Ειδικότητα ΙΕΚ Φύλακες Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Μάθημα: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

Συντάκτες: Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Συντηρητής Αρχαιοτήτων και Έργων
Τέχνης, MSc in Conservation
Σακκή Ζωή, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης –
ΜΑ Μουσειολογίας, Ph.D Διαχείριση Συλλογών - Μουσειολογία

Ερωτήσεις Μαθήματος: ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

(Β. Ομάδα Ειδικών Ερωτήσεων)
56Β. Τι εννοούμε με τον όρο «μουσειακή διαχείριση συλλογών» και ποιους τομείς περιλαμβάνει;
57Β. Να αναφέρετε τις κύριες εργασίες που πραγματοποιούνται στο χώρο συσκευασίας –
αποσυσκευασίας και τους υπεύθυνους των εργασιών αυτών.
60Β. Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της συσκευασίας έργων τέχνης υπό μεταφορά;
61Β. Ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος συσκευασίας διαφορετικών μικρών τρισδιάστατων
αντικειμένων στο ίδιο κιβώτιο μεταφοράς;
62Β. Ποια στοιχεία αναγράφονται στην εξωτερική επιφάνεια των κιβωτίων μεταφοράς έργων τέχνης;
63Β. Τι γνωρίζετε για τη μεταφορά έργων τέχνης με αεροπλάνο;
113Β. Τι γνωρίζετε για την ηλεκτρονική τεκμηρίωση των μουσειακών αντικειμένων και ποια τα
πλεονεκτήματά της;
150Β. Περιγράψτε τον τρόπο συσκευασίας χάλκινου αγάλματος που ανήκει στις συλλογές ενός
μουσείου προκειμένου να μεταφερθεί σε κάποιο άλλο μουσείο.
151Β. Τι γνωρίζετε για τα ράφια στις αποθήκες ενός μουσείου; Αναφερθείτε στα υλικά κατασκευής και
στον τρόπο οργάνωσής τους.
152Β. Να αναφέρετε ένα σύστημα συσκευασίας πίνακα ζωγραφικής με ξύλινη σκαλιστή κορνίζα και
ένα σύστημα συσκευασίας για πίνακα ζωγραφικής με λεία μεταλλική κορνίζα. Αιτιολογήστε την
απάντηση σας.
153Β. Με ποια κριτήρια γίνεται η επιλογή μεταξύ των δύο συστημάτων αποθήκευσης (ανοιχτού και
κλειστού τύπου);
154Β. Για ποιόν λόγο υπογράφονται τα συμφωνητικά δανεισμού μεταξύ δύο μουσείων; Ποιους
κινδύνους εγκυμονεί ο δανεισμός ενός αντικειμένου σε άλλο μουσείο; Σε ποιες περιπτώσεις
μπορεί ένα μουσείο να αρνηθεί το δανεισμό ενός αντικείμενου των συλλογών του;
179Β. Τι γνωρίζετε για την καταγραφή κάθε μετακίνησης των μουσειακών αντικειμένων εντός του
μουσείου;
181Β. Τι πρέπει να περιλαμβάνει το συμφωνητικό δανεισμού μεταξύ δύο μουσείων;
199Β. Τι γνωρίζετε για τη μέθοδο συσκευασίας με τη μορφή οριζόντιων δίσκων;
200Β. Τι πρέπει να προσέχουμε κατά την επιλογή των κατασκευαστικών υλικών (έκθεσης, συσκευασίας
και αποθήκευσης) για μουσειακή χρήση; Να αναφέρετε τις βασικές κατηγορίες των
κατασκευαστικών υλικών, τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τα υλικά αυτά και ποια
αντικείμενα ενδέχεται να επηρεάσουν (ευπαθή).
201Β. Τι γνωρίζετε για τα κιβώτια μεταφοράς έργων τέχνης; Να αναφέρετε συνοπτικά τα υλικά
κατασκευής τους και τις προδιαγραφές που πρέπει να διαθέτουν.
202Β. Να αναφέρετε είδη των αντικειμένων που μπορούν να αποθηκευτούν σε: (α) συρόμενα και
σταθερά πλαίσια, (β) ράφια και (γ) συρτάρια.
203Β. Ποιοι γενικοί κανόνες πρέπει να ακολουθούνται κατά τον χειρισμό και την μετακίνηση
μουσειακών αντικειμένων, εντός του μουσείου;
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

Απαντήσεις Ερωτήσεων Μαθήματος:

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ

56Β. Τι εννοούμε με τον όρο «μουσειακή διαχείριση συλλογών» και ποιους τομείς περιλαμβάνει;

Ο όρος «μουσειακή διαχείριση συλλογών» περιλαμβάνει το σύνολο των ενεργειών ενός

μουσείου που σχετίζονται με την εισαγωγή-απόκτηση αντικειμένων και αρχειακού υλικού, την
τεκμηρίωση, τη συντήρηση, την αποθήκευση, την παρουσίαση και προβολή τους (εκπαιδευτικά
προγράμματα, εκθέσεις, εκδόσεις και άλλες δραστηριότητες). Η μουσειακή διαχείριση συλλογών
αναφέρεται σε όλες εκείνες τις αφανείς, αλλά εξαιρετικά χρονοβόρες και επίπονες εργασίες, που τα
αποτελέσματά τους καρπώνεται το μουσείο για την εκπλήρωση των σκοπών και στόχων του. Τις
εργασίες αυτές ασκούν καθημερινά, με σχολαστική επιμέλεια και με βάση τις σύγχρονες
μουσειολογικές αρχές το επιστημονικό προσωπικό του μουσείου και οι ειδικοί συνεργάτες του.
Κύριος στόχος της διαχείρισης είναι η προστασία των συλλογών και των πληροφοριών που
σχετίζονται με τις συλλογές, από την καταστροφή και την κλοπή, παράλληλα με την εξασφάλιση της
φυσικής και πνευματικής πρόσβασης στις συλλογές.

57Β. Να αναφέρετε τις κύριες εργασίες που πραγματοποιούνται στο χώρο συσκευασίας –
αποσυσκευασίας και τους υπεύθυνους των εργασιών αυτών.

Οι συσκευασίες έργων τέχνης φτάνουν στο μουσείο, στο χώρο φόρτωσης-εκφόρτωσης και
υποδοχής των εμπορευμάτων και από εκεί μεταφέρονται στο χώρο συσκευασίας, που βρίσκεται σε
πολύ κοντινή απόσταση. Στον χώρο αυτό πραγματοποιείται η συσκευασία των προς μεταφορά
μουσειακών αντικειμένων και έργων τέχνης, καθώς και το άνοιγμα (αποσυσκευασία,
αποσυναρμολόγηση) των ληφθέντων συσκευασιών με μουσειακά αντικείμενα και έργα τέχνης.
Στο χώρο συσκευασίας-αποσυσκευασίας εργάζεται εκπαιδευμένο προσωπικό που αποτελείται
από εξειδικευμένο συντηρητή έργων τέχνης και τον επιμελητή της έκθεσης (αρχαιολόγο, ιστορικό
τέχνης, κ.ά.). Τα άτομα αυτά διενεργούν αυτοψία, δηλαδή επισταμένο έλεγχο της κατάστασης
διατήρησης καθενός έργου τέχνης και τη συγκρίνουν με την κατάσταση που περιγράφεται στο Δελτίο
Δανεισμού - Κατάστασης Διατήρησης (condition report) –συνοδευτικό ενός μουσειακού αντικειμένου
ή έργου τέχνης 1. Η αυτοψία περιλαμβάνει εξονυχιστικό έλεγχο και των υλικών συσκευασίας, ώστε να
εντοπιστούν θραύσματα ή μικρά τμήματα που πιθανόν έχουν αποσπαστεί από ένα έργο τέχνης κατά
τη μεταφορά του. Το σύνολο των διαδικασιών που ακολουθούνται, καταγράφονται και
τεκμηριώνονται φωτογραφικά, ώστε να πιστοποιούνται τόσο η κατάσταση διατήρησης καθενός
έργου τέχνης, όσο και ο τρόπος συσκευασίας ή η διαδικασία αποσυσκευασίας.
Ένα έργο τέχνης στο οποίο εντοπίζεται βιολογική προσβολή ή ενεργός διάβρωση πρέπει
αμέσως να μεταφέρεται σε ειδική «μονάδα υποστήριξης» και να παραμένει εκεί, σε απομόνωση μέχρι
να επιλυθεί το πρόβλημα.

1 Στο Δελτίο Δανεισμού - Κατάστασης Διατήρησης παρέχονται πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά, τις
ιδιαιτερότητες καθώς και τυχών ειδικές ανάγκες (αποθήκευσης, έκθεσης, χειρισμού) του έργου τέχνης. Τις
πληροφορίες αυτές οφείλει να γνωρίζει και να λαμβάνει υπόψη του το προσωπικό κατά τη διαδικασία
αποσυναρμολόγησης και ανοίγματος μίας συσκευασίας ενός έργου τέχνης που φτάνει από άλλο μουσείο.

