(123doc) Bieu Tuong Mot So Loai Vat Trong Tho Nom Nguyen Trai Va Trong CA Dao Nguoi Viet

hãa luËn tèt nghiÖp
Trêng §¹i häc Vinh

Khoa Ng÷ V¨n
------ ------
NguyÔn ThÞ v©n Anh
BiÓu tîng mét sè loµi vËt trong

th¬ n«m NguyÔn tr·i vµ trong ca dao ng-
êi viÖt
Kho¸ luËn tèt nghiÖp

Chuyªn ngµnh: trung ®¹i
Kho¸ häc: 2002 - 2007
Vinh - 2007
------------
SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 1

K
Lêi c¶m ¬n
®Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy, ngoµi sù cè g¾ng cña b¶n th©n, t«i
cßn ®îc sù gióp ®ì tËn tôy, ch©n thµnh, chu ®¸o, nhiÖt t×nh cña thÇy
gi¸o Hoµng Minh §¹o vµ cña çc thÇy c« gi¸o trong tæ v¨n häc ViÖt
Nam trung ®¹i cïng sù ®éng viªn cña b¹n bÌ, ngêi th©n. T«i xin göi
lêi c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn thÇy gi¸o híng dÉn vµ çc thÇy c« gi¸o
cïng tÊt c¶ b¹n bÌ, ngêi th©n cã nhiÒu sù ®éng viªn gióp ®ì ®Ó t«i
hoµn thµnh kho¸ luËn nµy.
Vinh, th¸ng 5 n¨m 2007
sinh Viªn
NguyÔn ThÞ V©n Anh

K
Môc lôc
Néi dung Trang

A. phÇn më ®Çu 1
1. lÝ do chän ®Ò tµi vµ môc ®Ých nghiªn cøu. 1
2. ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2
2.1 ph¹m vi nghiªn cøu. 2
2.2 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 2
3. lÞch sö vÊn ®Ò. 3
B . phÇn néi dung chÝnh 7
Ch¬ng 1: sù hiÖn diÖn cña biÓu tîng mét sè loµi vËt trong Quèc 7
©m thi tËp vµ trong ca dao.
1. Kh¸i niÖm biÓu tîng. 7
2. Kh¶o s¸t, thèng kª sù xuÊt hiÖn cña biÓu tîng con chim vµ con ç 10
trong Quèc ©m thi tËp vµ trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt.
2.1 BiÓu tîng con chim. 10
2.1.1. Trong Quèc ©m thi tËp. 10
2.1.2. Trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt. 14
2.2. BiÓu tîng con ç. 16
2.2.1. Trong Quèc ©m thi tËp. 16
2.2.2. Trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt. 17
3. Mét vµi nhËn xÐt vÒ biÓu tîng chim vµ ç trong Quèc ©m thi tËp 20
vµ trong ca dao ngêi ViÖt.
Ch¬ng 2. Gi¸ trÞ néi dung cña biÓu tîng chim vµ ç trong Quèc 22
©m thi tËp vµ trong ca dao.
1. S¾c th¸i biÓu c¶m cña biÓu tîng con chim. 22
1.1. Trong Quèc ©m thi tËp. 22
1.2. Trong ca dao. 26
2. S¾c th¸i biÓu c¶m cña biÓu tîng con ç. 34
2.1. Trong ca dao. 34
Ch¬ng 3: Gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña biÓu tîng con chim vµ con ç 41
trong Quèc ©m thi tËp vµ trong ca dao.
1. Çch thøc miªu t¶. 41
1.2 .Trong ca dao. 47
2. Sö dông tõ ng÷ ®Ó t¸i hiÖn biÓu tîng con chim vµ con ç. 50

K

2.2 Trong ca dao. 52
C – phÇn kÕt luËn 55
Tµi liÖu tham kh¶o 56
A. PHÇN Më §ÇU
1.LÝ do chän ®Ò tµi vµ môc ®Ých nghiªn cøu

1.1. Trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i vµ trong Kho tµng ca dao ng-
êi ViÖt, h×nh ¶nh çc loµi vËt, nhÊt lµ h×nh ¶nh çc loµi chim, loµi ç xuÊt hiÖn
kh¸ nhiÒu. Çc h×nh ¶nh ®ã ®· ®îc øc trai vµ ngêi d©n lao ®éng sö dông trong
s¸ng t¸c th¬ ca nh lµ nh÷ng biÓu tîng ®Ó béc lé c¶m xóc, t©m tr¹ng; thÓ hiÖn
t©m hån, cèt çch vµ quan niÖm nh©n sinh cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong tõng hoµn
c¶nh cô thÓ. V× thÕ, biÓu tîng çc loµi vËt trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ trong
ca dao ngêi ViÖt ®· thu hót sù chó ý cña mét sè nhµ nghiªn cøu v¨n häc ë níc ta
vµ viÖc t×m hiÓu çc biÓu tîng ®ã ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ (çc thµnh tùu

K
trong lÜnh vùc nghiªn cøu nµy sÏ ®îc tr×nh bµy ë phÇn “LÞch sö vÊn ®Ò” cña
kho¸ luËn).
1.2. §Ó gãp phÇn thÊy râ thªm gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña mét t¸c
phÈm tiªu biÓu trong nÒn v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam vµ cña mét thÓ lo¹i lín
trong v¨n häc d©n gian níc nhµ, trªn c¬ së tiÕp thu thµnh tùu cña nh÷ng ngêi ®i
tríc, chóng t«i tiÕp tôc ®i s©u t×m hiÓu: BiÓu tîng mét sè loµi vËt trong th¬
N«m NguyÔn Tr·i vµ trong ca dao ngêi ViÖt. NÕu vÊn ®Ò nµy ®îc gi¶i quyÕt
mét çch thÊu ®¸o hi väng sÏ ®a ®Õn cho chóng ta çi nh×n toµn diÖn vÒ mét sè
biÓu tîng ®îc dïng kh¸ phæ biÕn, cã dông ý trong th¬ ca cña mét con ngêi cã
tÊm lßng “S¸ng tùa sao khuª” vµ cña nh©n d©n – t¸c gi¶ ch©n chÝnh cña nh÷ng
bµi ca dao ®îc vÝ nh nh÷ng “Hßn ngäc quý”. VÊn ®Ò mµ chóng t«i quan t©m cßn
nh»m chØ ra mèi quan hÖ gi÷a v¨n häc d©n gian víi v¨n häc viÕt qua sù gÆp gì
biÓu tîng mét sè loµi vËt trong nh÷ng t¸c phÈm th¬ ca ®Òu ®îc s¸ng t¸c b»ng
tiÕng níc nhµ.
1.3. NhiÖm vô ®Æt ra cho chóng t«i khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ tr×nh bµy sù
hiÖn diÖn cña biÓu tîng loµi chim vµ loµi ç trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ
trong ca dao ngêi ViÖt. Tõ ®ã, ph©n tÝch, lÝ gi¶i s¾c th¸i biÓu c¶m cña çc biÓu t-
îng ®èi víi viÖc gãp phÇn thÓ hiÖn c¶m xóc, t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh qua
mét sè bµi cô thÓ. H¬n n÷a, trong çi nh×n ®èi s¸nh víi ca dao, biÓu tîng mét sè
loµi vËt trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i cã nh÷ng ®iÓm t¬ng ®ång kh¸c biÖt nh thÕ
nµo?
2.Ph¹m vi vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1.Ph¹m vi nghiªn cøu
Do biÓu tîng çc loµi vËt xuÊt hiÖn trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ trong ca
dao ngêi ViÖt kh¸ nhiÒu cho nªn chóng t«i chØ ®i s©u t×m hiÓu hai biÓu tîng lµ
loµi chim vµ loµi ç. §èi víi th¬ N«m NguyÔn Tr·i, hai biÓu tîng nµy ®îc xem
xÐt ë tÊt c¶ çc môc trong Quèc ©m thi tËp. Cuèn s¸ch ®îc dïng ®Ó t×m hiÓu vÊn
®Ò lµ cuèn NguyÔn Tr·i toµn tËp - nhiÒu t¸c gi¶, NXB KHXH, Hµ Néi - 1976.

K
§èi víi ca dao biÓu tîng loµi chim vµ loµi ç®îc chóng t«i t×m hiÓu trong
cuèn Kho tµng ca dao ngêi ViÖt, NguyÔn Xu©n KÝnh vµ Phan §¨ng NhËt ( chñ
biªn) NXB V¨n ho¸ - th«ng tin, 2001. Cuèn s¸ch nµy cã quy m« ®å sé víi trªn
12 ngh×n bµi ca dao, do ®ã chóng t«i chØ xem xÐt hai biÓu tîng loµi chim vµ loµi
ç trong çc bµi ë ba vÇn ch÷ çi A, B, C. Sè bµi trong ba môc ®ã cã nhiÒu h¬n
mét Ýt so víi sè bµi trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i.
2.2. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
C¨n cø vµo ®èi tîng vµ môc ®Ých nghiªn cøu nh ®· tr×nh bµy ë môc 1, ®Ó
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chóng t«i sö dông çc ph¬ng ph¸p chñ yÕu sau ®©y:
-Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thèng kª ( ph¬ng ph¸p nµy ®îc dïng mét çch triÖt
®Ó trong ch¬ng I cña kho¸ luËn ).
-Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp.
- Ph¬ng ph¸p so s¸nh: gåm so s¸nh lÞch sö vµ so s¸nh lo¹i h×nh ( Nh÷ng ph-
¬ng ph¸p nµy ®îc sö dông trong ch¬ng II vµ ch¬ng III cña kho¸ luËn ).
3. LÞch sö vÊn ®Ò
ViÖc t×m hiÓu biÓu tîng mét sè loµi vËt trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ
trong ca dao ngêi ViÖt tõ tríc tíi nay ë níc ta ®· cã mét sè ngêi ®Ò cËp.
Tríc hÕt, viÖc t×m hiÓu biÓu tîng ®ã trong Quèc ©m thi tËp cã thÓ t×m thÊy
trong çc bµi viÕt cña Xu©n DiÖu, Mai Tr©n, NguyÔn Thiªn Thô, §Æng Thanh
Lª, Hoµi Thanh, TrÇn §×nh Sö…çc bµi viÕt cña çc nhµ nghiªn cøu ®îc kÓ ra
®Òu ®· ®îc tËp hîp vµ in trong cuèn s¸ch: NguyÔn Tr·i vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm
do NguyÔn H÷u S¬n tuyÓn chän vµ giíi thiÖu, NXB gi¸o dôc, 2003. Trong bµi
Quèc ©m thi tËp, t¸c phÈm më ®Çu nÒn th¬ cæ ®iÓn ViÖt Nam, Xu©n DiÖu ®· ®a
ra nh÷ng nhËn xÐt tinh tÕ vÒ t×nh c¶m ®èi víi thiªn nhiªn, trong ®ã cã con chim
vµ con ç cña øc Trai: “ Hån th¬ NguyÔn Tr·i ®èi víi thiªn nhiªn lµ mét hiÖn t-
îng ®Æc biÖt; do b¶n tÝnh cña NguyÔn Tr·i vµ ®ång thêi do t×nh thÕ, hoµn c¶nh
cña NguyÔn Tr·i” [7,tr 593]. Trong bµi viÕt nµy Xu©n DiÖu nãi nhiÒu vÒ t×nh yªu

K
®èi víi cá c©y hoa l¸ cña NguyÔn Tr·i, mµ cha quan t©m nhiÒu tíi loµi chim loµi
ç. Tuy nhiªn, ®©y ®ã còng cã nh÷ng chç t¸c gi¶ so s¸nh çch thÓ hiÖn h×nh ¶nh
con chim trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i víi NguyÔn BØnh Khiªm ( cô thÓ lµ con
chim phîng) ®Ó rót ra kÕt luËn: “Tµi th¬ cña Hanh Phñ (tªn tù cña NguyÔn BØnh
Khiªm) ph¶i nhêng bíc cho tµi th¬ cña øc Trai” [7, tr 593].
Trong bµi T×nh yªu thiªn nhiªn trong th¬ NguyÔn Tr·i, Mai Tr©n – t¸c
gi¶ cña bµi b¸o, sau khi kh¼ng ®Þnh: “øc Trai chñ yÕu lµ nhµ th¬ cña thiªn
nhiªn” ®· tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ x¸c ®¸ng vÒ nÐt ®Æc s¾c ë nh÷ng bµi th¬ viÕt
vÒ c¶nh vËt trong Quèc ©m thi tËp: “c¶nh vËt thiªn nhiªn víi nhµ th¬ lµ b¹n bÌ,
lµ thÇy trß, cã khi lµ con çi víi çi nghÜa th©n yªu, th¾m thiÕt nhÊt cña nã” [7, tr
650]. §Ó chøng minh cho lêi nhËn xÐt ®ã, Mai Tr©n ®· dÉn mét sè c©u cã h×nh
¶nh chim vµ ç trong Quèc ©m thi tËp nh: Kh¸ch ®Õn, chim mõng hoa xÈy
®éng hoÆc Tr× tham, nguyÖt hiÖn ch¨ng bu«ng ç.
NguyÔn Thiªn Thô víi bµi Thiªn nhiªn trong th¬ NguyÔn Tr·i, b»ng mét
sè cø liÖu lÊy tõ Quèc ©m thi tËp ®· kh¸i qu¸t thµnh 4 ®Ò môc nh lµ nh÷ng
nguån c¶m høng cña øc Trai ®èi víi c¶nh vËt: “Thiªn nhiªn, nguån mü c¶m”;
“Thiªn nhiªn, ngêi b¹n cña thi nh©n”; “Thiªn nhiªn, biÓu tîng cña ch©n - thiÖn
– mü”; “Thiªn nhiªn vµ thêi gian”. Trong 4 môc ®ã, ®¸ng lu ý nhÊt lµ môc:
“Thiªn nhiªn biÓu tîng cña ch©n - thiÖn - mü”. Víi môc nµy, t¸c gi¶ bµi b¸o ®·
nªu bËt nÐt ý nghÜa cña h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn trong Quèc ©m thi tËp, trong
®ã cã h×nh ¶nh cña mét sè loµi vËt nh con chim vµ con ç. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh
nh÷ng h×nh ¶nh ®ã ®· trë thµnh nh÷ng biÓu tîng t¹o nªn sù ¸m ¶nh ®èi víi ngêi
thëng thøc th¬ N«m cña øc Trai.
§Æc biÖt, trong bµi NguyÔn Tr·i vµ ®Ò tµi thiªn nhiªn trong dßng v¨n häc
yªu níc ViÖt Nam, §Æng Thanh Lª ®· chØ ra nh÷ng nÐt ®éc ®¸o ë nh÷ng bµi th¬
viÕt vÒ ®Ò tµi nµy cña øc Trai: “ChiÒu s©u cña sù kh¸m ph¸ ngo¹i giíi trong th¬
NguyÔn Tr·i biÓu hiÖn chñ yÕu ë nÐt b×nh dÞ, méc m¹c, g¾n bã chÆt chÏ víi ®êi

K
sèng lao ®éng s¶n xuÊt nãi trªn vµ g¾n bã chÆt chÏ víi cuéc sèng, t©m hån d©n
téc” [7, tr 695] . Kh«ng nh÷ng thÕ, t¸c gi¶ bµi b¸o cßn nhÊn m¹nh mét lÇn n÷a
vÒ tÝnh d©n téc trong th¬ NguyÔn Tr·i khi viÕt vÒ ®Ò tµi thiªn nhiªn: “ChÝnh xuÊt
ph¸t tõ t×nh c¶m d©n téc ®Ñp ®Ï Êy, ®Ò tµi thiªn nhiªn cña NguyÔn Tr·i ®· cã
phÇn nµo tho¸t ly nguån c¶m høng s¸ch vë ®Ó híng tíi nh÷ng ®Ò tµi, h×nh tîng
thiªn nhiªn ch©n thùc, sinh ®éng, gÇn gòi víi t©m hån d©n téc, t¹o nªn nh÷ng
bøc tranh thiªn nhiªn ®Çy chÊt th¬ vµ chÊt thùc nãi trªn” [7, tr 696].
Nh vËy, biÓu tîng mét sè loµi vËt trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i qua çc bµi
®· ®îc dÉn ra Ýt hay nhiÒu ®Òu ®· ®îc nãi tíi vµ nh÷ng biÓu tîng ®ã ®îc nh×n
nhËn, ®¸nh gi¸ trong tæng thÓ nh÷ng bµi b¾t nguån tõ c¶m høng ®èi víi thiªn
nhiªn cña øc Trai. Bµi viÕt cña §Æng Thanh Lª ®· chó ý nh÷ng nÐt gÇn gòi gi÷a
®Ò tµi thiªn nhiªn trong th¬ NguyÔn Tr·i víi ®Ò tµi Êy trong v¨n häc d©n gian.
§èi víi ca dao ngêi ViÖt viÖc t×m hiÓu biÓu tîng mét sè loµi vËt trong thÓ
lo¹i nµy cã thÓ dÔ dµng b¾t gÆp trong çc c«ng tr×nh cña NguyÔn Xu©n KÝnh, Vò
Ngäc Phan, Hoµng TiÕn Tùu, TriÒu Nguyªn, §ç ThÞ Hoµ…
Trong cuèn Thi ph¸p ca dao, NXB KHXH, 2006, NguyÔn Xu©n KÝnh
dµnh h¼n mét ch¬ng víi tiªu ®Ò “Mét så biÓu tîng, h×nh ¶nh” ®Ó ®i s©u ph©n
tÝch, lÝ gi¶i biÓu tîng con cß, con bèng trong ca dao ngêi ViÖt (Tõ tr 336 –
350). Trong ch¬ng nµy t¸c gi¶ cuèn s¸ch ®· ®ång t×nh víi nh÷ng nhËn ®Þnh cña
Vò Ngäc Phan ®· tõng ®îc tr×nh bµy trong cuèn tôc ng÷, ca dao d©n ca ViÖt
Nam: “Mét ®Æc ®iÓm trong t duy h×nh tîng cña ngêi ViÖt Nam vÒ cuéc ®êi: §êi
ngêi víi ®êi con cß vµ con bèng” [3,tr 350]. PhÇn cuèi cña ch¬ng VII, NguyÔn
Xu©n KÝnh ®· dµnh kho¶ng 5 trang ®Ó tr×nh bµy: “Sù kh¸c nhau gi÷a d©n gian vµ
b¸c häc trong ý nghÜa cña 1 sè biÓu tîng ®éng vËt” [3, tr 350]. Trong phÇn nµy,
t¸c gi¶ ®· cã nh÷ng nhËn xÐt kh¸ tinh tÕ: “Trong quan niÖm b¸c häc, lóc ®Çu ph-
îng còng lµ biÓu tîng cña nhµ vua… vÒ sau phîng ®îc dïng víi nghÜa phæ biÕn
tîng trng cho nh÷ng ngêi phô n÷ quyÒn quý… cßn ë ca dao loan( chim phîng
trèng), phîng (chim phîng m¸i) lµ nh÷ng ®«i b¹n t×nh” [3, tr 352].

