνηλσθειώλ ηδξπκάησλ,
εθπαηδεπηήξησλ θαη νηθνηξνθείσλ ζηελ Κίζακν, ζην ΢έιηλν θαη ζηελ Αζήλα.
΢ην 5ν θεθάιαην ζα γίλεη κία ζύληνκε αλαθνξά ζηα πην ζεκαληηθά ζεκεία ηεο
ζπγγξαθηθήο ηνπ δξαζηεξηόηεηαο.
Σέινο, ζηε δηπισκαηηθή εξγαζία ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ην παξάξηεκα ην

νπνίν εκπεξηέρεη θσηνγξαθίεο από ηε δσή ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε σο Μεηξνπνιίηε
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη Γεξκαλίαο, αιιά θαη ηα πξώηα ηεύρε ησλ πεξηνδηθώλ πνπ
εμέδηδε ν ίδηνο θαη άιια ζεκαίλνληα έγγξαθα, όπσο ηελ επηζηνιή παξαίηεζήο ηνπ
πξνο ηνλ ηόηε Αξρηεπίζθνπν Κξήηεο Σηκόζεν θαη ην Παηξηαξρηθό Γξάκκα κε αθνξκή
ηελ απνρώξεζή ηνπ.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Α΄
Αλαηξνθή θαη Δθπαίδεπζε
1. Σα παηδηθά – εθεβηθά ρξόληα ηνπ Δηξελαίνπ
Βαπηηζζείο ζηελ Δθθιεζία ηνπ ρσξηνύ, ηελ Αγία Μαξίλα, έιαβε ην όλνκα
Μηραήι. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Γεώξγηνο Γαιαλάθεο, θαη ε κεηέξα ηνπ ε ΢νθία
Μαξηαθάθε. Ο Μηραήι ήηαλ ην πξώην δσληαλό παηδί ηνπ Γηώξγε θαη ηεο ΢νθίαο.
Δίραλ θάλεη δέθα παηδηά, ηα ηέζζεξα πέζαλαλ, δύν ράζεθαλ ζηελ γέλλα, έλα κεξηθνύο
κήλεο αξγόηεξα θαη έλα ιίγν αθόηνπ πεξπάηεζε1. Έμη κνλάρα έκεηλαλ ζηε δσή, ν
Υξήζηνο, ν Γηάλλεο, ε Καηίλα πνπ ήηαλ ην κόλν θνξίηζη, ν Μηιηηάδεο θαη ν
Θαλάζεο. Οη γνλείο ηνπ ήηαλ άλζξσπνη απινί, θησρνί, ηαπεηλνί θαη αγσληζηέο ηεο
θαζεκεξηλόηεηαο, θαζώο έπξεπε λα αλαζξέςνπλ κία πνιππιεζή νηθνγέλεηα. Ο
παηέξαο ηνπ εξγαηηθόο, έθαλε όιεο ηηο δνπιεηέο πνπ ζα κπνξνύζε λα θάλεη έλαο
άλδξαο, αγξόηεο, βνζθόο, κεξνθακαηηάξεο θαη αξαηά θαη πνπ έθαλε θαη ην επάγγεικα
ηνπ ηζαγθάξε. Ζ κεηέξα ηνπ αλ θαη αγξάκκαηε, ήηαλ ν ζηπινβάηεο ηεο νηθνγέλεηαο.
Μία ηππηθή γπλαίθα ηεο επνρήο πνπ πεξλνύζε πνιιέο ώξεο γηα ηελ θξνληίδα ηνπ
ζπηηηνύ. Αζρνινύληαλ κε ηελ θαζαξηόηεηα θαη ηελ θξνληίδα ησλ παηδηώλ, ύθαηλε,
έξαβε, βνεζνύζε αθόκα θαη ζηηο εμσηεξηθέο εξγαζίεο θαη αγξνηηθέο δνπιεηέο ηνπ
άληξα ηεο. Ζ κεηέξα ηνπ, νξθαλή, θαηάγνληαλ από επζεβήο νηθνγέλεηα, θαζώο έλα
κέινο ηεο ήηαλ ηεξέαο. Ζ ίδηα δίδαζθε ηα παηδηά ηεο γηα ηνλ Υξηζηό, ηελ Παλαγία θαη
ηνπο Αγίνπο θαη δηεγνύληαλ ηζηνξίεο πνιιέο, όπσο ηνλ θαηαπιηζκό ηνπ Νώε θαη ηελ
Αλάζηαζε ηνπ Λαδάξνπ. Σνπο δίδαζθε γεληθόηεξα γηα ηελ πίζηε θαη ηνλ ζεβαζκό γηα
ηνλ Γεκηνπξγό ηνπ θόζκνπ. Οη παηδηθέο αλακλήζεηο ηνπ Μηραήι από ηελ νηθνγέλεηά
ηνπ γηα ην πηάην ησλ ςπρώλ, ηηο πξνζεπρέο ζηα εηθνλίζκαηα θαη ηα ζθνιόβξαδα ζην
ζπίηη έκεηλαλ γηα πάληα ραξαγκέλεο ζην κπαιό ηνπ ανίδηκνπ ηεξάξρε θαη νη νπνίεο
απνηέιεζαλ ηε βάζε γηα ηε δεκηνπξγία ηεο πξνζσπηθόηεηαο θαη ηελ πνξεία πνπ
έιαβε ζηε ζπλέρεηα ν Μηραήι.
1
Ε. ΢ηάιηνο, Ο Άλζξσπνο θαη ην Ράζν - Πνξεία κηαο ΢πλείδεζεο, (Αζήλα: Δθδόζεηο Γξαθηθέο Σέρλεο,
1976) 17.

Καη όπσο όια έδεηρλαλ, νη πξνζσπηθέο εκπεηξίεο πνπ απνθόκηζε από ηελ
νηθνγέλεηά ηνπ, θαη θπξίσο από ηε κεηέξα ηνπ, ήηαλ ε αθνξκή γηα λα μεθηλήζεη ζηελ
παηδηθή ηνπ ειηθία ηα παηρλίδηα, πνπ πξνκήλπαλ ηελ πνξεία ηνπ. Έλα από απηά ηα
παηρλίδηα ηεο παηδηθήο ηνπ ειηθίαο ήηαλ όηη έπαηξλε κε ηα αδέιθηα ηνπ ηηο ζθνύπεο
γηα λα θαζαξίζνπλ ηελ απιή ηνπ ζπηηηνύ ηνπο, θαη ηηο ρξεζηκνπνηνύζαλ γηα λα
θάλνπλ ¨ιηηαλείεο¨. ΢ε άιιν πάιη ζεκείν αλαθέξεη έλα παηρλίδη, ην νπνίν
δξακαηνπνηνύληαλ θάησ από ηε κνπξληά πνπ βξίζθνληαλ ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνύ ηνπ.
Ζ κνπξληά είρε δύν ζθέιε θαη ηε ρξεζηκνπνηνύζε, θξεκώληαο ληελεθεδάθηα από
απηήλ, ζαλ θακπάλεο όπσο αθξηβώο ζα έθαλε θαη ζηελ εθθιεζία 2. Παξάιιεια
πεγαίλεη ζπρλά ζηελ αγαπεκέλε ηνπ εθθιεζία ζην ρσξηό, ηελ Αγία Μαξίλα θαη
ζπλαλαζηξέθεηαη κε ηνλ παπά Παληειή, πνπ ηνλ αθνινπζεί ζπλερώο. Ήζειε λα είλαη
θνληά ηνπ, λα αθνύεη ηα ιόγηα ηνπ, ηηο ζπκβνπιέο ηνπ θαη λα καζαίλεη γηα ηε δσή ησλ
Αγίσλ θαη Παηέξσλ ηεο Δθθιεζίαο καο3.
Έλα αθόκε πξόζσπν πνπ δηαδξακάηηζε ζεκαληηθό ξόιν ζηελ παηδηθή ειηθία
ηνπ Μηραήι ήηαλ ν δάζθαινο Ησζήθ Υαβξεδάθεο (Υαβξεδνζήθεο) από ην
Πατδνρώξη, ηνλ νπνίν ζαύκαδε θαη εθηηκνύζε πνιύ θαη από ηνλ νπνίν έκαζε ηα πξώηα
ηνπ γξάκκαηα ζην ζρνιείν ηνπ ρσξηνύ ηνπ. Απηόο ήηαλ θαη ε αθνξκή γηα λα πάεη ν
Μηραιάθεο, ζε ειηθία 9 ρξνλώλ, ζην ζρνιείν θαη λα θνηηήζεη ζηελ Α΄ ηάμε. Ο
Μηραήι δελ πήγε ζην ζρνιείν όπσο όια ηα ππόινηπα παηδηά ηεο επνρήο ζε ειηθία 7
εηώλ. Ο Γαιαλνγηώξγεο (ν παηέξαο ηνπ Μηραήι) δελ ηνλ έζηειλε ζην ζρνιείν γηαηί
ηνλ ήζειε θνληά ηνπ λα ηνλ βνεζά ζηηο αγξνηηθέο δνπιεηέο. ΋κσο ν δάζθαιόο ηνπ
έπεηζε ηνλ παηέξα ηνπ Μηραιάθε λα ηνλ ζηείιεη ζην ζρνιείν γηα λα κάζεη γξάκκαηα4.
Ήηαλ ν πξώηνο καζεηήο ζηελ ηάμε. Αθηέξσλε πνιιέο ώξεο ζηελ αλάγλσζε θαη απηά
πνπ κάζαηλε ηα έιεγε κεηά ζηα αγαπεκέλα ηνπ αδέιθηα.
΢ην Νεξνρώξη ππήξρε κόλν ηεηξαηάμην δεκνηηθό ζρνιείν θη έηζη γηα δύν
ρξόληα πήγε ζην Διιεληθό ηνπ Νηό Υσξηνύ θαη ύζηεξα πάιη γηα δύν ρξόληα ζην
2
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σό Σάμηκό κνπ, (Υαληά: Έθδνζε Ηεξά Μνλή
Αγίαο Σξηάδνο Σδαγθαξόισλ Υαλίσλ, Έθδνζε Β’, 2014) 27.
3
1976) 28.
4
Ν. Πεηξνπιάθεο, «Εσληαλέο αλακλήζεηο από ηα ρξόληα ηνπ κεζνπνιέκνπ», ζην: Μεηξνπνιίηεο
Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ
Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008) 70.

Γπκλάζην ηνπ Βάκνπ. Υξεηαδόηαλ κία ώξα γηα λα πάεη ζην Νηό Υσξηό θαη δύν ώξεο
γηα ην Βάκν. ΋κσο ε αγάπε ηνπ γηα ηε κάζεζε δελ ηνλ ζηακαηνύζε ηίπνηα.
Ζ επνρή εθείλε ήηαλ δύζθνιε, πεξηγξάθεη ν ίδηνο θαηά ηηο δηεγήζεηο ηνπ.
Ήηαλ κία επνρή γεκάηε ζηεξήζεηο. Οη ζπκκαζεηέο ηνπ πξηλ πάλε ζην ζρνιείν
πήγαηλαλ πνιιέο θνξέο ζηα ρσξάθηα γηα λα βνεζήζνπλ ηνπο γνλείο ηνπο ζηηο
αγξνηηθέο δνπιεηέο. Σν πξσηλό ηνπο ήηαλ ζπρλά έλα ραξνύπη, ελώ αιινύ πεξηγξάθεη,
ηνλ έλα ρσξίο παπνύηζηα κε ρηνλίζηξεο ζηα πόδηα λα πεξπαηά μππόιπηνο, ηελ άιιε λα
θνξά ην κπνμά ηεο κεηέξαο ηεο, θη άιινο πάιη λα θνξά γηα παιηό κηα
ιηλαξνζαθνύια. Καη ν ίδηνο ν Μηραήι εξγαδόηαλ ηα θαινθαίξηα ζηα θηήκαηα, έβνζθε
ηα δώα θαη άιινηε δνύιεπε ζηνπο δξόκνπο. Έζπαδε πέηξεο, έζθαβε θαη θνπβαινύζε
ρώκαηα πξνθεηκέλνπ λα βγάιεη θάηη δξαρκέο. Άιιεο πάιη θνξέο, ζπλήζσο ΢άββαηα
θαη Κπξηαθέο, πήγαηλε ζηελ πόιε ησλ Υαλίσλ κε ην γατδνπξάθη ή κε ηα πόδηα θαη
πνπινύζε δαξδαβαηηθά, μεξά ζύθα, ακύγδαια, θνπληνύθηα, απγά θξνύηα θαη
ιαραληθά πνπ κάδεπε, γηα λα βγάιεη ιίγα ρξήκαηα θαη λα κπνξέζεη ε νηθνγέλεηά ηνπ
λα επηβηώζεη κέζα ζε απηέο ηηο δύζθνιεο ζπλζήθεο5. Βέβαηα πάληνηε θάηη έκελε θαη
γηα ηνπο θησρνύο πνπ ζπλαληνύζε ζηνπο δξόκνπο. Πάληνηε θάηη κνηξαδόηαλε καδί
ηνπο, γηαηί ήηαλ από κηθξόο πνλόςπρνο. Δλδηαθέξνληαλ γηα ηνπο ζπλαλζξώπνπο ηνπ
θαη ήζειε λα ηνπο βνεζά αθόκα θαη ζε ηόζε κηθξή ειηθία.
Αξγόηεξα μεθίλεζαλ ηα όλεηξα γηα ζπνπδέο πνπ κε ηελ παξόηξπλζε ησλ

γνλέσλ ηνπ θαηάθεξε λα πξαγκαηνπνηήζεη. Σνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1927 όηαλ πηα έιαβε
ην ελδεηθηηθό ηεο Β’ ηάμεσο ηνπ Γπκλαζίνπ ζηνλ Βάκν, έδσζε εμεηάζεηο ζην
Αλώηαην Πλεπκαηηθό Ίδξπκα ηεο Κξήηεο, ην νλνκαζηό Ηεξνδηδαζθαιείν ηεο Αγίαο
Σξηάδνο, ζην Αθξσηήξη Υαλίσλ6.
Ο Μηραήι απέθηεζε κία ηδηαίηεξε ζρέζε κε ην ελ ιόγσ κνλαζηήξη. Ο ίδηνο

ζηα ηέιε ηνπ ΢επηέκβξε ηνπ 1927 θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ εζπεξηλνύ, θαζώο
βξίζθνληαλ καδί κε ηνλ παηέξα ηνπ ζην κνλαζηήξη, καγεκέλνο από ηελ θαηαλπθηηθή
αηκόζθαηξα κέζα ζηελ Δθθιεζία θαη κε ηελ αγσλία ησλ επεξρόκελσλ εμεηάζεσλ γηα
5
1976) 32.
6
Α. Βαθάθεο, Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Αείθσηνο Πνξεία, (Κίζακνο: Έθδνζηο ηεο Ηεξάο
Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2011) 17.

ηελ εηζαγσγή ηνπ ζην Ηεξνδηδαζθαιείν, έδσζε κηα ππόζρεζε: «Κύξηε, λα κπσ ζην
΢ρνιεηό θαη λα κείλσ γηα πάληα ζε απηόλ ηνλ ηόπν»7. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζθέςε ππήξμε ε
πην ζεκαληηθή θαη θαζνξηζηηθή γηα ηε δσή ηνπ Δηξελαίνπ. Καη ηα ρξόληα ζα
πεξάζνπλ θαη ζα έξζεη ε ώξα κεηά από 19 νιόθιεξα ρξόληα πνπ ζα εθπιεξσζεί ε
ππόζρεζε ζηνλ ίδην ηόπν. Καη ε ππόζρεζε ζα γίλεη ζπζία8, όηαλ ην 1946 ζα
ρεηξνηνλεζεί ζην Μνλαζηήξη ηεο Αγίαο Σξηάδνο ζην Αθξσηήξη θαη ζα ιάβεη ην όλνκα
Δηξελαίνο.
Καηά ηελ παξακνλή ηνπ σο καζεηήο ζην Ηεξνδηδαζθαιείν έγηλε εμαηξεηηθά

αγαπεηόο από θαζεγεηέο θαη ζπνπδαζηέο. Ήηαλ απηόο πνπ θαη πάιη μερώξηζε
αλάκεζα ζε πνιινύο λένπο. Μία ηζηνξία πνπ δηεγνύληαλ ν ίδηνο, όηαλ ν παηέξαο ηνπ
μεθίλεζε κε ηα πόδηα από ην Νεξνρώξη γηα λα πάεη ζην Ηεξνδηδαζθαιείν,
πξνθεηκέλνπ λα ξσηήζεη ηνπο θαζεγεηέο γηα ηελ πξόνδν ηνπ Μηραήι, ν θαζεγεηήο
ηνλ ξώηεζε: «Έρεη θ. Γαιαλάθε θεξακίδηα ην ζπίηη ζνπ»; Κη εθείλνο απάληεζε όηη έρεη
κεξηθά ζπαζκέλα θαη άιια παιηά. Σόηε απνθξίζεθε ν θαζεγεηήο ζηνλ παηέξα ηνπ:
«Αθνύ ινηπόλ έρεηο θεξακίδηα λα παο – αλ ρξεηαζηεί, λα ηα μεπνπιήζεηο γηα λα κπέςεηο
ηνλ Μηράιε λα ηνλέ κνξθώζεηο πιεηά ςειά»9. ΋ινη έβιεπαλ όηη ν Μηραιάθεο ήηαλ
έλα ραξηζκαηηθό παηδί. Ξερώξηδε αλάκεζα ζε πνιιά άιια. Σελ ηδηαηηεξόηεηα απηή
έβιεπαλ ν Γηεπζπληήο ηεο ζρνιήο ν Μειέηηνο Σνξάθεο θαη κεηά ην ζάλαηό ηνπ ν
Καζεγεηήο ηνπ Καξακπέεο νη νπνίνη ηνλ ζηήξημαλ νηθνλνκηθά, κε ζθνπό ηελ
νινθιήξσζε ησλ ζπνπδώλ ηνπ ην 1931.
2. Παλεπηζηεκηαθέο ζπνπδέο
Σν επόκελν έηνο, ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1932, επηρείξεζε λα δώζεη θαη πάιη
εμεηάζεηο. Απηή ηε θνξά γηα λα θαηαθέξεη ηελ εηζαγσγή ηνπ, αλάκεζα ζηνπο
πξώηνπο, ζηε Θενινγηθή ΢ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ. Οη ζπνπδέο ηνπ εθεί
7
8
9
Κ. Αλαγλσζηάθεο, «Απνζηνιέαο: Έρεη ν Θεόο», ζην: Έλα πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν,
(Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 33.

θξάηεζαλ έσο ην 1937. ΢αλ άπνξνο, πήξε έλα ππόγεην δσκάηην – θειί ζηελ Μνλή
Πεηξάθε, ρσξίο ξεύκα θαη ζέξκαλζε, κε έλα κόλν θξεβάηη, έλα ηξαπέδη θαη κία
θαξέθια. Σόηε είρε ζηακαηήζεη ε νηθνλνκηθή βνήζεηα από ηνλ Καζεγεηή ηνπ Π.
Καξακπέε θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ κε δπζθνιία κπνξνύζε λα ηνλ βνεζήζεη. Έηζη
εξγάδνληαλ 7-8 ώξεο ηε κέξα ζε κία εξγαζία πεξίπνπ ρεηξνλαθηηθή θαη γηα έλα
δηάζηεκα κεηά ηνλ πξώην ρξόλν ησλ ζπνπδώλ ηνπ θαη κεηά από ζπζηάζεηο ηνπ
Καζεγεηή ηνπ από ηε ζρνιή ζηα Υαληά, ηνλ πξνζέιαβαλ ζε έλα ζξεζθεπηηθό
πεξηνδηθό όπνπ επηζθεπηόηαλ εύπνξεο νηθνγέλεηεο γηα λα εηζπξάμεη ηε ζπλδξνκή
ηνπο. Έηζη ηαπηόρξνλα κε ηηο ζπνπδέο ηνπ, εξγάδνληαλ αξθεηέο ώξεο ηε κέξα γηα λα
κπνξέζεη λα νινθιεξώζεη ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Αζήλα. Καη ελώ νη ζπκθνηηεηέο ηνπ
θαίλεηαη λα είραλ θαιύηεξε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ζε ζρέζε κε ηνλ ίδην, εθείλνο
ζπλέρηζε λα πξνζπαζεί γηα ηελ επηβίσζή ηνπ. ΋κσο όια απηά ηα γεγνλόηα δελ άθεζε
λα ηνλ ζπληξίςνπλ θαη επραξηζηνύζε ην Θεό γηα ηε δύλακε πνπ ηνπ έδηλε λα
αληηκεησπίδεη ηηο θαηαζηάζεηο απηέο. Με ηα έζνδα από ηελ εξγαζία ηνπ κπνξνύζε
πιένλ λα εμαζθαιίζεη ηα έμνδα ηεο δηακνλήο ηνπ ζηελ Αζήλα θαη λα ζπλερίζεη ηηο
εθεί ζπνπδέο ηνπ10. Ήηαλ ε επνρή ησλ σξαίσλ εθείλσλ εθεβηθώλ ρξόλσλ θη εθείλνο
δνύζε ηε ζθιεξή δσή πνπ καξαίλεη ηελ ςπρή. ΢ηελ πξνζπάζεηα ηνπ λα ζπνπδάδεη θαη
λα δνπιεύεη ηαπηόρξνλα, έθηαζε ζε ζεκείν λα αξξσζηήζεη επηθίλδπλα από κία
πλεπκαηηθή θόπσζε11. Παξόιν ηα παξάπνλα γηα ηε ζθιεξή θαη ζηεξεκέλε δσή πνπ
ήξζε αληηκέησπνο ηελ πεξίνδν εθείλε, θαηάθεξε λα βγεη ληθεηήο ζηε δσή, γηαηί όια
απηά ηα γεγνλόηα ηα είδε ζαλ επινγία Θενύ.
΢ην Παλεπηζηήκην γλώξηζε θαη εθεί αμηόινγνπο αλζξώπνπο πνπ έπαημαλ

ζπνπδαίν ξόιν ζηελ επηκόξθσζε θαη ηε δσή ηνπ γεληθόηεξα. Έγηλαλ ππόδεηγκα
ηδαληθώλ θαη αμηώλ γηα ηε δηακόξθσζε ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο πνξείαο ηεο δσήο ηνπ.
Ο Νηθόιανο Λνύβαξηο είρε μερσξίζεη ζηελ θαξδηά ηνπ Μηραήι. Ζ θηιία ηνπο θξάηεζε
κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ θαζεγεηή. Ο Ν. Λνύβαξηο θαηάθεξε ην 1940 ππνηξνθία
γηα ηελ κεηεθπαίδεπζή ηνπ ζηε Γεξκαλία, ηελ νπνία όκσο δελ αμηνπνίεζε, ιόγσ ησλ
10
Νηνθηκαληέξ από ηελ εθπνκπή ηεο ΔΡΣ «Μνλόγξακκα» 1982, Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Αλαθηήζεθε
από https://www.youtube.com/watch?v=4WE_dYObwj0 ζηηο 15/02/2021.
11
Δ. Γαιαλάθεο, «΢θιεξνί αγώλεο γηα ην δίπισκα ηνπ… πόλνπ», ζην: Έλα Πνιπθσληθό Πνξηξαίην
γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 28.

ηξαγηθώλ γεγνλόησλ πνπ δηαδξακαηίδνληαλ εθείλε ηελ πεξίνδν θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ
ειιελντηαιηθνύ πνιέκνπ12.
Μεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ ζπνπδώλ ηνπ ζηε Θενινγηθή ΢ρνιή ζηελ Αζήλα
επέζηξεςε ζηελ παηξίδα ηνπ ζην ρσξηό ηνπ ζην Νεξνρώξη όπνπ αθηέξσλε ηδηαίηεξν
ρξόλν γηα ηελ αλάβαζή ηνπ ζηα βνπλά ηεο Κξήηεο, θαζήκελνο ζηνπο βνπλνθνξθέο,
ζαύκαδε ηε ζέα θαη δηάβαδε δηάθνξα βηβιία. Σελ πεξίνδν απηή εθάξκνζε θαη κία
κέζνδν γηα ηελ εθκάζεζε ησλ Γεξκαληθώλ πνπ ηνπ δηεγήζεθε θάπνηνο ζην
Παλεπηζηήκην. Έλαο Γεξκαλόο θνηηεηήο έκαζε Διιεληθά, κηιώληαο ζηνλ γάηδαξό
ηνπ! Ήζειε λα ηνλ κηκεζεί κηα θαη δελ είρε θάπνηνλ άιιν λα κηιήζεη θαη έηζη έκαζε
αξθεηά Γεξκαληθά ηα νπνία αμηνπνίεζε κεηέπεηηα γηα λα δηαηεξεζεί ζηε δσή.
΢πγθεθξηκέλα, όηαλ κπήθαλ νη Γεξκαλνί ζηνλ Απνθόξσλα θνληά ζην ρσξηό

ηνπ, έλαο από απηνύο ηνλ δηέηαμε λα ηνλ αθνινπζήζεη. Σόηε ρξεζηκνπνίεζε όζα
γεξκαληθά ήμεξε γηα λα ηνπο πεη λα ηνλ αθήζνπλ λα επηζηξέςεη ζην ζπίηη ηνπ. Αιινύ
πάιη δηεγείηαη όηαλ ην 1943 Γεξκαληθή πεξίπνινο ηνλ αλαθάιπςε πίζσ από έλα
δέληξν θαη πάιη ρξεζηκνπνίεζε ιίγα από ηα Γεξκαληθά πνπ γλώξηδε θαη έηζη
θαηάθεξε δπν θνξέο λα γιηηώζεη από ηνλ ερζξό.
Σν 1944 ζπκκεηέρεη, καδί κε ηνλ Θενιόγν, Γεώξγην Καςσκέλν13, θαη άιινπο

δηαλννύκελνπο ηεο επνρήο, ζηελ ίδξπζε ηνπ Υξηζηηαληθνύ ΢νζηαιηζηηθνύ Κόκκαηνο
Διιάδνο ζηα Υαληά (ΥΡΗ.΢.Κ.Δ.). Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ όκσο ζπλεηδεηνπνηεί
όηη ν Υξηζηηαληζκόο δελ κπνξεί λα γίλεη θόκκα θαη απηό πνπ ζα κπνξνύζε λα θάλεη
είλαη λα εκπλεύζεη ηνπο αλζξώπνπο γηα λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ηα θνηλσληθνπνιηηηθά
ηδεώδε ηνπ Δπαγγειίνπ θαη κέζσ απηνύ λα ππεξαζπηζζεί θησρνύο θαη αδπλάηνπο14.
Έηζη, ην 1946 ν Μηραήι ιακβάλεη ην όλνκα Δηξελαίνο θαη ρεηξνηνλείηαη

Γηάθνλνο - Πξεζβύηεξνο ηνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1946 θαη ζηε ζπλέρεηα Αξρηκαλδξίηεο
ζηελ Ηεξά Παηξηαξρηθή θαη ΢ηαπξνπεγηαθή Μνλή Αγίαο Σξηάδνο Σδαγθαξόισλ από
ηνλ ηόηε Δπίζθνπν Κπδσλίαο θαη Απνθνξώλνπ Αγαζάγγειν.
12
΢. Απνζηνιάθεο, (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα), Απιέο Χδέο, (Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, 2014) 9.
13
Υ. Βαξνπράθε, Πεξ. Νέαξρνο, ηεύρνο 18-19ν (1995), (Θεζζαινλίθε: Έθδνζε Παγθξήηηαο
Αδειθόηεηαο Μαθεδνλίαο) 26.
14
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σό Σάμηκό κνπ, (Υαληά: Έθδνζε Ηεξά
Μνλή Αγίαο Σξηάδνο Σδαγθαξόισλ Υαλίσλ, Έθδνζε Β’, 2014) 15.

Χο Αξρηκαλδξίηεο πιένλ ην 195052 κεηεθπαηδεύεηαη, καδί κε άιινπο

θιεξηθνύο, κε ππνηξνθία, πξώηα ζηε Lille (1951) ζηελ Πξαθηηθή Θενινγία θαη κεηά
ζην Παξίζη (1952) ζην Καζνιηθό Ηλζηηηνύην ΢νξβόλλεο, ζηα Παηδαγσγηθά. Καηά ηελ
παξακνλή ηνπ ζηελ Γαιιία, εθηόο από ηελ παξαθνινύζεζε ησλ καζεκάησλ ηεο
ζρνιήο, κειεηνύζε θαη ην έξγν ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο πνπ παξνπζίαδε ζπνπδαία
θνηλσληθή δξάζε. ΢πγθεθξηκέλα δηαπίζησζε όηη νη Καζνιηθέο θαη Πξνηεζηαληηθέο
Δθθιεζίεο πέξα από ην γεγνλόο όηη κειεηνύζαλ ηε δηδαζθαιία ζρεηηθά κε ηα
θνηλσληθά πξνβιήκαηα ηεο επνρήο ζε ζεσξεηηθό επίπεδν, ηαπηόρξνλα πξνζπαζνύζαλ
λα εθαξκόζνπλ ηε ζεσξεηηθή δηδαζθαιία ζε πξαθηηθό επίπεδν κε ηε δεκηνπξγία
ρξηζηηαληθώλ θνκκάησλ, βνεζώληαο έηζη ζην πέξαζκα ησλ επξσπατθώλ ιαώλ ζηηο
κεηαπνιεκηθέο θνηλσλίεο ζε ζύγθξηζε κε ηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε, πνπ παξόιν ηα
ιάζε ηνπο ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία ηεο ζεκεξηλήο Δπξσπατθήο Έλσζεο.
Σν 1956 έθπγε κε κία άιιε ππνηξνθία ζηελ Φξαγθθνύξηε ηεο Γεξκαλίαο

όπνπ έκεηλε εθεί γηα κεξηθνύο κήλεο. Παξάιιεια κε ηηο ζπνπδέο ηνπ έγηλε ηεξέαο ηεο
ειιεληθήο παξνηθίαο θαη αλέιαβε ηελ νξγάλσζε ηεο θνηλόηεηαο 15. Σελ πεξίνδν πνπ
βξίζθνληαλ ζηελ Γεξκαλία θαιιηεξγήζεθε θαη ε ηδέα γηα ηε δεκηνπξγία ηεο
Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο. Σόηε βξήθε θαη αξθεηέο ρξεκαηνδνηήζεηο γηα ηελ
πινπνίεζε ηνπ έξγνπ πνπ είρε όξακα.
Πξηλ αθόκα γίλεη κνλαρόο θαη ρεηξνηνλεζεί δηάθνλνο δελ ήηαλ ιίγεο νη θνξέο
πνπ βξέζεθε αληηκέησπνο κε ηελ θξηηηθή ησλ άιισλ. Ο ίδηνο δηεγείηαη όηαλ έλα
βξάδπ θαζώο επέζηξεθε από ηε ζρνιή ζην ζπίηη ηνπ ζπλάληεζε ηνλ θηιόινγν
θαζεγεηή ηνπ ζηελ Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή, ν νπνίνο ζρεδόλ ηνλ επίπιεμε γηαηί πήγε
ζηε Θενινγία «Δθεί πνπ πήγεο ζα ραζείο παηδί κνπ. Έπξεπε λα παο ζηε Φηινζνθηθή
΢ρνιή»16. Άιινηε πάιη όηαλ ήηαλ ν ίδηνο πηα θαζεγεηήο ζηελ Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή
Κξήηεο θαη ηεξσκέλνο άιινη ηνλ έβιεπαλ ζνβαξά θαη άιινη αζηεία. Σνπ έιεγαλ όηη
έρεη θάλεη θάπνην ιάζνο. Μάιηζηα, ν ηόηε Γπκλαζηάξρεο, ΢. Ξπδάθεο, ηνλ θάιεζε
15
1976) 90.
16
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, «Ο Ηππόηεο ηνπ ΢ηαπξνύ» - Αληηθώλεζε,
ζην: Ζ Κξήηε γηνξηάδεη ηνλ Ηεξάξρε Δηξελαίν Γαιαλάθε, Ζ Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή θαη Αξραηνινγηθή
Δηαηξεία Κξήηεο Σηκά ην ΢επηό Ηεξάξρε, ηνλ Κνηλσληθό Αλακνξθσηή, ηνλ Άλζξσπν ηεο Δηξήλεο θαη ηεο
Πξνόδνπ. Σα ιερζέληα ζηελ Σηκεηηθή Δθδήισζε γηα ηνλ Ηεξάξρε, ζηηο 18-12-91, (Υαληά: Έθδνζε ηεο
Ηζηνξηθήο Λανγξαθηθήο θαη Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο Κξήηεο, 1993) 41.

ζην γξαθείν ηνπ θαη ηνπ είπε «Σώξα πνπ είλαη λσξίο αθόκα βγάιε ην ξάζν..»17. Ζ
θξηηηθή ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπ δελ ηνλ θιόληζε, όκσο αλαξσηηόηαλ γηαηί απηή ε
πξνθαηάιεςε ελαληίνλ ηνπ Θεζκνύ θαη ησλ πξνζώπσλ ηεο Δθθιεζίαο18.
΢ην ηειεπηαίν έηνο ησλ ζπνπδώλ ηνπ ζηελ Αζήλα, όηαλ έπαηξλε ην πηπρίν ηεο
Θενινγίαο, είραλ σξηκάζεη πιένλ όιεο νη ζθέςεηο ηνπ γηα λα ηεξσζεί. Οη εκπεηξίεο θαη
ε εθπαίδεπζε πνπ έιαβε ν Δηξελαίνο κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή ηεο δσήο ηνπ, ελίζρπζαλ
ην όξακά ηνπ γηα ηελ θνηλσληθή πξνζθνξά ηεο Δθθιεζίαο θαη όηαλ ζα έξζεη
αξγόηεξα ζηελ Διιάδα, ζα εθαξκόζεη ηηο ηδέεο πνπ δπκώζεθαλ κέζα ηνπ ην δηάζηεκα
ηεο απνπζίαο ηνπ. Θα επηζηξέςεη αθόκα πην ζπλεηδεηνπνηεκέλνο γηα ηελ ζηξνθή ηνπ
ζηνλ θνηλσληθό ρξηζηηαληζκό θαη ζα επηβεβαηώζεη όηη ε Οξζνδνμία έρεη ηεξάζηηα
πλεπκαηηθά θαη θνηλσληθά θεθάιαηα πνπ είηε δελ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί είηε έρνπλ
κείλεη αλεθκεηάιιεπηα19 θαη ην 1957 ζα ιάβεη ηελ πην ζεκαληηθή απόθαζε ηεο δσήο
ηνπ θαη ζα αθηεξσζεί νινθιεξσηηθά ζηελ Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη
ζην ιαό ηεο.
17
18
19

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Β΄
Ο Ηεξάξρεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο
1. Α΄ Αξρηεξαηεία
Ζ δηαθνλία ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε, σο Ηεξάξρε, δηαθξίλεηαη ζε ηξείο

πεξηόδνπο. Ζ πξώηε αθνξά ηε δηαθνλία ηνπ σο Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ηα
έηε 1957 – 1971, όπνπ έζεζε γεξέο βάζεηο γηα ην πλεπκαηηθό θαη θνηλσληθό ηνπ έξγν.
Ζ δεύηεξε δηαθνλία ηνπ αθνξά ηελ πεξίνδν πνπ ππήξμε Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο θαη
αθνξά ηα έηε 1971 – 1980 γηα λα πνηκάλεη ηνπο ζθνξπηζκέλνπο Έιιελεο κεηαλάζηεο
ηεο Γεξκαλίαο όπνπ ζεσξήζεθε ν θαηαιιειόηεξνο γηα λα ην πξάμεη. Καη ε ηξίηε
πεξίνδνο, αθνξά ηελ επηζηξνθή ηνπ πάιη ζηελ Διιάδα, όπνπ ζα ζπλερίζεη ην
ηεξάζηην έξγν ηνπ ζηε Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ από ην 1981 έσο ην 2005.
Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο δηαδξακάηηζε ζπνπδαίν ξόιν ζηελ ηζηνξία ηεο

Μεηξόπνιεο. Σελ έθαλε λα μερσξίδεη αλάκεζα ζε πνιιέο άιιεο ζηελ Κξήηε θαη όρη
κόλνλ. Σελ θαηέζηεζε κία από ηηο πην δξαζηήξηεο θαη νξγαλσκέλεο Μεηξνπόιεηο πνπ
ε δξάζε ηεο έγηλε γλσζηή ζε νιόθιεξν ηνλ θόζκν. Δλώ παξάιιεια έθαλε ηελ
Κίζακν έλα δηεζλέο ρξηζηηαληθό θέληξν, όπνπ ιόγηνη θαη νκόινγνη ηελ επηζθέπηνληαλ
από πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. Καλείο δελ πεξίκελε όηη ε γσληά ηεο Γπηηθήο
Κξήηεο ζα γηλόηαλ ηόζν κεγάιε πνπ ε δξάζε ηεο ζα γηλόηαλ γλσζηή κέρξη ηελ άιιε
άθξε ηεο γεο20.
Σνλ Ννέκβξην ηνπ 1957 θαηόπηλ ηεο πξώηεο ςεθνθνξίαο ησλ Αξρηεξέσλ,
εληάζζεηαη από ηελ Η. ΢ύλνδν ηεο Κξήηεο ζην ηξηπξόζσπν γηα ηελ πιήξσζε ηεο
Δπηζθνπήο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ. Δλώ ν ηόηε Τπνπξγόο Παηδείαο, Αρηιιέαο
Γεξνθσζηόπνπινο, ηνλ πξνθξίλεη θαη έηζη ηελ 8ε Γεθεκβξίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο
ρεηξνηνλείηαη Δπίζθνπνο ζηνλ Άγην Μελά ζην Ζξάθιεην θαη ζηηο 22 Γεθεκβξίνπ,
παξακνλέο Υξηζηνπγέλλσλ, ελζξνλίδεηαη ζην Καζηέιη, παξνπζία ησλ γνλέσλ ηνπ θαη
ρηιηάδσλ πηζηώλ. ΢ηηο 25 ΢επηεκβξίνπ 1968 κε ηελ αλύςσζε ησλ Δπηζθνπώλ ηεο
Κξήηεο ζε Μεηξνπόιεηο πξνζήρζε ζε Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ.
20
«Ηζηνξία Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ», αλαθηήζεθε από
http://www.imks.gr/index.php/el/metropolis/history ζηηο 17/07/2021.

Πξσηαξρηθό ηνπ κέιεκα ήηαλ ε νξγάλσζε ησλ ελνξηώλ ησλ επαξρηώλ

Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη ε επηκόξθσζε θαη αγσγή ηνπ θιήξνπ ηεο Μεηξόπνιεο. Γη’
απηό θαη δηνξγαλώλεη ηεξαηηθά ζπλέδξηα θαη ζπλάμεηο γηα ηνπο ηεξείο ησλ επαξρηώλ
ζηελ Οξζόδνμν Αθαδεκία Κξήηεο θαη ηε Μαξαζνθεθάια ΢πειηάο Κηζάκνπ,
ζπκκεηέρνληαο ζε απηά ηεξείο από όιε ηελ Κξήηε αιιά θαη ηελ Διιάδα. Δλώ
παξάιιεια πιεζαίλεη ηνπο λανύο θαη ηα παξεθθιήζηα ζηελ επξύηεξε πεξηνρή.
Ο Ηεξόο Ναόο Μεηακνξθώζεσο ηνπ ΢σηήξνο – Άγηνο ΢ππξίδσλαο έσο ην

1968 είρε ηε ζέζε ηνπ Μεηξνπνιηηηθνύ Νανύ. ΢ηε ζπλέρεηα γελλήζεθε ε ηδέα ηεο
δεκηνπξγίαο ελόο κεγαιύηεξνπ λανύ ζηελ πόιε ηεο Κηζάκνπ από ηνπο θαηνίθνπο ηεο
πεξηνρήο θαη από ηνπο εθεκέξηνπο ηνπ λανύ ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλα. Έηζη, ηνλ
Οθηώβξην ηνπ 1968 θαηά ηελ Α΄ αξρηεξαηεία ηνπ Δηξελαίνπ αλεγέξζεθε ν Ηεξόο
Μεηξνπνιηηηθόο Ναόο Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ, ελώ εγθαηληάζζεθε θαηά ηελ Β΄
αξρηεξαηεία ηνπ ζηηο 25 Μαξηίνπ 1985, αθηεξσκέλνο ζηελ ενξηή ηνπ Δπαγγειηζκνύ
ηεο Θενηόθνπ. ΢ηνλ ελ ιόγσ λαό έρνπλ παξαβξεζεί ζεκαληηθά πξόζσπα ηεο
Οξζνδνμίαο θαη ζπγθεθξηκέλα είρε ηελ επινγία λα ππνδερζεί ηελ Απηνύ Θεηνηάηε
Παλαγηόηεηα, Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε θ.θ. Βαξζνινκαίν ην 1992, ην 2009 θαη ην
2016. Δπίζεο ιεηηνύξγεζε ζηνλ λαό ε Απηνύ Θεηνηάηεο Μαθαξηόηεηα Πάπαο θαη
Παηξηάξρεο Αιεμαλδξείαο θαη Πάζεο Αθξηθήο Θεόδσξνο Β’. ΢ήκεξα ζηε λόηηα
πιεπξά ηνπ λανύ αλαπαύεηαη ν καθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ζε
ιηηό θαη θαιαίζζεην, πέηξηλν ηάθν21.
Δπί Δηξελαίνπ εγθαηληάζζεθε θαη ν Ηεξόο Ναόο Αγίνπ Κσλζηαληίλνπ θαη

Διέλεο Κακπαλνύ ΢ειίλνπ. Ζ έλαξμε ησλ εξγαζηώλ ηεο αλεγέξζεώο ηνπ μεθίλεζαλ
ην 1954 θαη ε απνπεξάησζή ηνπ ην 1963. Σα εγθαίληα ηνπ Νανύ έγηλαλ ηελ 2α Μαΐνπ
1964 από ηνλ ίδην.
΢εκαληηθή ππήξμε θαη ε αλέγεξζε ηνπ παξεθθιεζίνπ ηνπ Αγίνπ Οηθνπκελίνπ

ζηελ Κίζακν. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1961 δεκηνύξγεζε ηελ πξώηε ζηελ Κξήηε
θαηαζθήλσζε, ζην Καζηέιη Κηζάκνπ θαη αθνινύζεζαλ θαη άιιεο πνιιέο , όπνπ νη
λένη πνπ ζπκκεηείραλ από δηάθνξεο ρώξεο έθηηαμαλ ηνλ λαό ηνπ Αγίνπ Οηθνπκελίνπ
21
Ζκεξνιόγην Ηεξάο Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ αθηεξσκέλν εηο ηα 50 ρξόληα από ηελ
ζεκειίσζε ηνπ Η. Μεηξνπνιηηηθνύ Νανύ Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ Κηζάκνπ, (έηνπο 2019) 36.

πίζσ από ηα ηδξύκαηα ηεο ΗΜΚ΢ θαη ηελ επηζθνπηθή θαηνηθία. Θέινληαο λα εληάμεη
κηα Δθθιεζία κέζα ζηε Μεηξόπνιε εκπλέεηαη ηελ ηδέα ηεο νηθνπκεληθόηεηαο.
Δγθαηληάζζεθε από ηνλ ίδην 21 Απγνύζηνπ 1966 θαη ηνηρνγξαθήζεθε κε ρξήκαηα
από ηνπο απόθνηηνπο καζεηέο ησλ νηθνηξνθείσλ ηεο Μεηξόπνιεο22.
Άιινη λανί πνπ εγθαηληάζζεθαλ επί ηεο Α΄ Αξρηεξαηείαο ηνπ Δηξελαίνπ είλαη:
1) Η.Ν. ηεο Τςώζεσο ηνπ Σηκίνπ ΢ηαύξνπ ζην ΢έιηλν (1965), 2) Κνηκήζεσο ηεο
Θενηόθνπ ζηηο Καιάζελεο Κηζάκνπ (1966), 3) Αγ. Νηθνιάνπ ζην Έινο Κηζάκνπ
(1966), 4) Αγ. Αλαξγύξσλ ζηα Καξζηαλά Κηζάκνπ (1967), 5) ηεο Παλαγίαο ηεο
Οδεγήηξηαο ζηελ Καιπβηαλή Κηζάκνπ (1967), 6) Αγ. Αλησλίνπ ζηα Καινπδηαλά
Κηζάκνπ (1967), 7) Aγ. Νηθνιάνπ ζην Καθόπεηξν Κηζάκνπ (1967), 8) Αγίαο
Κπξηαθήο ζηελ Κνπληνύξα Πνιαηνρώξαο (1969), 10) Κνηκήζεσο ηεο Θενηόθνπ ζηνλ
Άγην Γεώξγην Μεζνγείσλ (1970), 11) Απνζηόινπ Θσκά ζηελ Κνπλνππίηζα
Καζηειίνπ (1971).
Αθόκα, αλαθαίληζε ηελ Μνλή Υξπζνζθαιίηηζζαο Κηζάκνπ. Γελ καο είλαη

αθόκα γλσζηό πόηε αθξηβώο θηίζηεθε ε Μνλή. Απηό πνπ γλσξίδνπκε είλαη όηη ην
1637, ζηελ ελεηηθή απνγξαθή ησλ κνλαζηεξηώλ, αλαθέξεηαη σο Μνλή ηεο
Γνπλνζθαιίηηζζαο. Καηά ην 1900 ε Μνλή δηαιύζεθε, ελώ ην 1940 επαληδξύζεθε, σο
γπλαηθεία. ΢ηελ ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Δθθιεζίαο, πνπ θηίζηεθε ην 1896, ππήξρε έλα
κηθξό εθθιεζάθη, κέζα ζε κία ζπειηά. Γηα λα θηάζεηο ζηελ Μνλή πνπ βξίζθεηαη
επάλσ ζηνλ βξάρν θαη αγλαληεύεη ην Ληβπθό πέιαγνο, έπξεπε λα αλέβεηο 98 ζθαιηά.
Σν ηειεπηαίν ζθαιί ιέγεηαη όηη ήηαλ ρξπζό. Από εθεί πήξε θαη ην όλνκά ηεο
¨Υξπζνζθαιίηηζζα¨. Ζ Μνλή θάπνηε ήηαλ πνιύ πινύζηα θαη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο
Σνπξθνθξαηίαο, ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν, έδσζε ην ρξπζό ζθαιί ζηνπο
Σνύξθνπο, πξνθεηκέλνπ λα δηαθπιάμεη ηελ ρξηζηηαλνζύλε. ΢ήκεξα θαηνηθείηαη αθόκα
από θάπνηνπο κνλαρνύο θαη είλαη αθηεξσκέλε ζηελ Αγία Σξηάδα θαη ηελ Κνίκεζε ηεο
Θενηόθνπ θαη ενξηάδεη 15 Απγνύζηνπ23. Ο Δηξελαίνο αλαθαίληζε ηα θειηά ηεο Μνλήο
(ήηαλ κε ρώκα θαη ζηεγάζζεθαλ κε ηζηκεληόπιαθεο) αλαθαηλίζζεθαλ θαη έγηλαλ
22
Α. Παπαδεξόο, «Μεηξνπνιίηνπ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνπ ζπλνπηηθή ρξνλνινγηθή δηαδξνκή
(επηινγή)», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο:
Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008) 44.
23
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δ. Γαιαλάθεο, Από ην Μνλαζηήξη ηεο Υξπζνζθαιίηηζζαο,
ην Μήλπκα ηεο Παλαγίαο ζηνλ ΢ύγρξνλν Κόζκν, (Υαληά: Σππνγξαθείνλ Γεσξ. Γεσξβαζάθε, 1959) 4.

άιιεο βειηηώζεηο ζην ζπγθξόηεκα, πάλσ θαη έμσ από ην βξάρν. Καηά ηελ Β'
Αξρηεξαηεία ηνπ θξόληηζε λα κεηαθεξζεί ην ειεθηξηθό θώο ζηε Υξπζνζθαιίηηζζα
θαη λα θαηαζηεί ε πεξηνρή ηεο Μνλήο νηθηζκόο ησλ Δλληά Υσξηώλ Κηζάκνπ.
Ζ Ηεξά Μνλή Παξζελώλνο Κηζάκνπ (Εσνδόρνπ Πεγήο), ηδξύζεθε από ηνλ

Δπίζθνπν Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ Άλζηκν Λειεδάθε ην 1905-1910. Αλαθαηλίζηεθε
ζρεδόλ νιόθιεξε ε Μνλή ην δηάζηεκα 1962-1965, από ηνλ Δπίζθνπν Δηξελαίν
Γαιαλάθε, θαη δεκηνύξγεζε επηπιένλ ηε βόξεηα πηέξπγα, ελώ παξάιιεια έθεξε λεξό
θαη ειεθηξηθό ξεύκα24. Ζ Μνλή, κεηά ηελ αλαθαίληζή ηεο, θηινμέλεζε ηελ
νηθνθπξηθή ζρνιή, όπνπ έγηλαλ ηα πξώηα καζήκαηά ηεο, ζηε ζπλέρεηα θηινμέλεζε
γηα πέληε ρξόληα ηε ΢ρνιή Κσθαιάισλ, θαη θαηόπηλ ηνπο καζεηέο ηεο Σερληθήο
΢ρνιήο γηα ηξία πεξίπνπ ρξόληα25.
Σε Γεθαεηία 1960 – 1970 ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα αλαδηνξγαλώζεη ηηο

επαξρίεο δεκηνύξγεζε ζε κεξηθέο ελνξίεο ηεο Μεηξνπόιεσο, Δλνξηαθά θαη
Πλεπκαηηθά Κέληξα πνπ ρξεζηκνπνηνύληαλ γηα ζπγθεληξώζεηο, νκηιίεο, εθδειώζεηο,
όπσο θνπή πίηαο θ.α. Σα θπξηόηεξα από ηα θέληξα απηά είλαη: 1) Σν Δλνξηαθό
Κέληξν Καζηειίνπ, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κέρξη ζήκεξα ζαλ αίζνπζα νκηιηώλ –
ζπγθεληξώζεσλ, 2) ην Δλνξηαθό Κέληξν ΢πειηάο, 3) ην Δλνξηαθό Κέληξν Έινπο, 4)
ην Δλνξηαθό Κέληξν Καινπδηαλώλ, 5) ην Δλνξηαθό Κέληξν Ρνδνβαλίνπ ΢ειίλνπ, 6)
Πλεπκαηηθό Κέληξν ηεο Δλνξίαο Βιάηνπο, 7) θαη Πλεπκαηηθό Κέληξν ζην Καθνδίθη
΢ειίλνπ.
Δπίζεο πξνρώξεζε ζηε δεκηνπξγία ηνπ Πλεπκαηηθνύ Κέληξνπ ηεο Δλνξίαο

ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλνο, πνπ ζηεγάδεηαη αλαηνιηθά ηνπ Νανύ, ιεηηνπξγνύζε αξρηθά
σο ην πξώην Γεκνηηθό ΢ρνιείν ζηελ πόιε ηεο Κηζάκνπ. Σν 1940 κε ηνλ
ειιελντηαιηθό πόιεκν, ην θηίξην βνκβαξδίζηεθε θαη θαηαζηξάθεθε νινζρεξώο. ΢ηε
ζπλέρεηα αγνξάζηεθε από ηελ ελνξία θαη από ηόηε ιεηηνπξγεί σο ρώξνο θηινμελίαο
ζπλεδξηαθώλ εθδειώζεσλ θαη δηαιέμεσλ, ζξεζθεπηηθώλ θαη εζληθώλ επεηείσλ θαζώο
24
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Ηζηνξία ηεο Δπηζθνπήο Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ 1900-1970,(Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ 1990) 67.
25
Μ. Γακηαλάθε, «Έλαο αιεζηλόο Πνηκελάξρεο», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο),
Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008) 145.

θαη γηα ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο θαη ςπραγσγίαο ησλ παηδηώλ ηνπ ηόπνπ καο.
Παξάιιεια, θηινμέλεζε ζεκαληηθέο ενξηέο γηα δεμηώζεηο ηεο ελνξίαο όπσο ηελ
ενξηή ηνπ Πνιηνύρνπ ηεο πόιεο26.
Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1958 – 1970 ν Δηξελαίνο αλέπηπμε αμηόινγε δξάζε γηα
ηελ επηκόξθσζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε ηεο γπλαίθαο ηεο ππαίζξνπ κε ηε δεκηνπξγία
΢πιιόγσλ Κπξηώλ θαη Γεζπνηλίδσλ ζηηο ελνξίεο. Ζ ζύζηαζε ησλ γπλαηθείσλ
ζπιιόγσλ έδσζε κνλαδηθέο επθαηξίεο γηα νξγάλσζε, επηκόξθσζε θαη θνηλσληθή
δξάζε27. Ο ίδηνο ήζειε λα δώζεη ηε δπλαηόηεηα ζηελ απιή γπλαίθα ηεο θνηλσλίαο
καο, λα εμειηρζεί θαη λα πξνζθέξεη ζηελ επαξρία, θαζώο πίζηεπε όηη ε ραξηζκαηηθή
ηεο θύζε δελ ζα κπνξνύζε λα εμειηρζεί θαη λα εθθξαζηεί ζην ρσξηό28. Σνπο έδηλε
ώζεζε λα αζρνιεζνύλ κε ηνλ πνιηηηζκό θαη ηελ ηζηνξία ηνπ ηόπνπ καο κέζσ ησλ
΢πιιόγσλ. ΢ε ζπλεξγαζία κε ηνλ Δζληθό Οξγαληζκό Υεηξνηερλίαο νη ΢ύιινγνη
Κπξηώλ θαη Γεζπνηλίδσλ πνπ ππήξραλ ζηηο ελνξίεο ηεο Κηζάκνπ, ηεο ΢πειηάο, ησλ
Σνπνιίσλ, ηνπ Έινπο, ηνπ ΢ειίλνπ, ησλ Βνπθνιηώλ θαη ηεο Καληάλνπ δεκηνύξγεζαλ
κηθξά πθαληνπξγεία θαη εξγαζηήξηα ιατθήο ηέρλεο. ΢θνπόο ηνπο ήηαλ ε πλεπκαηηθή
θαιιηέξγεηα ησλ κειώλ ηνπο θαη ε δηαηήξεζε ησλ εζώλ θαη εζίκσλ ηνπ ηόπνπ καο,
κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο πθαληώλ, αξγαιεηώλ, θεληεκάησλ θ.α., πξαγκαηνπνηώληαο
κεγάιεο εθζέζεηο ιατθήο ηέρλεο ηα θαινθαίξηα ζην Καζηέιη θαη ζην Κνιπκβάξη πνπ
ζπγθέληξσλαλ ρηιηάδεο επηζθέπηεο. Οη Γπλαηθείνη ΢ύιινγνη δξαζηεξηνπνηήζεθαλ θαη
ζπκκεηείραλ ζε πνιινύο ηνκείο ηνπ ελάξεηνπ έξγνπ ηεο Δθθιεζίαο. Αζρνιήζεθαλ
αθόκα κε ηελ θνηλσληθή πξνζθνξά, ηε θηιαλζξσπηθή δξαζηεξηόηεηα θαη ήζαλ
παξνύζεο όπνπ θαη όπνηε ππήξρε αλάγθε, αζόξπβα θαη κε νπζηαζηηθή βνήζεηα29.
Πξσηόηππε δξάζε ππήξμε «Ζ Βνπιή ηεο Γπλαίθαο», κίαο εηήζηαο θαη

ππαίζξηαο Γεληθήο ΢πλέιεπζεο ησλ 60 – 70 γπλαηθείσλ ζπιιόγσλ ησλ επαξρηώλ,
26
«Σν Πλεπκαηηθό Κέληξν», αλαθηήζεθε από http://www.agspyridonas.gr/pneymatiko/ ζηηο
05/01/2021.
27
΢. Παηεξάθεο, «Ο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο. ΢ύληνκν βηνγξαθηθό ζεκείσκα», ζην:
Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε
Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008)38.
28
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, «Οη ΢ύιινγνη Κπξηώλ Γ/ίδσλ ζηε
Μεηξόπνιε καο», ζην: Υεηξαθέηεζε ηεο Γπλαίθαο ζηελ Διιελνξζόδνμε παξάδνζε, (Υαληά:
Σππνγξαθείν Γεώξγηνπ Πειεθαλάθε, 1986) 7.
29
΢ειίλνπ 1900-1970, (Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ 1990) 110.