2
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

60Β. Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της συσκευασίας έργων τέχνης υπό μεταφορά;

Όταν τα έργα τέχνης πρόκειται να μεταφερθούν, τότε πρέπει να συσκευαστούν κατάλληλα. Η

μέθοδος συσκευασίας συνάδει με το είδος και το υλικό του έργου τέχνης, το είδος του μεταφορικού
μέσου και την απόσταση μεταφοράς. Στο πλαίσιο αυτό, οι στόχοι της συσκευασίας των υπό
μεταφορά έργων είναι οι ακόλουθοι:
• Προστασία από δονήσεις, κραδασμούς, μετακινήσεις και χτυπήματα. Η συσκευασία πρέπει να
είναι ανθεκτική και να αντέχει το βάρος του έργου τέχνης. Επίσης, τα έργα τέχνης πρέπει να
συσκευάζονται ολοκληρωτικά, ώστε να βρίσκονται εντός χώρους κλειστού από όλες τις πλευρές
(π.χ. να τοποθετούνται εντός προστατευτικού κιβωτίου).
• Προστασία από πυρκαγιά, πλημμύρα και γενικότερα από τις καιρικές συνθήκες, που
επιτυγχάνεται με χρήση κατάλληλων υλικών, ικανών να παρέχουν αντιπυρική και υδατοστεγανή
συσκευασία.
• Προστασία από ακτινοβολία (κυρίως την υπεριώδη) και από απότομες αλλαγές της σχετικής
υγρασίας και θερμοκρασίας. Το τελευταίο επιτυγχάνεται με καθολικό και αεροστεγές σφράγισμα
του κιβωτίου και δημιουργία μικροκλίματος με τη χρήση ειδικών πυριτικών αλάτων (π.χ. silica gel).
• Αποφυγή λανθασμένων χειρισμών κατά τη μεταφορά. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση κιβωτίων
μεταφοράς με σωστές προδιαγραφές και με κατάλληλη σήμανσή στο εξωτερικό τους. Εξωτερικά
των κιβωτίων πρέπει να υπάρχουν κλειδαριές ασφαλείας, λαβές για τη χειροκίνητη μεταφορά και
κατάλληλες μικρό-εσοχές ή μικρο-εξοχές για το «δέσιμο» της συσκευασίας στο μεταφορικό μέσο.
Το καπάκι του κιβωτίου πρέπει να στερεώνεται καλά, με μπουλόνια ή βίδες 2.
• Αποφυγή φθοράς αντικειμένων κατά τη συσκευασία και αποσυσκευασία. Η επιλογή της
μεθόδου συσκευασίας πρέπει να γίνεται με γνώμονα το «ξεπακετάρισμα» και το «ξανα-
πακετάρισμα» των έργων τέχνης, ώστε να επιλέγονται λύσεις όσο το δυνατόν απλές.
Σε κάθε περίπτωση, η μέθοδος συσκευασίας πρέπει να είναι εγκεκριμένη από τους ειδικούς,
έμπειρους επαγγελματίες του μουσείου, που είναι υπεύθυνοι για την ασφάλεια των έργων τέχνης και
γνωρίζουν τις σύγχρονες μουσειακές προδιαγραφές. Επίσης, πριν τη συσκευασία, τα έργα τέχνης
πρέπει να προετοιμάζονται κατάλληλα, ώστε η μετάβασή τους στις συνθήκες συσκευασίας και
μεταφοράς να γίνει ομαλά. Εάν όλα τα παραπάνω επιτευχθούν, τα έργα τέχνης θα φτάσουν στον
τελικό προορισμό τους άθικτα και ασφαλή.

61Β. Ποιος είναι ο καταλληλότερος τρόπος συσκευασίας διαφορετικών μικρών τρισδιάστατων

αντικειμένων στο ίδιο κιβώτιο μεταφοράς;

Όταν μικρά τρισδιάστατα αντικείμενα πρόκειται να μεταφερθούν, τότε πρέπει να συσκευάζονται

κατάλληλα με τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η προστασία και η μεταφορά τους. Η μέθοδος
συσκευασίας συνάδει με το είδος και το υλικό των αντικειμένων, το είδος του μεταφορικού μέσου και
την απόσταση μεταφοράς. Επίσης, τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την συσκευασία πρέπει να
είναι αδρανή και σταθερά 3.
Για τη συσκευασία μικρών τρισδιάστατων αντικειμένων στο ίδιο κιβώτιο μεταφοράς, είναι
απαραίτητη η δημιουργία διαμερισμάτων εντός του κιβωτίου. Οι διαστάσεις των διαμερισμάτων πρέπει

2 Ποτέ δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται καρφιά, καθώς ενδέχεται να τραυματίσουν το περιεχόμενο του κιβωτίου,
ενώ και η αφαίρεση τους πραγματοποιείται δύσκολα.
3 Τα βασικότερα από τα υλικά αυτά είναι το πολυαιθυλένιο (σε μορφή φιλμ, φιλμ με φυσαλίδες αέρα, αφρού,
αυτοσφαγιζόμενα σακουλάκια, κ.ά.), αντιόξινο χαρτί ή χαρτόνι, αρχειακές κολλητικές ταινίες, κ.ά..

3
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

να είναι λίγο μεγαλύτερες από αυτές των αντικειμένων. Το καθένα αντικείμενο τυλίγεται ξεχωριστά με
αντιόξινο χαρτί και το περιτύλιγμα αυτό στερεώνεται στη θέση του με αυτοκόλλητη ταινία αρχειακής
ποιότητας. Με τον τρόπο αυτό αποφεύγεται η απευθείας επαφή και τριβή του αντικειμένου με το
προστατευτικό υλικό που θα το περιβάλλει. Στην συνέχεια, εντός του καθενός διαμερίσματος και
τριγύρω από το αντικείμενο (που είναι τυλιγμένο με αντιόξινο χαρτί) τοποθετείται επαρκή ποσότητα με
υλικά πλήρωσης κενών χώρων (π.χ. σφαιρίδια ή «γαριδάκια» διογκωμένου πολυστερινίου) ή
αυτοσχέδια παραγεμίσματα από κατάλληλα υλικά συσκευασίας (π.χ. μικρά κομμάτια από φύλλο
πολυαιθυλενίου). Με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται οι κραδασμοί και η πιθανότητα μετακίνησης των
αντικειμένων. Εναλλακτικά, τα αντικείμενα μπορούν να τοποθετηθούν σε αφρώδη επιφάνεια
πολυαιθυλενίου (ethafoam), αφού αυτή κοπεί ακριβώς στις διαστάσεις των διαμερισμάτων του
κουτιού και τοποθετηθεί σε αυτό. Το εσωτερικό του ethafoam πρέπει να σκαφτεί κατάλληλα, έτσι ώστε
το αντικείμενο να εφαρμόζει ακριβώς (χωρίς να πιέζεται) και να σταθεροποιείται.
Τα στοιχεία των αντικειμένων (κυρίως ο αριθμός καταγραφής) πρέπει να αναγράφονται είτε
απευθείας στο υλικό συσκευασίας είτε σε καρτελάκια που τοποθετούνται στα αντίστοιχα διαμερίσματα
του κιβωτίου. Εξωτερικά του κιβωτίου πρέπει να αναγράφονται τα απαραίτητα στοιχεία της μεταφοράς
(διεύθυνση παραλήπτη, όνομα, τηλέφωνο, ειδικά διεθνή σήματα κ.λπ.).
Σημειώνεται, ότι για μικρά και απλά ταξίδια, τα αντικείμενα μπορούν να τυλιχθούν με μαλακά
υλικά και να τοποθετηθούν εντός άκαμπτου πλαστικού κιβωτίου με καπάκι. Για μεγάλα ή διεθνή
ταξίδια, τα αντικείμενα απαιτείται να τοποθετούνται (ακινητοποιημένα) εντός ανθεκτικής και
υδατοστεγανής συσκευασίας.

62Β. Ποια στοιχεία αναγράφονται στην εξωτερική επιφάνεια των κιβωτίων μεταφοράς έργων τέχνης;

Για την ασφάλεια και τον σωστό χειρισμό των υπό μεταφορά έργων τέχνης επιβάλλεται να
υπάρχει σήμανση στην εξωτερική επιφάνεια των κιβωτίων συσκευασίας (ανεξαρτήτως του τρόπου
μεταφοράς). Τα στοιχεία που πρέπει να αναγράφονται είναι τα εξής:
• Τα στοιχεία του αποστολέα (όνομα, διεύθυνση, τηλέφωνο επικοινωνίας).
• Τα στοιχεία του παραλήπτη (όνομα, διεύθυνση, τηλέφωνο επικοινωνίας).
• Το βάρος του κιβωτίου και οι διαστάσεις του κιβωτίου.
• Προειδοποιητικά σύμβολα για την ευαισθησία του υλικού όπως η ένδειξη «εύθραυστο» ή η ένδειξη
«προσοχή».
• Ενδείξεις για τη σωστή τοποθέτηση του κιβωτίου. Πρόκειται για τόξα με κατεύθυνση προς τα
πάνω και προς τα κάτω («↑», «↓»).
• Ο αριθμός του κιβωτίου, εφόσον μεταφέρονται περισσότερα του ενός κιβώτια.
• Ο αριθμός των αντικειμένων που περιέχονται στο εσωτερικό της συσκευασίας.
• Πληροφορίες σχηματικές για τον κατάλληλο τρόπο μεταφοράς, π.χ. η απαίτηση μετακίνησης με
μηχανικά μέσα (κλαρκ, κ.ά.), η απαίτηση ανύψωσης με ιμάντες ή άγκιστρα, κ.ά..
• Οι περιβαλλοντικές συνθήκες (τα επιτρεπτά επίπεδα ή τα επίπεδα που πρέπει να αποφεύγονται),
όπως η σχετική υγρασία (RH) και η θερμοκρασία (oC ή oF). Επίσης, σε ειδικές περιπτώσεις
πιθανόν να απαιτείται η αναγραφή πληροφοριών που θα καταστήσουν τη διαδικασία
μεταφοράς της συσκευασίας ασφαλή, π.χ. η υδατοστεγανότητα του κιβωτίου, η αδυναμία
παραμονής του στον ήλιο, κ.ά..
Η σήμανση στην εξωτερική επιφάνεια των κιβωτίων μεταφοράς πρέπει να είναι γραμμένη
τουλάχιστον σε δύο πλευρές, με αδιάβροχα και ανεξίτηλα υλικά. Επίσης, για λόγους ασφαλείας,
εξωτερικά της συσκευασίας μεταφοράς δεν αναφέρεται το είδος του περιεχομένου!