K
Hoµng TiÕn Tùu víi cuèn B×nh gi¶ng ca dao, NXB gi¸o dôc, 1992, tuy chØ
míi dõng l¹i ë møc ®é thÈm b×nh nhng còng ®· dµnh nh÷ng trang viÕt cho biÓu
tëng con cß vµ con bèng trong ca dao ngêi ViÖt. Theo t¸c gi¶, h×nh ¶nh hai con
vËt ®ã qua mét sè bµi cô thÓ nh: Con cß mµ ®i ¨n ®ªm, Çi bèng ®i chî CÇu
N«m … ®Òu lµ biÓu tîng tîng trng cuéc ®êi vµ phÈm chÊt cña ngêi lao ®éng.
Ngoµi ra, trong sè bµi ®¨ng t¶i trªn T¹p chÝ V¨n ho¸ d©n gian vµ Nguån s¸ng
d©n gian, çc t¸c gi¶ TriÒu Nguyªn, §ç ThÞ Hoµ ®· trùc tiÕp ®Ò cËp tíi nh÷ng
h×nh ¶nh con chim vµ con ç nh lµ nh÷ng biÓu tîng næi bËt trong ca dao. TriÒu
Nguyªn víi bµi VÒ biÓu tîng con chim quyªn trong ca dao, v¨n ho¸ d©n gian,
sè 3, 1997, trang 96. Cho r»ng: “ Mét biÓu tîng dïng ®Ó chØ con ngêi, tríc hÕt
ph¶i ®îc con ngêi yªu quý. Con chim quyªn còng vËy” [5, tr 100]. §ç ThÞ Hoµ
víi bµi Vµi nÐt vÒ h×nh ¶nh con ç trong kho tµng ca dao ngêi ViÖt, Nguån
s¸ng d©n gian, sè 3, 2006, tr 38, còng cho r»ng: H×nh ¶nh con ç võa cã ý nghÜa
t¶ thùc võa cã ý nghÜa tîng trng. Theo t¸c gi¶: “H×nh tîng con ç ®i vµo ca dao
®· thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi thÕ giíi loµi vËt trong sù giao c¶m
g¾n bã mËt thiÕt” [1, tr 40].
TÊt c¶ çc bµi viÕt ®Òu ®iÓm qua ë trªn, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, Ýt hay nhiÒu
®Òu ®· chó ý ®Õn biÓu tîng mét sè loµi vËt trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ trong
ca dao ngêi ViÖt. Çc nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña çc nhµ nghiªn cøu ®Òu lµ nh÷ng
gîi ý thiÕt thùc, bæ Ých ®Ó gióp chóng t«i tiÕp tôc ®i s©u t×m hiÓu ®Ò tµi nµy.

K
B. PHÇN Néi dung chÝnh

Ch¬ng i
sù hiÖn diÖn cña BIÓU T¦îng mét sè loµi vËt trong
"Quèc ©m thi tËp" vµ trong ca dao.
1.Kh¸i niÖm biÓu tîng

Trong cuèn Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §µ N½ng - 2001, kh¸i niÖm nµy ®-
îc giíi thuyÕt nh sau:
"BiÓu tîng: 1.H×nh ¶nh tîng trng. Chim bå c©u lµ biÓu tîng cña hßa b×nh.2.
(c.h.m), h×nh thøc cña nhËn thøc, cao h¬n c¶m gi¸c, cho ta h×nh ¶nh cña sù vËt
cßn gi÷ l¹i trong ®Çu ãc sau khi t¸c ®éng cña sù vËt vµo gi¸c quan ®· chÊm
døt.3.(c.h.m) kÝ hiÖu b»ng h×nh ®å häa trªn mµn h×nh m¸y tÝnh, ngêi sö dông
m¸y cã thÓ dïng con chuét trá vµo ®Êy ®Ó chän mét thao t¸c hoÆc mét øng dông
phÇn mÒm nµo ®ã" ( trang 66-67 ). Víi sù giíi thuyÕt ®ã, biÓu tîng lµ kh¸i
niÖm thuéc lÜnh vùc t©m lÝ, ®îc t¹o ra bëi sù tri gi¸c h×nh ¶nh. C¬ së ®Ó t¹o nªn
biÓu tîng chÝnh lµ h×nh ¶nh. Trong lÜnh vùc v¨n häc, kh¸i niÖm nµy ®· ®îc çc
nhµ nghiªn cøu sö dông ®Ó t×m hiÓu çc hiÖn tîng ®éc ®¸o c¶ trong v¨n häc d©n

K
gian vµ v¨n häc viÕt. Mét sè nhµ nghiªn cøu v¨n häc, nhµ ng«n ng÷ häc ®· tr×nh
bµy râ thªm kh¸i niÖm biÓu tîng ë çc bµi viÕt:
- Trong cuèn V¨n häc d©n gian - nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu Bïi M¹nh
NhÞ (chñ biªn) - NXB gi¸o dôc 2003, ë bµi “T×m hiÓu nguån gèc biÓu tîng trong
ca dao ViÖt Nam” NguyÔn ThÞ Ngäc §iÖp ®· ®a ra kh¸i niÖm biÓu tîng nh sau:
BiÓu tîng lµ mét yÕu tè quan träng trong thi ph¸p v¨n häc d©n gian nãi
chung vµ ca dao nãi riªng. §ã lµ mét lo¹i h×nh tîng Èn dô, ®îc t¹o nªn b»ng
ng«n ng÷, rÊt phong phó vÒ kh¶ n¨ng biÓu c¶m, mang ®Ëm ®µ tÝnh d©n téc.
VËy chóng ta cã thÓ nãi r»ng: “BiÓu tîng lµ mét sù vËt mang tÝnh chÊt
th«ng ®iÖp ®îc dïng ®Ó chØ ra mét çi ë bªn ngoµi nã, theo mét quan hÖ íc lÖ
gi÷a sù vËt trong th«ng ®iÖp vµ sù vËt ë bªn ngoµi. Nãi kh¸c ®i, "biÓu tîng"
chÝnh lµ çi nh×n thÊy ®îc mang mét kÝ hiÖu dÉn ta ®Õn çi kh«ng nh×n thÊy ®îc.
BiÓu tîng lµ “vËt m«i giíi gióp ta tri gi¸c çi bÊt kh¶ tri gi¸c”. BiÓu tîng lµ ng«n
ng÷ cña çi bÊt kh¶ tri gi¸c (kh«ng tr«ng thÊy, kh«ng nghe thÊy, kh«ng sê mã
thÊy...).
Thêi xa xa, kh¸i niÖm biÓu tîng ®îc dïng ®Ó chØ mét vËt ®îc c¾t lµm ®«i
nh: m¶nh sø, gç, kim lo¹i... Hai ngêi (chñ - kh¸ch, ngêi cho vay - ngêi vay, hai
kÎ hµnh h¬ng, hai ngêi s¾p chia tay nhau l©u dµi...) mçi bªn gi÷ mét phÇn. Sau
nµy, r¸p hai m¶nh l¹i víi nhau, hä sÏ nhËn ra mèi d©y liªn hÖ nµy tríc:"BiÓu t-
îng chia ra vµ kÕt l¹i víi nhau, nã chøa ®ùng ý tëng ph©n li vµ t¸i hîp. Mäi biÓu
tîng ®Òu chøa ®ùng dÊu hiÖu bÞ ®Ëp vì. ý nghÜa cña biÓu tîng béc lé ra trong
çi võa lµ g·y vì, võa lµ nèi kÕt nh÷ng phÇn cña nã bÞ vì ra". VÒ sau, biÓu tîng
®îc hiÓu nh lµ nh÷ng h×nh ¶nh tîng trng, ®îc c¶ mét céng ®ång d©n téc ( cã khi
réng h¬n d©n téc) cïng chÊp nhËn vµ sö dông réng r·i trong mét thêi gian l©u
dµi.
BiÓu tîng nghÖ thuËt bao gåm mäi d¹ng thøc h×nh ¶nh, tÜnh còng nh ®éng,
vµ nh÷ng biÓu tîng nµy cã thÓ ®îc t¹o nªn tõ çc lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c
nhau: héi häa, ®iªu kh¾c, kiÕn tróc, s©n khÊu, ®iÖn ¶nh... §iÒu nµy còng cã

K
nghÜa lµ biÓu tîng cã thÓ ®îc h×nh thµnh bëi nh÷ng chÊt liÖu kh¸c nhau: mµu
s¾c, ®êng nÐt, h×nh khèi, ®iÖu bé, ®éng t¸c cña con ngêi... Trong v¨n häc, chÊt
liÖu ®Ó x©y dùng nªn biÓu tîng lµ ng«n ng÷: ng«n ng÷ nãi chung vµ ng«n ng÷
viÕt. Víi ca dao, kh«ng cã ng«n ng÷ th× kh«ng cã biÓu tîng" [4- tr 328].
XÐt vÒ mÆt kÝ hiÖu häc, biÓu tîng ca dao chÝnh lµ nh÷ng kÝ hiÖu, hay nãi
®óng h¬n, lµ nh÷ng siªu kÝ hiÖu ( tøc lµ kÝ hiÖu cña kÝ hiÖu). Tríc hÕt toµn bé hÖ
thèng ng«n ng÷ cña mét d©n téc lµ hÖ thèng kÝ hiÖu. Mçi kÝ hiÖu cã hai mÆt: çi
biÓu ®¹t vµ çi ®îc biÓu ®¹t, liªn hÖ víi nhau qua mét quan hÖ vâ ®o¸n. Çi biÓu
®¹t (cb®) lµ mÆt vËt chÊt cña kÝ hiÖu, nghe ®îc, nh×n ®îc. Cßn çi ®îc biÓu ®¹t
(c®b®) lµ mÆt tinh thÇn, im lÆng ë bªn trong. Çi biÓu ®¹t ®ãng vai trß biÓu
hiÖn (còng nh h×nh thøc), qua ®ã çi ®îc biÓu ®¹t béc lé ra ngoµi (còng nh néi
dung). C¶ hai mÆt nµy ®Òu quan träng, quan hÖ kh¨ng khÝt nh "hai anh em dÝnh
lng nhau"[9 - tr 35]. Tõ trong hÖ thèng ký hiÖu võa nªu l¹i cã nh÷ng thµnh tè ®-
îc dïng lµm ký hiÖu lÇn thø hai ®Ó chØ ra mét ý nghÜa nµo ®ã ë bªn ngoµi nã
(mµ mäi ngêi ®· quy íc víi nhau). Lóc nµy, ta cã nh÷ng biÓu tîng v¨n häc.
VÝ dô: Trong c©u ca dao:
Níc trong ç léi thÊy vi,
Anh c©u kh«ng ®îc còng v× sãng xao.
Tõ çch hiÓu vÒ biÓu tîng v¨n häc, ta cã thÓ lËp nªn s¬ ®å sau ®Ó hiÓu vÒ biÓu t-
îng trong ca dao :
CB§
( tiÕng ç ) CB§' (ç)
cb®(h×nh thøc)
c®b® c®b®'(ngêi con g¸i
(con ç ) trong t×nh yªu)
Chóng ta xÐt vÒ mÆt tu tõ häc, biÓu tîng lµ nh÷ng h×nh tîng Èn dô, hay
nh÷ng tîng trng. Ngêi ta quy íc ngÇm víi nhau: tõ ng÷ nµy cã thÓ ®îc dïng ®Ó
biÓu thÞ mét ®èi tîng kh¸c ngoµi çc néi dung ng÷ nghÜa th«ng thêng cña nã.

K
Trong ca dao, biÓu tîng chñ yÕu ®îc t¹o nªn bëi çc biÖn ph¸p tu tõ: Èn dô, so
s¸nh, ®Ò dô, ho¸n dô. Nh÷ng h×nh ¶nh ®îc sö dông trong çc phÐp tu tõ nµy xuÊt
hiÖn nhiÒu ®Õn møc khi tho¸t khái çc v¨n c¶nh cô thÓ, ngêi ta vÉn c¶m nhËn ®-
îc ý nghÜa biÓu trng cña chóng, lóc ®ã, ta cã çc biÓu tîng.
- Hay trong cuèn Thi ph¸p ca dao - NXB KHXH, Hµ Néi 2006, NguyÔn
Xu©n KÝnh cã ®a ra kh¸i niÖm biÓu tîng:
"BiÓu tîng ®îc h×nh thµnh trong mét qu¸ tr×nh l©u dµi, cã tÝnh íc lÖ vµ bÒn
v÷ng. BiÓu tîng lµ çi nh×n thÊy ®îc mang mét ký hiÖu dÉn ta ®Õn çi kh«ng
nh×n thÊy ®îc. BiÓu tîng lµ vËt m«i giíi gióp ta tri gi¸c çi bÊt kh¶ tri
gi¸c ...biÓu tîng ®îc hiÓu nh lµ nh÷ng h×nh ¶nh tîng trng, ®îc c¶ céng ®ång d©n
téc chÊp nhËn vµ sö dông réng r¶i trong mét thêi gian l©u dµi. NghÜa cña biÓu t-
îng phong phó, nhiÒu tÇng bËc, Èn kÝn bªn trong nhiÒu khi khã n¾m b¾t.
BiÓu tîng thÓ hiÖn quan niÖm thÈm mÜ, t tëng cña tõng nhãm t¸c gi¶ (cã
khi cña riªng mét t¸c gi¶), tõng thêi ®¹i, tõng d©n téc vµ tõng khu vùc c tró.
Trong çc t¸c phÈm v¨n häc, ®Ó t¹o nªn biÓu tîng, nghÜa ®en, biÓu tîng cña
çc tõ ng÷ sÏ kh«ng ®îc khai th¸c; ë ®©y chñ yÕu nghÜa biÓu c¶m, nghÜa bãng
cña ng«n ng÷ sÏ ph¸t huy t¸c dông.
Tõ nhiÒu h×nh ¶nh sÏ dÉn ®Õn biÓu tîng, nhng kh«ng ph¶i cø trêng hîp nµo
cã h×nh ¶nh lµ còng cã biÓu tîng” [3 – tr 310].
2.Kh¶o s¸t, thèng kª sù xuÊt hiÖn cña biÓu tîng con chim vµ
con ç trong Quèc ©m thi tËp vµ trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt
2.1. BiÓu tîng con chim
2.1.1. Trong Quèc ©m thi tËp
Qua sù kh¶o s¸t, thèng kª 254 bµi th¬ N«m trong Quèc ©m thi tËp cña
NguyÔn Tr·i, chóng t«i thÊy cã çc loµi chim: cß, h¹c, Ðn, diÒu, phîng, khíu, ¸c
(mÆt trêi). Ngoµi çc loµi chim cã tªn cô thÓ ®ã, cßn cã sù xuÊt hiÖn cña loµi
chim nãi chung víi çc tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña nã (sÏ ®îc tr×nh bµy râ ë ch¬ng
III cña kho¸ luËn nµy). BiÓu tîng con chim trong Quèc ©m thi tËp ®îc t¸c gi¶

K
nãi tíi trong 26 bµi th¬, chiÕm tØ lÖ trªn 10% (26/254 bµi). Nh vËy, kho¶ng h¬n
10 bµi trong tËp th¬ nµy l¹i cã biÓu tîng con chim xuÊt hiÖn. Cô thÓ lµ:
- Con chim h¹c:
Ch¼ng h¹n:
Rïa n»m, h¹c lÈn nªn bÇy b¹n
ñ Êp cïng ta lµm çi con.
(Ng«n chÝ- bµi 10)
HoÆc:
ThÒ cïng vîn h¹c trong hai Êy,
ThÊy cã ai han chí ®·i ®»ng.
(M¹n thuËt - bµi 1)
Hay:
Viªn h¹c ®µ quen b¹n dËt d©n,
H¸i cóc ¬ng lan h¬ng bÐn ¸o.
(ThuËt høng - bµi 15)
Non quª ngµy nä chiªm bao thÊy,
Viªn h¹c ch¨ng hên l¹i nh÷ng th¬ng.
(Tù th¸n - bµi 1)
Ngoµi ra h×nh ¶nh con h¹c cßn ®îc xuÊt hiÖn trong bµi L·o h¹c:
NgÉm hay sù thÕ nhÑ b»ng l«ng,
¡n uèng ch¼ng nµi bãng VÖ c«ng
LÇu nguyÖt ®· quen tiªn thæi ®Þch,
Non xu©n tõng b¹n kh¸ch ¨n th«ng
Çnh x©m b¹ch tuyÕt mêi ph©n b¹c,
§Ønh nhuém ®an sa chÝn chuyÒn hång
Ngh×n dÆm trêi dÇu ®ñng ®Ønh,
Kham cêi anh vò mÆc chng l«ng.

K
- Con cß:
Chim kªu hoa në ngµy xu©n tÜnh,
H¬ng lôn cê tµn tiÖc kh¸ch th«i.
(Ng«n chÝ - bµi 2)
- Con ¸c:
Ngßi thuë triÒu cêng chê nguyÖt mäc,
C©y khi ¸c lÆn ríc chim vÒ.
- Con diÒu, con phîng:
Phîng nh÷ng tiÕc cao, diÒu h·y liÖng
Hoa th× hay hÐo, cá thêng t¬i.
(Tù thuËt- bµi 9)
Hay Bµnh ®îc th¬ng tha con t¹o ho¸
DiÒu bay ç nh¶y ®¹o tù nhiªn.
( Tù th¸n - bµi 33)
- Con khíu:
Hïm oai mu«ng m¹nh cßn n»m còi,
Khíu hãt chim kh«n ph¶i ë lång.
( Tù giíi )
Nh chóng ta ®· biÕt, trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i çc bµi th¬
®îc chia lµm bèn m«n lo¹i ®ã lµ: (v« ®Ò, thêi lÖnh m«n, hoa méc m«n, cÇm thó
m«n). Trong mçi m«n lo¹i cã nhiÒu ®Ò môc. Mét ®Ò môc cã thÓ chØ gåm mét bµi
th¬, nhng cã ®Ò môc l¹i gåm mét chïm th¬. Ch¼ng h¹n nh ®Ò môc, Ng«n chÝ cã
21 bµi; ®Ò môc M¹n thuËt cã 14 bµi. Trong çc chïm th¬ N«m th× môc B¶o
kÝnh c¶nh giíi lµ nhiÒu h¬n c¶ víi 61 bµi vµ môc thø hai lµ Tù th¸n víi 41 bµi.
Trong tÊt c¶ çc ®Ò môc trªn, ta thÊy cã nh÷ng môc xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh
¶nh çc loµi chim. Cô thÓ lµ:
ë môc Ng«n chÝ cã 5 bµi, trong ®ã h×nh ¶nh çc loµi chim xuÊt hiÖn 6 lÇn:

K
- Chim kªu hoa në ngµy xu©n tÜnh,

(bµi 1)
- C©y côm chåi cµnh chim kÕt tæ.
( bµi 10)
- Am rîp chim kªu hoa xÈy ®éng.
( bµi 16)
- Ngµy v¾ng chim kªu cuèi khãm hoa.
(bµi 17)
- Rïa n»m, h¹c lÈn nªn bÇy b¹n.
( bµi 20)
ë môc M¹n thuËt h×nh ¶nh loµi chim xuÊt hiÖn 4 lÇn:
- ThÒ cïng vîn h¹c trong hai Êy.
( bµi 1)
- Tr«ng thÕ giíi phót chim bay.
( bµi 4)
- Rõng tiÕc chim vÒ ng¹i ph¸t c©y.
( bµi 6)
- Chim kªu ç léi yªn ®ßi phËn.
( bµi 7)
Môc Tù th¸n h×nh ¶nh con chim xuÊt hiÖn 8 lÇn:
- viªn h¹c ch¨ng hên l¹i nh÷ng th¬ng.
( bµi 1)
- c©y khi ¸c lÆn ríc chim vÒ.
( bµi 18)
- chim b¾t trong rõng, ç b¾t ao.

