SEMINARSKI RAD

Predmet: Monetarne i javne finansije

Evropski monetarni sistem

Mentor: Prof. Dr. Simuen Vilendečić Student: Amina Kadirić

Broj indeksa:107-047

Sarajevo, avgust, 2020

UVOD......................................................................................................................................................3

1. Historija Evropskog monetarnog sistema.......................................................................................4

1.1. Kritika evropskog monetarnog sistema (EMS)........................................................................4

2. Monetarni sistem Evropske unije- Evropska monetarna unija.......................................................5

2.1. Teorija optimalnog valutnog područja....................................................................................5

2.2. Upravljanje monetarnom politikom do uspostavljanja Evropske monetarne unije................5

2.3. Upravljanje monetarnom politikom nakon uspostavljanja Evropske monetarne unije..........7

2.4. Funkcionisanje Evropske centralne banke..............................................................................9

2.4.1. Strategija monetarne politike Evropske centralne banke.............................................10

2.5. Instrumenti monetarne politike u praksi Evropske centralne banke....................................10

2.5.1. Operacije na otvorenom tržištu....................................................................................11

2.5.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka....................................................................12

2.5.3. Politika rezervi likvidnosti.............................................................................................12

3. Upravljanje monetarnom politikom putem currency aranžmana na primjeru monetarnog

sistema Bosne i Hercegovine................................................................................................................13

ZAKLJUČAK...........................................................................................................................................16

LITERATURA..........................................................................................................................................17
UVOD

Europski monetarni sistem (EMS) nastao je kao odgovor na kolaps Bretton Woods
sporazuma. Formiran nakon Drugog svjetskog rata, Bretton Woods sporazumom je
uspostavljen podesiv fiksni devizni kurs za stabilizaciju ekonomija. Kada je početkom 70-ih
napuštena, valute su počele plutati, zbog čega su članice EK tražile novi sporazum o tečaju
koji će dopuniti njihovu carinsku uniju.

Osnovni cilj Evropskog monetarnog sistema (EMS) bio je da stabilizuje inflaciju i zaustavi
velike fluktuacije deviznih tečaja između evropskih zemalja. Ovo je bilo dio šireg cilja za
jačanje gospodarskog i političkog jedinstva u Europi i trasiranje puta za buduću zajedničku
valutu, euro.

Ekonomska i monetarna unija (EMU) bila je stalna ambicija Europske unije od kasnih 1960-
ih nadalje. EMU uključuje koordinaciju ekonomske i fiskalne politike, zajedničku monetarnu
politiku i zajedničku valutu euro. Jedna valuta nudi brojne prednosti: kompanijama olakšava
vođenje prekogranične trgovine, gospodarstvo postaje stabilnije, a potrošači imaju više izbora
i mogućnosti.

Nivo valute kontroliran je putem mehanizma deviznog kursa (ERM). ERM je bio odgovoran
za fiksiranje nacionalnih tečaja, dopuštajući samo neznatna odstupanja od jedinice europske
valute (ECU) - kompozitne umjetne valute zasnovane na 12 valuta članica EU, ponderirane
prema udjelu svake zemlje u proizvodnji. ECU je služio kao referentna valuta za politiku
deviznog kursa i utvrđivao tečajeve među valutama zemalja učesnica službeno
sankcioniranim računovodstvenim metodama.

Međutim, prepreka su bile razne političke i ekonomske prepreke: slaba politička predanost,
podjela oko ekonomskih prioriteta i turbulencije na međunarodnim tržištima. Svi su oni
odigrali svoju ulogu u frustrirajućem napretku prema Ekonomskoj i monetarnoj uniji.

3
 1. Historija Evropskog monetarnog sistema

Rane godine Europskog monetarnog sistema (EMS) bile su obilježene neujednačenim

vrijednostima valuta i prilagođavanjima koja su povećavala vrijednost jačih valuta i smanjila
one slabije. Nakon 1986. godine, promjene nacionalnih kamatnih stopa posebno su korištene
da bi sve valute bile stabilne.

Početkom 90-ih pojavila se nova kriza za Evropski monetarni sistem (EMS). Različiti
ekonomski i politički uvjeti zemalja članica, posebno ponovno ujedinjenje Njemačke, doveli
su do toga da se Britanija trajno povukla iz Europskog monetarnog sistema (EMS) 1992.
Povlačenje Britanije odrazilo se i nagovijestilo njeno inzistiranje na neovisnosti od
kontinentalne Europe, kasnije odbijajući pristupanje eurozoni zajedno sa Švedskom i
Danskom.

U međuvremenu, nastojali su se stvoriti zajednička valuta i učvrstiti veće ekonomske saveze.

Godine 1993. većina članova EK potpisala je Mastrihtski ugovor o uspostavljanju Evropske
unije (EU). Godinu dana kasnije, EU je stvorila Evropski monetarni institut, koji je kasnije
postao Evropska centralna banka (ECB).

Krajem 1998. većina zemalja EU jednoglasno je smanjila svoje kamatne stope kako bi
promovisala ekonomski rast i pripremila se za implementaciju eura. U januaru 1999. godine
ujedinjena valuta, euro, rođena je i koju će koristiti većina zemalja članica EU. Osnovana je
Europska ekonomska i monetarna unija (EMU) koja je naslijedila Europski monetarni siatem
(EMS) kao novi naziv za zajedničku monetarnu i ekonomsku politiku EU.

