100 ®Ò vµ bµi ng÷ v¨n líp 9

®Ò sè 1
Theo em, Phong c¸ch Hå ChÝ Minh cã ph¶i lµ mét v¨n b¶n thuyÕt minh kh«ng ?
V× sao ?
Dµn ý
I. Më bµi
- Phong c¸ch Hå ChÝ Minh vËn dông kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng thøc biÓu ®¹t, trong
®ã thuyÕt minh lµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t chÝnh.
- Bµi viÕt gióp ng­êi ®äc hiÓu ®­îc phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ sù kÕt hîp hµi hoµ
gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, d©n téc vµ nh©n lo¹i, thanh cao vµ gi¶n dÞ.
II. Th©n bµi
TÝnh chÊt thuyÕt minh cña Phong c¸ch Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn ë nh÷ng khÝa c¹nh
sau :
1. §èi t­îng thuyÕt minh cña bµi lµ mét vÊn ®Ò trõu t­îng: phong c¸ch cña B¸c
Hå. VÎ ®Ñp trong phong c¸ch cña B¸c ®­îc tr×nh bµy râ trªn hai ph­¬ng diÖn c¬ b¶n :
a) B¸c lu«n tiÕp thu cã chän läc tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i ®Ó t¹o nªn mét nh©n
c¸ch, mét lèi sèng rÊt ViÖt Nam, rÊt ph­¬ng §«ng nh­ng còng rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i.
b) B¸c cã lèi sèng v« cïng gi¶n dÞ nh­ng l¹i rÊt thanh cao, tiªu biÓu cho nÐt ®Ñp
trong lèi sèng cña d©n téc ViÖt Nam.
2. Phong c¸ch Hå ChÝ Minh ®­îc tr×nh bµy, giíi thiÖu mét c¸ch chÝnh x¸c, kh¸ch
quan b»ng nh÷ng dÉn chøng, t­ liÖu cô thÓ, x¸c thùc, kh«ng ph¶i do h­ cÊu, do t­ëng
t­îng mµ ra.
3. Bµi viÕt ®· sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p cña v¨n b¶n thuyÕt minh nh­ : ph­¬ng
ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch (c¸c khÝa c¹nh, c¸c ph­¬ng diÖn, c¸c biÓu hiÖn cña vÎ ®Ñp
trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh vÒ v¨n ho¸, lèi sèng...); ph­¬ng ph¸p liÖt kª (nh÷ng
n¬i B¸c ®· qua nh­ ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u MÜ, ch©u ¢u; nh÷ng ngo¹i ng÷ mµ Ng­êi
thµnh th¹o (tiÕng Ph¸p, Anh, Hoa, Nga...); ph­¬ng ph¸p so s¸nh (lèi sèng gi¶ng dÞ
cña B¸c víi c¸c vÞ hiÒn triÕt NguyÔn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm)...
4. Bµi viÕt cã sö dông c¸c yÕu tè nghÖ thuËt nh­ kÓ chuyÖn, b×nh luËn, nghÖ thuËt
®èi lËp, v¨n viÕt cã c¶m xóc, nh­ng tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nµy chØ cã vai trß phô trî. Néi
dung gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n b¶n nµy vÉn lµ nh÷ng tri thøc x¸c thùc, kh¸ch quan vÒ
phong c¸ch Hå ChÝ Minh.
III. KÕt bµi
- Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ mét v¨n b¶n nhËt dông, thuyÕt minh lµ mét trong
nh÷ng ph­¬ng thøc biÓu ®¹t chÝnh.
- Bµi viÕt ®· gióp ng­êi ®äc hiÓu ®­îc vÎ ®Ñp phong c¸ch B¸c Hå lµ sù kÕt hîp hµi
hoµ gi÷a b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc vµ tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, lµ sù gi¶n dÞ mét c¸ch
thanh cao.