K
( bµi 19)
- tèi ríc chim vÒ mùa l¹c ngµn.
( bµi 25)
- song v¾ng chim phµm chöa tíi kªu.
( bµi 35)
- chim cã miÖng kªu ©u l¹i ngËm.
( bµi 38 )
- mõng cïng viªn h¹c quen lßng th¾m.
( bµi 39 )
- vên qu¹nh dÇu chim kªu hãt.
( bµi 40)
Trong môc Tù thuËt h×nh ¶nh chim xuÊt hiÖn 3 lÇn:
- lång chim, ao ç tõ lµm kh¸ch.
( bµi 7 )
- rñ vîn h¹c xin ph¬ng gi¶i tôc.
( bµi 8 )
- phîng nh÷ng tiÕc cao diÒu h·y liÖng.
( bµi 9 )
Trong môc B¶o kÝnh c¶nh giíi h×nh ¶nh chim xuÊt hiÖn 4 lÇn:
- c©y tÜnh xu©n vÒ rîp bãng xu©n.
( bµi 38 )…
Môc Tù giíi
- khíu hãt chim kh«n ph¶i ë lång.
Cuèi cïng lµ bµi L·o h¹c kh«ng n»m trong môc nµo.
2.1.2.Trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt:

K
Tõ xa ®Õn nay, ca dao d©n ca lµ n¬i thÓ hiÖn, göi g¾m nh÷ng t×nh c¶m,
nh÷ng kh¸t väng íc m¬ cña ngêi d©n lao ®éng. Ngoµi viÖc sö dông çc biÓu t-
îng, h×nh ¶nh nh: tr¨ng, sao, m©y, giã; hay ¸o, kh¨n; hay thuyÒn, bÕn hoÆc s©n
®×nh, bÕn níc, c©y ®a... ®Ó so s¸nh, tîng trng cho t×nh c¶m, t×nh yªu løa ®«i, t×nh
yªu quª h¬ng ®Êt níc cña ngêi d©n lao ®éng th× biÓu tîng çc loµi chim xuÊt
hiÖn kh¸ nhiÒu trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt.
Sau khi kh¶o s¸t, thèng kª tõ môc "A" ®Õn môc "C" trong cuèn Kho tµng
ca dao ngêi viÖt, ta thÊy h×nh ¶nh çc loµi chim ®îc xuÊt hiÖn nhiÒu trong çc
môc. Cô thÓ lµ :
- ë môc "A" cã 12 bµi xuÊt hiÖn h×nh ¶nh çc loµi chim. Bao gåm çc loµi
nh: Chim xanh, chim qu¹, chim s¸o, chim Ðn, chim nh¹n, chim phông (phîng),
có. Trong ®ã loµi chim nh¹n, loµi chim Ðn ®îc xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt (2 lÇn ).
- ë môc "B " cã 18 bµi ca dao xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh ¶nh çc loµi chim, bao
gåm çc loµi chim nh: chim qu¹, chim chÝch, chim bå c©u, chim kh«n, chim
oanh, b×m bÞp, có, chim nh¹n, chim ®iÓu, cß, chim ®ç quyªn, chim ri, chim bå
n«ng, chim s¸o, chim phîng, chim Ðn,... trong ®ã loµi chim xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt
lµ chim nh¹n, chim quyªn, chim bå c©u (2 lÇn ).
- ë môc “c” cã 182 bµi ca dao xuÊt hiÖn h×nh ¶nh çc loµi chim, trong ®ã
chim quyªn xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt (18 lÇn) vµ cß ( 27 lÇn). trong 182 bµi ë môc
"c" nµy chóng t«i kh¶o s¸t, thèng kª thÊy bao gåm çc loµi chim: chim cu cu,
qu¹, cuèc, cß, chim quyªn, chim bÞp, qu¹ ®en, chim h¹c, chim nh¹n, c«ng, chim
cu, chim chÝch, chim sÎ, chim chµo mµo, chim xanh, chim tr¾ng, chim phîng
hoµng, chim kh«n, chim ®iÓu, chim ®a, chim chÌo bÎo, chim chiÒn chiÖn, chim
chÝch choÌ, ch×a v«i, chim chÝch, chim loan, chim phîng, chim có, chim quúnh,
chim liÔu, chim gµ, chim bay, chim vÞt, chim Ðn, b×m bÞp.
Ngoµi ra ë çc môc kh¸c cßn xuÊt hiÖn çc loµi chim nhng tÇn sè xuÊt hiÖn
kh«ng nhiÒu.

K
2.2. BiÓu tîng con ç

2.2.1. Trong Quèc ©m thi tËp
Sau khi kh¶o s¸t thèng kª 254 bµi th¬ N«m cña NguyÔn Tr·i, chóng t«i
thÊy cã 15 bµi t¸c gi¶ sö dông h×nh ¶nh con ç, chiÕm tû lÖ gÇn 6 % (15/254 bµi
). cô thÓ lµ:
- Ao quang mÊu Êu ç lªn bÇy.
(ng«n chÝ - bµi 10 )
- Tr× tham nguyÖt hiÖn ch¼ng bu«ng ç.
( M¹n thuËt - bµi 6)
- Chim kªu ç léi yªn ®ßi phËn.
( M¹n thuËt - bµi 7 )
- Quª cò nhµ ta thiÕu cöa nµo
Rau trong néi, ç trong ao.
( M¹n thuËt - bµi 13 )
- b¹n chóng th»ng chµi ch¾c ç t¬i.
(tù th¸n - bµi 6 )
- Chim b¾t trong rõng, ç b¾t ao.
(tù th¸n - bµi 19)
- ph¬ ph¬ ®Çu b¹c «ng c©u ç.
(tù th¸n - bµi 31)
- DiÒu bay ç nh¶y ®¹o tù nhiªn.
(tù th¸n - bµi 33 )
- Lång chim ao ç tõ lµm kh¸ch.
(Tù thuËt - bµi 7)

K
- Lßng hiÕu sinh nhiÒu, ç ng¹i c©u.

(tù thuËt- bµi 10 )
- N»m cã chiÕu ch¨n cho Êm ¸p,
¨n th× canh ç chí kh« khan.
(B¶o kÝnh c¶nh giíi - bµi 7 )
- Díi t¹c nªn ao chÝn khóc
Trong nu«i ®îc ç ngh×n ®Çu.
(b¶o kÝnh c¶nh giíi - bµi 27)
- LÎ cã chim bay cïng ç nh¶y.
(Thñy thiªn nhÊt s¾c )
nh ®· kh¶o s¸t, thèng kª trªn, chóng t«i thÊy ë môc B¶o kÝnh c¶nh giíi cã
5 lÇn xuÊt hiÖn biÓu tîng loµi ç.
Môc Tù thuËt cã 2 lÇn xuÊt hiÖn biÓu tîng loµi ç.
Môc tù th¸n cã 2 lÇn xuÊt hiÖn loµi ç. Cßn ë mét sè môc kh¸c sù xuÊt
hiÖn cña biÓu tîng çc loµi ç cã phÇn Ýt h¬n.
2.2.2. Trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt
Tõ xa ®Õn nay, thÕ giíi ®éng vËt trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt rÊt phong
phó ®a d¹ng:
- ë môc "A" trong cuèn Kho tµng ca dao ngêi viÖt, ta thÊy cã çc loµi ç
xuÊt hiÖn: ç bèng, ç thu, ç lãc, ç biÓn, ç g¸y, ç s¬n, ç mãm, ç r«, ç
bu«i, ç trª, ç ch¹ch. Trong ®ã cã 10 bµi ca dao xuÊt hiÖn biÓu tîng loµi ç víi
tÇn sè xuÊt hiÖn lµ 16 lÇn, mçi loµi ç xuÊt hiÖn 1 lÇn trong ca dao. §ã lµ:
- Ai lµm con ç b«ng ®i tu
Con ç thu nã khãc, con ç lãc cã rÇu
Lôy r¬i hét hét, c¬ cÇu l¾m bí em!
( Bµi 43 )
- Ai në lßng nµo v¸c sµo thäc ç.

K
( Bµi 90 )
- Ai vÒ nh¾n nhñ «ng c©u

Ç ¨n th× giËt ®Ó l©u mÊt måi
MÊt måi nµy ta c©u måi kh¸c
Ç biÓn hå xao x¸c thiÕu chi.
( Bµi 195)
- Anh muèn c©u con ç g¸y bèn ®ßn
con ç s¬n, con ç mãm anh ngåi bßn còng ra.
( Bµi 392)
- anh ngã lªn trêi thÊy ®¸m m©y
Anh ngã xuèng lßng l¹ch thÊy con ç ch¹ch ®á ®u«i
Níc ch¶y xu«i con ç bu«i léi ngîc ....
( Bµi 408)
Anh tíi ®©y ®Êt níc l¹ lïng
Con chim kªu còng sî, con ç vòng còng kiªng.
( Bµi 520 )
- Anh tíi nhµ em anh ¨n c¬m víi ç.
( Bµi 526 )
- Anh vÒ t×m vÈy ç trª…
( Bµi 637 )
- Ao to, ta th¶ ç ch¬i
Hå réng nu«i vÞt, vên kh¬i nu«i gµ.
( Bµi 673)
- Con ç r« nÊp vòng ch©n tr©u
tr¨m con chØ th¾m, nã ch©u ®Çu vµo.
( Bµi 422 )

K
- ë môc "B" trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt, ta thÊy cã çc loµi ç xuÊt
hiÖn trong ca dao lµ: Ch¹ch, ç hång, ç r«. Trong ®ã cã 6 bµi ca dao xuÊt
hiÖn loµi ç. Mçi loµi xuÊt hiÖn víi sè lÇn:
- Nh chim vµo lång nh ç c¾n c©u.
( Bµi 26)
- Mét ®µn cµo cµo ®uæi b¾t ç r«.
( Bµi 171 )
- BiÓn réng thªnh thang con ç n»m ngîc .
( Bµi 459 )
- BiÕt thuë nµo con ç nhµo khái vùc.
( Bµi 488 )
- Buæi chî ®«ng con ç hång anh chª l¹t.
( Bµi 586)
- ë môc "C" trong cuèn kho tµng ca dao ngêi viÖt, chóng t«i thÊy cã biÓu
tîng loµi ç xuÊt hiÖn gåm: Ç b· trÇu, ç bèng, ç thu, ç lãc, ç lÑp, ç lÝ ng
sÇu, ç lìi tr©u, ç ng «ng, ç r«, ç hång, ç diÕc, ç vµng, ç lï ®ï, ç mÌ, ç
trÝch ve, ç ®uèi, ç thia thia, ç r« thia, ç m¬ng, ç ®èi… Còng trong môc nµy,
biÓu tîng con ç ®îc xuÊt hiÖn nhiÒu nhÊt lµ ç bèng. ®îc thÓ hiÖn ë çc bµi ca
dao :
- Ç bèng ®i tu
Ç thu nã khãc…
( Bµi 7)
- Ç bèng ®i chî cÇu canh
çi t«m ®i tríc cñ hµnh ®i sau .
( Bµi 58 )
- Çi bèng ®i chî cÇu CÇn …
( Bµi 60)

K
- Çi bèng ®i chî cÇu n«m

Sao mµy kh«ng rñ çi t«m ®i cïng.
( Bµi 62 )
- Con bèng mÆc xuèng ®¸nh te
Con r« kiÕm cñi con mÌ nÊu canh.
( Bµi 1423)
- Con ç bèng çt n»m trªn b·i çt
Con chim chai chai ®Ëu chiÕc thuyÒn chµi.
( Bµi 1427)
Nh vËy trong môc "C" nµy h×nh ¶nh con ç xuÊt hiÖn víi tÇn sè 56 lÇn,
trong ®è cã 6 lÇn ç bèng xuÊt hiÖn .
Ngoµi ra ë çc môc kh¸c cßn cã sù xuÊt hiÖn cña biÓu tîng con ç trong ca
dao nhng tÇn sè kh«ng nhiÒu.
3. Mét vµi nhËn xÐt vÒ biÓu tîng chim vµ ç trong Quèc ©m
thi tËp vµ trong ca dao
- Víi kÕt qu¶ kh¶o s¸t, thèng kª vÒ biÓu tîng con chim vµ con ç trong
Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i vµ trong kho tµng ca dao ngêi viÖt, chóng ta
nhËn thÊy: C¶ hai biÓu tîng ®ã ®· ®îc NguyÔn Tr·i vµ nh©n d©n lao ®éng sö
dông kh¸ phæ biÕn trong s¸ng t¸c th¬ ca. Sù xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn ®· lµm cho h×nh
¶nh chim vµ ç trë thµnh nh÷ng biÓu tîng cã gi¸ trÞ gãp phÇn béc lé c¶m xóc,
t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ ( gi¸ trÞ nµy sÏ ®îc tr×nh bµy ë ch¬ng tiÕp theo cña khãa
luËn ).
- Sù xuÊt hiÖn cña biÓu tîng con chim g¾n víi çc loµi cô thÓ trong th¬
N«m NguyÔn Tr·i kh«ng nhiÒu b»ng trong ca dao. Çc loµi chim ®i vµo th¬
N«m cña øc trai thêng lµ nh÷ng loµi thanh cao, mang tÝnh tîng trng, íc lÖ nh
con chim h¹c, con ¸c, con phîng... Trong ca dao, ngoµi nh÷ng loµi chim còng ®-
îc nãi tíi trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i, cßn cã çc loµi chim quen thuéc, b×nh dÞ
trong cuéc sèng ®êi thêng nh chim chÌo bÎo, chim ri, chim quyªn ...vv

K
- Sù xuÊt hiÖn biÓu tîng cña con ç trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i ®Òu lµ
nh÷ng con ç mang tÝnh chung mµ kh«ng cã mét loµi ç cô thÓ nµo. Cßn ë ca
dao, xuÊt hiÖn nhiÒu çc loµi ç cô thÓ nh ç r«, ç bèng, ç thia thia, ç thu, ç
nôc...vv.Trong ®ã chñ yÕu lµ sù xuÊt hiÖn cña çc loµi ç níc ngät. Sù xuÊt hiÖn
®ã chøng tá: Ca dao n¶y sinh vµ ph¸t triÓn trong cuéc sèng lao ®éng cña nh©n
d©n, tríc hÕt lµ cña ngêi n«ng d©n g¾n víi nÒn v¨n hãa lµng x· .
Ch¬ng 2

K
Gi¸ trÞ néi dung cña biÓu tîng con chim vµ con ç
trong "Quèc ©m thi tËp" vµ trong ca dao.
1. S¾c th¸i biÓu c¶m cña biÓu tîng con chim

1.1. Trong Quèc ©m thi tËp
Tõ ngµy rêi kinh ®« trë vÒ Èn dËt n¬i nói rõng thanh tÞnh, NguyÔn Tr·i
thùc sù hoµ m×nh vµo thiªn nhiªn, coi thiªn nhiªn nh b»ng h÷u, lµ nguån sèng
yªn vui cña cuéc ®êi. Thiªn nhiªn lµ mét ®Ò tµi quen thuéc, lµ nguån c¶m høng
bÊt tËn cña thi ca mäi thêi ®¹i. §Æc biÖt ®èi víi thi sÜ, thiªn nhiªn bao giê còng
hiÖn lªn ®Çy søc sèng, cã hån vµ nh mét ngêi b¹n t©m giao tri ©m, tri kû. Thiªn
nhiªn lµ b¹n cña nhµ th¬!
Trong lßng thi nh©n dêng nh lu«n mang s½n bÇu t©m t×nh víi thiªn nhiªn.
®øng tríc mét c¶nh tîng thiªn nhiªn, çc thi sÜ thêng cã n¨ng lùc rung c¶m l¹
kú. V× thÕ mµ ®· cã biÕt bao nhiªu c¶nh thiªn nhiªn ®i vµo th¬ ca nh cã c¶ linh
hån díi çi nh×n s¾c s¶o, tinh vi, ®Çy chÊt nghÖ sÜ cña çc nhµ th¬ tµi ba.
H¬n thÕ n÷a, nhiÒu khi ta thÊy, nhê t©m hån yªu thiªn nhiªn réng më, nhê
tø th¬ d¹t dµo, ®»m th¾m, trong m¾t Èn sÜ, cuéc sèng c¶nh vËt nh ®îc n©ng lªn
mét tÇm cao míi, mang t×nh c¶m, d¸ng dÊp con ngêi, c¶nh vËt cã khi nh b¹n bÌ,
thÇy trß:
Kh¸ch ®Õn chim mõng hoa x¶y ®éng
ChÌ tiªn, níc kÝn nguyÖt ®eo vÒ.
- Cã khi nh con çi:
rïa n»m, h¹c lÈn nªn bÇy b¹n
ñ Êp cïng ta lµm çi con.
( Ng«n chÝ - bµi 20)