4
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

63Β. Τι γνωρίζετε για τη μεταφορά έργων τέχνης με αεροπλάνο;

Η αερομεταφορά αποτελεί τον πιο συνηθισμένο, γρήγορο και ασφαλή τρόπο μεταφοράς
έργων τέχνης. Επιπλέον, θεωρείται ο ασφαλέστερος τρόπος μεταφοράς, αν και σε περιπτώσεις
ατυχήματος, συνήθως, η απώλεια είναι ολοκληρωτική.
Παράγοντες καθοριστικοί για την ασφαλή μεταφορά των έργων τέχνης με αεροπλάνο είναι οι
κραδασμοί, η ατμοσφαιρική πίεση, η θερμοκρασία και η σχετική υγρασία (RH), αλλά και ο τρόπος
συσκευασίας. Γενικά, στην μεταφορά με αεροπλάνο μειώνονται σημαντικά οι παρατεταμένοι
κραδασμοί, που μπορούν να βλάψουν τα έργα τέχνης. Εντούτοις, ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται κατά
την απογείωση και την προσγείωση, διότι έχουν παρατηρηθεί κραδασμοί της τάξης των 300-500 Hertz.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η καμπίνα αποσκευών είναι μη θερμαινόμενη και μη σφραγισμένη (ο
αέρας δεν είναι υπό πίεση), οπότε τα φορτία μπορεί να βρεθούν σε θερμοκρασίες πολύ χαμηλές, έως
και -40οC (σε πολύωρες πτήσεις σε μεγάλο υψόμετρο). Το γεγονός αυτό προκαλεί απότομη αλλαγή
της RH, που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα έργα τέχνης.
Παράλληλα, η πτώση της ατμοσφαιρικής πίεσης στη διάρκεια της πτήσης προκαλεί μετακίνηση
αέρα από το εσωτερικό της συσκευασίας (κιβωτίου) προς το εξωτερικό της που η πίεση είναι
χαμηλότερη. Αυτή η απώλεια αέρα συνήθως 4, δεν επηρεάζει την RH εσωτερικά της συσκευασίας.
Προβλήματα δημιουργούνται όταν στη διάρκεια της πτήσης παρατηρούνται συνεχείς αυξομειώσεις
της ατμοσφαιρικής πίεσης, οπότε προκαλείται μετακίνηση του αέρα και προς το εσωτερικό της
συσκευασίας. Ο αέρας που εισέρχεται στη συσκευασία μπορεί να είναι περισσότερο ξηρός ή υγρός
από την επιθυμητή για το έργο τέχνης RH και άρα ενδέχεται να υπάρξει φθορά.
Σε κάθε περίπτωση, τα προβλήματα επιδεινώνονται όταν το αεροσκάφος πλησιάσει το έδαφος,
οπότε παρατηρείται αντικατάσταση των ψυχρών αέριων μαζών στο εσωτερικό του αεροσκάφους
και του κιβωτίου από θερμότερες μάζες αέρα υψηλότερης περιεκτικότητας σε RH, με αποτέλεσμα να
έχουμε συμπύκνωση υδρατμών που μπορεί να προκαλέσει φθορά στο έργο τέχνης.
Τα παραπάνω φαινόμενα δεν μπορούν να αποτραπούν με κοινά κιβώτια μεταφοράς
αντικειμένων, τα οποία δεν κλείνουν ερμητικά και άρα μπορεί να προκληθεί φθορά στα έργα τέχνης
(κρακελαρίσμα, ρωγμές, απολεπίσεις, απώλεια της συνοχής, κ.ά.).
Οι συνθήκες εναέριας μεταφοράς πρέπει να διαμορφώνονται όσο το δυνατόν πλησιέστερα
στην επιθυμητή RH και θερμοκρασία διατήρησης του έργου τέχνης. Για το σκοπό αυτό είναι
απαραίτητη η αεροστεγή συσκευασία του έργου τέχνης και η δημιουργία μικροκλίματος, δηλαδή η
διατήρηση συγκεκριμένων σταθερών συνθηκών RH και θερμοκρασίας (π.χ. με χρήση silica gel ή art
sorb και μέσω των υλικών συσκευασίας), ώστε οι συνθήκες του περιβάλλοντος εξωτερικά της
συσκευασίας να μην «φτάνουν» το έργο τέχνης. Τα χαρακτηριστικά αυτά επιτυγχάνονται με τη χρήση
κιβωτίων μεταφοράς ειδικών προδιαγραφών, όπως για παράδειγμα τα μεταλλικά κιβώτια από
αλουμίνιο, που φέρουν από κατασκευής ειδικό σύστημα βαλβίδων για την εξισορρόπηση της
πίεσης. Τα συγκεκριμένα κιβώτια είναι ιδανικά για την μεταφορά ευαίσθητων ως προς την υγρασία
οργανικών υλικών (ξύλο, ύφασμα, χαρτί κ.ά.) ή ανόργανων υλικών (μέταλλα).

4 Εκτός και αν η απώλεια αέρα συνοδεύεται από ουσιαστική αλλαγή της θερμοκρασίας.

5
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

113Β. Τι γνωρίζετε για την ηλεκτρονική τεκμηρίωση των μουσειακών αντικειμένων και ποια τα
πλεονεκτήματά της;

Η ηλεκτρονική τεκμηρίωση των μουσειακών αντικειμένων στηρίζεται σε μία βάση δεδομένων

που προσφέρει πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης πληροφορίας. Γενικά, η μουσειακή ηλεκτρονική
τεκμηρίωση προσφέρει:
● Ταχύτητα στην καταγραφή και επεξεργασία των δεδομένων (π.χ. εύκολος ευρετηριασμός, εύκολη
ομαδοποίηση της πληροφορίας).
● Ταχύτητα στην αναζήτησης και εύρεση της πληροφορίας.
● Ταξινόμηση των αντικειμένων σε περισσότερες από μία κατηγορίες, χρησιμοποιώντας
διαφορετικά κάθε φορά κριτήρια (πράγμα που παρέχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα τους).
● Πρόσβαση στην πληροφορία μέσω διαφορετικών οδών. 5
● Πρόσβαση στην πληροφορία από πολλούς και διαφορετικούς χρήστες (π.χ. ερευνητές,
επιμελητές, συντηρητές) συμπεριλαμβανομένου του ευρύτερου κοινού.
● Χρήση του υλικού της τεκμηρίωσης για την ανάπτυξη ποικίλων δραστηριοτήτων (εκπαιδευτικά
προγράμματα, εκθέσεις, εκδόσεις, κ.λπ.).
● Διασύνδεση των πληροφοριών μεταξύ διαφορετικών οργανισμών και φορέων.
● Ενσωμάτωση καθιερωμένων «θησαυρών όρων» και λεξιλογιακού ελέγχου.
● Συνεχής ενημέρωση της πληροφορίας, αλλά και αναθεώρηση των στοιχείων και των αρχείων, με
δυνατότητα διατήρησης των προηγούμενων εκδόσεων.
● Δυνατότητα αναβάθμισης και περαιτέρω εκσυγχρονισμού συνολικότερα του συστήματος
τεκμηρίωσης.
Η ηλεκτρονική τεκμηρίωσης έχει αντικαταστήσει τη χειρόγραφη τεκμηρίωση, σε σημαντικό
βαθμό, διότι η δεύτερη υστερεί κυρίως στην ταχύτητα εκτέλεσης των εργασιών, τις δυνατότητες
αναζήτησης και τη συνδυαστική χρήση των δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση το σύστημα τεκμηρίωσης
πρέπει να είναι εύχρηστο και να παρέχει τη δυνατότητα τεκμηρίωσης και των διαδικασιών του ίδιου
του συστήματος.
Παρά τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης των μουσειακών αντικειμένων,
υπάρχουν ορισμένα μειονεκτήματα, με σημαντικότερο το κόστος τους.

150Β. Περιγράψτε τον τρόπο συσκευασίας χάλκινου αγάλματος που ανήκει στις συλλογές ενός
μουσείου προκειμένου να μεταφερθεί σε κάποιο άλλο μουσείο.