- Bµi viÕt lµm cho chóng ta thªm tù hµo, kÝnh yªu B¸c, kh¬i gîi ë chóng ta ý
nguyÖn häc tËp, tu d­ìng, rÌn luyÖn theo g­¬ng cña B¸c.

-1-
 ®Ò sè 2
Dùa vµo v¨n b¶n Phong c¸ch Hå ChÝ Minh, kªnh h×nh trang 6 (Ng÷ v¨n 9 - TËp I)
vµ nh÷ng hiÓu biÕt cña em, em h·y viÕt mét v¨n b¶n thuyÕt minh cã sö dông c¸c biÖn
ph¸p nghÖ thuËt ®Ó giíi thiÖu vÒ n¬i ë vµ lµm viÖc cña B¸c t¹i phñ Chñ tÞch.
I. T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu bµi : ThuyÕt minh cã sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt.
- Yªu cÇu : ThuyÕt minh, miªu t¶, giíi thiÖu n¬i ë vµ lµm viÖc cña B¸c, chñ yÕu lµ
ng«i nhµ sµn n¬i B¸c ë.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- NÕu cã dÞp ®­îc ®Õn Hµ Néi, vµo l¨ng viÕng B¸c, b¹n h·y ®õng quªn viÕng th¨m
ng«i nhµ sµn ®¬n s¬ nhá bÐ, n¬i vÞ l·nh tô kÝnh yªu cña chóng ta, Chñ tÞch Hå ChÝ
Minh ®· tõng sèng vµ lµm viÖc nhiÒu n¨m ë ®ã.
- §Õn ®©y, b¹n sÏ thªm hiÓu, thªm tù hµo vµ kÝnh yªu mét con ng­êi vÜ ®¹i mµ v«
cïng b×nh dÞ ®· ®i vµo lÞch sö d©n téc ViÖt Nam nh­ mét huyÒn tho¹i.
B. Th©n bµi
1. §Þa ®iÓm, kh«ng gian: N¬i ë vµ lµm viÖc cña B¸c n»m gi÷a mét khu«n viªn yªn
tÜnh th¬m ng¸t h­¬ng hoa.
a) Tr­íc nhµ B¸c ë lµ mét c¸i hå th¶ c¸. Mét hµng rµo r©m bôt ch¹y quanh tr­íc
ngâ nh­ ë quª nhµ NghÖ An cña B¸c. B¸c sèng hoµ m×nh víi thiªn nhiªn, víi ®Êt trêi,
víi quª h­¬ng.
b) Xung quanh nhµ B¸c trång rÊt nhiÒu loµi c©y vµ hoa. Hoa cam, hoa b­ëi th¸ng
ba th¬m ngµo ng¹t; hµng dõa xoÌ bãng m¸t trªn nh÷ng lèi ®i; c©y vó s÷a, quµ cña
®ång bµo miÒn Nam tÆng B¸c ®­îc trång ë hiªn sau nhµ; gãc v­ên tr­íc nhµ, bèn
mïa rau nèi nhau t­¬i tèt.
2. H×nh d¸ng ng«i nhµ : N¬i B¸c ë vµ lµm viÖc lµ mét ng«i nhµ g¸c nhá ®­îc thiÕt
kÕ nh­ kiÓu nhµ sµn cña ®ång bµo ViÖt B¾c. Nhµ lµm b»ng gç, m¸i lîp ngãi, bèn bÒ
léng giã.
3. DiÖn tÝch sö dông : Kho¶ng h¬n 70 m2. Ng«i nhµ sµn ®ã chØ cã vÎn vÑn vµi
phßng ®Ó tiÕp kh¸ch, häp Bé ChÝnh trÞ, lµm viÖc vµ ngñ.