1.1. Kritika evropskog monetarnog sistema (EMS)

U skladu s Europskim monetarnim sistemom (EMS), tečajevi bi se mogli mijenjati samo ako
su se obje države članice i Evropska komisija složile. Ovo je bio korak bez presedana koji je
privukao puno kritika.

S globalnom ekonomskom krizom 2008.-2009., Koja je uslijedila nakon toga, postali su

evidentni značajni problemi u utemeljenoj politici Europskog monetarnog sistema (EMS).

Određene države članice; Grčka, posebno, ali i Irska, Španija, Portugal i Kipar, iskusili su
velike nacionalne deficite koji su se pretvorili u krizu europskog državnog duga. Te zemlje
nisu mogle pribjeći devalvaciji te im nije bilo dopušteno da potroše za nadoknadu stope
nezaposlenosti.

Od početka, politika Europskog monetarnog sistema (EMS) namjerno je zabranila spašavanje

oboljelim ekonomijama u eurozoni. Uz glasno nevoljnost članica EU s jačim ekonomijama,

4
EMU je napokon uspostavila mjere sprječavanja kako bi se pružila pomoć borbenim
perifernim članicama.

2. Monetarni sistem Evropske unije- Evropska monetarna unija

2.1. Teorija optimalnog valutnog područja

Teorija optimalnog valutnog područja1 obuhvata vrlo kompleksna, međusobno isprepletena

pitanja iz sfere međunarodne makroekonomije. Implikacije teorije optimalnog valutnog
područja možemo posmatrati u tri područja. Prvo, pitanje izbora režima deviznog kursa za
određenu zemlju. Drugo, teorija optimalnog valutnog područja sa stanovišta prilagođavanja
deviznog kursa u uslovima neravnoteže platnog bilansa i, treće, teorija optimalnog valutnog
područja je dala svoj doprinos teoriji monetarne integracije i bila je fundamentala u
dizajniranju Evropske monetarne unije. U širem smislu, teorija optimalnog valutnog područja
također objašnjava vezu između zemalja, regija i valuta. Svijet nije jedinstvena jedinka u
političkom smislu, jer je podijeljen u skoro dvije stotine nezavisnih država, od kojih su mnoge
dalje podijeljene u različite regije. Na primjer, desetine novih država koje se nastale padom
kolonijalizma, kao i one nastale padom Sovjetskog Saveza, sve pripadaju valutnim
područjima. Pored predviđajućih ekonomskih posljedica sticanja nezavisnosti, iznenađujuće
malo se raspravljalo o pitanjima optimalnog valutnog područja prije dezintegracije bivših
kolonijalnih, ili socijalističkih zemalja.2 S druge strane, kriteriji optimalnog valutnog područja su
bili centralno pitanje u vezi sa evropskim integracijama zemalja Evropske unije. Valutno područje je
područje gdje imamo fiksni devizni kurs, ili gdje imamo jedinstvenu valutu. Na osnovu modernog
koncepta „jedna zemlja, jedna valuta“, praktično imamo da bilo koja zemlja može biti posmatrana kao
valutno područje. Valutno područje, prema tome, odgovara optimalnom valutnom području na način
kada politička razmatranja za stvaranje države odgovaraju ekonomskim razmatranjima optimalnosti
valute. To nas dovodi do čuvenog Mundell-ovog pitanja: koja je odgovarajuća domena valutnog
područja, tj. koliko velika treba biti teritorija koja koristi jedinstvenu valutu?

2.2. Upravljanje monetarnom politikom do uspostavljanja Evropske

monetarne unije

Ideja o stvaranju ujedinjene Evrope nije novijeg datuma. Od svoga formiranja, početkom
pedesetih godina dvadesetog stoljeća, Evropska unija je prošla težak i mukotrpan put, koji se
odvijao u nekoliko karakterističnih, razvojnih faza. Ugovorom iz Rima 3 prema kojem se
postavljaju temelji stvaranja današnje Evropske unije, dolazi do prvog oblika njenog
institucionalnog i formalnog utemeljenja kao Evropske ekonomske zajednice. Prvih šest
članica4 pristupaju zajedničkom tržištu za ugalj i čelik. Prema Ugovoru iz Rima ekonomska
1
OCA - Optimal Currency Area Theory
2
Willett (2001, str.3
3
Treaty of Rome (1957.);
4
Francuska, Njemačka, Italija i zemlje Beneluxa

5
politika je smatrana „zajedničkom stvari od interesa za zemlje potpisnice Rimskog ugovora“,
što je uključivalo saradnju na monetarnom planu i u okviru politike deviznih kurseva.
Ugovorom su poduzeti određeni koraci u cilju otklanjanja trgovinskih barijera, kao i
određenih elemenata koji su povezani sa makroekonomskom i monetarnom politikom. U cilju
unaprijeđenja saradnje između zemalja članica tadašnje Evropske ekonomske zajednice,
formira se i Monetarni komitet, konsultativnog karaktera, sa ciljem da se prati monetarna i
finansijska saradnja između članica i Zajednice.