(ζπλνιηθά 8-10 ρηιηάδεο γπλαίθεο) πνπ γίλνληαλ πόηε ζην ΢έιηλν θαη πόηε ζηελ
Κίζακν ηελ θαινθαηξηλή πεξίνδν θαη ζηελ νπνία ν εθάζηνηε ζύιινγνο παξνπζίαδε
ηνλ απνινγηζκό ησλ δξάζεσλ ηεο ρξνληάο θαη αθόκε ζπδεηνύζαλ θαη γηα ηα
πξνβιήκαηα ηνπ ρσξηνύ θαη ηεο δσήο ηνπο ζε απηά30. Μάιηζηα, ε Καζνιηθή
Αγξνηηθή Κίλεζε ηνπ Βειγίνπ έζηεηιε κία αληηπξόζσπν λα παξαθνινπζήζεη ην έξγν
ησλ γπλαηθείσλ ζπιιόγσλ, θαζώο ζεσξήζεθε άμην κειέηεο. Καη αθόκα νη Ννκάξρεο
πνπ παξαθνινπζνύζαλ ην έξγν ηνπο, έιεγαλ όηη κε ηηο δξάζεηο ησλ γπλαηθείσλ
ζπιιόγσλ, εθηόο από ηελ θνηλόηεηα θαη ην ζρνιείν, πξνζηέζεθε έλαο αθόκε
πνιηηηζηηθόο παξάγνληαο ζηελ ύπαηζξν. ΢ε κηα ηέηνηα ζπλέιεπζε, πνπ παξαβξέζεθε
ε Αγγιίδα βνπιεπηήο Samey είπε όηη ε Κξήηε βγάδεη κεγάινπο άλδξεο θαη ζπνπδαίεο
γπλαίθεο.
΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ αθόκα λα απμήζεη ην επίπεδν ησλ γπλαηθώλ νξγάλσλε

ζπλέδξηα ζηα νπνία ζπκκεηείραλ νη ίδηεο θαη ηηο επηκόξθσλε ζε ζέκαηα πνπ ηελ
αθνξνύζαλ θαη ηελ απαζρνινύζαλ. ΢πκκεηείραλ ζε επηκνξθώζεηο ζην ΚΔΓΔ
Υαλίσλ, ζηελ ΟΑΚ θαη ζε δηάθνξα θέληξα ηεο ΗΜΚ΢. Γηνξγάλσλε ηεξαηηθά
ζπλέδξηα γηα ηηο πξεζβπηέξεο, ηα αληίζηνηρα ησλ ηεξέσλ, πνπ ζπκβνύιεπαλ ηηο
ζπδύγνπο ησλ ηεξέσλ πσο λα ζηαζνύλ δίπια ζην ζύδπγν - ηεξέα, κε επζύλε θαη
δίλνληαο ην παξάδεηγκα ηεο θαιήο ρξηζηηαλήο31.
Άιινη ζύιινγνη πνπ αλαπηύρζεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αξρηεξαηείαο ηνπ

Δηξελαίνπ είλαη: O ΢ύιινγνο Βνπηά (1962), o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Αγίνπ Γεσξγίνπ
Γξακβνύζεο, «Σξεηο Ηεξάξρεο» (1964), o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Γξακβνύζεο «Άγηνο
Διεπζέξηνο» (1959), O ΢ύιινγνο Γξαθώλαο (1961), o ΢ύιινγνο Καιαζελώλ (1963),
o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Καιεδνλίαο (1966), o ΢ύιινγνο Καιιεξγηαλώλ (1960) πνπ
αλέπηπμε πινύζηα δξαζηεξηόηεηα κέρξη ην 1970. Λίγα ρξόληα αξγόηεξα δηαιύζεθε
θαη επαλαζπζηάζεθε ην 1984, o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Καινπδηαλώλ (1930 – 1940) θαη
κεηά επαλαζπζηάζεθε ην 1968, o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Κακηζηαλώλ Ραπαληαλώλ « Ζ
Δπαγγειίζηξηα» (1958), o ΢ύιινγνο Κακπαλνύ «Αγίνπ Κσλ/λνπ θαη Διέλεο (1966),
o ΢ύιινγνο Έινπο Κηζάκνπ ν «Άγηνο Νηθόιανο» (1966), o ΢ύιινγνο Κνπθνπλάξαο
30
31
Κ. Καζαπάθε, «Μεγαινύξγεζε ζηελ εζραηηά ηεο Κξήηεο», ζην: Έλα πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα ηνλ
Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 177.

(1961), o ΢ύιινγνο Παιαηώλ Ρνπκάησλ (1963), o ΢ύιινγνο Πεξηβνιηώλ Κηζάκνπ

«Άγηνο Ησάλλεο ν Θενιόγνο» (1960), o ΢ύιινγνο Γπλαηθώλ Πιαηάλνπ Μεζνγείσλ «
Ζ Κνηλσληθή Πξόλνηα» (1960), o Μνξθσηηθόο ζύιινγνο Πιεκεληαλώλ «Αγία Άλλα»
(1970), o ΢ύιινγνο Δλνξίαο Πύξγνπ (Καζηειιίνπ) (1963), o ΢ύιινγνο Δλνξίαο
΢θάθεο (1965), o ΢ύιινγνο ΢ηξνβιώλ «Υξηζηηαληθή Πξόνδνο» (1960) θαη o
΢ύιινγνο Δλνξίαο Σνπνιίσλ« Ο Δπαγγειηζκόο ηεο Θενηόθνπ» (1968)32.
΢ηε δεθαεηία 1960 - 70 νη ΢ύιινγνη Κηζακηηώλ Αηηηθήο θαη Έλσζεο Κξεηώλ

΢ειίλνπ «Ζ Έιπξνο» ζπλεξγάζηεθαλ ζηελά κε ηνλ Μεηξνπνιίηε Δηξελαίν Γαιαλάθε
θαη βνήζεζε εζηθά θαη πιηθά ην έξγν ηνπο. Αμέραζηεο παξακέλνπλ νη ηειεηέο ζην
Υίιηνλ θαη ζε άιια αζελατθά θέληξα (Σζάη κε έθζεζε εξγόρεηξσλ) θαη νη δηαιέμεηο
ζηελ Αξραηνινγηθή Δηαηξεία, Πνιεκηθό Μνπζείν θ.ά. κε νκηιεηή ηνλ Δπίζθνπν. Από
ην 1988 νη ζύιινγνη πξαγκαηνπνηνύζαλ από θνηλνύ παλεγύξη ζηελ πεξηνρή «Μόια»
ηεο Πάξλεζαο, ζην εθθιεζάθη ηνπ Αγίνπ Πέηξνπ θη έπεηηα ζηελ Αγία Σξηάδα ηεο
Πάξλεζαο. Ζ ζύλαμε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ δηεπξύλζεθε θαη ζπκκεηείραλ θαη
άιινη ζύιινγνη ησλ δύν επαξρηώλ θαη όρη κόλνλ θαη ζρεδόλ πάληνηε κε ηελ παξνπζία
ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηνπ θπξνύ Δηξελαίνπ, αθόκα θαη όηαλ ε ειηθία ηνπ ήηαλ
πξνρσξεκέλε33.
Ο Δηξελαίνο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα δηαηεξήζεη ήζε θα έζηκα αιιά θαη λα

αλαβηώζεη πξσηνρξηζηηαληθά έζηκα, θαζηέξσζε δηάθνξεο εθδειώζεηο κε ηελ
παξνπζία ζεκαληηθώλ πξνζώπσλ αιιά θαη πιήζνπο θόζκνπ πνπ παξεπξίζθνληαλ
πνιιέο θνξέο από όιε ηελ Κξήηε.
Δθδειώζεηο Μλήκεο γηα ην Βπδάληην θαη ηελ Άισζε ηεο Πόιεο,

θαζηεξώζεθαλ λα ηεινύληαη θάζε ρξόλν κε δηάθνξεο νκηιίεο θαη αλαθνξέο ζην
Βπδαληηλό Πνιηηηζκό, όπσο επίζεο θαζηεξώζεθε λα ηειείηαη κλεκόζπλν γηα ηνλ
32
. ΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, «Οη ΢ύιινγνη Κπξηώλ Γ/ίδσλ ζηε
Μεηξόπνιε καο», ζην: Υεηξαθέηεζε ηεο Γπλαίθαο ζηελ Διιελνξζόδνμε παξάδνζε, (Υαληά:
Σππνγξαθείν Γεώξγηνπ Πειεθαλάθε, 1986) 11.
33
Θ. Ζιηάθεο, Ηζηνξηθό ηεο Ίδξπζεο θαη Λεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο Κξεηώλ ΢ειίλνπ Αηηηθήο «Ζ Έιπξνο»,
(Παιαηά Φώθαηα Αηηηθήο: 2020) 84.

ηειεπηαίν Απηνθξάηνξα Κσλζηαληίλν Παιαηνιόγν34 ζην Δλνξηαθό Κέληξν ηνπ Αγίνπ

΢ππξίδσλνο35.
Ζ γηνξηή βαζηιόπηηαο ηελ παξακνλή Πξσηνρξνληάο ζηα ελνξηαθά θέληξα

Κηζάκνπ θαη ησλ ρσξηώλ ηεο από ηνπο ΢πιιόγνπο Κπξηώλ θαη Γεζπνηλίδσλ ησλ
ελνξηώλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ.
Οη γηνξηέο ηεο Γξακβνύζαο, ηα νλνκαδόκελα ‘’Γξακπνύζηα’’ θαζηεξώζεθαλ

λα ηεινύληαη θαη απηά θάζε ρξόλν ην δεύηεξν 15κεξν ηνπ Απγνύζηνπ πξνο ηηκή ησλ
εξώσλ ηεο Γξακπνύζαο πνπ πνιέκεζαλ γηα λα κείλεη ειεύζεξν ην λεζί ηελ
επαλάζηαζε ηνπ 1821 αιιά θαη σο γεγνλόο παξαδεηγκαηηζκνύ θαη παξαθαηαζήθεο
γηα ηηο επόκελεο γελεέο36.
Σν «Γείπλν ηεο Αγάπεο»37 όπσο νλνκάζζεθε πξαγκαηνπνηνύληαλ ζηελ αγνξά

ηεο πόιεο ηεο Κηζάκνπ θαη ζε άιια θεληξηθά ζεκεία ηεο επαξρίαο. Δπξόθεηην γηα έλα
δείπλν πνπ ζπγθέληξσλε ρηιηάδεο θόζκνπ, ληόπηνπο θαη μέλνπο, ζ’ έλα ηξαπέδη 500
κέηξσλ κε ηελ πξνζθνξά ςαξηώλ ζπλνδεπόκελν από ληόπην θξαζί. Σα παξαπάλσ
ηεινύληαλ κε ζθνπό ηελ αλαβίσζε ησλ εζίκσλ πνπ ζπκβόιηδε ηελ ελόηεηα θαη
ζύκπλνηα ηνπ ιανύ ηεο Κηζάκνπ38. ΢ηα Γεύκαηα Αγάπεο ν Δηξελαίνο καδί κε ηνπο
πλεπκαηηθνύο ηνπ θίινπο, θάζνληαλ λα γεπκαηίζεη θαη λα ζπδεηήζεη εθεί από όπνπ ζα
πεξλνύζε ν απιόο ιαόο, ζέινληαο λα ηνλ δεη, λα ηνλ αθνύζεη θαη λα ζπδεηήζεη έμσ
ζηνλ δξόκν καδί ηνπο, λα αληαιιάμνπλ ηδέεο θαη λα ζπδεηήζνπλ ηα ζέκαηα πνπ ηνλ
απαζρνινύλ39.
Παξάδνζε θαζηεξσκέλε γηα ρξόληα ζηα Οηθνηξνθεία ηεο Μεηξνπόιεσο ήηαλ

ην θνηλό Γείπλν, πνπ γίλνληαλ ηελ εβδνκάδα ηνπ Λαδάξνπ ζην ηειεπηαίν βξάδπ πξηλ
34
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 97νλ (1969), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ
θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο) 96.
35
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 108νλ (1970), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ
36
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Δ. Γαιαλάθεο, Γηαηί ηα Γξακπνύζηα, (Γύν νκηιίαη ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηνπ θ.θ.
Δηξελαίνπ), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Σύπνηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1971) 6.
37
Α. ΢ρεηάθεο, «Δηξελαίνο Γαιαλάθεο- Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ, από ηελ Θεσξία ζηελ Πξάμε»,
Από ηελ εθδήισζε – ζπδήηεζε ζηηο 26/02/2020 ζηνλ Πνιπρώξν Ραδάκαλζπο, Υαληά.
38
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ, Οκηιία
θαηά ηε Λεηηνπξγία ηεο Πεληεθνζηήο 1982, (Αλάηππν από ην αξρείν ηεο ΟΑΚ) 6.
39

από ηηο δηαθνπέο ηνπ Πάζρα, θαηά ην νπνίν ζε κηα αηκόζθαηξα ζησπήο θαη
πεξηζπιινγήο δηαβάδνληαλ από καζεηή ή καζήηξηα ην θείκελν ηεο Δπαγγειηθήο
πεξηθνπήο πνπ αλαθέξεηαη ζην Μπζηηθό Γείπλν ηνπ Κπξίνπ θαη αλαπηύζζεηαη ε
έλλνηα ηνπ κπζηεξίνπ ηεο Θείαο Δπραξηζηίαο θαη ε ηεξόηεηα ηεο νηθνγελεηαθήο
ηξάπεδαο κε ηελ ειπίδα όηη ζα ην ζπκνύληαη αξγόηεξα ηα θνξίηζηα θαη ηα αγόξηα ησλ
νηθνηξνθείσλ όηαλ ζα κεγαιώζνπλ θαη ζα ‘ρνπλ ηα δηθά ηνπο λνηθνθπξηά. Ο ίδηνο
έιεγε όηη ζηα ρξηζηηαληθά ζπίηηα νπνηνδήπνηε "ηξαπέδη" θησρό ή πινύζην πνπ
επινγείηαη κε ηελ πξνζεπρή ηνπ "Πάηεξ εκώλ", έρεη θάηη από ηελ ηεξόηεηα ηνπ
Μπζηηθνύ Γείπλνπ40.
Σα βξαδηλά ηνπ ΢αββάηνπ, πλεπκαηηθά δειαδή βξάδηα θαζηεξώζεθαλ επίζεο

από ηε Μεηξόπνιε θαη κε ηε θξνληίδα ηνπ Δηξελαίνπ. Πξαγκαηνπνηνύληαλ ηε
ρεηκεξηλή πεξίνδν ζην Καζηέιη θαη ζ' άιιεο ελνξίεο ηεο41.
Γλσζηή είλαη θαη ε παξαδνζηαθή Γηνξηή ηνπ Καζηάλνπ πνπ

πξαγκαηνπνηείηαη θάζε ρξόλν ηνλ Οθηώβξην ζην Έινο, θαη παιαηόηεξα ζηηο ΢ηξνβιέο
θαη ηε Ρνγδηά Κηζάκνπ, ζηελ νπνία ζπγθεληξώλεηαη πιήζνο θόζκνπ ζηελ πεξηνρή
από όιν ηνλ λνκό.
Ο Δζπεξηλόο ηεο Αγάπεο: Δζπεξηλόο ηνπ Πάζρα ζηα δηάθνξα Κέληξα ηεο
Μεηξνπόιεσο (Η. Μνλή Γσληάο, Κάληαλνο, Βνπθνιηέο, Βνπιγάξσ θ.ιπ.)42
Ζ επινγία ησλ θαξπώλ θαζηεξώζεθε λα πξαγκαηνπνηείηαη ην δεθαπελζήκεξν

ηεο ΢αξαθνζηήο ηνπ Απγνύζηνπ ζε δηάθνξα νξεηλά ρσξηά ηεο επαξρίαο, ζε μσθιήζηα
θαη ήξεκνπο ηόπνπο, όπσο ην εθθιεζάθη ησλ Αγίσλ Απνζηόισλ ζην Έινο Κηζάκνπ,
όπνπ καδεύνληαλ από ηα γύξσ ρσξηά γηα λα αθνύζνπλ ην Γεζπόηε ηνπο43 αιιά θαη
ζηνλ αξραηόηεξν λαό ηεο Κξήηεο, ηε Ρνηόληα Δπηζθνπήο Κηζάκνπ, όπνπ ηειενύληαλ
ηελ 1ε Κπξηαθή ηνπ Απγνύζηνπ θαηά ηελ νπνία νη πηζηνί πξνζθέξνπλ ηνπο θαξπνύο
40
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 52ν (1991), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: πεξ. Έθδνζε Ηεξάο
Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) 32.
41
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 6ν (1982), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: πεξ. Έθδνζε Ηεξάο Μεηξνπόιεσο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) 16.
42
43
Γ. Κπξηηζάθεο, «΢ηνλ ηαπεηλό Λεπίηε, Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δηξελαίνλ Γαιαλάθε»,
ζην: Έλα πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ,
2009) 97.

ησλ θόπσλ ηνπο (θξνύηα, ζηαθύιηα, θ.α.) πξνο επινγία. Ζ ηειεηή απηή θαζηεξώζεθε
θαη γίλεηαη ζαλ επραξηζηία ζην Θεό θαη ζηνπο γεσξγνύο ηεο επαξρίαο, άιια θαη ζαλ
κήλπκα αθύπληζεο ζην κέγα νηθνινγηθό πξόβιεκα ηεο επνρήο καο.
Αλαδεηθλύεη ηα κεγάια παλεγύξηα ηεο Μεηξνπόιεσο ζηνλ Γθηώλα, ζηνλ

Παξζελώλα, ζηνπο Αγίνπο Παηέξεο ζην ΢έιηλν θαη ηδηαηηέξσο ηνλ Πνιηνύρν ηνπ
Αγίνπ ΢ππξίδσλα. Αθόκα, θαζηεξώλεη ηηο λπθηεξηλέο ιεηηνπξγίεο Υξηζηνπγέλλσλ κε
αλαπαξάζηαζε ηεο γέλλεζεο ηνπ Υξηζηνύ κε αιεζηλά δώα πνπ ηνπνζεηνύληαη ζηηο
ζπειηέο Αγίαο ΢νθίαο Σνπνιίσλ θαη Μαξαζνθεθάιαο, ζηελ ηειεπηαία
ζπγθεληξώλεηαη αθόκα θαη ζήκεξα πιήζνο θόζκνπ από όιε ηελ Κξήηε πξνθεηκέλνπ
λα παξαζηνύλ ζε κία ηόζν μερσξηζηή ιεηηνπξγία ηνπ ηόπνπ καο44.
Ζ Κπξηαθή ηεο Οξζνδνμίαο θαζηεξώζεθε λα ηειείηαη επίζεο από ηνλ Δηξελαίν

από ην 1968, σο επίζεκε ενξηή ηεο ΟΑΚ.
Χο πλεπκαηηθόο νδεγόο ηεο Δπαξρίαο αηζζάλνληαλ ηελ ππνρξέσζε λα ηηκήζεη

όκσο θαη ηελ αλδξεία θαη ηελ αξεηή ησλ εξώσλ θαη λα ζηήζεη εηθόλα πξνζθπλήκαηνο
θαη θξνλεκαηηζκνύ γηα ληόπηνπο πνιίηεο θαη επηζθέπηεο. Έηζη θξόληηζε ζε ζεκαληηθά
ρσξηά ηεο επαξρίαο λα ζηήζεη πξνηνκέο θαη κλεκεία εξώσλ γηα λα ηηκήζεη ηε κλήκε
θαη ηελ αλδξεία ηνπο.
΢ηα Σζνπξνπληαλά απνθάιπςε ηα νλόκαηα ησλ ζπζηαζζέλησλ, ραξαγκέλα ζε

κάξκαξν όπσο επίζεο ζηε Μαιάζπξν γηα ηνπο 61 Μαιαζπξηαλνύο πνπ εθηειέζηεθαλ
από ηα γεξκαληθά ζηξαηεύκαηα. ΢ηνλ Πεξίβνιν ηνπ Ηδξύκαηνο ‘’Αγία ΢νθία’’
ζηήζεθε κλεκείν γηα ηε κάρε ζηηο 28 Μαΐνπ 1941 θνληά ζηα ρσξηά ζηα πςώκαηα
Αξγηαλά- Αγ. ΢ππξίδσλαο Καληαλόο, Κνπιέο θαη ην 1970 δεκηνπξγεί ην κλεκείν
πίζσ από ηελ Αθαδεκία, γηα ηνπο Δπέιπηδεο πνπ πέζαλε ζηε Μάρε ηεο Κξήηεο45.
Μλεκείν ζηήζεθε θαη γηα ηνλ Μαθεδνλνκάρν Γεώξγην ΢θαιίδε ζην Έινο Κηζάκνπ
πνπ ζηήζεθε κε ηε θξνληίδα ηεο Μεηξνπόιεσο, ηεο Κνηλόηεηαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο
44
Π. Καηάθεο, Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Ο Αθάκαηνο Γεκηνπξγόο ηνπ
Πνιηηηζκνύ. Οκηιία θαηά ηελ θνπή ηεο πξσηνρξνληάηηθεο πίηαο ησλ πνιηηηζηηθώλ ζπιιόγσλ ηεο
επαξρίαο Κηζάκνπ. Αλαθηήζεθε από http://sadentrepese.blogspot.com/2015/03/blog-post_87.html ζηηο
15/12/2020.
45

΢θαιίδε, πνπ έπεζε ην Μάην 1906 ζην Μνξίρνβν ηεο Μαθεδνλίαο. ΋πσο επίζεο
ηειέζζεθαλ θαη ηα Απνθαιππηήξηα ηνπ Αλαγλώζηνπ ΢θαιίδε ηνλ Μάην ηνπ 197146
κε πξσηνβνπιία ηνπ Δηξελαίνπ θαη ηε ζπλδξνκή ησλ απαληαρνύ Κηζακηηώλ ζηήζεθε
πξνηνκή ηνπ ήξσα θαη Αξρεγνύ ηεο Κηζάκνπ. Ζ Σειεηή έγηλε κε απόιπηε
επηζεκόηεηα θαη παξνπζία ζεκαληηθώλ πξνζώπσλ, ηηο αξρέο ηεο πόιεο θαη ζπγγελείο
ηνπ ηηκώκελνπ πξνζώπνπ. Ζ πξνηνκή ηνπ ήξσα ΢θαιίδε ζηήζεθε αξρηθά ζηε
θεληξηθή νδό Καζηειίνπ ζην ρώξν ηεο εθθιεζίαο Μηραήι Αξραγγέινπ θαη αξγόηεξα
κεηαθέξζεθε εθεί πνπ είλαη ζήκεξα, ζηελ πιαηεία ηεο πόιεο επί ηεο θεληξηθήο
νδνύ47. Δπίζεο κε πξσηνβνπιία ηνπ ίδηνπ ζηήζεθε πξνηνκή ηνπ ήξσα θαη αξρεγνύ
΢ειίλνπ Κσλζηαληίλνπ Κξηάξε (1797 - 1884). Σελ εκέξα ησλ εγθαηλίσλ
παξαβξέζεθαλ Πνιηηηθνί, ΢ηξαηησηηθέο Αξρέο ησλ Υαλίσλ, Ηεξόο Κιήξνο θαη
επηδώληεο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ ηηκώκελνπ θαη πιήζνο ιανύ. Δλώ παξάιιεια ηειεί
κλεκόζπλν όπσο απηό ηνπ Μειρηζεδέθ Γεζπνηάθε, ζηε Ρνηόληα Δπηζθνπήο48 θαη γηα
ηνλ Δζλάξρε καο ζην άγαικα ηεο Διεπζεξίαο ζηνπο ηάθνπο ησλ Βεληδέισλ. Μλήκεο
ζπζηώλ θαη κλεκόζπλα εξώσλ ηειεί επίζεο ζην Κνπζηνγέξαθν θαη ηε Ρνγδηά. Σίκεζε
ηε κλήκε ησλ γελλαίσλ ππεξαζπηζηώλ ηεο Κξεηηθήο γεο θαη ειεπζεξίαο πνπ κ' έλα
νπνηνδήπνηε ηξόπν πέζαλε ζηε Μάρε ηεο Κξήηεο49.
Σέινο, ν Δηξελαίνο θαιιηεξγνύζε πάληνηε ηνλ δηνξζόδνμν θαη νηθνπκεληθό

δηάινγν ζπκκεηέρνληαο ζε παλνξζόδνμα θαη παγρξηζηηαληθά ζπλέδξηα ζηελ Διιάδα
θαη ην εμσηεξηθό. ΢πγθεθξηκέλα ζπκκεηείρε ζηηο Γεληθέο ΢πλειεύζεηο ηνπ
Παγθνζκίνπ ΢πκβνπιίνπ ησλ Δθθιεζηώλ σο κέινο ηεο Αληηπξνζσπείαο ηνπ
Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ ζηελ Γ΄ ζην Ν. Γειρί Ηλδηώλ ην 1961 θαη ζηελ Γ΄ ζηελ
Οπςάια ηεο ΢νπεδίαο ην 1968. ΢πκκεηείρε θαη ζε πνιιέο άιιεο κηθξόηεξεο
ζπλαληήζεηο ζηε Γελεύε θαη ζ' άιια Δπξσπατθά Κέληξα, όπσο ζηηο εξγαζίεο ηεο
Δπηηξνπήο Πξνζθύγσλ θαη Δθθιεζηαζηηθήο Βνήζεηαο ην 1969 - 1970 ζηε Γελεύε.
Παξάιιεια πξαγκαηνπνίεζε ζπλαληήζεηο ζηελ Βελεηία θαη ηε Ρώκε κε ην Πάπα
46
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Δ. Γαιαλάθεο, Γηαηί ηα Γξακπνύζηα, (Γύν νκηιίαη ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηνπ θ.θ.
Δηξελαίνπ), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Σύπνηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1971) 4.
47
48
49
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Μαξηπξία Δηξήλεο, (Καζηέιιη Κηζάκνπ:
Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1987) 49.

Παύιν ηνλ 6ν Ρώκεο50 γηα ηελ επαλαθνκηδή ηεο ηίκηαο Κάξαο ηνπ Αγίνπ Σίηνπ, ηνπ
πξώηνπ Δπηζθόπνπ θαη νξγαλσηή ηεο Δθθιεζίαο Κξήηεο, θαη ηειηθά θαηνξζώλεη λα
ηελ επαλαθέξεη ηνλ Μάην ηνπ 1966 ζην Ζξάθιεην ηεο Κξήηεο, ζπκκεηέρνληαο ν ίδηνο
ζηελ απνζηνιή πνπ ηελ ζπλόδεπε από ηελ Βελεηία.
Με ηελ θηινμελία νηθνπκεληθώλ ζπλαληήζεσλ ζην Καζηέιη θαη ζην

κνλαζηήξη ηεο Γσληάο θη αξγόηεξα ζπζηεκαηηθόηεξα ζηελ ΟΑΚ, αιιά θαη ηε
θηινμελία ζπνπδαζηώλ ζηα νηθνηξνθεία ηνπ από ηηο ρώξεο ηεο Αθξηθήο (Οπγθάληα,
Κέλπα θ.ι.π.) θαη ηεο Δπξώπεο (Φηλιαλδία), πνπ έκαζαλ ηελ ειιεληθή γιώζζα,
ζπνπδάζαλε ζε ειιεληθά παλεπηζηήκηα θαη πήξαλ αξγόηεξα εγεηηθέο ζέζεηο ζηηο
Δθθιεζίεο ησλ ρσξώλ ηνπο πξνάγεη ηνλ δηάινγν κεηαμύ ησλ ιαώλ θαη ηελ εηξήλεπζή
ηνπο. Σν παξεθθιήζην ηνπ Αγίνπ Οηθνπκελίνπ, είλαη ραξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα ηεο
νηθνπκεληθόηεηαο πνπ επηδίσθε θαη εθάξκνδε ζε όιε ηνπ ηελ πνηκαληνξία θαη ην
νπνίν θηίζηεθε από ρξηζηηαλνύο λένπο από δηάθνξεο επξσπατθέο ρώξεο (Γαιιία,
Γεξκαλία, Βέιγην, Αγγιία)51. Καηά ηνλ ίδην ηξόπν αλαθαηλίζζεθε θαη ε Μνλή ηνπ
Παξζελώλα, από ζπνπδαζηέο ηνπ Οξγαληζκνύ «Γηεζλήο Υξηζηηαληθή Κίλεζε γηα ηελ
Δηξήλε» από δηάθνξεο ρώξεο, όπσο ην Βέιγην, ηελ Οιιαλδία, ηε Γαιιία θαη ηε
΢θσηία, νη νπνίνη αληαπνδώζαλε ηε θηινμελία κε ην λα δνπιέςνπλ ζηελ νηθνδνκή
κηαο πηέξπγαο ηνπ νηθνηξνθείνπ ηεο Μνλήο52. ΋πσο επίζεο νκάδεο λέσλ, θαηά ην
πιείζηνλ θνηηεηώλ, από δηάθνξεο ρώξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξώπεο θαηαζθήλσζαλ
ζηελ πεξηνρή Νσπήγηα Κηζάκνπ θαη πξόζθεξαλ εζεινληηθή εξγαζία ζην εθεί
αλεγεηξόκελν Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν Νεόηεηνο. Καηά ηνλ ίδην ηξόπν νκάδεο λέσλ
από ην Βέιγην παξέκεηλαλ ζηα ηδξύκαηα ηεο Μεηξνπόιεσο, όπνπ εξγάζζεθαλ, κία
νκάδα ζηηο Βνπθνιηέο ζην ηόηε λέν αλεγεηξόκελν Οηθνηξνθείν, θαη κηα άιιε νκάδα
εξγάζζεθε ζηελ ΢πειηά γηα ηελ νηθνδνκή κεγάιεο αίζνπζαο δηαιέμεσλ θαη μελώλα
ηεο ελνξίαο απηήο.
50
Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008) 39.
51
52
Γξ. Ν. Πεηξνπιάθεο (Δπηκέιεηα έθδνζεο), ΢ηνραζκνί από ηελ Αγία ΢νθία, (Αζήλα: Δθδόζεηο
΢κπξλησηάθε, 1991) 88.

Ζ Μεηξόπνιε, κε πξσηνζηάηε ηνλ Δηξελαίν, δξαζηεξηνπνηήζεθε αθόκα θαη

ζηελ ηεξαπνζηνιή ζε ρώξεο ηεο Αθξηθήο, όπσο ηελ Οπγθάληα, πξνζθέξνληαο
ρξεκαηηθό πνζό θαη ππνηξνθίεο ζε λένπο ηεο εθεί εθθιεζίαο νη νπνίνη επξόθεηην ζηε
ζπλέρεηα λα θνηηήζνπλ ζηα ηδξύκαηα ηεο Μεηξνπόιεσο53. Δπίζεο, αξθεηέο ήηαλ νη
θνξέο πνπ απέζηεηιε βνήζεηα ζε πιεηηόκελεο ρώξεο από πνιέκνπο θαη θπζηθέο
θαηαζηξνθέο. ΋πσο γηα παξάδεηγκα, δώξα ζπκπαξάζηαζεο θαη αιιειεγγύεο (ιάδη
θαη όζπξηα) απέζηεηιε ζηνλ Οξζόδνμν Παηξηάξρε ΢εξβίαο θ. Παύιν θαη ην πνίκληό
ηνπ, πνπ θαηαπνλήζεθαλ θξηθηά από ηνπο εκθπιίνπο πνιέκνπο54.
Σέινο, ε δεκηνπξγία ηεο ΟΑΚ, ελόο ηόπνπ δηαιόγνπ όισλ ησλ Δθθιεζηώλ,
ππήξμε ραξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα ηεο ηδέαο ηεο νηθνπκεληθόηεηαο πνπ δηαθαηείρε
νιόθιεξε ηε δσή ηνπ Δηξελαίνπ.
2. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο
΢ηηο 16 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1971 ν Δηξελαίνο εθιέγεηαη πακςεθεί Μεηξνπνιίηεο

Γεξκαλίαο θαη Έμαξρνο Κεληξώαο Δπξώπεο από ηελ Αγία θαη Ηεξά ΢ύλνδν ηνπ
Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ, ιόγσ ηεο ρεξεύζαο ζέζεο από ηνλ ανίδηκν
Μεηξνπνιίηε Ηάθσβν πνπ ζθνηώζεθε ζε απηνθηλεηηζηηθό δπζηύρεκα. Σελ επόκελε
εκέξα ν Δηξελαίνο ελεκεξώλεηαη κε ηειεγξάθεκα από ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν
ζην νπνίν αλαθέξεηαη: «Δμειέγεηε πακςεθεί Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο ΢πγραξεηήξηα
Παηξηάξρεο Αζελαγόξαο»55. Παξόιν πνπ ε απόθαζε απηή μαθληάδεη ηνλ
Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, θαζώο γίλεηαη ρσξίο ηελ ζέιεζε ηνπ ίδηνπ θαη
ηνπ ιανύ, ε πίζηε ηνπ είλαη κεγάιε θαη πξνζεύρεηαη λα ηνπ δώζεη δύλακε ν Θεόο λα
53
54
55
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δπί ηνλ πνηακόλ Ρήλνλ, (Αζήλαη: 1993) 7.

αληαπνθξηζεί ζην ζέιεκά Σνπ, κε ηελ εμήο πξνζεπρή: «Κύξηε, αλ κε ζηέιλεηο Δζύ ζηε
Γεξκαλία, ζπλόδεπζέ κε. Καη αλ κε ζηέιλνπλ νη άλζξσπνη πάιη πξνζηάηεπζέ κε»56.
Ο ιαόο απνρσξίδεηαη κε νδύλε ηνλ αγαπεκέλν ηνπ πνηκέλα ζηηο 30
Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1972. Αλάκεηθηα ζπλαηζζήκαηα θπξηεύνπλ ηνπο πνιίηεο. Από ηε κία
ληώζνπλ ηηκή πνπ ν Δπίζθνπόο ηνπο ζα αλαιάβεη ην πνίκλην ηνπ Διιεληζκνύ ηεο
δηαζπνξάο ζηε Γεξκαλία θαη από ηελ άιιε ιύπε πνπ ζα έραλαλ ην πνιύηηκν
πεξηδέξαην ηεο επαξρίαο ηνπο.
Αλαρσξεί ινηπόλ από ηελ Κίζακν κε ην πινίν γηα ηνλ Πεηξαηά θαη από εθεί
αεξνπνξηθώο γηα ηε Γεξκαλία, σο πξνθαζήκελνο ηεο λενζύζηαηεο Μεηξόπνιεο ηεο
Γεξκαλίαο, όπνπ ζα ελζξνληζηεί ζηε Βόλλε ζηηο 6 Φεβξνπαξίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο57
ζηνλ Καζνιηθό Καζεδξηθό Ναό Munster παξνπζία ηνπ Παηξηαξρηθνύ Έμαξρνπ
΢εβαζκηόηαηνπ Μεηξνπνιίηνπ ΢ηαπξνππόιεσο, καθαξηζηνύ ηώξα Μαμίκνπ, ηνπ
Κιήξνπ, ησλ Διιεληθώλ Γηπισκαηηθώλ Αξρώλ ηεο Γεξκαλίαο θαη πιήζνπο θόζκνπ.
Παξόληεο ήηαλ εθπξόζσπνη θαη άιισλ Δθθιεζηώλ, όπσο ν Παπηθόο Ννύληζηνο Γξ.
Bafile, κε ζεκαίλνπζεο πξνζσπηθόηεηεο ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο θαη ν Δπίζθνπνο
Kunst κε άιιεο πξνζσπηθόηεηεο ησλ Δπαγγειηθώλ Δθθιεζηώλ Γεξκαλίαο58. ΢ηε
ζπλέρεηα αθνινύζεζε δεμίσζε ζην μελνδνρείν Κέληθζρνθ πξνο ηηκήλ ησλ
ζπκκεηαζρόλησλ όπνπ παξαηέζεθε επίζεκν γεύκα. Ζ ελζξόληζή ηνπ έγηλε κέζα ζε
ελζνπζηώδε θαη ζπγθηλεηηθό θιίκα59. Αθνινύζεζε ν ελζξνληζηήξηνο ιόγνο ηνπ πνπ
ζα θάλεη ηνπο Έιιελεο κεηαλάζηεο λα ηνπ έρνπλ ηπθιή εκπηζηνζύλε. Ο ίδηνο ιέγεη:
«Γηα ηελ Δθθιεζία ηνπ Υξηζηνύ δελ ρξεηάδεηαη λα έρεη θαλείο δηαβαηήξηα θαη
πηζηνπνηεηηθά θνηλσληθώλ θξνλεκάησλ, αιιά κόλνλ ηελ ελ Υξηζηώ πηνζεζία» 60,
θεξδίδνληαο ηελ εκπηζηνζύλε ησλ Διιήλσλ κε ηνλ απιό θαη παξάιιεια πινύζην θαη
ζπγθηλεηηθό ιόγν ηνπ. Δθείλν όκσο πνπ έθαλε ηνπο Έιιελεο κεηαλάζηεο λα
56
Γ. Γξόιιηνο, «Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, σο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο (1972-1980)», ζην:
Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008)182.
57
58
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δπί ηνλ Πνηακόλ Ρήλνλ, (Αζήλαη: 1993)
17.
59
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο 1νλ (1972), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο
Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο Δπξώπεο) 15.
60
Γ. Γξόιιηνο, «Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, σο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο (1972-1980)», ζην:

εκπηζηεπηνύλ ην πξόζσπν ηνπ Δηξελαίνπ ήηαλ ην αληδηνηειέο ελδηαθέξνλ ηνπ γηα

ηνπο ίδηνπο. Δπηζθέπηεηαη ηνπο Έιιελεο νπνπδήπνηε εξγάδνληαη, ζηα ζπίηηα ηνπο, ζηα
λνζνθνκεία θαη ζηνπο δξόκνπο πνπ ηνπο ζπλαληά ηνπο κηιά θαη ηνπο πείζεη λα έξζνπλ
ζηελ εθθιεζία. Δθεί όπνπ ζα έβξηζθαλ αλζξώπνπο πνπ ζα ηνπο θαηαιάβαηλαλ θαη ζα
θαηαλννύζαλ απηό πνπ έθαλαλ νη Έιιελεο, λα θύγνπλ από ηελ παηξίδα ηνπο θαη λα
κεηαβνύλ ζε κία άιιε ρώξα, αλαδεηώληαο κία θαιύηεξε δσή γηα ηνπο ίδηνπο θαη ηηο
νηθνγέλεηέο ηνπο.
Ζ Ηεξά Μεηξόπνιε Γεξκαλίαο θαη Δμαξρία Κεληξώαο Δπξώπεο ηδξύζεθε από

ην Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν κε ηνλ Ηδξπηηθό ΢πλνδηθό θαη Παηξηαξρηθό Σόκν ζηηο
17 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1963, κε έδξα ηελ ηόηε πξσηεύνπζα ηεο Οκνζπνλδηαθήο
Γεκνθξαηίαο ηεο Γεξκαλίαο, ηε Βόλλε. ΋ηαλ αλέιαβε ν Δηξελαίνο ην 1972, ηελ εθεί
πνηκαληνξία ηεο Μεηξόπνιεο, έπξεπε λα ηελ αλαδηνξγαλώζεη θαη λα ηελ
αλαζπζηήζεη. Έπξεπε αξρηθά λα βξεη ηνπο θαηάιιεινπο ζπλεξγάηεο γηα λα θάλεη ην
όξακά ηνπ πξαγκαηηθόηεηα. Μεηά από πξόηαζε ηνπ ίδηνπ γίλεηαη πηζηόο βνεζόο ηνπ
ν Απγνπζηίλνο Λακπαξδάθεο από ηελ Κίζακν, Δπίζθνπνο Διαίαο, ρεηξνηνλεζείο 26
Μαξηίνπ 1972 ζηελ Φξαγθθνύξηε θαη παξέκεηλε ζηε ζέζε απηή έσο θαη ην ηέινο ηεο
δηαθνλίαο ηνπ Μεηξνπνιίηνπ61. Μεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Διιάδα, ν
Απγνπζηίλνο ζα αλαιάβεη ζηηο 8 Ννεκβξίνπ 1980 ηε ζέζε ηνπ εθεί Μεηξνπνιίηε
Γεξκαλίαο θαη ζα ζπλερίζεη ην έξγν ηνπ Δηξελαίνπ. Ο Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο από
ην 1973 ζηειερώλεη ην Μεηξνπνιηηηθό Κέληξν κε δύν γξακκαηείο, κία Γεξκαλίδα θαη
κία Διιελίδα, θαη κε ηνπο Γεξκαλνύο λνκηθό θαη ινγηζηηθό ζύκβνπιν62. Αξγόηεξα
γίλεηαη αθόκα βνεζόο ηνπ, ν Αξίζηεο θ. Βαζίιεηνο (Σζνπαλάο), ν Θεξκώλ θ.
Γεκήηξηνο θαη ν Πακθίινπ θ. Υξπζόζηνκνο63.
Αθνύ ζηειερώλεη ηε Μεηξόπνιε κε ην θαηάιιειν πξνζσπηθό, ιίγνπο κήλεο

κεηά ζέηεη ζε εθαξκνγή ηνλ εγθεθξηκέλν Υάξηε ηεο Μεηξνπόιεσο ηεο Γεξκαλίαο θαη
61
Α. Παπαδεξόο, «Μεηξνπνιίηνπ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνπ ζπλνπηηθή ρξνλνινγηθή δηαδξνκή
(επηινγή)», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο:
62
Η. Φαξάθεο, «Γεξκαλίαο Δηξελαίνπ, θείκελα πξνο ηεξείο θαη ελνξίεο», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο
(Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά
Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008) 201.
63
17.

ζηηο 13 Ννεκβξίνπ 1974 ζα δεκνζηεπζεί ν Νόκνο 65/74 ηνπ Οκνζπνλδηαθνύ

Κξάηνπο ηεο Βόξεηαο Ρελαλίαο – Βεζηθαιίαο «Πεξί παξνρήο δηθαησκάησλ Ννκηθνύ
Πξνζώπνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ εηο ηελ Διιεληθήλ Οξζόδνμνλ Μεηξόπνιηλ Γεξκαλίαο
από 29 Οθησβξίνπ 1974». Αξγόηεξα θαη άιια θξαηίδηα ζα αλαγλσξίζνπλ ηελ
Διιελνξζόδνμε Μεηξόπνιε Γεξκαλίαο πνπ έγηλε ε ηξίηε επίζεκε Δθθιεζία κεηά ηε
Ρσκαηνθαζνιηθή θαη ηελ Πξνηεζηαληηθή. Σν γεγνλόο απηό ηεο αλαγλσξίζεσο ηεο
Μεηξνπόιεσο ζε Ννκηθό Πξόζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ ηνπο έδηλε ηε δπλαηόηεηα λα
θάλνπλ αγνξαπσιεζίεο, λα ρηίδνπλ, λα απνθηήζνπλ πιήζνο λαώλ θαη πλεπκαηηθώλ
θέληξσλ, αιιά θαη λα πξνζηαηεύεηαη ε Μεηξόπνιε από ηνλ γεξκαληθό λόκν.
Παξάιιεια θξνληίδεη λα κηιήζεη ζε ηεξείο θαη ηνπο πξνζθαιεί λα

ζπζηξαηεπζνύλ ζην έξγν ηνπ Υξηζηνύ, δηπιαζηάδνληαο ηνπο ίδηνπο θαη ηηο ελνξίεο.
Πξσηαξρηθό ηνπ κέιεκα είλαη λα θαηαξηίζεη ηνπο ηεξείο θαη λα ηνπο εμνπιίζεη κε
εθόδηα κε ζθνπό ηε δεκηνπξγία ελνξηώλ ζε θάζε πόιε όπνπ δηέκελαλ έιιελεο γηα λα
κε ρξεηάδεηαη λα κεηαβαίλνπλ ζε καθξηλέο ελνξίεο θαη λα ηαιαηπσξνύληαη κε ηηο
απνζηάζεηο. Δμήγαγε πιήζνο ηεξαηηθώλ ζπλεδξίσλ κε ζθνπό ηελ επηκόξθσζή ηνπο,
εθθξάδνληαο ηελ αγάπε ηνπ πξνο ηνπο ηεξείο θαη ην πνίκληό ηνπ. Να ζεκεησζεί από
ην 1972 έσο ην 1979 δηελεξγήζεθαλ 13 ηεξαηηθά ζπλέδξηα, θαη 41 ηεξείο δηαθνλνύλ
ζηηο ελνξίεο ηεο Μεηξνπόιεσο ηεο Γεξκαλίαο πνπ ζπδεηήζεθαλ ζέκαηα ησλ
πξνβιεκάησλ πνπ πξνέθππηαλ, όπσο ηε δηακνλή ησλ Διιήλσλ, ηε βνήζεηα όισλ
εθείλσλ πνπ δελ είραλ θαηνηθία, ην πξόβιεκα ηεο πξνζηαζίαο ηεο ώξαο ηεο εξγαζίαο
ησλ γνλέσλ, ηε δεκηνπξγία παηδηθώλ ζηαζκώλ, ηελ νξγάλσζε εθζέζεσλ ιατθήο
ηέρλεο θαη εθδξνκώλ θαζώο θαη ηεο ηέιεζεο Θ. Λεηηνπξγίαο εληόο ησλ θπιαθώλ. Ζ
κηζζνδνζία θαη ε αζθάιηζε ηνπ θιήξνπ ήηαλ έλα δσηηθήο ζεκαζίαο πξόβιεκα πνπ
ιύζεθε επί ησλ εκεξώλ ηνπ Δηξελαίνπ, ην νπνίν θαηάθεξε κεηά από πνιιέο θαη
επίκνλεο πξνζπάζεηεο, κέζσ ησλ αιιεπάιιεισλ επηζηνιώλ ηνπ. Μόιηο ηέζζεξηο
κήλεο κεηά πνπ αλέιαβε, ηνλ Μάην ηνπ 197264, εξγάζζεθε ζπζηεκαηηθά κε όιν ην
επηηειείν ηνπ θαη κε ζπλερείο επηθνηλσλία κε ηηο γεξκαληθέο ππεξεζίεο, όηαλ ηειηθά
θαηνξζώλεη ηελ ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε θαη ηε ζπληαμηνδόηεζή ηνπο.
64
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο 2νλ (1972), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο

Οη ελνξίεο πνπ αξρηθά ήηαλ 28 θαη ζηε ζπλέρεηα απμήζεθαλ ζε 47,

ζηεγάζηεθαλ ηελ πξώηε πεξίνδν ζε λανύο ή βνεζεηηθέο αίζνπζεο ησλ γεξκαληθώλ
λαώλ. Οη ζπλζήθεο εθεί ήηαλ δύζθνιεο, έπξεπε πνιιέο θνξέο λα θαζαξηζηεί ν ρώξνο
πξηλ ρξεζηκνπνηεζεί ή άιιεο πάιη θνξέο έπξεπε λα καδεύνπλ όια ηα ζθεύε γηα λα
αθήζνπλ θαη πάιη ειεύζεξν ην ρώξν, ελώ ν εμνπιηζκόο ηεο εθθιεζίαο ήηαλ
πξόρεηξνο θαη απηόο, θαη ρξεζηκνπνηνύζαλ θηβώηηα κε άκκν γηα θεξνζηάηεο θαη ην
πνιύ πνιύ λα είραλ κία θνξεηή εηθόλα. Πνιιέο ήηαλ νη θνξέο πνπ παξαρσξήζεθαλ
ρώξνη από ηελ Καζνιηθή θαη Δπαγγειηθή Δθθιεζία κε ζθνπό ηελ ίδξπζε λέσλ
νξζόδνμσλ λαώλ πξνο εμππεξέηεζε ησλ αλαγθώλ ηνπ πνηκλίνπ. Παξαθάησ
αλαθέξνπκε κεξηθνύο από ηνπο ηεξνύο λανύο πνπ ηδξύζεθαλ επί αξρηεξαηείαο ηνπ: 1)
Γύν Η.Ν. Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ ζην Λνπληβηρζράθελ65, 2) Αλαιήςεσο ηνπ
΢σηήξνο ζην Βεξνιίλν66, 3) Απνζηόινπ Παύινπ ζην Μπίιεθειλη, 4) Παύινπ θαη
Πέηξνπ ζηελ ΢ηνπηγθάξδε67, 5) Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ ζην Αζάθελκπνπξγθ,
6) Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ68 θαη Μεηακνξθώζεσο ηνπ ΢σηήξνο Υξηζηνύ ζην
Μόλαρν, 7) Πξνθήηε Ζιία ζηε Φξαλθθνύξηε69, θαη νη λέεο ελνξίεο: 1) Αγίνπ
Γεσξγίνπ Αλαηνιηθήο Κνισλίαο θαη πεξηρώξσλ, 2) Αγίνπ Γεσξγίνπ Ίδεξινλ θαη
πεξηρώξσλ, 3) Αγίνπ Γεσξγίνπ Μνλάρνπ, 4) Αγίνπ Γεκεηξίνπ Υέξηελ θαη
πεξηρώξσλ, 5) Κνηκήζεσο ηεο Θενηόθνπ Ληνύληελζάηλη θαη πεξηρώξσλ, 6) Αγίνπ
Δηξελαίνπ Υάγθελ θαη πεξηρώξσλ, 7) Αλαιήςεσο Κπξίνπ Γπηηθήο ΢ηνπηγθάξδεο θαη
πεξηρώξσλ, 8) Αγίνπ Γεσξγίνπ Λύκπεθ, Φιέλζπνύξγ, 9) θαη Αγίαο Αηθαηεξίλεο
Βξέκεο70.
Δπίζεο, κπόξεζε λα δεκηνπξγήζεη ηα ελνξηαθά πνιηηηζηηθά θέληξα Αλνβέξνπ

(1972), ηνπ Ακβνύξγνπ (1976), ηνπ Νηόξηκνπγθ (1971), ρώξνπο ζπγθεληξώζεσο ζην
65
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο Μάξηηνο – Απξίιηνο (1973), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή
Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο Δπξώπεο) 14.
66
Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο Μάηνο – Ηνύληνο (1976), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο
Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο Δπξώπεο) 15.
67
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο Απξίιηνο – Μάηνο - Ηνύληνο (1978), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή
68
69
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο Μάξηηνο – Απξίιηνο (1974), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή
70

Βεξνιίλν (1976) θαη ηελ ΢ηνπηγθάξδε (1976)71, θαζώο θαη εθθιεζηαζηηθά θέληξα
ζην Μόλαρν θαη ζηε Φξαγθθνύξηε72 ζηα νπνία θνίηεζαλ δεθάδεο λένη,
ςπραγσγήζεθαλ θαη επσθειήζεθαλ από απηά. ΋ξηζε ην θαηάιιειν πξνζσπηθό γηα
ηε δεκηνπξγία θαη δηαηήξεζε θαηάιιεισλ ρώξσλ εμνπιηζκέλα κε γξαθεία, αίζνπζεο,
βηβιηνζήθεο γηα ηελ αλάγλσζε βηβιίσλ θαη αίζνπζεο δηαιέμεσλ θαη ςπραγσγίαο.
Δθεί πξαγκαηνπνηνύληαλ ε θαηήρεζε, καζήκαηα θαη ζπδεηήζεηο κε ηνπο ηεξείο,
εθπαηδεπηηθνύο θαη άιινπο, δηνξγάλσζε εθδειώζεσλ θαη ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο.
Ίδξπζε αθόκα δύν Ηλζηηηνύηα Οξζνδόμνπ Θενινγίαο, έλα ζην Μόλαρν θαη έλα ζην
Μύλζηεξ73.
Οη ελνξίεο Βνύπεξηαι, Υάγθελ θαη Λνπληεζάηη, Ααρέλ θαη Αλαιήςεσο

΢ηνπηγθάξδεο74 ίδξπζαλ ζρνιέο θνπηηθήο θαη ξαπηηθήο ζηηο νπνίεο θνηηνύζαλ 150-
200 γπλαίθεο. Ζ θνίηεζε ζην πξώην ήηαλ δσξεάλ θαη ζην δεύηεξν έδηλαλ εθαηό
κάξθα γηα όιε ηελ πεξίνδν θνίηεζεο. Ζ δηάξθεηα ησλ ζπνπδώλ θξαηνύζε έλαλ ρξόλν
θαη ηειεηώλνληαο από απηό, ηνπο ρνξεγνύληαλ έλα πηζηνπνηεηηθό θαη ζα κπνξνύζαλ
λα εξγαζηνύλ ζε εξγνζηάζηα θαη βηνηερλίεο. Καη ζηελ Καξιζξνύε δεκηνπξγήζεθε
ζρνιή Ξπινγιππηηθήο όπνπ ν παπάο ηεο πεξηνρήο κάζαηλε ηελ ηέρλε ζηνπο λένπο πνπ
ζα αμηνπνηνύζαλ αξγόηεξα νη ίδηνη γηα λα γίλνπλ επαγγεικαηίεο θαη λα
δεκηνπξγήζνπλ ηα δηθά ηνπο θαηαζηήκαηα75. Ζ θνίηεζε ζε απηήλ θξαηνύζε δύν κε
ηξία εμάκελα. Γεκηνπξγήζεθαλ επίζεο ζρνιέο θνκκσηηθήο θαη νηθνθπξηθήο, ζρνιέο
ρνξώλ γηα ηελ εθκάζεζε ησλ παξαδνζηαθώλ ρνξώλ κε ζθνπό ηε δηαηήξεζε ησλ
εζίκσλ, ηκήκαηα γεξκαληθώλ γηα ηελ θαιύηεξε έληαμή ηνπο ζηελ Γεξκαλία, ώζηε λα
κπνξέζνπλ αβίαζηα λα βξνπλ εξγαζία, ηκήκαηα εθκάζεζεο ειιεληθώλ θαη αγγιηθώλ,
71
72
1976) 147.
73
74
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο Ηαλνπάξηνο – Φεβξνπάξηνο (1976), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή
75
Ε. ΢ηάιηνο, Ο Άλζξσπνο θαη ην Ράζν - Πνξεία κηαο ΢πλείδεζεο, (Αζήλα: Δθδόζεηο Γξαθηθέο
Σέρλεο, 1976) 148.