4. §å ®¹c trong nhµ hÕt søc méc m¹c, ®¬n s¬ :
a) Phßng häp, phßng tiÕp kh¸ch chØ cã mét bé bµn ghÕ, lä hoa, bé Êm chÐn uèng
n­íc.
b) Phßng lµm viÖc cã mét bé bµn ghÕ nhá, mét chiÕc m¸y ch÷, mét chiÕc ®µi ph¸t
thanh Liªn X« cò ®Ó B¸c nghe tin tøc, ®Æc biÖt tin tõ miÒn Nam vµ gióp B¸c ®ì c¶m
thÊy c« qu¹nh trong ®ªm v¾ng...
c) §Õn th¨m phßng ngñ cña B¸c cµng th­¬ng B¸c h¬n: chiÕc gi­êng nhá b»ng gç
th­êng, méc m¹c kh«ng mïi s¬n, trªn tr¶i chiÕu cãi, mét chiÕc gèi v¶i ®· sên cò. Trªn
gèi, chiÕc qu¹t nan n»m lÆng lÏ. ChiÕc qu¹t nan nµy ®· tõng thøc cïng vÞ Chñ tÞch
trong bao ®ªm hÌ oi ¶, lßng nÆng nh÷ng lo toan viÖc n­íc. Gãc phßng, bé quÇn ¸o
kaki b¹c mµu gi¶n dÞ ®­îc treo gän gµng trªn mãc ¸o. Trªn ngùc ¸o kh«ng cã mét
tÊm hu©n ch­¬ng, nh­ng bªn trong lÇn ¸o v¶i lµ mét tr¸i tim nãng báng, s¸ng ngêi.
D­íi ch©n gi­êng, ®«i dÐp cao su mßn gãt xÕp ngay ng¾n. §«i dÐp Êy ®· tõng theo
ch©n B¸c ®i suèt ngµn dÆm ®­êng ®Êt n­íc.

-2-
 5. B¸c sèng ë ®ã, mét m×nh, víi mét t­ trang Ýt ái, mét chiÕc vali con víi vµi vËt
kØ niÖm cña mét cuéc ®êi dµi, réng vµ bÊt tö.
C. KÕt bµi
- N¬i ë cña B¸c, vÞ l·nh ®¹o cao nhÊt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, ®¬n s¬, gi¶n dÞ nh­
c©u chuyÖn vÒ mét vÞ thÇn tiªn trong thÇn tho¹i, cæ tÝch.
- N¬i ë cña Ng­êi lµ do chÝnh Ng­êi lùa chän, sù lùa chän Êy gióp chóng ta hiÓu
thªm phong c¸ch Hå ChÝ Minh, tinh hoa cña d©n téc ViÖt Nam.

®Ò sè 3
Em h·y ®ãng vai lµ nh÷ng ®å dïng c¸ nh©n cña B¸c tù giíi thiÖu vÒ m×nh.
Bµi lµm
B¸c Hå ®· yªn nghØ, nh­ng ngµy ngµy, dßng ng­êi vµo l¨ng viÕng B¸c vÉn nèi dµi
tõ s¸ng ®Õn chiÒu. §Õn th¨m nhµ B¸c ë, ng­êi ta trÇm ng©m tr­íc tõng di vËt ®¬n s¬,
méc m¹c ®· g¾n bã víi B¸c trong suèt c¶ cuéc ®êi. D­êng nh­ ®o¸n biÕt ®­îc ý nghÜ,
lßng mong muèn cña ®ång bµo, du kh¸ch, nh÷ng ®å vËt ®· cÊt lªn tiÕng nãi tù giíi
thiÖu vÒ m×nh ®Ó du kh¸ch hiÓu thªm vÒ B¸c. Chóng ta h·y cïng nghe hä tù thuËt nhÐ.
- Chóng t«i lµ nh÷ng ®å dïng c¸ nh©n cña B¸c Hå. Chóng t«i ®­îc sèng bªn B¸c,
®­îc phôc vô, ch¨m sãc B¸c vµ ®­îc B¸c yªu mÕn n©ng niu nh­ nh÷ng ®øa ch¸u nhá.