Nakon što su Evropski monetarni sporazum i Evropski monetarni fond prestali su sa radom,
Zajednica počinje djelovati sa svojim posebnim monetarnim sistemom, tj. sa Evropskim
monetarnim sistemom i sa novom zajedničkom valutnom jedinicom – ECU. Evropski
monetarni sistem je uspostavljen sa jednim jasnim ciljem, a to je namjera da se stabiliziraju
devizni kursevi i ostvari monetarna stabilnost među zemljama članicama Evropske
ekonomske zajednice. Pored ovoga cilja, treba spomenuti i opšte ciljeve, i to:

 postizanje monetarne stabilnosti,

 dosezanje stabilnih stopa rasta,
 konvergenciju ekonomskih performansi između članica Evropske ekonomske
zajednice.5

Evropski monetarni sistem je prvenstveno osnovan radi stabiliziranja deviznih kurseva

između valuta zemalja članica Evropske ekonomske zajednice i s ciljem da potiče daljni
razvoj integracije u njoj, te doprinosi jačanju međunarodnih monetarnih odnosa u interesu
partnera u trgovini. Bit mehanizma Evropskog monetarnog sistema sastoji se u zajedničkoj
valutnoj jedinici ECU kao denominatoru za utvrđivanje pariteta i uspoređivanje deviznih
kurseva valute sudionice, kako u odnosu na drugu valutu, tako i u odnosu na ECU.

Nakon što je uspostavljanje Evropskog monetarnog sistema predstavljalo prvi korak u

naporima poticanja procesa monetarnih integracija, u decembru 1991.godine, šefovi vlada
Evropske unije su potpisali historijski sporazum u Holandskom gradu Maastricht-u. On je
postavio temelje za budući progress ka monetarnom ujedinjenju u Evropi. Ugovorom iz
Maastrichta je definirano uspostavljanje Evropske monetarne unije u tri evolucione faze.
Pristup koji je postavljen u Ugovoru iz Maastrichta je baziran na principima postepenosti i
konvergencije. Ovi koraci se odnose na: ukidanje restrikcija u kretanju kapitala, zatim
osnivanje Evropskog monetarnog instituta i konačno, stvaranje Evropske monetarne unije.

2.3. Upravljanje monetarnom politikom nakon uspostavljanja

Evropske monetarne unije

5
European Commission, the EMS: "Ten Years of Progress in European Monetary Cooperation", IMF Occasional
Paper, No.48, 1998.

6
Ugovor o Evropskoj uniji usvojen je na zasijedanju Evropskog vijeća u holandskom gradiću
Mastrihtu 9. i 10.12.1991. godine potpisan je 7.2.1992. godine u Mastrihtu. Nakon ratifikacije
od strane parlamenata svih (tada 12) članica Evropske zajednice, Ugovor o Evropskoj uniji
stupio je na snagu 1.11.1993. godine. Time je, i formalno-pravno, Evropska zajednica
„prerasla“ u Evropsku uniju.

Na pitanje, šta je to Evropska unija, teško je dati odgovor u kratkim crtama. Mnogi pravnici u
Evropi, od početka njenog stvaranja se spore da li je to samo zajednica suverenih država,
konfederacija ili federacija. Jedino u čemu se većina slaže, jeste solomonski odgovor da je
Evropska unija društvena organizacija- do sada nepoznate, posebne vrste - sui generis. Ipak,u
svemu tome postoji i jedan zajednički nazivnik: Evropska unija je najviše jedinstveno tržište u
svijetu, sa više od 300 miliona (u prosjeku bogatih) potrošača, sa slobodnim kretanjem roba,
radne snage, kapitala, usluga, znanja.6 Kada govorimo o Evropskoj uniji, vrijedi se podsjetiti
konstatacije poznatog američkog ekonomiste Lestera Turoa (Lester Thurow) da “pravila igre
u svjetskoj trgovini postavlja ona država koja u njoj najviše učestvuje”.

Na osnovu Delorovog izvještaja (nazvan po tadašnjem predsjedniku Evropske komisije Žak

Deloru)7, Evropsko vijeće je odlučilo, juna 1989. godine, da prvi korak stvaranja Evropske
monetarne unije treba početi 1. jula 1990. - datum od kada su, u principu, ukinute sve
restrikcije na kretanje kapitala između zemalja članica Evropske unije i kada je započeo
proces koordinacije nacionalnih monetarnih politika. Za realizaciju koraka dva i tri, bilo je
potrebno revidirati Rimski ugovor kojim je osnovana Evropska ekonomska zajednica, u
smislu osnivanja potrebne institucionalne infrastrukture. Svi pregovori su rezultirali osnutkom
Evropske unije u Mastrihtu 1993. godine.

Osnivanje Evropskog monetarnog instituta sa sjedištem u Frankfurtu, 1. januara 1994.godine,

je označilo početak drugog koraka. Evropski monetarni institut nije imao odgovornost za
sprovođenje monetarne politike u Evropskoj uniji. Na taj način, dva glavna zadatka
Evropskog monetarnog instituta su bila: prvo, da jača koordinaciju centralnih banaka i
monetarnih politika i, drugo, da kreira pripremne zahtjeve za osnivanje Evropskog sistema
centralnih banaka, koji će sprovoditi jedinstvenu monetarnu politiku za uvođenje jedinstvene
valute u trećem koraku. Prema tome, Evropski monetarni institut je kreirao regulativni,
organizacijski i logistički okvir, potreban za Evropski sistem centralnih banaka u pripremi
prelaska na treći korak.