Η μεταφορά ενός χάλκινου αγάλματος από ένα μουσείο σε ένα άλλο γίνεται εντός ασφαλούς
συσκευασίας από έμπειρο και εκπαιδευμένο προσωπικό. Η επιλογή του τρόπου συσκευασίας ενός
μουσειακού αντικειμένου καθορίζεται από το είδος του αντικειμένου (χαρακτηριστικά, μέγεθος,
διαστάσεις, βάρος), τον τρόπο μεταφοράς (οδικός, με τραίνο, με αεροπλάνο, κ.ά.) και τον προορισμό
(π.χ. διαθέσιμος εξοπλισμός, διαστάσεις θυρών, αντοχή δαπέδων).
Ειδικότερα, ένα χάλκινο άγαλμα, συνήθως είναι τρισδιάστατο, μεγάλου μεγέθους και μεγάλου
βάρους! Σημαντικό είναι επίσης το κέντρο βάρους του αγάλματος το οποίο πρέπει να το γνωρίσουμε.
Εντός της συσκευασίας το άγαλμα πρέπει να τοποθετείται στην πιο στερεή και σταθερή του
επιφάνεια, που συνήθως είναι η κάθετη θέση (στην οποία κατασκευάστηκε να βρίσκεται). Εάν το

5 Ο χρήστης μπορεί να εισάγει στη βάση δεδομένων το σύνολο των σχετικών με τα αντικείμενα πληροφοριών
(εικόνες, βιβλιογραφικά κείμενα).

6
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

άγαλμα πρέπει να μεταφερθεί σε οριζόντια θέση, απαιτείται να υποστηρίζονται τα ευαίσθητα σημεία

του! Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται το βάρος του αγάλματος να είναι σωστά κατανεμημένο!
Τμήματα του αγάλματος που μπορούν εύκολα να αποσπαστούν (π.χ. βάση αγάλματος, κεφάλι,
κ.ά.) προτείνεται να συσκευάζονται και να μεταφέρονται ξεχωριστά 6. Διαφορετικά, για άγαλμα μικρών
διαστάσεων, τα διαφορετικά τμήματά του μπορούν να τοποθετηθούν στην ίδια συσκευασία.
Εντός της συσκευασίας απαιτείται να χρησιμοποιούνται κατάλληλα προστατευτικά υλικά,
αδρανή, σταθερά και απορροφητικά κραδασμών (κατά περίπτωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν:
αντιόξινο χαρτί, πολυαιθυλένιο σε διαφορετικές μορφές, γαριδάκια, κ.ά.). Τα προστατευτικά υλικά που
επιλέγονται πρέπει να υποστηρίζουν επαρκώς και να σταθεροποιούν στη θέση του το άγαλμα, χωρίς
να το πιέζουν (π.χ. «σκάβοντας» αφρό πολυαιθυλενίου μεγάλου πάχους και τοποθετώντας το άγαλμα
εντός ή φτιάχνοντας ειδικές ξύλινες κατασκευές υποστήριξης που προσαρμόζονται εντός του κιβώτιο,
ακολουθώντας τις εκάστοτε ανάγκες. Σημειώνεται ότι το ξύλο δεν πρέπει να έρχεται σε απευθείας
επαφή με το άγαλμα (προκαλείται φθορά στο μέταλλο), οπότε η ξύλινη κατασκευή επενδύεται με
αφρό ή λάστιχο.
Τέλος, το εξωτερικό περίβλημα (κιβώτιο) της συσκευασίας πρέπει να είναι κατασκευασμένο από
κατάλληλα και ασφαλή υλικά (ξύλο, μέταλλο) ώστε να παρέχεται επαρκή προστασία στο άγαλμα.
Ανάλογα και το είδος της μεταφοράς, καλό είναι να επιδιώκεται η χρήση κιβωτίων μεταφοράς ειδικών
προδιαγραφών, όπως για παράδειγμα τα μεταλλικά κιβώτια από αλουμίνιο, που φέρουν από
κατασκευής ειδικό σύστημα βαλβίδων για την εξισορρόπηση της πίεσης.

151Β. Τι γνωρίζετε για τα ράφια στις αποθήκες ενός μουσείου; Αναφερθείτε στα υλικά κατασκευής
και στον τρόπο οργάνωσής τους.

Τα αποθηκευτικά ράφια κατασκευάζονται κυρίως από μέταλλο και σπανιότερα από ξύλο
κατάλληλων προδιαγραφών, βάσει και των ακόλουθων γενικών κριτηρίων επιλογής υλικών:
• Να διατηρούν σταθερές τις μηχανικές, φυσικές και χημικές τους ιδιότητες.
• Να είναι χημικά αδρανή.
• Να είναι συμβατά με τα υλικά κατασκευής των αντικειμένων ως προς τις φυσικές, χημικές και
μηχανικές ιδιότητές τους.
• Να μην απελευθερώνουν οργανικές πτητικές ουσίες (Volatile Organic Compounds, VOC’s) 7.
• Να μην προκαλούν μηχανική καταπόνηση στα αντικείμενα και συνεπώς μη αντιστρέψιμες
παραμορφώσεις.
• Να είναι ανθεκτικά για να αντέχουν το βάρος των αντικειμένων.
• Να έχουν λεία επιφάνεια, για την αποφυγή εκδορών.
• Να απορροφούν τους κραδασμούς.
• Να αντέχουν σε ποικίλους παράγοντες φθοράς (π.χ. βιολογική προσβολή).
• Να προστατεύουν από τη σκόνη και να μην είναι ηλεκτροστατικά.
Η οργάνωση των ραφιών στις αποθηκευτικές μονάδες και η τοποθέτηση των αντικειμένων σε
αυτά γίνεται με γνώμονα τα ακόλουθα:

6 Γενικά, η μετακίνηση και μεταφορά ενός αντικειμένου σε τμήματα θεωρείται περισσότερο ασφαλή και επιλέγεται
εφόσον αυτό είναι δυνατό.
7 Οι βασικότερες από τις ουσίες αυτές είναι το οξικό οξύ, το μυρμηκικό οξύ, η φορμαλδεΰδη η αμμωνία κ.ά. Τα
VOC’s μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή διάβρωσης για τα μέταλλα και τα οργανικά υλικά. Η δράση
των ουσιών αυτών επιταχύνεται σε ένα κλειστό και περιορισμένο χώρο (όπως κιβώτια αποθήκευσης) παρουσία
υψηλής σχετικής υγρασίας.

7
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

• Τα αντικείμενα πρέπει να προστατεύονται από ενδεχόμενη πτώση. Γι’ αυτό απαιτείται η καλή
υποστήριξη των αντικειμένων ή η τοποθέτηση προστατευτικών κατασκευών στα ράφια.
• Το σύστημα ραφιών πρέπει να είναι καλά στερεωμένο (σε τοίχο, στο ταβάνι, στο έδαφος).
• Συνήθως, το πρώτο ράφι απέχει 20-25 εκ. από το έδαφος (δεν τοποθετούνται αντικείμενα κάτω
από αυτό).
• Σε περιπτώσεις που οι τοίχοι έχουν υγρασία, τότε το σύστημα ραφιών πρέπει να απέχει από
αυτούς.
• Πρέπει να εξασφαλίζεται η ασφαλής μεταχείριση και μετακίνηση των αντικειμένων, π.χ. να
δημιουργούνται επαρκή διαστήματα μεταξύ των αντικειμένων και να επιτρέπεται η εύκολη
πρόσβαση και η περιοδική εξέταση των αντικειμένων. Επίσης, πρέπει να αξιολογείται η συχνότητα
μετακίνησης, ελέγχου και εξέτασής των αντικειμένων.
• Τα αντικείμενα δεν πρέπει να τοποθετούνται απ’ ευθείας σε μεταλλικές επιφάνειες. Γι’ αυτό
προτείνεται η επίστρωση των ραφιών με λεπτά φύλλα πολυαιθυλενίου.
• Ογκώδη και βαριά αντικείμενα πρέπει να τοποθετούνται στα χαμηλά ράφια. Τα ελαφριά και μικρά
αντικείμενα μπορούν να τοποθετούνται στα ψηλότερα ράφια.
• Πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση αντικειμένων σε ράφια πολύ ψηλά από το έδαφος και με
μεγάλο βάθος, διότι σε αυτή την περίπτωση είναι επικίνδυνη η πρόσβαση, η μετακίνηση και
γενικότερα ο χειρισμός των αντικειμένων 8.
• Τα έργα με κορνίζα τοποθετούνται κάθετα, σε κάθετα φέροντα συστήματα ή ράφια.
• Τα επίπεδα έργα (γκραβούρες, σχέδια, χάρτες κ.α.) τοποθετούνται σε οριζόντια ράφια με
δυνατότητα μετακίνησης προς τα έξω.
• Τα εύθραυστα ή ευαίσθητα αντικείμενα τοποθετούνται εντός ειδικών αποθηκευτικών κουτιών ή
κιβωτίων με καπάκι, από κατάλληλα κατασκευασμένα υλικά.
Τέλος, τα ράφια των αποθηκευτικών μονάδων πρέπει να φέρουν ευδιάκριτη αρίθμηση, ενώ
επιβάλλεται να υπάρχει και κατάλογος με τα αποθηκευμένα αντικείμενα εντός τους.

152Β. Να αναφέρετε ένα σύστημα συσκευασίας πίνακα ζωγραφικής με ξύλινη σκαλιστή κορνίζα
και ένα σύστημα συσκευασίας για πίνακα ζωγραφικής με λεία μεταλλική κορνίζα. Αιτιολογήστε την
απάντηση σας.

Στις δύο αυτές περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ποικίλα συστήματα συσκευασίας.