Chóng t«i gåm : quÇn ¸o, giµy dÐp, mò nãn... Chóng t«i sèng rÊt hoµ thuËn, lu«n bªn
nhau vµ lu«n bªn B¸c.
T«i thuéc dßng hä QuÇn ¸o. Hä hµng nhµ chóng t«i cã hai lo¹i v¶i ®­îc B¸c
th­êng dïng lµ v¶i ka ki mµu tr¾ng ®ôc vµ v¶i lôa mµu n©u. ¸o ka ki cóc cµi kÝn cæ,
v¹t bu«ng, cã bèn tói lín, hai tói trªn ngùc vµ hai tói ë hai v¹t tr­íc. Anh chµng nµy
th­êng ®­îc B¸c mÆc khi ®i c«ng t¸c ë n­íc ngoµi, khi ngo¹i giao, tiÕp kh¸ch, hoÆc
khi B¸c ®i dù nh÷ng héi nghÞ, héi th¶o quan träng trong n­íc vµ quèc tÕ... Cßn t«i,
quÇn ¸o v¶i n©u, ®­îc may réng nh­ kiÓu quÇn ¸o cña bµ con n«ng d©n. T«i ®­îc
ch¨m sãc B¸c th­êng xuyªn h¬n, ®­îc B¸c mÆc khi ®i th¨m ®ång ruéng, gÆp gì bµ
con n«ng d©n, c¸c b¹n thiÕu niªn nhi ®ång, lóc ë nhµ, khi lµm viÖc trong phßng riªng,
lóc t­íi c©y... B¸c th­¬ng yªu, n©ng niu, ®èi xö víi chóng t«i b»ng tÊt c¶ tÊm lßng cña
mét Con Ng­êi. Cã khi chóng t«i bÞ sên r¸ch, c¸c c« chó phôc vô ®Þnh thay ¸o míi
cho B¸c, B¸c biÕt, B¸c kh«ng chÞu, B¸c nãi v¶i h·y cßn míi h·y may v¸ l¹i cho B¸c
mÆc. Chóng t«i c¶m ®éng ®Õn nghÑn ngµo tr­íc tÊm lßng vµ phong c¸ch sèng v«
cïng gi¶n dÞ cña mét vÞ l·nh tô.
T«i thuéc hä giµy dÐp. Cïng víi quÇn ¸o, t«i còng rÊt vinh dù v× lu«n ®­îc ®i
theo B¸c. T«i ®­îc lµm b»ng chÊt liÖu cao su, mµu ®en, cã 4 quai, hai quai chÐo ë
phÝa trªn vµ hai quai ngang ë phÝa d­íi. Hä hµng chóng t«i, hµng v¹n hµng triÖu ®«i
dÐp nh­ thÕ ®· tõng theo b­íc nh÷ng chiÕn sÜ, thanh niªn xung phong chèng Ph¸p råi
chèng MÜ trªn kh¾p c¸c chiÕn tr­êng Nam B¾c. Riªng t«i sung s­íng h¬n lµ ®­îc ë
bªn B¸c, phôc vô, ch¨m sãc B¸c, ®­îc theo B¸c ®i trªn mäi nÎo ®­êng.
Cßn t«i lµ mò l¸. Chóng t«i tuy B¸c dïng Ýt h¬n, nh­ng còng lµ nhiÒu l¾m ®èi víi
nh÷ng ai kh«ng ®­îc ë bªn B¸c. Hä hµng nhµ mò chóng t«i còng cã hai lo¹i: mò cèt
v¶i vµ mò l¸. Mò cèt v¶i lµm b»ng v¶i kaki mµu xanh hoÆc mµu tr¾ng ®ôc. Anh chµng
nµy th­êng ®­îc B¸c ®éi khi ®i chiÕn dÞch, khi th¨m hái ®ång bµo, chiÕn sÜ... Cßn t«i,
mò l¸ ®­îc lµm b»ng l¸ cä, l¸ nãn. T«i ®­îc B¸c dïng khi ®i xuèng nhµ m¸y, c«ng
x­ëng, khi ra ®ång cïng víi bµ con n«ng d©n gÆt lóa, t¸t n­íc chèng h¹n hoÆc xuèng
biÓn víi ng­ d©n kÐo l­íi...