U decembru 1995. godine, na sastanku Samita šefova vlada u Madridu, je postignut sporazum
o novoj zajedničkoj valuti kojoj je dato ime “euro” i koja će biti uvedena na početku trećeg
koraka. Time je potvrđeno da će treći korak ka stvaranju ekonomske i monetarne unije početi
1. januara 1999. godine. Ovaj scenario je baziran uglavnom na detaljnom prijedlogu,
elaboriranom od strane Evropskog monetarnog instituta. Prvog janura 1999. godine je otpočeo
treći, i poslednji korak, stvaranja Evropske monetarne unije. Stvorena je Evropska monetarna
unija zemalja euro-zone sa sprovođenjem jedinstvene monetarne politike, pod odgovornošću
6
Smajić, Zekerijah: "Evropska unija i zemlje bivše Jugoslavije", OKO - Sarajevo, 1997, op.cit.p.21-24
7
Report of Committee of the Economic and Monetary Union, prihva}en na Evropskom samitu održanom u
Madridu, 26. 6. 1989.g.

7
Evropske centralne banke. Evropska monetarna unija je dobila jedinstvenu monetarnu politiku
unutar jedinstvenog ekonomskog tržišta.

Evropa je formirala monetarnu uniju uvođenjem zajedničke valute o čijoj stabilnosti se stara
Evropska centralna banka. Ova jedinstvena centralna banka, kao nezavisna institucija,
obezbjeđuje najveću sigurnosti za cjenovnu stabilnost. Pored cjenovne stabilnosti, Evropska
centralna banka će čuvati i stabilnost deviznog kursa, kao i stabilnost kamatnih stopa koje bi
trebale ići ka unifikaciji i podsticanju investicija. Svaka zemlja Evropske unije, da bi postala
članica Evropske monetarne unije mora ispunjavati kriterije konvergencije s aspekta njene
makroekonomske politike, pri čemu ne bi smjelo biti većih odstupanja, premda je bilo
određene fleksibilnosti u ispunjavanju postavljenih kriterija.

Već od 1. januara 2002.godine, Evropska centralna banka je emitovala primarnu emisiju euro
novčanica i kovanica. U periodu od 1. 1. 2002. do 30. 6. 2002.godine u funkciji prometnog i
platežnog sredstva se koristila „dvojna valuta“, u smislu eura i nacionalnih valuta. Na taj
način od 1.7.2002.godine u prometu ostaje samo euro kao cirkulirajuća kupovna moć i
zajednički novac zemalja članica Evropske unije koje su prihvatile euro u toj ulozi. Uvođenje
jedinstvenog evropskog novca može donijeti određene koristi zemljama eurozone, kao i
Evropskoj uniji. Najočevidnija korist od uvođenja eura je potpuna eliminacija troškova
konverzije između različitih valuta euro-zone.

Upotreba eura, kao zajedničkog novca, bi trebala donijeti i određene globalne efekte za
Evropsku uniju, kao što su: jače evropsko prisustvo u međunarodnom monetarnom sistemu i
jače prisustvo na globalnim finansijskim tržištima. Jedinstvena valuta je presudno važna za
trgovinu bez barijera i investicione aktivnosti unutar Evropskog kontinenta. Isto tako, euro bi
trebao osnažiti Evropu u svjetskoj ekonomiji. Pitanja mikroekonomskih i makroekonomskih
koristi od upotrebe eura su u tome što Evropska unija nije homogena ekonomska oblast.
Razlike u ekonomskoj strukturi, dohotku per capita, stopi nezaposlenosti među zemljama
članicama su velike. Ovo implicira da koristi od upotrebe eura neće biti distribuirane
ravnomjerno među zemljama članicama.

Fiksiranjem tečajeva valuta i uvođenjem EURO 1999. postaje usporediv s ostalim valutama,
pa se pozorno prati njegov odnos prije svega s USD, koji se zbog rasta američkog
gospodarstva stalno poboljšavao u korist američke valute. Relacija između EURO i USD
jednostavno oslikava stanje dvaju gospodarstava, odnosno njegov brži rast, a ne slabost
EURO. Smanjenjem disproporcije rasta između tih dvaju gospodarstava i odnos se njihovih
valuta stabilizira.

2.4. Funkcionisanje Evropske centralne banke

Od osnivanja Evropske centralne banke, strategija monetarne politike obezbjeđuje snažnu

osnovu za efikasan interni proces odlučivanja i konzistentni okvir za komunikaciju sa
javnošću, što ima za rezultat jačanje povjerenja prema Evropskoj centralnoj banci.

8
Osnovne karaktersitike monetarne unije sastoje se u formiranju jedinstvenog novca,
jedinstvene centralne banke, i takve koordinacije nacionalnih ekonomskih politika koja bi
omogućila da zemlje članice imaju jedinstvenu monetarnu, a u perspektivi i jedinstvenu
fiskalnu politiku. Statut Evropskog sistema centralnih banaka je, u stvari, protokol u vidu
priloga Mastriht sporazuma. Ovaj statut definiše glavnu komponentu Evropskog Sistema
Centralnih Banaka, a to je Evropska centralna banka. Statut sadrži dva krucijalna zahtjeva.
Prvo, Evropski Sistem Centralnih Banaka ima za cilj stabilnost cijena, i drugo, mora biti
nezavisan. U stvari, ova dva elementa određuju budući kvalitet monetarne politike Evropske
unije. Evropska centralna banka i nacionalne centralne banke, kada obavljaju svoje zadatke,
ne mogu tražiti instrukcije od bilo kojeg vanjskog organa. Institucije Evropske unije, organi i
vlade zemalja članica ne mogu uticati na pojedince i organe procesa odlučivanja Evropske
centralne banke u obavljanju njihovih zadataka.