Ενδεικτικά, αναφέρεται ένα σύστημα συσκευασίας για κάθε μία περίπτωση.
Ο πίνακας ζωγραφικής με ξύλινη σκαλιστή κορνίζα μπορεί να τοποθετηθεί σε κιβώτιο
συσκευασίας με σύστημα οριζόντιων δίσκων –που συνήθως περιέχει 5-6 δίσκους, μεταβαλλόμενων
διαστάσεων (που αυξομειώνονται) ώστε να προσαρμόζονται στις διαστάσεις των αντικείμενων. Κάθε
έργο τοποθετείται σε ξεχωριστό δίσκο κατασκευασμένο από υλικά που απορροφούν τους
κραδασμούς. Οι δίσκοι σταθεροποιούνται στους εσωτερικούς τοίχους του κιβωτίου, έτσι ώστε να
παρέχεται και εσωτερικά απορρόφηση των κραδασμών, αποφυγή άσκησης εσωτερικών τάσης ή
ενδεχόμενη μετακίνηση που μπορεί να προκαλέσει φθορά στα έργα. Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου
είναι τα εξής: α) τα κουτιά μπορούν να διαμορφωθούν, ώστε να τοποθετούνται αντικείμενα διαφόρων
διαστάσεων, β) τα ίδια κιβώτια μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν και σε επόμενες μεταφορές, ενώ γ)
αποφεύγονται οι πολλαπλές, χρονοβόρες και πολυδάπανες ξεχωριστές συσκευασίες.

8 Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να υπάρχει η πρόβλεψη μηχανοκίνητων ραφιών για την εύκολη μετακίνησή των
αντικειμένων.

8
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

Ο πίνακας ζωγραφικής με λεία μεταλλική κορνίζα μπορεί να τοποθετηθεί απευθείας σε κιβώτιο

με εγκοπές –που συνήθως χωρά 6-10 έργα, καθένα τοποθετημένο σε διαφορετική εγκοπή. Πρόκειται
για μία μέθοδο μεταφοράς ιδανική για μικρούς πίνακες σε κορνίζες, έργα σε χαρτί, φωτογραφίες και
χάρτες, η οποία επιτρέπει την εύκολη συσκευασία και αποσυσκευασία των έργων τέχνης ακόμα και
από μη ειδικευμένο προσωπικό. Το κύριο πρόβλημα με το συγκεκριμένο σύστημα είναι αυτό της
προστασίας των έργων από τους κραδασμούς που μεταφέρονται από το όχημα μεταφοράς στις
κορνίζες. Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με την τοποθέτηση στρωμάτων που απορροφούν τους
κραδασμούς στους εσωτερικούς τοίχους στο κάτω μέρος των φορτηγών, καθώς και μπροστά και
πίσω από τις κορνίζες. Όταν στην κορνίζα υπάρχει γυαλί πρέπει να προστατεύεται με ειδική ανθεκτική
στην πίεση ταινία. Για μεγαλύτερη ασφάλεια προτείνεται η απομάκρυνση του γυαλιού και η μεταφορά
του ξεχωριστά.

153Β. Με ποια κριτήρια γίνεται η επιλογή μεταξύ των δύο συστημάτων αποθήκευσης (ανοιχτού και
κλειστού τύπου);

Τα αντικείμενα μπορούν, κατά περίπτωση, να τοποθετηθούν εντός αποθηκευτικών μέσων, με

τους ακόλουθους τρόπους:
● Οριζόντια σε ένα ράφι ή σε ένα συρτάρι.
● Κάθετα, κρεμάμενα σε ένα τοίχο, ή σε πλαίσια, κ.ά..
● Τυλιγμένα σε ρολά (κυρίως αντικείμενα από ύφασμα όπως χαλιά και ταπισερί).
● Στηριζόμενα με τη χρήση επιμέρους/ατομικής στήριξης.
● Συσκευασμένα σε δοχεία, κουτιά, κιβώτια, κ.ά.
Τα συστήματα αποθήκευσης χωρίζονται σε δύο (2) μεγάλες κατηγορίες, τα ανοικτά και τα
κλειστά. Η επιλογή του κατάλληλου συστήματος γίνεται με βάση την αξία, την ευαισθησία, το
μέγεθος και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε οργανισμού. Η γενική αρχή είναι: αντικείμενα σε καλή
κατάσταση διατήρησης φυλάσσονται σε ανοικτά συστήματα αποθήκευσης. Μικρά και πολύτιμα
αντικείμενα, επικίνδυνα αντικείμενα (βέλη, όπλα, κ.λπ.), δομικά ευαίσθητα αντικείμενα (πχ
πολύπλοκες κατασκευές με φτερά κ.ά.), αντικείμενα ευαίσθητα στη σκόνη (πχ, αντικείμενα με
ανομοιόμορφες επιφάνειες) και αντικείμενα που είναι ευαίσθητα στο φως (χαρτί, υφάσματα, κ.ά.)
πρέπει να φυλάσσονται σε κλειστά συστήματα αποθήκευσης.

154Β. Για ποιόν λόγο υπογράφονται τα συμφωνητικά δανεισμού μεταξύ δύο μουσείων; Ποιους
κινδύνους εγκυμονεί ο δανεισμός ενός αντικειμένου σε άλλο μουσείο; Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί
ένα μουσείο να αρνηθεί το δανεισμό ενός αντικείμενου των συλλογών του;

Ο δανεισμός μουσειακών αντικειμένων είναι πολλαπλά χρήσιμη διαδικασία, ωστόσο, πρέπει να

πραγματοποιείται μόνο εφόσον έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλειά των
αντικειμένων, αλλά και τη διασφάλιση των μουσείων. Οι βασικότεροι από τους κινδύνους είναι:
● Να προκληθεί φθορά στο αντικείμενο, κατά τη μεταφορά, αλλά και κατά την αποσυσκευασία ή
την παραμονή στον εκθεσιακό χώρο του μουσείου που δανείζεται 9.

9 Η φθορά μπορεί να προκληθεί από λανθασμένες περιβαλλοντικές συνθήκες, κάποιο ατύχημα ή βανδαλισμό.

9
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

● Να κλαπεί το αντικείμενο κατά την παραμονή του στον εκθεσιακό χώρο του μουσείου που
δανείζεται.
● Το μουσείο που δανείζεται το αντικείμενο να αρνηθεί την επιστροφή του. 10
Μέσω του δανειστικού συμβολαίου (συμφωνητικό δανεισμού) ένα δανειζόμενο μουσείο και ένα
μουσείο δανειστής δεσμεύονται νομικά να εφαρμόσουν όσα έχουν από πριν συμφωνήσει,
αναφορικά με τις συνθήκες του δανεισμού ενός ή περισσότερων αντικειμένων. Η όλη διαδικασία του
δανεισμού πραγματοποιείται με την επιστασία των επιμελητών και των συντηρητών αρχαιοτήτων και
έργων τέχνης του μουσείου που δανείζει και αυτού που δανείζεται, ακολουθώντας διεθνή πρωτόκολλα
και κανόνες ασφαλείας.
Ένα μουσείο μπορεί να αρνηθεί το δανεισμό αντικειμένου των συλλογών του, όταν:
● Πρόκειται για αντικείμενο μοναδικής πολιτισμικής σημασίας, αναντικατάστατο, που το μουσείο
σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί να θέσει σε κίνδυνο.
● Πρόκειται για αντικείμενο που η κατάσταση διατήρησης και η ευαισθησία του δεν επιτρέπουν τη
μετακίνησή του.
● Εάν στο πλαίσιο επικοινωνίας των δύο μουσείων (δανειστή και δανειζόμενου) υπάρξει
ασυμφωνία, π.χ. όταν ο δανειζόμενος φορέας δεν μπορεί να εγγυηθεί την εφαρμογή των
προϋποθέσεων που θέτει ο δανειστής.
● Πρόκειται για αντικείμενο με διαστάσεις που δεν επιτρέπουν τη μετακίνησή του, π.χ. πίνακας ή
άγαλμα με ιδιαίτερα μεγάλες διαστάσεις, τοποθετημένα στο χώρο όπου βρίσκονται με ειδική
μελέτη (στήριξης ή βάσης, αντίστοιχα).
● Πρόκειται για αντικείμενο που έχει αποκτηθεί (π.χ. από δωρεά) με τη ρήτρα να μην μετακινηθεί
από το μουσείο.