-3-
 T«i n÷a, t«i lµ kh¨n len. Tuy t«i chØ ®­îc theo B¸c vµo mïa ®«ng nh­ng còng
®­îc B¸c n©ng niu, yªu mÕn l¾m. T«i ®­îc dÖt b»ng sîi len, réng chõng 30 cm, dµi
chõng 1,2m, hai ®Çu kh¨n th¾t tua rua bay nhÌ nhÑ mçi khi giã thæi. NÕu trêi kh«ng
gi¸ rÐt qu¸, t«i ®­îc B¸c quµng quanh cæ B¸c. Trêi l¹nh, t«i ®­îc B¸c choµng lªn ®Çu.
T«i rÊt sung s­íng v× ®­îc gióp Ých cho B¸c.
Chóng t«i lµ nh÷ng ®å vËt rÊt b×nh th­êng, méc m¹c, ®¬n s¬, gi¶n dÞ, nh­ng B¸c
®· chän chóng t«i. Kh«ng nh÷ng thÕ, B¸c cßn yªu th­¬ng, g×n gi÷, n©ng niu chóng t«i.
§iÒu ®ã lµm chóng t«i v« cïng sung s­íng vµ h¹nh phóc. V× vËy, chóng t«i sèng bªn
B¸c, ®em h¬i Êm cho Ng­êi, b¶o vÖ Ng­êi khái nh÷ng c¬n thÊt th­êng cña thêi tiÕt,
lµm mÒm sái ®¸ d­íi nh÷ng nÎo ®­êng bµn ch©n Ng­êi ®i qua. Chóng t«i tuy nhá bÐ
nh­ng chóng t«i tù hµo v× ®· gióp Ých cho B¸c, gãp phÇn lµm nªn mét phong c¸ch Hå
ChÝ Minh.
Khi vµo th¨m nhµ B¸c, ®øng nh×n chóng t«i, nhiÒu ng­êi ®· khãc. Ch¾c hä ®ang
nghÜ ®Õn B¸c vµ c¶m ®éng tr­íc tÊm lßng bao la réng lín, lèi sèng gi¶n dÞ thanh cao
cña Ng­êi.
®Ò sè 4
Em h·y viÕt mét bµi v¨n giíi thiÖu phong c¸ch Hå ChÝ Minh d­íi d¹ng cuéc ®èi
tho¹i gi÷a mét b¹n häc sinh trong n­íc vµ mét b¹n häc sinh ViÖt kiÒu ®ang chuÈn bÞ
vµo l¨ng viÕng B¸c.
Bµi lµm
T¹i khu«n viªn tr­íc l¨ng B¸c, cã hai b¹n häc sinh, mét b¹n lµ ViÖt kiÒu míi vÒ
th¨m quª vµo l¨ng viÕng B¸c. Hä gÆp nhau, lµm quen víi nhau vµ sau ®©y lµ c©u
chuyÖn thó vÞ gi÷a hä.
- Xin chµo b¹n !
- Chµo b¹n !
- M×nh tªn lµ H. , rÊt vui ®­îc lµm quen víi b¹n.
- M×nh tªn lµ M. , rÊt vui ®­îc lµm quen víi b¹n.
- M×nh xa ViÖt Nam tõ n¨m 2 tuæi, nay míi cã dÞp vÒ th¨m quª, ®­îc vµo l¨ng
viÕng B¸c. M×nh rÊt muèn ®­îc hiÓu thªm vÒ B¸c, vÒ phong c¸ch cña B¸c. M. cã vui
lßng lµm h­íng dÉn viªn cho m×nh kh«ng?