ζρνιή εθκάζεζεο βπδαληηλήο κνπζηθήο, ειεθηξνληθώλ ππνινγηζηώλ76 θαη

77
θηιαλζξσπηθνί ζύιινγνη .
Ζ Μεηξόπνιε Γεξκαλίαο από ην 1963 πνπ ηδξύζεθε ζηεγάδνληαλ ζε έλα

κηθξό θαη παιηό ελνηθηαδόκελν νίθεκα, αθαηάιιειν λα ζηεγάζεη ην Μεηξνπνιηηηθό
Κέληξν. Αξγόηεξα ην 1976 ζα θάλεη πξαγκαηηθόηεηα ην όξακά ηνπ πνπ πνιινί δελ
πίζηεςαλ. ΢ηηο 26 Ηνπλίνπ ζα κεηαθνκίζνπλ ζην λέν Μεηξνπνιηηηθό Κέληξν ζην Buel
ηεο Βόλλεο78. Δθεί ζα ζηεγάζεη θαη ηνλ λαό ηεο Αγίαο Σξηάδνο πνπ εγθαηληάζζεθε
ηελ Κπξηαθή ηεο Πεληεθνζηήο, 18 Ηνπλίνπ 1978, θαη ηξεηο κέξεο κεηά έγηλε ε πξώηε
δνμνινγία θαη δεμίσζε παξνπζία Διιήλσλ θαη Γεξκαλώλ. Ο Ναόο αγηνγξαθήζεθε
θαη έγηλε ην Οξζόδνμν Δθθιεζηαζηηθό Κέληξν ηεο Βόλλεο όπνπ επηζθέπηνληαλ
πιήζνο ζρνιείσλ γηα λα μελαγεζνύλ θαη λα ελεκεξσζνύλ ζρεηηθά κε ηελ νξζόδνμε
αγηνγξαθία79. Σν ζπγθξόηεκα πεξηιάκβαλε γξαθεία, όπνπ ζα δηεθπεξαηώλνληαλ όιεο
νη δηνηθεηηθέο ππνρξεώζεηο, αίζνπζα ππνδνρήο θαη μελώλεο γηα ηελ θηινμελία ησλ
επηζήκσλ θαη πξνζθεθιεκέλσλ αιιά θαη θιεξηθνί θαη ιατθνί όπνπ ζα κεηέβαηλαλ
εθεί γηα θάπνην ζπλέδξην πνπ ζα πξαγκαηνπνηνύληαλ θαζώο θαη ηελ θαηνηθία ηνπ
Μεηξνπνιίηε πνπ ζα απνηεινύζε ην νξκεηήξην ηνπ γηα αλάπαπζε.
΋πσο αθξηβώο έθαλε θαη ζηελ Διιάδα έηζη αγσλίζηεθε θαη θαηά ηελ
πνηκαληηθή ηνπ δηαθνλία ζηελ Γεξκαλία, πξνθεηκέλνπ λα ρεηξαθεηήζεη ηε γπλαίθα
θαη λα ηελ θάλεη ρξήζηκν κέινο ηεο θνηλσλίαο. Με αθνξκή ινηπόλ έλα πεξηζηαηηθό
θαηά ηελ επίζθεςή ηνπ ζε εξγνζηάζηα ηεο Burda Darmstaat όπνπ εξγάδνληαλ
δεθάδεο γπλαίθεο ζε απηά, ζπλάληεζε κία ειιελίδα πνπ ζθνύπηδε ηηο ηνπαιέηεο.
Δθείλε θξύθηεθε θαίλεηαη από ληξνπή. ΋ηαλ γύξηζε ην βξάδπ ζηελ Βόλλε ζθέθηεθε
όηη αλ νη 200.000 Διιελίδεο πνπ ζθνππίδνπλ ζηε Γεξκαλία έρνπλ ην θόκπιεμ ηεο
76
Γ. Γξόιιηνο, «Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο (1972-1980)», ζην:
77
78
79

θαησηεξόηεηαο, πόζε κεγάιε δεκηά ζα θάλε απηό ζην ιαό80. Με ηε ζθέςε όηη νη
γπλαίθεο πξέπεη λα βξνπλ έλαλ ηξόπν λα θαιιηεξγήζνπλ ην πλεύκα ηνπο, λα
απνθηήζνπλ γλώζεηο θαη λα επηκνξθσζνύλ θαη έρνληαο ηελ εκπεηξία από ηε
δεκηνπξγία ησλ ζπιιόγσλ ζηελ Διιάδα ζθέθηεθε ηελ ίδξπζε ησλ εθθιεζηαζηηθώλ
ζπκβνπιίσλ, πνπ ιεηηνπξγνύζαλ ζαλ κία κηθξή Βνπιή, δειαδή επηηξνπέο θαη νκάδεο
νξζνδόμνπ δηαθνλίαο. Ζ «Οξζόδνμε Γηαθνλία» δεκηνπξγήζεθε κε ζθνπό ηελ
επίζθεςε ζε λνζνθνκεία, θπιαθέο θαη ζε ζπίηηα νπνπδήπνηε ππήξραλ αζζελείο θαη
άπνξνη θαη ρξεηάδνληαλ ηελ βνήζεηά ηνπο. Αθόκα ε δεκηνπξγία ησλ ελ ιόγσ
ζπκβνπιίσλ θαη νκάδσλ είραλ ζθνπό ηνλ ζπληνληζκό ησλ έξγσλ γηα ηε κέξηκλα ηεο
λεόηεηαο θαη ησλ γεξόλησλ, ηελ εμνηθνλόκεζε πόξσλ θαη γεληθόηεξα ηελ νξγάλσζή
ηνπο. Λατθνί θαη πηζηνί εξγάδνληαλ καδί θαη αδηάθνπα γηα ηελ επίιπζε ησλ
πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνύζαλ ζξεζθεπηηθά, εθθιεζηαζηηθά θαη θνηλσληθά ζέκαηα
ηεο ελνξίαο81. Οη γπλαίθεο αλαιακβάλνληαο ζέζεηο ζε αμηώκαηα, όπσο Πξόεδξνο ηνπ
ζεζκνύ, αληηπξόεδξνο, γξακκαηέαο ζα έδηλε ηηκή ζην πξόζσπό ηεο θαη ζα έλησζαλ
όηη είλαη ζεκαληηθέο θαη πξνζθέξνπλ θη απηέο ζην θνηλσληθό ζύλνιν.
Σν έηνο 1978 ζπγθξνηεί ζηελ ΢ηνπηγθάξδε82, ηελ Οκνζπνλδία ησλ Δηαηξεηώλ

Διιήλσλ Δξγαδνκέλσλ Γεξκαλίαο, ζηεξηδόκελνο ζηελ ηδέα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη
αιιειεγγύεο ηνπ ληόπηνπ ειιεληζκνύ. Γλσξίδνληαο όηη νη Έιιελεο δελ κπνξνύζαλ λα
δηαρεηξηζηνύλ θαη λα επελδύζνπλ ζσζηά ηα ρξήκαηά ηνπο, ηα νπνία κάιηζηα
ππνινγίδνληαλ 3-4 δηζεθαηνκκύξηα κάξθα, ζθέθηεηαη ηελ ίδξπζε Δηαηξεηώλ Λατθήο
Βάζεο ζηελ Διιάδα, ζύκθσλα κε ην πξόηππν ηεο ΑΝΔΚ πνπ ηδξύζεθε ην 1967,
αμηνπνηώληαο ηα ρξήκαηα ησλ Διιήλσλ πνπ δηέκελαλ ζηε Γεξκαλία ζηνλ ηόπν
θαηαγσγήο ηνπο. Γειαδή νη Μαθεδόλεο ζα αμηνπνηνύζαλ ηα ρξήκαηά ηνπο ζηελ
Μαθεδνλία, νη Κξήηεο ζηελ Κξήηε, νη Ζπεηξώηεο ζηελ Ήπεηξν θ.α.83, κε απώηεξν
ζθνπό ηελ απαζρόιεζε ησλ ίδησλ θαη ησλ νηθνγελεηώλ ηνπο θαηά ηελ επηζηξνθή ηνπο
80
81
82
Π. Γεκαλνπνύινπ, Κ. Ενξκπάο, Πεξ. ΢ύλαμε, Σεύρνο 138ν (2016), «Αλαδεηώληαο απάληεζε ζηε
δύζθνιε νηθνλνκηθή ζπγθπξία – Σν νηθνλνκηθό κνληέιν ηνπ κεηξνπνιίηε Δηξελαίνπ Γαιαλάθε»,
(Αζήλα: Έθδνζε ΢πνπδήο ζηελ Οξζνδνμία) 55.
83
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο, (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο
Γξαθηθέο Σέρλεο, 1978) 31.

ζηελ Παηξίδα84, αιιά θαη γηα λα θξαηήζεη δσληαλέο ηηο Διιεληθέο Δπαξρίεο θαη ηελ
Διιάδα γεληθόηεξα. Γπζηπρώο, νη εηαηξείεο απηέο δελ βξήθαλ ηελ αληαπόθξηζε πνπ
πεξίκελαλ85. Παξάδεηγκα κίαο ηέηνηαο εηαηξείαο ππήξμε ε TRANS – EUROKRETA
ζην Ζξάθιεην.
Παξάιιεια ηδξύνληαη παηδηθνί ζηαζκνί ζηελ ελνξία Αγίνπ Γεσξγίνπ ζην

Μόλαρν θαη δύν ζηελ Φξαγθθνύξηε θαη καζεηηθέο εζηίεο ζηηο ελνξίεο Νηύζζειληνξθ
θαη Λνύληβημζραθελ ζηηο νπνίεο νη καζεηέο ηνπ δεκνηηθνύ ζρνιείνπ ειάκβαλαλ
κεζεκεξηαλό γεύκα θαη κειεηνύζαλ ηα καζήκαηά ηνπο86. Ο ζθνπόο ησλ ηδξπκάησλ
απηώλ ήηαλ λα παξακέλνπλ ηα παηδηά ζηνπο ελ ιόγσ ρώξνπο έσο όηνπ νη γνλείο ηνπο
νινθιεξώζνπλ ην σξάξην εξγαζίαο ηνπο.
Ο Δηξελαίνο είρε αθόκα ηδηαίηεξα ηελ έγλνηα ησλ λέσλ. Γλώξηδε όηη νη γνλείο
ηνπο επί ησλ πιείζησλ ήηαλ αγξάκκαηνη θαη όηη δελ είραλ ηα θαηάιιεια κέζα θαη
εθόδηα λα παηδαγσγήζνπλ ηα παηδηά ηνπο. Σαπηόρξνλα, νη λένη επηξξεπείο όπσο είλαη
ζε απηή ηελ ειηθία ππήξρε θόβνο λα παξεθθιίλνπλ από ηε ζσζηή πνξεία πνπ θαζεηί
αξλεηηθό ζα ιεηηνπξγνύζε θαηαιπηηθά θαη αλεμέιεγθηα ζηελ πξνζσπηθόηεηά ηνπο.
Ήζειε λα ηνπο πξνζθέξεη ίζεο δπλαηόηεηεο κε όινπο ηνπο λένπο ηεο Γεξκαλίαο. Με
βάζε ηα παξαπάλσ εξγάζηεθε ώζηε λα δώζεη όια εθείλα ηα εθόδηα ζηνπο λένπο πνπ
ζα ηνπο βνεζνύζε λα ρηίζνπλ κία αμηνπξεπή πξνζσπηθόηεηα. Δπεηδή όκσο δελ είραλ
όινη ηηο ίδηεο νηθνλνκηθέο δπλαηόηεηεο δεκηνύξγεζε έλα ηακείν πνπ ην νλόκαζε
«Φνηηεηηθή Μέξηκλα» κε ζθνπό λα βνεζήζεη όινπο εθείλνπο πνπ δελ είραλ ηελ
νηθνλνκηθή άλεζε λα θνηηήζνπλ, αιιά θαη εθείλνπο πνπ γηα πνιηηηθνύο ιόγνπο δελ
κπνξνύζαλ λα έρνπλ ζπλάιιαγκα κε ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο. Από ηα ιηγνζηά έζνδα ηεο
Μεηξόπνιεο έδηλε ζε θνηηεηέο ππνηξνθίεο 300-500 δξρ ην κήλα γηα λα κπνξνύλ λα
ζπληεξνύληαη. Σν ίδην έθαλε γηα ηνλ θαιύηεξν καζεηή ή καζήηξηα ζε θάζε ζρνιείν,
ζηνπο νπνίνπο πξνζέθεξε 100 κάξθα ζε ρξήκαηα ή ζε βηβιία κέζσ ησλ δξάζεσλ ηεο
Μεηξνπόιεώο ηνπ. Καηνξζώλεη αθόκα λα δηδάζθεηαη ην κάζεκα ηεο Οξζόδνμεο
84
΢. Απνζηνιάθεο, «Βηνγξαθηθό ζεκείσκα γηα ηνλ Δηξελαίν», ζην: Έλα Πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα
ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 219.
85
86
Πεξ. Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, ηεύρνο ΢επηέκβξηνο – Οθηώβξηνο (1973), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή

Θενινγίαο ζηα Γεξκαληθά Παλεπηζηήκηα87 κε ηελ ίδξπζε αξρηθά ηεο έδξαο

Οξζνδόμνπ Θενινγίαο ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Μύλζηεξ θαη αξγόηεξα ε επηηπρία απηή
ζπλερίζηεθε από ηνλ δηάδνρό ηνπ Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο Απγνπζηίλν Λακπαξδάθε
κε επηπιένλ ηέζζεξηο έδξεο ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Μνλάρνπ. Έηζη, ζα κπνξνύζαλ
πιένλ λα επηκνξθώλνπλ ηνλ θιήξν, λα θαιιηεξγνύλ ζενινγηθέο επηζηήκεο θαη
πλεπκαηηθνύο δεζκνύο κε ηηο επξσπατθέο θνηλόηεηεο88 θαη παξάιιεια λα
θαιιηεξγνύλ ην ζενινγηθό δηάινγν κεηαμύ Αλαηνιήο θαη Γύζεο πνπ ηόζν ζεκαληηθό
ήηαλ γη’ απηόλ λα έρνπλ κεηαμύ ηνπο έλα γόληκν δηάινγν. ΢θνπόο ηνπ είλαη λα
αλαζξαθνύλ ηα παηδηά καζαίλνληαο ειιεληθά θαη νξζόδνμε δηδαζθαιία, λα κάζνπλ
ηέρλεο θαη λα ςπραγσγεζνύλ, ώζηε λα γπξίζνπλ πίζσ ζηελ παηξίδα γεκάηνη εθόδηα
γηα ηε δσή.
Ο Δηξελαίνο δελ ήζειε λα μεράζνπλ ηελ παηξίδα ηνπο νη Έιιελεο. Έθαλε

νηηδήπνηε κπνξνύζε λα δηαηεξήζεη ζηε κλήκε ηνπο ηελ ειιελνξζόδνμε παξάδνζε.
Ήζειε λα ηνπο παξεγνξήζεη, λα ηνπο πξνζηαηέςεη από ηνπο θηλδύλνπο πνπ δηέηξεραλ
θαηά ηε δηακνλή ηνπο ζηελ Γεξκαλία, θαζώο γλώξηδε ηηο δπζθνιίεο ηνπο, ηηο
απνγνεηεύζεηο ηνπο, ηηο λνζηαιγίεο από ηελ παηξίδα θαη πόζν ζθιεξά εξγάδνληαλ
κέζα ζε άζιηεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο. Έδσζε όκσο θη έλα βαζύηεξν λόεκα ζηε
κεηαλάζηεπζή ηνπο. Πξνζπαζνύζε λα ηνπο δώζεη ην κήλπκα όηη δελ είλαη ζηελ
Γεξκαλία κόλν γηα λα βγάινπλ έλα θνκκάηη ςσκί αιιά γηα λα δηδάμνπλ ηνπο
Γεξκαλνύο ην ειιελνξζόδνμν ήζνο θαη θεύγνληαο από εθεί ζα άθελαλ ζπνπδαία
έξγα αγάπεο θαη πνιηηηζκνύ πίζσ ηνπο. Καη νη επόκελεο γελεέο όηαλ ζα έβιεπαλ απηά
πνπ άθεζαλ πίζσ ηνπο νη πξόγνλνί ηνπο, ζα ιέλε: «Από εδώ πέξαζαλ νη Έιιελεο»89.
΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ απηή θαζηέξσζε λα ηεινύληαη θάζε ρξόλν ζεκαληηθέο ενξηέο
γηα ηνπο Έιιελεο κεηαλάζηεο ηεο Γεξκαλίαο. Από ηα πξώηα ρξόληα, κεηά ηελ
αλάιεςε ησλ θαζεθόλησλ ηνπ, θαζηεξώζεθε λα ηειείηαη Θεία Λεηηνπξγία ηελ εκέξα
ηεο ενξηήο ησλ Σξηώλ Ηεξαξρώλ γηα ηνπο θνηηεηέο ηεο Γεξκαλίαο, αξρηθά ζηα
87
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ο Υξηζηόο ΢εκάδεςε ηελ Κξήηε, (Υαληά:
Δθδόζεηο Πξνζδνθία, 2013) 10.
88
89

θνηηεηηθά θέληξα θαη ηα παξεθθιήζηα ησλ παλεπηζηεκίσλ, κε ςαικσδίεο θαη νκηιίεο

ζρεηηθέο κε ηελ εκέξα θαη ζηε ζπλέρεηα ε ενξηή απηή θαζηεξώζεθε λα ενξηάδεηαη πην
επίζεκα κε εθθιεζηαζκό όισλ ησλ ειιεληθώλ ζρνιείσλ ηεο Γεξκαλίαο κε ζρεηηθέο
πάιη νκηιίεο από ηεξείο θαη εθπαηδεπηηθνύο. Σν ίδην έθαλαλ θαη ηα παηδηά ησλ
Γεκνηηθώλ ΢ρνιείσλ κε εθθιεζηαζκό θαη ζρνιηθή ενξηή. Μία αθόκε ενξηή πνπ
θαζηεξώζεθε λα ενξηάδεηαη θάζε ρξόλν από ην 1974 θη έπεηηα ήηαλ απηή ησλ Αγίσλ
Κπξίιινπ θαη Μεζόδηνπ, κε ηελ ππνζηήξημε ηνπ Γεκάξρνπ ηεο πόιεο, πνπ
πξαγκαηνπνηνύληαλ ζηελ πόιε Διιβάλγθελ ζηελ ΢ηνπηγθάξδε, ζηνλ ηόπν
θπιαθίζεσο ηνπ Μεζνδίνπ. Ζ εκέξα απηή απέθηεζε ηδηαίηεξε ζεκαζία θαζώο θάζε
ρξόλν ζπκκεηείραλ ζηελ πξνζθπλεκαηηθή απηή ζεία ιεηηνπξγία, όιεο νη ελνξίεο ησλ
θξαηηδίσλ Βάδεο, Βπξηεκβέξγεο θαη Βαπαξίαο. Δπίζεο, θαζηεξώζεθε έλα παλεγύξη
ζην Olpe, αιιά θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Γεξκαλίαο, όπνπ ζπγθέληξσλε ηνπιάρηζηνλ
20.000 πηζηνύο θάζε ρξόλν. Ο αγηαζκόο ησλ πδάησλ ζε ιίκλεο θαη πνηάκηα (Ρήλνο,
Νέθαξ, Μάτλ θ.ι.π.). ύζηεξα από εληνιή ηνπ ηνλ αγηαζκό έθαλαλ νη ηεξείο, θη απηό
ην κηκήζεθαλ ζε κεξηθά κέξε θαη νη θαζνιηθνί ηεξείο90. Σα Φώηα, νη γηνξηέο ησλ
πνιηνύρσλ αγίσλ ζηα θέληξα ησλ ελνξηώλ, θαζώο θαη ε εκέξα ηνπ αιινδαπνύ
ζπκπνιίηε91 ήηαλ ηειεηέο πνπ θαζηεξώζεθαλ λα ηεινύληαη θάζε ρξόλν. ΋ιεο απηέο νη
εθδειώζεηο είραλ ζθνπό λα δηαηεξήζνπλ δσληαλά ηα ήζε θαη έζηκα ησλ Διιήλσλ θαη
λα κελ αθνκνηώλνπλ μέλεο ζπλήζεηεο θαη έζηκα. ΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ αθόκα λα
δεκηνπξγήζεη δεζκνύο ηεο Γεξκαλίαο κε ηνλ Διιεληζκό ηειεί εζπεξηλό ζηνλ ηάθν
ηεο Βπδαληηλήο Πξηγθίπηζζαο Θενδώξαο, ζηελ Pantaleon Kirche ηεο Κνισλίαο, όπνπ
παξαβξέζεθαλ εθηόο από νξζόδνμνπο ιατθνύο θαη ηεξείο, ΢έξβνη, Άξαβεο, Ρώζνη
θ.α., ν Καξδηλάιηνο θαη Αξρηεπίζθνπνο ηεο Κνισλίαο κε κεγάιε αληηπξνζσπεία
θιεξηθώλ θαη ιατθώλ ηεο Δπηζθνπήο ηνπ92. Αθνύ θαηαηέζεθε από θνηλνύ ζηεθάλη,
ζπδεηήζεθαλ ζέκαηα γηα ηελ ελόηεηα ησλ Δθθιεζηώλ. Σν γεγνλόο απηό δελ
επξόθεηην απιώο γηα κία ζπκθηιίσζε κεηαμύ Αλαηνιήο θαη Γύζεο αιιά ήηαλ
ππόκλεκα γηα ηνλ κέιινλ ηεο Δπξώπεο θαη ηηκή γηα ηνλ Διιεληζκό ηεο Γεξκαλίαο,
90
46.
91
92
61.

δηόηη ήζειε λα απνδείμεη όηη νη Έιιελεο έρνπλ πνιηηηζκό θαη είλαη απηνί πνπ
πξνζέθεξαλ ηηο ξίδεο ηνπο γηα ηελ δεκηνπξγία ηνπ πνιηηηζκνύ γεληθόηεξα.
Ο Δηξελαίνο, θαηά ηελ παξακνλή ηνπ ζηε Γεξκαλία, ζπλέβαιε ηα κέγηζηα γηα
ηνλ νηθνπκεληθό δηάινγν κεηαμύ Αλαηνιήο θαη Γύζεο. Υαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα
απνηειεί ε «Κνηλή Δπηηξνπή ηεο Διιεληθήο Οξζόδνμεο Μεηξόπνιεο Γεξκαλίαο θαη
ηεο Ρσκαηνθαζνιηθήο Δθθιεζίαο ηεο Γεξκαλίαο», ε νπνία ζπζηήζεθε κεηά από
πξόηαζε ηνπ Δηξελαίνπ γηα ηελ εθαξκνγή ελόο δηαιόγνπ αγάπεο πνπ ζα νδεγνύζε
κέζσ ησλ αιιεπάιιεισλ ζπδεηήζεσλ ζηελ ακνηβαία σθέιεηα θαη ζπκθηιίσζε
κεηαμύ ησλ εθθιεζηώλ. Χο αληηπξόζσπνο ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ ππήξμε
πξόεδξνο θαη νξγαλσηήο ησλ ζπλεδξίσλ έλα ζηηο 20-8-1975 γηα ηνλ δηάινγν κε ηνπο
Παιαηνθαζνιηθνύο ζην Chambesy ηεο Διβεηίαο θαη έλα ζηηο 6-8-1976 ζηνλ δηάινγν
κε ηνπο Λνπζεξαλνύο ζην Frieden Wald ηεο Γεξκαλίαο93. Οη ζπλαληήζεηο απηέο
γίλνληαλ θάζε δύν ρξόληα θαη θξαηνύζαλ 8-12 κέξεο θαη είραλ ζθνπό ηνλ δηάινγν
κεηαμύ ησλ Οξζνδόμσλ θαη Παιαηνθαζνιηθώλ, κεηαμύ Θενιόγσλ ηνπ Οηθνπκεληθνύ
Παηξηαξρείνπ θαη ηεο Λνπζεξαληθήο Δθθιεζίαο ηεο Γεξκαλίαο κε ζέκαηα πνπ
πξνεηνηκάδνληαλ από ηνλ πξνεγνύκελν ρξόλν από ηηο Μηθηέο ΢πληνληζηηθέο
Δπηηξνπέο θαη αλαπηπζζόηαλ ζην θαλνληθό ζπλέδξην κε ζπδεηήζεηο, πξνζζέζεηο θαη
δηνξζώζεηο, ώζπνπ ηα θείκελα λα πάξνπλ ηελ ηειηθή ηνπο κνξθή θαη λα ππνγξαθνύλε
από όινπο σο επίζεκα ζενινγηθά θείκελα. Παξάιιεια ζπκκεηέρεη ζηε ΢ύλνδν ηεο
Δπαγγειηθήο Δθθιεζίαο ζην Saarbruken θαη δηαηεξεί γεληθόηεξα άξηζηεο ζρέζεηο κε
ηηο άιιεο δύν θπξηόηεξεο εθθιεζίεο, ηελ Καζνιηθή θαη Δπαγγειηθή. Γελ ππήξρε
θακία δηαθνξά θαη δηακάρε κεηαμύ ηνπο, αληηζέησο ζπλεξγάζηεθαλ άςνγα θαζώο
πνιιέο θνξέο όηαλ ν Δηξελαίνο ηνπο δήηεζε ρώξνπο γηα λα ηειέζεη ιεηηνπξγίεο θαη
αίζνπζεο γηα δηδαζθαιία, εθείλνη αληαπνθξίλνληαλ ρσξίο δηζηαγκό. Ζ θήκε ηνπ είρε
γίλεη ηόζν γλσζηή ζηε Γεξκαλία, ιόγσ ηεο δξάζεο ηνπ εθεί, θαη θαλείο δελ δίζηαζε
λα αληαπνθξηζεί ζηα αηηήκαηά ηνπ. Μάιηζηα πνιιέο θνξέο δηνξγάλσλαλ
ζπγθεληξώζεηο θαη δηάθνξεο εθδειώζεηο κεηαμύ Οξζνδόμσλ, Καζνιηθώλ θαη
93
56.

Πξνηεζηαληώλ κε ζθνπό ηελ νκόλνηα θαη θαιιηέξγεηα ελόο γόληκνπ δηαιόγνπ κεηαμύ
ηνπο94.
Κιείλνληαο, ζεκαληηθέο ππήξμαλ νη ξαδηνθσληθέο νκηιίεο ηνπ Μεηξνπνιίηε

Δηξελαίνπ θάζε ΢άββαην βξάδπ από ηνλ Διιεληθό ξαδηνθσληθό ζηαζκό ηεο
Βαπαξίαο. Σηο νκηιίεο αθξνάδνληαλ όρη κόλνλ άλζξσπνη πνπ δηέκελαλ ζηε Γεξκαλία
αιιά θαη από άιια γεηηνληθά θξάηε. Πνιινί από ηνπο αθξναηέο ηνπο έζηειλαλ
γξάκκαηα θαη απηόο αθνπγθξάδνληαλ ηνπο πξνβιεκαηηζκνύο ηνπο θαη ζηήξηδε ηηο
νκηιίεο πάλσ ζε απηά ηα ζέκαηα.
3. Οη αγώλεο γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Διιάδα
Δλ ησ κεηαμύ, νη εμειίμεηο ζηελ Διιάδα ήηαλ θαηαηγηζηηθέο. Σν 1978 ν ηόηε

Μεηξνπνιίηεο Γνξηύλεο θαη Αξθαδίαο Σηκόζενο (Παπνπηζάθεο) εμειέγε από ηελ
Αγία θαη Η. ΢ύλνδν ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ Αξρηεπίζθνπνο Κξήηεο. Σελ
ζέζε ηνπ ζηελ Μεηξόπνιε Γνξηύλεο θαη Αξθαδίαο ζα δηαδερόηαλ ν Μεηξνπνιίηεο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Κύξηιινο. Απηό είρε σο ζπλέπεηα ηε ρεξεία ηεο ζέζεο ζηελ
Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ. ΋ιν θαη εληείλνληαλ νη θήκεο γηα ηελ επηζηξνθή
ηνπ Δηξελαίνπ από ηε Γεξκαλία θαη ηελ κεηάζεζή ηνπ ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ. Ο Λαόο ησλ δύν επαξρηώλ θαη όρη κόλνλ, είρε μεζεθσζεί. Αθνινύζεζαλ
απνθάζεηο Γεκνηηθνύ ΢πκβνπιίνπ ηνπ Γήκνπ Κηζάκνπ, κε Γήκαξρν ηόηε ηνλ θ.
Αληώλε ΢ρεηάθε, πξνθεηκέλνπ λα πξνηείλνπλ ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ κε ηελ
ειπίδα όηη κία απόθαζε ελόο ζπιινγηθνύ νξγάλνπ ζα είρε κεγαιύηεξε δπλακηθή θαη
ζα κπνξνύζαλ λα επεξεάζνπλ ηελ επηινγή ηνπ πξνζώπνπ πνπ ζα ηνπνζεηνύληαλ
ζηελ Μεηξόπνιε.
Με αθνξκή ηελ ενξηή ηνπ Πνιηνύρνπ ηεο πόιεο ηεο Κηζάκνπ, ηνπ Αγίνπ
΢ππξίδσλα, ζηηο 12 Γεθεκβξίνπ 1979, όπνπ ζα παξαβξίζθνληαλ ε Ηεξά ΢ύλνδνο ηεο
Κξήηεο, θάιεζαλ ηνλ ιαό κε ζρεηηθή αλαθνίλσζε λα παξαβξεζεί ζηελ ιηηάλεπζε ηεο
εηθόλαο ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλνο θαη λα δηαδειώζνπλ κε θνηλή απαίηεζε ηελ
94
Σέρλεο, 1976) 157.

επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ από ηελ Γεξκαλία. Σελ εκέξα εθείλε αθνινύζεζαλ
γεγνλόηα πνπ δελ έρνπλ ζπκβεί πνηέ μαλά ζηελ ηζηνξία ηεο πόιεο. ΢πγθεληξώζεθε
πιήζνο θόζκνπ, από ηελ πόιε ηεο Κηζάκνπ, ηνπ Απνθόξσλα θαη ησλ Υαλίσλ. Ο ιαόο
είρε ηελ απαίηεζε ν Δηξελαίνο λα επηζηξέςεη πίζσ. Ζ απόθαζε ηεο θπγήο ηνπ ήηαλ
θάηη πνπ ζπλέβε ελ αγλνία ηνπ ιανύ θαη παξά ηελ ζέιεζή ηνπ. Σώξα πηα ήηαλ έηνηκνη
λα αγσληζηνύλ θαη λα δηεθδηθήζνπλ απηό πνπ επηζπκνύζαλ. Μεηά ην ηέινο ηεο
ιηηάλεπζεο ηεο εηθόλαο ηέζεθε ην δήηεκα ηεο επηζηξνθήο. ΋κσο αθνινύζεζαλ
ζηηγκέο ακεραλίαο θαη πξνζβνιήο από κέξνπο ηνπ Αξρηεπηζθόπνπ Σηκόζενπ, πξνο
ηνλ πξώελ Γήκαξρν Αληώλε ΢ρεηάθε. Ο Αξρηεπίζθνπνο ηνλ θαηεγόξεζε επζέσο όηη
θάπνηνο ηνλ παξαθηλνύζε θαη πνιιά πξόζσπα ήηαλ ελεξγνύκελα θαη ππνθηλνύκελα95.
Σηο επόκελεο εκέξεο αθνινύζεζαλ ιατθέο ζπγθεληξώζεηο, κε πιήζνο θόζκνπ

θαη θνηλό αίηεκα ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ. Αμέραζηεο ζα κείλνπλ νη
ζπγθεληξώζεηο ηνπ αζελατθνύ ιανύ ηελ 24ε ΢επηεκβξίνπ ζην ζέαηξν «Γθιόξηα»,
ησλ Πεηξαησηώλ ηελ 22α Οθησβξίνπ ζηε κεγάιε αίζνπζα ηεο Αδειθόηεηαο Κξεηώλ
ε «Οκόλνηα», ζηελ Κάληαλν ηελ 8ε Οθησβξίνπ96. Παξάιιεια δεκηνπξγήζεθε κία
επηηξνπή αγώλα ¨Μεγάιε Δπηηξνπή¨ όπσο ηελ νλόκαζαλ ε νπνία ζα είρε ζθνπό ηελ
νξγάλσζε γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ. Γπζηπρώο όκσο ιόγσ ησλ πνιππιεζώλ
κειώλ ηεο ήηαλ αλαπνηειεζκαηηθή θαη έηζη απνθαζίζηεθε ε ζύζηαζε κίαο δεύηεξεο
επηηξνπήο κε ιηγόηεξα κέιε, έηζη ώζηε ε επηηξνπή λα είλαη πεξηζζόηεξν δηαρεηξίζηκε.
Μέιε ηεο Δπηηξνπήο ήηαλ ηόηε ν Γήκαξρνο Κηζάκνπ Αληώλεο ΢ρεηάθεο, νη
αείκλεζηνη Μαλώιεο ΢θνπιάθεο θαη γηαηξόο Νίθνο Καηδνπξάθεο, νη Ννκαξρηαθνί
΢ύκβνπινη Γηάλλεο Κνπθάθεο, θαη Αιέμαλδξνο Σδαηδάλεο. Ξεθίλεζαλ δξάζεηο κε
ζθνπό ηελ επάλνδν ηνπ Δηξελαίνπ. ΢πγθεληξώζεηο ζηελ Κίζακν, ζην ΢έιηλν θαη ζην
Ζξάθιεην, δεκνςήθηζκα πνπ ζύιιεμε ρηιηάδεο ππνγξαθέο από πνιίηεο θαη εζηάιε
ηειεγξάθεκα ζηνπο αξκνδίνπο, δεκνζηεύζεηο ζηνλ ηνπηθό ηύπν θαη απιέο
ζπγθεληξώζεηο – νκηιίεο αθόκα θαη κεραλνθίλεηεο πνξείεο από ηνπο θαηνίθνπο ηεο
πεξηνρήο. Δπηηξνπή ζπζηήζεθε θαη ζηελ Αζήλα γηα ηνλ ίδην ζθνπό από Κηζακίηεο,
95
Α. ΢ρεηάθεο, «Γεζπνηηθά: Ζ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ (Από ηε δηαηύπσζε ηνπ αηηήκαηνο κέρξη ηελ
απαγσγή)», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο:
96

΢ειηληώηεο θαη Απνθνξσληώηεο αιιά θαη κία άιιε επηηξνπή από ζεκαληηθέο
πξνζσπηθόηεηεο ηνπ λνκνύ Υαλίσλ, θαζεγεηέο Παλεπηζηεκίσλ Γηθεγόξνη,
Λνγνηέρλεο θ.α. Ζ επηηξνπή απηή έζηεηιε ηειεγξάθεκα ζηελ Ηεξά ΢ύλνδν Κξήηεο κε
ηελ επηζπκία ηνπο γηα επάλνδν ηνπ Δηξελαίνπ97.
Χζηόζν, ζηηο 23 Ηνπλίνπ 1980 θηάλεη ε δπζάξεζηε είδεζε όηη εθιέγεηαη

Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, ν Αξρηκαλδξίηεο Υαηδεκηράιεο Νεθηάξηνο. Σν
κήλπκα κεηαδόζεθε αζηξαπηαία ζηελ πόιε ηεο Κηζάκνπ. Ζ Ηεξά ΢ύλνδνο ηεο
Δθθιεζίαο ηεο Κξήηεο εμέιεμε άιινλ από ηελ ζέιεζε ηνπ ιανύ. Γύν κόλνλ
κεηξνπνιίηεο ςήθηζαλ ηνλ Δηξελαίν, έλαο ηνλ Υξπζόζηνκν θαη ηέζζεξηο ηνλ
Υαηδεκηράιε98. Σόηε μεθίλεζε κία πξσηνθαλήο δηεθδίθεζε ηνπ αηηήκαηνο κε
ζπγθξνύζεηο θαη πξσηόγλσξεο θηλήζεηο ηνπ ιανύ. Ο θόζκνο μερύζεθε ζηνπο δξόκνπο
θαη ζηηο πιαηείεο, γεκάηνη απνγνήηεπζε θαη δηακαξηπξόκελνη γηα ηελ επηινγή ηνπ
Μεηξνπνιίηε Υαηδεκηράιε. Σα καγαδηά ηεο πόιεο έθιεηζαλ, ζεθώζεθαλ κεζίζηηεο
ζεκαίεο θαη νη θακπάλεο ησλ εθθιεζηώλ ρηππνύζαλ πέλζηκα. Αθνινύζεζαλ
αιιεπάιιειεο ζπλαληήζεηο ηεο Δπηηξνπήο Αγώλα ζηνλ θηλεκαηνγξάθν ‘’Άζηνξ’’
ζην Καζηέιη θαη ζην ζέαηξν ‘’Αθξνπόι’’ ζηελ πόιε ησλ Υαλίσλ, ελώ ζηε ζπλέρεηα
έγηλε θαηάιεςε ζην γξαθείν ηνπ Μεηξνπνιίηε από ηελ επηηξνπή. Δγθαηαζηάζεθαλ
ερεία θαη κηθξόθσλα από όπνπ πξνέβαηλε ζε αλαθνηλώζεηο – ελεκεξώζεηο ν ίδηνο ν
Γήκαξρνο Αληώλεο ΢ρεηάθεο. Καηάιεςε έγηλε θαη ζην ηζηνξηθό κνλαζηήξη ηεο
Γσληάο ζην Κνιπκβάξη από δύν Κηζακίηεο θαη θάπνηνπο ΢ειηληώηεο. Σελ επνκέλε
κέξα έγηλε θαηάιεςε θαη ηνπ θηηξίνπ ηεο Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο από κία
νκάδα δεθαπέληε αηόκσλ από ην ΢έιηλν κε επηθεθαιήο ηνλ Ννκαξρηαθό ΢ύκβνπιν
΢ειίλνπ Αιέμαλδξν Σδαηδάλε. Αθόκα θαη πιίλζνπο έρηηζαλ ζηηο πόξηεο ησλ
εθθιεζηώλ θαη δηαδήισλαλ όηη κόλνλ ν Δηξελαίνο ζα ηηο αλνίμεη. Ζ πόιε ηεο
Κηζάκνπ παξνπζίαδε εηθόλεο εγθαηάιεηςεο. Οη άλζξσπνη είραλ ζηακαηήζεη λα
πεγαίλνπλ ζηηο δνπιεηέο ηνπο ελώ παξάιιεια πιήζνο θόζκνπ καδεύνληαλ ζηελ απιή
ηεο Δπηζθνπήο γηα λα ελεκεξσζεί ζρεηηθά κε ην ζέκα, κέζα από ηηο αλαθνηλώζεηο πνπ
πξνέβαηλαλ ζε θαζεκεξηλή βάζε. Οκηιίεο, παξαηηήζεηο δεκνηηθώλ ζπκβνύισλ θαη
97
98
Β. Μνπζηάθαο, «Μίηξεο ελαληίνλ ελόο ιανύ πξνδνκέλνπ», ζην: Δθεκ. Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 105 (1980), (Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή Αλνπζάθε) 7.

κέιε ζπιιόγσλ θαη κε ζπλζήκαηα από ηνπο ξαδηνθσληθνύο ζηαζκνύο,

ζπκπαξαζηέθνληαλ ζηνλ αγώλα από ηνπο απινύο θαζεκεξηλνύο αλζξώπνπο όπσο ν
αείκλεζηνο Κηζακίηεο ιανπηηέξεο Γεώξγηνο Κνπηζνπξέιεο κέρξη θαη ηνλ Θενιόγν
Κνηλσληνιόγν Καζεγεηή Γεώξγην Μνπζηάθε πνπ ήξζε απνθιεηζηηθά γηα απηό ην
ζέκα από ηελ Αζήλα ζηελ Κίζακν, ν Βνπιεπηήο Υαλίσλ Νηθήηαο Βεληδέινο, ν νπνίνο
ζηε ζπλέρεηα ηαμίδεςε ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε κε ζθνπό ηε ζπλάληεζε κε ηνλ
Παηξηάξρε γηα ην ζέκα ηεο επηζηξνθήο ηνπ Δηξελαίνπ σο θαη ν ηόηε Τπνπξγόο
Δμσηεξηθώλ θ. Μεηζνηάθεο παξαβξέζεθε ζηελ Κίζακν θαη απεύζπλε κήλπκα
ζπκπαξάζηαζεο ζηνλ αγώλα επηηξνπήο θαη ηνλ ιαό ππέξ ηεο επηζηξνθήο ηνπ
Δηξελαίνπ, απεπζύλνληαο ηνπο έθθιεζε λα δηεθδηθήζνπλ ην αίηεκά ηνπο δηαηεξώληαο
όκσο ηηο ηζνξξνπίεο «Αγαπεηνί θίινη ε δήισζε πνπ ζαο θάλσ θαη πάιη είλαη
θαηεγνξεκαηηθή, ζα ήζεια λα ζαο παξαθαιέζσ λα κείλεηε ζηαζεξνί όπσο είζηε ζηελ
άπνςή ζαο, λα ζπλερίζεηε πάληνηε κέρξηο όηνπ, ειπίδσ λα κε βξαδύλεη πάξα πνιύ,
πεηύρνπκε ηνλ ζθνπό καο, ζηελ ίδηα γξακκή, λα απνθύγεηε κόλν εθδειώζεηο νη νπνίεο ή
είλαη αληίζεηεο πξνο ηνλ λόκν ή ππεξβαίλνπλ ηα όξηα ηνπ επηηξεπηνύ, γηαηί ν ζθνπόο
καο είλαη έλαο. Να έιζεη ν Δηξελαίνο ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη δελ
πξέπεη λα γίλνληαη ελέξγεηεο νη νπνίεο κπνξεί λα ην παξεκπνξδίζνπλ»99 ελώ
παξάιιεια απέζηεηιε ηνλ Γηεπζπληή ηνπ δηπισκαηηθνύ ηνπ γξαθείνπ ζηελ
Κσλζηαληηλνύπνιε γηα λα κηιήζεη ζηνλ Παηξηάξρε θαη λα πξνζπαζήζεη λα ηνλ
κεηαπείζεη.
Μία από απηέο ηηο κέξεο δηεγείηαη ν Αληώλεο ΢ρεηάθεο ηελ ώξα πνπ πήγε λα
θάλεη ηελ θαζηεξσκέλε ελεκέξσζε πξνο ηνλ θόζκν από ηελ απιή ηνπ γξαθείνπ ηεο
Μεηξνπόιεσο, ηνπ πέηαμαλ ην κηθξόθσλν από ην ρέξη, ελώ αιινύ δηεγείηαη όηη
θάπνηα κέξα πνπ κπήθε ζην γξαθείν ηεο επηηξνπήο αγώλα άγλσζηνη ηνπ
απαγόξεπζαλ λα κηιήζεη μαλά. Ο ίδηνο αξλήζεθε θπζηθά λα δερηεί ηελ απαγόξεπζε.
Απνρώξεζε από ηελ επηηξνπή θαη καδί ηνπ θαη νη πεξηζζόηεξνη από ηα κέιε ηεο100.
99
Δθεκ. Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 105 (1980), (Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή
Αλνπζάθε) 12.
100
Α. ΢ρεηάθεο, «Γεζπνηηθά: Ζ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ (Από ηε δηαηύπσζε ηνπ αηηήκαηνο κέρξη ηελ
απαγσγή)», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο:
Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008)165.

΢ηηο 29 Απγνύζηνπ ηνπ 1980 ε θαηάζηαζε έθηαζε ζην απνθνξύθσκα. Ο

Δηξελαίνο είρε κεηέβε από ηε Γεξκαλία ζηελ Αζήλα θαη αξγόηεξα θαηέβεθε ζην
ρσξηό ηνπ γηα λα δεεζεί ηνπο γνλείο ηνπ. Δπξηζθόκελνο ζην εζπραζηήξην ηνπ ηεο
Αγίαο ΢νθίαο ζηνλ Απνθόξσλα, απήρζε από κία νκάδα Κηζακηηώλ θαη ΢ειηλησηώλ.
Μεηαθέξζεθε ζηελ Δπηζθνπή ζην Καζηέιη όπνπ από θείλε ηε ζηηγκή ν ΢εβ. θ.
Δηξελαίνο ήηαλ δέζκηνο ηεο αγάπεο ηνπ ιανύ ησλ επαξρηώλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ101.
Σν Καζηέιη από ην ίδην βξάδπ βξέζεθε ζην θέληξν ηνπ παλειιελίνπ θαη ηνπ
επξσπατθνύ ελδηαθέξνληνο. Οη εθεκεξίδεο έγξαθαλ γηα ηελ πξσηνθαλή απηή
θηλεηνπνίεζε ηνπ ιανύ θαη ν Δηξελαίνο έγηλε ε πην πνιπζπδεηεκέλε εθθιεζηαζηηθή
πξνζσπηθόηεηα ηεο πεξηόδνπ εθείλεο.
Ζ εξεκία επαλήιζε κόλνλ όηαλ πηα ε ζέζε ζηε Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ ρήξεπζε θαη παξάιιεια ν Δηξελαίνο είρε απαιιαρζεί από ηα θαζήθνληα ηνπ
Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο, νπόηε όινη πιένλ πεξίκελαλ ηελ θαλνληθή εθινγή ηνπ
Δηξελαίνπ γηα ηελ πιήξσζε ηεο ζέζεο. Καη έηζη ζηηο 26 Ηαλνπαξίνπ 1981 ε Ηεξά
΢ύλνδνο ηεο Δθθιεζίαο ηεο Κξήηεο απνθάζηζε ηελ πιήξσζε ηεο Μεηξνπόιεσο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ κε ηελ εθινγή ηνπ θ. Δηξελαίνπ, ν νπνίνο εθιέρηεθε κε 4
ςήθνπο.
΢ε έληνλν θιίκα ζπγθίλεζεο θαη δεησθξαπγάδνληαο ν ιαόο γηα ηελ ζεηηθή
απόθαζε πνπ έιαβε ε Ηεξά ΢ύλνδνο ν Αξρηεπίζθνπνο Κξήηεο θ. Σηκόζενο, κεηά ηελ
εθινγή δήισζε ζηνπο δεκνζηνγξάθνπο: «Ζ ΢ύλνδνο ζεώξεζε θαζήθνλ ηεο λα θιείζεη
απηό ην ζέκα πνπ θαηάβαζάληζε επί πνιύ θαηξό θαη ηελ Δθθιεζία θαη ηνλ ιαό θαη
εμέιεμε ην Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο θ. Δηξελαίν, Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, δηα ςήθσλ 4
έλαληη 3 απνρσξεζάλησλ. Δπρόκαζηε λα αξρίζεη γηα ηελ Δθθιεζία ηεο Κξήηεο κία
πεξίνδνο εηξεληθή θαη θαξπνθόξα»102. Ακέζσο κεηά ηελ εθινγή ηνπ Δηξελαίνπ έιαβε
ζπγραξεηήξηα ηειεγξαθήκαηα από ηνλ Πξσζππνπξγό θ. Γ. Ράιιε, ηνλ Τπνπξγό
Δμσηεξηθώλ θ. Κ. Μεηζνηάθε θαη από ηνλ Τπνπξγό Παηδείαο θ. Σαιηαδνύξν.
Οη πξνζπάζεηεο γηα ηελ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ δηήξθεζε 14 κήλεο κε
ηεξάζηην αγώλα. Σν εθθιεζηαζηηθό ζέκα ηεο Κηζάκνπ έγηλε παγθξήηην, παλειιήλην
101
Δθεκ. Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 107-108 (1980), (Αζήλα: Δθδόηεο
Φσηεηλή Αλνπζάθε) 3.
102

θαη δηεζλέο θαη ν Δηξελαίνο ην ζύκβνιν εξσηζκνύ θαη ζεκλόηεηαο, αιιά θαη
εθδεκνθξαηηζκνύ ηεο εθθιεζίαο.
4. Β΄ Αξρηεξαηεία
Ο Δηξελαίνο επαλεθιέγεηαη από ηελ Ηεξά Δπαξρηαθή ΢ύλνδν ηεο Κξήηεο

Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ζηηο 26 Ηαλνπαξίνπ 1981, αλαγλσξίδνληαο ν
ηόηε Πξόεδξνο ηεο Γεκνθξαηίαο, θ. Καξακαλιήο, κε Πξνεδξηθό Γηάηαγκα ηελ
επαλεθινγή ηνπ Δηξελαίνπ. Ζ ηειεηή νξθσκνζίαο πξαγκαηνπνηείηαη ηελ 4ε
Φεβξνπαξίνπ 1981 παξνπζία ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο. ΢ε θιίκα
ζπγθίλεζεο θαη παλεγπξηζκνύ πξαγκαηνπνηείηαη 15 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1981 ε
επαλελζξόληζή ηνπ ζην Καζηέιη, ζηελ Δλνξία ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλα103.
Ζ δεύηεξε πεξίνδνο ηεο δηαθνλίαο ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ

θαη ΢ειίλνπ, ιακβάλεη ραξαθηήξα πεξηζζόηεξν πλεπκαηηθό. Βιέπεη κία θνηλσληθή
αιιαγή γύξσ ηνπ θαη πηζηεύεη όηη ν ιαόο έρεη πεξηζζόηεξν αλάγθε έλαλ πλεπκαηηθό
νδεγό, παξά θνηλσληθά έξγα θαη ηδξύκαηα. Γη΄ απηό κεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ ζηελ
Διιάδα μεθηλά έλαλ ππέξηαην αγώλα ππέξ ηεο εηξήλεο, θαζώο πηζηεύεη όηη ε
Δθθιεζία ηνπ Υξηζηνύ, πνπ ην θήξπγκά ηεο είλαη ε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ θαη ηνπ
αλζξώπνπ, δελ κπνξεί λα κείλεη άπξαγε θαη αδηάθνξε ζην παλαλζξώπηλν θαη
παγθόζκην απηό πξόβιεκα. Σν δηάζηεκα απηό κε δηάθνξεο πξσηνβνπιίεο πςώλεη ηε
θσλή θαη ζηξαηεύεη ηηο δπλάκεηο ηεο Μεηξόπνιεο γηα ηελ εηξήλε ησλ ςπρώλ θαη ηελ
εηξήλεπζε ησλ ιαώλ104.
΢πλεξγάζζεθε κε ηνλ Γεκήηξε Καθαβειάθε, πλεπκαηηθό ηνπ ηέθλν, ν νπνίνο

είρε αλαιάβεη ηελ νξγαλσηηθή θαη εθηειεζηηθή επζύλε ελόο πξσηνπνξηαθνύ
πξνγξάκκαηνο γηα ηελ εηξήλε. Αθνινύζεζαλ δξάζεηο πνπ δηήξθεζαλ έσο ην 1987 κε
ηε ζπκκεηνρή δηεζλώλ πξνζσπηθνηήησλ, από όιε ηελ Κξήηε, ηελ Αζήλα θαη ηελ
Θεζζαινλίθε, όπσο ηνλ ΢ακαξάθε Αληώλε - ΢πγγξαθέα, ηνλ Αγγνπξίδε ΢άββα –
103
104
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Μαξηπξία Δηξήλεο, (Καζηέιιη
Κηζάκνπ: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1987) 7.