179Β. Τι γνωρίζετε για την καταγραφή κάθε μετακίνησης των μουσειακών αντικειμένων εντός του
μουσείου;

Κάθε μουσείο πρέπει να γνωρίζει τα αντικείμενα που διαθέτει στις συλλογές του, καθώς και την
ακριβή τους τοποθεσία (εντός ή εκτός του μουσείου). Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της λεπτομερούς
καταγραφής οποιασδήποτε μετακίνησης των μουσειακών αντικειμένων, που λαμβάνει χώρα στο
πλαίσιο της δημιουργίας ενός «συστήματος διαχείρισης συλλογών». Μια τέτοια διαδικασία είναι πολύ
σημαντική για το μουσείο διότι διασφαλίζει την εύκολη εύρεσή των αντικειμένων αλλά και τον άμεσο
εντοπισμό τυχών απώλειας.
Μεταξύ της «απαίτησης» για μετακίνηση 11 και της ολοκλήρωσης της μετακίνησης, μεσολαβούν
αρκετά στάδια τεκμηρίωσης και καταγραφής των διαδικασιών, ορισμένα προσωρινά και ορισμένα
που πρέπει να αρχειοθετηθούν. Μάλιστα, οποιαδήποτε εργασία μετακίνησης μπορεί να θεωρείται
ολοκληρωμένη μόνο εφόσον έχουν ενημερωθεί οι έντυποι κατάλογοι αντικειμένων και το
ηλεκτρονικό πληροφοριακό σύστημα τεκμηρίωσης του μουσείου.
Η καταγραφή μίας μετακίνησης αντικειμένου περιλαμβάνει:

10 Σπάνιο αλλά όχι απίθανο, αφορά κυρίως αντικείμενα που δανείζονται σε χώρες που τα διεκδικούν και
επιθυμούν τον επαναπατρισμό τους.
11 Ένα μουσειακό αντικείμενο μπορεί να χρειαστεί να μετακινηθεί εντός του μουσείου (αποθήκες, εργαστήρια
συντήρησης, εκθεσιακός χώρος) αρκετές φορές και για διαφορετικούς λόγους (αλλαγή της μόνιμης θέσης
αποθήκευσης, πραγματοποίηση εργασιών συντήρησης, φωτογράφηση, μετακίνηση στον εκθεσιακό χώρο
κ.ά.).

10
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

• Σχεδιασμός. Π.χ. γραπτή ενημέρωση του προσωπικού (π.χ. των αποθηκών) ότι θα
πραγματοποιηθεί μετακίνηση αντικειμένων, τοιχοκόλληση σημειωμάτων στη διαδρομή από την
οποία θα περάσει ένα βαρύ αντικείμενο (ώστε να μην αφήσουν πράγματα που μπορεί να
εμποδίσουν τη μετακίνηση). Περιλαμβάνει ημερομηνία και ώρα μετακίνησης και ενίοτε τα ονόματα
των υπευθύνων της μετακίνησης.
• Ετικέτες για τα κιβώτια ή τα καροτσάκια μεταφοράς, που συνοδεύουν το αντικείμενο καθ’ όλη τη
διάρκεια της μεταφοράς και περιλαμβάνουν τα στοιχεία του αντικειμένου (π.χ. αριθμός μητρώου,
όνομα).
• Καρτέλες που τοποθετούνται στη θέση από όπου έφυγε το αντικείμενο και περιλαμβάνουν τα
στοιχεία του αντικειμένου και πληροφορίες για τη μετακίνηση (π.χ. αριθμός μητρώου, όνομα,
ημερομηνία μετακίνησης, όνομα υπευθύνου μετακίνησης, προβλεπόμενη ημερομηνία
επιστροφής).
• Εξουσιοδοτήσεις του προσωπικού, που αναφέρουν ότι συγκεκριμένα άτομα έχουν λάβει την
άδεια να μεταφέρουν το αντικείμενο.
• Δελτίο μετακίνησης αντικειμένου, το οποίο περιλαμβάνει τα στοιχεία του αντικειμένου και
πληροφορίες για τη μετακίνηση (π.χ. αριθμός μητρώου, όνομα, ημερομηνία μετακίνησης, αρχική
θέση, νέα θέση, όνομα υπευθύνου μετακίνησης, φθορές, υπογραφές).
• Ενημέρωση του ηλεκτρονικού συστήματος τεκμηρίωσης (του «φακέλου» του αντικειμένου)
αμέσως μετά την ολοκλήρωση των εργασιών. Περιλαμβάνει στοιχεία όπως: ημερομηνίες,
ονόματα, αναλυτικές διαδικασίες, φωτογραφικό υλικό, κατάσταση διατήρησης πριν και μετά τη
μεταφορά.
Τα δελτία μετακίνησης του αντικειμένου και η ενημέρωση του ηλεκτρονικού συστήματος
τεκμηρίωσης έχουν μόνιμο χαρακτήρα και παραμένουν στο φάκελο του αντικειμένου για πάντα.

181Β. Τι πρέπει να περιλαμβάνει το συμφωνητικό δανεισμού μεταξύ δύο μουσείων;

Όταν ένας δανειζόμενος φορέας και ένας φορέας δανεισμού έχουν αποφασίσει τις συνθήκες
του μεταξύ τους δανεισμού, τότε, πρέπει να συνταχθεί δανειστικό συμβόλαιο (συμφωνητικό
δανεισμού) που υπογράφουν οι νόμιμοι εκπρόσωποι των δύο (2) συμβαλλόμενων πλευρών. Το
δανειστικό συμβόλαιο έχει συνήθως προκαθορισμένη μορφή, μπορεί όμως να προσαρμοστεί στις
κατά περίπτωση ανάγκες των δύο (2) μουσείων. Συνήθως περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
● Στοιχεία αναφορικά με το δανεισμό:) αιτία, χρονικό διάστημα, στοιχεία του δανειζόμενου φορέα,
στοιχεία του φορέα δανεισμού, κ.ά..
● Στοιχεία για το μουσειακό αντικείμενο/ έργου τέχνης: αριθμός ταυτότητας, όνομα / τίτλος,
καλλιτέχνης/ κατασκευαστής, σύντομη περιγραφή, ημερομηνία κατασκευής, υλικά, διαστάσεις
(βάρος, αν είναι δυνατόν), φωτογραφίες, κ.ά..
● Στοιχεία για την φροντίδα του μουσειακού αντικειμένου/ έργου τέχνης:
○ Κατάσταση διατήρησης.
○ Απαιτούμενες περιβαλλοντικές συνθήκες παραμονής-διατήρησης του έργου τέχνης
(θερμοκρασία, σχετική υγρασία, ακτινοβολία, αέριου ρύποι). Ο δανειζόμενος εγγυάται ότι οι
περιβαλλοντικές συνθήκες διατήρησης του αντικειμένου στους εκθεσιακούς και
αποθηκευτικούς χώρους, θα είναι κατάλληλες ώστε να μην επιδεινωθεί η κατάσταση
διατήρησής του.

11
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

○ Απαιτούμενες συνθήκες χειρισμού και φροντίδας. Ο δανειζόμενος φορέας θα ακολουθήσει

της υποδείξεις του δανειστή και δεν θα πραγματοποιήσει καμία ενέργεια συντήρησης,
φροντίδας ή καθαρισμού χωρίς τη συναίνεση του δανειστή.
○ Πληροφορίες για τυχών ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή ευαίσθητες περιοχές του έργου τέχνης
(που το προσωπικό του δανειζόμενου πρέπει γνωρίζει και να λάβει υπόψη).
○ Ασφαλιστική αξία.
● Άλλους όρους και προϋποθέσεις του δανεισμού.
○ Συσκευασία και μεταφορά. Ο δανειστής αναφέρει τις προδιαγραφές βάσει των οποίων
επιθυμεί να μεταφερθεί το αντικείμενο, ενώ ο δανειζόμενος οφείλει να εξασφαλίσει την
μεταφορά του αντικειμένου μέσω έμπειρης μεταφορικής εταιρίας στην μεταφορά έργων
τέχνης.
○ Φύλαξη και ασφάλεια (συστήματα συναγερμού, κάμερες ασφαλείας, φυλακτικό προσωπικό,
σύστημα ανίχνευσης εισβολέων, σύστημα πυρανίχνευσης κ.ά.).
○ Κόστος συσκευασίας, μεταφοράς, συντήρησης και ασφάλισης. Ο δανειζόμενος
αναλαμβάνει όλα τα έξοδα φροντίδας του αντικειμένου.
○ Απόδοση ευθυνών σε περίπτωση ατυχήματος. Ο δανειζόμενος φορέας αναλαμβάνει την
ευθύνη σε περίπτωση που το αντικείμενο παρουσιάζει φθορές, κατά την επιστροφή του στο
φορέα δανεισμού (π.χ. ρωγμές, απολεπίσεις, κ.ά).
○ Δικαιώματα χρήσης φωτογραφικού υλικού και υλικού βιντεοσκοπήσεων, πνευματικά
δικαιώματα, αναπαραγωγή αντιτύπων, κ.ά..
● Υπογραφές από τους νόμιμους εκπροσώπους του δανειστής και του δανειζόμενου. Με τον
τρόπο αυτό οι συμβαλλόμενοι φορείς δείχνουν ότι αποδέχονται τους όρους και τις προϋποθέσεις
του συμφωνητικού, ενώ παράλληλα κατοχυρώνονται για τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν.
Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν, όχι μόνο στην εξασφάλιση του δανειστή, αλλά και στην
ασφάλεια των μουσειακών αντικειμένων που σε κάθε περίπτωση αποτελούν κομμάτι της πολιτιστικής
κληρονομιάς.