U upravljačkoj strukturi Evropske centralne banke imamo tri organa koji su zadžena za
pripremu i sprovođenje jedinstvene monetarne politike, te za donošenje odluka Evropske
centralne banke i to:

1. Upravno vijeće - Upravno vijeće će činiti članovi Izvršnog odbora Evropske centralne
banke i guverneri nacionalnih centralnih banaka. Glavne odgovornosti Upravnog vijeća su:
određivanje osnovnih smjernica i donošenje odluka potrebnih za osiguranje zadataka datih
Evropskoj monetarnoj uniji; formulisanje monetarne politike euro-zone, kao i donošenje
odluka koje se odnose na među-ciljeve monetarne politike, ključne kamatne stope i
obezbjeđenje rezervi u Evropskoj monetarnoj uniji; utvrđivanje potrebnih odluka za njihovu
implementaciju.

2. Izvršni odbor - Izvršni odbor čine predsjednik, zamjenik predsjednika i druga četiri člana,
predložena od strane zemalja-članica. Glavne odgovornosti Izvršnog odbora su:
implementacija monetarne politike u skladu sa smjernicama i odlukama Upravnog vijeća
Evropske centralne banke i davanje neophodnih instrukcija nacionalnim centralnim bankama;
odgovornost za tekuće aktivnosti Evropske centralne banke.

3. Generalno vijeće – Generalno vijeće sačinjava predsjednik i zamjenik predsjednika

Evropske centralne banke i guverneri nacionalnih centralnih banaka svih zemalja članica
Evropske unije. Drugi članovi Izvršnog odbora mogu učestvovati, bez prava glasa, na
sastancima Generalnog vijeća. Generalno vijeće Evropske centralne banke ima slijedeće
zadatke: prikupljanje statističkih informacija; pripremanje godišnjih izvještaja Evropske
centralne banke; pripremanje potrebnih pravila za ujednačavanje/kreiranje računovodstvenih
standarda i standarda izvještavanja; definisanje standarda za politiku zaposlenja u Evropskoj
centralnoj banci; potrebne pripreme za uspostavljanje fiksnog deviznog kursa valuta zemalja
članica prema euru.

9
 2.4.1. Strategija monetarne politike Evropske centralne banke

Primarni cilj Evropske centralne banke, kao što je definisano u Članu 2 Statuta Evropske
centralne banke, je održavanje stabilnosti cijena. U smislu realizovanja svojih ciljeva,
Evropska centralna banka će djelovati prema principima otvorene tržišne ekonomije uz
slobodnu konkurenciju. Kao tri glavna cilja Evropske centralne banke, možemo istaći:

-primarni cilj: stabilnost cijena;

-sekundarni cilj:cvisok stepen zaposlenosti;
-sekundarni cilj: politička nezavisnost.

Ugovor kojim je osnovana Evropska unija, kako bi ispunila svoj jasno definiran mandat
održavanja stabilnosti cijena, daje Evropskoj centralnoj banci zavidan stepen institucionalne
nezavisnosti. Ugovorom je posebno istaknuta transparentnost i odgovornost u radu Evropske
centralne banke. Evropska centralna banka je formulisala strategiju koju slijedi da bi
realizovala monetarnu politiku u euro-zoni. Ova strategija počinje sa definisanjem krajnjih
ciljeva (inflacija, output), a preko srednjoročnih ciljeva.

Prvi korak u formulisanju strategije monetarne politike se sastoji u davanju precizne definicije
stabilnosti cijena. Upravno vijeće Evropske centralne banke je prihvatilo slijedeću definiciju:
Ovo znači godišnju stopu infacije u euro-zoni u rasponu od 0 - 2%. Stabilnost cijena prema
ovoj definiciji „se treba održati u srednjoročnom periodu“.

2.5. Instrumenti monetarne politike u praksi Evropske centralne

banke

Da bi realizovala svoje ciljeve, Evropska centralna banka ima na raspolaganju skup

instrumenata monetarne politike, kao što su: operacije na otvorenom tržištu (open market
operations), ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka (standing facilities) i politika rezervi
likvidnosti (minimum reserve requirements). Upravno vijeće Evropske centralne banke može,
svojom odlukom u bilo koje vrijeme, izmijeniti skup instrumenata, uslova, kriterija i
procedura korištenja instrumenata monetarne politike Evropske monetarne unije. Jedan od
najvažnijih instrumenata monetarne politike je politika otvorenog tržišta, jer se njome
upravlja kamatnim stopama, likvidnošću bankarskog sistema i ekonomije, te se signaliziraju
pravci promjena monetarne politike.8 U slijedećoj tabeli je dat pregled instrumenata
monetarne politike kojima se Evropska centralna banka koristi u regulisanju ponude novca u
Evropskoj uniji.