Θενιόγν, ηνλ Μνπζηάθε Γηώξγν – Θενιόγν, Παπαδάθε Γηώξγν – Θενιόγν, ηνλ

Γηνλύζε Ληάξν – Φπρίαηξν, ηνλ Παπαζπειηώπνπιν ΢πήιην- Γηεπζπληή Μειεηώλ
ΑΣΔ, ηνλ ΢ηαζόπνπιν Μηράιε – Πξύηαλε Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, ηνλ Μπηηζάθε
Δπηύρε – Καζεγεηή Παλεπηζηεκίνπ θαη άιινπο πνιινύο105.
Σα ρξόληα απηά αθνινύζεζαλ ζπκβνιηθέο θηλήζεηο ππέξ ηεο εηξήλεο. ΢ηελ

πεξηθνξά ησλ επηηαθίσλ ηε Μεγάιε Παξαζθεπή θαη ζην ζπλαπάληεκά ηνπο, ζηελ
θεληξηθή πιαηεία ηεο πόιεο, ν ΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο θαη νη ινηπνί ρξηζηηαλνί
θάξθσζαλ έλαλ κεγάιν ζηαπξό ζην θέληξν ηεο πιαηείαο, θαη θξεηηθνί άθεζαλ όπια
σο ζπκβνιηθή πξάμε αθνπιηζκνύ ηεο αλζξσπόηεηαο, έθαςαλ ζηνλ πξναύιην ρώξν
ηεο Δθθιεζίαο ηνπ Μηραήι Αξραγγέινπ, αληί γηα Ηνύδα όπσο ζπλεζίδεηαη θαηά ηελ
ιεηηνπξγία ηεο Αλαζηάζεσο, έλα νκνίσκα ππξαύινπ, ελώ ν Δηξελαίνο γνλαηηζηόο
δηάβαζε κία ζπγθινληζηηθή πξνζεπρή γηα ηελ θαηάξγεζε ησλ όπισλ.
Σα Υξηζηνύγελλα ηνπ ίδηνπ έηνπο δεκηνπξγήζεθε έλα κεγάιν πξνζθύλεκα

εηξήλεο ζην ΢πήιαην ησλ Σνπνιίσλ ‘’Αγία ΢νθία’’ ζηελ Κίζακν, ζπκίδνληαο ηε
γέλλεζε ηνπ Υξηζηνύ ζην ΢πήιαην ηεο Βεζιεέκ, ν Μεηξνπνιίηεο απεύζπλε έλα
κήλπκα εηξήλεο πνπ ην ππέγξαςαλ ρηιηάδεο πξνζθπλεηέο θαη αθνινύζεζε κία
πξσηόηππε ιεηηνπξγία ησλ Υξηζηνπγέλλσλ γηα ηελ εηξήλε. ΢ύκθσλα κε ηε
Γηαθήξπμε θαινύζε νπνηνλδήπνηε άλζξσπν κε ζεηηθή πξόζεζε λα ζπλππνγξάςεη ην
κήλπκα. Παξαθάησ παξαζέηνπκε έλα απόζπαζκα:
- «Νά δηαγλώζεη ηα ζεκεία ησλ θαηξώλ θαη λα ηνικήζεη ηήλ έμνδν άπό ηήλ έλνρε
ζησπή.
- Νά απνθαιύςεη κέ πξνθεηηθή παξξεζία ηηο βαζύηεξεο αίηηεο ηεο δηαλζξώπηλεο
δηρνζηαζίαο θαί ζύγθξνπζεο, θαπηεξηάδνληαο, ρσξίο ζηνραζηηθνύο
ζπκβηβαζκνύο, ηήλ ΑΓΗΚΗΑ θαί ηήλ εηξήλε ηεο ππνηαγήο.
- Νά θαηαδηθάζεη νξηζηηθά θαί ακεηάθιεηα ηήλ θιηκάθσζε ησλ ππξεληθώλ θαί
όπνησλ άιισλ εμνπιηζκώλ θαί ηε ρξήζε ή ηήλ απεηιή ηώλ όπισλ γηα ηήλ
επίιπζε ηώλ δηαλζξώπηλσλ πξνβιεκάησλ.
105

- Νά ζπκβάιεη ζηή δεκηνπξγία θιίκαηνο ακνηβαηόηεηαο θαί εκπηζηνζύλεο

αλάκεζα ζηίο Κπβεξλήζεηο θαί ζηνπο ιανύο θαί ζηνπο ζπλαζπηζκνύο ηώλ ιαώλ,
γηα λά ηεξκαηηζηεί ή πιάλε ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ ηξόκνπ θαί νί ηεξάζηηεο
πλεπκαηηθέο θαη πιηθέο δπλάκεηο, πνύ ηήλ ππεξεηνύλ, λά απνδεζκεπηνύλ θαί λα
ζπκβάινπλ δεκηνπξγηθά ζηελ επνύισζε ηώλ πιεγώλ ηεο πείλαο, ηεο αξξώζηηαο,
ηεο απαηδεπζίαο, ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηεο θάζε ινγήο εθκεηάιιεπζεο.
- Νά απνξξίςεη θάζε ζξεζθεπηηθό επίρξηζκα ηήο δηαλζξώπηλεο ζύγθξνπζεο θαί,
ζέ ζπλεξγαζία κέ ηήλ εγεζία ησλ ζξεζθεηώλ, λά εμαιείςεη θάζε ζξεζθεπηηθή
αίηία θαί κνξθή δηακάρεο, δίδνληαο πξώηε ην παξάδεηγκα θαηαιιαγήο,
ζπλεξγαζίαο, αγάπεο.
Γλσξίδνπκε πώο ό αγώλαο γηα Ε Χ Ζ θαί Δ Η Ρ Ζ Ν Ζ δελ είλαη απνθιεηζηηθό
δηθαίσκα ή θαύρεκα θαλελόο, άιια θαζήθνλ όισλ, θνηλό, παλαλζξώπηλν ! Γέλ
ππάξρνπλ ζύλνξα ζ' απηό ην ζηίβν : Όινη θαινύληαη λά ζπλαληεζνύλ εδώ θαί λά
θξαηήζνπλ γεξά ηό ρέξη ό έλαο ηνπ άιινπό πηζηόο θαί ô άπηζηνο, ό ρξηζηηαλόο θη ό
αιιόζξεζθνο, ό ληνο θη ό γέξνο, ή γπλαίθα θη ό άληξαο. Οπδείο πεξηηηόο. Π ξ ν ζ έ ι ζ ε
η ε π ά λ η ε ο 106!».
΢ηηο 10 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1982 πξαγκαηνπνηείηαη Γηεζλήο Γηάζθεςε ζηελ
Πάληεην ΢ρνιή γηα ηελ απνππξεληθνπνίεζε ηεο Δπξώπεο κε πξσηνβνπιία ηνπ Ο.Ζ.Δ.
πνπ είρε νξγαλώζεη Δβδνκάδα Αθνπιηζκνύ ζηελ νπνία θιήζεθε λα κηιήζεη. Σόηε
πξόηεηλε λα νξγαλσζεί ζηνλ ρώξν ηεο Αθξόπνιεο παγθόζκην ζπλέδξην ζξεζθεηώλ
γηα ηνλ αθνπιηζκό θαη ηελ εηξήλε ηνπ θόζκνπ.
Σν 1982 εγθαηληάδεη επίζεο ζην Καζηέιη ην Κέληξν Μειέηεο Πξνβιεκάησλ
Δηξήλεο (ΚΔ.ΜΔ.Π.Δ.) ζηε Μεηξόπνιή ηνπ, πνπ ζπκκεηείραλ ζπνπδαίεο,
επηζηεκνληθέο, πλεπκαηηθέο, θαιιηηερληθέο θαη αγσληζηηθέο πξνζσπηθόηεηεο, όπσο
επίζεο θαη πνιηηηθά πξόζσπα. Σν δηάζηεκα ιεηηνπξγίαο ηνπ Κέληξνπ Μειέηεο
Πξνβιεκάησλ Δηξήλεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ δεθάδεο εθδειώζεηο θαη δξαζηεξηόηεηεο
ζρεηηθέο κε ην ζέκα. Από ηηο πην ζεκαληηθέο όκσο δξάζεηο ππήξμε απηή πνπ
αθνξνύζε ηελ κεηνλνκαζία ηνπ Αθξσηεξίνπ ΢πάζαο ζε Αθξσηήξη Δηξήλεο, όπνπ
θαζηεξώζεθαλ ηα βξαβεία εηξήλεο γηα ινγνηέρλεο, δηαλννύκελνπο, πνιηηηθέο θαη
εθθιεζηαζηηθέο πξνζσπηθόηεηεο πνπ έρνπλ απνδεδεηγκέλεο δξαζηεξηόηεηεο εηξήλεο.
106
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Μαξηπξία Δηξήλεο, (Καζηέιιη Κηζάκνπ:
Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1987) 52.

Βξαβείν δόζεθε ζηνλ παπά Γηώξγε Ππξνπλάθε, ζηνλ πνηεηή Γηάλλε Ρίηζν θαη ην
Γεξκαλό Γθύληεξ Γθξαο, θαζώο θαη ην βξαβείν ζηνλ Ούινθ Πάικε ζηε κλήκε ηνπ
δνινθνλεζέληνο ΢νπεδνύ Πξσζππνπξγνύ, πνπ απνλεκήζεθε γηα πξώηε θνξά ζηελ
Μειίλα Μεξθνύξε ζε κία ηειεηή εθδήισζεο πνπ έγηλε ζηελ Κίζακν107.
Αθόκα, ζε θεληξηθό ζεκείν ηεο Κνηλόηεηαο Καιεδνλίαο ρηίζηεθε από
θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο κηα εθθιεζία αθηεξσκέλε ζηελ Αγία Δηξήλε. Καηά ηελ
δηάξθεηα ησλ εγθαηλίσλ ζηηο 5 Μαΐνπ ηνπ 1984 έγηλε ε πξώηε ιεηηνπξγία όπνπ εθεί
έγηλε θαη επίζεκα ε κεηνλνκαζία ηνπ Αθξσηεξίνπ. Ζ κεηνλνκαζία είλαη ζπκβνιηθή
θαη αλαθέξεηαη ζην δξάκα ηνπ πξνθήηε Ζζαΐα, πνπ πξνθεηεύεη πσο ζα 'ξζεη έλαο
θαηξόο, πνπ νη ιανί ζα κεηαηξέςνπλ ηα ζπαζηά ησλ ζε αιέηξηα θαη δξαπάληα (Ήζ. 2,
4) θαη ζα πάςνπλ λα πνιεκνύλ. Ζ εθθιεζία δεκηνπξγήζεθε θαη κε ηελ ζπκβνιή ησλ
Μεηξνπνιίηε Λάκπεο θαη ΢θαθίσλ θ. Δηξελαίν θαη ηνπ π. Νηθνιάνπ Βνπηζαδάθε108.
Σόηε πςώζεθε ζπκβνιηθά ε ζεκαία ηνπ Ο.Ζ.Δ. Δλώ ηελ Κπξηαθή 14 ΢επηεκβξίνπ
1986 ήξζε από ηελ ΢νπεδία ε Λίδκπεζ ζύδπγνο ηνπ Ούινθ Πάικε θαη ζπκκεηείρε ζε
κία εθδήισζε ζηνλ λαό ηεο Αγίαο Δηξήλεο. Δθεί έθαλε ηα απνθαιππηήξηα ηεο νδνύ
Ούινθ Πάικε ελώ ηελ ίδηα κέξα απνλεκήζεθε θαη ν ΢ηαπξόο ηεο Δηξήλεο ζηνλ
Πξόεδξν ηνπ Γηεζλνύο Γξαθείνπ Δηξήλεο, Δπίζθνπν Bruce Kent.
Ο Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο κε ηελ επθαηξία ηνπ ενξηαζκνύ ηεο Πεληεθνζηήο
ζε κία πξνζπάζεηα αθύπληζεο θαη δηαξθνύο εγξήγνξζεο ησλ ιαώλ θεξύζζεη ηελ
«Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ» κε κία ζεηξά εθδειώζεσλ πνπ νξγαλώζεθαλ θαη
πξαγκαηνπνηήζεθαλ από ηελ Μεηξόπνιε, ηνπο ηεξείο, θνηλσληθά ζσκαηεία θαη ηνλ
ιαό ηεο Γπηηθήο Κξήηεο, ζηελ Κίζακν, ζηελ Κάληαλν θαη ζηηο Βνπθνιηέο. Οη
εθδειώζεηο απηέο πεξηειάκβαλαλ αλνηρηή ζπδήηεζε κε ηε ζπκκεηνρή εθαηνληάδσλ
πνιηηώλ, θάζε θύινπ θαη ειηθίαο κε νκηιεηέο εμεηδηθεπκέλνπο ζε δηάθνξνπο ηνκείο,
θαιύπηνληαο κία κεγάιε πνηθηιία ζεκάησλ, γεγνλόηα θαη αγσλίεο από ηελ
θαζεκεξηλή ηνπο δσή. ΢θνπόο ησλ εθδειώζεσλ απηώλ ήηαλ λα απνηξέςεη ηηο
αλζξώπηλεο αιινηξηώζεηο πνπ ηνπ επηβάιινληαη θαζεκεξηλά κέζα από ηα νηθνλνκηθά,
107
108
Γ. Καθαβειάθεο, «Ο Δπίζθνπνο ηεο Δηξήλεο Δηξελαίνο θαη νη αγώλεο ηνπ», ζην: Μεηξνπνιίηεο

θνηλσληθά θαη πνιηηηθά ζπζηήκαηα θαη λα επηθνηλσλήζεη ν άλζξσπνο μαλά ειεύζεξα

κε ηνλ εαπηό ηνπ θαη ηνλ Θεό. ΋ιεο νη κεγάιεο αιιαγέο θαη ηα αλαγελλεηηθά
θηλήκαηα ησλ επνρώλ (Γαιιηθή Δπαλάζηαζε, Οθησβξηαλή Δπαλάζηαζε θαη πιήζνο
άιισλ) μεθίλεζαλ από ηε ζθέςε θαη ηε ζπλείδεζε ησλ πξνζσπηθνηήησλ θαη νκάδσλ
θαη δηαδόζεθαλ κεηέπεηηα ζηνλ θόζκν. ΢πκβνιηθά δηαιέγεη ηελ εκέξα ηεο
Πεληεθνζηήο πνπ είλαη εκέξα αλαθαίληζεο θαη αλαδεκηνπξγίαο ηνπ αλζξώπνπ θαη
ηνπ θόζκνπ ζε κία επαλάζηαζε ησλ ζπλεηδήζεσλ, ηελ πλεπκαηηθή δειαδή αθύπληζε
θαη εγξήγνξζε αιιά θαη αληίζηαζε ζηελ αιινηξίσζε ηνπ αλζξώπνπ πνπ
επηβάιινληαη από ηηο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηζηηθέο δνκέο ησλ θαηξώλ109.
Σα επόκελα έηε ζπλερίζηεθαλ νη εθδειώζεηο κε ζέκα ηελ εηξήλε, νη νπνίεο
πξαγκαηνπνηήζεθαλ ππό ηελ αηγίδα Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνύ, ηελ ζπλεξγαζία ηνπ
Ο.Ζ.Δ. ηνπ Γηεζλνύο Γξαθείνπ Δηξήλεο θαη ηεο Έθθιεζεο ηεο Αθξόπνιεο.
Πξαγκαηνπνίεζε επίζεο ηελ πξώηε ρξηζηηαληθή πνξεία εηξήλεο - εηξελνδξνκία από
ην αεξνδξόκην ηνπ πνιέκνπ ζην Μάιεκε σο ην κεγάιν ηζηνξηθό κνλαζηήξη ηεο
Παλαγίαο ηεο Γσληάο ζην Κνιπκβάξη110.
Ο Δηξελαίνο όκσο δελ πεξηνξίδεηαη κόλν ζηηο πξσηνπνξηαθέο εθδειώζεηο γηα
ηελ επνρή εθείλε. ΢πλερίδεη ην έξγν ηνπ, ρηίδνληαο παξεθθιήζηα θαη έξγα πνπ
αθνξνύλ ηε κέξηκλα ησλ λέσλ όπσο ηε δεκηνπξγία ηνπ 2νπ ζπζηήκαηνο Πξνζθόπσλ
Κηζάκνπ, ην έηνο 1995, κε ηελ παξαρώξεζε δύν αηζνπζώλ ηεο Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ
θαη ΢ειίλνπ γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ111.
΢εκαληηθό είλαη ην γεγνλόο όηη επί ηεο Β΄ Αξρηεξαηείαο ηνπ ηδξύζεθαλ
επηπιένλ πελήληα (50) Ηεξνί Νανί θαη επηά (7) παξεθθιήζηα ζε Κίζακν θαη ΢έιηλν.
Σνλ Μάην ηνπ 1986 ηειεί ηα εγθαίληα ηνπ παξεθθιεζίνπ ησλ αδειθώλ Αγίσλ
Κπξίιινπ θαη Μεζνδίνπ, εκέξα ενξηήο ησλ ηεξαπνζηόισλ. Έρεη θαζηεξσζεί
εθδήισζε ζρεηηθή κε ηελ ενξηή ησλ αδειθώλ από ηε Θεζζαινλίθε θαη θσηηζηώλ
109
110
Γ. Καθαβειάθεο, «Ο Δπίζθνπνο ηεο εηξήλεο Δηξελαίνο θαη νη αγώλεο ηνπ», ζην: Μεηξνπνιίηεο
111
Οιηγνζέιηδν θπιιάδην - πξόζθιεζε ΢ώκαηνο Διιήλσλ Πξνζθόπσλ, 2 νπ ΢πζηήκαηνο Πξνζθόπσλ
Κηζάκνπ, κε αθνξκή ηελ ηηκεηηθή εθδήισζε γηα ηνλ Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Δηξελαίν,
κε ζέκα: «΢ηνλ ηππόηε ηνπ ΢ηαπξνύ Δηξελαίν Γαιαλάθε» πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ αίζνπζα ηνπ
Δλνξηαθνύ Κέληξνπ ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλνο ηελ Κπξηαθή 2 Μαΐνπ 1999, 12 .

ησλ ΢ιάβσλ, όπσο αθξηβώο έθαλε θαη ζηε Γεξκαλία. Σν ελ ιόγσ παξεθθιήζη
επηζθέπηνληαη πιήζνο καζεηώλ θαη επηζθεπηώλ.
Σν παξεθθιήζην ηεο Μεηακνξθώζεσο ηνπ ΢σηήξνο ζηα Νσπήγεηα Κηζάκνπ
ζην Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν Νεόηεηαο ζεκειηώζεθε ζηηο 28 Ηνπλίνπ ηνπ 1993. Ζ
εκεξνκελία ενξηαζκνύ ηνπ, 6 Απγνύζηνπ, είλαη ίδηα κε ηελ εκέξα πνπ ξίρζεθε ε
αηνκηθή βόκβα Υηξνζίκα, γηα λα καο ππελζπκίδεη ηελ επζύλε γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο
εηξήλεο ζηνλ θόζκν.
΢ηηο 31 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1996 εγθαηληάδεη ην Πλεπκαηηθό Κέληξν ηνπ Η. Νανύ
Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ, ην νπνίν ζηεγάδεηαη ζηνλ πξναύιην ρώξνπ ηνπ λανύ θαη
θηινμελεί ηνπηθέο εθδειώζεηο όπσο, νκηιίεο, θνπή πίηαο θ.α.112.
Ζ Μεηξόπνιε πνιιέο θνξέο παξαρώξεζε ρώξνπο γηα ηελ δεκηνπξγία
ηδξπκάησλ, όπσο απηόλ γηα ηε ζηέγε παηδηώλ ζην Καζηέιη. Παξαρώξεζε δσξεάλ
νηθόπεδν πεξίπνπ ηξηώλ ζηξεκκάησλ γηα ηελ αλέγεξζε Παηδηθνύ ΢ηαζκνύ113 θαη ην
1991 εγθαηληάζζεθε ζηνλ Πύξγν Κηζάκνπ κε ηελ θηινμελία παηδηώλ ζηηο ζύγρξνλεο
εγθαηαζηάζεηο ηνπ114. Δπίζεο, γηα ηελ δηεπθόιπλζε εγθαηάζηαζεο ηνπ
Ππξνζβεζηηθνύ ΢ηαζκνύ Κηζάκνπ, παξαρώξεζε ζην Τπνπξγείν Γεκόζηαο Σάμεσο
ηελ πηέξπγα ηνπ νηθνηξνθείνπ αξξέλσλ. Σέινο, ζηηο Βνπθνιηέο Κηζάκνπ (Γήκν
Πιαηαληά ζήκεξα) πνπ κε πξνζθνξά ηεο Μεηξνπόιεσο θαη ηε ζπλδξνκή ηνπ Γήκνπ
θαη ηεο Δλνξίαο Βνπθνιηώλ νξγαλώζεθε γηα λα πξνζθέξεη ηελ ηαηξηθή ηνπ
πεξίζαιςε ζε αλζξώπνπο ηεο πεξηνρήο πνπ έρνπλ αλάγθε από θπζηθνζεξαπεία. Σν
θπζηθνζεξαπεπηήξην ζηεγάζζεθε ζην νίθεκα ηνπ παιαηνύ Οηθνηξνθείνπ ηεο
Μεηξνπόιεσο θαη ιεηηνπξγνύζε ζαλ παξάξηεκα ηνπ Αλλνπζάθεηνπ Θεξαπεπηεξίνπ
ζην Καζηέιη. Καηά ηα ίδηα δεκηνπξγήζεθε θαη ην Φπζηθνζεαπεπηήξην ζηελ Δπαξρία
΢ειίλνπ ζηελ Παιαηόρσξα πνπ ζηεγάζηεθε ζην νίθεκα ηνπ πξώελ εθθιεζηαζηηθνύ
νηθνηξνθείνπ Παιαηνρώξαο115.
112
Α. Βαθάθεο, (Αξρείν - Δπηκέιεηα), Ρήκαηα Εσήο, (Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ
θαη ΢ειίλνπ, 2019) 186.
113
114
115

Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Β’ Αξρηεξαηείαο ηνπ δελ ιεζκνλεί ηε γπλαίθα.

Φξνληίδεη γηα ηελ επηκόξθσζή ηεο θαη ζπλερίδεη ην θνηλσληθό έξγν ηνπ. Γη’ απηό θαη
ηνλ Αύγνπζην ηνπ 1984 δηνξγαλώλεη ην Α΄ Παλειιήλην ζπλέδξην Γπλαηθώλ
Τπαίζξνπ ζηελ Κίζακν. Αξγόηεξα ην 1995 εγείηαη ηεο πξνζπάζεηαο λα δεκηνπξγεζεί
έλαο θνξέαο πνπ ζα πξνσζνύζε θαη ζα αλέπηπζζε ηελ Οηθνηερλία – Υεηξνηερλία ηνπ
ηόπνπ. Μεηά από θάιεζκά ηνπ πξνο ηηο γπλαίθεο ησλ ΢πιιόγσλ ηδξύεηαη
«΢πλεηαηξηζκόο Γπλαηθώλ Παξαδνζηαθήο Υεηξνηερλίαο Δπαξρίαο Κηζάκνπ» κε κέιε
από όιε ηελ Κξήηε. Ο ΢πλεηαηξηζκόο αλέιαβε ηελ ππνρξέσζε λα πξνσζήζεη ηα
ρεηξνηερλήκαηα καθξηά από ηελ Κξήηε θαη ηελ Διιάδα. Ο ΢πλεηαηξηζκόο έθαλε
αηνκηθέο εθζέζεηο, έιαβε κέξνο ζε πνιιέο ζπιινγηθέο ηνπηθέο εθζέζεηο ζηα Υαληά,
ζην Ζξάθιεην, ζηελ Αζήλα, ζηε Θεζζαινλίθε αθόκα θαη ζην εμσηεξηθό116.
΢ηηο 6 Ηνπλίνπ ηνπ 2005 ν Δηξελαίνο παξαηηείηαη νηθεηνζειώο από ηελ ζέζε
ηνπ Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, ιόγσ ηνπ πξνρσξεκέλνπ ηεο ειηθίαο ηνπ
θαζώο είρε πηα νινθιεξώζεη ην 93ν έηνο. Ζ παξαίηεζή ηνπ γίλεηαη απνδεθηή από ηελ
Η. Δπαξρηαθή ΢ύλνδν ηεο Δθθιεζίαο ηεο Κξήηεο. ΢ηηο 23 Απγνύζηνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο,
ηελ εκέξα ησλ νλνκαζηεξίσλ ηνπ, κέζα ζε ζπγθινληζηηθέο εθδειώζεηο αγάπεο θαη
ζεβαζκνύ από ηνλ θιήξν θαη ηνλ ιαό, απνραηξεηά κε απόιπηε ζπγθίλεζε ην πιήζνο
θαη ην επραξηζηεί γηα ηελ αγάπε θαη ηελ πίζηε ζην πξόζσπό ηνπ.
Δπάμηα, ζήκεξα, έρεη αλαιάβεη ηελ ζέζε ν ΢εβαζκηόηαηνο Κηζάκνπ θαη

΢ειίλνπ θ. Ακθηιόρηνο (Αλδξνληθάθεο), ζπλερίδνληαο κε ηνλ ίδην δήιν ην έξγν ηνπ
ζεβαζηνύ καο ηεξάξρε.
116
Γ. ΢εκαληεξάθε – Παξαζθάθε, «Πξσηνπόξνο ζηελ αλαβάζκηζε ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο», ζην: Έλα
Πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 159.

Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Γηδάζθαινο
1. Ο ραξηζκαηηθόο παηέξαο θαη δηδάζθαινο
΋ηαλ ην 1937 ν Δηξελαίνο ηειεηώλεη ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηελ Αζήλα, επηζηξέθεη
ζηελ γελέηεηξά ηνπ όπνπ δηνξίδεηαη σο ιατθόο Θενιόγνο Καζεγεηήο θαη δηδάζθεη γηα
κία δεθαεηία, έσο θαη ην 1947, ζε δηάθνξα ζρνιεία ηνπ Ννκνύ, πξώηα ζην ηδησηηθό
ζρνιείν Καςσκέλνπ ζηνλ Αιηθηαλό, θη έπεηηα ζηα Γεκόζηα ζρνιεία ζην Καζηέιη θαη
ην Α΄ Γπκλάζην Υαλίσλ117 θαζώο θαη ζην Γπκλάζην ηεο Πνκπίαο ζην Ζξάθιεην118.
Σε ρξνληά απηή (1947) κεηαηίζεηαη πιένλ σο θιεξηθόο θαζεγεηήο θαη ππνδηεπζπληήο
ζηελ Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή Κξήηεο θαη ζην Καηώηεξν Δθθιεζηαζηηθό Φξνληηζηήξην
Κξήηεο, ην νπνίν ηελ επόκελε ρξνληά έγηλε Αλώηεξν Δθθιεζηαζηηθό Φξνληηζηήξην.
Σαπηόρξνλα γίλεηαη ζηελόο ζπλεξγάηεο ηνπ Αγαζάγγεινπ Ξεξνπράθε, Δπηζθόπνπ
Κπδσλίαο θαη Απνθνξώλνπ, αλαπηύζζνληαο αμηόινγε ζξεζθεπηηθή θαη θνηλσληθή
δξάζε ζηελ ελ ιόγσ Δπηζθνπή.
Αξγόηεξα, όηαλ ην 1952 επηζηξέθεη από ην Παξίζη όπνπ είρε κεηαβεί γηα
κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο, δηδάζθεη θαη πάιη ζηελ Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή Κξήηεο θαη
ζηε Γαιιηθή ΢ρνιή Καινγξαηώλ ζηα Υαληά κέρξη ηελ εθινγή ηνπ ζε Δπίζθνπν
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ην 1957119. Σελ πεξίνδν απηή ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ αλνίγεηαη
έλα κεγάιν θεθάιαην ζηελ πλεπκαηηθή δσή ηεο Κξήηεο, θαζώο εκπλέεη εθαηνληάδεο
λένπο ζε νιόθιεξν ην λεζί120.
Σελ πεξίνδν ηεο δηδαθηηθήο ηνπ δηαθνλίαο (1937-1957) σο ιατθόο θαζεγεηήο

ζενιόγνο ζηα ζρνιεία ηνπ λνκνύ αιιά θαη σο θιεξηθόο θαζεγεηήο ζηελ
117
118
Π. Μαξηαθάθεο «Δηξελαίνο. Ο Γηδάζθαινο ηεο Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο Κξήηεο», ζην:
119
120

Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή Κξήηεο ζηελ Αγία Σξηάδα, αγξππλά αδηαιείπησο γηα ηνπο
καζεηέο ηνπ, ηνπο ζπκβνπιεύεη θαη ηνπο δηδάζθεη ηελ ελ Υξηζηώ αγάπε. Αζρνιείηαη
κε ηνπο λένπο θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ ηνπο απαζρνινύλ, ραίξεηαη κε ηε ραξά ηνπο θαη
ιππάηαη κε ηε ιύπε ηνπο. Αθόκα θαη όηαλ έραλαλ ηελ ππνκνλή ηνπο, ήηαλ εθεί λα
ηνπο ζπκβνπιεύζεη θαη λα ηνπο ελζαξξύλεη.
΢ην Αλώηαην Δθθιεζηαζηηθό Φξνληηζηήξην θαη έπεηηα ζηελ ΢ρνιή δηδάζθεη

ηα ζενινγηθά καζήκαηα ηεο Πνηκαληηθήο, Οκηιεηηθήο, Καηερεηηθήο θαη Ηζηνξία ηεο
Φηινζνθίαο θαη θπξίσο εξκήλεπαλ ηηο Γξαθέο κε ζπρλέο αλαθνξέο ζηελ Καηλή
Γηαζήθε θαη ηνπο Παηέξεο, ζεσξώληαο πνιύ ζεκαληηθή ηελ θαζεκεξηλή ηνπο κειέηε,
θαζώο ζα βνεζνύζε ηνπο ελ δπλάκεη ηεξείο ζην δύζθνιν θαη απαηηεηηθό, πνηκαληηθό
ηνπο έξγν. Σνπο πξνέηξεπε κάιηζηα όηαλ ηειείσλαλ ην Γπκλάζην λα θνηηήζνπλ ζην
Φξνληηζηήξην, δηόηη ην ζεσξνύζε απαξαίηεην θαη αλαγθαίν γηα ηελ απόθηεζε κίαο
νινθιεξσκέλεο ζξεζθεπηηθήο πξνζσπηθόηεηαο121.
΢θνπόο ηνπ ήηαλ λα ηνπο θαηαξηίζεη κε ζενινγηθή ζπλείδεζε θαη λα δηεγείξεη

ην εθθιεζηαζηηθό ηνπο θξόλεκα. Έηζη, δελ αξθέζηεθε ζε κία ηππηθή δηδαζθαιία.
Κάζε ΢άββαην βξάδπ ηα παηδηά ηεο ζρνιήο καδεύνληαλ ζε κία αίζνπζα θαη
εξκήλεπαλ ηηο γξαθέο. Ζ εξκελεία είρε νπζία θαη έδηλε δσληάληα θαη λόεκα ζηα
θείκελα122. Σε ζεσξία έθαλε πξάμε κε ηελ ππνδεηγκαηηθή δηδαζθαιία θαη θήξπγκα
ηελ Κπξηαθή ζε ζξεζθεπηηθέο ενξηέο από ηνλ άκβσλα ηεο Αγίαο Σξηάδνο πξνο ηνπο
ππόινηπνπο θνηηεηέο ηνπ Ηεξνδηδαζθαιείνπ. Οη ηειεηόθνηηνη ζα έθαλαλ θη απηνί κε ηε
ζεηξά ηνπο θάζε Κπξηαθή θήξπγκα θαη δηδαζθαιία θαηερεηηθνύ123. ΢πλδπάδνληαο ηε
ζεσξία κε ηελ πξάμε θαηέθεπγαλ ζπρλά αλά δύν ηεξνζπνπδαζηέο ζε δηάθνξα ρσξηά
ηνπ Αθξσηεξίνπ. Δπίζθεςε θαη θηινμελία ζηελ η. Μνλή Ησάλλνπ ηνπ Θενιόγνπ ζηελ
Πξέβειε, ζηνλ Άγην Σίην θαη ζηελ Ηεξά Μνλή Παλαγίαο Οδεγήηξηαο ζηηο Μνίξεο. Ζ
ύςσζε ηνπ ΢ηαπξνύ ζηελ θνξπθή Καηζνύθξα ήηαλ πξνζθελπκαηηθέο επηζθέςεηο θαη
121
Γ. Παπαδάθεο, «Αλακλήζεηο από ηελ αλαηξνθή κνπ κε ηνλ π. Δηξελαίν Γαιαλάθε», Υαληά», ζην:
122
Σέρλεο, 1976) 83.
123
Π. Μαξηαθάθεο «Δηξελαίνο. Ο δηδάζθαινο ηεο Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο Κξήηεο», ζην:

εμνξκήζεηο πνπ έκεηλαλ γηα πάληα ραξαγκέλεο ζηε κλήκε ησλ ζπνπδαζηώλ. Από ην
δεύηεξν έηνο εθαξκόζζεθε ε ηαθηηθή απηή θαη ζην Φξνληηζηήξην νξγαλώλνληαο
νκάδεο ηεξαπνζηνιήο όπνπ ηελ επόκελε εκέξα ηνπο έθαλε θξηηηθή κε παξαηεξήζεηο
θαη δηνξζώζεηο ζην θήξπγκά ηνπο, ώζηε λα γίλνπλ θαιύηεξνη. Οη εκπεηξίεο θαη ηα
βηώκαηα πνπ απνθόκηζαλ δεκηνύξγεζαλ έλα ηέιεην ζξεζθεπηηθό ππόβαζξν γηα ηνπο
λένπο ηεο επνρήο πνπ πνιινί από ηνπο καζεηέο ηνπ θαηέιεμαλ ζηελ ππεξεζία ηνπ
Θενύ, άιινη σο θιεξηθνί όπσο ν λπλ Αξρηεπίζθνπνο Κξήηεο Δηξελαίνο Αζαλαζηάδεο
θαη ν καθαξηζηόο Αξρηεπίζθνπνο Απζηξαιίαο ΢ηπιηαλόο Υαξθηαλάθεο, ν λπλ
Μεηξνπνιίηεο Λάκπεο θαη ΢θαθίσλ Δηξελαίνο Μεζαξράθεο, ν καθαξηζηόο
Μεηξνπνιίηεο Γνξηύλεο θαη Αξθαδίαο Κύξηιινο Κππξησηάθεο θαη πνιινί άιινη πνπ
έγηλαλ ηεξείο θαη αλέιαβαλ θαζήθνληα ζε ελνξίεο όρη κόλνλ ζηελ Κξήηε αιιά θαη ηελ
Αζήλα θαη ηε Θεζζαινλίθε, ελώ άιινη δηέπξεςαλ σο παλεπηζηεκηαθνί θαζεγεηέο θαη
θαζεγεηέο ζε ζρνιεία124.
Ζ δηδαζθαιία ήηαλ θαζεκεξηλή θαη εηθνζηηεηξάσξε. Αθόκα θαη ηα

΢αββαηνθύξηαθα ζπλαληνύζε ηνπο καζεηέο ηνπ. Έθαλαλ αλαβάζεηο ζε ιόθνπο
ζπδεηώληαο δηάθνξα ζέκαηα θαη ιύλνληάο ηνπο απνξίεο. ΢πρλά επηζθέπηνληαλ κνλέο,
εθθιεζίεο θαη παξεθθιήζηα ζε νξεηλέο πεξηνρέο θαη ρσξηά θαη όηαλ έθηαλε ην βξάδπ
θάζνληαλ ζηελ ηξαπεδαξία θαη ςπραγσγνύληαλ κε ξηδίηηθα θαη παηξησηηθά ηξαγνύδηα
δίλνληαο κία επράξηζηε λόηα ζηελ κνλόηνλε δσή125. Καη όηαλ πηα έθηαλε ην
θαινθαίξη θαη έθιεηλε ε ζρνιή ή αθόκα θαη όηαλ ήηαλ ζην Παξίζη γηα ζπνπδέο,
επηθνηλσλνύζε καδί ηνπο κε επηζηνιέο γηαηί αθόκα θαη ηόηε ήζειε λα ηνπο
παηδαγσγήζεη. Σνπο κηινύζε γηα ην πόζν θελή ήηαλ ε Μνλή θαη ην Ηεξνδηδαζθαιείν
ρσξίο απηνύο, ηνπο έδηλε θνπξάγην λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο δνπιεηέο ηνπ ρσξηνύ πνπ
πηζαλόλ είραλ αλαιάβεη, γηα λα μεθνπξάζνπλ ιηγάθη ηνπο δηθνύο ηνπο αλζξώπνπο,
παππνύδεο, γνλείο θαη αδέιθηα. Ζ έγλνηά ηνπ δελ ήηαλ κόλν παηδαγσγηθή αιιά
ελδηαθέξνληαλ γη’ απηνύο θαη ήζειε λα καζαίλεη λέα ηνπο. Πνιιέο θνξέο
επηζθέπηνληαλ ηνπο ζπνπδαζηέο ζε πόιεηο θαη ρσξηά όινπο ζρεδόλ ηνπο καζεηέο ηνπ
124
Γ. Παπαηδαλάθεο, Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 45ν (2013), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: πεξ. Έθδνζε
Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) 157.
125
Π. Μαξηαθάθεο, «Δηξελαίνο. Ο δηδάζθαινο ηεο Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο Κξήηεο», ζην:

ζηε δηάξθεηα ησλ δηαθνπώλ θαη ενξηώλ θη εθείλνη ηνλ μελαγνύζαλ ζηηο θνξπθέο ησλ
βνπλώλ ησλ ρσξηώλ ηνπο ζπδεηώληαο ώξεο γηα ηα ζέκαηα πνπ ηνπο ελδηέθεξαλ126.
Καηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ ζην Ηεξνδηδαζθαιείν θαη ην Αλώηαην

Δθθιεζηαζηηθό Φξνληηζηήξην αλέιαβε αθόκα ηελ αλαδηνξγάλσζή ηνπο. Ζ ζρνιή
ζηεγαδόηαλ αξρηθά ζηελ ηεξά Μνλή Υξπζνπεγήο θνληά ζηα Υαληά, θη έπεηηα από
ελέξγεηεο, ηνπ ηόηε Δπηζθόπνπ Αγαζάγγεινπ θαη ηνπ Δηξελαίνπ κεηαθέξζεθε ζηελ
Αγία Σξηάδα θαη έηζη ν Δηξελαίνο γπξίδεη ζηνλ ηόπν όπνπ πέξαζε ηα ρξόληα ηεο
καζεηηθήο ηνπ δσήο μαλά ζην αγαπεκέλν ηνπ Ηεξνδηδαζθαιείν. Σαπηόρξνλα, αλέιαβε
ηε θξνληίδα γηα ηε ζίηηζή ηνπο, ηε δίθαηε δηαλνκή θαη ηελ εύξεζε ησλ ηξνθίκσλ γηα
θείλνπο πνπ αδπλαηνύζαλ λα ζπληεξήζνπλ ηνπο εαπηνύο ηνπο ή αθόκα θη εθείλνπο
πνπ νη νηθνγέλεηέο ηνπο δελ κπνξνύζαλ λα ηνπο βνεζήζνπλ. Γελ ήηαλ ιίγεο νη θνξέο
πνπ δεηνύζε λα ζηείινπλ ιάδη θαη άιια ηξόθηκα γηα ην Ηεξνδηδαζθαιείν θαη ηνπο
ζπνπδαζηέο ηνπ.
Ο Δηξελαίνο δίδαζθε κε ηνλ ιόγν ηνπ, άιινηε από ηηο αίζνπζεο δηδαζθαιίαο,
άιινηε κέζα από ηηο ηεξέο αθνινπζίεο θαη ηνπο άκβσλεο ησλ εθθιεζηώλ θαη άιινηε
πάιη, κέζα από ηηο επηζθέςεηο ηνπ ζε ζπίηηα θαη πεξηπάηνπο ηνπ ζε θεληξηθνύο
δξόκνπο ηεο πόιεο, ζηα εξγνζηάζηα πνπ επηζθέπηνληαλ ηνπο εξγαδόκελνπο ζηελ
Γεξκαλία, ζηηο θπιαθέο, ζηα ζρνιεία θαη ζηα λνζνθνκεία. Μόξθσζε νιόθιεξεο
γελεέο παηδηώλ, εθήβσλ θαη ειηθησκέλσλ κε ηα δηδαθηηθά ηνπ ιόγηα. Μέζα από ηνλ
δσληαλό, πνηεηηθό, απιό θαη πάληνηε πξσηνπνξηαθό γηα ηελ επνρή θαη επίθαηξν ιόγν
ηνπ παηδαγσγεί. Ήηαλ πάληνηε δηνξαηηθόο, έβιεπε έλα βήκα παξαπέξα, πην
κπξνζηά. Μηινύζε ζπρλά γηα ηελ εηξήλε, ηελ ειεπζεξία θαη ηελ θνηλσληθή
δηθαηνζύλε, πνπ πνιινί εθείλνη ηελ πεξίνδν δίζηαζαλ λα κηιήζνπλ. Σόλσλε ηελ
πίζηε θαη ηελ ειπίδα ηνπ ιανύ γηα ηηο ζθιεξέο δνθηκαζίεο πνπ πεξλνύζαλ. Ο αγώλαο
θαη ν ιόγνο ηνπ δελ ήηαλ ηίπνηε άιιν, παξά ρξηζηηαληθόο θαη εηξεληθόο. Οη
θαηαθηεηέο ηεο ρηηιεξηθήο θαηνρήο όκσο δελ είραλ ηελ ίδηα άπνςε. Παξαθάησ
παξαζέηνπκε έλα γεγνλόο πνπ ζίγνπξα είρε ζεκαδέςεη ηελ δσή ηνπ.
126
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθε, Γξάκκαηα ζηνπο Μαζεηέο κνπ (Από ηνλ Θενιόγν Καζεγεηή, Τπνδηεπζπληή
Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο Κξήηεο 1946-1953, Αξρηκαλδξίηε Δηξελαίν Γ. Γαιαλάθε), (Υαληά: Έθδνζε
Δθθιεζηαζηηθό Γπκλάζην – Λύθεην Κξήηεο, Αγ. Μαηζαίνο, 2013) 20.

Σν 1943 θαηά ηνλ εζπεξηλό ηεο ενξηήο ησλ Δηζνδίσλ ηεο Θενηόθνπ, εμαηηίαο
ελόο θεξύγκαηνο ζηνλ Μεηξνπνιηηηθό Ναό Υαλίσλ ζπλειήθζε από ηνπο Γεξκαλνύο
δηόηη ζεσξήζεθε ην θήξπγκά ηνπ αξηζηεξό, θαη απεηιήζεθε κε ζάλαην. Οδεγήζεθε
ζηηο θπιαθέο ηεο Αγπηάο θαη ηειηθά δηεζώζε ράξε ζηελ επέκβαζε ηνπ Δπηζθόπνπ
Κπδσλίαο θαη Απνθνξώλνπ, δίλνληαο ηνπ έλα ςεύηηθν πηζηνπνηεηηθό ςπρηθήο
αζζέλεηαο γηα λα δηθαηνινγήζεη ηα ιόγηα ηνπ θαη λα απνθύγεη ηνλ ζάλαην, αιιά θαη
ράξε ζηελ επέκβαζε ηνπ ιανύ πνπ μεζεθώζεθε127.
Άιινηε πάιη ζην θξνληηζηήξην ηεο εθθιεζηαζηηθήο ξεηνξηθήο κε ζέκα ηεο

νκηιίαο ηνπ ζπλέπεζε λα είλαη ε παξαβνιή ηνπ Πινπζίνπ θαη ηνπ Λαδάξνπ κίιεζε
γηα ηελ θνηλσληθή δηθαηνζύλε. Καη όηαλ επέζηξεςε ζην παλεπηζηήκην ηελ ώξα ηεο
θξηηηθήο ν θαζεγεηήο ηνπ είπε «Αλ δελ ήμεξα πνηνο είζαη, ζα έιεγα όηη είζαη
Κνκκνπληζηήο» θαη ηόηε πνιινί από ηνπο ζπκθνηηεηέο πήξαλ ην κέξνο ηνπ θαη είπαλ
«Αλ απηά πνπ είπε ν ζπλάδειθνο δελ είλαη ρξηζηηαληθά, ηόηε πξέπεη λα θιείζνπκε ηελ
αίζνπζα απηή θαη λα γξάςνκε ζηελ πόξηα «ελνηθηάδεηαη»»128.
Μεηά ην 1945 πνπ ν πόιεκνο ηειείσζε θαη νη Γεξκαλνί θαηαθηεηέο έθπγαλ

από ηελ Κξήηε, θαζηέξσζε λα ηειεί, κία θνξά ηελ εβδνκάδα, νκηιία ζηνλ Άγην
Νηθόιαν ηεο ΢πιάληδηαο ζηα Υαληά. Μηινύζε γηα δηάθνξα ζέκαηα θνηλσληθά,
θηινζνθηθά, επηζηεκνληθά θαη ςπρνινγηθά. Πιήζνο θόζκνπ καδεύνληαλ γηα λα
αθνύζεη ην γλσζηό δεζπόηε λα κηιά. Δίρε γίλεη γλσζηόο ζε νιόθιεξν ην λεζί πιένλ.
Γηαλννύκελνη άλζξσπνη ηεο επνρήο, επηζηήκνλεο θαη πλεπκαηηθνί άλζξσπνη πήγαηλαλ
λα αθνύζνπλ ηελ νκηιία ηνπ.
Δθείλε ηελ πεξίνδν, ίδξπζε καδί κε ηνλ Αξρηκαλδξίηε Σηκόζεν129, ην

εθθιεζηαζηηθό πεξηνδηθό «Αλαγέλλεζε» όπνπ πάιη έζηγαλ από απιά θαζεκεξηλά
ζέκαηα έσο θαη εζηθά, θηινζνθηθά θαη επηζηεκνληθά. Με ηνλ ίδην ηξόπν εξγάζηεθε
θαη ζην πεξηνδηθό «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» πνπ εθδόζεθε ζην Καζηέιη, όπσο θαη θαηά
ηε δηάξθεηα πνπ ήηαλ Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο εμέδηδε ην πεξηνδηθό «Οξζόδνμνο
127
Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008), 36.
128
Πεξ. Δηθόλεο, ηεύρνο 150ν (2005) (Θεζζαινλίθε: Πήγαζνο Δθδνηηθή Αλώλπκε Δηαηξεία) 33.
129
Σέρλεο, 1976) 87.

Μεηαλάζηεο». Παξάιιεια, ζηε Γεξκαλία πξαγκαηνπνηνύζε νκηιίεο θάζε ΢άββαην

βξάδπ ζηνλ ξαδηνθσληθό ζηαζκό ηνπ Μνλάρνπ νη νπνίεο δηαξθνύζαλ πεξίπνπ δέθα
ιεπηά ε θαζεκία θαη έζηγε ζέκαηα πνπ είραλ ζρέζε κε ηνλ Έιιελα κεηαλάζηε θαη κε
όινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο ηνπ. Αθόκε θαη ζηα εξγνζηάζηα όηαλ δνύιεπαλ νη
Έιιελεο κεηαλάζηεο, δελ μερλνύζαλ πνηέ λα έρνπλ έλα κηθξό ξαδηόθσλν καδί ηνπο
γηα λα αθνύζνπλ ηελ θαζηεξσκέλε νκηιία ηνπ Δηξελαίνπ. Οη εθπξόζσπνη ηεο
πξεζβείαο ηνύ δήηεζαλ λα ζηακαηήζεη ηηο νκηιίεο από ην ξαδηόθσλν, αιιά εθείλνο
δελ άθνπζε πνηέ ηελ νδεγία απηή. Σνλ απείιεζαλ αξθεηέο θνξέο κέρξη πνπ κία κέξα
ζηελ πόξηα ηεο εθθιεζίαο πνπ ζα ιεηηνπξγνύζε, είδε ηελ θσηνγξαθία ηνπ θνιιεκέλε
θαη από θάησ έγξαθε «Κξππηνθνπθνπέο»130 θαη άιινηε πάιη ηνλ απνθαινύζαλ
«θόθθηλε αξθνύδα»131. Ο πην ζπνπδαίνο ιόγνο ηνπ από ηνλ ξαδηνθσληθό ζηαζκό ηνπ
Μνλάρνπ ήηαλ απηόο ζηηο 23 Μαξηίνπ ηνπ 1974 όπνπ έθαλε κία δηακαξηπξία ελάληηα
ζηε δηθηαηνξία πνπ πξνθάιεζε ηηο γεξκαληθέο θαη ειιεληθέο αξρέο. Σνλ απείιεζαλ κε
ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπ ή αθόκα θαη κε ηε δσή ηνπ. Γελ ην έβαιε πνηέ θάησ,
ζπλέρηζε λα δηδάζθεη απηό πνπ πίζηεπε. Καλείο δελ ζα άιιαδε ηηο απόςεηο θαη ηα
πηζηεύσ ηνπ επεηδή δελ ζπκθσλνύζε. Δίρε ηζρπξή ζέιεζε λα αιιάμεη ην θαζεζηώο,
ήζειε ην ειιεληθό θξάηνο ειεύζεξν θαη δεκνθξαηηθό. Με ηε ζηάζε ηνπ απηή ν
Δηξελαίνο αλαδείρζεθε ζε ζύκβνιν αληηδηθηαηνξηθνύ αγώλα.
΢ην ζύλνιν ηεο πνηκαληνξίαο ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ αιιά θαη ηελ Γεξκαλία αλέπηπμε ζπνπδαίν θνηλσληθό έξγν κε ηε δεκηνπξγία
νηθνηξνθείσλ θαη εθπαηδεπηηθώλ θαη θνηλσθειώλ ηδξπκάησλ πνπ απνζθνπνύζαλ
ζηελ θξνληίδα ηνπ πνηκλίνπ ηνπ ζε δηάθνξνπο ηνκείο ηεο πεξηνρήο. ΋ρη κόλνλ είλαη ν
ηδξπηήο θαη εκπλεπζηήο θαη εθπαηδεπηήο απηώλ αιιά θπξίσο δίδαζθε κε ην
πξνζσπηθό ηνπ παξάδεηγκα ηνπο λένπο θαη ηνπο παιηνύο, δίδαζθε κέζα από ηηο
πξάμεηο ηνπ ζπκκεηέρνληαο θαη ν ίδηνο ζην ρηίζηκν απηώλ θαη γίλεηαη ππόδεηγκα γηα
ηε δσή ρηιηάδσλ αλζξώπσλ. Τπάξρνπλ πνιιέο καξηπξίεο πνπ αλαθέξνπλ όηη ζπρλά
ηνλ έβιεπαλ λα ρηίδεη ηα ηδξύκαηά ηνπ κε ην πεινθόξη θαη ην ζθαπέηη θαη λα θνπβαιά
130
Γ. Κνπθνπξάθεο, «Δηξελαίνο Γαιαλάθεο: Ο ηεξάξρεο ζύκβνιν. Οη άγλσζηεο ζηηγκέο ζηε δσή ηνπ»,
Αλαθηήζεθε από https://www.ekklisiaonline.gr/nea/irineos-galanakis-o-ierarchis-symvolo-i-agnostes-
stigmes-tis-zois-tou/ ζηηο 30/06/2021.
131
30.

θνπβάδεο κε ηζηκέλην. Ο Ησάλλεο Αιηθηέξεο, ζπληαμηνύρνο δάζθαινο, δηεγείηαη ηνλ

Αύγνπζην ηνπ 1961 θαζώο ρηίδεηαη ε πξώηε ηαξάηζα ηνπ νηθνηξνθείνπ ζηνπο
ρώξνπο ηηο Μεηξόπνιεο, ηνλ πεξηγξάθεη λα ζεθώλεη ηα ξάζα ηνπ θαη ηα ξεβέξ ηνπ
παληεινληνύ ηνπ, ζεθώλεη έλαλ γθαδνληελεθέ κε ραξκάλη, ηξέρεη, αλεβαίλεη ηελ
πξόρεηξε μπιόζθαια θαη ρύλεη ην ραξκάλη κπξνζηά ζηνπο κπεηαηδήδεο132. Δλώ αιινύ
πεξηγξάθεη ίδηεο ζθελέο ν Γηθεγόξνο θ. Αξηζη. Γαξάθεο, όηαλ ην 1962 ξηρλόηαλ ε
ηαξάηζα ηνπ Οηθνηξνθείνπ ζηελ Παιαηόρσξα133. Μία αθόκα καξηπξία ηελ νπνία κνπ
δηεγήζεθαλ πξνζσπηθά, όπσο ηε κεηέθεξαλ άιινη, είλαη όηαλ πάιη βξίζθνληαλ ζηνπο
ρώξνπο ησλ νηθνηξνθείσλ πνπ έρηηδε ν ίδηνο, ηνλ είδε θάπνηνο κε ηα ηαιαηπσξεκέλα
θαη ιεξσκέλα ξνύρα ηνπ από ηηο εξγαζίεο πνπ εθηεινύζε θαη ηνλ ξώηεζε πνπ είλαη ν
δεζπόηεο. Σόηε ηνπ δήηεζε λα πεξηκέλεη ιίγν γηα λα ηνλ θσλάμεη. Αλέβεθε ζηνπο
ρώξνπο ηεο κεηξόπνιεο έβαιε ηα ξάζα ηνπ θαη όηαλ επέζηξεςε ν άλζξσπνο έκεηλε
άθσλνο, δηόηη ήηαλ ην ίδην πξόζσπν πνπ εθηεινύζε ηηο εξγαζίεο. Ήηαλ ν Γεζπόηεο!
Κνπξάδνληαλ ίδξσλε αιιά δελ ζηακαηνύζε πνηέ. Σν κόλν πνπ ζθέπηνληαλ ήηαλ λα
κεξηκλήζεη γηα ηα παηδηά ηνπ, λα ηα θξνληίζεη θαη λα ηνπο πξνζθέξεη έλα ζπίηη,
δεζηαζηά θαη θξνληίδα.
Φνξνύζε πάληνηε ηα ηαιαηπσξεκέλα ξάζα ηνπ, έλαλ απιό ζθνύθν, θαξδηά

παπνύηζηα θαη ζρηζκέλεο θάιηζεο θαη όηαλ θαλείο ηνπ έιεγε όηη δελ είλαη ζσζηό λα
θπθινθνξεί έηζη έλαο Γεζπόηεο θαη ηνλ ξσηνύζε γηαηί δελ αγνξάδεη θαηλνύξηα
ελδύκαηα, εθείλνο ηνπο απαληνύζε όηη αλ αγνξάζεη παπνύηζηα γηα ηνλ ίδην, ηη ζα θάλε
ηα παηδηά ζηα νηθνηξνθεία. Ζ κόλε ηνπ έγλνηα ήηαλ απηή. Να βξεη ηξόθηκα γηα ηα
παηδηά ησλ νηθνηξνθείσλ. Πνιιέο θνξέο πήγαηλε κεζάλπρηα ζην ρσξηό γηα λα πάεη
ηξόθηκα ή νηηδήπνηε άιιν ρξεηάδνληαλ ζηα νηθνηξνθεία, ζηα παηδηά ηνπ. Από ηνλ
πξνζσπηθό ηνπ κηζζό, δελ έκελε ηίπνηα γηα ηνλ ίδην. Γηόηη ηα δηέζεηε όια γηα ηα
παηδηά ησλ νηθνηξνθείσλ. Καη αλ δελ πξνζέθεξε ηνλ κηζζό ηνπ γηα ηηο αλάγθεο ησλ
νηθνηξνθείσλ, ζα ηα δηέζεηε ζηνπο άπνξνπο πνπ ζπλαληνύζε ζηνπο δξόκνπο θαη ζα
ηνπο έδηλε έλα θνκκάηη ςσκί, ζα ηνπο αγόξαδε θάηη πνπ ζα είραλ αλάγθε.
Υαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα ηεο ζεκλόηεηάο ηνπ απνηειεί έλα γεγνλόο θαηά ηελ
132
Η. Αιηθηέξεο, «..λα κε θαίλνληαη νη ζρηζκέλεο θάιηζεο ζαο», ζην: Έλα Πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα
ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 24.
133
Α. Γαξάθεο, «Ζ εηθόλα απηή κε ζεκάδεςε γηα όιε κνπ ηε δσή», ζην: Έλα Πνιπθσληθό Πνξηξαίην
γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε ηεο Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 22.