199Β. Τι γνωρίζετε για τη μέθοδο συσκευασίας με τη μορφή οριζόντιων δίσκων;

Η μέθοδος συσκευασίας με τη μορφή οριζόντιων δίσκων χρησιμοποιείται για τη μεταφορά ή

αποθήκευση επίπεδων έργων, κυρίως πινάκων ζωγραφικής με πλαίσιο ή κορνίζα. Είναι μια μέθοδος
απλή, οικονομική στην κατασκευή της και αρκετά λειτουργική.
Το σύστημα συσκευασίας των οριζόντιων δίσκων είναι συνήθως κατασκευασμένο από
ορισμένα είδη ξυλείας (π.χ. κόντρα πλακέ εξωτερικού χώρου επενδυμένο με ένα φύλλο ABS ή με
μελαμίνη ή formaica) τα οποία επικαλύπτονται με κατάλληλα βερνίκια ή ρητίνες (επικαλυπτικά ξύλου)
και συγκολλούνται (στις ενώσεις του ξύλου) με κατάλληλες κόλλες (π.χ. ακρυλικές) –ώστε να μην
απελευθερώνουν οργανικές πτητικές ουσίες (Volatile Organic Compounds, VOC’s)
Ένα συνηθισμένο κιβώτιο έχει πέντε (5) με έξι (6) δίσκους 12. Το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα
αυξομείωσης των διαστάσεων των δίσκων (συμπίεσης ή επέκτασης των δίσκων) ανάλογα με τις
διαστάσεις του έργου. Σε κάθε περίπτωση, οι δίσκοι σταθεροποιούνται στους εσωτερικούς τοίχους του
κιβωτίου, έτσι ώστε να παρέχεται απορρόφηση των κραδασμών, αποφυγή άσκησης πίεσης-τάσης ή
ενδεχόμενη μετακίνηση που μπορεί να προκαλέσει φθορά στα έργα. Κατά την εφαρμογή του

12 Οι δίσκοι έχουν απόσταση λίγων εκατοστών μεταξύ τους σε ύψος (περίπου 5-10 cm).

12
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

συγκεκριμένου συστήματος, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί ώστε τα έργα να μην πιέζονται. Γι
αυτό, κανονικά πρέπει κάθε έργο να τοποθετείται σε ξεχωριστό δίσκο και παράλληλα, οι διαστάσεις
των έργων να είναι τουλάχιστον λίγο μικρότερες από τις διαστάσεις του δίσκου. Ωστόσο, σε
περίπτωση που τοποθετηθούν παραπάνω από ένα έργα στον ίδιο δίσκο, πρέπει να
χρησιμοποιούνται κατάλληλα υλικά που να διαχωρίζουν και να απομονώνουν το ένα αντικείμενο
από το άλλο (αποφυγή άμεσης επαφής). Τα συγκεκριμένα υλικά πρέπει να είναι αδρανή και σταθερά,
όπως το πολυαιθυλένιο (ethafoam, σε μορφή φιλμ ή αφρού), ο λεπτός μη υφασμένος πολυεστέρα
(holytex), τα αυτοσφραγιζόμενα σακουλάκια πολυαιθυλενίου και το αντιόξινο χαρτί ή χαρτόνι.
Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι ότι (α) οι δίσκοι μπορούν να διαμορφωθούν ώστε να
τοποθετούνται έργα διαφόρων διαστάσεων, (β) τα ίδια κιβώτια μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν
και σε επόμενες μεταφορές, ενώ (γ) αποφεύγονται οι πολλαπλές, χρονοβόρες και πολυδάπανες
ξεχωριστές συσκευασίες.

200Β. Τι πρέπει να προσέχουμε κατά την επιλογή των κατασκευαστικών υλικών (έκθεσης,
συσκευασίας και αποθήκευσης) για μουσειακή χρήση; Να αναφέρετε τις βασικές κατηγορίες των
κατασκευαστικών υλικών, τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τα υλικά αυτά και ποια αντικείμενα
ενδέχεται να επηρεάσουν (ευπαθή).

Τα μουσειακά αντικείμενα πρέπει να προστατεύονται από κάθε είδους φθορά, όπως τριβή,
θραύση, παραμόρφωση, δονήσεις, σκόνη, βιολογική προσβολή, νερό, εξάπλωση φωτιάς, κ.ά.. Στο
πλαίσιο αυτό, πρέπει να επιλέγονται κατασκευαστικά υλικά (έκθεσης, συσκευασίας και αποθήκευσης)
κατάλληλα για μουσειακή χρήση, που να πληρούν όσο το δυνατόν περισσότερες από τις ακόλουθες
προδιαγραφές (ιδιότητες, είδος αλληλεπίδρασης με τα αντικείμενα, είδος προστασίας που παρέχουν):
• Να διατηρούν σταθερές τις μηχανικές, φυσικές και χημικές τους ιδιότητες.
• Να είναι χημικά αδρανή.
• Να μην εκπέμπουν επικίνδυνες πτητικές ουσίες (οξικό οξύ, μυρμηκικό οξύ, φορμαλδεΰδη).
• Να έχουν λεία επιφάνεια για την αποφυγή εκδορών.
• Να είναι ανθεκτικά για να αντέχουν το βάρος των αντικειμένων (να μην παραμορφώνονται από
το βάρος των αντικειμένων).
• Να απορροφούν τους κραδασμούς.
• Να αντέχουν σε διάφορους παράγοντες φθοράς (π.χ. βιολογική προσβολή).
• Να προστατεύουν από τη σκόνη.
• Να είναι συμβατά με τα υλικά κατασκευής των αντικειμένων ως προς τις φυσικές, χημικές και
μηχανικές ιδιότητές τους.
• Να μην είναι ηλεκτροστατικά (προσέλκυση σκόνης).
Μία γενική κατηγοριοποίηση των κατασκευαστικών υλικών μπορεί να είναι η ακόλουθη:
• Μέταλλα.
• Ξύλο και τεχνητή ξυλεία.
• Χαρτιά υφάσματα.
• Κόλλες και συγκολλητικές ταινίες.
• Βερνίκια και χρώματα επικάλυψης.
• Συνθετικές μεμβράνες και αφρώδη ελαστικά.
Σε κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες κατασκευαστικών υλικών μπορούν να ενταχθούν
κατάλληλα και ακατάλληλα υλικά. Η επιλογή ενός ακατάλληλου κατασκευαστικού υλικού μπορεί να
ελλοχεύει σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια των μουσειακών αντικειμένων. Ο μεγαλύτερος

13
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

κίνδυνος από τα κατασκευαστικά υλικά σχετίζεται με την εκπομπή οργανικών αέριων ρύπων
(οργανικών πτητικών ενώσεων, volatile organic compounds – VOC).
Η εκπομπή οργανικών αέριων ρύπων μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τα μέταλλα, το φωτογραφικό
υλικό, το χαρτί, το ύφασμα, ορισμένες φυσικές χρωστικές, το δέρμα, τα ορυκτά, κ.ά.

201Β. Τι γνωρίζετε για τα κιβώτια μεταφοράς έργων τέχνης; Να αναφέρετε συνοπτικά τα υλικά
κατασκευής τους και τις προδιαγραφές που πρέπει να διαθέτουν.

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος συσκευασίας για την μεταφορά των μουσειακών αντικειμένων είναι
μέσα σε ειδικά κιβώτια. Τα κιβώτια μεταφοράς είναι είτε ξύλινα, είτε μεταλλικά (αλουμίνιο).
Τα ξύλινα κιβώτια μεταφοράς πρέπει να είναι καλής ποιότητας και αντοχής. Αποφεύγονται τα
όξινα ξύλα, όπως το έλατο, το πεύκο και γενικά τα κωνοφόρα δέντρα. Προτιμάται συνήθως το κόντρα
πλακέ θαλάσσης, καθώς είναι πιο ανθεκτικό στην υγρασία. Προκειμένου να παρέχεται ασφάλεια από
πυρκαγιά, η εσωτερική πλευρά της επιφάνειας των ξύλων καλύπτεται με ειδική αντιπυρική ουσία, ενώ
η μόνωση από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση λεπτού φύλου
αλουμινίου. Τα κιβώτια πρέπει επίσης να φέρουν σημεία σφράγισης με κλειδαριές ασφαλείας καθώς
και συστήματα απορρόφησης των κραδασμών.
Τα μεταλλικά κιβώτια μεταφοράς και πιο συγκεκριμένα τα κιβώτια από αλουμίνιο, είναι η πιο
ενδεδειγμένη επιλογή. Ωστόσο, εξαιτίας του πολύ υψηλού κόστους κατασκευής τους, η χρήση τους
περιορίζεται συχνά μόνο στην μεταφορά ανεκτίμητης αξίας αντικειμένων που ανήκουν σε μεγάλα
μουσεία. Ένα κιβώτιο μεταφοράς κατασκευασμένο από ενισχυμένο αλουμίνιο έχει αρκετά
πλεονεκτήματα, καθώς παρουσιάζει μεγάλη ανθεκτικότητα στις καταπονήσεις, στις υψηλές
θερμοκρασίες και τη φωτιά (πυρίμαχο υλικό). Σε περιπτώσεις μάλιστα που διαθέτει διπλά τοιχώματα
με μονωτικό υλικό, παρέχει ακόμη μεγαλύτερη προστασία. Με την τοποθέτηση ειδικών ελαστικών
σωμάτων στα σημεία σφράγισης του κιβωτίου, επιτυγχάνεται μια αεροστεγής συσκευασία, επομένως
το κιβώτιο θωρακίζεται απέναντι σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες που είναι δυνατόν να αναπτυχθούν
σε μία πυρκαγιά. Επίσης, η αεροστεγής συσκευασία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την
επίτευξη της ρύθμισης του μικροκλίματος εντός του κιβωτίου, (με τη χρήση ειδικών πυριτικών
αλάτων) ιδιαίτερα όταν μεταφέρονται υλικά ευαίσθητα στις αλλαγές των περιβαλλοντικών
συνθηκών (π.χ. οργανικά υλικά και μέταλλα). Ένα κιβώτιο από αλουμίνιο έχει μικρότερο σχετικά βάρος
από ένα αντίστοιχο κατασκευασμένο από ξύλο. Ένα ακόμα σημαντικό πλεονέκτημα είναι η
δυνατότητα τοποθέτησης ειδικού συστήματος βαλβίδων για την εξισορρόπηση της ατμοσφαιρικής
πίεσης που σημειώνεται κατά την μεταφορά με αεροπλάνο. Τέλος, τα μεταλλικά κιβώτια μπορούν να
επαναχρησιμοποιηθούν αρκετές φορές σε μεταφορές που θα πραγματοποιηθούν στο μέλλον.
Επίσης, στα κιβώτια μεταφοράς με την προσθήκη ειδικών μικροτσίπ είναι εφικτός, τόσο ο
έλεγχος της κατάστασης του αντικειμένου κατά τη διάρκεια της μετακίνησης, όσο και ο εντοπισμός
του κιβωτίου σε περίπτωση που χαθεί κατά την μεταφορά του.