8
Perišin, Ivo; Šokman, Antun; Lovrinović, Ivan: "Monetarna politika", Sveučilište u Rijeci, Fakultet ekonomije i
turizma Pula, 2001, op.cit.p.307

10
 Izvor: ECB, (1998.), „The single monetary policy in stage three“, Frankfurt, p.8

2.5.1. Operacije na otvorenom tržištu

Operacije na otvorenom tržištu igraju važnu ulogu u monetarnoj politici Evropske centralne
banke. Za cilj imaju upravljanje kamatnim stopama i likvidnošću tržišta novca putem
kupovine i prodaje vrijednosnih papira. U odnosu na zacrtane ciljeve i procedure, operacije na
otvorenom tržištu Evropske centralne banke možemo svrstati u četiri kategorije i to: glavne
operacije refinansiranja, operacije refinansiranja u dugom roku, operacije finog
prilagođavanja i strukturalne operacije. S tim u vezi, postoje tzv. vrste transakcija koje se
mogu korisiti u kategoriji navedenih instrumenata i to:
 reverzne transakcije (reverse transactions) za sve četiri kategorije instrumenata, koje
su i osnovni instrument operacija na otvorenom tržištu,
 emisija obveznica/blagajničkih zapisa (issuance of debt certificates) samo za
instrument strukturalnih operacija,
 tradicionalna prodaja i kupovina vrijednosnih papira na tržištu (outright transactions)
samo za operacije finog prilagođavanja,
 valutne zamjene (foreign exchange swaps) samo za operacije finog prilagođavanja
 prikupljanje depozita sa fiksnim terminima (collection of fixed-term deposits) samo za
operacije finog prilagođavanja.

11
 2.5.2. Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka

Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka imaju za cilj da obezbijede likvidnost u toku noći 9,
signaliziraju opštu poziciju monetarne politike, te da upravljaju tržišnim kamatnim stopama u
toku noći.10 Dvije vrste ustaljenih pogodnosti kreditiranja banaka, koje se koriste na
decentralizovani način od strane nacionanih centralnih banaka, članica Evropske centralne
banke, su:

 Kreditne pogodnosti za nepredviđene okolnosti se koriste od strane subjekata da bi

dobili likvidnost u toku noći od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu
prihvatljive aktive. Kamatna stopa na „marginal lending facility“, koju fiksno određuje
Upravno vijeće Evropske centralne banke, obezbjeđuje najviću tzv. „ceiling“tržišnu
kamatnu stopu u toku noći.
 Subjekti mogu vršiti polaganje depozita u toku noći kod nacionalnih centralnih
banaka. Kamatna stopa na depozite je u obliku najniže tzv. „floor“ tržišne kamatne
stope u toku noći.

2.5.3. Politika rezervi likvidnosti

Politika minimalnih rezervi se koristi kao instrument monetarne politike u cilju stabilizacije
kretanja kamatnih stopa na tržištu novca. Isto tako, politika rezervi likvidnosti, kao instrument
monetarne politike, ima za cilj savladati eventualne probleme nastale sa likvidnošću, te
ostvariti kontrolu nad monetarnom ekspanzijom. Politika minimalnih rezervi Evropske
centralne banke ima nekoliko ciljeva. Prvo, stabilizacija kamatne stope na tržištu novca. Ovaj
cilj se realizira na način da se ispuni zahtjev u pogledu iznosa prosječnih minimalnih rezervi,
koje su definisane tako da iznos sredstava kojima raspolaže bankarski sistem bude iznad
iznosa minimalnih rezervi u određenom periodu (preko 30 dana). Ovim se želi omogućiti
bankarskom sistemu da apsorbuje eventualne nastale šokove povezane sa likvidnošću, te da se smanje
fluktuacije kamatnih stopa na tržištu novca. Drugo, cilj politike minimalnih rezervi Evropske
centralne banke je da vrši kontrolu nad procesom monetarne ekspanzije. Evropska centralna
banka nalaže depozitnim institucijama držanje minimalnog iznosa novca na računu kod
nacionalne centralne banke, u okviru propisa o minimalnim rezervama. Minimalne rezerve
likvidnosti, zapravo su obavezne rezerve koje se obračunavaju na prosječan iznos depozita na
računima depozitnih institucija u proteklih 30 dana, a koje se moraju održavati također u
slijedećih 30 dana.

Prema tome, politika minimalnih rezervi ima za cilj stabiliziranje kamatnih stopa tržišta
novca, upravljanje nivoom likvidnosti i kontrolu kreditne ekspanzije. Isto tako, samo
institucije koje moraju održavati minimalne rezerve, mogu imati pristup ka kreditnoj liniji za
likvidnost i mogu učestvovati na operacijama otvorenog tržišta, zasnovanim na standardnim
tenderima. okom vremena, Evropska centralna banka će preduzeti sve mjere da održi
9
Overnight liquidity
10
Overnight interest rates

12
cjenovnu stabilnost u euro-zoni. Ovo je ujedno i najbolji poticaj koji Evropska centralna
banka može napraviti na samoodrživosti ekonomskog rasta u euro-zoni. Održavanje cjenovne
stabilnosti u euro-zoni će doprinijeti i jačanju kredibiliteta jedinstvene monetarne politike i
stabilnosti jedinstvenog novca Evropske unije. Na ovaj način će se proširiti prostor za trajnu
budućnost eura.

3. Upravljanje monetarnom politikom putem currency aranžmana

na primjeru monetarnog sistema Bosne i Hercegovine

Premještanje funkcije supervizije komercijalnih banaka sa entitetskih agencija za bankarstvo