εκέξα ηεο ελζξόληζήο ηνπ σο Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ην 1957. ΋πνπ
ακέζσο κεηά ηε ιήμε ηεο ηειεηήο ηεο ελζξόληζεο, αθνύ θαηεπζύλζεθε καδί κε ηελ
πνιπαγαπεκέλε ηνπ κεηέξα ζηα γξαθεία ηεο Μεηξνπόιεσο, ζπλάληεζε ζηελ
εμώπνξηα έλαλ δεηηάλν. Σνλ θάιεζε ζηελ θησρηθή επηζθνπή ηνπ θαη θάζηζε θαη
γεπκάηηζε εθείλνο, ε κεηέξα ηνπ θαη ν δεηηάλνο. Δθείλε ε εκέξα ήηαλ ε πην
ζεκαληηθή ζηηγκή ηεο δσήο ηνπ. Γελ ηνλ ελδηέθεξαλ ηα κεγαινπξεπή εθείλα γεύκαηα
πνπ ζπλεζίδνληαλ λα γίλνληαη ακέζσο κεηά από κία ζεκαληηθή ηειεηή. Ήζειε κόλν
λα πξνζθέξεη κε αληδηνηέιεηα θαη απέξαληε αγάπε ζε νπνηνλδήπνηε είρε αλάγθε134.
Με ηελ παηξηθή θαη Παηεξηθή δηδαζθαιία ηνπ Δηξελαίνπ, ραξηζκαηηθέο

δπλάκεηο πνπ ραξαθηήξηδαλ ην παηδαγσγηθό ηνπ έξγν, εμέθξαδε ηελ απεξηόξηζηε,
έκπξαθηε θαη ζπζηαζηηθή αγάπε ζηνπο καζεηέο ηνπ αιιά θαη ζε νπνηνδήπνηε
επηζπκνύζε ηε ζπκβνπιή ηνπ. Καη δελ έκελε πνηέ ζηα ιόγηα. Ο ίδηνο εθάξκνδε ζην
κέγηζην όια απηά πνπ δίδαζθε ηνπο αλζξώπνπο κε ην πξνζσπηθό ηνπ παξάδεηγκα.
Σειεηώλνληαο ζα ήζεια λα θιείζσ ην θεθάιαην απηό, γξάθνληαο ηα ιόγηα ηνπ

Ησάλλε ηνπ Υξπζνζηόκνπ: «Κη αλ αθόκε θιείζεη ην ζηόκα ηνπ, ζα ερήζεη
δπλαηόηεξα από ηελ ζάιπηγγα θαη ζηνπο παξόληεο θαη ζε θείλνπο πνπ βξίζθνληαη
καθξάλ, όπσο αθξηβώο θαη ν νπξαλόο ρσξίο λα έρεη ζηόκα, κε ηελ σξαηόηεηά ηνπ
δηεγείηαη ηε δόμα ηνπ Θενύ»135. Απηό αθξηβώο ήηαλ ν Δηξελαίνο. Γίδαζθε κε ηελ
εκθάληζε, ην πεξπάηεκα, ην βιέκκα θαη ηελ ηαπεηλόηεηα ησλ πξάμεώλ ηνπ. Απηό πνπ
είρε κέζα ζηελ ςπρή ηνπ ν Δηξελαίνο αληαλαθινύζε ζηελ όςε ηνπ. Καη απηό ν
θόζκνο ην έβιεπε, ην έλησζε, γη’ απηό θαη ππήξμε ηόζν αγαπεηόο θαη μερσξηζηόο ζηηο
θαξδηέο ησλ αλζξώπσλ.
134
Σέρλεο, 1976) 95.
135
Η. ΢ηδεξάο, «Σν Γηδαζθαιηθό αμίσκα θαηά ηνλ Ησάλλε ηνλ Υξπζόζηνκν», Αλαθηήζεθε από
https://www.orp.gr/wordpress/?p=14980 ζηηο 15/03/2021.

2. ΢πγγξαθηθό έξγν - Γεκνζηεύκαηα ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε
Ο καθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο πξώελ Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ, θπξόο Δηξελαίνο

Γαιαλάθεο, παξάιιεια κε ην ιεηηνπξγηθό θαη αλζξσπηζηηθό ηνπ έξγν είλαη
ζπγγξαθέαο πνιιώλ δεκνζηεπκάησλ, άξζξσλ θαη βηβιίσλ. Σα έξγα ηνπ καξηπξνύλ
ηηο εμαηξεηηθέο γλώζεηο ησλ Δπαγγειηθώλ θεηκέλσλ, ησλ Παηέξσλ θαη γεληθόηεξα ηεο
Κιαζηθήο Γξακκαηείαο, αιιά θαη γλώζεηο από έξγα ζπγγξαθέσλ, όπσο ηνπ Γεξκαλνύ
Φηινζόθνπ Ηκκάλνπει Κάλη, ηνπ Διβεηνύ Φηινζόθνπ θαη ζπγγξαθέα Εαλ Εαθ
Ρνπζζώ, ηνπ Νηνζηνθηέθθπ θ.ά. Ζ ζεκαηνινγία ησλ έξγσλ ηνπ αθνξά θαίξηα
ζέκαηα γηα ηα νπνία είηε ν ιαόο πξνβιεκαηίδεηαη θαη πεξηκέλεη λα βξεη απαληήζεηο
γη’ απηά, είηε ν ίδηνο δεκηνπξγεί εξσηήκαηα ζηνπο αλαγλώζηεο ηνπ. Παξάιιεια
έγξαςε πνιιά άξζξα ζε πεξηνδηθά ζηελ Διιάδα θαη ζην εμσηεξηθό, ηα νπνία
εθδόζεθαλ αξγόηεξα ζε βηβιία. Σα έξγα ηνπ πνπ ηα ζπλέγξαςε σο Αξρηκαλδξίηεο,
Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαηά ηελ Α΄ θαη Β΄ Αξρηεξαηεία ηνπ αιιά θαη
σο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο, εθδόζεθαλ ζηελ Κίζακν, ζηα Υαληά, ζηελ Αζήλα θαη
ζηελ Βόλλε, θαη ηα νπνία αλαθέξνληαη παξαθάησ:
2.1 Χο Αξρηκαλδξίηεο ζπλέγξαςε ηα παξαθάησ απηνηειή ζπγγξάκκαηα:
1. Ο Γιδάζκαλορ ηηρ Θπηζκείαρ διά μέζος ηυν αιώνυν, (Αζήλαη: 1949).

Πξόθεηηαη γηα ην πξώην έξγν, ηνπ ηόηε λεαξνύ Θενιόγνπ, Αξρηκαλδξίηε
Δηξελαίνπ Γαιαλάθε. Μία ζθηαγξάθεζε ηνπ ζξεζθεπηηθνύ δηδαζθάινπ ζηελ αξραία
εηδσινιαηξία, ηελ ηνπδατθή θαη ηε ρξηζηηαληθή Θξεζθεία.
2. Ο Ποιηηήρ ηυν Χπαίυν Φςσών, (Αζήλαη: 1950).
Σν 1950 εθδίδεη ην δεύηεξν βηβιίν ηνπ. Πξόθεηηαη γηα ζαξάληα ελλέα (49)
θείκελα πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνλ ηόκν, ηα νπνία δεκνζηεύζεθαλ ζην πεξ.

«Αλαγέλλεζηο», από ην 1947 έσο ην 1950. Σν βηβιίν επαλεθδόζεθε ην 1964 θαη ην

1998136.
3. Ποπείερ κι Αλήθειερ για ηον Αγαπημένο μος Υπιζηό, (Αζήλαη: 1954).
Πεξηιακβάλνληαη είθνζη επηά (27) θείκελα ηνπ ζπγγξαθέα πνπ

δεκνζηεύζεθαλ ζην πεξηνδηθό «Αλαγέλλεζηο» ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κπδσλίαο
θαη Απνθνξώλνπ, κε ηίηιν «Πνξεία Ηεξαπνζηόινπ» θαη αλαθέξνληαλ «ζε ηαμίδηα θαη
νκηιίεο γηα ην Δπαγγέιην ηνπ Υξηζηνύ πάλσ εδώ ζηνλ ηόπν καο θαη έμσ ζηε Γαιιία
πνπ έκεηλαλ ν δεκηνπξγόο ησλ δύν ρξόληα»137. Σα θείκελα επαλεθδόζεθαλ ην 1997
ζηα Υαληά κε θάπνηεο πξνζζήθεο λεόηεξσλ άξζξσλ. Μηα ηξίηε έθδνζε γλώξηζε ζηελ
Αζήλα ην 2007 από ηηο Δθδόζεηο «Αθξίηαο» (Πξώηε αλαζεσξεκέλε επαλέθδνζε) κε
θείκελα πξνζαξκνζκέλα ζηηο ζεκεξηλέο γισζζηθέο θαη θνηλσληθέο απαηηήζεηο ησλ
αλαγλσζηώλ138.
4. Αθάναηα Λόγια, (Υαληά: Σύπνηο Δκκ. ΢, Πεηξάθε, 1956).

Πξόθεηηαη γηα ηξηάληα πέληε (35) απνθζέγκαηα ηεο Καηλήο Γηαζήθεο, πνπ
όπσο αλαθέξεη ν ίδηνο ζηνλ πξόινγό ηνπ «ζέινπλε λα βνεζήζνπλε θαη άιινπο ζ’ απηή
ηελ πίζηε θαη λα ελζαξξύλνπλε όινπο εθείλνπο πνπ κ’ έλα νπνηνδήπνηε ηξόπν
επηρεηξνύλε ζηε «δνύγθια» ηνπ ζεκεξηλνύ θόζκνπ λα αθνινπζήζνπλε ην πνιηηηζκό ηνπ
Υξηζηνύ139. Σα ελ ιόγσ απνθζέγκαηα δεκνζηεύηεθαλ ζην πεξ. «Αλαγέλλεζηο» ηα έηε
1952-1956.
5. Μια ιδιαίηεπη αποζηολή ζηη Υπιζηιανή Γςναίκα ηηρ εποσήρ μαρ,

(Υαληά: Έθηαθηνο Έθδνζηο «Αλαγελλήζεσο», 1957).
Πξόθεηηαη γηα κία έθηαθηε έθδνζε ηνπ πεξ. «Αλαγέλλεζηο» 32 ζειίδσλ, πνπ
εθδόζεθε ην 1957, πξνζθνξά ηνπ ζπγγξαθέα θαη πξνο πώιεζε γηα ηηο Παηδηθέο
136
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθεο, Ο πνηεηήο ησλ Χξαίσλ Φπρώλ, Έθδνζε Γ’, (Υαληά: Δθηύπσζε Νηθόιανο
΢αληδάο, 1998) 9.
137
΢. Απνζηνιάθεο, «Απηνηειή δεκνζηεύκαηα Μεηξνπνιίηνπ Δηξελαίνπ Γ. Γαιαλάθε», ζην:
138
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθεο, Πνξείεο θη Αιήζεηεο γηα ηνλ Αγαπεκέλν κνπ Υξηζηό, Πξώηε Αλαλεσκέλε
Δπαλέθδνζε, (Αζήλα: Δθδόζεηο Αθξίηαο, 2007) 11.
139
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθεο, Αζάλαηα Λόγηα, (Υαληά: Σύπνηο Δκκ. ΢. Πεηξάθε, 1956) 4.

Καηαζθελώζεηο ηεο Ηεξάο Δπηζθνπήο Κπδσληάο θαη Απνθνξώλνπ. Πεξηέρεη ελλέα

θείκελα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Υξηζηηαλή γπλαίθα, κεηέξα, ζύδπγν, παηδαγσγό,
εξγάηξηα, ηελ γπλαίθα πνπ δελ εξγάδεηαη πηα, ηε ρξηζηηαλή θνπέια, ηε ζύγρξνλε
γπλαίθα αιιά θαη έλα πνίεκα ζρεηηθό κε ηηο γπλαίθεο Μπξνθόξεο.
6. Θπηζκεία και Ευή, (Υαληά:1957).

Απαληά ζηα θαίξηα εξσηήκαηα: Ση είλαη ζξεζθεία; Δίλαη δύλακηο ή αδπλακία;
β) Δίλαη ε ζξεζθεία θπγή από ηελ πξαγκαηηθόηεηα; γ) Ο Υξηζηηαληζκόο δελ είλαη
άξλεζε ηεο γλήζηαο δσήο. δ) Αιιά νη Υξηζηηαλνί ηνλ θξαηνύλ καθξάλ από ηε
κεγάιε πξάμε ηεο δσήο.
7. Γςναικείαι Πποζυπικόηηηερ ηηρ Βίβλος, (1957).

Πξόθεηηαη γηα δηάιεμε ηνπ ζπγγξαθέα, ε νπνία νξγαλώζεθε από ηελ
«Πξννδεπηηθή Έλσζε Γπλαηθώλ» θαη εθδόζεθε ράξε ησλ ζθνπώλ ηνπ ζσκαηείνπ
140
απηνύ . Κείκελα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ Γπλαίθα ηεο Βίβινπ σο κεηέξα, εζληθή
εξσίδα θαη ζξεζθεπηηθή πξνζσπηθόηεηα.
2.2 Χο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαηά ηελ Α΄ Αξρηεξαηεία

ηνπ:
1. Δνθπονιζηήπιορ Λόγορ, (Λόγνο ηνπ ζενθ. επηζθόπνπ θνπ Δηξελαίνπ

Γαιαλάθε Δθθσλεζείο ηελ 8ελ Γεθεκβξίνπ 1957 εηο ηνλ ηεξόλ
Μεηξνπνιηηηθόλ Ναόλ ηνπ Αγίνπ Μελά επί ηε ρεηξνηνλία Απηνύ εηο
Δπίζθνπνλ Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ 1958).
Λόγνο ν νπνίνο εθθσλήζεθε ηελ 8ε Γεθεκβξίνπ ηνπ 1957 ζηνλ Ηεξό
Μεηξνπνιηηηθό Ναό ηνπ Αγίνπ Μελά θαηά ηελ ρεηξνηνλία ηνπ ζε Δπίζθνπν Κηζάκνπ
θαη ΢ειίλνπ, εθδνζείο από ην Σππνγξαθείν Κ. Φξαγθνύιε.
140
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθεο, Γπλαηθείαη Πξνζσπηθόηεηεο ηεο Βίβινπ, Γηάιεμηο νξγαλσζείζα ππό ηεο
«Πξννδεπηηθήο Δλώζεσο Γπλαηθώλ Υαλίσλ» θαη εθδνζείζα ράξηλ ησλ ζθνπώλ ηνπ ζσκαηείνπ ηνύηνπ,
1957.

Αλαηύπσζε ζε απηνηειέο θπιιάδην από ην πεξ. «Αλαγέλλεζηο» (ηεύρ.

141
171/1.1.1958) .
2. Ζ Αιώνια Γςναίκα, (Υαληά: 1958).

Πεξηέρεη ην θείκελν παιαηόηεξεο δηάιεμεο ηνπ ζηα Υαληά κε ζέκα ηηο
«Γπλαηθείεο Πξνζσπηθόηεηεο ηεο Βίβινπ» αιιά θαη ην θείκελν κε ζέκα «Μία
Ηδηαίηεξε Απνζηνιή ζηε Υξηζηηαλή γπλαίθα ηεο επνρήο καο», εκπινπηηζκέλν θαη
αλαδηνξγαλσκέλν ζε είθνζη ηξεηο (23) ελόηεηεο θαη κε ην επηινγηθό πνίεκα
«Γπλαίθεο Μπξνθόξεο», θαη πάιη. Σν βηβιίν εθδόζεθε κε ηελ επγεληθή ρνξεγία ηνπ
Παληειή Καηάθε, ηεο Ησάλλαο Βαηζνιάθε, ηνπ ΢πλεηαηξηζκνύ Φαξκαθνπνηώλ
Υαλίσλ, ηε Φαξκαθαπνζήθε Δηξήλεο Μαξθάθε θαη ησλ Μαζεηξηώλ Πξώελ
Οηθνηξνθείσλ. ΋πσο αλαθέξεη ν ίδηνο ζην πξνινγηθό ηνπ ζεκείσκα ηνλ ηίηιν ηνπ
πήξε από ην βηβιίν ηεο Γεξκαλίδαο Gertrude Yνn Le Fort: Die Ewige Frau πνπ
ππάξρεη κεηαθξαζκέλν θαη ζηα Γαιιηθά κε ηίηιν: Là Femme Ftem helle142.
3. Ππορ Ένα Υπιζηιανικό Γάμο, (Υαληά: 1960).

Απνηειεί κία αθηηλνγξαθία ηνπ ρξηζηηαληθνύ γάκνπ, ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ
αιιά θαη ηα αίηηα ηεο επηηπρίαο ηνπ143. Πξόθεηηαη γηα δεθαεπηά (17) ελόηεηεο ηνπ
βηβιίνπ όπνπ εμεηάδνληαη όια ηα ζπλαθή ζέκαηα γηα έλα ρξηζηηαληθό γάκν. ΢θνπόο
ηνπ Δηξελαίνπ είλαη κέζα από απηό ην βηβιίν λα ζπκβνπιεύζεη ηα δεπγάξηα γηα έλα
επηηπρή ρξηζηηαληθό γάκν.
4. Ζ Πολιηική Δςθύνη ηος Υπιζηιανού, (Καζηέιιη: 1963).

Πξόθεηηαη γηα κία δηάιεμε ηνπ ζπγγξαθέα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ
Ηαλνπάξην ηνπ 1961 ζην θηλεκαηνζέαηξν ηεο πόιεο ησλ Υαλίσλ «Πάλζενλ»
νξγαλσκέλε από ην ΢σκαηείν «Υξηζηηαλώλ Γηαλννπκέλσλ». Ζ δηάιεμε
επαλαιήθζεθε ηνλ Μάην ηνπ ίδηνπ ρξόλνπ ζηελ αίζνπζα ηεο Αξραηνινγηθήο
141
142
Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Αηώληα Γπλαίθα, (Υαληά, 1958) 3.
143
Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δ. Γαιαλάθεο, (Δπηκέιεηα έθδνζεο Υ. Μαραηξίδεο),
Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν, (Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, Δλνξία Αγίνπ Νηθνιάνπ Υαιέπαο, 2013) 11.

Δηαηξείαο Αζελώλ, ελώ ηα άξζξα ηεο δεκνζηεύηεθαλ θαηά θαηξνύο ζην πεξ. ηεο
ΗΜΚ΢ «Υξηζηόο θαη Κόζκνο». Σα άξζξα απηά αλαδεκνζηεύνληαη κε ζθνπό λα δνζεί
ε επθαηξία ζηνλ ρξηζηηαληθό ιαό λα θάλεη θαη «ρξηζηηαληθόηεξεο ζθέςεηο»144 επί ησλ
πνιηηηθώλ καο πξαγκάησλ.
5. Από ηο Μοναζηήπι ηηρ Υπςζοζκαλίηιζζαρ, ηο Μήνςμα ηηρ Παναγίαρ

ζηον ΢ύγσπονο Κόζμο, (Υαληά: Σππνγξαθείνλ Γεσξ. Γεσξβαζάθε,
1959).
Φπιιάδην πξνζθνξά θαη επινγία ζηνπο πξνζθπλεηέο ηεο
Υξπζνζθαιίηηζζαο145. Πεξηιακβάλεη έμη θείκελα ηα νπνία αλαθέξνληαη ζπλνπηηθά
ζηελ Ηζηνξία ηνπ Μνλαζηεξίνπ, ζηα γεγνλόηα ζύκθσλα κε ηελ Παξάδνζε, ζηελ
πνξεία ηεο Η. Μνλήο θαη ζηα αηώληα κελύκαηα ηεο Παλαγίαο πξνο ηελ ζύγρξνλε
γπλαίθα.
6. ΢ηο Πποζκύνημα ηον Γκιώνα, (Καζηέιιη: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιε

Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δλνξία Ρνδσπνύ, 1966).
Έθδνζε αλάινγε κε θείλε ηεο Μνλήο Υξπζνζθαιίηηζζαο, γηα ην πξνζθύλεκα
ηνπ Γθηώλα αύηε ηε θνξά. Σν θπιιάδην αλαηππώζεθε ην 2005 από ηελ Δλνξία
Ρνδσπνύ θαη δηαλέκεηαη ζηνπο επηζθέπηεο θαη πξνζθπλεηέο ηνπ Γθηώλα γηα
ελεκέξσζε ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξία, ηνπο Θξύινπο, ηηο ιεηηνπξγίεο αιιά θαη πξνο
επινγία ησλ πηζηώλ146.
7. Σο Νόημα ηηρ Ευήρ, (Κίζακνο: 1966).

΢ην βηβιίν απηό ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε ππάξρνπλ θεθάιαηα ηα νπνία έρνπλ
δεκνζηεπηεί ζην Πεξ. «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» θαηά ηα έηε 1961 - 1962. ΢πλνιηθά
πεξηέρνληαη ηξηάληα έμη (36) θεθάιηα ηα νπνία πξνζπαζνύλ λα βνεζήζνπλ ηνλ
αλαγλώζηε λα βξεη ην αιεζηλό - πξαγκαηηθό λόεκα ηεο δσήο. Σν 1990 ην Πλεπκαηηθό
144
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Πνιηηηθή Δπζύλε ηνπ Υξηζηηαλνύ,
(Καζηέιιη, 1963) 3.
145
146
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δ. Γαιαλάθεο, Σν Πξνζθύλεκα ηνπ Γθηώλα (Κίζακνο:
Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ - Δλνξία Ρνδσπνύ) 3.

Κέληξν «Ζ Μεηακόξθσζε» ζηε Θεζζαινλίθε πξαγκαηνπνίεζε δεύηεξε έθδνζε ηνπ

έξγνπ όπνπ ηα έζνδα από ηηο πσιήζεηο ζα δηαηήζελην ζηελ νινθιήξσζε ησλ έξγσλ
ηνπ Πλεπκαηηθνύ θαη Αζιεηηθνύ Κέληξνπ ηεο Αγ. Παξαζθεπήο ζηε Θεζζαινλίθε147.
Σν 1996, ππήξμε ηξίηε έθδνζε ζηα Υαληά.
8. Ο Υπιζηόρ ΢ημάδετε ηην Κπήηη, (Αζήλαη: Δθδόζεηο Πξνζδνθία,

1969).
Πνιιά θεθάιαηα ηνπ έξγνπ είραλ πξσηνδεκνζηεπζεί ζην πεξ. «Υξηζηόο θαη
Κόζκνο». Σν 1995 θαη ην 2001 ππήξμε δεύηεξε θαη ηξίηε έθδνζε ηνπ έξγνπ
αληίζηνηρα κε λένπο πξνιόγνπο ηνπ ζπγγξαθέα.
9. Γιαηί ηα Γπαμπούζια; (Γύν νκηιίαη ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηνπ θ.θ.

Δηξελαίνπ), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Σύπνηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1971).
Πξόθεηηαη γηα θείκελα δύν νκηιηώλ ηνπ ζπγγξαθέα ηηο όπνηεο εθθώλεζε ην
1970 θαη ην 1971 ζην πιαίζην ησλ εηήζησλ ενξηώλ γηα ηα «Γξακπνύζηα».
10. Δκκληζία και ΢ύγσπονορ Κόζμορ, (Αζήλα: 1971).

Πνιιά από ηα θεθάιαηα ηνπ έξγνπ είραλ δεκνζηεπηεί ζην πεξ. «Υξηζηόο θαη
Κόζκνο» από ην 1962 έσο ην 1970. Σν αληίηηκν ηνπ βηβιίνπ δηαηήζελην ππέξ ησλ
ηδξπκάησλ ηεο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ. Σν βηβιίν απηό επηδηώθεη «ηελ
θαηαλόεζε θαη ζηελ αθύπληζε εθείλσλ πνπ ελδηαθέξνληαη γηα ηε κνίξα ηνπ θόζκνπ θαη
ηνπ αλζξώπνπ θαη πηζηεύνπλε ζηελ αλαθαίληζε θαη ζσηεξία πνπ έρεη κέζα ηνπ ην
κήλπκα ηεο ρξηζηηαληθήο εθθιεζίαο»148.
147
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σν Νόεκα ηεο Εσήο, Β’ Έθδνζε,
(Θεζζαινλίθε: Έθδνζηο Πλεπκαηηθνύ Πνιηηηζηηθνύ θαη Μνξθσηηθνύ Κέληξνπ «Μεηακόξθσζηο»,
1990) 11.
148
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θα ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δθθιεζία θαη ΢ύγρξνλνο Κόζκνο,
(Καζηέιιη Κηζάκνπ, 1971) 6.

2.3 Χο Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο:
1. Ζ Αποζηολή ηηρ Δλληνικήρ Οπθοδοξίαρ ζηον ΢ύγσπονο Κόζμο, (Βόλλε:

1973).
Πξόθεηηαη γηα ηελ νκηιία – δηάιεμε ηνπ ΢εβαζκηόηαηνπ Μεηξνπνιίηνπ ηόηε
Γεξκαλίαο ζηελ αίζνπζα ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο όπνπ θιήζεθε από ηνπο
Κηζακίηεο θαη ΢ειηληώηεο ηεο Αζήλαο λα δώζεη δηάιεμε (16-5-1973).
2. ΢ηπαηεςόμενη Δκκληζία, (Αζήλαη: Έθδνζε Π. Δπζηαζίνπ - Β.

Παλνύζε, 1975).
Πεξηέρεηαη κία από ηηο πην ζεκαληηθέο θαη ραξαθηεξηζηηθέο νκηιίεο ηνπ πνπ
πξαγκαηνπνίεζε από ην ξαδηνθσληθό ζηαζκό ηνπ Μνλάρνπ ηελ 23ε Μαξηίνπ 1974149.
3. Ζ Δβδομάδα μια Δπηαήμεπη Γιοπηή, (Βόλλε: 1977).

Φπιιάδην νθηώ (8) ζειίδσλ ην νπνίν δηαλήκελην ζηνπο πηζηνύο ηεο
Δθθιεζίαο ηεο Μεηξνπόιεσο ηεο Γεξκαλίαο ζηε Βόλλε ην 1977. Ο ίδηνο εμεγεί ηνλ
ενξηαζηηθό θύθιν ηεο εβδνκάδαο, ν νπνίνο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε γεγνλόηα,
πξόζσπα θαη ενξηέο ηεο ζείαο ηζηνξίαο, θαη ηνλ «ζπλδέεη κε ηελ θαζεκεξηλή
ςπρνπάιε»150.
4. Από δώ Πέπαζαν οι Έλληνερ, (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Γξαθηθέο

Σέρλεο, 1978).
Πεξηιακβάλεη απνζπάζκαηα νκηιηώλ ηνπ πνπ έγηλαλ ηα ΢αββαηόβξαδα ζηελ
ειιεληθή εθπνκπή ηνπ Μνλάρνπ θαη αθνξά ζέκαηα ησλ Διιήλσλ κεηαλαζηώλ ηεο
Γεξκαλίαο. Βηβιίν ην νπνίν αθηεξώλεη ζηνπο Έιιελεο κεηαλάζηεο ηεο Γεξκαλίαο 151.
149
150
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο , Ζ Δβδνκάδα Μηα Δπηαήκεξε Γηνξηή, (Βόλλε: 1977)
1.
151
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο, (Θεζζαινλίθε:
Δθδόζεηο Γξαθηθέο Σέρλεο, 1978) 3.

5. ΢ςνεπγαζία - Αλληλεγγύη Απόδημος και Νηόπιος Δλληνιζμού, (Βόλλε:

1979).
Οη ζθέςεηο ηνπ βηβιίνπ απηνύ είραλ πξσηνδεκνζηεπζεί ζηελ εθεκεξίδα
«Καζεκεξηλή». Πξόθεηηαη γηα ζθέςεηο θαη πξνβιεκαηηζκνύο ηνπ ζπγγξαθέα γηα ηνλ
απόδεκν θαη ληόπην Διιεληζκό152.
2.4 Χο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαηά ηελ Β΄ Αξρηεξαηεία ηνπ:
1. Δγκύκλιορ Β΄, (Υαληά: Δθηύπσζε «Σππνζηύι», 1983).

Πξόθεηηαη γηα κία πνηκαληνξηθή επηζηνιή ηνπ ανίδηκνπ Μεηξνπνιίηε πξνο
ηνλ θιήξν θαη ην ιαό κε ηελ νπνία επηζπκεί λα αθήζεη ηελ πνηκαληηθή ηνπ κέξηκλα
σο «παξαθαηαζήθε» θαη ηνπο θαιεί λα ηελ αθνινπζήζνπλ πξνο ην πλεπκαηηθό
ζπκθέξνλ όισλ153.
2. Ζ Ππυηοσπιζηιανική Δκκληζία και ηο Μήνςμά ηηρ ζηο ΢ύγσπονο

Κόζμο, (1983).
Φπιιάδην ην νπνίν πεξηιακβάλεη νκηιία ηνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηελ
Κπξηαθή ηεο Πεληεθνζηήο 26 Ηνπλίνπ 1983 ζηνλ ηόηε λέν Μεηξνπνιηηηθό Ναό
Καζηειιίνπ «Δπαγγειηζκόο ηεο Θενηόθνπ». Ζ νκηιία έγηλε ζην πιαίζην ησλ
ζεκηλαξίσλ κε ζέκα ηελ νξζνδνμία κπξνζηά ζηελ 3ε ρηιηεηεξίδα κε ζθνπό λα
επηζεκαλζνύλ ηα κεγάια πξνβιήκαηα, πνπ είρε λα αληηκεησπίζεη ε νξζνδνμία ηελ
πεξίνδν εθείλε.
3. Δπανάζηαζη ηυν ΢ςνειδήζευν, (Αζήλα: Δπηκ. έθδνζεο ΦΔΜ ΔΠΔ,

1984).
Πξόθεηηαη γηα ην κήλπκά ηνπ «Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ», ηελ αθύπληζε
δει. θαη ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ θζαξκέλνπ αλζξώπνπ ηεο επνρήο καο, ην νπνίν
152
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, ΢πλεξγαζία – Αιιειεγγύε Απόδεκνπ θαη Νηόπηνπ
Διιεληζκνύ, (Βόλλε, 1979) 4.
153
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δγθύθιηνο Β΄, (Υαληά: Δθηύπσζε
«Σππνζηύι», 1983) 3.

ππήξμε αξρηθά έλα θήξπγκα ζην πνίκλην ηεο επαξρίαο, ηελ εκέξα ηεο Πεληεθνζηήο
1982, ύζηεξα όκσο πινπηίζηεθε θαη κε άιια ζηνηρεία θη έγηλε δηάιεμε ζηε Λάξηζα
θαη ζηα Υαληά θαη ηα Σξίθαια Θεζζαιίαο ην 1984154.
4. Ομιλία ζη' αποκαλςπηήπια Μνημείος ηος Δθνομάπηςπα Δπιζκόπος

Κιζάμος ΢ελίνος Μελσιζεδέκ Γεζποηάκη (1821), (Κίζακνο Υαλίσλ:
1984).
Φπιιάδην κε θείκελν από ηελ νκηιία ηνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα εγθαίληα
ηεο πξνηνκήο ηνπ Δζλνκάξηπξα Δπηζθόπνπ Μειρηζεδέθ ηνλ Μάην ηνπ 1981 ζηελ
Δπηζθνπή Κηζάκνπ. ΢θνπόο ηεο έθδνζεο, όπσο αλαθέξεη ν ίδηνο ζηνλ πξόινγό ηνπ,
«είλαη λα δνζεί κία απάληεζε ζε θείλνπο πνπ ζηηο κέξεο καο ζέινπλ λα παξαραξάμνπλ
ηελ λενειιεληθή καο ηζηνξία θαη λα παξνπζηάζνπλ αξλεηηθή ηε ζηάζε ηεο Δθθιεζίαο
ζηνλ αγώλα ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο παιηγγελεζίαο ηνπ έζλνπο»155.
5. «Διεπζέξηνο Βεληδέινο ν Γηόο ηνπ Φεινξείηε», (Υαληά: 1985).

Πξόθεηηαη γηα ηνλ επηκλεκόζπλν ιόγν ηνπ ζην 49ν Δπίζεκν Μλεκόζπλν ηνπ
Διεπζεξίνπ Κ. Βεληδέινπ, ζην Αθξσηήξη ησλ Υαλίσλ ην 1985, πνπ δεκνζηεύζεθε
ζηηο θαζεκεξηλέο εθεκεξίδεο ησλ Υαλίσλ «Υαληώηηθα Νέα» θαη «Κήξπμ» ζηηο
27/03/1985 .
6. Υειπαθέηηζη ηηρ Γςναίκαρ ζηην Δλληνοπθόδοξη Παπάδοζη, (Υαληά:

Σππνγξαθείν Γεσξγίνπ Πειεθαλάθε, 1986).
Πξόθεηηαη γηα αλαζθόπεζε θαη απνινγηζκό ηνπ έξγνπ ησλ ζπιιόγσλ ησλ
γπλαηθώλ. Σν έξγν αθηεξώλεηαη ζηε κλήκε ησλ γπλαηθώλ πνπ πξσηνζηάηεζαλ ζην
έξγν ησλ ελνξηαθώλ ζπιιόγσλ ηεο ΗΜΚ΢ θαη δελ ππάξρνπλ ζήκεξα ζηε δσή.
154
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ, (Αζήλα:
Δπηκέιεηα έθδνζεο ΦΔΜ Δ Π Δ, 1984) 4.
155
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Οκηιία ζη' απνθαιππηήξηα Μλεκείνπ ηνπ
Δζλνκάξηπξα Δπηζθόπνπ Κηζάκνπ ΢ειίλνπ Μειρηζεδέθ Γεζπνηάθε (1821), (Κίζακνο Υαλίσλ 1984) 3.

7. Μαπηςπία Διπήνηρ, (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιηο

Κείκελα θαη γεγνλόηα καξηπξία εηξήλεο πνπ κπνξνύλ λα ελζαξξύλνπλ θαη
άιινπο γηα ζπζηξάηεπζε θαη αγώλεο, όπσο αλαθέξεη ν ίδηνο ν ζπγγξαθέαο ζηνλ
πξόινγό ηνπ156.
8. Μηνύμαηα Δςθύνηρ και Αθύπνιζηρ, (Υαληά: Σππνγξαθείν Σππνζηύι»,

1988).
Σν έξγν πεξηιακβάλεη ηξηάληα ηέζζεξα (34) ζέκαηα, κελύκαηα επζύλεο θαη
αθύπληζεο πνπ δεκνζηεύζεθαλ από ην 1983 έσο ην 1988 ζην πεξηνδηθό ηεο
Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» θαη ζηνλ εκεξήζην
Σύπν157.
9. Ηζηοπία ηηρ Δπιζκοπήρ Κιζάμος ΢ελίνος, 1900-7970, (Υαληά:Έθδνζε

Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1990).
Σν έξγν πεξηιακβάλεη νθηώ (8) θεθάιαηα πνπ αλαθέξνληαη ζηε δσή θαη ηε
δξάζε ηεο Η.Μ.Κ.΢. θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηελ επηζθνπή, ηνπο επηζθόπνπο, ηηο
ελνξίεο, ηνπο λανύο θαη ηα κνλαζηήξηα. Πεξηέρεη αθόκα θαηάινγν ησλ επηζθόπσλ ηεο
κεηξόπνιεο αιιά θαη αλακλήζεηο θηινμελνύκελσλ ησλ νηθνηξνθείσλ ηεο Η.Μ.Κ.΢.
10. ΢ηοσαζμοί από ηην Αγία ΢οθία, (Αζήλα: Δθδόζεηο ΢κπξλησηάθε,

1991).
Σππώζεθε γηα ινγαξηαζκό ησλ ΢πιιόγσλ Πατδνρσξηαλώλ Αζελώλ θαη
Υαλίσλ. Σα ηξηάληα ηέζζεξα (34) θείκελα πνπ απνηεινύλ ην Α’ κέξνο ηνπ βηβιίνπ
είραλ πξσηνδεκνζηεπζεί ζηελ ηνπηθή εθεκεξίδα επαξρίαο Απνθνξώλνπ «Φσλή ηνπ
Απνθνξώλνπ», από ην 1978 θαη έπεηηα. ΢ηηο ππόινηπεο ζειίδεο θηινμελνύληαη
θείκελα αλαθεξόκελα ζηελ πξνζσπηθόηεηα ηνπ Δηξελαίνπ. ΢ην δεύηεξν κέξνο ηνπ
βηβιίνπ αλαδεκνζηεύνληαη άξζξα ζηε «Φσλή ηνπ Απνθνξώλνπ», ζπλεξγαηώλ ηεο
156
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Μαξηπξία Δηξήλεο, (Καζηέιιη Κηζάκνπ:
Έθδνζε Ηεξάο Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1987) 8.
157
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Μελύκαηα Δπζύλεο θαη Αθύπληζεο, (Υαληά:
Σππνγξαθείν Σππνζηύι»,, 1988) 7.

εθεκεξίδαο, πνπ αλαθέξνληαη ζην πξόζσπό ηνπ, θπξίσο ηελ επνρή από ηελ
επηζηξνθή ηνπ από ηε Γεξκαλία ζηελ Κξήηε κε ζθνπό λα απνιαύζνπλ άπαληεο ηα
πξντόληα ηεο ειεύζεξεο ζθέςεο, ηνπ δηαινγηζκνύ θαη ηνπ ζηνραζκνύ ελόο
δηαπξεπνύο θαη κε δηεζλή αθηηλνβνιία ηεξάξρε158.
11. H Τγεία ηος Ανθπώπος ζηην Δλληνοσπιζηιανική Παπάδοζη, (Αζήλα:

1990).
Πξόθεηηαη γηα νκηιία ηνπ Δηξελαίνπ, ε νπνία έγηλε ζην πιαίζην ηνπ
παλειιήληνπ ζπλεδξίνπ ηεο Ηαηξηθήο Δηαηξείαο Υαλίσλ ζηηο 27 ΢επηεκβξίνπ ηνπ
1990 κε ζέκα ηελ πγεία ηνπ αλζξώπνπ. Ο νκηιεηήο έζημε ηα ζέκαηα όπσο ηελ
ακαξηία θαη ηελ αζζέλεηα, ηελ πξνζεπρή θαη ηελ ζεξαπεία, ηνλ ζάλαην θαη ηελ
αλάζηαζε ηνπ αλζξώπνπ.
12. Σό Tάξιμό μος, (Αζήλα: 1992).

Σν παξόλ ζύγγξακκα ηνπ Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ αθηεξώλεηαη
ζην Μνλαζηήξη ηεο Αγίαο Σξηάδαο Αθξσηεξίνπ, ηνλ ηεξό ρώξν νπνύ βίσζε ηα
εθεβηθά ηνπ ρξόληα θαη έθαλε Σό Σάμηκν Σνπ159. Σα ελ ιόγσ θείκελα γξάθηεθαλ γηα
πξώηε θνξά ζην πεξηνδηθό ηεο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ «Υξηζηόο θαη
Κόζκνο» από ην 1961 έσο ην 1962 σο εμνκνιόγεζε ζην Υξηζηό, πνπ ηνλ νδήγεζε
ζηε δηαθνλία ηεο εθθιεζίαο Σνπ.
13. Δπί ηον Ποηαμόν Ρήνον, (Αζήλαη: 1993).

Αθηεξσκέλν ζην ΢επηό Οηθνπκεληθό Παηξηαξρείν. Πξόθεηηαη γηα ζειίδεο ηνπ
Ζκεξνινγίνπ ηνπ ζπγγξαθέα, ησλ ρξόλσλ ηεο πνηκαληνξίαο ηνπ σο Μεηξνπνιίηεο
ζηε Γεξκαλία. Πεξηέρεη επίζεο απνζπάζκαηα νκηιηώλ θαη παξαηλεηηθώλ ιόγσλ πξνο
ηνπο Έιιελεο Μεηαλάζηεο.
158
159
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σν Σάμηκό κνπ, (Υαληά: Έθδνζε Ηεξά
Μνλή Αγίαο Σξηάδνο Σδαγθαξόισλ Υαλίσλ, 1992) 7.

14. Γςναίκερ ηηρ Κπήηηρ, (Υαληά: Δθηύπσζε Μηρ. Γεσξβαζάθεο Ο.Δ.,

1995).
Αθηεξσκέλν ζηε κλήκε ησλ γνλέσλ ηνπ. Απνηππώλνληαη είθνζη έμη (26)
γπλαηθείεο πξνζσπηθόηεηεο, από ηελ απιή γπλαίθα ηεο επαξρίαο έσο θαη ζείεο
γπλαηθείεο πξνζσπηθόηεηεο, όπσο ε Παλαγία.
15. Θέμαηα Δλληνιζμού και Οπθοδοξίαρ, (Υαληά: Δθηύπσζε Μηρ.

Γεσξβαζάθεο, 1997).
Πξόθεηηαη γηα θείκελα δεκνζηεπκέλα παιαηόηεξα, από ην 1991 έσο ην 1996,
ζην πεξ. «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» ζηα νπνία δηαηππώλνληαη νη πξνβιεκαηηζκνί ηνπ
ζπγγξαθέα γηα ην κέιινλ θαη ηελ πνξεία ηνπ ειιεληζκνύ θαη ηεο νξζνδνμίαο.
16. Από ηιρ Δοπηέρ ηηρ Δκκληζίαρ μαρ. Υαπούμενα Μηνύμαηα Πίζηηρ και
Ευήρ, (Κίζακνο: 2000).
Αθνινπζνύλ θείκελα αθηεξσκέλα ζηηο εόξηηεο ελόηεηεο ηνπ εθθιεζηαζηηθνύ
καο εκεξνινγίνπ, Υξηζηνπγέλλσλ, Πάζρα, Πεληεθνζηήο, Θενκεηνξηθώλ Δνξηώλ,
ενξηώλ αγίσλ. Σα θείκελα απηά ζπλνδεύνληαη θαη από κεξηθά ζρόιηα, πξνζσπηθώλ
ηνπ βησκάησλ.
17. Θέμαηα και Βιώμαηα Υπιζηιανικήρ Ευήρ και Κοινυνίαρ, (Υαληά:

Δθηύπσζε Γξαθηθέο Σέρλεο Γεσξβαζάθεο, 2004).
Πξόθεηηαη γηα ηξηάληα δύν (32) ζέκαηα, πνπ απεπζύλνληαη ζην πιήξσκα ηεο
Δθθιεζίαο σο νδεγόο γηα κία ρξηζηηαληθή πνξεία ηεο δσήο. Πνιιά από απηά είλαη
πξσηνδεκνζηεπκέλα ζην πεξ. «Υξηζηόο θαη Κόζκνο.

2.5 Μεηά ζάλαηνλ εθδόζεηο
1. Γπάμμαηα ζηοςρ Μαθηηέρ μος (από ηον Θεολόγο Καθηγηηή,

Τποδιεςθςνηή Δκκλ. ΢σολήρ Κπήηηρ 1946 – 1953 Απσιμανδπίηη
Διπηναίο Γ. Γαλανάκη), (Υαληά: Έθδνζε Δθθιεζηαζηηθνύ Γπκλαζίνπ
– Λπθείνπ Κξήηεο, «Άγηνο Μαηζαίνο» Υαλίσλ, 2013.
Πξόθεηηαη γηα έμη (6) γξάκκαηα – επηζηνιέο ηνπ Δηξελαίνπ πξνο ηνπο
ζπνπδαζηέο ηεο Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο ηεο Κξήηεο, όηαλ ν ίδηνο ήηαλ αθόκα
αξρηκαλδξίηεο, θαζεγεηήο θαη ππνδηεπζπληήο απηήο, κε ζθνπό ηελ δηαπαηδαγώγεζε
θαη έκπλεπζή ηνπο κέζσ ησλ δηαρξνληθώλ ηνπ κελπκάησλ. Πνιιά από απηά έρνπλ
δεκνζηεπζεί ζην πεξηνδηθό ηεο Η. Δπηζθνπήο Κπδσληάο θαη Απνθνξώλνπ
¨Αλαγέλλεζηο¨, από ην 1948 έσο ην 1953. Σν 2013 έγηλε ε έθδνζε ησλ επηζηνιώλ ηνπ
ζε βηβιίν από ην Δθθιεζηαζηηθό Γπκλάζην – Λύθεην Κξήηεο ‘’Αγ. Μαηζαίνο’’
Υαλίσλ.
2. Απλέρ Χδέρ, Δηζαγσγή – Δπηκέιεηα ΢ηακάηεο Απ. Απνζηνιάθεο,

(Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, 2014).
Πνηεηηθή ΢πιινγή ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη ζαξάληα δύν (42) ζπλνιηθά
πνηήκαηα ηνπ Δηξελαίνπ, ηέζζεξα (4) από ηα νπνία είλαη αδεκνζίεπηα (βξέζεθαλ ζε
ρεηξόγξαθε κνξθή). Σξηάληα δύν (32) πνηήκαηα πξσηνδεκνζηεπκέλα ζην πεξ.
«Αλαγέλλεζεο», δώδεθα (12) από ηα νπνία αλαδεκνζηεύζεθαλ ζην πεξ. «Υξηζηόο
θαη Κόζκνο» θαη κε έμη (6) πξσηνδεκνζηεπκέλα πνηήκαηα ζην ίδην πεξηνδηθό160.
Πξόθεηηαη γηα πνηήκαηα πνπ δεκνζηεύηεθαλ θαη αλαδεκνζηεύζεθαλ από ην 1947 έσο
ην 1967. Ζ νηθνγέλεηα ηνπ καθαξηζηνύ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε απνθάζηζε ηελ έθδνζε
ηεο παξνύζεο πνηεηηθήο ζπιινγήο αθηεξσκέλε ζηε κλήκε ηνπ, σο ειάρηζηε έλδεημε
ηηκήο θαη επγλσκνζύλεο161. Σελ επηκέιεηα είρε ν ΢ηακάηεο Απνηνιάθεο.
160
΢. Απνζηνιάθεο, (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα), Απιέο Χδέο, (Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, 2014)77.
161
΢. Απνζηνιάθεο, (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα), Απιέο Χδέο, (Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, 2014)22.

3. Μςζηική Πποζεςσή, Δηζαγσγή - Δπηκέιεηα Κσλζηαληίλνο

Φνπξλαξάθεο, (Υαληά: 2016).
Δίλαη κία ζπιινγή πνηεκάησλ ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε, πνηήκαηα πνπ έρνπλ
απνηππσζεί κε ρσξία από ηα βηβιία ηνπ. Σελ επηκέιεηα ηνπ βηβιίνπ είρε ν
Κσλζηαληίλνο Φνπξλαξάθεο.
4. Ρήμαηα Ευήρ, Αξρείν - Δπηκέιεηα Αληώλεο Βαθάθεο, (Κίζακνο:

Έθδνζε Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2019).
Πξόθεηηαη γηα καγλεηνζθνπεκέλεο νκηιίεο από ην 1989 θη εμήο ηνπ

καθαξηζηνύ Μεηξνπνιίηνπ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δηξελαίνπ Γαιαλάθε από ηνλ
ζενιόγν θαη γξακκαηέα ηεο ΗΜΚ΢ κε νκηιίεο από θηλεηέο θαη αθίλεηεο ενξηέο θαη
από ξαδηνθσληθέο εθπνκπέο, πνπ θαιύπηνπλ ζέκαηα, όρη κόλνλ ζξεζθεπηηθά αιιά ζε
νηηδήπνηε απαζρνινύζε ηνπο πηζηνύο, ηηο πξνθιήζεηο ησλ επνρώλ, ηνπο θηλδύλνπο
πνπ δηέβιεπε λα ππάξρνπλ θαη εζληθά ζέκαηα πνπ επηζπκνύζε λα πξνβιεκαηίζεη θαη
αθππλίζεη ηνλ αθξναηή ηνπ. Σν βηβιίν επηκειήζεθε ν Αληώλεο Βαθάθεο.
5. Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο, Μηηποπολίηηρ Διπηναίορ Γαλανάκηρ,

Μεηαμοπθώνονηαρ ηον Κόζμο, Λόγοι & Γιάλογοι, Δπηζηεκνληθή
επηκέιεηα θαη ζπληνληζκόο ύιεο: Κ. Ενξκπάο, (Αζήλα: Δθδόζεηο
Αθξίηαο, 2021).
΢ηνλ ελ ιόγσ ηόκν πεξηιακβάλνληαη νκηιίεο θαη παξεκβάζεηο ηνπ καθαξηζηνύ

Μεηξνπνιίηνπ θπξνύ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε ζηελ Οξζόδνμν Αθαδεκία Κξήηεο.
Καηαγξάθνληαη ζέκαηα όπσο ν ιόγνο ηεο Δθθιεζίαο ζηνλ δεκόζην ρώξν, ζηελ
πνξεία ηεο αλζξώπηλεο δσήο θαη ζηνλ αγηαζκό ηνπ όινπ θόζκνπ, ηε θηώρεηα, ηνλ

πινύην, ηελ θνηλσληθή δηθαηνζύλε, ην πόιεκν, ηελ εηξήλε θ.α, απνηππώλνληαο ηνλ
γλήζην παηεξηθό θαη επαγγειηθό ιόγν κε ηόικε θαη παξξεζία162.
2.6 Πεξηνδηθέο εθδόζεηο:
Δπί Αξρηεξαηείαο ηνπ ν Δηξελαίνο σο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ

αιιά θαη Γεξκαλίαο πξνβαίλεη ζηελ έθδνζε πεξηνδηθώλ εθδόζεσλ ζηηο νπνίεο είλαη
ζπρλά ζπγγξαθέαο.
1. «Υξηζηόο θαη Κόζκνο», (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Έθδνζε Ηεξάο

Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ, 1960).
Σν πξώην ηεύρνο ηνπ πεξηνδηθνύ «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» εθδόζεθε ηελ 1ε

΢επηεκβξίνπ ηνπ 1960163 πνπ πεξηιακβάλεη ζέκαηα ρξηζηηαληθήο θαηερήζεσο θαη
δσήο. Σν πεξηνδηθό πεξηιακβάλεη επίζεο πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηα εθθιεζηαζηηθά
θαη ηνπηθά ηεο Δπαξρίαο164. Γηαλέκεηαη ζε όινπο ηνπ θαηνίθνπο ηεο επαξρίαο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ αιιά θαη απόδεκνπο Κηζακίηεο θαη ΢ειεληώηεο αλά ηνλ
Κόζκν165.
Γόζεθε ν ηίηινο απηόο ηνπ πεξηνδηθνύ γηα λα ππελζπκίδεη ζηνπο αλαγλώζηεο

όηη ν Υξηζηόο είλαη ε κόλε Αιήζεηα θαη ΢σηήξαο ηνπ Κόζκνπ ηνύηνπ, όπσο
αλαθέξεηαη ζηνπο ζθνπνύο ηεο εθδόζεσο ηνπ πεξηνδηθνύ166.
162
Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο, Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Μεηακνξθώλνληαο ηνλ Κόζκν,
Λόγνη & Γηάινγνη, Δπηζηεκνληθή επηκέιεηα θαη ζπληνληζκόο ύιεο: Κ. Ενξκπάο, (Αζήλα: Δθδόζεηο
Αθξίηαο, 2021) 273.
163
Α. Παπαδεξόο, «Σν καξηύξηνλ ηεο ζπλεηδήζεσο: Ο Δηξελαίνο θαη ε ζηξαηησηηθή δηθηαηνξία», ζην:
164
165
166
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 1νλ (1982) (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ

2. «Ζ Φσλή ησλ Νέσλ», (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Έθδνζε ηεο Ηεξάο

Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ, 1965).
Σν πξώην ηεύρνο ηνπ πεξηνδηθνύ «Ζ Φσλή ησλ Νέσλ» εθδόζεθε ην έηνο 1965
θαη πξόθεηηαη γηα ηξηκεληαίν πεξηνδηθό γηα ζέκαηα πνπ απαζρνινύζαλ ηνπο λένπο167.
3. «Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο», (Βόλε: Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο

Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο Δπξώπεο, 1972).
Πξόθεηηαη γηα ηξηκεληαίν πεξηνδηθό ηεο Μεηξόπνιεο Γεξκαλίαο, ην νπνίν
εθδίδνληαλ όηαλ ήηαλ Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο. Σν 1ν ηεύρνο εθδόζεθε ζηε Βόλλε
ην 1972. Πεξηιάκβαλε εθθιεζηαζηηθά ρξνληθά ηεο Μεηξνπόιεσο Γεξκαλίαο θαη άιια
ςπρνθειή θείκελα.
4. «Απνθνύκπη», (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Έθδνζε ηνπ Αλλνπζάθεηνπ

Γεξνθνκείνπ – Θεξαπεπηεξίνπ Κηζάκνπ, 1991.
Σν 1991 εθδίδεη ελεκεξσηηθή έθδνζε ηνπ Αλλνπζάθεηνπ Θεξαπεπηεξίνπ –
Γεξνθνκείνπ Κηζάκνπ. Πεξηιακβάλεη ζέκαηα, όπσο ηζηνξίεο θαη γεγνλόηα ησλ
ειηθησκέλσλ αλζξώπσλ αιιά θαη δηάθνξα άιια ζέκαηα.
167

Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Κνηλσληθόο Δξγάηεο
Ο καθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο πξώελ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δηξελαίνο

Γαιαλάθεο, έλαο κεγάινο νξακαηηζηήο θαη επεξγέηεο ηνπ ηόπνπ καο θαη ζπνπδαίνο
ππνζηεξηθηήο ηεο παξάδνζεο, είρε κεγάιε αγάπε γηα ηνλ άλζξσπν. Δξγάδνληαλ
αδηάθνπα πξνθεηκέλνπ λα κεηνπζηώζεη ηελ αγάπε απηή όρη απιώο κε ιόγηα αιιά κε
πξάμεηο. Πξάμεηο πνπ ηηο εθάξκνζε ζε πάκπνιινπο ηνκείο, όπσο ηελ εθπαίδεπζε, ηνλ
πνιηηηζκό, ηελ πγεία, θ.ά. Παξά ηελ έιιεηςε ρξεκάησλ θαη ππνδνκώλ ηελ πεξίνδν
πνπ αλέιαβε ηελ αξρηεξαηεία ηνπ, ιόγσ ηεο Γεξκαληθήο θαηνρήο θαη ηνπ
Διιελντηαιηθνύ πνιέκνπ πνπ πξνεγήζεθαλ, θαηάθεξε λα θάλεη πξάμεηο, πνιιά από
ηα έξγα πνπ είρε θαηά λνπ. Έηζη, επί αξρηεξαηείαο ηνπ, ηδξύζεθαλ θαη νηθνδνκήζεθαλ
ηα παξαθάησ:
1. Δηαηξείεο
Ζ ίδξπζε ηεο ΑΝΔΚ Α.Δ.
Έλα γεγνλόο πνπ ζεκάδεςε ηελ ηζηνξία ηεο Κξήηεο θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ
‘60 ήηαλ ε βύζηζε ηνπ επηβαηεγνύ – νρεκαηαγσγνύ (Δ/Γ-Ο/Γ) «Ζξάθιεηνλ».
Ήηαλ έλα πινίν (θέξη-κπνη ) πνπ εθηεινύζε ηελ αθηνπιντθή ζπγθνηλσλία Πεηξαηάο-
Υαληά θαη Πεηξαηάο - Ζξάθιεην ηελ πεξίνδν 1965-1966. Ζ θαηάιεμε ηνπ πινίνπ
ζπλδέζεθε κε κία από ηηο κεγαιύηεξεο λαπηηθέο ηξαγσδίεο ζηελ Διιάδα, θαζώο ηελ
Σεηάξηε 7 Γεθεκβξίνπ 1966, ην «Ζξάθιεηνλ», απέπιεπζε από ην ιηκάλη ηεο ΢νύδαο,
κεηαθέξνληαο 206 επηβάηεο, 70 κέιε ηνπ πιεξώκαηνο θαη 17 θνξηεγά ζηνλ Πεηξαηά.
Τπήξρε κεγάιε θαθνθαηξία θαη ηα κεζάλπρηα, ε έληαζε ησλ αλέκσλ απμήζεθε ζε 8
κπνθόξ. Σα απηνθίλεηα κεηαθηλήζεθαλ θαη ζην γθαξάδ άξρηζαλ λα κπαίλνπλ λεξά.
Έλα κεγάιν θνξηεγό-ςπγείν 5 ηόλσλ, απαζθαιίζηεθε από ηνπο δηαξθείο
θιπδσληζκνύο θαη ρηύπεζε κε θόξα ζηελ κπνπθαπόξηα. Σν θνξηεγό-ςπγείν έπεζε
ζηε ζάιαζζα ε νπνία θαη θαηέθιπζε ζηε ζπλέρεηα όιν ην ρώξν ησλ νρεκάησλ. Σν

πινίν ηνπ Σππάιδνπ «Ζξάθιεηνλ», βπζίζηεθε ηειηθά αλνηθηά ηεο Φαιθνλέξαο,

παξαζύξνληαο ζην ζάλαην 247 επηβάηεο, ελώ επέδεζαλ κόλν 47 άηνκα168.
Με αθνξκή ην λαπάγην ηνπ πινίνπ «Ζξάθιεηνλ» ηδξύζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ

1967 ε Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Κξήηεο, επηζήκσο γλσζηή σο ANEK Lines169.
Σελ ηδέα ζθέθηεθε ν Πξόεδξνο ηνπ ΢ΓΟΔΥ, Κώζηαο Αξρνληάθεο, ν νπνίνο
ζπλέηαμε ην από 12/12/66 ζρέδην δηαθήξπμεο πξόζθιεζεο πξνο όινπο ηνπο
εθπξνζώπνπο ησλ Οηθνλνκηθώλ, Δπηζηεκνληθώλ θαη Δπαγγεικαηηθώλ Οξγαλώζεσλ
ησλ Ννκώλ Υαλίσλ θαη Ρεζύκλεο γηα ηε ζύζηαζε ηεο εηαηξείαο. Ακέζσο θηλήζεθαλ
όιεο νη δηαδηθαζίεο, πξνθεηκέλνπ λα πινπνηεζεί ε ηδέα. ΢ηηο 21 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1966
έγηλε θνηλή ζύζθεςε κεηαμύ θνξέσλ ζηελ αίζνπζα ηνπ Γεκνηηθνύ ΢πκβνπιίνπ
Υαλίσλ γηα ηελ ιήςε απνθάζεσλ ζρεηηθώλ κε ηε ζπγθέληξσζε θεθαιαίνπ θαη ηελ
νξγάλσζε ηεο Δηαηξείαο170. Ζ ζπκκεηνρή ήηαλ ηεξάζηηα θαη όινη ελέθξηλαλ ηελ
πξόηαζε ηνπ ΢ΓΟΔΥ θαη απνθάζηζαλ λα ζπζηαζεί επηηξνπή, ε νπνία ζα πξνβεί ζε
όιεο εθείλεο ηηο ελέξγεηεο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηόρνπ. Μέιε ηεο Δπηηξνπήο
νξίζηεθαλ νη Μεηξνπνιίηεο Κπδσλίαο θαη Απνθνξώλνπ θαη Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,
εθπξόζσπνη ηνπ ΢ΓΟΔΥ θαη νη πξόεδξνη ησλ επηζηεκνληθώλ θαη παξαγσγηθώλ
ηάμεσλ ησλ Ννκώλ Υαλίσλ θαη Ρεζύκλεο. Ζ επηηξνπή, ακέζσο κεηά ηελ εθινγή ηεο,
ζπλήιζε ζην γξαθείν ηνπ Γεκάξρνπ Υαλίσλ, ζηξαηεγνύ ΢ηέθαλνπ Λεθαλίδε, θαη
όξηζε νκόθσλα σο Πξόεδξό ηεο ηνλ ΢εβαζκηόηαην Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ, Δηξελαίν Γαιαλάθε171. Ο Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο θαηέβαιε πνιύ κεγάιν
αγώλα γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ. ΢πλέηαμε θαη απέζηεηιε ηειεγξάθεκα πξνο ηνλ
Τπνπξγό Δκπνξηθήο Ναπηηιίαο κε ην νπνίν ηνπ αλαθνίλσζε ηηο απνθάζεηο ηεο
ζύζθεςεο θαη ηε ζπγθξόηεζε ηεο Δπηηξνπήο θαη ηνπ δεηνύζε ηε ζπλδξνκή ηνπ γηα
ηελ έγθξηζε ίδξπζεο ηεο Δηαηξείαο. Δπίζεο ζπλέηαμε αλάινγε αλαθνίλσζε πνπ
δόζεθε ζηνλ ηνπηθό Σύπν. Ο Δηξελαίνο εμαηηίαο ηεο επηθνηλσλίαο πνπ είρε κε ην
168
«Σν Ναπάγην ηνπ ¨Ζξάθιεηνλ¨», αλαθηήζεθε από https://www.sansimera.gr/articles/361 ζηηο
22/02/2021.
169
170
ANEK Lines (Δπηκέιεηα – ζρεδίαζε έθδνζεο) Άμηνο Δζηί, Ο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Δηξελαίνο,
(Υαληά: ΑΝΔΚ Lines, 2010) 5.
171
Η. Σδακαξηνπδάθεο, «Ζ ζπκβνιή ηνπ Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε
ζηελ ίδξπζε ηεο ΑΝΔΚ Α.Δ.», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο -
Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,
2008) 317.