- M×nh rÊt s½n lßng.
- M×nh ®­îc biÕt, Hå ChÝ Minh lµ mét trong nh÷ng nh©n vËt tiªu biÓu nhÊt cña thÕ
kØ XX. VËy b¹n cã thÓ nãi râ thªm cho m×nh biÕt vÒ tÇm vãc v¨n ho¸ cña B¸c ®­îc
kh«ng ?
- B¸c Hå kh«ng nh÷ng lµ mét vÞ l·nh tô thiªn tµi, nhµ yªu n­íc, nhµ c¸ch m¹ng vÜ
®¹i cña d©n téc ViÖt Nam mµ cßn lµ mét nhµ v¨n ho¸ lín cña thÕ giíi thÕ kØ XX.
HiÕm cã vÜ nh©n nµo trªn thÕ giíi ®· héi tô ®­îc danh hiÖu Anh hïng d©n téc vµ Danh
nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi nh­ UNESCO ®· phong tÆng Ng­êi. Phong c¸ch cña B¸c lµ sù
kÕt hîp hµi hoµ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i; gi÷a d©n téc vµ nh©n lo¹i; uyªn th©m
nh­ng l¹i rÊt ViÖt Nam; vÜ ®¹i, thanh cao nh­ng v« cïng gi¶n dÞ. VÎ ®Ñp v¨n ho¸
chÝnh lµ nÐt næi bËt trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh.
- B¹n nãi, B¸c Hå lµ mét danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi, uyªn th©m nh­ng l¹i rÊt ViÖt
Nam nghÜa lµ thÕ nµo ? Vèn tri thøc v¨n ho¸ s©u réng cña B¸c ®· ®­îc h×nh thµnh ra
sao ?
- Trong cuéc ®êi yªu n­íc vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña m×nh, B¸c ®· ®i rÊt nhiÒu
n¬i, cã dÞp tiÕp xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu n­íc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi, c¶ ë ph­¬ng
§«ng vµ ph­¬ng T©y. B«n ba kh¾p n¨m ch©u bèn biÓn ®Ó t×m ®­êng cøu n­íc, trªn
-4-
nh÷ng con tµu v­ît trïng d­¬ng, Ng­êi ®· ghÐ l¹i nhiÒu h¶i c¶ng, ®· th¨m c¸c n­íc
ch©u Phi, ch©u ¸, ch©u MÜ. N¨m 1911, Ng­êi ®Õn Ph¸p, n¨m 1912 - 1913 Ng­êi sèng
ë MÜ, tõ 1913 - 1917 ë Anh vµ sau ®ã Ng­êi l¹i trë l¹i Ph¸p. §Õn ®©u, Ng­êi còng
ham mª t×m hiÓu, häc hái.
§Ó tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i, con ®­êng quan träng ®Çu tiªn lµ ph¶i
th«ng th¹o ngo¹i ng÷. Ng­êi biÕt rÊt nhiÒu ngo¹i ng÷, nãi vµ viÕt th¹o nhiÒu thø tiÕng
nh­ tiÕng Ph¸p, Anh, Hoa, Nga ... Ng­êi viÕt b¸o b»ng tiÕng Ph¸p, tiÕng Trung, s¸ng
t¸c truyÖn ng¾n b»ng tiÕng Ph¸p, s¸ng t¸c th¬ b»ng tiÕng H¸n. C¸c t¸c phÈm næi tiÕng
cña Ng­êi nh­: B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p - t¸c phÈm chÝnh luËn, c¸c truyÖn ng¾n
Vi hµnh, Lêi than v·n cña Bµ Tr­ng Tr¾c, Nh÷ng trß lè hay lµ Varen vµ Phan Béi
Ch©u, tËp th¬ NhËt kÝ trong tï... kh«ng chØ cã ý nghÜa chÝnh trÞ, thêi sù mµ cßn giµu
gi¸ trÞ nghÖ thuËt, cã søc sèng l©u bÒn trong lßng ng­êi ®äc.