pod okriljem Centralne banke Bosne i Hercegovine i odluka o isplati dividendi od strane
Centralne banke Bosne i Hercegovine državi, po prvi put od osnivanja, su dva događaja koji
će umnogome obilježiti 2005.godinu. u monetarnoj sferi Bosne i Hercegovine. Time se
zaokružuje sedam godina funkcionisanja currency board aranžmana u Bosni i Hercegovini,
kojeg slobodno možemo nazvati faktorom monetarne i finansijske stabilnosti Bosne i
Hercegovine. Kada je uveden aranžman currency board-a u Bosni i Hercegovini u augustu
1997.godine, Bosna i Hercegovina je imala četiri valute i 76 banaka, od kojih niti jedna nije
poslovala na cijelom području Bosne i Hercegovine. Za sedam godina funkcionisanja
currency board-a u BiH, Centralna banka Bosne i Hercegovine se može označiti kao stabilan
finansijski stub bosanskohercegovačke ekonomije, devizne rezerve su se uvećale za šest puta,
a broj banaka je i više nego prepolovljen, ali sa jačom finansijskom aktivom. Bosna i
Hercegovina danas ima stabilnu valutu, najnižu stopu inflacije i jedan od najefikasnijih
bankarskih sistema u okruženju. Currency board je opravdao cilj zbog kojeg je uveden, ali,
primjenjujući nimalo lagan recept „guranje politike u stranu“. Nakon uvođenja jedinstvene
bosanskohercegovačke valute, konvertibilne marke, i njenog vezivanja za euro, najveći korak
koji je učinjen pod okriljem Centralne banke Bosne i Hercegovine jeste prenos sistema
platnog prometa sa Zavoda za platni promet na komercijalne banke.

Veoma je važno je to da trebamo upravljati monetarnom politikom koja će nam na

najracionalniji način omogućiti realizaciju strateškog cilja tj., integraciju monetarnog sistema
Bosne i Hercegovine u Evropsku monetarnu uniju. Centralna banka Bosne i Hercegovine je
zaslužna i za dobivanje prvog kreditnog rejtinga za Bosnu i Hercegovinu. Naša država je
dobila ocjenu B3 sa pozitivnim izgledima, koja nije baš dobra, ali je bolja nego nikakva, jer
označava državu u koju nije poželjno ulagati. Centralna banka Bosne I Hercegovine će se i
dalje zalagati da Bosna i Hercegovina ostvari napredak i uspenje se stepenicu više u
međunarodnim finansijskim okvirima, te tako zauzme mjesto koje zaslužuje. Na taj način,
vlastitim primjerom, Centralna banka Bosne i Hercegovine je dokazala i mnogim domaćim
činiocima da bez upornosti, predanosti i posvećenosti poslu kojeg obavljate, nema visokih
dometa i približavanja evropskim integracijama.

Najvići organ Centralne banke Bosne i Hercegovine je Upravno vijeće,koje je nadležno za

utvrđivanje monetarne politike i kontrolu provođenja, organizaciju i strategiju Centralne

13
banke, u skladu sa ovlaštenjima utvrđenim Zakonom. Upravno vijeće se sastoji od guvernera
koji je ujedno i predsjedavajući i četiri člana. Guverner je glavni i izvršni funkcioner, zadužen
za svakodnevno poslovanje Centralne banke Bosne i Hercegovine. Poslovanje Centralne
banke se ostvaruje preko Centralnog ureda, tri glavne jedinice sa sjedištem u Sarajevu,
Mostaru i Banjoj Luci i Filijalama na Palama i u Brčko Distriktu. Sveukupni ciljevi
ekonomske politike jedne zemlje redovito uključuju: punu zaposlenost, stabilnost cijena,
ekonomski rast, uravnoteženost platnog bilansa i pravičnu raspodjelu prihoda. Ovi ciljevi
mogu biti ujedinjeni u jedan harmonizovan cilj da se postigne najviša, ili bar adekvatna, stopa
samoodrživog, neinflatornog rasta.

Monetarna politika je samo jedna karika u lepezi instrumenata makrofinansijske politike jedne
zemlje, čija druga poluga je fiskalna politika. Monetarna i fiskalna politika su stabilizacijske
politike dizajnirane da ublaže fluktuacije u ekonomiji, kao što su: fluktuacije stope rasta,
inflacije i nezaposlenosti.11 Monetarna politika je danas usvojena kao makrofinansijska
politika koja ima komparativnu prednost u ostvarivanju stabilnosti cijena. Monetarna politika
u Bosni i Hercegovini se sprovodi na specifičan način kroz aranžman currency board-a, koji
se uspostavlja u uslovima tranzicije makrofinansijske politike ka tržišnom poslovanju.
Monetarna politika, u Bosni i Hercegovini, je definisana na specifičnom automatizmu pravila
currency board-a, tj. na principima automatske kreacije primarnog novca centralne banke u
zavisnosti od njegovog punog pokrića konvertibilnom valutom na principu fiksnog odnosa
konvertibilne marke i eura. Na taj način monetarna politika u Bosni i Hercegovini se sprovodi
u sistemu currency board-a, tj. bez prava Centralne banke Bosne i Hercegovine da vrši
dodatnu emisiju novca kao, recimo, jednu od mjera uspostavljanja i održavanja stabilnosti
domaće valute. Glavne karakteristike currency board-a, u smislu navedenog okvira su:

 Dugoročni cilj: Dugoročni cilj monetarne politike u Bosni i Hercegovini je stabilnost

cijena i stabilnost valute. Zbog činjenice da Vlada i Centralna banka Bosne i
Hercegovine nisu imale uspostavljen pregled poslovnih rezultata i stoga nisu imali
poslovne kredibilnosti, monetarna politika u Bosni i Hercegovini je vezana za politiku
centralne banke koja ima kredibilnost. To je Deutsch Bundesbank, centralna banka
Njemačke.Vezivanjem konvertibilne marke za njemačku marku po fiksnom kursu,
smo u suštini prihvatili njihov inflacijski cilj. Razlog zbog koga je napravljen ovaj
korak, je da se ostvari kredibilitet koji već ima određena i kredibilna centralna banka.
Svakako je poznato da je od 1999.godine Centralna banka Njemačke, članica
Evropske centralne banke, te je I Zakon o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine
izmijenjen u smislu vezivanja konvertibilne marke za euro. Danas je navedeni cilj u
skladu sa ciljem kojeg realizira i Evropska centralna banka.