αξκόδην Τπνπξγείν Δκπνξίνπ, αιιά θαη κε ηνλ Γηνηθεηή ηεο 115 Π Μ, ζύκθσλα κε
ηελ νπνία θαινύζε ηνλ δηνηθεηή γηα ηελ δηάζεζε αεξνζθάθνπο κε ζθνπό ηε ξίςε
δηαθεκηζηηθνύ πιηθνύ – πξνθήξπμεο κε ζέκα ηελ δεκηνπξγία ηεο Ναπηηθήο Δηαηξείαο
θαη ηνλ Γηνηθεηή ηεο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο, θαζεγεηή Ξελνθώληα Ενιώηα, γηα ηελ
δηάζεζε ηνπ ππαιιήινπ ηεο ηνπ ππνθαηαζηήκαηνο Υαλίσλ, θ. Σδακαξηνπδάθε172,
όια θηλήζεθαλ πνιύ κεζνδηθά, ώζηε όια έγηλαλ γξήγνξα θαη ρσξίο θακία απνιύησο
θαζπζηέξεζε. ΢ε όιεο ηηο δεκόζηεο ζπγθεληξώζεηο πνπ δηνξγάλσλαλ ηα κέιε ηεο
Δπηηξνπήο γηα ελεκέξσζε ηνπ θνηλνύ αιιά θαη νη πάκπνιιεο ζπλεδξηάζεηο ηεο
επηηξνπήο, ν Μεηξνπνιίηεο ήηαλ παξώλ θαη καδί κε ηνπο άιινπο νκηιεηέο θαη κε ηε
βαξύηεηα ηνπ θύξνπο ηνπ, παξόηξπλε ηνπο παξεπξηζθνκέλνπο λα εγγξαθνύλ ζην
κεηνρηθό θεθάιαην ηεο ππό ίδξπζε εηαηξείαο. ΋ιεο νη απνθάζεηο ιακβάλνληαλ
νκόθσλα θαη ν ιόγνο ήηαλ ην πξόζσπν ηνπ Δηξελαίνπ. Ζ Δπηηξνπή αιιά θαη ν ιαόο
είρε απόιπηε εκπηζηνζύλε ζην πξόζσπν, ηηο ηθαλόηεηεο θαη ηηο γλώζεηο ηνπ. Έλησζε
αζθάιεηα γηα ηνλ ηξόπν πνπ δηαρεηξίδνληαλ ηα νηθνλνκηθά ηεο εηαηξείαο θαη δελ
έλησζε θόβν όηη ζα εθκεηαιιεπηεί ηε ζέζε ηνπ γηα πξνζσπηθό ηνπ όθεινο.
Αληηζέησο, ν ίδηνο θαηέβαιε πνιύ πξνζσπηθή εξγαζία θαη θόπν πξνθεηκέλνπ λα
πινπνηεζνύλ νη ζηόρνη ηνπο. Ζ Δπηηξνπή ίδξπζεο ηεο Δηαηξείαο ζπκπεξηέιαβε ζην
θαηαζηαηηθό ηεο ηνλ νξηζκό ηνπ Δηξελαίνπ, σο ηζόβην κέινο ηνπ Γηνηθεηηθνύ
΢πκβνπιίνπ173.
Ζ Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή θαη Αξραηνινγηθή Δηαηξεία Κξήηεο (ΗΛΑΔΚ)
Ο Δηξελαίνο ππήξμε ηδξπηηθό κέινο ηνπ ζσκαηείνπ κε έδξα ηελ πόιε ησλ
Υαλίσλ. Ηδξύζεθε ηνλ ΢επηέκβξην ηνπ 1968 αξρηθά σο Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή &
Αξραηνινγηθή Δηαηξεία Γπηηθήο Κξήηεο θαη από ην 1976 κεηνλνκάζζεθε ζε
Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή θαη Αξραηνινγηθή Δηαηξεία Κξήηεο. ΢θνπόο ηνπ ηδξύκαηνο
είλαη ε κειέηε θαη δηαθύιαμε ηεο ηζηνξίαο ηνπ λεζηνύ κέζσ ησλ αλαζθαθώλ, ηελ
172
ANEK Lines (Δπηκέιεηα – ζρεδίαζε έθδνζεο) Άμηνο Δζηί, Ο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Δηξελαίνο,
(Υαληά: ΑΝΔΚ Lines, 2010) 18.
173
Η. Σδακαξηνπδάθεο, «Ζ ζπκβνιή ηνπ Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε
ζηελ ίδξπζε ηεο ΑΝΔΚ Α.Δ.», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο -
Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,
2008) 319.

ηέιεζε δηαθόξσλ εθδειώζεσλ θαη επηζηεκνληθώλ δηαιέμεσλ πνπ δηνξγαλώλεη γηα ηε

δηαθύιαμε ηεο ηζηνξίαο. Γηαηεξεί αθόκε θαη βηβιηνζήθε174.
Δηαηξεία Αλαπηύμεσο Απνθνξώλνπ (ΔΣ.ΑΝ.ΑΠ.)
Ζ Δηαηξεία Αλαπηύμεσο Απνθνξώλνπ ηδξύζεθε κε πξσηνβνπιία ηνπ

Δηξελαίνπ Γαιαλάθε ην 1978 σο πνιπκεηνρηθή εηαηξεία θαη άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην
1980. Ζ ΔΣ.ΑΝ.ΑΠ. εκθηαιώλεη θαη δηαζέηεη ην λεξό SAMARIA από ηηο πεγέο
΢ηύινπ ζηα Υαληά ηεο Κξήηεο. ΢ύκθσλα κε ην θαηαζηαηηθό ζθνπόο ηεο είλαη λα
δηεξεπλά ηνπο νηθνλνκηθνύο πόξνπο θαη δπλαηόηεηεο θαη ηελ αμηνπνίεζε απηώλ
θαζώο θαη ε νξγάλσζε ηνπιάρηζηνλ ελόο ζεκηλαξίνπ ηνλ ρξόλν πνπ ζα αθνξά ηελ
έξεπλα ησλ νηθνλνκηθώλ θαη πλεπκαηηθώλ δπλαηνηήησλ ηεο επαξρίαο ζην νπνίν ζα
νκηινύλ άλζξσπνη επηζηήκνλεο, επηρεηξεκαηίεο θαη δηαλννύκελνη ηνπ ηόπνπ αιιά θαη
ηελ πινπνίεζε άιισλ εθδειώζεσλ κε κνξθσηηθό θαη πνιηηηζηηθό ραξαθηήξα175.
TRANS-EUROKRETA A.E.
Σνλ ΢επηέκβξην 1978 θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Αξρηεξαηείαο ηνπ σο

Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο ηδξύεη ζην Ζξάθιεην ηελ Αλώλπκε Δηαηξεία Μεηαθνξώλ
TRANS-EUROKRETA κε ζθνπό ηελ αμηνπνίεζε ησλ ρξεκάησλ ησλ Διιήλσλ
Κξεηώλ Μεηαλαζηώλ ηεο Γεξκαλίαο ζηνλ ηόπν θαηαγσγή ηνπο. Ζ Δηαηξεία είρε
ζθνπό ηε δηαθίλεζε θαη εκπνξία ησλ αγξνηηθώλ πξντόλησλ ηεο Κξήηεο πξνο ηελ
174
Κ. Μνπηδνύξεο, «Γηαηί ηηκάκε ηνλ Ηεξάξρε Δηξελαίν Γαιαλάθε», ζην: Ζ Κξήηε γηνξηάδεη ηνλ
Ηεξάξρε Δηξελαίν Γαιαλάθε, Ζ Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή θαη Αξραηνινγηθή Δηαηξεία Κξήηεο Σηκά ην ΢επηό
Ηεξάξρε, ηνλ Κνηλσληθό Αλακνξθσηή, ηνλ Άλζξσπν ηεο Δηξήλεο θαη ηεο Πξνόδνπ. Σα ιερζέληα ζηελ
Σηκεηηθή Δθδήισζε γηα ηνλ Ηεξάξρε, ζηηο 18-12-91, (Υαληά: Έθδνζε ηεο Ηζηνξηθήο Λανγξαθηθήο θαη
Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο Κξήηεο, 1993) 9.
175

Δπξώπε. Γπζηπρώο, όκσο, ε Δηαηξεία δελ επέθεξε ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα θαη

δελ ζπλέρηζε ηε ιεηηνπξγία ηεο176.
Ζ Αλώλπκε Δηαηξεία «΢έιηλν Α.Δ.»
Ζ Αλώλπκε Δηαηξεία «΢έιηλν Α.Δ.» ζηεξίρζεθε ζην θαηαζηαηηθό ίδξπζεο ηεο

ΑΝΔΚ. Ζ «΢ΔΛΗΝΟ Α.Δ.» είρε ζθνπό ηελ ηνπξηζηηθή αμηνπνίεζε εθηάζεσο
παξαιηαθήο 400 ζηξεκκάησλ ζηε λνηηνδπηηθή αθηή ηεο Κξήηεο θαη κε πινηάξην
εθηεινύζε ηνπηθή παξαιηαθή ζπγθνηλσλία ζηε λόηηα Κξήηε θαη ηε λήζν Γαύδν177. Ζ
Αλαπηπμηαθή Δηαηξεία ΢έιηλν (Α.Δ.) ζε ζπλεξγαζία κε ηελ ελνξία Γαύδνπ
πξνγξακκάηηζαλ έξγν (ζεξηλά Κάκπηλγθ) ην νπνίν ζα ζπληεινύζε ώζηε ε
απνκνλσκέλε απηή λεζίδα ηεο ρώξαο καο πνπ είλαη θαη ην λνηηόηεξν άθξν ηεο
Δπξώπεο, λα ζπγθξνηήζεη ην κηθξό πιεζπζκό ηεο θαη λα κελ εξεκσζεί178.
Ζ Δηαηξεία Αλάπηπμεο Κηζάκνπ (ΑΝΔΣΔΚ)
΢ηηο 15 Ηαλνπάξηνπ 1994 ζε παγθηζακίηηθε ζύλαμε ζηελ Οξζόδνμν Αθαδεκία

Κξήηεο ππνγξάθηεθε ην Καηαζηαηηθό ηεο Αλώλπκεο Δηαηξείαο Αλάπηπμεο Κηζάκνπ
(ΑΝ.ΔΣ.Δ.Κ) κε ζθνπό ηε δεκηνπξγία νηθνλνκηθνύ θνξέα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο
επαξρίαο Κηζάκνπ179.
176
Π. Γεκαλνπνύινπ, Κ. Ενξκπάο, Πεξ. ΢ύλαμε, Σεύρνο 138ν (2016), «Αλαδεηώληαο απάληεζε ζηε
δύζθνιε νηθνλνκηθή ζπγθπξία – Σν νηθνλνκηθό κνληέιν ηνπ κεηξνπνιίηε Δηξελαίνπ Γαιαλάθε»,
(Αζήλα: Έθδνζε ΢πνπδήο ζηελ Οξζνδνμία) 57.
177
Κ. Αξρνληάθεο, Πεξ. ΢πλεηαηξηζηηθή Πνξεία, Σεύρνο 42ν, (Αζήλα: Έθδνζε ηνπ Δπηζηεκνληθνύ –
Ηδενινγηθνύ ΢σκαηείνπ Δηαηξεία ησλ θίισλ ηνπ ΢πλεξγαηηζκνύ, 1996) 73 .
178
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, 73νλ (1995), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ Δηξελαίνο) 95.
179

Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Νόηνπ Α.Δ. (ΑΝΔΝ Α.Δ.)
Ζ ΑΝΔΝ ήηαλ πνιπκεηνρηθή εηαηξεία ιατθήο βάζεο θαη αξηζκνύζε 3.500

κηθξνκεηόρνπο από ηελ Μεζζελία θαη ηα Υαληά. Ζ ηδέα πξνήιζε από ηνλ ΢εβ.
Μεηξνπνιίηε Δηξελαίν ν νπνίνο καδί κε ηνλ καθαξηζηό Μεηξνπνιίηε Μεζζελίαο,
Υξπζόζηνκν Θέκειε, ηνλ ηόηε λνκάξρε Γεκήηξε Γξάθν θαη ηνλ ηόηε δήκαξρν
Καιακάηαο Υξήζην Μαιαπάλε, παξεπξηζθόκελνη ζηελ Καιακάηα ην 1998, θάιεζαλ
ηνλ ιαό ηεο Μεζζελίαο πξνθεηκέλνπ λα ζηεξίμεη ην εγρείξεκα γηα ηε ζύζηαζε ηεο
ΑΝΔΝ θαη ηελ αγνξά ηνπ πινίνπ «Μπξηηδηώηηζζα» («Aqua Maria») πνπ ζα ζπλέδεε
ηελ Πεινπόλλεζν κε ηελ Κξήηε, δίλνληαο αλαπηπμηαθή πλνή θαη ζηηο δύν πεξηνρέο.
΢ηηο 8 Απξηιίνπ ηνπ 2000 θαηέπιεπζε ζην ιηκάλη Καζηειίνπ ην πξώην πινίν ηεο
λενζύζηαηεο Δηαηξείαο (Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Νόηνπ), ¨Μπξηηδηώηηζζα¨ ην
όπνην εγθαηλίαζε ηε γξακκή Καζηέιη - Κύζεξα - Αληηθύζεξα - Καιακάηα -
Πεηξαηά180.
2. Κνηλσθειή Ηδξύκαηα
Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο
Ζ δξάζε ηνπ Δηξελαίνπ μεπέξαζε ηα γεσγξαθηθά όξηα ησλ Υαλίσλ, ηεο

Κξήηεο θαη ηεο Διιάδαο. Μεηά ηελ εθινγή ηνπ σο Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,
θαη αθνύ είρε ιάβεη αξθεηέο εκπεηξίεο από ηελ παξακνλή ηνπ ζην Παξίζη θαη ζηελ
Γεξκαλία, άξρηζε λα νξακαηίδεηαη κία δεκηνπξγηθή θνηλσλία. Σόηε γελλήζεθε ε ηδέα
ηεο δεκηνπξγίαο ηεο Οξζόδνμεο Αθαδεκίαο Κξήηεο ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηόηε
καζεηή ηνπ, Αιέμαλδξν Παπαδεξό, Καζεγεηή Φηινζνθίαο θαη Θενινγίαο, θαη
αξγόηεξα δηεπζπληή ηεο ΟΑΚ, θαη ηνπ Γεξκαλνύ θαζεγεηή Eberhard Muller,
Πξνέδξνπ ηνπ ΢πιιόγνπ ησλ Γηεπζπληώλ ησλ Δπαγγειηθώλ Αθαδεκηώλ ηεο Γπηηθήο
Γεξκαλίαο, νη νπνίνη ζα ηελ θάλνπλ γλσζηή ζε νιόθιεξν ηνλ θόζκν,181.
180
181

Μεηά ηελ παξαρώξεζε νηθνπέδνπ, έθηαζεο 60 ζηξεκκάησλ από ηελ Ηεξά

Μνλή Γσληάο, κία ζπνπδαία Μνλή κε ζεκαληηθή ηζηνξία, μεθίλεζε ην 1965 λα
πινπνηείηαη ε ηδέα γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ ηδξύκαηνο. Μεηά από πεξίπνπ ηξία ρξόληα,
κε πξνζσπηθή εξγαζία ηνπ ΢εβαζκηόηαηνπ θαη ηνπ καζεηή ηνπ θ. Παπαδεξνύ, ην
έξγν νινθιεξώζεθε θαη ηα εγθαίληα ηειέζηεθαλ ζηηο 13 Οθησβξίνπ ηνπ 1968. Σα
εγθαίληα έγηλαλ παξνπζία εθπξνζώπσλ όισλ ησλ Οξζόδνμσλ Δθθιεζηώλ, άιισλ
ρξηζηηαληθώλ παξαδόζεσλ θαη νξγαληζκώλ θαζώο θαη πιήζνο ιανύ.
Σν δεύηεξν ηκήκα ηνπ θηηξίνπ, δεκηνπξγήζεθε αξγόηεξα, ηνλ Οθηώβξην ηνπ

1991, ελώ ηα εγθαίληα ηειέζηεθαλ 12 Ννεκβξίνπ 1995 από ηνλ Παλαγηώηαην
Οηθνπκεληθό Παηξηάξρε θ.θ. Βαξζνινκαίν Α΄. Σν έξγν ρξεκαηνδνηήζεθε από ηελ
Δπξσπατθή Έλσζε θαη ην Διιεληθό Γεκόζην.
Πξσηαξρηθό κέιεκα ηεο Αθαδεκίαο είλαη λα δηαηεξήζεη αλόζεπηε ηελ

νξζόδνμε παξάδνζε, ε νπνία καο δηαζώδεηαη από ηνπο Παηέξεο ηεο Δθθιεζίαο θαη ελ
ζπλερεία από ηνπο πνηκέλεο. Ζ δηαηήξεζε ηεο νξζόδνμεο παξάδνζεο ζα
πξαγκαησζεί κέζα από ην δηαθόλεκα ηνπ πιεξώκαηνο ηεο Δθθιεζίαο κέζσ ηεο
επηκόξθσζεο ηνπ ηεξνύ θιήξνπ, ησλ ιατθώλ ζενιόγσλ θαη ησλ ινηπώλ κειώλ ηεο 182.
Δίλαη έλαο ηόπνο δηαιόγνπ, όπνπ κπνξεί λα πξαγκαησζεί ε γλσξηκία θαη θνηλσλία
κεηαμύ ησλ Οξζνδόμσλ θαζώο θαη άιισλ νκνινγηώλ θαη ζξεζθεηώλ γηα κηα γόληκε
πλεπκαηηθή δσή. Δπηζπκεί λα αζθήζεη θπξίσο έξγν εθθιεζηαζηηθό θαη πλεπκαηηθό,
θαη παξάιιεια έρεη ηελ πξόζεζε λα πξνζθέξεη θαη λα βνεζήζεη γηα ηελ επίιπζε ησλ
πξνβιεκάησλ ησλ λέσλ θαη ηεο γπλαίθαο ζηε ζύγρξνλε θνηλσλία. Αθόκα, ε
Αθαδεκία ελίζρπζε ην έξγν ηεο Οξζνδόμνπ Δμσηεξηθήο Ηεξαπνζηνιήο θαη έρεη
παξέρεη ηερληθή θαη πιηθή βνήζεηα, πξνθεηκέλνπ λα εμειηρζεί ν ηόπνο183. Ζ ΟΑΚ
δηαζέηεη επίζεο βηβιηνζήθε, ε νπνία πεξηιακβάλεη 30.000 ηίηινπο βηβιίσλ θαη 600
ηίηινπο πνπ αθνξνύλ πεξηνδηθά θαη εθεκεξίδεο. Οη ηίηινη απηνί θαιύπηνπλ όινπο
ηνπο θιάδνπο επηζηεκώλ.
182
Α. Παπαδεξόο, «Ζ Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο (Σν ίδξπκα θαη νη ζθνπνί ηνπ», Αλάηππν από ην
ηεύρνο «Γηάινγνη Δπζύλεο», 1968-70 Έθδνζε Οξζ. Αθαδεκίαο 1971), (Γσληά Κηζάκνπ Υαλίσλ:
Δθδόζεηο Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο , 1981) 74.
183
Α. Παπαδεξόο, Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο (ΟΑΚ) (Γεύηεξε δεθαεηία 1978-1988), (Γσληά Υαλίσλ:
1988) 2.

΢ηηο 17 – 23 Ηνπλίνπ ηνπ 2016 ηειέζζεθε ίζσο ην πην ζεκαληηθό γεγνλόο ησλ
ηειεπηαίσλ δεθαεηηώλ ζηελ ηζηνξία ηεο Οξζνδνμίαο καο, θαζώο πξαγκαηνπνηήζεθε
ζηελ ΟΑΚ, ε Αγία θαη Μεγάιε ΢ύλνδνο ηεο Οξζνδόμνπ Δθθιεζίαο κε ηε ζπκκεηνρή
ησλ αλά ηνλ θόζκν Οξζόδνμσλ Παηξηαξρείσλ θαη Απηνθέθαισλ Οξζόδνμσλ
Δθθιεζηώλ. Βαζηθά ζέκαηα ηα νπνία εμεηάζηεθαλ, νη ζρέζεηο ηεο Οξζνδόμνπ
Δθθιεζίαο πξνο ηνλ ινηπό ρξηζηηαληθό θόζκν, ην κπζηήξην ηνπ Γάκνπ θαη ηα
θσιύκαηά ηνπ, ην απηόλνκν θαη ν ηξόπνο αλαθεξύμεώο ηνπ, ε ζπνπδαηόηεηα ηεο
λεζηείαο θαη ε ηήξεζή ηεο ζήκεξα, ε απνζηνιή ηεο Δθθιεζίαο ζηνλ ζύγρξνλν θόζκν
θαη ε νξζόδνμε δηαζπνξά184. Ζ ΟΑΚ αλέπηπμε ζπνπδαίν θαη πξσηνπνξηαθό έξγν γηα
ηελ επνρή, θαη κέρξη θαη ζήκεξα αλαγλσξίδεηαη σο έλα από ηα ζπνπδαηόηεξα
ζπλεδξηαθά θέληξα πνπ κε ηελ δπλακηθή ηεο παξνπζία απνηειεί ζεκαληηθή καξηπξία
ηεο Οξζνδνμίαο. Μέζα ζηνπο θόιπνπο ηεο Αθαδεκίαο επηδηώθεηαη ε ελδπλάκσζε θαη
επηκόξθσζε ηνπ θιήξνπ, θαζώο θαη ε αλάπηπμε ηνπ δηαιόγνπ κεηαμύ ησλ
Δθθιεζηώλ κέζσ ησλ δηεζλώλ ζπλεδξίσλ πνπ πξαγκαηνπνηνύληαη.
Ζ Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο αλήθεη ζηελ δηθαηνδνζία ηεο ΗΜΚ΢ θαη έρεη
ηεζεί ππό ηελ αηγίδα ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ.
Κέληξν Αγξνηηθήο Αλαπηύμεσο Κνιπκπαξίνπ
Ζ δεκηνπξγία ηνπ Κέληξνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο ζην Κνιπκβάξη ζε θηήκα

ηεο Η. Μνλήο Γσληάο γηα ηε γεσξγηθή - θηελνηξνθηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο (έηνο
ηδξύζεσο 1970)185, ζε ζπλεξγαζία κε έλα πνιπκειέο εμεηδηθεπκέλν γηα ηα αγξνηηθά
θιηκάθην Μελλνληηώλ από ηε Γεξκαλία θαη ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ηεο Ακεξηθήο
(εθθιεζηαζηηθή νξγάλσζε πνπ πξνζπαζνύζε λα βνεζήζεη θησρνύο αγξόηεο) νη
νπνίνη εξγάδνληαλ θαη δηεύζπλαλ ην Κέληξν ηεο Μεηξνπόιεσο186. Σν Κέληξν
Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο είρε ζθνπό ηελ εηζαγσγή λέσλ κεζόδσλ θαιιηέξγεηαο θαη
184
Παλνζηνι. Αξρηκ. Δ. Μπαηζάθεο (Δπηκέιεηα θεηκέλσλ), Σσλ απνζηόισλ ηνηο ίρλεζηλ, Αγία θαη
Μεγάιε ΢ύλνδνο ηεο Οξζόδνμεο Δθθιεζίαο, (Κίζακνο: Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2018)
18.
185
186
Α. Παπαδεξόο, Με ηνλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνλ, Δπί Σξαρείαο Οδνύ (Σά ηήο γελέζεσο ηήο
’Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο Σεθκήξηα), (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Μέζεμηο 2014) 59.

δσνηξνθίαο ζηελ Κξήηε, αιιά θαη ηνλ εθνδηαζκό κε πξντόληα ηνπ πξνγξάκκαηνο
ζηα νηθνηξνθεία, ηηο επαγγεικαηηθέο ζρνιέο θαη ηα ππόινηπα ηδξύκαηα πνπ
ιεηηνπξγνύζαλ ζηελ πεξηνρή. Σελ επίβιεςή ηνπο είρε ε ΗΜΚ΢ 187. ΢πγθεθξηκέλα
εθάξκνζε ηελ θαιιηέξγεηα ζε ζεξκνθήπηα ησλ ρεηκεξηλώλ ιαραληθώλ, πνπ ήηαλ από
ηνπο πξώηνπο ζηελ Κξήηε πνπ εθάξκνζε ηε κέζνδν απηή. Έθεξε πνηθηιίεο δώσλ από
ην εμσηεξηθό όπσο αγειάδεο, θόηεο, θνπλέιηα θαη γνπξνύληα κε ζθνπό ηελ εθηξνθή
ηνπο γηα λα δνζνύλ ζηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο θαη λα έρνπλ θαιή πνηθηιία δώσλ
θαη θαιή παξαγσγή. Δπίζεο, δεκηνπξγήζεθε κύινο γηα ηελ παξαζθεπή δσνηξνθώλ.
΋ια απηά είραλ σο απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ αγξνηώλ ηεο
Κξήηεο188.
Σν Αλλνπζάθεην Θεξαπεπηήξην – Κέληξν Απνζεξαπείαο Απνθαηάζηαζεο

Κιεηζηήο Ννζειείαο ‘’ Ο Άγηνο ΢ππξίδσλ’’
Αξρηθά ήηαλ έλαο ρώξνο πεξίζαιςεο άπνξσλ θαη εύπνξσλ αηόκσλ ηξίηεο
ειηθίαο (άλσ ησλ 60 εηώλ) πνπ ηδξύζεθε ην 1970189 κε ηηο πξώηεο γεξόληηζζεο λα
πξνζέξρνληαη ζηηο 24 Ηνπιίνπ ηνπ ίδηνπ έηνπο190. Γεκηνπξγήζεθε κε ηελ αμηνπνίεζε,
από ηνλ Δηξελαίν, ηεο δσξεάο ηνπ Γεσξγίνπ Αλλνπζάθε κε θαηαγσγή από ηα
Μεζόγεηα Κηζάκνπ. Από ην 1985 θη έπεηηα εμειίρηεθε ζε Κέληξν Πεξίζαιςεο
Υξόλησλ Παζήζεσλ191, παξέρνληαο ζηνπο θηινμελνύκελνύο ηνπ όρη κόλνλ ζηέγαζε,
ζίηηζε θαη έλδπζε, αιιά θαη εηθνζηηεηξάσξε θύιαμε από εηδηθεπκέλν λνζειεπηηθό
πξνζσπηθό, θηλεζηνζεξαπείεο θαη θπζηνζεξαπείεο θαζώο θαη ςπρνθνηλσληθή ζηήξημε.
΢ηηο δξαζηεξηόηεηεο ηνπ Αλλνπζάθεηνπ Θεξαπεπηεξίνπ πξνζηέζεθε ην 1995

εθηεηακέλν πξόγξακκα ηεο θαη' νίθνλ βνήζεηαο ‘’Βνήζεηα ζην ζπίηη Κηζάκνπ’’ θαη ην
187
Γ. Σζέηζεο, Δηξελαίνο Γαιαλάθεο: Ο «Γηάθσλ» Ηεξάξρεο, ζην: Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί,
(Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ θαη Ηεξάο Μεηξόπνιεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008)
237.
188
189
190
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, ηεύρνο 109νλ (1970), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο) 112.
191

1999 μεθίλεζε ε ιεηηνπξγία ηνπ πξνγξάκκαηνο ‘’Βνήζεηα ζην ζπίηη Καληάλνπ’’.

Πξόγξακκα πνιύ ζεκαληηθό θαζώο απεπζύλεηαη ζε άηνκα ηξίηεο ειηθίαο πνπ έρνπλ
αλάγθε γηα θξνληίδα, είηε γηαηί δηακέλνπλ κόλνη ηνπο θαη δελ έρνπλ ζπγγεληθό
πξόζσπν λα ηνπο βνεζά, είηε γηα άηνκα πνπ δελ δύλαληαη λα απηνεμππεξεηεζνύλ, κε
ζθνπό ηελ βειηίσζε ηεο πνηόηεηαο ηεο δσήο ησλ ειηθησκέλσλ αηόκσλ192.
Σπξνθνκείν ΢θάθεο ΢ειίλνπ
Σν Σπξνθνκείν ΢θάθεο ηδξύζεθε από ηνλ Δηξελαίν ην 1971. Ζ αγξνηηθή γε

αγνξάζηεθε από ηνπο θαηνίθνπο ηεο Κνηλόηεηαο γηα ηελ αλέγεξζή ηνπ, ελώ ην θηίζκα
αλεγέξζεθε κε ρξήκαηα ησλ θαηνίθσλ θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ Δηξελαίνπ. Αθνύ νη θάηνηθνη
ηνπ ρσξηνύ κνηξάδνληαλ ηα ηπξνθνκηθά πξντόληα πνπ παξάγνληαλ εθεί, ζηε ζπλέρεηα
κπνξνύζαλ λα ηα αμηνπνηήζνπλ κε ηνλ θαιύηεξν δπλαηό ηξόπν, είηε γηα πξνζσπηθή
ηνπο θαηαλάισζε, είηε λα ηα πνπιήζνπλ. ΢θνπόο ηεο ίδξπζεο ηνπ Σπξνθνκείνπ ήηαλ
ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη βειηίσζε ηνπ βηνηηθνύ επηπέδνπ ησλ θαηνίθσλ ηνπ
ρσξηνύ ζε δύζθνιεο γηα ηελ επνρή ζπλζήθεο193.
Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν Νεόηεηαο
Αθνινύζεζε ηελ ίδηα ηαθηηθή κε ηε δεκηνπξγία ηνπ λανύ ηνπ Αγίνπ

Οηθνπκελίνπ πνπ βξίζθεηαη ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, θαζώο
εξγάζηεθαλ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ άηνκα από όιν ηνλ θόζκν, κε ζθνπό ηελ
αιιεινγλσξηκία θαη ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ παηδηώλ. Σν Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν
Νεόηεηαο ηδξύζεθε 6 Ηνπλίνπ 1988, είλαη παξάζηεκα ηεο Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο
Κξήηεο θαη βξίζθεηαη ζηα Νσπήγεηα Κηζάκνπ194. ΢ην ΔΚΝ ιεηηνπξγνύλ ην
παξεθθιήζην ηεο Μεηακνξθώζεσο ηνπ ΢σηήξνο Υξεζηνύ, ην ππαίζξην πεηξόθηηζην
192
193
Μ. Σσκαδάθεο, Μαξηπξία Πξνέδξνπ Πνιηηηζηηθνύ ΢πιιόγνπ ΢θάθεο.
194
Π. Μαξηαθάθεο, Οξζνδνμία θαη Διιεληζκόο, Ζ πξνζθνξά ηνπ Νεξνρσξίνπ- Γεκ. Γ/ζκα
Πατδνρσξίνπ ζηελ Οξζνδνμία θαη ηνλ Διιεληζκό, (Αζήλα: Δθδόηεο ΢κπξλησηάθεο, 2005) 126.

ζέαηξν 600 πεξίπνπ ζεαηώλ, όπνπ δηνξγαλώλνληαη ζεαηξηθέο παξαζηάζεηο, ζπλαπιίεο

θαη γεληθόηεξα γηα θάζε είδνπο θαιιηηερληθή δξάζε ηεο επξύηεξεο πεξηνρήο.
Πεξηιακβάλεη επίζεο, θαηνηθίεο γηα ηνλ θύιαθα θαη ην πξνζσπηθό, ακπέιη θαη
παηεηήξη, ειαηώλαο θαη εξγαιεία παξαδνζηαθήο ζπνξάο, ζεξηζκνύ θαη αισλίζκαηνο.
Μάιηζηα ην 1997 είρε μεθηλήζεη έλα πξόγξακκα, ην νπνίν εθαξκόζηεθε γηα αξθεηά
ρξόληα, όπνπ έδσζε ηε δπλαηόηεηα ζε ρηιηάδεο καζεηέο θαη καζήηξηεο ηνπ λνκνύ λα
γλσξίζνπλ παιηόηεξεο κνξθέο αγξνηηθήο δσήο195.
Ηλζηηηνύην Θενινγίαο θαη Οηθνινγίαο
Σν Ηλζηηηνύην Θενινγίαο θαη Οηθνινγίαο απνηειεί θαη πάιη έλα παξάηεκα ηεο
ΟΑΚ ην νπνίν ηδξύζεθε ην 1991 κε ζθνπό ηελ επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ πξνζηαζία
ηνπ πεξηβάιινληνο, κέζσ ηνπ δηαιόγνπ ζενινγίαο θαη νηθνινγίαο κεηαμύ
επηζηεκόλσλ, ζενιόγσλ νηθνλνκνιόγσλ, πνιηηηθώλ θ.α. αιιά θαη κέζσ ηνπ
δηαζξεζθεηαθνύ δηαιόγνπ κεηαμύ Υξηζηηαληζκνύ, Ηνπδατζκνύ θαη Ηζιακηζκνύ. Σν
ΗΘΟ εθαξκόδνληαο παηδαγσγηθά κέηξα νηθνινγηθήο ζεσξίαο θαη πξάμεο έρεη ζθνπό
ηελ επίιπζε ησλ νηθνινγηθώλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνθύπηνπλ. Πξαγκαηνπνηώληαο
ζπλέδξηα θαη εθδειώζεηο κε θαίξην ζέκα ην πεξηβάιινλ, επηδηώθεη ηελ
επαηζζεηνπνίεζε θαη αθύπληζε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ.
Σν θνηλσθειέο ίδξπκα «Αγία ΢νθία»
Σν θνηλσθειέο ίδξπκα «Αγία ΢νθία» εδξεύεη ζηνπο Αγίνπο Πάληεο

Απνθνξώλνπ θαη ηδξύζεθε ην 1991. Ήηαλ θαεκόο ηεο κεηέξαο ηνπ καθαξηζηνύ
Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δηξελαίνπ Γαιαλάθε, λα θάλεη θάηη ζηνλ ηόπν
όπνπ γελλήζεθε θαη θαηάγνληαλ θαη εθεί όπνπ αλέπηπμε ηηο πην όκνξθεο αλακλήζεηο
ηεο παηδηθήο ηνπ ειηθίαο. ΢ηε κλήκε ηεο κεηέξαο ηνπ ινηπόλ, ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1976
όηαλ ήηαλ Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο, απνδεηθλύνληαο όηη δελ μέραζε πνηέ ηελ
195
15/12/2020.

παηξίδα ηνπ, μεθίλεζε ηελ αλνηθνδόκεζε ηνπ ηδξύκαηνο «Αγία ΢νθία», κε

πξνζσπηθά ηνπ ρξήκαηα αιιά θαη ρξήκαηα ηνπ ζσκαηείνπ «Αγία ΢νθία» κε έδξα ηελ
Αζήλα πνπ είραλ ζπζηήζεη γη απηό ην ζθνπό νη θάηνηθνη Απνθνξώλνπ θαη θίινη ηνπ
ζεβαζηνύ Μεηξνπνιίηνπ. Σελ επηζπκία ηνπ γηα ηε δεκηνπξγία απηνύ ηνπ ηδξύκαηνο
εμέθξαζε πξώηε θνξά, επίζεκα, ζηελ Α' Παλαπνθνξσληώηηθε ζύλαμε πνπ έγηλε ηνλ
Αύγνπζην ηνπ 1982 ζην ΢ηύιν Απνθνξώλνπ ζε κία νκηιία ηνπ196. Σν έξγν
νινθιεξώζεθε ην έηνο 1991. Από ηόηε έσο θαη ην 2013 ήηαλ ν ηδξπηήο θαη πξόεδξνο
ηνπ ηδξύκαηνο. Σν ελ ιόγσ ίδξπκα ζπλεξγάδεηαη κε ηελ Δθθιεζία, ηελ ηνπηθή
απηνδηνίθεζε, ηνπο πνιηηηζηηθνύο θαη ηνπο αλαπηπμηαθνύο θνξείο ηεο επαξρίαο
Απνθνξώλνπ, πξνθεηκέλνπ λα αλαβαζκίζεη πνιηηηζηηθά, ηζηνξηθά θαη αλαπηπμηαθά
ηελ πεξηνρή αιιά θαη επξύηεξα ηελ Κξήηε. Από ην 1995 ην ίδξπκα αζρνιείηαη θαη κε
ηελ θνηλσληθή κέξηκλα, ζέηνληαο ζε ιεηηνπξγία ην Πξόγξακκα «Βνήζεηα ζην
ζπίηη»197.
Σν ίδξπκα έρεη ζθνπό ηε δηδαζθαιία ηεο ρξηζηηαληθήο πίζηεσο, ηε δεκηνπξγία

δεζκώλ αιιεινβνήζεηαο θαη ζπλεξγαζίαο κεηαμύ ησλ θαηνίθσλ ηνπ Γήκνπ
Απνθνξώλνπ θαζώο θαη ηε ζπγθέληξσζε θαη αλάδεημε όισλ ησλ πνιηηηζηηθώλ
ζηνηρείσλ ηεο ηζηνξίαο ηεο πεξηνρήο. Αθόκα, δηνξγαλώλεη ζπλέδξηα, ζεκηλάξηα θαη
εθζέζεηο κε ζθνπό ηελ πξνβνιή ησλ κειεηώλ θαη ηελ επηκόξθσζε ησλ πνιηηώλ.
Παξάιιεια ην ίδξπκα έρεη εθδώζεη δεθάδεο βηβιία θαη θξόληηζε γηα ηε δεκηνπξγία
κίαο πινύζηαο θαη αμηόινγεο βηβιηνζήθεο.
΋ια ηα παξαπάλσ ζπλέβαιαλ, ώζηε λα πξνβιεζεί ε ηζηνξία, ν πνιηηηζκόο θαη

νη παξαδόζεηο ηνπ Απνθόξσλα, αιιά θαη ηεο Κξήηεο γεληθόηεξα, θαζώο θαη ζηελ
αλάπηπμε ηνπ πξσηνγελή, δεπηεξνγελή θαη ηξηηνγελή ηνκέα.
196
Δ. Σζνπξάθεο, «Σν θνηλσθειέο ίδξπκα «Αγία ΢νθία»», ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο),
Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ, Ηεξά Μεηξόπνιηο
Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2008), 321.
197
«Κνηλσθειέο Ίδξπκα ¨Αγία ΢νθία¨», αλαθηήζεθε από
https://foundationagiasofi.wixsite.com/agiasofia/foundationagiasofia ζηηο 26/01/2021.

Φπζηθό – Λανγξαθηθό θαη Ηζηνξηθό Μνπζείν Οκαινύ
΢ηηο 7 Ηνπλίνπ ηνπ 1992 πξαγκαηνπνηήζεθε ε ηειεηή ζεκειίσζεο ιίζνπ γηα ηε

δεκηνπξγία ηνπ Φπζηθνιανγξαθηθνύ θαη Ηζηνξηθνύ Μνπζείνπ Λεπθώλ Οξέσλ-
Οκαινύ ην νπνίν ζπγθεληξώλεη θαη δηαθπιάζζεη ηε κεγάιε ηζηνξηθή θαη ιανγξαθηθή
θιεξνλνκηά ηνπ γλσζηνύ θαη πνιπζξύιεηνπ Οξνπεδίνπ ησλ Λεπθώλ Οξέσλ, όπσο ηα
έπηπια θαη ζθεύε ηνπ αγξνην-πνηκεληθνύ βίνπ θαη ηζηνξηθέο θπζηνγλσκίεο ησλ
αληξεησκέλσλ ηεο Μαδάξαο198. Σελ ηδέα ηνπ Μνπζείνπ απηνύ έδσζε ν Δηξελαίνο θαη
κε ηε βνήζεηά ηνπ πινπνηήζεθε από ηνλ ΢ύιινγν Γεκηνπξγίαο ηνπ Μνπζείνπ
Οκαινύ, καδί κε ηελ Κνηλόηεηα Δπαλνρσξίνπ θαη άιινπο παξάγνληεο ηεο Δπαξρίαο
΢έιηλνπ199κε ηελ παξαρώξεζε ηεο έθηαζεο 20 ζηξεκκάησλ ζηελ Μεηξόπνιε από ην
Τπνπξγείν Γεσξγίαο200.
Σν Ίδξπκα Κηζακηθώλ Μειεηώλ
Σν Ίδξπκα Κηζακηθώλ Μειεηώλ εγθαηληάζζεθε ζηηο 20 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1999

ζην Κνιπκβάξη θαη ζηεγάζζεθε ζην παιαηό Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ ηεο
Μεηξνπόιεσο. Γηνηθνύληαλ από 9/κειέο Γηνηθεηηθό ΢πκβνύιην, ηνπ νπνίνπ
πξνέδξεπε ν Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ & ΢έιηλνπ Δηξελαίνο201. Με ηε ζρεηηθή
ζπκβνιαηνγξαθηθή πξάμε πνπ ππνγξάθηεθε ζε ηειεηή ζηηο 24 ΢επηεκβξίνπ 1995,
παξαρσξήζεθε ην νίθεκα ηνπ Οηθνηξνθείνπ, γηα ηελ ελ ιόγσ ρξήζε202. Σν ίδξπκα
είρε ζθνπό ηελ έξεπλα θαη θαηαγξαθή ηεο ηζηνξίαο ηεο Κηζάκνπ θαη ηελ πξνβνιή
ησλ ζεκάησλ πνπ ελδηέθεξαλ ηελ επαξρία απηή ζε όινπο γεληθόηεξα ηνπο ηνκείο ηεο
δσήο ηνπ ιανύ ηεο.
198
΢. Απνζηνιάθεο, «Θα θόςνπκε δπν θιαδηά θαη ζα θάκνπκε ηνλ ΢ηαπξό», ζην: Έλα Πνιπθσληθό
Πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 39.
199
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 59νλ (1992), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ
200
201
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 113νλ (1999), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν
202

Σν Δζληθό Ίδξπκα Δξεπλώλ θαη Μειεηώλ «Διεπζέξηνο Κ. Βεληδέινο».
Σν Δζληθό Ίδξπκα Δξεπλώλ θαη Μειεηώλ «Διεπζέξηνο Κ. Βεληδέινο»

ζπζηήζεθε ζηηο 26 Μαξηίνπ 2000. Σελ ηδέα ηνπ Μεηξνπνιίηε Δηξελαίνπ
αμηνπνίεζαλ ην Κνηλσθειέο Ίδξπκα «Αγία ΢νθία», κε ηε ζπκπαξάζηαζε ηεο
ηνπηθήο Δθθιεζίαο, ηεο λνκαξρηαθήο απηνδηνίθεζεο Υαλίσλ, ηνπ Γήκνπ Υαλίσλ,
αλσηάησλ εθπαηδεπηηθώλ θαη πλεπκαηηθώλ ηδξπκάησλ ηεο ρώξαο θαη θνξέσλ από όιε
ηελ Κξήηε θαη ηελ Διιάδα γεληθόηεξα203.
Οη δηαδηθαζίεο δεκηνπξγίαο ηνπ ηδξύκαηνο μεθίλεζαλ ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1998

θαη γηα δύν νιόθιεξα ρξόληα εξγάζζεθαλ ζθιεξά πξνθεηκέλνπ λα πινπνηεζεί ην
όξακα απηό. Με ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Δηξελαίνπ, νη πξνζπάζεηεο θαξπνθόξεζαλ θαη
ζηηο 26 Μαξηίνπ ηνπ 2000, κέζα ζε παλεγπξηθή ηειεηή, ππνγξάθεθε ζηνλ Γήκν
Υαλίσλ ην ζπκβνιαηνγξαθηθό έγγξαθν ζπζηάζεσο ηνπ ηδξύκαηνο. ΢εκαληηθό ππήξμε
ην γεγνλόο όηη ε Βνπιή θύξσζε ηνλ νξγαληζκό ηνπ ηδξύκαηνο, ην έζεζε ππό ηελ
αηγίδα ηεο θαη έγηλε ε ίδηα ηδξπηηθό κέινο ηνπ, δεδνκέλνπ όηη γηα πξώηε θνξά ην
Διιεληθό Κνηλνβνύιην γίλεηαη κέινο δεκνζίνπ ή ηδησηηθνύ θνξέα 204.
΢θνπόο ηνπ ηδξύκαηνο είλαη ε δεκηνπξγία κίαο ζπζηεκαηηθήο έξεπλαο θαη

κειέηεο ηεο επνρήο, ηνπ έξγνπ θαη ηεο δσήο ηνπ Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ,
επηδηώθνληαο ηελ εμέιημε ηνπ ηδξύκαηνο, πξνθεηκέλνπ απηό λα γίλεη έλα ζεκαληηθό
εξεπλεηηθό θαη εθπαηδεπηηθό θέληξν γλσζηό ζε όιε ηελ Δπξώπε.
Πινύζηα δξάζε έρεη ε βηβιηνζήθε ηνπ ηδξύκαηνο, ε νπνία ζπγθξνηείηαη από

3.000 ηίηινπο ζπγγξακκάησλ. Σν αξρείν πεξηιακβάλεη πιηθό από ηε δσή θαη ηε
δξάζε ηνπ Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ, θαη ζπιινγή εθεκεξίδσλ θξεηηθώλ, ειιεληθώλ θαη
μέλσλ. Δπίζεο, έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ ζεηξά θηλεκαηνγξαθηθώλ αξρείσλ ηεο πεξηόδνπ
ηνπ Α' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ κε πνιιά θαη άγλσζηα ζηηγκηόηππα ηεο πνιηηηθήο
203
Ν. Παπαδάθεο, «Σν Δζληθό Ίδξπκα Δξεπλώλ θαη Μειεηώλ «Διεπζέξηνο Κ. Βεληδέινο», Υαληά»,
ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε
204
Νόκνο 2841/2000 ΦΔΚ 203/Α/21-9-2000.