K
C¶nh vËt thiªn nhiªn nhê «ng trë nªn cã t×nh tø, cã ý, cã ç tÝnh, cã t©m t,
khi kÝn ®¸o, khi s«i næi, lóc tr×u mÕn, lóc mØa mai; Nhng tÊt c¶, tÊt c¶ nh chñ
nh©n cña chóng ®Òu trong tr¾ng, trung hËu hiÒn hßa; tÊt c¶ ®Òu bõng s¸ng lªn,
niÒm në lªn; TÊt c¶ ®Òu nh ®ñ dÞu dµng, ®ñ ®»m th¾m ®Ó høng ®ãn, ®Ó n©ng niu,
®Ó vç vÒ, an ñi nh÷ng t©m hån ®au khæ ®ang bÞ nh÷ng lùc lîng qu¸i ¸c dµy vß!
Tríc cuéc sèng rèi ren, ®¶o ®iªn Êy, Èn sÜ cã thùc sù "an phËn thñ thêng"
trë vÒ yªn vui víi c¶nh an nhµn? ¤ng ®· cã nh÷ng c©u th¬ nh mét niÒm tin vµo
®Þnh mÖnh:
ë chí nÒ hay häc cæ nh©n
L¸nh m×nh cho khái ¸ng phong trÇn
Chim kªu, ç léi yªn ®ßi phËn
C©u qu¹nh cµy nhµn dìng mç th©n.
( M¹n ThuËt - bµi 7)
Nhng thùc ra ngêi Èn sÜ Êy vÉn cßn v¬ng vÊn l¾m. ¤ng kh«ng ph¶i lµ ngêi
dÔ dµng tõ bá mäi sù ®Ó sèng tho¶i m¸i Ých kû cho riªng b¶n th©n m×nh. Th¸i ®é
cña «ng tá ra lµ th¸i ®é tù nhiªn cña mét Èn sÜ ®· ch¸n chêng cuéc sèng ån µo,
mÖt mái cña trêng ®ua chen lîi léc, ®Þa vÞ:
Géi tôc trµ thêng pha níc tuyÕt
tÇm thanh trong v¾t tiÔn chÌ mai.
Chim kªu hoa në ngµy xu©n tÜnh,
Èn chøa bªn trong con ngêi tëng chõng cã thÓ hßa m×nh vµo thiªn nhiªn ®Ó
quªn ®i mäi sù Êy lµ c¶ mét tÊm lßng lu«n gi»ng xÐ, nhøc nhèi: NguyÔn Tr·i
kh«ng t×m vÒ c«n s¬n víi mét giÊc m¬ h¸i thuèc trêng sinh, hoÆc mét giÊc m¬
Tõ Thøc nµo kh¸c. MÆc dï cã nhiÒu chç th¬ «ng ngîi ca thó Èn giËt, khiÕn nhiÒu
ngêi kh«ng hiÓu hÕt t©m sù cña «ng, nhng ®Êy chÝnh lµ lóc «ng biÓu lé næi lo ©u
s©u xa nhÊt vÒ viÖc níc, viÖc ®êi. V× vËy mµ ta ph¶i hiÓu r»ng ngêi Èn sÜ trong

K
Quèc ©m thi tËp kh«ng hÒ cã ý ®Þnh vÒ c«n s¬n “T×m tiªn ®Ó nép Ên phong
hÇu”.
Trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i thêi kú nµy lu«n xuÊt hiÖn h×nh ¶nh ®èi lËp
cña hai thÕ giíi, ®ång thêi lý gi¶i sù lùa chän "hoÆc ë - hoÆc vÒ" cña «ng, sù lùa
chän gi÷a danh lîi vµ tù do, gi÷a ®êi quan vµ ®êi d©n, gi÷a ¶o hãa vµ minh triÕt,
®Ó sau cïng lµ mét quyÕt ®Þnh "§æi ®Êt" theo ®óng ch÷ cña «ng ( ®æi ®Êt s«ng
th× cã kh¸c nµo ? - tù thuËt- bµi 1 ).
Thùc chÊt cuéc sèng gäi lµ “Èn dËt” cña NguyÔn Tr·i ë c«n s¬n lµ vËy; nã
kh«ng ph¶i lµ tõ bá cuéc ®êi vÒ nói nhÑ nhâm nh kiÓu treo Ên tõ quan thêng
thÊy ë çc nhµ nho. §©y lµ m©u thuÉn rÊt khã diÔn t¶ trong t©m tr¹ng NguyÔn
Tr·i. Khi «ng nghÜ lµ cÇn ph¶i khíc tõ çi x· héi ®ang tho¸i hãa vÒ chÝnh trÞ vµ
®¹o ®øc kia th× nã cø ®eo ®¼ng trong «ng biÕt bao lo ©u, suy nghÜ. Do ®ã, ngêi ta
hiÓu v× sao câi ®êi ®Çy bôi ®¸ng ghÐt vµ ®¸ng sî nä l¹i cø nÆng nÒ h¾t bãng
xuèng thÕ giíi trong s¸ng vµ t¬i ®Ñp trong th¬ NguyÔn Tr·i.
ChÝnh v× nh÷ng lý do ®ã mµ biÓu tîng çc loµi chim trong quèc ©m thi tËp
®îc NguyÔn Tr·i ®a vµo trong t¸c phÈm cña m×nh, ®Ó hßa nhËp vµo thÕ giíi mµ
«ng ®ang sèng. ¤ng xem çc loµi chim nh lµ b¹n bÌ cña «ng, mäi t©m sù «ng
®Òu sÎ chia trong nh÷ng lóc c« ®¬n buån tñi khi mµ nhµ th¬ vÒ ë Èn.
V× vËy, biÓu tîng çc loµi chim trong çi nh×n cña nhµ th¬ hiÖn lªn cã lóc
cã vÎ ®Ñp, lung linh, thanh tho¸t, nhÑ nhám nhng cã khi l¹i nÆng bÇu t©m sù vÒ
cuéc ®êi ç nh©n, vÒ thÕ th¸i nh©n t×nh.
Vîn chim kÕt b¹n non níc qu¹nh,
CÇm s¸ch cïng nhau ngµy th¸ng trêng.
( Tøc sù - bµi 6)
NguyÔn Tr·i lµ ngêi lu«n canh çnh nçi niÒm “¦u quèc ¸i d©n”. Cho nªn,
sau khi giÆc cíp níc ®· bÞ quÐt ®uæi, ®Êt níc ®îc hëng th¸i b×nh, mµ trong triÒu
bän gian thÇn l¹i th¾ng thÕ, NguyÔn Tr·i nh bÞ c« lËp, bËc vÜ nh©n Êy nãi :
- Vên qu¹nh dÇu chim kªu hãt,

K
câi trÇn cã tróc dõng ng¨n.

( ThuËt høng - bµi 40)
- Phîng nh÷ng tiÕc cao, diÒu h·y liÖng
Hoa th× hay hÐo, cá thêng t¬i.
( Tù thuËt - bµi 9)
Hay trong c©u th¬ :
Hµng chim ngñ, khi thuyÒn ®ç,
Võng nguyÖt lªn, thuë níc cêng.
( trÇn t×nh - bµi 6)
Khi thuyÒn ®ç l¹i, quan s¸t tinh vi, thÊy chim ®øng ®Ëu thµnh hµng ngñ trªn
cµnh c©y. say mª çi ®Ñp ®Ï vµ m¹nh mÏ khi tr¨ng lªn võa lóc níc thñy triÒu
d©ng lín. Mua ®îc çi thó nhiÖm mÇu trong thêi ®iÓm Êy, trong thÕ gian cã ai
ch¨ng? Hay chØ cã riªng mét kh¸ch v¨n ch¬ng, chØ riªng cã nhµ th¬?
Chóng ta nªn chó ý ®Õn søc tæng hîp cña t©m t nhµ th¬ ; bªn c¹nh çi thËt
yªn tÜnh, thËt bÐ báng, nh "hµng chim ngñ", cã çi thËt n¸o ®éng, thËt to t¸t, nh
sãng triÒu vç lóc tr¨ng mäc, t¹o vËt lµm ra çi nhá vµ çi lín cïng mét lóc, vµ
çi nhá cã quy luËt riªng cña nã: "Chim cø ngñ".
BiÓu tîng con chim trong Quèc ©m thi tËp tîng trng cho cèt çch cña ngêi
qu©n tö, lµ n¬i göi g¾m t×nh yªu thiªn nhiªn trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo cña
NguyÔn Tr·i. BiÓu tîng nµy phÇn nµo cßn nãi lªn quan niÖm vÒ ch÷ "nhµn" cña
mét nhµ nho khi ®· l©m vµo c¶nh: “TriÒu quan ch¼ng ph¶i, Èn ch¼ng ph¶i”. øc
Trai ®· mîn h×nh ¶nh con chim phîng, con chim h¹c - nh÷ng loµi chim thanh
cao ®Ó ®èi lËp víi nh÷ng çi nhá nhen, tÇm thêng ®ang diÔn ra trong cuéc sèng.
T¸c gi¶ ®· ®èi lËp con phîng víi con diÒu: Phîng nh÷ng tiÕc cao diÒu h·y liÖng
( tù thuËt- bµi 9). Cã khi nhµ th¬ dïng h×nh ¶nh loµi chim nãi chung ®Ó nãi tíi
sù im h¬i lÆng tiÕng cña chÝnh m×nh trong câi ®êi cã l¾m kÎ bon chen, xu nÞnh:
Chim cã miÖng kªu, ©u l¹i ngËm (thuËt høng - bµi 38).

K
Nh vËy, biÓu tîng con chim trong Quèc ©m thi tËp víi sù xuÊt hiÖn kh¸ ®a
d¹ng ®· ®Ó l¹i trong lßng ngêi ®äc d ©m cña mét con ngêi cã nçi niÒm tr¨n trë
tríc thêi cuéc. biÓu tîng nµy tîng trng cho vÎ ®Ñp cña øc Trai ë thêi kú "bÊt
®¾c chÝ". Çc con vËt trong ®ã cã çc loµi chim võa lµ bÇu b¹n võa lµ n¬i kÝ th¸c
nçi niÒm t©m sù cña mét thi nh©n tuy ®· lui vÒ ë Èn nhng nçi "¦u quèc ¸i d©n "
vÉn canh çnh bªn lßng!
1.2. Trong ca dao
ThÕ giíi ®éng vËt trong Kho tµng ca dao ngêi ViÖt rÊt phong phó, ®a d¹ng.
Víi ngêi ViÖt th× chim, ç lµ nh÷ng h×nh ¶nh con vËt qu¸ gÇn gòi th©n thiÕt.
Con ngêi coi chim nh bÇu b¹n ®Ó cã thÓ göi g¾m næi niÒm t©m sù còng nh
khuyªn nhñ nhau nh÷ng ®iÒu thiÕt yÕu trong cuéc sèng tõ ¨n ë, ®i l¹i, nãi n¨ng,
øng xö, giao tiÕp. Chim lµ mét biÓu tîng trong v¨n hãa ViÖt, mét biÓu tîng gÇn
gòi, trong lµnh, thiªng liªng, nhng chøa ®ùng nh÷ng t×nh c¶m trÝ tuÖ t©m linh
kh¸ phøc t¹p vµ ®a diÖn cña ngêi ViÖt.
* H×nh ¶nh con cß
Trong çc loµi chim xuÊt hiÖn trong ca dao th× biÓu tîng con cß vµ con
chim quyªn chiÕm mét vÞ thÕ ®Æc biÖt. v¨n hãa ViÖt Nam - v¨n hãa v¨n minh
n«ng nghiÖp lóa níc, bªn c¹nh c©y lóa kh«ng thÓ thiÕu h×nh ¶nh con cß, ph¶i
ch¨ng h×nh ¶nh con cß g¾n liÒn víi ca dao h¬n c¶ vµ ®ã chÝnh lµ: "h×nh ¶nh con
chim trong c¶m høng tr÷ t×nh" kh¸ phong phó víi nh÷ng cung bËc t×nh c¶m
nhËn thøc kh¸c nhau.
Chim loan, chim phîng, chim c«ng ®Ñp lµ thÕ mµ vÉn thua kÐm chim cß vÒ
tÇn sè xuÊt hiÖn. Cã thÓ nãi cß lµ "nh©n vËt" ®Æc biÖt trong t©m thøc cña ngêi
n«ng d©n. Qua con cß cã thÓ thÊy lÞch sö trång lóa cña c d©n ViÖt trong mÊy
ngh×n n¨m lÞch sö.
Còng nh con tr©u, con bèng h×nh ¶nh con cß ®îc nãi ®Õn trong ca dao d©n
ca ViÖt Nam. Bøc tranh quª trong v¨n minh n«ng nghiÖp cña lóa níc kh«ng thÓ
thiÕu con tr©u, nhng bøc tranh Êy còng kh«ng thÓ thiÕu con cß v× thiÕu nã th×

K
kh«ng thÓ hiÓu ngêi cµy ruéng, ngêi trång lóa viÖt nam truyÒn thèng - chñ
nh©n cña nh÷ng çnh ®ång “th¼ng çnh cßn bay”.
Çnh cß gÇn gñi vµ th©n thuéc, hiÒn lµnh vµ cÇn mÉn g¾n bã víi ®ång xanh,
víi ngêi d©n cµy. Çnh cß th¬ng nhí ®· bay vµo lêi ru, ®· nhËp vµo c¶m nhËn
cña con ngêi, ®· ®i vµo mét çch rÊt tù nhiªn vÒ nh÷ng h×nh ¶nh con cß trong
v¨n häc d©n gian, trong ca dao viÖt nam.
Con cß ®i vµo Kho tµng ca dao ngêi ViÖt - mét sù gîi nhí vÒ quª h¬ng ®èi
víi ngêi tha h¬ng; Sù lÇm lòi kiÕm ¨n cña cß gîi nhí vÒ h×nh ¶nh ch¾t chiu t×m
sù sèng cña ngêi n«ng d©n qua lao ®éng trªn m¶nh ruéng, dßng kªnh.
Con cß lµ h×nh ¶nh quª h¬ng, lµ lµng quª ViÖt Nam víi çnh ®ång xanh,
víi sãng lóa dËp dên. S¾c cß tr¾ng mót, d¸ng bay nhÑ nhµng lóc cao lóc thÊp,
b¶ng l·ng trong tiÕng ru µ ¬i vÒ h×nh ¶nh "Con cß bay l¶ bay la".
Con cß in dÊu Ên s©u th¼m trong t©m thøc ngêi viÖt vµ trong kho tµng ca
dao ngêi ViÖt. çnh cß ®îc nh¾c ®Õn trong ca dao thêng ®îm mét vÎ thanh
b×nh, nªn th¬ cña mét lµng quª ªm ¶:
Con cß bay l¶ bay la
Bay tõ cña phñ bay ra çnh ®ång .
HoÆc :
Çi cß bay bæng bay cao
Bay qua cña phñ bay vµo §ång §¨ng.
H×nh ¶nh con cß tù do, phãng kho¸ng "mét thêi " ®· cã phÇn ®èi lËp víi
lµng quª, cã lòy tre xanh, cã cæng lµng cao vót, víi m¶nh vên, ao ç... ®· nÝu
kÐo, ®· rµng buéc ngêi n«ng d©n nh mét sù o bÕ mµ kh«ng thÓ vïng vÈy tho¸t ra
®ù¬c. Con cß ®· trë thµnh mét biÓu tîng cña sù tù do. Çnh cß trong ca dao mét
thêi thËt sù ®· "chë gióp" ngêi n«ng d©n nh÷ng íc m¬ bay bæng, nh÷ng kh¸t
väng tù do mµ ngêi n«ng d©n ph¶i nhê v¶ kh«ng ph¶i ai kh¸c ngoµi cß. §ã thùc

K
chÊt lµ sù ¶o tëng, v« väng, mét sù bÕ t¾c trong t tëng cña ngêi n«ng d©n trong
lÞch sö .
§i vµo chiÒu s©u cña nhËn thøc, con cß lµ biÓu tîng vÒ ®øc tÝnh tèt ®Ñp cña
ngêi n«ng d©n nh siªng n¨ng, cÇn cï, chÞu khã, hiÒn lµnh, chÊt ph¸c... Ngµy tríc
c«ng viÖc nhµ n«ng vÊt v¶ quanh n¨m, "Mét n¾ng hai s¬ng", “§Çu t¾t mÆt tèi"
míi lµm ra ®îc h¹t g¹o, cñ khoai. Cuéc ®êi ngêi n«ng d©n lÇm lòi, tr¶i nhiÒu ma
n¾ng cã kh¸c g× th©n phËn con cß:
Con cß ®i ®ãn c¬n ma
Tèi t¨m mï mÞt ai ®a cß vÒ
Cß vÒ ®Õn lòy cß ¬i!
Con mµy bá ®ã ai nu«i hìi cß !
Cã lÏ c©u ca dao ®· nh¾c ®Õn c¶ hai nh©n vËt "ngêi" vµ "cß", sè phËn vµ
cuéc ®êi cña hä nh hßa lµm mét. T¸c gi¶ d©n gian tù c¶m th¬ng cho cuéc ®êi tèi
t¨m, mÞt mïng cña m×nh. Con cß trong bµi ca dao nµy lµ mét Èn dô tinh tÕ. Mîn
con cß ®Ó nãi con ngêi nhng nhê ®é chÝn cña ng«n tõ, t duy, h×nh ¶nh còng nh
m¹ch c¶m xóc qu¸ ch©n thµnh nªn "nh©n vËt tr÷ t×nh" cïng lóc ®· chuyÓn t¶i ®-
îc nçi lßng cña con ngêi khi mîn th©n phËn con cß ®Ó nãi hé.
§äc l¹i ca dao, ta ®· tõng biÕt ngêi n«ng d©n lam lò trong c¶nh cµy ®ång
"Må h«i th¸nh thãt nh ma ruéng cµy", "Cã b·o th¸ng bÈy cã ma th¸ng ba" th× hä
còng gÆp ®îc nh÷ng th©n phËn con cß ®Ó chia sÎ, ®Ó an ñi vµ ®éng viªn nhau:
Trêi ma qu¶ da vÑo vä

Con èc n»m co,
Con t«m ®¸nh ®¸o
Con cß kiÕm ¨n.
H×nh ¶nh con cß kiÕm ¨n trong hoµn c¶nh ma sa nhng vÉn chñ ®éng, nhÉn
n¹i trong c«ng viÖc cña m×nh, ma hay n¾ng cß vÉn cÇn mÉn kiÕm ¨n. §µn cß vui