Trong cuéc ®êi c¸ch m¹ng ®Çy gian nan vÊt v¶, Ng­êi ®· tõng ph¶i lµm nhiÒu
nghÒ ®Ó sèng vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng nh­ båi bµn, ®Çu bÕp, viÕt s¸ch b¸o... Nh­ng
còng chÝnh qua c«ng viÖc, qua lao ®éng, Ng­êi ®· t×m hiÓu, häc hái ®­îc rÊt nhiÒu
®iÒu bæ Ých cho c«ng t¸c c¸ch m¹ng còng nh­ ®Ó h×nh thµnh nªn phong c¸ch Hå ChÝ
Minh.
- VËy phong c¸ch Hå ChÝ Minh cã ph¶i lµ sù tæng céng gi¶n ®¬n tinh hoa cña c¸c
nÒn v¨n ho¸ thÕ giíi kh«ng ? B¸c ®· tiÕp thu c¸c nÒn v¨n ho¸ nh©n lo¹i nh­ thÕ nµo ?
- å, c©u hái cña b¹n thËt lµ thó vÞ !... Cã thÓ nãi, Ýt cã vÞ l·nh tô nµo l¹i am hiÓu vÒ
c¸c d©n téc vµ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh­ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
§Õn ®©u Ng­êi còng häc hái, t×m hiÓu v¨n ho¸, nghÖ thuËt ®Õn møc kh¸ uyªn th©m.
Nh­ng ®iÒu quan träng lµ Ng­êi kh«ng chÞu ¶nh h­ëng thô ®éng mµ tiÕp thu mét
c¸ch cã chän läc tinh hoa v¨n ho¸ n­íc ngoµi. Mét mÆt, Ng­êi chÞu ¶nh h­ëng cña tÊt
c¶ c¸c nÒn v¨n ho¸, tiÕp thu mäi c¸i ®Ñp, c¸i hay; mÆt kh¸c, Ng­êi còng phª ph¸n
nh÷ng h¹n chÕ, tiªu cùc. Nh÷ng ¶nh h­ëng cña v¨n ho¸ quèc tÕ ®ã ®· nhµo nÆn víi
c¸i gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®­îc ë Ng­êi, ®Ó trë thµnh mét nh©n
c¸ch rÊt ViÖt Nam.
- ThËt lµ k× diÖu, mét con ng­êi k× diÖu !... VËy cßn lèi sèng, B¸c sèng, sinh ho¹t
ra sao ?
- Lµ mét l·nh tô cã c­¬ng vÞ cao nhÊt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc nh­ng B¸c cã mét
lèi sèng v« cïng b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph­¬ng §«ng.
N¬i ë vµ lµm viÖc cña Ng­êi hÕt søc ®¬n s¬. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam vµ
cã lÏ c¶ thÕ giíi, cã mét vÞ Chñ tÞch n­íc lÊy chiÕc nhµ sµn b»ng gç bªn c¹nh chiÕc ao
nh­ c¶nh lµng quª quen thuéc lµm ''cung ®iÖn" cña m×nh. ChiÕc nhµ sµn ®ã chØ vÎn vÑn
cã vµi phßng. §ã còng lµ n¬i tiÕp kh¸ch, häp Bé ChÝnh trÞ, ®ång thêi lµ n¬i B¸c lµm
viÖc vµ nhØ ng¬i.
T­ trang cña B¸c hÕt søc gi¶n dÞ, Ýt ái : bé quÇn ¸o bµ ba n©u, chiÕc ¸o trÊn thñ, ®«i
dÐp lèp th« s¬ ®· ®­îc mét t¸c gi¶ ph­¬ng T©y ca ngîi nh­ mét vËt thÇn k×, mét chiÕc
vali con ®ùng vµi bé quÇn ¸o ...