δξάζεο ηνπ Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ, θαζώο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο ηελ πεξίνδν 1916-
1917205.
Μεγάιε ζπνπδαηόηεηα έρεη ην κνπζείν ηνπ ηδξύκαηνο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη

ζεκαληηθά αληηθείκελα, έξγα ηέρλεο θαη παξάδνζεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ίδην ηνλ
Βεληδέιν θαη ηελ ηζηνξία ηνπ.
Σν ίδξπκα, επίζεο, πξαγκαηνπνηεί ζπλέδξηα θαη εκεξίδεο κε ζπνπδαία

ζεκαηνινγία, όπνπ νη ζπκκεηέρνληεο έξρνληαη αλά ηνλ θόζκν.
Σέινο, ην ίδξπκα θαηέρεη ζπνπδαίν ξόιν θαη ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία

ησλ λέσλ, θαζώο πξαγκαηνπνηεί δηάθνξα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ αθνξνύλ
θαη ηηο ηξείο βαζκίδεο εθπαίδεπζεο. Μέζα από κία βησκαηηθή εκπεηξία νη καζεηέο
έρνπλ ηε δπλαηόηεηα λα γλσξίζνπλ ζε βάζνο ηελ ηζηνξία θαη ην πξόζσπν ηνπ
Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ206.
3. Δθπαηδεπηηθά Ηδξύκαηα
Ζ πεξίνδνο από ην 1939 έσο ην 1945, ιόγσ ηνπ Β’ παγθνζκίνπ πνιέκνπ, ήξζε
αληηκέησπε κε πνιιά πξνβιήκαηα, ηα νπνία ε Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ
θιήζεθε λα αληηκεησπίζεη θαη ηα επόκελα έηε. Ο Σόηε ΢εβαζκηόηαηνο Κηζάκνπ θαη
΢ειίλνπ, Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, κε επαηζζεζία πξνζπάζεζε λα πξνζαξκνζηεί ζηηο
αλάγθεο ηνπ ιανύ ηνπ, δεκηνπξγώληαο δεθάδεο εθπαηδεπηηθά ηδξύκαηα.
Οηθνθπξηθή ΢ρνιή (ΑΜΟ΢) Καζηειιίνπ
Ζ ζρνιή αθνξνύζε θνξίηζηα πνπ δελ πήγαηλαλ ζην Γπκλάζην θη έπαηξλαλ

κόξθσζε γηα ηε δηαηήξεζε ηεο παξάδνζεο ηεο ππαίζξνπ, αιιά θαη γηα ζέκαηα πνπ
αθνξνύζαλ ηελ νηθνθπξηθή, αλαηξνθή ησλ παηδηώλ, θ.α.. Ζ ζρνιή ηδξύζεθε ην 1960
205
Ν. Παπαδάθεο, «Σν Δζληθό Ίδξπκα Δξεπλώλ θαη Μειεηώλ «Διεπζέξηνο Κ. Βεληδέινο», Υαληά»,
ζην: Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί, (Κίζακνο: Έθδνζε
206
«Δθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα – βησκαηηθά ζεκηλάξηα», αλαθηήζεθε από https://www.venizelos-
foundation.gr/el/ekpaideutika/ ζηηο 22/01/2021.

θαη δεκηνύξγεζε άηνκα ηθαλά, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζεί ν ηόπνο νηθνλνκηθά θαη

θνηλσληθά207. ΋ιε ε εθπαίδεπζε ησλ γπλαηθώλ ηεο ζρνιήο βαζίδνληαλ ζην
ρξηζηηαληθό ήζνο θαη θξνλήκαηνο πνπ ζα απνθηνύζαλ κέζα από ηελ αλάγλσζε θαη
γλώζε ηεο Βίβινπ, αλαιακβάλνληαο ηε ρξηζηηαληθή επζύλε ηνπο 208, πξσηίζησο σο
γπλαίθεο. ΋ηαλ ζηακάηεζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ σο Οηθνθπξηθή ΢ρνιή ιεηηνύξγεζε ζηε
ζέζε απηή ΢ρνιή Ραπηηθήο209.
Σερληθή ΢ρνιή (Ζιεθηξνιόγσλ - Μεραλνιόγσλ) ζην Καζηέιη Κηζάκνπ
Ζ ζρνιή απηή ηδξύζεθε ην 1961 ήηαλ αξρηθά ηδησηηθή θαη ζηε ζπλέρεηα έγηλε
δεκόζηα. Αξρηθά μεθίλεζε ηε ιεηηνπξγία ηεο κε ηηο εηδηθόηεηεο ησλ Ζιεθηξνιόγσλ -
Μεραληθώλ θη αξγόηεξα πξνζηέζεθαλ θη άιιεο. Βξήθε κεγάιε αληαπόθξηζε ζην
εμσηεξηθό από ηνπο Μελλνλίηεο, θαζώο θαη από εθθιεζηαζηηθέο θαη θξαηηθέο
ππεξεζίεο, επεηδή απνηεινύζε αλαπηπμηαθό πξόηππν πξνθεηκέλνπ λα ππεξεηήζεη
επείγνπζεο αλάγθεο ζηελ αγξνηηθή θνηλσλία ηεο Μεηξνπόιεσο ηηο νπνίεο
πξνθαινύζε ε είζνδνο ηεο κεραλήο ζηε δσή θαη ηελ εξγαζία ησλ αλζξώπσλ
(κεραλνθαιιηέξγεηα, απηνθίλεηα, εμειεθηξηζκόο), ρσξίο όκσο ηελ ύπαξμε ηερληθήο
ππνζηήξημεο έζησ θαη ζε επίπεδν «πξώησλ βνεζεηώλ». Οη πξώηνη 18 καζεηέο κε ηνλ
π. Δηξελαίν Αζαλαζηάδε, ηνλ ηώξα Αξρηεπίζθνπν Κξήηεο θαη ηνπο δύν εζεινληέο
Καζεγεηέο Klaus Fröse, Γεξκαλία, θαη Richard Kauffmann, πάιεςαλ κε πνιιέο
δπζθνιίεο θαη βνήζεζαλ απνηειεζκαηηθά ζηελ αλέγεξζε θαη δηεπζέηεζε ησλ
εγθαηαζηάζεσλ ηεο ΢ρνιήο210.
Μεηά ην 1970 ζηνπο θιάδνπο ηεο Σερληθήο ΢ρνιήο Καζηειίνπ πξνζηέζεθαλ:

α) Σν εξγαζηήξην Ξπινγιππηηθήο ζην Καζηέιη ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ αείκλεζην
Βηνιάθε Κσλζηαληίλν.
207
208
Α. Παπαδεξόο, Με ηνλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνλ, Δπί Σξαρείαο Οδνύ (Σά ηήο γελέζεσο ηήο
’Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο Σεθκήξηα), (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Μέζεμηο 2014) 70.
209
210
Α. Παπαδεξόο, Με ηνλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνλ Δπί Σξαρείαο Οδνύ, (Σα ηεο Γελλήζεσο ηεο
Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο Σεθκήξηα), (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Μέζεμηο, 2014) 84.

β) Σν εξγαζηήξην Κεξακηθήο ζην Κνιπκβάξη.

Αξγόηεξα πξνζηέζεθαλ θη άιια ηκήκαηα: 1) Πιεξνθνξηθήο ινγηζηεξίνπ, 2)
θαη Σερλίηεο αλέγεξζεο θηηξίσλ.
Σα καζήκαηα απηά παξαθνινύζεζαλ άηνκα αλέξγσλ λέσλ (αλδξώλ -
γπλαηθώλ), από ηηο επαξρίεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θαη νη νπνίνη ειάκβαλαλ εκεξήζην
επίδνκα θαη ζπγρξόλσο θαηαξηίδνληαη ζε έλα ρξήζηκν επάγγεικα211.
΢ηα ηδξύκαηα απηά θηινμελήζεθαλ παηδηά όρη κόλν ησλ Δπαξρηώλ Κηζάκνπ -
΢ειίλνπ, άιια θαη άιισλ πεξηνρώλ ηεο Κξήηεο θαη ηεο Διιάδαο212.
΢ρνιή Κσθαιάισλ Καζηειίνπ
Ζ ΢ρνιή Κσθαιάισλ ηδξύζεθε ην 1969. Αξρηθά ζηεγάζηεθε ζηελ βόξεηα

πηέξπγα ηεο Μνλήο ηνπ Παξζελώλα πνπ είρε αλαθαηλίζεη ν Δηξελαίνο Γαιαλάθεο θη
έπεηηα κεηαθέξζεθε ζηελ πόιε ηνπ Καζηειίνπ. Ζ ηδέα γελλήζεθε κε αθνξκή κία
ηζηνξία πνπ ηνπ δηεγήζεθε κία γηαγηά, πνπ είρε καδί ην εγγνλάθη ηεο, ζην γξαθείν
ηνπ. Σν εγγόλη ηεο νξθαλό, νη Γεξκαλνί ζθόησζαλ ηνλ παηέξα ηνπ παηδηνύ θαη ν
δάζθαινο δελ δερόηαλ ην παηδί ζην ζρνιείν γηαηί δελ κηινύζε θαζαξά. Πξνζπάζεζε
λα ηνλ πείζεη, λα δερζεί ην παηδί αιιά ν δάζθαινο ήηαλ ακεηαλόεηνο. Γελ κπνξνύζε
ιέεη λα πξνρσξήζεη κε ηνπο άιινπο καζεηέο. Καη όηαλ ξώηεζε ηνλ δάζθαιν ηη λα
θάλεη κε ην παηδί, εθείλνο ηεο απάληεζε «Άκε ην ηνπ Δηξελαίνπ». «Καη ζνπ ην ‘θεξα
Γέζπνηα»213 είπε εθείλε κε θιάκαηα. Ζ ζηηγκή απηή ζύκηζε ζηνλ Δηξελαίν ηελ
ηζηνξία ζηελ Καηλή Γηαζήθε όπνπ έλαο παηέξαο πήγε ην κνπγγάιιαιν παηδί ηνπ ζηνλ
Υξηζηό θαη ηνπ δήηεζε λα ην ζεξαπεύζεη. ΢αλ άιινο Υξηζηόο θη απηόο, έπξεπε λα
βξεη ιύζε γη’ απηά ηα παηδηά, πνπ είραλ θάπνηεο ηδηαηηεξόηεηεο. Γελ κπνξνύζε λα
δερηεί όηη εμαηηίαο θάπνησλ δπζθνιηώλ ζα έκελαλ καθξηά από ηελ εθπαηδεπηηθή
δηαδηθαζία. Έηζη, αλέβεθε ζηελ Αζήλα, κίιεζε κε αλζξώπνπο από ην ίδξπκα
Κσθαιάισλ, θαη ζε ιίγνπο κήλεο νξγαλώζεθε ζην Καζηέιη ε ΢ρνιή Κσθαιάισλ κε
211
Πεξ. Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 109νλ (1999), (Καζηέιιη Κηζάκνπ: Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν
212
213

12 παηδηά, καδί θαη ην εγγνλάθη ηεο γηαγηάο. Ζ ΢ρνιή ήηαλ ηόηε ε κνλαδηθή ζηελ
Κξήηε214 θαη θηινμελνύζε καζεηέο από όιν ην λεζί215.
Άιιεο ΢ρνιέο θαη δξαζηεξηόηεηεο
΢ηε Μεηξόπνιε αλαπηύρζεθαλ θαη άιιεο δξαζηεξηόηεηεο όπσο ην Χδείν ηεο

ΗΜΚ΢, έηνο ηδξύζεσο 1982, όπνπ ηα πξώηα καζήκαηα κνπζηθήο ηειέζζεθαλ από ηνλ
Διβεηό θαζεγεηή K. Michael Bichsel θαη ηελ θόξε ηνπ Αιεμάλδξα216, νη ΢ρνιέο
Βπδαληηλήο θαη Παξαδνζηαθήο Μνπζηθήο, Εσγξαθηθήο - Λανγξαθίαο217,
Αγγεηνπιαζηηθήο, Τθαληνπξγείσλ θαη Δξγαζηεξίσλ Βηνηερλίαο όπσο επίζεο θαη
Αγηνγξαθίαο πνπ δεκηνπξγήζεθε ζηα Ννρηά - Κνιπκβάξη ην έηνο 1982 ζε
ζπλεξγαζία κε ηνλ Δ.Ο.Μ.Μ.Δ.Υ θαη κε ηνλ Ηεξέα Γεώξγην Απνζηνιάθε 218. Πνιινί
λένη, πνπ είραλ ηαιέλην ζηηο ηέρλεο, βξήθαλ ηνλ δξόκν λα αζρνιεζνύλ κε θάηη ην
νπνίν πξαγκαηηθά ηνπο εμέθξαδε θαη πνιιέο θνξέο απηό έγηλε θαη ην επάγγεικά ηνπο.
Σν 1961 δεκηνπξγεί ηε Φηιαξκνληθή Οξρήζηξα, πνπ ειάρηζηεο πόιεηο ζε όιε

ηελ Κξήηε είραλ ηελ ηύρε λα έρνπλ εθείλα ηα ρξόληα. ΢θνπόο ηνπ ήηαλ ηελ 28ε
Οθησβξίνπ θαη ηελ 25ε Μαξηίνπ, ζηηο εζληθέο απηέο επεηείνπο λα αθππλίζεη ηνλ ιαό
ησλ επαξρηώλ θαη λα ηνπο ζπκίζεη ην ρξένο ηνπο έλαληη ησλ πξνγόλσλ καο γηα ηηο
ζπζίεο πνπ έθαλαλ γηα ηελ Διεπζεξία θαη ηε Γεκνθξαηία219.
214
215
Ηεξόο ΢ύλδεζκνο Κιεξηθώλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ «Ο πνηκήλ ν θαιόο», ζην: Μεηξνπνιίηεο
216
217
218
15/12/2020.
219
15/12/2020.

Σν Σππνγξαθείν
Σν Σππνγξαθείν δεκηνπξγήζεθε κεηά από ζεκαληηθή ρξεκαηηθή ελίζρπζε

ηεο Γεξκαληθήο Πξεζβείαο Αζελώλ ηα εγθαίληα ηνπ νπνίνπ ηειέζηεθαλ ζηηο 30
΢επηεκβξίνπ ηνπ 1964220. Σν Σππνγξαθείν ρξεζηκνπνηνύληαλ γηα ηηο εθηππώζεηο ηεο
Μεηξόπνιεο, όπσο ην Πεξηνδηθό «Υξηζηόο θαη Κόζκνο» πνπ εμέδηδε αιιά θαη σο
ζρνιή. Καηά ηελ απνπζία ηνπ ζηελ Γεξκαλία 1971 - 1980 ην ηππνγξαθείν έθιεηζε
θαη κε ηελ επηζηξνθή ηνπ μεθίλεζε λα επαλεθδίδεηαη αλά δίκελν.
4. Οηθνηξνθεία ζηελ Κίζακν, ζην ΢έιηλν θαη ζηελ Αζήλα
Δμαηηίαο ηνπ Διιελντηαιηθνύ πόιεκνπ θαη ηεο Γεξκαληθήο θαηνρήο πνπ

νδήγεζε ηνλ ειιεληθό ιαό ζε άζιηεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο γελλήζεθε ε ηδέα ηεο
δεκηνπξγίαο νηθνηξνθείσλ θαη ζηζίηησλ ζηηο επαξρίεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, αιιά θαη
ζηελ Αζήλα, πνπ ζα θηινμελνύζαλ παηδηά όρη κόλνλ νξθαλά, αιιά θαη παηδηά
θησρώλ νηθνγελεηώλ, απνδεηθλύνληαο πεξίηξαλα ηελ αγάπε θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ
γηα ηα λέα παηδηά ηεο πεξηνρήο. Οη επαξρίεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ έρνπλ αθόκα ηελ
ηδηνκνξθία ησλ καθξηλώλ θαη δπζπξόζηησλ πεξηνρώλ, θαη απηόο ήηαλ έλαο αθόκε
ιόγνο γηα ηε δεκηνπξγία ησλ νηθνηξνθείσλ, ώζηε λα κελ ρξεηάδεηαη νη λένη λα
κεηαθηλνύληαη θαζεκεξηλά ζηηο πόιεηο ησλ επαξρηώλ όπνπ ζηεγάδνληαλ ηα Γπκλάζηα,
αιιά θαη γηα ηελ απνθπγή εμόδσλ πνπ ζα πξνέθππηαλ θαηά ηελ κεηαθίλεζή ηνπο. Ο
ίδηνο δηεγείηαη έλα γεγνλόο πνπ ήηαλ ε αθνξκή γηα ηε δεκηνπξγία ησλ νηθνηξνθείσλ
ζηηο επαξρίεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ. Μία κέξα ακέζσο κόιηο είραλ αλνίμεη ηα ζρνιεία
κεηά ηηο δηαθνπέο ησλ Υξηζηνπγέλλσλ, πέξαζαλ έμσ από ηελ απιή ηνπ θάηη
γπκλαζηόπαηδα πνπ πεξλώληαο από εθεί θαζεκεξηλά ηνλ θαιεκέξηδαλ. Σόηε
απνθάζηζε λα επηζθεθηεί ηα δσκάηηα πνπ ελνηθηάδαλε νη καζεηέο. ΋ηαλ είδε ηηο
ζπλζήθεο θάησ από ηηο νπνίεο δνύζαλ, απνθάζηζε λα λνηθηάζεη ην κηζό ζπίηη θαη λα
ην αλαθαηλίζεη. Σόηε θηινμέλεζε 20 καζήηξηεο. Σνλ επόκελν ρξόλν αγόξαζε ην κηζό
ζπίηη, λνίθηαζε ην άιιν κηζό θαη πήξε 45 καζήηξηεο θαη ζπγρξόλσο ίδξπζε
νηθνηξνθεία γηα ηνπο καζεηέο Γπκλαζίνπ ηεο Σερληθήο ΢ρνιήο Ζιεθηξνιόγσλ –
220

Μεραλνιόγσλ θαη άιια νηθνηξνθεία πνπ θηινμέλεζαλ έσο θαη 900 παηδηά.
Απέθηεζαλ όρη κόλνλ έλαλ ρώξν γηα λα θηινμελνύληαη θαη λα έρνπλ έλα πηάην
θαγεηό, αιιά θαη νηθνγελεηαθή ζαιπσξή, θξνληίδα θαη αγάπε θαζώο θαη
επαγγεικαηηθό θαη εζηθό πξνζαλαηνιηζκό221.
Αλαιπηηθόηεξα ίδξπζε 1) ην Οηθνηξνθείν Θειέσλ γηα Μαζήηξηεο Γπκλαζίνπ

– Λπθείνπ, (έηνο ηδξύζεσο 1958) 2) ην Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ Παιαηνρώξαο γηα
καζεηέο Γπκλαζίνπ - Λπθείνπ (έηνο ηδξύζεσο 1959), 3) ην Οηθνηξνθείν Καζηειίνπ
θαη Σερληθέο ΢ρνιέο (έηνο ηδξύζεσο 1961)222. Πξηλ ηελ ίδξπζε ηεο ΢ρνιήο
Κσθαιάισλ, ε Γ΄ πηέξπγα ιεηηνύξγεζε γηα δύν ρξόληα σο νηθνηξνθείν ησλ καζεηώλ
ηεο Καηώηεξεο Σερληθήο ΢ρνιήο Καζηειίνπ223. 4) ην Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ
Καληάλνπ (έηνο ηδξύζεσο 1961), 5) ηo Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ Κνιπκπαξίνπ (έηνο
ηδξύζεσο 1962), 6) θαη ηo Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ Βνπθνιηώλ (έηνο ηδξύζεσο 1963).
Σέινο, ην 1962 ν Δηξελαίνο ίδξπζε ην Οηθνηξνθείν Αξξέλσλ γηα θνηηεηέο πνπ
θαηάγνληαλ από ηελ Κίζακν θαη ην ΢έιηλν πνπ ζα θνηηνύζαλ ζηελ Αζήλα. Σν
νηθνηξνθείν βξίζθνληαλ ζηελ νδό ΢νπκειά, ζηελ Κπςέιε. Υάξε ζηελ ίδξπζή ηνπο
θαηάθεξαλ λα θνηηήζνπλ θαη ηειηθά λα νινθιεξώζνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο λένη, νη
νπνίνη δηαθξίζεθαλ αξγόηεξα ζηελ πνιηηηθή ή έγηλαλ θαζεγεηέο. Υαξαθηεξηζηηθό
παξάδεηγκα απνηειεί ν αείκλεζηνο ηαηξόο Μαλώιεο ΢θνπιάθεο, Βνπιεπηήο θαη
Γήκαξρνο Υαλίσλ θαη Κηζάκνπ, όπσο επίζεο θαη Τθππνπξγόο Τγείαο, Πξόλνηαο θαη
Κνηλσληθώλ Αζθαιίζεσλ ηα έηε 1988-1989224. Ο αξηζκόο ησλ ζπνπδαζηώλ θαη
νηθόηξνθσλ ζηα ηδξύκαηα απηά γηα ηα όπνηα αγνξάζηεθαλ νηθόπεδα θαη θηίζηεθαλ
θηίξηα (πιελ ηνπ νηθνηξνθείνπ Αζελώλ), θαηά ην ζρνιηθό έηνο 1964 - 1965 ήηαλ
πεξίπνπ 500 καζεηέο θαη καζήηξηεο. Δλώ θαηά ηελ δεθαεηία 1960 - 1970, εθπκαίλεην
από 700 - 900 θάζε ρξόλν225. ΋ηαλ πνιιέο θνξέο εξσηήζεθε, ν Δηξελαίνο γηα ην πώο
221
222
223
224
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ζ ηειεπηαία ζπλέληεπμε ηνπ
΢εβαζκηόηαηνπ ζηελ εθπνκπή «Λόγνλ Πνηώ» 26/02/2007. Αλαθηήζεθε από
https://www.youtube.com/watch?v=vtISdb878DI ζηηο 28/12/2020.
225

ζπληεξεί όια απηά ηα νηθνηξνθεία, εθείλνο πάληα έιεγε: «Έρεη ν Θεόο, ν θόζκνο
βνεζά: Ξππλάκε ην πξσί θαη έμσ από ηελ πόξηα κνπ βξίζθσ άιινηε έλαλ ηελεθέ ιάδη,
άιινηε έλα ηζνπβάιη παηάηεο, άιινηε έλα ηειάξν ςάξηα. Σα αθήλνπλ νη Υξηζηηαλνί
θξπθά ηε λύρηα»226. Μεηά ην άθνπζκα απηό ν Καλαδόο εθπξόζσπνο ζην Παγθόζκην
΢πκβνύιην Δθθιεζηώλ, έζηεηιε ζηνλ Δηξελαίν έλα θνξηίν ηπξί. ΢ηελ ζέζε ηνπ
Απνζηνιέα έγξαθε: «ΔΥΔΗ Ο ΘΔΟ΢». Πάληνηε έηζη έιεγε ν Δηξελαίνο θαη κε ηνλ
ηξόπν απηό κεγάισζαλ πνιιέο γελεέο ζηα νηθνηξνθεία ηεο πεξηνρήο θαη πνιινί από
ηνπο νηθόηξνθνπο θαηάθεξαλ λα κάζνπλ κία ηέρλε θαη λα ηελ θάλνπλ επάγγεικα θαη
άιινη λα γίλνπλ ζπνπδαίνη, ράξε ζηε θηινμελία πνπ ηνπο πξνζέθεξαλ ηα
νηθνηξνθεία.
5. Δξπζξόο ΢ηαπξόο (Παξάξηεκα Κηζάκνπ)
Ο Διιεληθόο Δξπζξόο ΢ηαπξόο ζεσξείηαη ν κεγαιύηεξνο, κε θπβεξλεηηθόο

νξγαληζκόο, ζηελ Διιάδα. Σν έξγν ηνπ βαζίδεηαη ζηελ εζεινληηθή δξάζε θαη
αληαπνθξίλεηαη παληνύ ζηελ αλάγθε ηνπ ζπλαλζξώπνπ καο, πξνθεηκέλνπ λα
αλαθνπθίζεη ηνλ αλζξώπηλν πόλν, ζε θαηξό πνιέκνπ αιιά θαη εηξήλεο. Ο καθαξηζηόο
Μεηξνπνιίηεο δεκηνύξγεζε ην 1994227 ην ηκήκα ησλ Δζεινληώλ Ννζειεπηηθήο κε
πξνγξάκκαηα Πξσηνβάζκηαο Φξνληίδαο Τγείαο ζε πεξίπησζε έθηαθηεο αλάγθεο.
Αξγόηεξα κε πξσηνβνπιία ηνπ δεκηνπξγήζεθε ην εθεβηθό ηκήκα ηνπ ΢ώκαηνο
Δζεινληώλ ΢ακαξεηηώλ, Γηαζσζηώλ θαη Ναπαγνζσζηώλ, ζην Καζηέιη. ΋κσο ιόγσ
ηνπ όηη δελ ππήξραλ ηα κέζα, όπσο ν θαηάιιεια δηακνξθσκέλνο ρώξνο αιιά θαη ην
εθπαηδεπηηθό πξνζσπηθό ηνπ Δξπζξνύ ΢ηαπξνύ, πξνθεηκέλνπ λα εθπαηδεύνληαη νη
κηθξνί εζεινληέο, ε ηδέα πνπ είρε γίλεη πξάμε δελ επδνθίκεζε. ΋κσο ην 2014
δεκηνπξγήζεθε μαλά ηκήκα (ελειίθσλ) Δζεινληώλ ΢ακαξεηηώλ, Γηαζσζηώλ θαη
226
Κ. Αλαγλσζηάθεο, «Απνζηνιέαο: Έρεη ν Θεόο», ζην: Έλα Πνιπθσληθό Πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν,
(Αζήλα: Έθδνζε Μαξία Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009) 163.
227

Ναπαγνζσζηώλ ην νπνίν έρεη δείμεη κέρξη ζήκεξα ζπνπδαία εζεινληηθή δξάζε ζηελ
επξύηεξε πεξηνρή 228.
Δύινγα κπνξεί θάπνηνο λα θαηαιάβεη, βιέπνληαο όια απηά ηα θνηλσθειή

ηδξύκαηα, ζρνιέο θαη νηθνηξνθεία πνπ ίδξπζε, πόζν ζπνπδαίνο ππήξμε ζηελ Κξήηε,
θαη ηελ Διιάδα. Με ηα έξγα ηνπ απάιπλε ηνλ πόλν εθαηνκκπξίσλ αλζξώπσλ.
Δπηπιένλ, όια ηα παξαπάλσ πνπ αλαιύζακε ζηελ παξνύζα δηπισκαηηθή εξγαζία,
ήηαλ κόλν έλα κέξνο ηνπ έξγνπ ηνπ. Έρεη πξνζθέξεη πνιύ πεξηζζόηεξα από όηη είλαη
γξακκέλα ζε βηβιία θαη εηπσκέλα ζε δηάθνξεο ηηκεηηθέο εθδειώζεηο πνπ αθνξνύλ ηε
δσή ηνπ. Γελ καο είλαη όκσο γλσζηά πνιιά από απηά, δηόηη ν ίδηνο δελ ήζειε λα
πξνβάιεη ηνλ εαπηό ηνπ θαη αλ θάπνηεο θνξέο κηινύζε γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ,
όπσο έιεγε ν ίδηνο, ην έθαλε γηα λα εκπλεύζεη ηνπο λένπο θαη βιέπνληαο ην
παξάδεηγκα ηνπ, λα ηνλ κηκεζνύλ, απνδεηθλύνληαο όηη ηίπνηα δελ είλαη αθαηόξζσην,
αξθεί λα έρνπκε πίζηε, πίζηε πξώηα από όια ζηνλ Θεό θαη έπεηηα ζηνλ ίδην καο ηνλ
εαπηό.
228
15/12/2020.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Δ΄
Απάλζηζκα από ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν
Ο ιόγνο ηνπ Δηξελαίνπ δελ ήηαλ ιόγνο, ηππηθόο θαη μεξόο, αιιά ιόγνο απιόο,
δσληαλόο θαη παξάιιεια πνηεηηθόο. Μηινύζε ζηηο ςπρέο ησλ αλζξώπσλ θαη ηηο
άγγηδε βαζηά. Κήξπηηε ην Δπαγγέιην ηεο ΢σηεξίαο, ηνλ ζηαπξσκέλν θαη αλαζηάληα
Υξηζηό, κηινύζε γηα ηε δσή ησλ Αγίσλ θαη ηε δηδαζθαιία ησλ Παηέξσλ ηεο
Δθθιεζίαο κε ζηόρν λα δηδάμεη θαη λα παηδαγσγήζεη ηνπο αλζξώπνπο. Σν ελδηαθέξνλ
ηνπ γηα απηνύο ήηαλ πξαγκαηηθό θαη αηζζάλνληαλ επζύλε γηα ην πνίκληό ηνπ. Ήζειε
λα δώζεη ιύζε ζηα πξνβιήκαηά ηνπο, είηε απηά αθνξνύζαλ ηελ πξνζσπηθή, είηε ηελ
επαγγεικαηηθή ηνπο δσή. Σν πην ζεκαληηθό όκσο γη’ απηόλ ήηαλ ε θαζεκεξηλή
ζπκπεξηθνξά ηνπο. Καη ν θαιύηεξνο ηξόπνο γηα λα ηνπο δηδάμεη κία νξζή ρξηζηηαληθή
ζπκπεξηθνξά ήηαλ λα αθνινπζήζεη ηα ιόγηα ηνπ Δπαγγειίνπ πνπ ηόζν πηζηά θαη
νξζά, ζαλ άιινο Υξηζηόο, αθνινπζνύζε ν ίδηνο.
Με ην βηβιίν «Αζάλαηα Λόγηα», όπσο ραξαθηεξηζηηθά πεξηέγξαςε κεξηθά
από ηα πην ζεκαληηθά απνθζέγκαηα ηεο Καηλήο Γηαζήθεο, ειπίδεη όηη ζα βνεζήζεη
όινπο εθείλνπο πνπ, είηε απιά ζα ζπλερίζνπλ λα αθνινπζνύλ ηνλ δξόκν ηνπ Θενύ,
είηε εθείλνπο πνπ μεθηλνύλ ηώξα λα καζαίλνπλ ηε δηδαζθαιία Σνπ. Δπηθαινύκελνο ην
ρσξίν από ηελ Καηλή Γηαζήθε «Σί γάξ ὠθειήζεη ἄλζξσπνλ ἐάλ θεξδήζε ηόλ θόζκνλ
ὄινλ, θαί δεκησζῆ ηήλ ςπρήλ αὐηνῦ;» (Μάξθ. ε' 36) αλαθέξεη όηη ην κεγάιν
ζηνίρεκα ζηε δσή είλαη λα κελ ράζνπκε ηελ ςπρή καο. Γηόηη αλ ράζνπκε απηήλ, ηόηε
ράλνπκε ηα πάληα. Οηηδήπνηε άιιν θαη λα ράζεη ν άλζξσπνο, δελ ράλεη ηίπνηα. «Απηό
ινηπόλ είλαη ην κεγάιν ζηνίρεκα πνπ κπνξεί θαζέλαο καο λα ράζεη ή λα θεξδίζεη ηελ
αησληόηεηα. Καη ην παίδνκε όινη καο. Σν παίδνκε ζε θάζε ζηηγκή θαη ζ’ όιε καο ηε
δσή. Δθεί πνπ ηξέρακε θη’ εθεί πνύ θαζόκαζηε, εθεί πνύ δνπιεύνκε θη’ έρεη πνύ
αξγνύκε, εθεί πνύ γιεληίδνκε θη εθεί πνύ πνλνύκε, εθεί π’ αλεβαίλνπκε θη’ εθεί πνπ
γθξεκηδόκαζηε αδηάθνπα, αόξαηα, αλεπαίζζεηα, κα θαη πξαγκαηηθά ην ζηνίρεκα απηό
παίδεηαη. Καη από όιν ηνύην ην παίμηκν αξγά ζην ηέξκα ηεο δσήο καο θαη πάλσ ζηελ
πιάθα ηνπ ηάθνπ καο ν Θεόο ζα ηα θάκεη ηε κεγάιε πξόζζεζε γηα λα θαλεί αλ

θεξδίζακε αλ ράζακε ζην κεγάιν απηό ζηνίρεκα, ζην κεγάιν απηό παηγλίδη πνπ ιέγεηαη
Εσή»229. Πνην είλαη όκσο ην πξαγκαηηθό λόεκα ηεο δσήο;
Μέζα από ην ζύγγξακκά ηνπ «Σν Νόεκα ηεο Εσήο» πξνζπαζεί λα πείζεη
ηνλ άλζξσπν όηη ε δσή δελ είλαη κάηαηε. Μάηαηε κπνξεί λα γίλεη από ηνλ ηξόπν πνπ
ζα ηε δήζεη θαη ζα ηε ρξεζηκνπνηήζεη ν θαζέλαο θαη αλάινγα κε ην λόεκα πνπ ζα ηεο
δώζεη, αλάινγα κε ηνπο ζθνπνύο θαη ηα έξγα πνπ ζα ηε γεκίζεη. Ζ δσή ζα απνθηήζεη
λόεκα κόλνλ όηαλ κάζνπκε λα ηελ δνύκε ππεύζπλα ζηνλ θαζήθνλ θαη ζηηο
ππνρξεώζεηο ηεο. Ο άλζξσπνο πξέπεη λα βάιεη ζηε δσή ηνπ πςεινύο ζθνπνύο πνπ ζα
επηδηώμεη κε σξαίεο θαη εξσηθέο πξνζπάζεηεο, νπνηνδήπνηε θη αλ είλαη ην άζξνηζκα
ησλ επηηπρηώλ ηνπ ζ' απηνύο, απηνί ζα λνηώζνπλε πσο έδεζαλ. «Να αλαγελλάηαη
θαλείο κέζα από ηε ζηάρηε ησλ αδπλακηώλ θαη ησλ αηπρεκάησλ ηνπ, λα μαλαληώλεη
ηνπο πόζνπο θαη ηηο λνζηαιγίεο ηνπ θαη λα ζεθώλεη πάληα ςειά ηε ζεκαία ησλ ρακέλσλ
ηδαληθώλ ηνπ. Ζ Αλάζηαζε ηνπ Υξηζηνύ πνπ ‘λαη αλάζηαζε ηεο δσήο από ην ζάλαην θαη
ζξίακβνο ηεο αξεηήο ζην ζθιεξό ηεο πόιεκν κε ηελ θαθία, είλαη ην κεγάιν ζύκβνιν θαη
ε κεγάιε εγγύεζε ηεο αηώληαο αλαζηεκέλεο ειπίδαο κέζα ζηελ θαξδηά ηνπ
αλζξώπνπ»230. Καη ζπλερίδεη: «Πίζσ ζην λόεκα ηνπ αλζξώπνπ, δει. πίζσ ζηελ
αιήζεηα, ηελ απιόηεηα θαη ηελ εηιηθξίλεηα. Πίζσ ζην λόεκα ηνπ αλζξώπνπ, δει. πίζσ
ζηελ θαηαλόεζε, ην ζεβαζκό θαη ηε ζπγγλώκε. Πίζσ ζην λόεκα ηνπ αλζξώπνπ, δει.
πίζσ ζην Θεό. Γηαηί δε κπνξνύκε πνηέ λ' αμηνινγήζσκε ηνλ άλζξσπν θαη λα κπνύκε
κέζα βαζεηά ζην λόεκα ηνπ, αλ δελ μεθηλήζσκε από Κείλνλ πνπ ηνλ έπιαζε θαη ηνπ
δώζε ην κεγαιεηώδεο λόεκα πνπ έρεη...»231.
΢ηα έξγα ηνπ Δηξελαίνπ ηδηαίηεξε θαη μερσξηζηή ζέζε θαηέρεη ε γπλαίθα ζηνλ
θόζκν. «Ζ Αηώληα Γπλαίθα», «Γπλαηθείαη Πξνζσπηθόηεηεο ηεο Βίβινπ», «Γπλαίθεο
ηεο Κξήηεο» θαη «Ζ Υεηξαθέηεζε ηεο Γπλαίθαο» απνηεινύλ ζπγγξάκκαηα πνπ
απνδεηθλύνπλ ην ζεβαζκό ηνπ Δηξελαίνπ ζην πξόζσπν ηεο γπλαίθαο σο γηαγηά,
κεηέξα, αδεξθή, δαζθάια, ζύδπγν θ.α. Ζ γπλαίθα είλαη ν κεγάινο θαη ίζσο ν
κνλαδηθόο ζπληειεζηήο ηεο εζηθήο αλόδνπ θαη πξνόδνπ κηαο θνηλσλίαο θαηά ηνλ ίδην.
229
Αξρηκ. Δ. Γαιαλάθεο, Αζάλαηα Λόγηα, (Υαληά: Σύπνηο Δκκ. ΢. Πεηξάθε, 1956) 41.
230
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σν Νόεκα ηεο Εσήο, (Θεζζαινλίθε:
Έθδνζηο Πλεπκαηηθνύ Πνιηηηζηηθνύ θαη Μνξθσηηθνύ Κέληξνπ «Μεηακόξθσζηο», Β’ Έθδνζε, 1990)
32
231
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Σν Νόεκα ηεο Εσήο, (Θεζζαινλίθε:
Έθδνζηο Πλεπκαηηθνύ Πνιηηηζηηθνύ θαη Μνξθσηηθνύ Κέληξνπ «Μεηακόξθσζηο», Β’ Έθδνζε, 1990)
110.

Γηα’ απηό θαη πξνζπάζεζε λα θαιιηεξγήζεη ην ράξηζκα πνπ ηεο δόζεθε από ην Θεό,
λα ηε κνξθώζεη θαη λα ηελ θάλεη έλα αμηόινγν κέινο ηεο. Αλαθέξεη ζην βηβιίν ηνπ
«Ζ Αηώληα Γπλαίθα»: «Ζ Γπλαίθα κε ηελ ηδηαίηεξε ςπρνζύλζεζε πνπ έρεη είλαη
πεξηζζόηεξν ζξεζθεπηηθή θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί πιαηεηά γηα ηε ζξεζθεπηηθή θαη
εζηθή αγσγή ζηα ζπίηη, ζηα ζρνιείν θαη έμσ από ην ζπίηη, θαη ην ζρνιείν. Παξάιιεια
όκσο πξέπεη λα θαιιηεξγήζσκε ζσζηά απηή ηε ζξεζθεπηηθόηεηα ηεο γπλαίθαο θαη γηα
λα ηελ πξνθπιάμσκε από ηε δηαζηξνθή ηεο ζξεζθνιεςίαο θαη γηα λα ηελ
πξνζαλαηνιίζσκε πέξα, από ηε ζεσξία ζηε γόληκε ρξηζηηαληθή πξάμε»232. Καιεί ηέινο
ηηο γπλαίθεο λα παξακείλνπλ όπσο είλαη, λα παξακείλνπλ γπλαίθεο.
Παξάιιεια, ηνλίδεη ηελ ηζόηεηα ησλ δύν θύιισλ κε ην παξάδεηγκα από ηελ
Παιαηά Γηαζήθε, ζην νπνίν ε γπλαίθα θηηάρηεθε από ην πιεπξό ηνπ άλδξα. Ούηε από
ην θεθάιη, νύηε από ηα πόδηα. ΢ην βηβιίν ηνπ «Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν»
ρηνπκνξηζηηθά αλαθέξεη όηη ν άλδξαο είλαη ε θεθαιή ηνπ ζπηηηνύ, αιιά ε γπλαίθα
είλαη απηή πνπ έρεη ην ιαηκό θαη κε απηόλ κπνξεί θαη θαηεπζύλεη ην θεθάιη. «Ο
άλδξαο έρεη ηε δύλακε, ε γπλαίθα έρεη ηελ ράξε. Ο άλδξαο έρεη ηε ζθέςε, ε γπλαίθα
έρεη ην αίζζεκα. Ζ γπλαίθα έρεη ηελ ππνκνλή, ν άλδξαο έρεη ηελ ηόικε. Ζ γπλαίθα έρεη
ηελ αθνζίσζε, ν άλδξαο έρεη ηνλ ηππνηηζκό. Βέβαηα όια απηά κπνξεί λα αλήθνπλε ζαλ
εμαίξεζε θαη ζην έλα θαη ζην άιιν θύιν. Μα ν θαλόλαο είλαη πσο ν άλδξαο έρεη ην δηθό
ηνπ κνλόπιεπξν θόζκν θη ε γπλαίθα πάιη ην δηθό ηεο233. Γελ πξόθεηηαη όκσο απιώο
γηα κηα αιιεινζπκπιήξσζε. Πξόθεηηαη γηα κία ελόηεηα πνπ είλαη πην δπλαηή θαη δελ
ζα κπνξέζεη θάπνηνο ή θάηη λα ηνπο δηαζπάζεη θαη λα ηνπο ρσξίζεη εύθνια. Απηό
πνπ ηα ζπλδέεη, απηόο πνπ ζα ζπλζέζεη ηα δύν θύιια είλαη ν ρξηζηηαληθόο γάκνο, ην
ηεξό εθείλν κπζηήξην πνπ ηνπο ελώλεη ζε κία κπζηηθή θαη άγηα έλσζε. «Ο γάκνο
ινηπόλ έξρεηαη λα ελώζεη θαη λα ζπλζέζεη ηηο όκνξθεο θαη γόληκεο απηέο αληηζέζεηο
αλάκεζα ζηνλ άλδξα θαη ζηε γπλαίθα, λα πιεξώζεη ηελ ςπρηθή κνλνκέξεηα ηνπ θάζε
θύινπ θαη λα πεηύρεη ηε κεγαιεηώδε θαη αξηζηνπξγεκαηηθή ζύλζεζε πνπ ιέγεηαη
«αλδξόγπλν»»234. Μέζα από ηηο ζειίδεο ηνπ ίδηνπ βηβιίνπ ηνπ πξνζπαζεί λα δώζεη
πνιύηηκεο ζπκβνπιέο γηα λα βνεζήζεη ηνλ αλαγλώζηε λα δήζεη έλα ρξηζηηαληθό γάκν,
232
Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Αηώληα Γπλαίθα, (Υαληά, 1958) 3.
233
Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν, (Υαληά:
Δθδόζεηο έξεηζκα, Δλνξία Αγίνπ Νηθνιάνπ Υαιέπαο, 2013) 32.
234
Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν, (Υαληά:
Δθδόζεηο έξεηζκα, Δλνξία Αγίνπ Νηθνιάνπ Υαιέπαο, 2013) 32

ηελ ακνηβαία βνήζεηα θαη ζπκπαξάζηαζε αλάκεζα ζηνλ άλδξα θαη ηε γπλαίθα. Σν
κπζηηθό γηα ηε δεκηνπξγία ελόο γάκνπ ζε γεξέο βάζεηο είλαη λα ζηαζεί ε γπλαίθα
ζύληξνθνο, ζπλεξγάηεο θαη βνεζόο ζηνλ άλδξα ηεο θαη θείλνο πάιη λα ‘λαη ην δηθό
ηεο ζηήξηγκα θαη η' απνθνύκπη. Γίλεη ζπκβνπιέο αθόκα θαη ζηνπο πξνμελεηάδεο.
Σνπο ζπκβνπιεύεη λα κελ ιέλε ςέκαηα θαη ππεξβνιέο γηα ηνλ άλδξα ή ηε γπλαίθα
πνπ ζα παξαμεληάζνπλ, πξέπεη κε ζνβαξόηεηα θαη όρη πξνρεηξόηεηα θαη απεξηζθεςία,
λα ζπλδέζνπλε ηα δύν θύιια, θαζώο πξέπεη λα γλσξίδνπλε θαιά ηνπο αλζξώπνπο πνπ
πάλε λα πξνμελέςνπλε, λα ηαηξηάδνπλ θάπσο ζηελ ειηθία θαη πξν παληόο ζηελ ςπρή
θαη ζην ραξαθηήξα.
Μέζα από ην γάκν ζα έξζνπλ ηα παηδηά. Σν νκνξθόηεξν δώξν από ηνλ Θεό
ζηνλ άλζξσπν θαη ηνπο ζπκβνπιεύεη λα ηνπο δώζνπλ αγάπε θαη αθνζίσζε, λα ηνπο
γεκίζνπλ όκνξθεο ζηηγκέο ηεο νηθνγελεηαθήο ζαιπσξήο θαη αγάπεο θαζώο θαη ηηο
ρξηζηηαληθήο δσήο θαη παξάδνζεο, όπσο ν ίδηνο έδεζε ζαλ κηθξό παηδί θαη πεξηγξάθεη
ζην βηβιίν ηνπ «Σν Σάμηκό κνπ». Πεξηγξάθεη ηηο αλακλήζεηο ηνπ από ην ζπίηη ηνπ,
ηα ζθνιόβξαδα, ην θνπξληζηό ςσκί, ηα βξάδηα πνπ δηάβαδε ζηελ νηθνγέλεηα ν
παηέξαο ηνπ γύξσ από ηε θσηηά θαη άιιεο πνιιέο αλακλήζεηο πνπ ζα ηνπ κείλνπλ
αμέραζηεο. ΢πγθεθξηκέλα ιέγεη: «Δλζπκνύκαη πνιύ δσληαλά θαη κε πνιιή ζπγθίλεζε
εθείλα η' άγηα βξάδηα ζην παηξηθό καο ζπίηη. ΢ην ζπίηη εθείλν, πνπ ε θηώρεηα, ε
αξξώζηηα, ε γθξίληα, ν θζόλνο, ην κίζνο θαη ν ζάλαηνο ήιζαλ θαη ην ρηύπεζαλ πνιιέο
θνξέο, κα πνπ ηειηθά ν Θεόο ην επιόγεζε θαη ηνπ 'δώζε ηε λίθε ηνπιάρηζηνλ ζε ό,ηη
αθνξνύζε ηελ αλζξσπηά ησλ παηδηώλ, πνπ ηνπ 'κεηλαλ . Αλ κεγάισλα ζε κηα πνιηηεία
δελ μέξσ θαη 'γώ πώο ζα πεξλνύζα ηα ΢θνιόβξαδά καο»235. " Καη ζπλερίδεη: «Ύζηεξα
ηα ΢αββαηόβξαδα ζρεδόλ πάληνηε είρακε «δπκσηό», δει. θξέζθν ςσκί ζην θνύξλν θαη
πεξίζζηα ρόβνιε ζην ηδάθη. Καη γηλόηαλ ηόηε κηα άιιε κπζηαγσγία θαη πλεπκαηηθή
παλδαηζία ζην θησρηθό καο ζπίηη, πξνπάλησλ ζηα ρεηκσληάηηθα βξάδηα. Βάδακε ζην
ηξαπέδη καο ην θξέζθν θξίζηλν ςσκί θη ό,ηη άιιν έζηειλε ν Θεόο: ρόξηα ηζηγαξηαζηά
από ηηο ραιεπέο, βνιβνύο, ρνριηνύο, παηάηεο, θνπθηά. Ύζηεξα θαζίδακε γύξσ ζηελ
παξαζηηά (ηδάθη), ζθαιίδακε ηε ρόβνιε θαη ν παηέξαο έθεξλε έλα κεγάιν ραξηί από ηα
«ζαύκαηα ηεο Παλαγίαο», από ηνπο ιόγνπο ηνπ Μεληάηε, θαη δηάβαδε ζην θσο ηνπ
235

ιύρλνπ ηζηνξίεο, πνπ κηινύζαλ γηα δσή θαη πξάμεηο αγίσλ πξνζώπσλ θαη αγίσλ
θαξδηώλ»236.
Με ην πνηεηηθό, ινγνηερληθό ηνπ έξγν «Ο Υξηζηόο ΢εκάδεςε ηελ Κξήηε»
εμπκλεί λνζηαιγηθά ηε δσή ησλ Κξεηηθώλ ηνπ παξειζόληνο θαη κεηαδίδεη ηελ αγσλία
γηα ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα θαη πνξεία ησλ Κξεηηθόπνπισλ ζην ζήκεξα θαη ζην αύξην.
Ο Υξηζηόο είλαη εθείλνο πνπ ζεκάδεςε ηελ Κξήηε «πνπ κε ηελ επίγεηα παξνπζία ηνπ
ζεκάδεςε ην ρξόλν θαη ηελ Ηζηνξία, Δθείλνο, πνπ κε ηε ράξε θαη ην πλεύκα Σνπ έβαιε
ηε ζθξαγίδα «ηεο θαηλήο θηίζεσο» ζηελ παιηά εηθόλα ηνπ αλζξώπνπ, Δθείλνο, πνπ
ζηάζεθε ν Ίδηνο «ζεκεῖνλ άληηιεγόκελνλ» γηα ηε κηθξή ζθέςε θαη ηα πάζε ησλ
αλζξώπσλ, κα θαη ζεκαία γηα ηελ παγθόζκηα εηξήλε θαη αδειθόηεηα ησλ ιαώλ,
Δθείλνο ζεκάδεςε θαη ηελ Κξήηε237.
Καη όπσο ν Υξηζηόο είλαη «ζεκεῖνλ άληηιεγόκελνλ» κέζα ζηνλ θόζκν, έηζη θαη
ε Δθθιεζία έρεη ηνπο πηζηνύο ηεο θαη ηνπο αξλεηέο ηεο, ελώ παξάιιεια είλαη ν
θύιαθαο ηεο ρξηζηηαληθήο αιήζεηαο κέζα ζηνλ θόζκν. «΢ηξαηεπόκελε Δθθιεζία»,
κία εθθιεζία δειαδή πνπ αγσλίδεηαη θαη κάρεηαη γηα ηελ ππεξάζπηζε ηεο αιήζεηαο
ηνπ Θενύ θαη ηε ζσηεξία ηνπ θόζκνπ ηνύηνπ. «΢ η ξ α η ε π ό κ ε λ ε Δ θ θ ι ε ζ ί α :
Μηα Δθθιεζία πνπ κάρεηαη κέζα ζηνλ θόζκν θαη πιεγώλεηαη κέζα ζηνλ θόζκν θαη
ιεξώλεηαη κέζα ζηνλ θόζκν θη όκσο θσηίδεη ηνλ Κόζκν θαη ηνλ αγηάδεη θαη ηνλ
παξεγνξεί θαη κέλεη ζηνλ αηώλα ειπίδα θαη ζσηεξία ηνπ Κόζκνπ. Αιιά ε Δθθιεζία ζαλ
«Θεαλζξώπηλνο Οξγαληζκόο» έρεη, από ηελ αλζξώπηλε πιεπξά, θαη ηηο αδπλακίεο ηεο.
Ζ Δθθιεζία δελ απνηειείηαη κόλνλ από αγίνπο αιιά θαη από ακαξησινύο. Ζ Δθθιεζία
έρεη θαη απηή ηελ αθκή θαη ηελ παξαθκή ηεο, ηελ άλνημε θαη ηνπο ρεηκώλεο ηεο. Καη
κέζα ζηηο αλζξώπηλεο απηέο αδπλακίεο ε ζηξαηεπόκελε Δθθιεζία γίλεηαη θάπνπ θάπνπ
αζηξάηεπηε, δεηιή θαη άπξαγε»238. ΢ην ίδην έξγν πεξηιακβάλεηαη θαη ε Ραδηνθσληθή
νκηιία από ηνλ ΢ηαζκό Βαπαξίαο (Μαλάρνπ) ηελ 23ε Μαξηίνπ ηνπ 1974 γηα ηελ
εζληθή επέηεην ηεο 25εο Μαξηίνπ 1821 όπνπ μεζεθώλεη κε ηνλ επαλαζηαηηθό ηνπ ιόγν
ηνλ Διιεληθό ιαό ελώ ε Αζήλα αληηδξά θαη ζηξέθεηαη ελαληίνλ ηνπ. Δλεκεξώλεηαη
236
237
΢εβ. Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθε, Ο Υξηζηόο ΢εκάδεςε ηελ Κξήηε, (Υαληά:
238
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, ΢ηξαηεπόκελε Δθθιεζία, (Αζήλαη: Σύπνηο Π.
Δπζηαζίνπ- Β. Παλνύζε, 1974) 9.

λα κελ ηειέζεη ηε δνμνινγία, όκσο αςεθά ηηο νδεγίεο θαη ηελ ηειεί θαλνληθά κε
θίλδπλν λα ηνλ απνζύξνπλ. Γελ κπνξνύκε λα παξαιείςνπκε ηελ αλαθνξά ζην ελ
ιόγσ ρσξίν, γη’ απηό θαη παξαζέηνπκε έλα απόζπαζκα από ηελ νκηιία ηνπ: «Γηαηί
πξέπεη λα ην νκνινγήζνπκε κε εηιηθξίλεηα θαη παξξεζία πσο ηα ηειεπηαία ρξόληα
θαηαζηξέςακε κε ηα ίδηα καο ηα ρέξηα ηελ ειεπζεξία καο. ΢πθνθαληήζακε κε ηελ ίδηα
καο ηε γιώζζα ηελ ειεπζεξία καο θαη αξρίζακε λα πκλνύκε ηε δνπινπξέπεηα θαη ηνλ
ξαγηαδηζκό καο. Πνιηηηθνί θαη ζηξαηησηηθνί, δάζθαινη θαη ηεξσκέλνη αθόκε, άιινη
ίζσο από θαζαξή δηάζεζε, άιινη από άγλνηα θαη αθέιεηα, άιινη από ζπκθέξνληα θαη
θηινδνμίεο θαη άιινη από ππνθξηζία θαη δεηιία, αξρίζακε λα πβξίδσκε ην έζλνο θαη ηελ
ηζηνξία καο. Όηη ηάρα δελ είκαζηε άμηνη λα δνύκε ειεύζεξνη. Όηη ηάρα πξέπεη λα
ζαπίζσκε ζηνλ γύςν θαη ζηηο θπιαθέο γηα λα παηδαγσγεζνύκε θαη λα κάζνπκε ηη ζα πεη
ειεύζεξνο βίνο. Όηη ηάρα, λα γηα λα απμήζνπκε ηελ νηθνλνκία θαη ηελ πξόνδό καο,
ρξεηαδόκαζηε ηνλ βνύξδνπια ηεο ηπξξαλίαο θαη ηελ ηάμε ησλ λεθξνηαθείσλ. Όηη ηάρα
κε ην λα βάινπκε ζηνπο δξόκνπο κεξηθέο ηακπέιεο κε ην Διιάο Διιήλσλ Υξηζηηαλώλ
ερξηαζηηαλνπνηήζακε ην έζλνο καο»239.
Σα επόκελα ρξόληα, ν Δηξελαίνο βιέπνληαο ηελ ππνδνπισκέλε θαηάζηαζε
ζηελ νπνία βξίζθεηαη ν Έιιελαο, θαη ηελ αλάγθε γηα ειεπζεξία, επηθεληξώλεηαη
θπξίσο ζην εζηθό ησλ αλζξώπσλ. Ο Δηξελαίνο εληππσζίαζε κε ηνλ επίθαηξν, πην
πνιύ από πνηέ, ιόγν ηνπ κέζα από ην ζύγγξακκα «Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ».
Μηιά γηα ηελ νηθνλνκηθή, πνιηηηθή, θνηλσληθή θξίζε ζε πάκπνιινπο ηνκείο ηεο
αλζξώπηλεο δσήο όπσο ηελ επηζηήκε, ηε ζξεζθεία, ηελ ηέρλε θαη ηελ παηδεία. ΋ια
απηά πνπ καο νδήγεζαλ ζε απηή ηελ θαηάζηαζε. Αηηίεο ηεο θξίζεο ηνπ πνιηηηζκνύ
επηζεκαίλεη όηη είλαη ν κνλόπιεπξνο νξζνινγηζκόο πνπ εκπόδηζε ηελ θαιιηέξγεηα
ηζόξξνπσλ πνιηηηζηηθώλ ζηνηρείσλ ζηνλ επξσπατθό πνιηηηζκό πνπ νδήγεζε ζηε βία.
Έλα αθόκε αίηην, όπσο αλαθέξεη ν ίδηνο, απνηειεί ε αιινηξίσζε – θαηαζηξνθή ηεο
αλζξώπηλεο πξνζσπηθόηεηαο εμαηηίαο ηνπ νηθνλνκηθνύ βηνκεραληθνύ ζπζηήκαηνο,
ηνπ Καπηηαιηζκνύ όπνπ ε αμία ηνπ αλζξώπνπ κεηξηέηαη κε ηελ παξαγσγή θαη ηελ
θαηαλάισζε, ηελ ηερλνινγία ηεο επνρήο ε νπνία εκπνδίδεη ηηο ζρέζεηο κε ηνλ
ζπλάλζξσπν θαη ηνλ απνκαθξύλεη από ηελ θύζε. Ζ ηερλνινγία πνπ ράξε ζε απηήλ
έρνπλ δεκηνπξγεζεί θαη νη ρώξνη εξγαζίαο όπσο ηα εξγνζηάζηα, έρνπλ εμνπζελώζεη
239
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, ΢ηξαηεπόκελε Δθθιεζία, (Αζήλαη: Σύπνηο Π.
Δπζηαζίνπ- Β. Παλνύζε, 1974) 34.