K
vÇy, quÇn ®¶o trªn çnh ®ång ®îc nh÷ng trai g¸i lµng quª xem lµ mét biÓu tîng
cña sù sum vÇy, h¹nh phóc ®«i løa:
Mét ®µn cß tr¾ng bay quanh
Cho loan nhí phîng cho m×nh nhí ta.. .
H×nh ¶nh ngêi phô n÷ còng ®îc Èn hiÖn qua bãng d¸ng cña con cß, ®îc
viÖn dÉn khi nh¾c ®Õn nh÷ng c¶nh ®êi lËn ®Ën long ®ong, nh÷ng ®øc tÝnh tÇn t¶o
chÞu th¬ng chÞu khã:
Çi cß lµ çi cß con
MÑ ®i xóc tÐp ®Ó con ë nhµ.
Cuéc sèng tuy vÊt v¶, gian lao cùc nhäc, tÇn t¶o sím h«m ma n¾ng cña ng-
êi n«ng d©n nhng vÉn l¹c quan yªu ®êi, Êm t×nh b¹n bÌ vµ hµng xãm; H×nh ¶nh
con cß ®· Ên tîng s©u ®Ëm trong kho tµng cao dao ngêi ViÖt còng nh kh¸t
väng vÒ mét cuéc sèng thanh b×nh cña lµng xãm, b¹n bÌ:
Çi cß, çi v¹c, çi n«ng
Cïng ¨n mét ®ång nãi chuyÖn gi¨ng ca.
Con cß còng ®i vµo Kho tµng ca dao ngêi ViÖt ë nh÷ng khÝa c¹nh trµo léng
nhÝ nh¶nh, vui t¬i:
Çi cß, çi v¹c, çi n«ng,
Ba con cïng bÐo vÆt l«ng con nµo.
Tuy sèng trong mét hoµn c¶nh ®¬n c«i, xãt xa th¬ng c¶m nh thÕ,
ngêi n«ng d©n cã bÇn hµn nhng lu«n gi÷ m×nh trong s¹ch, hä ®· hãa th©n vµo
h×nh ¶nh con cß ®Ó nãi lªn ý tëng gi÷ g×n phÈm gi¸ cña m×nh:
… Cã x¸o th× x¸o níc trong
§õng x¸o níc ®ôc ®au lßng cß con.
Còng l¹i cã bµi ca dao nãi vÒ çi chÕt vµ ®¸m tang cña con cß "Cè n«ng"
trong gia c¶nh cïng ®êng:
Çi cß chÕt tèi h«m qua
Cã hai h¹t g¹o víi ba ®ång tiÒn

K
Mét ®ång thuª trèng, thuª kÌn

Mét ®ång mua mì ®èt ®Ìn thê vong,
Mét ®ång mua mí rau r¨m
§em vÒ th¸i nhá thê vong con cß.
Sèng trong c¶nh nghÌo khæ, chÕt trong ®au th¬ng; §ã lµ c¶nh ®êi, lµ sè
phËn bi th¶m cña mét sè ngêi n«ng d©n thêng thÊy ë ngµy xa. §¸m ma con cß
®îc nãi ®Õn trong bµi ca dao trªn mang ý nghÜa kh¼ng ®Þnh mét ®¹o lý lµm ngêi
trän vÑn, ®Çy ®ñ nghÜa t×nh víi ngêi ®· khuÊt vµ còng ®Çy chÊt trµo léng phãng
kho¸ng cña ngêi n«ng d©n.
ë gãc ®é c¶m høng hµi híc, t¸c gi¶ d©n gian ®· mîn h×nh ¶nh con cß ®Ó
chÕ giÔu thãi h tËt xÊu trong néi bé nh©n d©n, phª ph¸n kÎ hay ¨n quµ, tiªu
hoang nh “Con cß kú”, th« b¹o vò phu nh “ Con cß qu¨m”:
Çi cß lµ çi cß qu¨m
Mµy hay ®¸nh vî mµy n»m víi ai?
Cã ®¸nh th× ®¸nh sím mai,
Chí ®¸nh chËp tèi ch¼ng ai cho n»m.
Con cß trong ca dao lµ mét trong nh÷ng h×nh ¶nh th©n thuéc, g¾n bã víi
nhËn thøc, t×nh c¶m, t©m hån cña nh©n d©n ta, d©n téc ta. "Con cß" ®i qua nhiÒu
n¨m th¸ng trë thµnh nÐt æn ®Þnh, bÒn v÷ng thÓ hiÖn t©m thøc hån nhiªn trong
s¸ng, l¹c quan yªu ®êi cña c d©n n«ng nghiÖp lóa níc. §ång thêi biÓu tîng cß,
tõ "Cß " còng gîi nªn sè phËn, c¶nh ®êi lam lò cßn nhiÒu vÊt v¶ gian lao cña ng-
êi n«ng d©n ch¨m b½m bªn c©y lóa trªn ®ång ruéng.
Bªn c¹nh nh÷ng bµi ca dao ph©n tÝch ë trªn chóng ta cßn thÊy xuÊt hiÖn bµi
ca dao nãi vÒ h×nh ¶nh “Con cß mµ ®i ¨n ®ªm”:
Con cß mµ ®i ¨n ®ªm
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao
¤ng ¬i «ng vít t«i nao !
T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng

K
Cã x¸o th× x¸o níc trong

§õng x¸o níc ®ôc ®au lßng cß con !
Cã kh¸ nhiÒu nh÷ng c©u, nh÷ng bµi ca dao ViÖt nãi ®Õn con cß vµ mîn con
cß lµm ph¬ng tiÖn nghÖ thuËt ®Ó göi g¾m, thÓ hiÖn t©m t, t×nh c¶m vµ th©n phËn
cña con ngêi. Nhng cã lÏ kh«ng ë ®©u h×nh tîng con cß ®îc x©y dùng ®éc ®¸o,
s¾c nÐt, giµu søc gîi c¶m vµ ý nghÜa nh©n sinh, triÕt lý nh bµi ca dao nµy.
H×nh ¶nh con cß trong bµi ca dao nµy lµ biÓu tîng gîi lªn quan niÖm sèng
cña ngêi d©n lao ®éng: "Thµ chÕt trong cßn h¬n sèng ®ôc" hay "Thµ chÕt vinh
cßn h¬n sèng nhôc!"
ChÝnh v× vËy khi bµn vÒ con cß trong ca dao, Vò Ngäc Phan viÕt: "T¹i sao
trong khi h¸t, nh©n d©n lao ®éng ViÖt Nam l¹i hay nãi nhiÒu ®Õn loµi chim Êy
mµ kh«ng nãi ®Õn loµi chim kh¸c? ". Vµ «ng ®· gi¶i ®¸p tiÕp sau c©u hái nµy,
tãm lîc lµ, con cß gÇn gòi víi ngêi n«ng d©n h¬n vµ nã còng vÊt v¶ nhng trong
tr¾ng, thanh cao, cã cuéc sèng mµ ngêi lao ®éng h»ng mong íc” [6 – tr70].
* BiÓu tîng chim quyªn
Bªn c¹nh sù xuÊt hiÖn cña biÓu tîng con cß th× biÓu tîng con chim quyªn
còng xuÊt hiÖn trong ca dao rÊt tiªu biÓu.
Theo sù thèng kª tõ bé Kho tµng ca dao ngêi ViÖt, h×nh ¶nh con chim
quyªn ®ù¬c xuÊt hiÖn 18 lÇn (§· thèng kª ë ch¬ng I ).
Qua 18 bµi ca dao thèng kª ë trªn ta cã thÓ nhËn xÐt ngay r»ng, khi con
chim quyªn "¨n", "®Ëu", "®øng" th× néi dung diÔn ®¹t cña nã lµ vÊn ®Ò h«n
nh©n; Khi nã "xuèng ®Êt ", "xuèng nói" th× néi dung lµ mèi ®ång c¶m trong
c¶nh lao ®éng mÖt nhäc ®Ó kiÕm sèng; Khi nã bÞ nhèt th× néi dung nãi lªn sù
trôc trÆc víng m¾c trong quan hÖ; khi nã "l¨n lÝu", "lu luyÕn" th× néi dung lµ
t×nh c¶m yªu ®¬ng nhng cha tháa nguyÖn... Çc chñ thÓ tr÷ t×nh (hay ngêi diÔn
xíng) liªn tëng trong thÕ so s¸nh, Èn dô h×nh ¶nh con chim quyªn víi th©n phËn
m×nh hay víi ngêi m×nh yªu, m×nh quan t©m. Çc d¹ng hµnh ®éng cña chim ®îc
dïng t¬ng øng víi çc ý nghÜa liªn héi n»m trong trêng nghÜa chØ hµnh ®éng,
tr¹ng th¸i cña con ngêi vÒ quan hÖ ®«i løa.

K
Nh vËy, con chim quyªn lµ mét biÓu tîng chØ con ngêi, cã thÓ nam hay n÷,
trong quan hÖ t×nh yªu ®«i løa .
So víi biÓu tîng con cß trong ca dao, th× ph¹m vi thÓ hiÖn cña con chim
quyªn hÑp h¬n. Con cß ngoµi chØ nam n÷ trong quan hÖ løa ®«i, cßn chØ sù lÆn
léi, vÊt v¶ cña ngêi phô n÷ v× chång con, chØ ngêi chång hay ®¸nh vî (Çi cß lµ
çi cß qu¨m; mµy hay ®¸nh vî tèi n»m víi ai ?), chØ ngêi vî tham ¨n quµ b¸nh
däc ®êng.... Nã thÓ hiÖn nhiÒu mÆt trong cuéc sèng cña ngêi n«ng d©n, ®îc çc
thi sÜ d©n gian vËn dông nhuÇn nhuyÔn khi miªu t¶ ( Con cß lÆn léi bê ao; phÊt
ph¬ hai d·i yÕm ®µo giã bay )... ë b×nh diÖn l« gÝc, cã thÓ nãi, biÓu tîng con cß
cã ngo¹i diªn bao hµm ngo¹i diªn biÓu tîng con chim quyªn, nªn néi hµm cña
nã hÑp h¬n néi hµm cña biÓu tîng con chim quyªn. Nãi kh¸c ®i, biÓu tîng con
chim quyªn cã ý nghÜa x¸c ®Þnh h¬n, vµ do ®ã nã kh¾c s©u h¬n.
TÊt nhiªn, ®ã chØ lµ mét nhËn xÐt ®øng ë thêi ®iÓm hiÖn ®¹i, khi mµ c¶ hai
biÓu tîng con cß vµ con chim quyªn kh«ng cßn ®îc d©n gian tiÕp tôc sö dông
trong s¸ng t¹o hß h¸t cña m×nh. Cßn xÐt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña biÓu tîng
th× viÖc më réng ph¹m vi thÓ hiÖn theo thêi gian, kh«ng gian lµ ®iÒu tÊt yÕu.
Ch¼ng h¹n, nÕu chóng ta t¹m chÊp nhËn víi sè cø liÖu vµ nh÷ng kÕt luËn rót ra
tõ ch¬ng ®· tr×nh bµy, th× bµi ca dao sau cho thÊy phÇn nµo chiÒu híng më réng
Êy vµ kh«ng thÓ kh«ng lu ý:
Chim quyªn ¨n tr¸i nh·n lång,
Må cha ®øa d¹i lÊy chång bá con.
BiÓu tîng con chim quyªn ®· quay sang ý nghÜa kh¸c. Cã ®iÒu lµ sè lîng
nh÷ng bµi nh vËy cha ®ñ ®Ó cã thÓ lµm thay ®æi gi¸ trÞ ®· cã cña biÓu tîng.
- Con chim quyªn trong ca dao chØ xuÊt hiÖn tõ B×nh TrÞ Thiªn ®Õn Nam
Bé, vïng ®Êt §µng Trong ngµy tríc. Cã lÏ trong cuéc Nam TiÕn më ®Êt dùng
lµng tõ thÕ kû XIV - XV trë ®i, h×nh ¶nh con chim quyªn trë nªn th©n thiÖn dÇn
víi ngêi n«ng d©n vµ ®i vµo ca dao nh th©n phËn con ngêi, mµ tríc hÕt lµ nh÷ng
kÎ ®ang yªu - bé phËn nh¹y c¶m nhÊt tríc t¹o vËt trong x· héi con ngêi. Chim

K
quyªn cã d¸ng vÎ hiÒn thôc, mµu l«ng nöa tr¾ng nöa ®en, ®i t×m b¾t s©u bä, giun
dÕ bªn luèng cµy míi vì, l¹i hay hãt vµ ®¬n ®éc, khiÕn ngêi ®ang yªu dÔ liªn t-
ëng, vËn m×nh cña m×nh trong mèi ®ång c¶m vÒ duyªn phËn.
Nh vËy, tõ nh÷ng miªu t¶ thèng kª tr×nh bµy ë trªn chóng ta cã thÓ rót ra
nhËn xÐt, ®ång thêi lµ kÕt luËn vÒ biÓu tîng con cß vµ con chim quyªn:
- Trong ca dao, nÕu con cß, mét biÓu tîng chØ ngêi n«ng d©n trong nhiÒu
mèi quan hÖ (løa ®«i, gia ®×nh, x· héi ...) ®îc x©y dùng, ph¸t triÓn trong suèt
chiÒu dµi lÞch sö d©n téc, th× biÓu tîng con chim quyªn chØ míi xuÊt hiÖn trong
kho¶ng 600 n¨m nay g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh khai ph¸, më mang cña xø §µng
Trong, vµ chØ thÓ hiÖn th©n phËn nam n÷ trong quan hÖ løa ®«i. Con chim quyªn
®i vµo ca dao tõ ®Ìo Ngang trë vµo phï hîp víi ®Þa bµn sinh sèng cña loµi chim
nµy còng nh m«i trêng lao ®éng n¬ng rÉy, ®Æc biÖt lµ khai më ®Êt hoang cña c
d©n.
- Mét biÓu tîng dïng ®Ó chØ con ngêi, tríc hÕt ph¶i ®îc con ngêi yªu quý.
Con chim quyªn còng vËy. NÕu trong t©m thøc cña ngêi d©n §µng Ngoµi, h×nh
¶nh con cß bay suèt chiÒu dµi cña ca dao, th× víi ngêi §µng Trong, bªn c¹nh con
cß cßn cã con chim quyªn. ®Þa vÞ cña con chim quyªn ë mét vµi n¬i tá ra lÊn lít
vai trß cña con cß trong ca dao ( nh ë Thõa Thiªn HuÕ, B×nh TrÞ Thiªn nãi chung
).
- §Ó x©y dùng mét biÓu tîng trong ca dao, d©n gian cã thÓ ph¶i mÊt hµng
tr¨m n¨m. ý nghÜa cña biÓu tîng ®îc båi ®¾p dÇn, khi ph©n tÝch, cÇn ®øng trªn
quan ®iÓm hÖ thèng ®Ó rót ra ý nghÜa c¬ b¶n, ®ång thêi còng t×m çc dÊu hiÖu cã
tÝnh chØ dÉn ®Ó n¾m b¾t çc ý nghÜa kh¸c tõ nghÜa c¬ b¶n Êy.
2. S¾c th¸i biÓu c¶m cña biÓu tîng con ç
2.1 Trong ca dao
Tríc hÕt, h×nh ¶nh ç víi ý nghÜa t¶ thùc ®îc biÓu hiÖn hÕt søc sinh ®éng
trong ca dao ngêi ViÖt. ý nghÜa t¶ thùc cña ç g¾n liÒn víi cuéc sèng lµm ¨n
sinh sèng, nu«i trång, ®¸nh b¾t cña ngêi d©n lao ®éng tõ mÊy ngµn ®êi nay.

K
Trong mçi gia ®×nh, mçi b÷a c¬m ç lµ mét thùc phÈm quan träng. Çc mãn ¨n
®îc chÕ biÕn tõ ç thËt phong phó tõ b×nh d©n ®Õn sang träng vµ ®Òu lµ nh÷ng
mãn ¨n bæ, ngon vµ hÊp dÉn:
S¸ng ngµy bÇu dôc chÊm canh
Tra gái ç chÐp, tèi canh ç chµy.
Hay
Chång chª th× mÆc chång chª
Da khó nÊu víi ç trª ngät lõ .
B»ng nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh vÝ von hÕt søc sinh ®éng, con ç ®îc dïng
lµm biÓu tîng cho ngêi phô n÷ trong t×nh yªu víi nhiÒu nÐt phÈm chÊt kh¸c
nhau. Con ç tîng trng cho gi¸ trÞ ®Ñp cña ngêi phô n÷ mµ nh©n vËt tr÷ t×nh Anh
ph¶i khao kh¸t, t×m kiÕm Em nh ç lîn ®Çu cÇu vµ Anh muèn c©u con ç g¸y
bèn ®ßn. Trªn con ®êng kiÕm t×m Êy cã lóc ngêi con trai ph¶i thèt lªn nh÷ng lêi
tiÕc nuèi ®au khæ v× ®Ó mÊt "con ç" - ngêi con g¸i mµ anh theo ®uæi: TiÕc c«ng
anh ®µo ao th¶ ç. Nhng con ç cßn lµ biÓu tîng cho th©n phËn ®¸ng th¬ng cña
ngêi phô n÷ trong h«n nh©n vµ t×nh yªu. Trong x· héi ngµy xa, ngêi phô n÷ dï
®Ñp vµ ®øc h¹nh vÉn ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi ®au khæ. Hä kh«ng cã quyÒn
quyÕt ®Þnh cuéc ®êi m×nh mµ phÇn lín phô thuéc vµo hoµn c¶nh. Em nh con ç
gi÷a vêi hay M×nh em nh ç gi÷a rµo.
§Æc biÖt lµ h×nh ¶nh con ç bèng ®îc nh©n d©n lao ®éng ngêi ViÖt nãi ®Õn
rÊt nhiÒu trong ca dao. Ngêi d©n lao ®éng nh¾n nhñ nhau, bµy tá íc väng nªn
duyªn vî chång gi¶n dÞ mµ s©u s¾c b»ng nh÷ng h×nh ¶nh quen thuéc g¾n liÒn víi
con ç:
Muèn ¨n ç bèng víi gõng
Th× vÒ KÎ Mü ®¸nh thõng víi anh.
Cuéc sèng cña ngêi d©n lao ®éng tõ ngµn ®êi nay g¾n bã víi s«ng níc
ruéng ®ång, ao hå biÓn c¶ trong ®ã con ç lµ lo¹i vËt th©n quen gÇn gòi. Mµ
trong thÕ giíi loµi vËt con ç cßn hÇu hÕt lµ con vËt hiÒn lµnh, l¬ng thiÖn, kh«ng