 Međucilj: Međucilj monetarne politike Bosne i Hercegovine je fiksni kurs između

konvertibilne marke i eura. Ovaj cilj je određen Zakonom o Centralnoj banci Bosne i
Hercegovine, te se ne može preinačiti. To znači da Centralna banka Bosne i
Hercegovine nema pravo izbora u vezi sa ovim ciljem.
11
Dornbusch, R., Fischer, S.,Sparks, G.R.: "Macroeconomics", Second Canadian Edition, McGraw-Hill Ryerson
Limited, 1985, op.prev, p.19

14
  Monetarni instrument: Jedini “tradicionalni” instrument monetarne politike koji ima
na raspolaganju Centralna banka Bosne i Hercegovine, je mogućnost da odredi i
mijenja obaveznu rezervu za komercijalne banke u Bosni i Hercegovini.

ZAKLJUČAK

U savršenom svijetu potencijalne koristi EMU-a bile bi beskrajne, ali zbog nepredvidivih
kolebanja u gospodarstvima, mobilnosti radne snage i osobnim stvarima teško je kvantificirati
koristi i troškove pridruživanja EMU-u. Naročito s nedavnim ekonomskim padom, neke su
zemlje, posebno Velika Britanija, još više preispitale rizik od pridruživanja EMU-u. Međutim,
ovi su nedostaci ograničeni i ne nadmašuju velike koristi koje bi se mogle postići
prihvaćanjem jedne valute i jedinstvenog europskog tržišta kao što bi to bilo zajamčiti u

15
određenoj mjeri dugoročni uspjeh zemlje jer će usklađivanje i stabilizacija dovesti do toga da
potrošači dobiju bolje cijene, a poduzeća će trgovati učinkovitije stvarajući, vjerojatno,
kompetentniju zemlju.

Ugovorom iz Maastrichta iz 1992. uspostavljena je jedinstvena valuta euro, a EMU je 1.

januar 2002. počeo koristiti euro. EMU je stvoren 1992. godine. Ima stroge uvjete i ciljeve
koje države moraju ispuniti potpisivanjem Ugovora iz Maastrichta. Pridruživanjem EMU-u
mora se odobriti euro i stoga monetarne politike postaju odgovornost Europske središnje
banke i nacionalnih središnjih banaka država članica. U osnovi koordiniraju monetarni i
fiskalni aspekt zemalja članica.

Nakon godina iskustva, jednostavno je moguće utvrditi da je heterogenost konjunkture

između jedanaestorice značajnija nego u razdoblju koje je prethodilo uvođenju EMU,
ponašanje EURO prema USD slabije je nego što je inicijalno prikazano, dok stabilizacijski
pakt pokazuje malu kontrakciju zbog veoma povoljnog konjunkturalnog karaktera.
Dugotrajne rasprave o ekonomskoj konvergentnosti usmjerene su prema strukturnim
reformama koje će dugoročno osigurati stabilnost novoj uniji. Ako se jedinstvenom valutom
zamišlja favorizirati integraciju tržišta roba i kapitala, a ne tržišta rada, onda je organizacija
rada duboko zahvaćena. Konkurencija između europskih zemalja premješta valutu prema
kompetitivnosti sveopćeg socioekonomskog sistema koji se izravno interpolira u stvaranje
“socijalne Europe”.

Evropska unija, kao rezultat ekonomske integracije, je uspješno okončala i proces monetarne
integracije kroz osnivanje Evropske monetarne unije, Evropske centralne banke i uvođenje
eura kao jedinstvene valute. Bosna i Hercegovina, kao evropska država, ima dugoročni
strateški cilj da bude primljena u punopravno članstvo Evropske unije. To znači da, nakon
pristupanja Evropskoj uniji, slijedi integracija monetarnog sistema Bosne i Hercegovine u
Evropsku monetarnu uniju.

LITERATURA

1. Đonlagić, Dženan: „Evropska monetarna unija i Bosna i Hercegovina“, Sarajevo,

2006. 
2. Dornbusch, R., Fischer, S.,Sparks, G.R.: "Macroeconomics", Second Canadian
Edition, McGraw-Hill Ryerson Limited, 1985.

16
3. Perišin, Ivo; Šokman, Antun; Lovrinović, Ivan: "Monetarna politika", Sveučilište u
Rijeci, Fakultet ekonomije i turizma Pula, 2001.
4. Smajić, Zekerijah: "Evropska unija i zemlje bivše Jugoslavije", OKO - Sarajevo, 1997.
5. European Commission, the EMS: "Ten Years of Progress in European Monetary
Cooperation", IMF Occasional Paper, 1998.
6. Report of Committee of the Economic and Monetary Union
7. https://www.investopedia.com/terms/e/ems.asp#:~:text=The%20European
%20Monetary%20System%20(EMS)%20was%20an%20arrangement%20between
%20European,trade%20goods%20with%20each%20other. , pristupljeno 30.08.2020.
8. https://europa.eu/european-union/about-eu/euro/history-and-purpose-euro_en,
pristupljeno 30.08.2020.

17