ηνλ άλζξσπν θαη ηνλ έρνπλ θάλεη άςπρε κεραλή. Ο Δηξελαίνο, πξνζαξκόδνληαο ηνλ
ιόγν ηνπ ζηα δεδνκέλα ηεο επνρήο θαη σο εηξεληθόο επαλαζηάηεο, θεξύζζεη ηελ
επαλάζηαζε ησλ ζπλεηδήζεσλ, ηελ εζηθή δειαδή επαλάζηαζε, ηελ αθύπληζε ησλ
αλζξώπηλσλ ςπρώλ θαη ζπλεηδήζεσλ, κέζσ ηεο νπνίαο ν άλζξσπνο ζα νηθνδνκεζεί
από ηελ αξρή, γεγνλόο ην νπνίν κπνξεί λα επηηεπρζεί κόλνλ κέζα από ηηο
αλαπιαζηηθέο δπλάκεηο ηνπ Δπαγγειίνπ240. «Δπνρέο θαη θαηαζηάζεηο, πνπ
ραξαθηεξίδνληαη ζαλ θξίζε θαη αδηέμνδνο πνιηηηζκνύ δελ ζεξαπεύνληαη κόλν κε
νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο επαλαζηάζεηο πξόζθαηξεο θαη εθήκεξεο, ηπξαλληθέο θαη
αληηθαηηθέο, αιιά ππεξληθνύληαη κε κεγάιεο αλαγελλεηηθέο δεκηνπξγίεο πνπ μεθηλνύλε
από ηα βάζε ηνπ άλζξσπνπ, από ηε ΢πλείδεζε ηνπ, ζπιινγηθνπνηνύληαη ζε νκαδηθή
παγθόζκηα ζπλείδεζε θαη νδεγνύλ ζε λένπο θαιύηεξνπο αλαζρεκαηηζκνύο, πάλσ ζηηο
ζρέζεηο ηνπ αλζξώπνπ κε ην ζπλάλζξσπν ηνπ, πάλσ ζε θνηλσληθέο δνκέο, αλσηέξνπ
επηπέδνπ. Απηό νλνκάδνκε ΔΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΢ΤΝΔΗΓΖ΢ΔΧΝ θη απνθεξύζζνκαη
ζήκεξα ζηελ ενξηή ηεο Πεληεθνζηήο, πνπ λαη ήκεξα πλεπκαηηθήο αλαθαίληζεο θαη
αλαδεκηνπξγίαο ηνπ αλζξώπνπ θαη ηνπ θόζκνπ.
Απηό νλνκάδνκε ΔΠΑΝΑ΢ΣΑ΢Ζ ΣΧΝ ΢ΤΝΔΗΓΖ΢ΔΧΝ θαη θαινύκε άηνκα θαη ιανύο
ζε κηα πλεπκαηηθή αθύπληζε, ζε κηα δηαξθή εγξήγνξζε θαη δξαζηηθή αληίζηαζε ζηηο
παληνεηδείο αιινηξηώζεηο ηνπ αλζξώπηλνπ πξνζώπνπ πνύ επηβάιινπλ νη θνηλσληθέο,
νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηζηηθέο δνκέο ησλ θαηξώλ καο»241.
Ο Δηξελαίνο δελ έπαςε πνηέ λα ζηεξίδεηαη ζηελ ειιελνξζόδνμε παξάδνζε.
Πίζηεπε όηη εθόζνλ έλαο ιαόο, όπσο ν δηθόο καο, θαηάθεξε ζην παξειζόλ λα
δεκηνπξγήζεη πνιηηηζκό, θαη ράξε ζε απηόλ λα δεκηνπξγεζνύλ θαη άιινη, κπνξεί λα
ην θαηαθέξεη μαλά. Ζ παξνπζία ησλ Διιήλσλ ζηε Γύζε, έρνληαο κέζα ηνπο ηε
γλήζηα ειιελνξζόδνμε παξάδνζε, κπνξνύλ λα βξνπλ όια εθείλα ηα πλεπκαηηθά
ζηνηρεία, κέηξν θαη αξκνλία, πνπ ζα δεκηνπξγήζεη έλα λέν πνιηηηζκό πεξηζζόηεξν
αλζξώπηλν από όηη είλαη ηώξα. Έηζη νη Έιιελεο κεηαλάζηεο ηνπ Γπηηθνύ θόζκνπ
έρνπλ κία λέα απνζηνιή, λα θάλνπλ ηελ παξνπζία ηνπο νξαηή θαη νπζηαζηηθή ζηελ
Δπξώπε κε ηελ αλαθαηληζηηθή ηνπο δύλακε. «Καη ζα κπνξνύζαλ νη ιακπξνί απηνί
240
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ, (Αζήλα:
Δπηκέιεηα έθδνζεο ΦΔΜ ΔΠΔ, 1984) 26.
241

επηζηήκνλεο θαη δηαλννύκελνη καο λα ζεσξεζνύλ νη Λόγηνη ηνπ ζεκεξηλνύ Απνδήκνπ

Διιεληζκνύ θαη λα επηηειέζνπλε κέγα έξγνλ ζηελ δηάδνζε ηεο Οξζνδνμίαο, Ζ αγάπε
θαη ε πξνζήισζε πξνο ηελ παηξίδα καο ηελ Διιάδα παξακέλεη πάληα ν κεγάινο πόζνο,
ν κεγάινο πόλνο θαη ην κεγάιν ρξένο ηνπ απνδήκνπ Διιεληζκνύ. Απηό όκσο δελ
εκπνδίδεη λα αμηνπνηήζσκε θαηά ηνλ θαιύηεξν ηξόπν ηελ παξνπζία καο, κόληκε ή
παξνδηθή, ζηνλ ρώξν πνπ δνύκε θαη λα ηελ θαηαζηήζσκε άιιε κηα θνξά παξνπζία θαη
πξνζθνξά ηνπ Διιεληζκνύ ζηνλ ζύγρξνλν Γπηηθό Κόζκν. ΢' έλα θόζκν πνπ όπσο
είπακε θαη πξνεγνπκέλσο, ρξεηάδεηαη κηα λέα άληιεζε θαη κεηάγγηζε από ηνλ
Υξηζηηαληζκό θαη ηνλ Διιεληζκό, πνύ ηώξα θαη δύν ρηιηάδεο ρξόληα ηξέθνπλε
πλεπκαηηθά ηνπο πνιηηηζκνύο ηεο Δπξώπεο» 242 αλαθέξεη ζρεηηθά ζην ζύγγξακκα «Ζ
Απνζηνιή ηεο Διιεληθήο Οξζνδνμίαο ζηνλ ΢ύγρξνλν Γπηηθό Κόζκν».
Πξέπεη όκσο νη Έιιελεο κεηαλάζηεο λα πξνζπαζήζνπλ λα δηαηεξήζνπλ απηή
ηελ ειιεληθή θαη νξζόδνμε ηαπηόηεηα θαη ζπλείδεζή ηνπο, έηζη ώζηε λα θάλνπλ
δπλαηή θαη νπζηαζηηθή ηελ παξνπζία ηεο Διιεληθήο Οξζνδνμίαο ζηνλ Γπηηθό θόζκν
θαη ζην ηέινο λα θαηαθέξνπλ ηελ πνιππόζεηε απνζηνιή. Ο Δηξελαίνο εθδίδεη ην
ζύγγξακκα: Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο» ην νπνίν πξνήιζε από απνζπάζκαηα
νκηιηώλ πνπ έγηλαλ ηα ΢αββαηόβξαδα, ζηελ Διιεληθή εθπνκπή ηνπ Μνλάρνπ, πάλσ
ζε ζέκαηα πνπ αθνξνύζαλ ηελ γεληθόηεξε πνξεία θαη ηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ
Διιήλσλ ζηε Γεξκαλία. Μέζα από ηηο νκηιίεο απηέο ηνπο ζπγραίξεη γηα ην ήζνο ηνπο
θαη ηελ αξρνληηά ηνπο, θακαξώλεη ηελ πξόνδό ηνπο γηα ηνπο αγώλεο θαη ηηο
πξνζπάζεηεο ηνπο πνπ θαηαβάινπλ ζε θαζεκεξηλή βάζε θαη ηνπο ζπκβνπιεύεη όκσο
λα αλέιζνπλ όρη κόλνλ νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά, αιιά θαη πλεπκαηηθά θαη εζηθά.
Σνπο ζπκβνπιεύεη λα θαιιηεξγήζνπλ ηελ ρξηζηηαληθή πλεπκαηηθόηεηά ηνπο,
θάλνληαο ην ζπίηη ηνπο έλα κηθξό ειιεληθό ζρνιεηό θαη κία νξζόδνμε εθθιεζία, γηαηί
απηό είλαη ην πην ζεκαληηθό. «Μήπσο όκσο θαη ζαλ έιζεηε ζηα ζπίηηα ζαο δελ πξέπεη
λα θάκεηε — αο ην νλνκάζσ έηζη — θαη ην ςπρηθό ζαο ινπηξό; Μήπσο δει. δελ ζα
πξέπεη όηαλ, πζηέξα από ηηο 6, 8 ή 10 ώξεο ζην εξγνζηάζην, γπξίζεηε ζην ζπίηη ζαο λα
δηαβάζεηε θάηη, λα αθνύζεηε θαη λα κηιήζεηε θάηη πνπ λα ζαο ζπκίδεη όηη ν άλζξσπνο
242
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Απνζηνιή ηεο Διιεληθήο Οξζνδνμίαο
ζηνλ ΢ύγρξνλν Κόζκν, (Βόλλε: 1973) 8.

δελ είλαη ινπθάληθν ή ιακαξίλα άιια είλαη άλζξσπνο; Όηη ν άλζξσπνο δελ είλαη ξόδα
ή βίδα, αιιά είλαη κηα ύπαξμε κε ςπρή αζάλαηε θη έλα ππέξνρν πξννξηζκό;»243.
Ο Δηξελαίνο δελ δηζηάδεη λα κηιήζεη αθόκα θαη γηα ηελ πνιηηηθή. ΢ην βηβιίν
«Ζ Πνιηηηθή Δπζύλε ηνπ Υξηζηηαλνύ» αλαθέξεη όηη, σο Υξηζηηαλνί έρνπκε ηελ
επζύλε λα πξαγκαηνπνηήζνπκε ην ζέιεκα ηνπ Θενύ, λα αγσληζηνύκε γηα ηελ
επηθξάηεζε ηεο Βαζηιείαο Tνπ θαη λα παξακεξίζνπκε θαζεηί θαθό ππάξρεη ζηνλ
θόζκν ηνύην. Χο «πνιίηεο ηεο Οπξαλίνπ Βαζηιείαο» θαη ηαπηόρξνλα πνιίηεο ηνπ
θόζκνπ, νθείιεη λα ηνλ αγαπά, λα ηνλ θπβεξλά θαιώο θαη λα ηνλ νδεγεί ζηνλ
πξαγκαηηθό ηνπ πξννξηζκό, θαζώο δεη κέζα ζε απηόλ θαη αγσλίδεηαη λα πεηύρεη ηνλ
έζραην πξννξηζκό. Ο άλζξσπνο σο αξρή ηνπ θόζκνπ ηνύηνπ, νθείιεη λα δηαηεξήζεη
ηε δηθαηνζύλε θαη ηελ ειεπζεξία, δελ πξέπεη λα ηηο πεξηθξνλεί, όπσο νύηε θαη ηα
πνιηηηθά πξάγκαηα, θαζώο θαη ηα δύν απηά είλαη δεκηνπξγήκαηα ηνπ Θενύ θαη ηα
νπνία ζα καο νδεγήζνπλ ζηνλ απόιπην πξννξηζκό. «Ζ ακέιεηα θαη ε πεξηθξόλεζηο
ηνπ Υξηζηηαλνύ δηα ηα εγθόζκηα πξάγκαηα είλαη ζθάικα θαη ακάξηεκα πξνζβνιήο
ελαληίνλ ηνπ ζενύ, εηο ηνλ όπνηνλ αλήθεη όρη κόλνλ ν νπξαλόο αιιά θαη ε γε. Ζ γε, όρη
κόλνλ σο θύζηο θαη δεκηνπξγία, αιιά πξνπάλησλ σο ηόπνο επί ηνπ νπνίνπ ν
άλζξσπνο, ην θαη' εμνρήλ δεκηνύξγεκα ηνπ ζενύ, δεη, δξα θαη αγσλίδεηαη λα επηηύρεη
ηνλ πςειόλ πξννξηζκόλ ηνπ». Καη ζπλερίδεη: «Καη κε ιεζκνλείο, Υξηζηηαλέ
ςεθνθόξε, δηόηη νιόθιεξνο ε δσή ζνπ είλαη κία εθινγή θαη κία επηινγή: Έρεηο λα
εθιέμεηο ην θαιό από ην θαθό, ην άξηζην θαη ην βέιηηζην από ην κέηξην θαη ην θαιύηεξν.
Έρεηο λα εθιέμεηο ηηο πγηείο αξρέο θαη πεπνηζήζεηο ζνπ από έλα πιήζνο πιαλώλ θαη
εζθαικέλσλ ηδεώλ πνπ ππάξρνπλ ηξηγύξσ ζνπ. Έρεηο λα εθιέμεηο ηνλ θίιν ζνπ, ην
επάγγεικα ζνπ, ηνλ ζύληξνθν ηνπ βίνπ ζνπ θαη ηόζα άιια πξάγκαηα από ηα νπνία ζα
εμαξηεζεί όρη κόλνλ ε επίγεηα δσή θαη επηπρία ζνπ, άιια θη απηή ε ζσηεξία θαη ε
αησληόηεηά ζνπ»244.
Ζ ραξηζκαηηθή πξνζσπηθόηεηα ηνπ Δηξελαίνπ πνπ εθθξάζηεθε θαη κέζα από
ηα βηβιία ηνπ κε ηνλ ζνθό θαη επίθαηξν πάληνηε ιόγν ηνπ, ελέπλεπζε ρηιηάδεο
αλζξώπνπο ζηελ Κξήηε, ζηελ Διιάδα θαη ζην εμσηεξηθό. Με ηελ έληνλε ζπγγξαθηθή
243
΢εβ Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο Δ. Γαιαλάθεο, Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο, (Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο
Γξαθηθέο Σέρλεο, 1978) 14.
244
΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθεο, Ζ Πνιηηηθή Δπζύλε ηνπ Υξηζηηαλνύ,
(Καζηέιιη, 1963) 31.

ηνπ δξαζηεξηόηεηα κεηέδσζε ηόηε, θαη κεηαδίδεη αθόκα θαη ζήκεξα ζε όινπο ηνπο
αλζξώπνπο θαη ζε όινπο ηνπο ηνκείο ηελ αγηαζηηθή ζεία ράξε θαη ηελ πλεπκαηηθή
αγαιιίαζε. Έρνληαο κεγάιε αγσλία λα παηδαγσγήζεη θαη λα θαζνδεγήζεη ην πνίκληό
ηνπ ζηελ Βαζηιεία ησλ Οπξαλώλ, ζηάζεθε αληάμηνο ηεο αξρηεξνζύλεο ηνπ θαη ηεο
εκπηζηνζύλεο πνπ ην έδεημε ν Θεόο.

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ
Ο Δηξελαίνο, εκπλεπζκέλνο πνηκέλαο, παηδαγσγόο, ζενιόγνο θαη ζπγγξαθέαο,

κε πινύζην εθθιεζηαζηηθό θξόλεκα ππήξμε κία ζπνπδαία πξνζσπηθόηεηα ηεο
Οξζνδνμίαο. ΢εκλόο ηεξάξρεο, πλεπκαηηθόο εγέηεο κε δηεζλή αλαγλώξηζε, έγηλε
πξόηππν γηα ηνλ θιήξν θαη ηνλ Οξζόδνμν θόζκν. Με ηελ απιή θαη ηαπεηλή ηνπ
θπζηνγλσκία, θαη έρνληαο ππέξηαηε αγάπε κεο ζηελ θαξδηά ηνπ γηα ηνλ Θεό θαη ηνλ
άλζξσπν, πξνζαξκόζζεθε γηα ηελ αληηκεηώπηζε ησλ αλαγθώλ ηνπ πνλεκέλνπ
αλζξώπνπ κε δηνξαηηθόηεηα θαη ειπίδα, πξνζπαζώληαο λα βειηηώζεη ηελ
θαζεκεξηλόηεηά ηνπ. Αζρνιήζεθε κε όιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ηνκείο ηεο
θνηλσληθήο ηνπ δσήο. Με ηνλ επνηθνδνκεηηθό ηνπ ιόγν θαη ηνλ ππνδεηγκαηηθό ηνπ
βίν, όπσο αξκόδεη ζε έλαλ θαιό θαη ελάξεην Δπίζθνπν, θήξπηηε ηνλ ιόγν ηνπ Θενύ
θαη επεδίσθε πάληνηε ηελ ελόηεηα θαη ηελ πξόνδν ηνπ ιανύ. Ο Δηξελαίνο ήηαλ έλαο
θαιόο πνηκέλαο όρη κόλνλ γηαηί άγγηδε ηηο ςπρέο ησλ αλζξώπσλ κε ηα ιόγηα ηνπ αιιά
θπξίσο άγγηδε νιόθιεξε ηελ ύπαξμε ηνπ αλζξώπνπ κε ηηο ζεάξεζηεο πξάμεηο ηνπ,
αθήλνληαο πίζσ ηνπ ζπνπδαίν έξγν. Χο πεθσηηζκέλνο δηδάζθαινο θαη επίζθνπνο
ελέπλεπζε ρηιηάδεο αλζξώπνπο κε ηηο ηδέεο θαη ηνπο νξακαηηζκνύο ηνπ θαη
ππεξέηεζε σο δηάθνλνο Υξηζηνύ όιν ην πνίκληό ηνπ, κηθξνύο θαη κεγάινπο.
Ζ αλαγλώξηζε ηεο ζπνπδαηόηεηαο ηνπ πξνζώπνπ ηνπ ππήξμε ηεξάζηηα. Καηά
ηε δηάξθεηα ηεο δηαθνλίαο ηνπ σο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ θαη Γεξκαλίαο
έιαβε ζπνπδαίεο δηαθξίζεηο από αμηόινγεο πξνζσπηθόηεηεο. Σν 1960 ηνπ απνλέκεηαη
ν Σίκηνο ΢ηαπξόο από ηνλ Πάπα Παύιν ηνλ ΢Σ’245. Καη ην 1978 ην Γεξκαληθό
Οκνζπνλδηαθό Κξάηνο απέλεηκε ζηνλ ηόηε Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο, Δηξελαίν, ηνλ
Μεγαιόζηαπξν ηεο Γεξκαληθήο Γεκνθξαηίαο, αλαγλσξίδνληαο ην πνιπδηάζηαην έξγν
πνπ πξνζέθεξε ηα ρξόληα ηεο δηαθνλίαο ηνπ ζηελ Γεξκαλία246. Σν γεγνλόο απηό
ππήξμε πνιύ ζεκαληηθό αθνύ ήηαλ ε πξώηε θνξά πνπ παξαζεκνθνξήζεθε
νξζόδνμνο Δπίζθνπνο ζηε Γεξκαλία247. ΢ηηο 8 Γεθέκβξηνπ 2000 βξαβεύεηαη από ηελ
Αθαδεκία Αζελώλ από ηνλ ηόηε Πξόεδξν ηεο Γεκνθξαηίαο θ. Κσλζηαληίλν
245
246
΢εβ. Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δ. Γαιαλάθε, Ο Υξηζηόο ΢εκάδεςε ηελ Κξήηε, (Υαληά:
247

΢ηεηαλόπνπιν γηα ηελ ζπλνιηθή ηνπ πξνζθνξά θαη ησλ θηιαλζξσπηθό έξγν πνπ
δεκηνύξγεζε ν ίδηνο ζηελ Μεηξόπνιή ηνπ. Παξάιιεια, ππήξμε επίηηκνο Πξόεδξνο
ζε πνιιά από ηα ηδξύκαηα πνπ δεκηνύξγεζε ν ίδηνο.
Φηάλνληαο ζην ηέινο ηεο ζπγγξαθήο ηεο παξνύζαο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο,

ζπλεηδεηνπνηνύκε όηη ππάξρνπλ θάπνηα ζεκεία ζηε δσή ηνπ Δηξελαίνπ ηα νπνία δελ
γλσξίδνπκε κε ιεπηνκέξεηεο, όπσο ην ζεκείν ηεο επηζηξνθήο ηνπ. Πνιιά γεγνλόηα
από εθείλε ηελ πεξίνδν δελ έρνπλ θαηαγξαθεί αθόκα.
Αθόκα, ζα κπνξνύζακε λα θάλνπκε κία απνδειηίσζε όισλ εθείλσλ ησλ

άξζξσλ πνπ ζπλέγξαθε ν ίδηνο ζηνλ Σύπν ηεο Κξήηεο, ηεο Αζήλαο θαη ηνπ
εμσηεξηθνύ.
΋πσο επίζεο ζα κπνξνύζε λα καο απαζρνιήζνπλ ζε κειινληηθή έξεπλα ηα

ζέκαηα ηα νπνία έζημε κέζα από ηα απηνηειή ηνπ ζπγγξάκκαηα.
Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο ππήξμε θσηεηλό παξάδεηγκα Ηεξάξρνπ ζηε ρώξα καο.

Ζ κεγάιε πνηκαληηθή θαη θνηλσληθή ηνπ δξάζε ζε όινπο ηνπο ηνκείο είλαη άμηα
ζπδεηήζεσο θαη ε πξνζσπηθόηεηα ηνπ Δηξελαίνπ είκαη βέβαηε όηη ηα επόκελα ρξόληα
ζα απνηειέζεη ζεκείν εθθιεζηαζηηθήο θαη ηζηνξηθήο αλαθνξάο από πνιινύο
εξεπλεηέο ηεο Διιάδαο θαη ηνπ εμσηεξηθνύ.

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ
Ο Δηξελαίνο κε ηνπο καζεηέο ηνπ από ηελ Δθθιεζηαζηηθή ΢ρνιή Κξήηεο ζηελ θνξπθή «Καηζνύθξα»
Αθξσηεξίνπ
Φσηνγξαθία από ην βηβιίν ηνπ Α. Βαθάθε, Μηηποπολίηηρ Διπηναίορ Γαλανάκηρ, Αείθυηορ Ποπεία,
Κίζακνο: Έθδνζηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2011, ζει. 36.

Από ηε ρεηξνηνλία ηνπ Δηξελαίνπ ζε επίζθνπν Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ ζηνλ Άγην Μελά Ζξαθιείνπ 8/12/1957
Από ηελ ελζξόληζή ηνπ ζην Καζηέιη (22-12-1957)

΢πκκεηέρνληαο θαη ηα παηδηά ζην ρηίζηκν νηθνηξνθείνπ
Δθηειώληαο ν ίδηνο εξγαζίεο γηα ηελ αλέγεξζε ηνπ Οηθνηξνθείνπ Παιαηόρσξαο ΢ειίλνπ

Καηά ηε δηάξθεηα ησλ εξγαζηώλ ηεο αλέγεξζεο ηεο Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο (1965)

Ηδξπηήο ηεο ΑΝΔΚ
Φσηνγξαθία από ην βηβιίν Άξιορ Δζηί, Ο Κιζάμος και ΢ελίνος κ. Διπηναίορ, Υαληά: ΑΝΔΚ Lines,
2010, ζει. 36.
Σν ηππνγξαθείν πνπ ίδξπζε ην 1964 ζηελ Κίζακν
Μνπζείν ¨Δηξελαίνο Γαιαλάθεο¨ (Φσηνγξαθία ηεο ζπγγξαθέσο)

Απνλνκή ηνπ Σηκίνπ ΢ηαπξνύ από ηνλ Πάπα Παύιν ηνλ ΢Σ΄ (1960)

Δλζξόληζε ζηελ Βόλλε (6-2-1972)
΢ε εξγνζηάζην ηεο Γεξκαλίαο κε ειιελίδεο εξγάηξηεο

Κηηζκέλεο νη ζύξεο ησλ Δθθιεζηώλ κε αίηεκα ηελ επηζηνθή ηνπ Δηξελαίνπ
Γεύηεξε Οξθσκνζία Δηξελαίνπ σο Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ παξνπζία ηνπ Πξνέδξνπ ηεο
Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο Κσλζηαληίλνπ Καξακαλιή ζην Πξνεδξηθό Μέγαξν (Αζήλα 4/2/1981)

Τπνδνρή Δηξελαίνπ από ηνλ θιήξν θαη ηνλ ιαό (15-2-1981)
Μεληαία Δθεκεξίδα ηνπηθώλ ζπκθεξόλησλ ¨Σα Υπονικά Κιζάμος & ΢ελίνος¨
Έηνο 10νλ Αξ. θύιινπ 112-113 (Ηαλνπάξηνο – Φεβξνπάξηνο 1981)
Με ηελ Τθππνπξγό Πνιηηηζκνύ Μειίλα Μεξθνύξε όπνπ παξαβξέζεθε ζηελ Κίζακν γηα ηηο
εθδειώζεηο εηξήλεο ζηελ Καιεδσλία Κηζάκνπ (5/5/1984).
Φσηνγξαθία από ην βηβιίν ηνπ Α. Βαθάθε, Μηηποπολίηηρ Διπηναίορ Γαλανάκηρ, Αείθυηορ
Ποπεία, Κίζακνο: Έθδνζηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2011, ζει. 100.

Πξνζσπηθά αληηθείκελα ηνπ καθαξηζηνύ Μεηξνπνιίηε
Σα ξάζα ηνπ ηα νπνία εθηίζεληαη ζην Μνπζείν ¨Δηξελαίνο Γαιαλάθεο¨
(Φσηνγξαθία ηεο ζπγγξαθέσο)

Αλδξηάληαο ηνπ Δηξελαίνπ Γαιαλάθε ζηελ πιαηεία ηνπ Γεκαξρείνπ Κηζάκνπ

Ο ηάθνο ηνπ καθαξηζηνύ Μεηξνπνιίηε Δηξελαίνπ Γαιαλάθε ζηε λόηηα πιεπξά ηνπ Η. Μεηξνπνιηηηθνύ
Νανύ Δπαγγειηζκνύ ηεο Θενηόθνπ ζην Καζηέιη Κηζάκνπ

Σν πξώην απηνηειέο έξγν ηνπ Δηξελαίνπ

Γηκεληαίν πεξηνδηθό ηεο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ

¨Υπιζηόρ και Κόζμορ¨
Σεύρνο 1° (1 - 9 - 1960)

Σξηκεληαίν πεξηνδηθό ηεο Η. Μεηξνπόιεσο Γεξκαλίαο
¨Οπθόδοξορ Μεηανάζηηρ¨
(Σεύρνο Α΄- Σεύρνο 1νλ Απξίιηνο 1972)

Μεληαία εθεκεξίδα ηνπηθώλ ζπκθεξόλησλ
¨Σα Υπονικά Κιζάμος & ΢ελίνος¨
Έηνο 9νλ Αξ. θύιινπ 99 (15-01-1980)
Αθηέξσκα ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ ιανύ ησλ επαξρηώλ γηα ηελ επαλαθνξά ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ
Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ

Έηνο 9νλ Αξ. θύιινπ 107-108 (Αύγνπζηνο - ΢επηέκβξηνο)
΢πλέρηζε ηνπ αγώλα γηα ηελ επαλαθνξά ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ

Έηνο 10νλ Αξ. θύιινπ 112-113 (Ηαλνπάξηνο 1981)
Ζ επηζηξνθή ηνπ Δηξελαίνπ ζηελ Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ

Πεξ. ¨Υπιζηόρ και Κόζμορ¨ (Σεύρνο 143Ο, Ηνύληνο - ΢επηέκβξηνο 2005)
Σν από 6/6/2005 θείκελν παξαίηεζεο πνπ απέζηεηιε ν ΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο πξνο ηνλ Αξρηεπίζθνπν
Κξήηεο θ. Σηκόζεν


Πεξ. ¨Υπιζηόρ και Κόζμορ¨ (Σεύρνο 143ν, Ηνύληνο – ΢επηέκβξηνο 2005)
΢επηό Παηξηαξρηθό Γξάκκα κε αθνξκή ηελ απνρώξεζε ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηε

Δηξελαίνπ κε ην νπνίν εθθξάδεηαη ε επαξέζθεηα ηεο Δθθιεζίαο γηα όιε ηε δηαθνλία ηνπ

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ
1) Βνεζήκαηα
- Άμηνο Δζηί, Ο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Δηξελαίνο, (Υαληά: ΑΝΔΚ Lines, 2010).
- Απνζηνιάθεο, ΢. (Δηζαγσγή-Δπηκέιεηα), Απιέο Χδέο, (Υαληά: Δθδόζεηο
Έξεηζκα, 2014).
- Βαθάθεο, Α. (Αξρείν - Δπηκέιεηα), Ρήκαηα Εσήο (Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξάο
Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2019).
- Βαθάθεο, Α. Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Αείθσηνο Πνξεία,
(Κίζακνο: Έθδνζηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2011).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Σό Σάμηκό κνπ,
(Υαληά: Έθδνζε Ηεξά Μνλή Αγίαο Σξηάδνο Σδαγθαξόισλ Υαλίσλ, Έθδνζε
Β’, 2014).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Αξρηκ.) Αζάλαηα Λόγηα, (Υαληά: Σύπνηο Δκκ. ΢. Πεηξάθε,
1956).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Αξρηκ.) Γξάκκαηα ζηνπο Μαζεηέο κνπ (Από ηνλ Θενιόγν
Καζεγεηή, Τπνδηεπζπληή Δθθιεζηαζηηθήο ΢ρνιήο Κξήηεο 1946-1953,
Αξρηκαλδξίηε Δηξελαίνπ Γ. Γαιαλάθε), (Υαληά: Έθδνζε Δθθιεζηαζηηθνύ
Γπκλαζίνπ – Λπθείνπ Κξήηεο, Αγ. Μαηζαίνο, 2013).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Αξρηκ.) Γπλαηθείαη Πξνζσπηθόηεηεο ηεο Βίβινπ, Γηάιεμηο
νξγαλσζείζα ππό ηεο «Πξννδεπηηθήο Δλώζεσο Γπλαηθώλ Υαλίσλ» θαη
εθδνζείζα ράξηλ ησλ ζθνπώλ ηνπ ζσκαηείνπ ηνύηνπ, (1957).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Αξρηκ.) Ο πνηεηήο ησλ Χξαίσλ Φπρώλ, Έθδνζε Γ’ , (Υαληά:
Δθηύπσζε Νηθόιανο ΢αληδάο, 1998).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Αξρηκ.) Πνξείεο θη αιήζεηεο γηα ησλ αγαπεκέλν κνπ Υξηζηό,
(Αζήλα: Δθδόζεηο Αθξίηαο, 2007).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Ζ Αηώληα Γπλαίθα,
(Υαληά: 1958).
- Γαιαλάθεο, Δ. (Θενθηι. Δπίζθνπνο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Πξνο έλα
Υξηζηηαληθό Γάκν, (Υαληά: Δθδόζεηο Έξεηζκα, Δλνξία Αγίνπ Νηθνιάνπ
Υαιέπαο, 2013).

- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο) Από δσ πέξαζαλ νη Έιιελεο,

(Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Γξαθηθέο Σέρλεο, 1978).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο) Ζ Δβδνκάδα Μηα Δπηαήκεξε
Γηνξηή, (Βόλλε: 1977).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο) ΢πλεξγαζία – Αιιειεγγύε
Απόδεκνπ θαη Νηόπηνπ Διιεληζκνύ, (Βόλλε: 1979).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Γεξκαλίαο), ΢ηξαηεπόκελε Δθθιεζία,
(Αζήλαη: Σύπνηο Π. Δπζηαζίνπ - Β. Παλνύζε, 1974).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Από ην Μνλαζηήξη
ηεο Υξπζνζθαιίηηζζαο, ην Μήλπκα ηεο Παλαγίαο ζηνλ ζύγρξνλν θόζκν, (Υαληά:
Σππνγξαθείνλ Γεσξ. Γεσξβαζάθε, 1959).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Δγθύθιηνο Β΄,
(Υαληά: Δθηύπσζε «Σππνζηύι», 1983).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Δθθιεζία θαη
΢ύγρξνλνο Κόζκνο, (Καζηέιιη Κηζάκνπ: 1971).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Δπαλάζηαζε ησλ
ζπλεηδήζεσλ, (Αζήλα: Δπηκέιεηα έθδνζεο ΦΔΜ Δ Π Δ, 1984).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Ζ απνζηνιή ηεο
ειιεληθήο Οξζνδνμίαο ζηνλ ζύγρξνλν Κόζκν, (Βόλλε: 1973).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Ζ Ηζηνξία ηεο
Δπηζθνπήο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ 1900-1970, (Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξά
Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1990).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Ζ Πνιηηηθή Δπζύλε
ηνπ Υξηζηηαλνύ (Καζηέιιη: 1963).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Μαξηπξία Δηξήλεο,
(Καζηέιιη Κηζάκνπ: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 1987).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Μελύκαηα Δπζύλεο
θαη Αθύπληζεο, (Υαληά: Σππνγξαθείν «Σππνζηύι», 1988).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Ο Υξηζηόο
ζεκάδεςε ηελ Κξήηε, (Υαληά: Δθδόζεηο Πξνζδνθία, 2013).

- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Οκηιία ζη'

απνθαιππηήξηα Μλεκείνπ ηνπ Δζλνκάξηπξα Δπηζθόπνπ Κηζάκνπ ΢ειίλνπ
Μειρηζεδέθ Γεζπνηάθε (1821), (Κίζακνο Υαλίσλ: 1984).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Σν λόεκα ηεο δσήο,
Β’ Έθδνζε, (Θεζζαινλίθε: Έθδνζηο Πλεπκαηηθνύ Πνιηηηζηηθνύ θαη
Μνξθσηηθνύ Κέληξνπ «Μεηακόξθσζηο», 1990).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ) Σν πξνζθύλεκα ηνπ
Γθηώλα, (Κίζακνο: Έθδνζε Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ - Δλνξία
Ρνδσπνύ).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ), Δπί ηνλ Πνηακόλ
Ρήλνλ, (Αζήλαη: 1993).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ), Γηαηί ηα
Γξακπνύζηα, (Γύν νκηιίαη ηνπ ΢εβ. Μεηξνπνιίηνπ θ.θ. Δηξελαίνπ),
(Καζηέιιη Κηζάκνπ: Σύπνηο Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,
1971).
- Γαιαλάθεο, Δ. (΢εβ. Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ), Δπαλάζηαζε ησλ
ζπλεηδήζεσλ, Οκηιία θαηά ηελ Λεηηνπξγία ηεο Πεληεθνζηήο 1982, (Αλάηππν
από ην Αξρείν ηεο ΟΑΚ).
- Έλα πνιπθσληθό πνξηξαίην γηα ηνλ Δηξελαίν, (Αζήλα: Έθδνζε Μαξία
Αλνπζάθε - Πάιιηνπ, 2009).
- Ζ Κξήηε γηνξηάδεη ηνλ Ηεξάξρε Δηξελαίν Γαιαλάθε, Ζ Ηζηνξηθή, Λανγξαθηθή
θαη Αξραηνινγηθή Δηαηξεία Κξήηεο Σηκά ην ΢επηό Ηεξάξρε, ηνλ Κνηλσληθό
Αλακνξθσηή, ηνλ Άλζξσπν ηεο Δηξήλεο θαη ηεο Πξνόδνπ. Σα ιερζέληα ζηελ
Σηκεηηθή Δθδήισζε γηα ηνλ Ηεξάξρε, ζηηο 18-12-91, (Υαληά: Έθδνζε ηεο
Ηζηνξηθήο Λανγξαθηθήο θαη Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο Κξήηεο, 1993).
- Ζιηάθεο, Θ. Ηζηνξηθό ηεο ίδξπζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο Έλσζεο Κξεηώλ ΢ειίλνπ
Αηηηθήο «Ζ Έιπξνο», Παιαηά Φώθαηα Αηηηθήο: 2020).
- Μαξηαθάθεο, Π. Οξζνδνμία θαη Διιεληζκόο, Ζ πξνζθνξά ηνπ Νεξνρσξίνπ-
Γεκ. Γ/ζκα Πατδνρσξίνπ ζηελ Οξζνδνμία θαη ηνλ Διιεληζκό, (Αζήλα:
Δθδόηεο ΢κπξλησηάθεο, 2005).

- Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο (Γαιαλάθεο), Οξακαηηζκνί – Αγώλεο - Καξπνί,

(Κίζακνο: Έθδνζε Οηθνπκεληθόλ Παηξηαξρείνλ θαη Ηεξά Μεηξόπνιηο
- Οιηγνζέιηδν θπιιάδην - πξόζθιεζε ΢ώκαηνο Διιήλσλ Πξνζθόπσλ, 2νπ
΢πζηήκαηνο Πξνζθόπσλ Κηζάκνπ, κε αθνξκή ηελ ηηκεηηθή εθδήισζε γηα ηνλ
Μεηξνπνιίηε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ θ. Δηξελαίν, κε ζέκα: «΢ηνλ ηππόηε ηνπ
΢ηαπξνύ Δηξελαίν Γαιαλάθε» πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ αίζνπζα ηνπ
Δλνξηαθνύ Κέληξνπ ηνπ Αγίνπ ΢ππξίδσλνο ηελ Κπξηαθή 2 Μαΐνπ 1999.
- Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο, Μεηξνπνιίηεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο,
Μεηακνξθώλνληαο ηνλ Κόζκν, Λόγνη & Γηάινγνη, Δπηζηεκνληθή επηκέιεηα θαη
ζπληνληζκόο ύιεο: Κ. Ενξκπάο, (Αζήλα: Δθδόζεηο Αθξίηαο, 2021).
- Παπαδεξόο, Α. Ζ Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο (Σν ίδξπκα θαη νη ζθνπνί ηνπ),
(Αλάηππν από ην ηεύρνο «Γηάινγνη Δπζύλεο», 1968 Έθδνζε Οξζ. Αθαδεκίαο
1971), (Γσληά Κηζάκνπ Υαλίσλ: Δθδόζεηο Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο,
1981).
- Παπαδεξόο, Α. Με ηνλ Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνλ, Δπί Σξαρείαο Οδνύ
(Σά ηήο γελέζεσο ηήο Οξζνδόμνπ Αθαδεκίαο Κξήηεο Σεθκήξηα),
(Θεζζαινλίθε: Δθδόζεηο Μέζεμηο, 2014).
- Παπαδεξόο, Α. Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο (ΟΑΚ) (Γεύηεξε δεθαεηία 1978-
1988), (Γσληά Υαλίσλ: 1988).
- Πεηξνπιάθεο Ν. (Γξ.) (Δπηκέιεηα έθδνζεο), ΢ηνραζκνί από ηελ Αγία ΢νθία,
(Αζήλα: Δθδόζεηο ΢κπξλησηάθε, 1991).
- ΢ηάιηνο, Ε. Ο άλζξσπνο θαη ην ξάζν - Πνξεία κηαο ΢πλείδεζεο, (Αζήλα:
Δθδόζεηο Γξαθηθέο Σέρλεο, 1976).
- Σσλ απνζηόισλ ηνηο ίρλεζηλ, Αγία θαη Μεγάιε ΢ύλνδνο ηεο Οξζόδνμεο
Δθθιεζίαο, (Κίζακνο: Ηεξά Μεηξόπνιηο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, 2018).
- Υεηξαθέηεζε ηεο Γπλαίθαο ζηελ Διιελνξζόδνμε παξάδνζε, (Υαληά:
Σππνγξαθείν Γεσξγίνπ Πειεθαλάθε, 1986).

3) Πεξηνδηθέο εθδόζεηο θαη εθεκεξίδεο
- Δθεκεξίδα Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 10νλ αξ. θύιινπ 112-113
(Ηαλνπάξηνο – Φεβξνπάξηνο 1981), (Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή Αλνπζάθε).
- Δθεκεξίδα Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 105 (1980),
(Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή Αλνπζάθε).
- Δθεκεξίδα Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 107-108
(Αύγνπζηνο - ΢επηέκβξηνο 1980), (Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή Αλνπζάθε).
- Δθεκεξίδα Σα Υξνληθά Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ, Έηνο 9νλ αξ. θύιινπ 99
(Ηαλνπάξηνο 1980), (Αζήλα: Δθδόηεο Φσηεηλή Αλνπζάθε).
- Ζκεξνιόγην Ηεξάο Μεηξνπόιεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ αθηεξσκέλν εηο ηα 50
ρξόληα από ηελ ζεκειίσζε ηνπ Η. Μεηξνπνιηηηθνύ Νανύ Δπαγγειηζκνύ ηεο
Θενηόθνπ Κηζάκνπ, (έηνπο 2019).
- Πεξηνδηθό Δηθόλεο, Σεύρνο 150ν (Θεζζαινλίθε: Πήγαζνο Δθδνηηθή Αλώλπκε
Δηαηξεία, 2005).
- Πεξηνδηθό Νέαξρνο, (Θεζζαινλίθε: Έθδνζε Παγθξήηηαο Αδειθόηεηαο
Μαθεδνλίαο, 1995).
- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο 1νλ (1972), (Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή
Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο Δπξώπεο).
- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο Απξίιηνο - Μάηνο - Ηνύληνο (1978),
(Βόλλε: Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη
Κεληξώαο Δπξώπεο).

- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο Ηαλνπάξηνο – Φεβξνπάξηνο (1976),

- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο Μάηνο – Ηνύληνο (1976), (Βόλλε:
Ηεξά Διιεληθή Οξζόδνμνο Μεηξόπνιηο Γεξκαλίαο, Δμαξρία θαη Κεληξώαο
Δπξώπεο).
- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο Μάξηηνο – Απξίιηνο (1973),
- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο Μάξηηνο – Απξίιηνο (1974),
- Πεξηνδηθό Οξζόδνμνο Μεηαλάζηεο, Σεύρνο ΢επηέκβξηνο – Οθηώβξηνο (1973),
- Πεξηνδηθό ΢ύλαμε, Σεύρνο 138νλ (Αζήλα: Έθδνζε ΢πνπδήο ζηελ Οξζνδνμία,
2016).
- Πεξηνδηθό ΢πλεηαηξηζηηθή Πνξεία, Σεύρνο 42νλ, (Αζήλα: Έθδνζε ηνπ
Δπηζηεκνληθνύ – Ηδενινγηθνύ ΢σκαηείνπ Δηαηξεία ησλ θίισλ ηνπ
΢πλεξγαηηζκνύ, 1996).
- Πεξηνδηθό Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 115νλ (2000), (Καζηέιιη Κηζάκνπ:
Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο).
- Πεξηνδηθό Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 105ν (1970), (Καζηέιιη Κηζάκνπ:
- Πεξηνδηθό Υξηζηόο θαη Κόζκνο, Σεύρνο 108νλ (1970) (Καζηέιιη Κηζάκνπ:


Ηδξπηήο θαη εθδόηεο ν Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ Δηξελαίνο)


4) Γηαδηθηπαθνί ηόπνη
- Γαιαλάθεο, Δ. Ζ ηειεπηαία ζπλέληεπμε ηνπ ΢εβαζκηόηαηνπ ζηελ εθπνκπή

«Λόγνλ Πνηώ» 26/02/2007. Αλαθηήζεθε από
https://www.youtube.com/watch?v=vtISdb878DI ζηηο 28/12/2020.
- «Δθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα - Βησκαηηθά ζεκηλάξηα», αλαθηήζεθε από
https://www.venizelos-foundation.gr/el/ekpaideutika/ ζηηο 22/01/2021.
- «Ηζηνξία Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ», αλαθηήζεθε από
http://www.imks.gr/index.php/el/metropolis/history ζηηο 17/07/2021.
- Καηάθεο, Π. «Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ & ΢ειίλνπ Δηξελαίνο Γαιαλάθεο, Ο
Αθάκαηνο Γεκηνπξγόο ηνπ Πνιηηηζκνύ». Οκηιία θαηά ηελ θνπή ηεο
πξσηνρξνληάηηθεο πίηαο ησλ πνιηηηζηηθώλ ζπιιόγσλ ηεο επαξρίαο Κηζάκνπ.
Αλαθηήζεθε από http://sadentrepese.blogspot.com/2015/03/blog-post_87.html
ζηηο 15/12/2020.
- «Κνηλσθειέο ίδξπκα ¨Αγία ΢νθία¨», αλαθηήζεθε από
https://foundationagiasofi.wixsite.com/agiasofia/foundationagiasofia ζηηο
26/01/2021.
- Κνπθνπξάθεο, Γ. «Δηξελαίνο Γαιαλάθεο: Ο ηεξάξρεο ζύκβνιν. Οη άγλσζηεο
ζηηγκέο ζηε δσή ηνπ», αλαθηήζεθε από

https://www.ekklisiaonline.gr/nea/irineos-galanakis-o-ierarchis-symvolo-i-
agnostes-stigmes-tis-zois-tou/ ζηηο 30/06/2021.
- ΢ηδεξάο, Η. «Σν Γηδαζθαιηθό αμίσκα θαηά ηνλ Ησάλλε ηνλ Υξπζόζηνκν»,
αλαθηήζεθε από https://www.orp.gr/wordpress/?p=14980 ζηηο 15/03/2021.
- «Σν Ναπάγην ηνπ ¨Ζξάθιεηνλ¨», αλαθηήζεθε από
https://www.sansimera.gr/articles/361 ζηηο 22/02/2021.
- «Σν Πλεπκαηηθό Κέληξν», αλαθηήζεθε από
http://www.agspyridonas.gr/pneymatiko/ ζηηο 05/01/2021.
5) Δθδειώζεηο
- ΢ρεηάθεο, Α. «Δηξελαίνο Γαιαλάθεο- Δπαλάζηαζε ησλ ΢πλεηδήζεσλ, από ηελ

Θεσξία ζηελ Πξάμε», Από ηελ εθδήισζε – ζπδήηεζε ζηηο 26/02/2020 ζηνλ
Πνιπρώξν Ραδάκαλζπο, Υαληά.
6) Νηνθηκαληέξ
- Νηνθηκαληέξ IndigoView θαη Ote tv Δηξελαίνο Γαιαλάθεο – Έλαο Δηξεληθόο

Δπαλαζηάηεο, 2020.
- Νηνθηκαληέξ από ηελ εθπνκπή ηεο ΔΡΣ «Μνλόγξακκα» 1982, Δηξελαίνο
Γαιαλάθεο, Αλαθηήζεθε από
https://www.youtube.com/watch?v=4WE_dYObwj0 ζηηο 15/02/2021.

Τπεύζπλε Γήισζε ΢πγγξαθέα

Γειώλσ ξεηά όηη, ζύκθσλα κε ην άξζξν 8 ηνπ Ν.1599/1986, ε παξνύζα εξγαζία
απνηειεί απνθιεηζηηθά πξντόλ πξνζσπηθήο κνπ εξγαζίαο, δελ πξνζβάιιεη θάζε
κνξθήο δηθαηώκαηα δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο, πξνζσπηθόηεηαο θαη πξνζσπηθώλ
δεδνκέλσλ ηξίησλ, δελ πεξηέρεη έξγα/εηζθνξέο ηξίησλ γηα ηα νπνία απαηηείηαη άδεηα
ησλ δεκηνπξγώλ/δηθαηνύρσλ θαη δελ είλαη πξντόλ κεξηθήο ή νιηθήο αληηγξαθήο, νη
πεγέο δε πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ πεξηνξίδνληαη ζηηο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη
κόλνλ θαη πιεξνύλ ηνπο θαλόλεο ηεο επηζηεκνληθήο παξάζεζεο.

ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΑg

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΠΑΠΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΝΤΩΝΙΑg

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ

ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

«Ο ΜΑΚΑΡΗ΢ΣΟ΢ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗΣΖ΢ ΠΡΧΖΝ ΚΗ΢ΑΜΟΤ ΚΑΗ ΢ΔΛΗΝΟΤ

ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΑΝΣΧΝΗΟ΢ ΜΠΗΣ΢ΑΚΖ΢

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 2

Ζ παξνύζα εξγαζία απνηειεί πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία ηνπ θνηηεηή

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 3

ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΑΝΟΗΚΣΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ

«Ο ΜΑΚΑΡΗ΢ΣΟ΢ ΜΖΣΡΟΠΟΛΗΣΖ΢ ΠΡΧΖΝ ΚΗ΢ΑΜΟΤ ΚΑΗ ΢ΔΛΗΝΟΤ

ΔΠΗΣΡΟΠΖ ΔΠΗΒΛΔΦΖ΢ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ΢ ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢

Α΄ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΑΝΣΧΝΗΟ΢ ΜΠΗΣ΢ΑΚΖ΢

Β΄ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ΢: ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢ ΚΔΡΑΜΗΓΑ΢

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 4

Αλαηξνθή θαη Δθπαίδεπζε

1. Σα παηδηθά – εθεβηθά ρξόληα ηνπ Δηξελαίνπ………………………………...16

Ο Ηεξάξρεο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 5

Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Γηδάζθαινο

1. Ο ραξηζκαηηθόο παηέξαο θαη δηδάζθαινο……………………………….…...60

Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο σο Κνηλσληθόο Δξγάηεο

Απάλζηζκα από ην ζπγγξαθηθό ηνπ έξγν

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 6

4. «Πξνο έλα Υξηζηηαληθό Γάκν»……………………………………………...108

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 7

Α.Δ. Αλώλπκε Δηαηξεία

ΑΝΔΚ Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Κξήηεο

ΑΝΔΝ Αλώλπκε Ναπηηιηαθή Δηαηξεία Νόηνπ

ΔΚΝ Δπξσκεζνγεηαθό Κέληξν Νεόηεηαο

ΔΠΑΛ Δπαγγεικαηηθό Λύθεην

ΔΣ.ΑΝ.ΑΠ Δηαηξεία Αλάπηπμεο Απνθνξώλνπ

Η.Ν. Ηεξόο Ναόο

ΗΘΟ Ηλζηηηνύην Θενινγίαο θαη Οηθνινγίαο

ΗΛΑΔΚ Ηζηνξηθή Λανγξαθηθή Δηαηξεία Κξήηεο

ΗΜΚ΢ Ηεξά Μεηξόπνιε Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ

Κ.Δ.Κ. Κέληξν Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο

ΚΔΓΔ Κέληξν Γεσξγηθήο Δθπαίδεπζεο

ΟΑΚ Οξζόδνμνο Αθαδεκία Κξήηεο

΢ΓΟΔΥ ΢ύιινγνο Γηπισκαηνύρσλ Οηθνλνκηθώλ Δπηζηεκώλ Υαλίσλ

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 8

Ο Δηξελαίνο Γαιαλάθεο (θαηά θόζκν Μηραήι) γελλήζεθε ζηηο 11 Ηαλνπαξίνπ

Ζ ζπλνιηθή αξρηεξαηεία ηνπ Δηξελαίνπ δηήξθεζε από ην 1957 έσο ην 2005

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 9

Σνλ Ηνύλην ηνπ 2005, ζε ειηθία 94 εηώλ, παξαηηείηαη εζεινύζηα από ηα

Λέμεηο θιεηδηά: Δηξελαίνο Γαιαλάθεο Μεηξνπνιίηεο Κηζάκνπ θαη ΢ειίλνπ,

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 10

In 1971 he was elected Metropolitan of Germany by the Holy and Sacred

During his life he published a number of books in which he touched upon

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 11

Keyword: Irineos Galanakis Metropolitan of Kissamos and Selinos,

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 12

Ζ παξνύζα Γηπισκαηηθή εξγαζία µε ηίηιν «Ο Μαθαξηζηόο Μεηξνπνιίηεο

΢θνπόο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγγξαθήο, ήηαλ λα ζπιιέμσ όζν ην δπλαηό

Θα ήζεια, πξσηίζησο, λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο µνπ ζηνλ επηβιέπνληα

Σέινο, ηδηαίηεξα νθείισ λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηά κνπ θαζώο ρσξίο ηε

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 13

΢θνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη λα αλαδείμνπκε ην πινύζην πνηκαληηθό

Πξνο επίηεπμε ηνπ αλσηέξσ ζθνπνύ πξνζπάζεζα λα ζπιιέμσ πιεξνθνξίεο

Ζ παξνύζα εξγαζία ρσξίδεηαη ζε 5 θεθάιαηα. ΢ην πξώην θεθάιαην, ην νπνίν

΢ην 2ν θεθάιαην, ην νπνίν ρσξίδεηαη ζε 4 ελόηεηεο ζα γίλεη εθηελήο αλαθνξά

Γηπισκαηηθή Δξγαζία ΢ειίδα 14

Μεηξνπνιίηε Γεξκαλίαο, ελώ παξάιιεια ζα γίλεη κία αλαθνξά ζηνπο αγώλεο

΢ην 3ν θεθάιαην ζα παξνπζηάζνπκε ηε δξάζε ηνπ Δηξελαίνπ σο δηδαζθάινπ,

Χο Αξρηκαλδξίηεο πιένλ ην 195052 κεηεθπαηδεύεηαη, καδί κε άιινπο