K
g©y nguy hiÓm cho con ngêi. Cã lÏ v× vËy mµ con ç ®i vµo trong ca dao lµ ngêi
b¹n, lµ con vËt biÓu tîng cho t×nh yªu vµ cßn lµ h×nh ¶nh biÓu tîng cho phÈm
chÊt cña ngêi lao ®éng: CÇn cï, ch¨m chØ, chÞu th¬ng, chÞu khã.
Tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX trong bµi tiÓu luËn "Mét ®Æc
®iÓm trong t duy h×nh tîng cña nh©n d©n ViÖt Nam vÒ cuéc ®êi : §êi ngêi ®èi
víi con cß vµ con bèng", Vò Ngäc Phan ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn rÊt quan träng
(Tôc ng÷ ca dao ViÖt Nam, NXB - v¨n häc, 2003, trang 65 ).
Qu¶ thùc khi nãi vÒ phÈm chÊt cña ngêi lao ®éng th× loµi ç nãi chung vµ
ç bèng nãi riªng cã mét ý nghÜa biÓu trng rÊt phong phó vµ s©u s¾c:
Çi bèng ®i chî CÇu Canh
Mua giÊy mua bót cho anh vµo trêng
Nay mai anh ®æ lµm quan
Vâng anh ®i tríc vâng nµng theo sau.
Hay :
Çi bèng lµ çi bèng b×nh
Thæi c¬m nÊu níc mét m×nh må c«i
R¹ng ngµy cã kh¸ch ®Õn ch¬i
Çi chµy r¬i xuèng vì ®Çu con cua.
HoÆc :
Con bèng mÆc xèng ®¸nh te
Con r« kiÕm cñi con mÌ nÊu canh.
Theo Vò Ngäc Phan, h×nh ¶nh con bèng Xinh xÎo hiÒn lµnh thêng gîi cho
ta liªn tëng tíi ngêi phô n÷ n«ng th«n, nh÷ng ngêi vî, ngêi mÑ t¶o tÇn giµu ®øc
hi sinh Çi bèng ®i chî, Çi bèng câng chång, vµ Thæi c¬m nÊu níc... Ngêi
phô n÷ khi h¸t ru còng thêng hay nh¾c ®Õn çi bèng víi mét giäng n©ng niu ©u
yÕm vç vÒ:
Çi bèng lµ çi bèng bang
MÑ bèng yªu bèng, bèng cµng lµm th¬

K
Ngµy sau bèng ®ç «ng ®å

§i vâng l¸ s¾n ®i dï l¸ khoai.
Trong lêi h¸t ru cña ngêi mÑ cã c¶ niÒm m¬ íc vÒ t¬ng lai cña ®øa con yªu
dÊu. Ngµy sau bèng ®ç «ng ®å. Ngêi phô n÷ ®· mîn h×nh ¶nh con bèng ®Ó gi¶i
bµy t×nh c¶m yªu th¬ng dµnh cho chång cho con.
Tãm l¹i, t×m hiÓu kho tµng ca dao ngêi viÖt chóng ta b¾t gÆp c¶ mét thÕ
giíi ®éng vËt phong phó, ®a d¹ng víi ®Çy ®ñ çc loµi vµ trong ®ã ç lµ mét h×nh
¶nh giµu ý nghÜa. H×nh tîng con ç ®i vµo trong ca dao ®· thÓ hiÖn mèi quan hÖ
gi÷a con ngêi víi thÕ giíi loµi vËt trong mét sù giao c¶m g¾n bã mËt thiÕt. Con
ç trong thiªn nhiªn vµ con ç trong ca dao lµ nh÷ng con vËt hiÒn lµnh dÔ th¬ng,
lµ ngêi b¹n t©m t×nh cña con ngêi. H×nh tîng con ç ®· cho ta thÊy ®îc quy luËt
s¸ng t¹o nghÖ thuËt tõ mu«n ®êi nay: NghÖ thuËt ch©n chÝnh lu«n ®ù¬c b¾t rÔ tõ
cuéc sèng hiÖn thùc cña con ngêi vµ nh©n d©n lao ®éng lµ nh÷ng nghÖ sÜ s¸ng
t¹o, lµ t¸c gi¶ cña mét nÒn th¬ ca bÊt hñ - th¬ ca d©n gian.
2.2.Trong Quèc ©m thi tËp
Bªn c¹nh sù xuÊt hiÖn cña h×nh ¶nh loµi ç trong Kho tµng ca dao ngêi
ViÖt th× loµi ç trong Quèc ©m thi tËp xuÊt hiÖn víi tÇn sè Ýt h¬n (nh ®· tr×nh
bµy ë ch¬ng I). ë bµi th¬ më ®Çu tËp th¬ N«m, h×nh ¶nh con ç ®· xuÊt hiÖn:
Ao bëi hÑp hßi kh«n th¶ ç,
Nhµ quªn xuÕ xãa ng¹i nu«i v»n.
(Thñ vÜ ng©m - bµi 1)
Trong hai c©u th¬ nµy nãi lªn nh÷ng ngµy qu©n Minh chiÕm cø níc ta vµ
t×m çch mua chuéc sÜ phu. NguyÔn Tr·i mang nÆng thï nhµ, nî níc, sèng thiÕu
thèn nhng bÊt khuÊt trong tóp lÒu ë mét gãc thµnh §«ng §«, «ng ®· ghi l¹i
qu·ng ®êi Êy.
Ta l¹i b¾t gÆp nhµ th¬ víi tÊm lßng u ¸i kh«ng ngu«i. Tuy nhiªn trong cuéc
sèng ®µo Èn Êy, ph¶i ch¨ng lßng cña bËc nho thÇn ®· nguéi l¹nh víi thÕ sù?
Tr× thanh ç léi, in vÇng nguyÖt

K
C©y tÜnh, chim vÒ, rîp bãng xu©n.

(B¶o kÝnh c¶nh giíi - bµi 38)
T¸c gi¶ tù nhñ r»ng danh lîi nªn xa l¸nh v× dÔ ®Ó nhôc th©n, r»ng lêi ®µm
luËn cña thÕ nh©n ch¼ng ®¸ng lät tai m×nh, song sù bËn t©m Êy chøng tá «ng vÉn
cha quªn h¼n ®îc danh lîi, ®îc thÕ nh©n. NhÊt lµ quªn sao ®îc qu¶ng ®êi tranh
®Êu gian hiÓm vµ vinh quang, cïng çi ¬n trÞ ngé cña mét m×nh Chóa.
Tríc cuéc sèng rèi ren, ®¶o ®iªn Êy, NguyÔn Tr·i cã thùc sù "an phËn thñ
thêng" trë vÒ yªn vui víi c¶nh an nhµn? ¤ng ®· cã nh÷ng c©u th¬ nh mét niÒm
tin vµo ®Þnh mÖnh, mîn h×nh ¶nh chim vµ ç ®Ó nãi lªn sè phËn cña m×nh. §ång
thêi th«ng qua hai biÓu tîng chim vµ ç NguyÔn Tr·i muèn nãi lªn quy luËt cña
t¹o hãa. LÊy hiÖn tîng cña tù nhiªn, chim vµ ç, cã nghÜa lµ ph¶i sèng theo tù
nhiªn, khi cã thêi c¬ th× ra gióp ®êi cøu níc, khi kh«ng cã thêi thÕ th× lui vÒ ë
Èn. Hai h×nh tîng chim kªu, ç léi cã tÝnh chÊt triÕt lý:
Chim kªu, ç léi yªn ®ßi phËn,
C©u qu¹nh cµy nhµn dìng mæ th©n.
( M¹n thuËt - Bµi 7 )
Chóng ta cßn b¾t gÆp nhµ th¬ NguyÔn Tr·i dïng chÊt liÖu v¨n häc Trung
Hoa ®Ó s¸ng t¸c th¬ cña m×nh, nhng mÆt kh¸c «ng còng nãi tíi c«ng viÖc ®ång
¸ng, nhµ n«ng vµ quý b¸u biÕt bao! Ta thö hái çc nhµ th¬ ViÖt Nam xa tríc ai
®· nãi ®îc th¾m thiÕt trong th¬ N«m nh NguyÔnTr·i, vÒ nh÷ng loµi ç cña quª
h¬ng ®Êt níc, b»ng thø ng«n ng÷ giµu h×nh ¶nh mµ gi¶n dÞ biÕt bao:
Ao quang mÉu Êu ç nªn bÇy.
(Ng«n chÝ - bµi 10 )
§Êy lµ nh÷ng tõ ng÷ rÊt b×nh thêng, gi¶n dÞ nh nã vèn cã trong nh©n d©n
vËy, ch¼ng cao xa mü lÖ g× song l¹i mang ®Õn cho chóng ta mét néi dung rÊt lín
lao vµ s©u s¾c.
H¬n thÕ n÷a, ®Ó nãi vÒ thó quª nhµn nh· yªn b×nh, NguyÔn Tr·i sö dông
chÊt liÖu v¨n häc d©n gian. LÏ nµo «ng l¹i ®a vµo trong th¬ m×nh víi néi dung

K
nãi vÒ cuéc sèng ë n«ng th«n, tÝnh ¨n nÕt ë sao cho ph¶i ®¹o b»ng çc ®iÓn cè,
®iÓn tÝch hay nh÷ng thø ng«n ng÷ b¸c häc xa l¹. còng chÝnh v× thÕ, Ýt ai l¹i viÕt
nhiÒu vÒ çc loµi vËt nh NguyÔn Tr·i.
Ngoµi ra chóng ta cßn thÊy NguyÔn Tr·i mîn h×nh ¶nh ç ®Ó nãi vÒ nh©n
®øc hay nh©n nghÜa, tõ bi hay b¸c ¸i còng ®Òu lµ mét v× nh÷ng tõ ng÷ ®ã ®Òu
cïng nhau híng ®Õn t×nh th¬ng nh©n lo¹i. T×nh th¬ng cña nguyÔn Tr·i thËt bao
la. NguyÔn Tr·i ®· th¬ng yªu mu«n loµi, dï lµ ®èi víi nh÷ng loµi vËt bÐ nhá: §ã
lµ ®øc hiÕu sinh cña ®¹o Nho, ®¹o PhËt:
Lßng hiÕu sinh nhiÒu ç ng¹i c©u.
(Tù thuËt - bµi 10 )
§èi víi loµi vËt mµ NguyÔn Tr·i cßn th¬ng yªu nh vËy huèng lµ ®èi víi
loµi ngêi! NguyÔn Tr·i ®· lÊy lßng nh©n cña nho gi¸o mµ khuyªn r¨n con ch¸u,
mµ d¹y b¶o hËu sinh b»ng nh÷ng lêi th¬ thËt tha thiÕt, nång nµn.
Ngoµi lßng nh©n ®øc chóng ta cßn thÊy sù g¾n bã cña NguyÔn Tr·i víi
thiªn nhiªn kh«ng chØ lµ sù th¾m thiÕt béc lé trong çc kh¸i niÖm chØ çc mèi
quan hÖ (T«i m×nh, bÇu b¹n, çi con, kh¸ch khøa) mµ lµ nh÷ng biÓu hiÖn m·nh
liÖt ®Õn nÝn lÆng sÏ sµng trong sù n©ng niu ®ãn ®îi ch¨m chót nã:
Tr× tham, nguyÖt hiÖn chim bu«ng ç.
(M¹n thuËt - bµi 6)
Qua h×nh ¶nh loµi ç trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i, chóng ta thÊy r»ng
NguyÔn Tr·i - ngêi anh hïng d©n téc kh«ng nh÷ng ®· lµm r¹ng danh cho ®Êt n-
íc ta, «ng kh«ng chØ lµ mét nh©n vËt lÞch sö cã tÇm cì vÜ ®¹i, mét nhµ v¨n hãa
lín, mét t©m hån th¬... TÊm lßng nh©n hËu cña «ng kh«ng chØ dµnh cho con ng-
êi mµ cßn bao trïm lªn çc loµi vËt.
NguyÔn Tr·i yªu loµi vËt. Cã lÏ biÓu tîng çc con vËt míi thùc sù lµ n¬i
cho hån th¬ cña «ng bay bçng, nªn «ng t×m vÒ víi çc loµi vËt, hßa m×nh vµo
çc con vËt, g¹t bá tiÕng g¬m khua, ngùa hÝ, vît lªn trªn nh÷ng xóc xiÓm, nguy
hiÓm ®Ó trong trÎo víi ®êi, víi m×nh. T×nh yªu loµi vËt cña NguyÔn Tr·i lµ mét

K
t×nh yªu m·nh liÖt, nhng còng th©m trÇm, s©u s¾c, bµng b¹c, huyÒn diÖu tùa nh
tÊm lßng cña thi nh©n. Nh×n vµo th¬ viÕt vÒ biÓu tîng mét sè con vËt cña
NguyÔn Tr·i trong Quèc ©m thi tËp chóng ta thÊy chóng lµ nh÷ng ngêi b¹n t©m
t×nh ®· theo suèt cuéc ®êi t¸c gi¶ - gióp ta hiÓu tÊm lßng cña mét thi nh©n çch
ta h¬n 600 n¨m vÒ tríc.
T×nh b¹n cña NguyÔn Tr·i ®èi víi çc con vËt cã lÏ ®îc g¾n bã tõ khi «ng
ço quan vÒ ë Èn. Tríc ®ã còng cã ®«i lÇn «ng nh¾c ®Õn h×nh ¶nh loµi vËt, nhng
nã chØ vêi vîi tríc sù ngìng mé cña con ngêi. Sèng gi÷a c¶nh nói rõng tÜnh
mÞch, ªm ¶, chØ cã tiÕng chim kªu, ç léi, vîn hãt, mang t çch lµ mét con ngêi,
h¬n thÕ chóng lµ nh÷ng ngêi b¹n th©n thiÕt, ®Ó nhµ th¬ cã thÓ dèc bÇu t©m sù,
khiÕn cho t©m hån cña thi nh©n bít ®i nçi u hoµi, ngét ng¹t ë chèn triÒu ®×nh.
Çc con vËt ®Õn víi «ng khi trong lßng «ng ®Çy ¾p nçi ch¸n chêng danh väng,
ng¸n c¶nh bon chen, xóc xiÓm cña quan qu©n trong triÒu chÝnh. ë C«n S¬n v¾ng
lÆng, NguyÔn Tr·i míi cã ®iÒu kiÖn nãi thËt, nãi hÕt lßng m×nh. Vµ chØ cã t×m
®Õn çc con vËt, tÊm lßng cña «ng míi ®îc thanh th¶n.
Cuéc sèng Èn dËt cña NguyÔn Tr·i thËt lÆng lÏ; chóng ta cã c¶m gi¸c r»ng
kh«ng cã mét çi g× cã thÓ lµm x¸o ®éng, häa ch¨ng thØnh tho¶ng cã tiÕng ç
quÉy ë díi ao, cao h¬n lµ tiÕng chim kªu xen vµo, nhng råi l¹i trë vÒ yªn lÆng,
mªnh m«ng. ChÝnh nh÷ng ©m thanh gîi nÐt ®Ëm l¹i, gîi c¶m gi¸c tÜnh lÆng cña
kh«ng gian v« cïng trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i.
Cïng víi biÓu tîng çc loµi chim, biÓu tîng çc con ç trong Quèc ©m thi
tËp ®· gãp phÇn lµm cho th¬ N«m NguyÔn Tr·i gÇn gòi víi mäi ngêi. C¶ hai
biÓu tîng nµy kÕt hîp l¹i t¹o nªn s¾c th¸i biÓu c¶m ®éc ®¸o, gîi lªn t©m hån vµ
cèt çch cña mét thi nh©n cã t×nh yªu thiªn nhiªn say ®¾m, muèn ®îc sèng
thanh nhµn víi nh÷ng g× th©n thiÕt nhÊt trong cuéc sèng cña con ngêi ViÖt Nam.
Sù xuÊt hiÖn nhiÒu lÇn cña h×nh ¶nh con ç ®· ®Ó l¹i trong lßng ngêi ®äc mét Ên
tîng khã quªn ®èi víi mét con ngêi lu«n xem çc con vËt b»ng con m¾t nh©n tõ,
dïng con ç ®Ó göi g¾m nçi niÒm t©m sù.

K
Ch¬ng 3
gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña biÓu tîng con chim vµ con ç
trong “Quèc ©m thi tËp” vµ trong ca dao.
1.Çch thøc miªu t¶

1.1 Trong Quèc ©m thi tËp
Trong th¬ N«m cña NguyÔn Tr·i, chóng ta thÊy sù kÕt hîp gi÷a h×nh ¶nh
con chim víi mét sè ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i:
- Chim vÒ:
Rõng tiÕc chim vÒ ng¹i ph¸t c©y.
(M¹n thuËt – bµi 6 )
C©y khi ¸c lÆn ríc chim vÒ.
Tèi ríc chim vÒ môa l¹c ng¨n.
- Chim kÕt tæ:
C©y côm chåi cµnh chim kÕt tæ.

K
- Chim kªu:
Chim kªu hoa në ngµy xu©n tØnh
Am rîp chim kªu hoa xÈy ®éng.
( Ng«n chÝ – bµi 15 )
Chim kªu ç léi yªn ®ßi phËn.
( M¹n thuËt – bµi 7 )
Vên quúnh dÇu chim kªu hãt.
( Tù th¸n – bµi 40 )
Ngµy v¾ng chim kªu cuèi khãm hoa.
( Ng«n chÝ - bµi 16
- Chim bay:
Tr«ng thÕ giíi phót chim bay.
( M¹n thuËt - bµi 4)
LÎ cã chim bay cïng ç nh¶y,
( Thuû thiªn nhÊt s¾c)
- Chim ®Õn:
Chim ®Õn c©y cao chim nghÜ ®ç.
(TrÇn t×nh - bµi 4)
- Chim nghÜ ®ç:
Chim ®Õn c©y cao chim nghÜ ®ç.
(TrÇn t×nh – bµi 4)
Chim ®ç tæ nh×n cßn b¾t mÆt.
( Tøc sù – bµi 1)
- Chim mõng:
Kh¸ch ®Õn chim mõng hoa xÈy ®éng,
ChÌ tiªn níc kÝn nguyÖt ®eo vÒ.
( ThuËt høng – bµi 3 )

K
- Chim ngñ:
Hµng chim ngñ khi thuyÒn ®ç.
(TrÇn t×nh – bµi 6)
- Chim ngËm:
Chim cã miÖng kªu, ©u l¹i ngËm.
( Tù th¸n – bµi 3)
- Chim bÇu b¹n:
Nói l¸ng giÒng chim bÇu b¹n.
( ThuËt høng - bµi 19)
- Chim b¾t:
CÇm khua hÕt ngùa cê khua tîng,
Chim b¾t trong rõng ç b¾t ao.
- Chim phµm:
Cöa hiÒm kh¸ch tôc nµo cho ®Õn
Song v¾ng song phµm chöa tiÕng kªu.
- Chim ë lång:
Khíu hãt chim kh«n ph¶i ë lång.
( Tù giíi )
Çc tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña con ç:
Danh tõ chØ chung loµi ç kÕt hîp víi ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i:
- Ç léi:
Tr× thanh ç léi in vÇng nguyÖt.
( B¶o kÝnh c¶nh giíi – bµi
38 )
- Ç nh¶y:

K
(Tù th¸n – bµi 33 )

LÎ chim bay cïng ç nh¶y
( Níc trêi mét s¾c )
- Ç th¸c:
Th¬ng ç th¸c v× c©u uèn lìi.
55 )
- Ç nªn bÇy:
Ao quang mÊu Êu ç nªn bÇy.
( Ng«n chÝ – bµi 10 )
Danh tõ chØ ç cßn cã sù kÕt hîp víi mét sè tõ ®øng tríc nã:
- Ao ç:
Lång chim, ao ç tõ lµn kh¸ch.
( Tù thuËt – bµi 7 )
- Chî ç:
Lao xao chî ç lµng ng phñ.
43 )
- Canh ç:
¡n th× canh ç chí kh« khan.
( B¶o kÝnh c¶nh giíi – bµi 7 )
- C©u ç:
Ph¬ ph¬ ®Çu b¹c «ng c©u ç.
- Th¶ ç:
Ao bëi hÑp hßi kh«n th¶ ç.
( Thñ vÜ ng©m )

K
Danh tõ ç kÕt hîp víi tõ chØ vÞ trÝ, chØ ®Æc ®iÓm, sù kÕt hîp nµy kh«ng nhiÒu.
ChØ cã 3 bµi:
- Ç trong ao:
Rau trong néi, ç trong ao.
- Ç ngh×n ®Çu:
Díi t¹c nªn ao chÝn khóc
Trong nu«i ®îc ç ngh×n ®Çu
27 )
- Ç t¬i:
Bän chóng th»ng chµi ch¸c ç t¬i
- Ç ng¹i c©u:
Lßng hiÕu sinh nhiÒu ç ng¹i c©u
Sù kÕt hîp gi÷a c¶ hai loµi chim vµ ç trong mét bµi th¬. Sù kÕt hîp nµy
t¹o thµnh çc h×nh ¶nh cã s¾c th¸i gîi h×nh, gîi c¶m cao:
- Chim kªu ç léi:
Chim kªu ç léi yªn ®ßi phËn.
- Lång chim, ao ç:
Lång chim ao ç tõ lµn kh¸ch.
- DiÒu bay, ç nh¶y:
- Chim bay, ç nh¶y:

K
LÎ cã chim bay cïng ç nh¶y.