14
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

202Β. Να αναφέρετε είδη των αντικειμένων που μπορούν να αποθηκευτούν σε: (α) συρόμενα και
σταθερά πλαίσια, (β) ράφια και (γ) συρτάρια.

Α) Τα συρόμενα και σταθερά πλαίσια χρησιμοποιούνται κυρίως για ζωγραφικά έργα με κορνίζα (π.χ.
πίνακες ζωγραφικής, φορητές εικόνες, κ.ά.), επίπεδα έργα με κορνίζα (π.χ. σχέδια, χάρτες,
φωτογραφικές εκτυπώσεις, κ.ά.), υφάσματα μεγάλων διαστάσεων (π.χ. χαλιά, ταπισερί).
Περιστασιακά στα συρόμενα και σταθερά πλαίσια μπορούν να τοποθετηθούν τρισδιάστατα μεσαίου
και μικρού μεγέθους αντικείμενα (π.χ. αγαλματίδια). Για τη στήριξη των αντικειμένων στα πλαίσια
χρησιμοποιούνται ειδικά άγκιστρα.

Β) Έργα που φέρουν κορνίζα τοποθετούνται κάθετα σε ράφια που μπορούν να διαμορφωθούν με
την τοποθέτηση ή αφαίρεση κάθετων χωρισμάτων, ανάλογα με τις διαστάσεις των προς
αποθήκευση έργων. Επίπεδα έργα (π.χ. γκραβούρες και σχεδία) τοποθετούνται σε οριζόντια ράφια
που μπορούν να μετακινηθούν προς τα έξω. Μεσαίου μεγέθους και βάρους γλυπτά και
διακοσμητικά αντικείμενα τοποθετούνται σε ράφια με επίστρωση υφάσματος ή λεπτών φύλλων
πολυαιθυλενίου (ethafoam).

Γ) Τα συρτάρια χρησιμοποιούνται για επίπεδα έργα σε χαρτί, υφάσματα, φωτογραφίες, χάρτες και
παρόμοια αντικείμενα, καθώς και για τρισδιάστατα, μικρών διαστάσεων μουσειακά αντικείμενα. Τα
συρτάρια μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν και για την αποθήκευση αντικειμένων τυλιγμένων σε
ρολό (π.χ. υφάσματα).

203Β. Ποιοι γενικοί κανόνες πρέπει να ακολουθούνται κατά τον χειρισμό και την μετακίνηση
μουσειακών αντικειμένων, εντός του μουσείου;

Οι φαινομενικά αθώες πράξεις του χειρισμού και της μετακίνησης ενός αντικειμένου από τη θέση
του (π.χ. από την αποθήκη ενός μουσείου προκειμένου να παρουσιαστεί σε μια έκθεση) μπορούν να
προκαλέσουν πολύ σημαντική φθορά.
Για την αποφυγή φθοράς εξαιτίας της μετακίνησης των αντικειμένων εντός του μουσείου, πρέπει
να τηρούνται ορισμένοι βασικοί κανόνες:
1. Χρήση συγκεκριμένου εξοπλισμού. Αυτός περιλαμβάνει:άνετα ρούχα, αντιολισθητικά παπούτσια
και γάντια (βαμβακερά, χειρουργικά ή νιτριλίου) 13. Επίσης, πρέπει να αποφεύγονται τα
δαχτυλίδια, τα βραχιόλια ή άλλα κοσμήματα (διότι μπορούν π.χ. να χαράξουν ή να σκίσουν ένα
αντικείμενο).
2. Έλεγχος της κατάστασης διατήρησης του αντικειμένου. Όλα τα προς μετακίνηση αντικείμενα
πρέπει να ελέγχονται από συντηρητή αρχαιοτήτων και έργων τέχνης για να διαπιστωθεί αν
«αντέχουν» τη μετακίνηση.
3. Οργάνωση της μετακίνησης. Τα αντικείμενα δεν πρέπει να μετακινούνται εάν δεν έχει από πριν
εξασφαλιστεί νέα, κατάλληλη θέση για την τοποθέτηση τους. Τα αντικείμενα μεγάλου μεγέθους,
βάρους ή/και όγκου πρέπει να μετακινούνται μόνο όταν είμαστε σίγουροι ότι είναι διαθέσιμα
αρκετά άτομα και αφού προηγουμένως έχουμε ελέγξει τη διαδρομή που θα χρησιμοποιηθεί,
ώστε να έχει επιβεβαιωθεί ότι πόρτες, διάδρομοι, κ.ά. διαθέτουν επαρκές διαστάσεις (φάρδος,

13 Σε περιπτώσεις που, για διάφορους λόγους (δερματίτιδα, αλλεργίες), δεν είναι δυνατή η χρήση γαντιών,
ενδείκνυται η χρήση αντισηπτικής λοσιόν

15
 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΩΝ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΈΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ
Κουμαράς Μιχαήλ-Ευάγγελος, Σακκή Ζωή

ύψος) για να περάσουν τα αντικείμενα. Αντικείμενα μεγάλου βάρους, όγκου και ευαισθησίας
είναι προτιμότερο να μεταφέρονται με μηχανικά μέσα, π.χ. καροτσάκια.
4. Αποφυγή κακομεταχείρισης των αντικειμένων. Πριν από κάθε μετακίνηση είναι απαραίτητη η
επισήμανση της καλύτερης θέσης χειρισμού του αντικειμένου. Δεν πρέπει ποτέ να σηκώνουμε
ένα αντικείμενο από τις λαβές ή τον λαιμό του, ενώ πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντα και τα
δύο χέρια (από το πλάι ή από πάνω και από κάτω) για την υποστήριξη του αντικειμένου. Κατά
την μετακίνηση, οι κινήσεις μας πρέπει να είναι ήρεμες και σταθερές. Τέλος, για μεγαλύτερη
ασφάλεια, τα αντικείμενα πρέπει να εδράζονται στο πιο στέρεο και πλατύτερο τμήμα τους.
5. Εκπαίδευση του προσωπικού. Η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού αναφορικά με τους
κανόνες χειρισμού και μετακίνησης των αντικειμένων, εντός του μουσείου, συντελεί στην
ελαχιστοποίηση των κινδύνων που ελλοχεύουν.

Βιβλιογραφία
Ελληνική

Δουλγερίδης, Β. Μ., 2006. Το Μουσείον. Αθήνα: Εκδόσεις Αγγελάκη.

Μπούνια, Α., 2009. Στα παρασκήνια του μουσείου. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Ροβάτσου, Α., 1998. Εισαγωγή στη μουσειακή τεκμηρίωση. Στο: Εγχειρίδιο για την τεκμηρίωση των
λαογραφικών συλλογών. Αθήνα: Ελληνικό Τμήμα του ICOM, σ.11-13.
Σαλή, Τ., 2006. Μουσειολογια 1. Βασικές Αρχές Τήρησης Συλλογών. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Σαλή, Τ., 2006. Μουσειολογία 2. Βασικές Αρχές Έκθεσης Μουσειακών Συλλογών. Αθήνα: Εκδόσεις
Μεταίχμιο.
Σταγώνη, Β., 2004. Ηλεκτρονική καταγραφή μουσειακών αντικειμένων. Τετράδια Μουσειολογίας, 1,
σ.29-32.
Σταματοπούλου, Ε., 2003. Έκθεση και αποθήκευση μουσειακών αντικειμένων. Επιλογή και χρήση
κατάλληλων υλικών. Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 86, σελ.59-63.
Στεφάνου, Γ., 2011. Η Κινητικότητα των Μουσειακών Αντικειμένων: Η Περίπτωση της Ελλάδας. Πάντειο
Πάνεπιστήμιο, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, ΠΜΣ Πολιτιστική Διαχείριση, Μεταπτυχιακή
εργασία.

Ξενόγλωση

Buck, R., Gilmore, J.A., (eds), 1998. The New Museum Rregistration Methods, Washington: American
Association of Museums.
Caring for Cultural Matterials 1. ReCollections: Caring for Collections Across Australia. 1998. Heritage
Collections Council, Australia. (http://amol.org.au)
Fahy, A. (ed.), 1995. Collection Management. London: Routledge.
Matassa, F., 2011. Museum Collections Management. London: Facet publishing.
Rechard, M., Mecklenburg, M., Merill, Ross., 1997. Art in Transit. Handbook for Packing and
Transporting Paintings. Washington: National Gallery of Art
Stolow, N., 1987. Conservation and Exhibitions: Packing, Transport, Storage and Environmental
Considerations. London.

16