( Níc trêi mét s¾c )
- Ç léi, chim vÒ:
Tr× thanh ç léi in vÇng nguyÖt
C©y tØnh chim vÒ rîp bãng xu©n.
( B¶o kÝnh c¶nh giíi –bµi
38 )
Qua sù kh¶o s¸t, thèng kª vÒ çch thøc miªu t¶ biÓu tîng con chim vµ con
ç trong Quèc ©m thi tËp cña NguyÔn Tr·i, chóng t«i nhËn thÊy:
- Sù kÕt hîp gi÷a danh tõ chØ chung hai loµi chim vµ ç víi çc tõ lo¹i
kh¸c ( ®éng tõ, tÝnh tõ; chñ yÕu lµ ®éng tõ ) lµm cho h×nh ¶nh hai loµi ®ã lu«n ë
trong çc tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt kh¸c nhau. Sù kh¸c nhau Êy thÓ hiÖn çch c¶m vµ
çch nghÜ cña thi nh©n øc Trai ®èi víi con chim vµ con ç. Nh÷ng con vËt võa
th©n quen võa phæ biÕn trong cuéc sèng hµng ngµy. Gi÷a hai loµi chim vµ ç, t¸c
gi¶ sö dông çc ®éng tõ kÕt hîp víi danh tõ khi t¶ loµi chim víi tØ lÖ cao h¬n
nhiÒu so víi loµi ç ( 13/4 ). Çc tr¹ng th¸i cña con chim vµ con ç ®îc miªu t¶
nh “chim bay”, “chim kªu”, “chim ®ç”, “chim ®Õn”, “chim vÒ”; “ç léi”, “ç
nh¶y”, “ç th¸c”.v.v… tríc hÕt ®Òu cã tÝnh chÊt t¶ thùc, phï hîp víi ®Æc tÝnh cña
mçi loµi.
- Sù kÕt hîp gi÷a tõ ç víi çc danh tõ kh¸c nh “ao”, “chî”, “canh”.v.v…
còng t¹o nªn çc h×nh ¶nh võa cã tÝnh chÊt t¶ thùc võa cã tÝnh tîng trng. §ã lµ
ç sèng trong ao, ç b¸n ngoµi chî, ç ®îc nÊu thµnh canh.v.v… Çc h×nh ¶nh:
ao ç, chî ç, canh ç.v.v… gîi lªn c¶nh lµng quª th©n thuéc cïng víi cuéc sèng
®¹m b¹c. Çch miªu t¶ nh vËy lµm cho h×nh ¶nh con ç g¾n víi quan niÖm vÒ
mét cuéc sèng g¾n bã mËt thiÕt víi quª h¬ng, g¾n víi nh÷ng g× th©n quen, gÇn
gñi nhÊt cña NguyÔn Tr·i. Cïng víi çc h×nh ¶nh kh¸c xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu lÇn
trong Quèc ©m thi tËp nh bÌ muèng, l¶nh mïng, dËu mïng t¬i.v.v…, h×nh ¶nh
con ç sèng trong ao lµng, trong çc phiªn chî ë lµng “ng phñ” vµ ®i vµo tõng

K
ngâ ng¸ch cña tõng gia ®×nh víi b¸t “canh ç” ®· lµm nªn hån d©n téc rÊt ®Ëm
trong th¬ N«m cña øc Trai.
- §Æc biÖt sù kÕt hîp gi÷a hai loµi chim vµ ç trong mét c©u th¬, ë mét
bµi th¬ nh “ Ç léi, chim vÒ” ( trong 2 c©u ) “ Chim bay ç nh¶y” ( mét
c©u)v.v… lµm cho nh÷ng c©u th¬ ®ã ®èi nhau rÊt râ. HiÖn tîng ®èi gi÷a 2 c©u
víi nhau:
“Tr× thanh ç léi in vÇng nguyÖt
C©y tØnh chim vÒ rîp bãng xu©n”.
Lµ ®Æc ®iÓm cña thÓ th¬ cæ mµ NguyÔn Tr·i dïng trong Quèc ©m thi tËp. Sù ®èi
xøng Êy lµm cho h×nh ¶nh con chim vµ con ç trë nªn trang träng vµ cã quan hÖ
g¾n bã víi nhau t¹o thµnh mét cÆp sãng ®«i. Cßn ë trong mét c©u LÎ cã chim
bay cïng ç nh¶y hoÆc DiÒu bay ç nh¶y ®¹o tù nhiªn l¹i lµ vÎ ®Ñp tiÓu ®èi,
t¹o nªn vÎ ®Ñp c©n xøng cho c©u th¬.
NguyÔn Tr·i miªu t¶ h×nh ¶nh con chim, con ç võa ®Ëm chÊt ®êi thêng
võa ®Ëm s¾c mµu cæ kÝnh, võa d©n gian võa b¸c häc.
1.2. Trong ca dao
Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn “Ph¹m vi nghiªn cøu” (Ch¬ng I ), t×m hiÓu çch
thøc miªu t¶ biÓu tîng con chim vµ con ç trong ca dao, chóng t«i chØ xem xÐt ë
nh÷ng bµi nãi vÒ con cß, con chim quyªn vµ con ç bèng.
§óng nh nhËn xÐt cña §ç ThÞ Hoµ trong bµi Vµi nÐt vÒ h×nh ¶nh ç trong
Kho tµng ca dao ngêi ViÖt, ngoµi çc loµi ç cã tªn gäi cô thÓ nh ç bèng, ç r«,
ç chÐp,v.v…, cßn cã nhiÒu bµi con vËt nµy ®îc gäi b»ng tªn chung gièng nh
trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i.
Danh tõ chØ chung loµi ç còng cã sù kÕt hîp víi çc tõ chØ tr¹ng th¸i
(®éng tõ ); tÝnh chÊt ( tÝnh tõ ), n¬i chèn ( tr¹ng tõ ),v.v… Ch¼ng h¹n nh çc c©u:
- Tr«ng ç ç lÆn, tr«ng sao sao mê…
- Anh tr«ng em nh ç tr«ng ma
- Nh ç gÆp níc nh rång gÆp n«ng

K
-… Kh¸c nµo ç vît Vò M«n ho¸ rång. v.v…

Trong çc c©u ca dao ®ã, chóng ta b¾t gÆp h×nh ¶nh con ç ®îc miªu t¶
trong çc tr¹ng th¸i ho¹t ®éng: ç lÆn, ç tr«ng, ç gÆp, ç vît.v.v…
Ngoµi danh tõ “ç” cã sù kÕt hîp víi ®éng tõ, trong ca dao ngêi ViÖt,
danh tõ nµy cßn ®îc dïng kÕt hîp víi tÝnh tõ:
- Ç sÇu ç trë ®Çu ®u«i
Ngêi sÇu lªn ngîc xuèng xu«i vÉn sÇu
HoÆc:
- Ç buån ç léi thung th¨ng
Ngêi buån ngêi biÕt ®·i ®»ng cïng ai?
Sù kÕt hîp nµy lµm cho h×nh ¶nh con ç ®îc nh©n ho¸, cã c¶m xóc gièng
nh con ngêi. Thùc ra do ngêi buån nªn thÊy ç còng buån theo quy luËt t©m lÝ:
“Ngêi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê”. T¸c gi¶ d©n gian nãi ç sÇu, ç buån ®Ó t«
®Ëm thªm nçi buån cña nh©n vËt tr÷ t×nh.
Trong ca dao, h×nh ¶nh con ç cßn xuÊt hiÖn trong çc khung c¶nh rÊt cô
thÓ:
- Em nh con ç gi÷a vêi
- M×nh em nh ç gi÷a rµo
- Em nh ç lîn ®Çu cÇu
- TiÕc c«ng anh ®µo ao th¶ ç
Con ç vèn lµ danh tõ chung, khi nã ®îc ®Æt trong çc khung c¶nh: Gi÷a
vêi, gi÷a rµo, ®Çu cÇu, ao th¶ ç…th× trë nªn cô thÓ cã kh¶ n¨ng biÓu ®¹t çc
tr¹ng th¸i c¶m xóc cña çc nh©n vËt tr÷ t×nh : “Ç gi÷a vêi”. §îc vÝ víi t©m
tr¹ng cña c« g¸i muèn thæ lé cho çc chµng trai thÊy ®îc ®iÒu mµ c« muèn nãi:
“Ai lanh tay ®îc, ai chËm lêi th× th«i”. Cßn h×nh ¶nh: “Ç gi÷a rµo” còng ®îc
dïng ®Ó vÝ víi ngêi con g¸i nhng ®ang trong t×nh c¶nh bÞ hai ngêi theo ®uæi:
“KÎ chµi, ngêi l¸i biÕt mß tay ai?”.

K
§iÒu ®¸ng lu ý ë ®©y lµ: Trong ca dao h×nh ¶nh con ç ®îc miªu t¶ thêng
®îc dïng ®Ó so s¸nh vÝ von. H×nh ¶nh ®ã thêng n»m sau tõ “nh ” (quan hÖ tõ
dïng ®Ó so s¸nh ). Çch thÓ hiÖn nµy kh«ng thÊy trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i.
B»ng thñ ph¸p so s¸nh ( trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ); h×nh ¶nh con ç trong ca
dao còng võa cã tÝnh t¶ thùc võa cã ý nghÜa tîng trng. §Æc biÖt th ph¸p so s¸nh
gi¸n tiÕp ( Èn dô ) ®i liÒn víi nh©n ho¸ ®· biÕn h×nh ¶nh con ç trë thµnh h×nh
¶nh con ngêi vµ cuéc sèng con ngêi.
Tiªu biÓu nh h×nh ¶nh con ç bèng xuÊt hiÖn trong nhiÒu bµi ca dao: Ç
bèng ®i chî cÇu N«m, Çi bèng ®i chî cÇu Canh, Çi bèng lµ çi bèng bang,
Çi bèng lµ çi bèng b×nh,v.v… Con bèng trong çc c©u ®ã ®Òu ®îc dïng nh
nh÷ng Èn dô – nh©n ho¸ ®Ó gîi lªn h×nh ¶nh cña con ngêi mµ tríc hÕt lµ ngêi
mÑ, ngêi con tÇn t¶o, hiÒn lµnh, trong tr¾ng …Trong bµi viÕt ®· dÉn ra ë trªn, t¸c
gi¶ §ç ThÞ Hoµ nªu lªn nhËn xÐt kh¸ x¸c ®¸ng : “Qu¶ thËt khi nãi vÒ phÈm chÊt
cña ngêi lao ®éng th× loµi ç nãi chung vµ ç bèng nãi riªng cã mét ý nghÜa biÓu
tîng rÊt phong phó vµ s©u s¾c” [1, tr 40 ]. §Ó chøng minh cho nhËn xÐt ®ã, t¸c
gi¶ bµi b¸o ®· trÝch dÉn vµ ph©n tÝch ng¾n gän 5 bµi ca dao ®Òu sö dông h×nh
¶nh con bèng nh lµ mét Èn dô – nh©n ho¸.
Çch miªu t¶ h×nh ¶nh mét sè loµi vËt b»ng biÖn ph¸p so s¸nh kh«ng chØ
cã ë nh÷ng bµi xuÊt hiÖn con ç mµ cßn cã ë çc bµi nãi tíi con chim, nhÊt lµ
con cß vµ con chim quyªn.
Ngoµi mét sè bµi mµ h×nh ¶nh mét sè loµi chØ ®îc dïng ®Ó so s¸nh trùc
tiÕp víi con nguêi nh: Vî chång nh ®«i chim cu; Em nh con h¹c ®Çu ®×nh, Em
nh chim Ðn l¹c loµi v.v… Cßn cã çc bµi loµi vËt nµy ®îc dïng nh lµ nh÷ng Èn
dô – nh©n ho¸ (so s¸nh gi¸n tiÕp).
H×nh ¶nh con cß vµ con chim quyªn qua mét sè bµi ®· nãi tíi ë ch¬ngII
( gi¸ trÞ néi dung) ®Òu lµ çc Èn dô: Con cß ®i ¨n ®ªm, Con cß chÕt rò trªn c©y,
Con cß ®i ®ãn c¬n ma; Chim quyªn lu luyÕn bôi riÒng, Chim quyªn ¨n tr¸i
nh·n lång, Chim quyªn xuèng nói tha måi.

K
B»ng thñ ph¸p Èn dô - nh©n ho¸, h×nh ¶nh con ç vµ con chim trong ca
dao míi cã thÓ trë thµnh çc biÓu tîng ®Ó ngêi ta liªn tëng tíi con ngêi vµ cuéc
sèng cña con ngêi, nhÊt lµ cuéc sèng cña n«ng d©n. §Ó x©y dùng çc h×nh tîng,
trong ca dao t¸c gi¶ d©n gian thêng sö dông ba thñ ph¸p: phó, tØ vµ høng. H×nh t-
îng con ç, con chim trong thÓ lo¹i nµy còng n»m trong ba thñ ph¸p ®ã. Cã khi
con ç, con chim ®a vµo bµi ca dao ë c©u më ®Çu chØ ®Ó gîi høng, t¹o ra sù liªn
tëng theo kiÓu “®èi c¶nh sinh t×nh”: Çi cß ®i ®ãn c¬n ma, Mét ®µn cß tr¾ng
bay tung, Chim quyªn ®Ëu nãc nhµ quan.
§iÒu nµy ®· gi¶i thÝch mét thùc tÕ: Trong ca dao, h×nh ¶nh çc con vËt nãi
chung vµ con chim, con ç nãi riªng thêng ë c©u më ®Çu. Cßn trong th¬ N«m
NguyÔn Tr·i thêng ë çc c©u gi÷a bµi th¬. §©y còng lµ ®iÓm kh¸c biÖt trong
çch thÓ hiÖn biÓu tîng con chim vµ con ç trong ca dao vµ th¬ N«m øc Trai.
Nh vËy, h×nh ¶nh con chim, con ç trong ca dao ®îc t¸c gi¶ d©n gian miªu
t¶ trong khu«n khæ ®Æc ®iÓm thi ph¸p cña thÓ lo¹i nµy. Trong çc biÖn ph¸p nh
sù kÕt hîp gi÷a çc tõ lo¹i, so s¸nh, thuêng xuÊt hiÖn ë c©u më ®Çu.v.v…th× biÖn
ph¸p Èn dô – nh©n ho¸ ®Ó miªu t¶ hai loµi vËt ®ã cã tÝnh phæ biÕn vµ thêng lÆp
®i lÆp l¹i. Còng lµ h×nh ¶nh con cß nhng cã ®ñ çc lo¹i cß: Cß kú, Cß qu¨m, Cß
¨n ®ªm, Cß tr¾ng b¹ch, Cß chÕt rò, Cß con v.v…Mçi lo¹i cß lµ h×nh ¶nh tîng tr-
ng cho mét loai ngêi trong x· héi cò.
2.Sö dung tõ ng÷ ®Ó t¸i hiÖn biÓu tîng con chim vµ con ç
2.1. Trong Quèc ©m thi tËp
ThÓ hiÖn h×nh ¶nh con chim trong Quèc ©m thi tËp, NguyÔn Tr·i sö dông
mét sè tõ cã tÝnh íc lÖ, tîng trng… Nh tõ con chim ¸c xuÊt hiÖn hai lÇn trong 2
c©u th¬: ¸c thá tùa thoi xem lÆn mäc (TrÇn t×nh – bµi 1) vµ C©y khi ¸c lÆn ríc
chim vÒ (Tù th¸n – bµi 19). Tõ ¸c (con chim qu¹) trong c¶ hai c©u ®ã ®Òu chØ
mÆt trêi. Trong TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du còng xuÊt hiÖn tõ “¸c” nh lµ mét -
íc lÖ ®Ó nãi mÆt trêi, diÔn t¶ sù chuyÓn vËn cña thêi gian: Tr¶i bao thá lÆn, ¸c
tµ.

K
Cã mét sè c©u trong Quèc ©m thi tËp ng«n ng÷ biÓu ®¹t cã nguån gèc tõ
kho tµng tôc ng÷, ca dao hoÆc trong çc ®iÓn tÝch. Tiªu biÓu nh çc c©u cã nãi
tíi loµi chim: Hßn ®Êt hÇu l¨m mÊt çi chim (B¶o kÝnh c¶nh giíi – bµi 13) vµ
Ðn tõ nÎo l¹c nhµ V¬ng T¹ ( M¹n thuËt - bµi 12). Trong c©u thø nhÊt, h×nh ¶nh
con chim cã liªn quan tíi c©u tôc ng÷: ¨n cíp c¬m chim. Trong çc c©u kh¸c
chØ çc tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña con chim nh ®· tr×nh bµy ë môc 1, ch¬ng III,
mét sè tõ ng÷ ®îc t¸c gi¶ dïng còng Ýt nhiÒu gîi lªn çc c©u tôc ng÷, çc thµnh
ng÷ cã liªn quan tíi loµi vËt nµy: Chim kh«n lùa nh¸nh, lùa cµnh; §Êt lµnh
chim ®Ëu, Chim kh«n kªu tiÕng r¶nh rang.v.v…
Trong çc c©u th¬ cã sù xuÊt hiÖn h×nh ¶nh con chim vµ con ç ë Quèc
©m thi tËp NguyÔn Tr·i ®· dïng mét sè côm tõ cã kÕt cÊu nh thµnh ng÷ (mét
lo¹i tõ ®Æc biÖt thêng ®îc dïng trong th¬, v¨n): Ç léi, chim vÒ, chim bay, ç
nh¶y, Lång chim ao ç.vv… Côm tõ Chim bay, ç nh¶y, Lång chim, ao ç gîi
cho chóng ta nhí tíi çc thµnh ng÷: Chim sa, ç nh¶y; Ç chËu chim lång.
Thµnh ng÷ Ç chËu chim lång chóng ta ®· tõng b¾t gÆp trong c©u ca dao:
Ç c¾n c©u biÕt ®©u mµ gì
Chim vµo lång biÕt thña nµo ra
(Bµi: TrÌo lªn c©y bëi h¸i hoa)
ViÖc sö dông çc tõ ng÷ Ýt nhiÒu cã liªn quan tíi çc c©u tôc ng÷, çc
thµnh ng÷ dïng h×nh ¶nh con chim, con ç ®Ó biÓu ®¹t lµm cho th¬ N«m cña
NguyÔn Tr·i trë nªn gÇn gñi víi nh©n d©n. T¸i hiÖn hai loµi vËt nµy víi t çch lµ
çc biÓu tîng, NguyÔn Tr·i ®· häc lèi nãi cña nh©n d©n, lèi c¶m vµ lèi nghÜ cña
ngêi b×nh d©n.
Ngoµi ra, trong “Quèc ©m thi tËp”, t¸c gi¶ cßn sö dông hai tõ H¸n ViÖt ®i
liÒn víi nhau trong c©u th¬ ch÷ N«m. §ã lµ tõ “Viªn” (con vîn) vµ tõ “H¹c”
(mét loµi chim). Sù kÕt hîp hai tõ nµy ®îc dïng trong bèn c©u th¬:
- Viªn h¹c ®· quen b¹n dËt d©n.

K
- Viªn h¹c ch¨ng hên l¹i nh÷ng th¬ng.

(Tù th¸n – bµi 1)
- Mõng cïng viªn h¹c quen lßng th¾m.
(Tù th¸n – bµi 39)
- Rñ viªn h¹c xin phêng gi¶i tôc
Sù kÕt hîp hai tõ “Viªn” vµ “H¹c” võa gîi lªn s¾c th¸i trang träng cho
biÓu tîng con chim võa gãp phÇn t¸i hiÖn c¶nh nói rõng hoang d·, cæ xa. §Æc
biÖt, NguyÔn Tr·i ®· dµnh h¼n mét bµi ®Ó béc lé c¶m xóc ®èi víi con h¹c (bµi:
L·o H¹c). Trong bµi th¬ nµy, tõ ng÷ miªu t¶ cã sù kÕt hîp gi÷a hai líp tõ thuÇn
ViÖt vµ H¸n ViÖt:
NgÉm hay thÕ sù nhÑ b»ng l«ng
¨n uèng ch¼ng nµi bçng vÖ c«ng
LÇu nguyÖt ®· quen tiªn thæi ®Þch
Non xu©n tõng b¹n kh¸ch ¨n th«ng.
Trong 4 c©u ®Çu cña bµi Chim h¹c giµ ®ã, çc tõ: thÕ sù, vÖ c«ng, lÇu
nguyÖt, ®Þch, non xu©n lµ tõ H¸n ViÖt. Çc tõ cßn l¹i chñ yÕu lµ thuÇn ViÖt
(chóng t«i nãi chñ yÕu bëi v× viÖc x¸c ®Þnh mét sè tõ lµ ViÖt hay H¸n, cho ®Õn
nay vÉn ®ang tranh luËn). ViÖc sö dông hai líp tõ kÕt hîp nh vËy lµm cho biÓu t-
îng con chim h¹c võa trang träng võa b×nh dÞ, võa thanh cao võa gÇn gñi. §©y lµ
bµi th¬ ngô ý s©u xa. T¸c gi¶ dïng biÓu tîng con h¹c ®Ó nãi tíi vÎ ®Ñp cña ngêi
qu©n tö, trong ®ã cã b¶n th©n «ng. Con h¹c nµy tuy ®· giµ nhng vÉn cã cèt çch
thanh cao, vÉn cßn trÝ khÝ, ng¹o nghÔ víi lò ngêi thÊp hÌn, cã cuéc sèng bã
buéc:
Ngh×n dÆm trêi dÇu ®ñng ®Ønh
Kham cêi anh vò mÆc chng l«ng.
( L·o h¹c)

K
Tãm l¹i, ng«n ng÷ biÓu ®¹t h×nh ¶nh con chim vµ con ç trong th¬ N«m
NguyÔn Tr·i võa b×nh dÞ, méc m¹c nh lèi nãi cña thµnh ng÷, tôc ng÷, ca dao,
võa trang nghiªm, cæ kÝnh, giµu tÝnh íc lÖ nh ng«n ng÷ trong th¬ ca b¸c häc thêi
trung ®¹i.
2.2. Trong ca dao
N»m trong khu«n khæ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña ca dao ®· ®îc NguyÔn
Xu©n KÝnh dµnh h¼n mét ch¬ng trong cuèn Thi ph¸p V¨n häc d©n gian ®Ó tr×nh
bµy, tõ ng÷ ®îc sö dông ®Ó t¸i hiÖn biÓu tîng con chim vµ con ç, nhÊt lµ con
cß, con bèng trong thÓ lo¹i nµy ®Òu méc m¹c, b×nh dÞ, gÇn gñi víi lêi ¨n tiÕng
nãi cña nh©n d©n. T¸c gi¶ d©n gian khi miªu t¶ con cß, con chim quyªn còng nh
con bèng víi çc bµi ®· dÉn ra ë trªn ®Òu sö dông phÇn lín çc tõ thuÇn ViÖt.
Tiªu biÓu nh bµi: Con cß mµ ®i ¨n ®ªm. Tuy bµi ca dao nµy, còng cã mét sè bµi
tõ H¸n ViÖt nh “«ng”, “t«i”.v.v…nhng kh«ng ®¸ng kÓ. H×nh ¶nh con ç bèng
trong ca dao së dÜ rÊt th©n th¬ng, gÇn gñi ®îc lµ do nã ®îc t¸i hiÖn b»ng tõ ng÷
trong cuéc sèng thêng ngµy, b»ng lêi ru cña mÑ: Çi bèng bang, bèng b×nh, ®i
lÊy sßng cho mÑ ®æ khoai.v.v…
Do ®îc s¸ng t¸c b»ng ph¬ng thøc truyÒn miÖng vµ ®Òu lµ s¶n phÈm cña
tËp thÓ cho nªn ng«n ng÷ ca dao nãi chung, ng«n ng÷ miªu t¶ con chim, con ç
nãi riªng thêng cã dÞ b¶n. Ch¼ng h¹n, trong bµi Con cß mµ ®i ¨n ®ªm, cã hai dÞ
b¶n: “mµ” vµ “mµy” ë c©u më ®Çu; “x¸o” vµ “xµo” ë hai c©u cuèi.
H×nh ¶nh con ç víi çc tªn gäi cô thÓ ®îc nãi tíi trong çc c©u ca cã
cïng khu«n mÉu: Muèn ¨n c¬m tr¾ng, ç thÌn; Muèn ¨n ç thöng b¨m hµnh.
Sù thay ®æi tªn çc loµi ç ®a vµo khu«n chung còng tao nªn çc dÞ b¶n trong ca
dao, chÝnh ®Æc ®iÓm nµy lµm cho h×nh ¶nh con chim vµ con ç trong nhiÒu bµi
ca dao võa cô thÓ (qua tªn gäi) võa chung chung, cø trë ®i trë l¹i.
§óng nh NguyÔn Xu©n KÝnh ®· kh¸i qu¸t: “Ng«n ng÷ ca dao cã sù kÕt
hîp gi÷a ng«n ng÷ th¬ ca víi ng«n ng÷ ®êi thêng” [3-tr 76]. Tõ ng÷ ®îc dïng ®Ó
t¸i hiÖn h×nh ¶nh con chim vµ con ç trong ca dao còng giµu tÝnh gîi h×nh, gîi
c¶m vµ ®Ëm s¾c th¸i ®êi thêng. Çc tõ cã tÝnh khÈu ng÷ ®îc dïng rÊt tù nhiªn:

K
Nh tõ “mµ” trong c©u Con cß mµ ®i ¨n ®ªm, sù xuÊt hiÖn cña tõ “mµ” lµm cho
c©u th¬ kh«ng ch¾t läc, gièng nh c©u v¨n xu«i. Ngay c¶ çc c©u t¶ con ç bèng
g¾n víi tõ “lµ” lµm cho c©u th¬ nh lêi nãi th«ng thêng, méc m¹c: Çi bèng lµ
çi bèng bang, lµ çi bèng b×nh. v.v…
Ngay çch diÔn t¶ con chim quyªn còng cã nh÷ng c©u nh lµ c©u v¨n xu«i,
kh«ng cã sù trau chuèt: Con chim quyªn nã ®Ëu dùa cµnh d©u; Con chim
quyªn xa b¹n nã kªu lia v.v… Tõ “nã” trong hai c©u ca ®ã cã vÎ nh thõa, cã tÝnh
khÈu ng÷.
Nh vËy, ng«n ng÷ ®Ó t¸i hiÖn biÓu tîng con chim vµ con c¶ trong ca dao
ngêi ViÖt cã ®Æc ®iÓm chung trong ng«n ng÷ cña thÓ lo¹i nµy. §ã lµ ng«n ng÷
võa giµu s¾c th¸i biÓu c¶m võa rÊt ®êi thêng; phÇn lÝ lÏ tõ thuÇn ViÖt vµ sö dông
tõ thêng trïng lÆp. Çc ®Æc ®iÓm ®ã lµm cho ng«n ng÷ trong ca dao khi ®îc
dïng ®Ó miªu t¶ con chim vµ con ç cã sù kh¸c biÖt so víi th¬ N«m NguyÔn
Tr·i. Còng dïng nghÖ thuËt ng«n tõ ®Ó t¸i hiÖn biÓu tîng con chim vµ con ç,
nÕu nh trong th¬ N«m cña NguyÔn Tr·i chñ yÕu lµ n»m trong khu«n khæ cña th¬
ca trung ®¹i (trong ®ã cã sù çch t©n) th× ë ca dao l¹i n»m trong khu«n khæ cña
v¨n häc d©n gian.

K
C. PhÇn kÕt luËn

1. B»ng thao t¸c kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i, chóng ta cã thÓ thÊy râ mét
bøc tranh víi l¾m m¶ng mµu, trong ®ã cã sù hiÖn diÖn cña h×nh ¶nh mét sè loµi
vËt, nhÊt lµ con chim vµ con ç trong th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ trong ca dao ngêi
ViÖt. H×nh ¶nh çc con vËt nãi chung vµ con chim, con ç nãi riªng ®· ®îc
NguyÔn Tr·i vµ nh©n d©n lao ®éng ®a vµo th¬ ca nh lµ nh÷ng biÓu tîng ®Ó thÓ
hiÖn c¶m xóc, t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh.
2. Trªn ph¬ng diÖn néi dung, biÓu tîng mét sè loµi vËt trong th¬ N«m øc
Trai vµ trong ca dao ngêi ViÖt võa cã chç t¬ng ®ång võa cã nh÷ng ®iÓm kh¸c
biÖt. Chç t¬ng ®ång lµ c¶ hai biÓu tîng dï ®îc nãi tíi trong th¬ øc Trai hay
trong th¬ cña ngêi lao ®éng ®Òu cã ý nghÜa tîng trng cho t©m hån, cèt çch cña
con ngêi ViÖt Nam, ®Òu Èn chøa quan niÖm nh©n sinh s©u s¾c, c¶ hai ®Òu thÓ
hiÖn t×nh c¶m ®èi víi thiªn nhiªn. Nh÷ng chç kh¸c biÖt trong hai biÓu tîng ®ã ë
th¬ N«m NguyÔn Tr·i vµ ca dao g¾n víi nçi niÒm t©m sù cña mét ç nh©n khi ®·

K
l©m vµo hoµn c¶nh “TriÒu quan ch¼ng ph¶i, Èn ch¼ng ph¶i” vµ víi tÊm lßng réng
më tríc ®Êt trêi cña ngêi lao ®éng – t¸c gi¶ cña ca dao.
3- Trªn ph¬ng diÖn nghÖ thuËt, biÓu tîng con chim vµ con ç trong th¬
N«m NguyÔn Tr·i vµ trong ca dao còng cã nh÷ng chç gÆp gì trong çch thøc
thÓ hiÖn ®ång thêi còng cã nh÷ng nÐt riªng, t¹o nªn tÝnh ®éc ®¸o cho mçi bé
phËn s¸ng t¸c. Sù gÆp gì dÔ thÊy nhÊt, cã tÝnh phæ biÕn nhÊt lµ trong viÖc t¸i
hiÖn hai loµi vËt ®ã, NguyÔn Tr·i vµ t¸c gi¶ d©n gian ®Òu sö dông tiÕng mÑ ®Î,
dïng chñ yÕu lµ tõ thuÇn ViÖt. Sù kh¸c biÖt thÓ hiÖn ë sù kÕt hîp gi÷a çc líp tõ,
trong çch miªu t¶, nhÊt lµ ë thñ ph¸p so s¸nh (Èn dô – nh©n ho¸).
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã gióp chóng ta hiÓu râ thªm sù ¶nh hëng qua l¹i gi÷a
th¬ N«m cña NguyÔn Tr·i víi ca dao ngêi ViÖt qua viÖc cïng thÓ hiÖn biÓu tîng
mét sè loµi vËt.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. §ç ThÞ Hoµ: Vµi nÐt vÒ h×nh ¶nh con chim vµ con ç trong kho tµng ca dao
ngêi ViÖt. T¹p chÝ nguån s¸ng d©n gian, sè 3, 2006, trang 38.
2. NguyÔn Xu©n KÝnh, Phan §¨ng NhËt (chñ biªn): Kho tµng ca dao ngêi
ViÖt. NXB V¨n hãa – th«ng tin, 2001.
3. NguyÔn Xu©n KÝnh, Thi ph¸p ca dao, NXB KHXH, 2006.
4. Bïi M¹nh NhÞ (chñ biªn), V¨n häc d©n gian nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu,
NXB gi¸o dôc, 2003.
5. TriÒu Nguyªn, VÒ biÓu tîng con chim quyªn trong ca dao. T¹p chÝ V¨n ho¸
d©n gian, sè 3, 1997, trang 96.
6. Vò Ngäc Phan, Tôc ng÷, ca dao, d©n ca ViÖt Nam, NXB KHXH, t¸i b¶n lÇn
thø 8, 1978.
7. NguyÔn H÷u S¬n (tuyÓn chän, chñ biªn): NguyÔn Tr·i vÒ t¸c gia - t¸c
phÈm, NXB gi¸o dôc, 2003.Gåm çc bµi cña çc t¸c gi¶:

K
- Xu©n DiÖu, Quèc ©m thi tËp t¸c phÈm më ®Çu nÒn th¬ cæ ®iÓn ViÖt
Nam.
- Mai Tr©n: T×nh yªu thiªn nhiªn trong th¬ NguyÔn Tr·i
- NguyÔn Thiªn Thô: Thiªn nhiªn trong th¬ NguyÔn Tr·i.
- §Æng Thanh Lª: NguyÔn Tr·i víi ®Ò tµi thiªn nhiªn trong dßng v¨n
häc yªu níc ViÖt Nam…
8. Hoµng TiÕn Tùu: B×nh gi¶ng ca dao, NXB gi¸o dôc, 1992.
9. Hoµng Trinh: Tõ kÝ hiÖu häc ®Õn thi ph¸p häc, NXB §µ N½ng, 1997.
10. NhiÒu t¸c gi¶: NguyÔn Tr·i toµn tËp, NXB KHXH, 1976.
11. NhiÒu t¸c gi¶: Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §µ N½ng, 2001

(123doc) Bieu Tuong Mot So Loai Vat Trong Tho Nom Nguyen Trai Va Trong CA Dao Nguoi Viet

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(123doc) Bieu Tuong Mot So Loai Vat Trong Tho Nom Nguyen Trai Va Trong CA Dao Nguoi Viet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

hãa luËn tèt nghiÖp

Trêng §¹i häc Vinh

NguyÔn ThÞ v©n Anh

BiÓu tîng mét sè loµi vËt trong

Kho¸ luËn tèt nghiÖp

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 1

Vinh, th¸ng 5 n¨m 2007

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 2

Néi dung Trang

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 3

2.1. Trong Quèc ©m thi tËp. 50

1.LÝ do chän ®Ò tµi vµ môc ®Ých nghiªn cøu

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 4

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 5

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 6

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 7

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 8

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 9

B. PHÇN Néi dung chÝnh

1.Kh¸i niÖm biÓu tîng

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 10

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 11

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 12

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 13

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 14

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 15

- Chim kªu hoa në ngµy xu©n tÜnh,

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 16

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 17

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 18

2.2. BiÓu tîng con c¸

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 19

- Lßng hiÕu sinh nhiÒu, c¸ ng¹i c©u.

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 20

- Ai vÒ nh¾n nhñ «ng c©u

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 21

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 22

- C¸i bèng ®i chî cÇu n«m

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 23

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 24

1. S¾c th¸i biÓu c¶m cña biÓu tîng con chim

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 25

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 26

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 27

câi trÇn cã tróc dõng ng¨n.

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 28

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 29

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 30

Trêi ma qu¶ da vÑo vä

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 31

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 32

Mét ®ång thuª trèng, thuª kÌn

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 33

Cã x¸o th× x¸o níc trong

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 34

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 35

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 36

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 37

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 38

Ngµy sau bèng ®ç «ng ®å

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 39

C©y tÜnh, chim vÒ, rîp bãng xu©n.

SVTH: NguyÔn ThÞ V©n Anh- Líp 43E4 - V¨n trang 40