ViÖc ¨n uèng cña Ng­êi còng rÊt ®¹m b¹c. Nh÷ng mãn ¨n d©n téc kh«ng chót cÇu
k× nh­ c¸ kho, rau luéc, d­a ghÐm, cµ muèi, ch¸o hoa... lµ thøc B¸c ­a thÝch.
Ng­êi sèng trong ng«i nhµ ®¬n s¬ Êy, mét m×nh, víi mét vµi t­ trang Ýt ái, vµi vËt
kØ niÖm nhá nhoi cña mét cuéc ®êi dµi, ®Çy tru©n chuyªn vµ gi«ng b·o c¸ch m¹ng. Cã
lÏ, hiÕm cã mét vÞ l·nh tô, mét vÞ tæng thèng hay mét vÞ vua hiÒn ngµy tr­íc l¹i sèng
®Õn møc gi¶n dÞ nh­ B¸c.
- LiÖu lèi sèng gi¶n dÞ qu¸ nh­ vËy ... cã lµm gi¶m vÞ thÕ ...
-5-
 - µ, m×nh hiÓu ý b¹n. Lèi sèng cña B¸c gi¶n dÞ nh­ng l¹i v« cïng thanh cao, sang
träng. §©y kh«ng ph¶i lµ lèi sèng kh¾c khæ cña nh÷ng con ng­êi tù vui trong c¶nh
nghÌo khã, còng kh«ng ph¶i lµ c¸ch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lµm cho kh¸c ®êi, cho h¬n
ng­êi mµ lµ mét quan niÖm sèng ®Ñp cã céi rÔ tõ c¸c nhµ hiÒn triÕt ph­¬ng §«ng x­a :
c¸i ®Ñp lµ sù gi¶n dÞ, tù nhiªn.
C¸ch sèng cña B¸c gîi ta nhí ®Õn c¸c sèng cña c¸c vÞ hiÒn triÕt trong lÞch sö d©n
téc nh­ NguyÔn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm. Hä sèng ë quª nhµ víi nh÷ng thó quª ®¹m
b¹c :
Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸
Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao...
Lèi sèng thanh cao ®ã còng lµ mét c¸ch di d­ìng tinh thÇn cã kh¶ n¨ng ®em l¹i
h¹nh phóc, sù b×nh yªn cho t©m hån vµ thÓ x¸c con ng­êi.
Nãi nh­ mét chÝnh kh¸ch Ph¸p, "Hå ChÝ Minh lµ ng­êi mang tÝnh c¸ch ¸ §«ng
nhÊt, nh­ng còng lµ ng­êi cëi më nhÊt víi t­ t­ëng ph­¬ng T©y". Cèt lâi cña phong
c¸ch Hå ChÝ Minh lµ sù kÕt tinh v¨n ho¸ d©n téc vµ tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Tõ
nh÷ng n¨m 1923, khi gÆp Ng­êi ë Maxc¬va, nhµ th¬ X« viÕt ¤xÝp Mandenstam ®· dù
c¶m : "...Tõ NguyÔn ¸i Quèc ®· to¶ ra mét thø v¨n ho¸, kh«ng ph¶i lµ v¨n ho¸
ch©u ¢u, mµ cã lÏ lµ nÒn v¨n ho¸ cña t­¬ng lai". N¨m 1990, UNESCO tæ chøc lÔ kØ
niÖm 100 n¨m ngµy sinh cña B¸c. Trong bµi ph¸t biÓu cña TiÕn sÜ M. Amed, gi¸m
®èc UNESCO khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng cã ®o¹n : "Hå ChÝ Minh ®· thµnh
c«ng trong viÖc liªn kÕt nhiÒu s¾c th¸i v¨n ho¸ vµo mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam duy
nhÊt. Ng­êi ®· lµm ®­îc viÖc nµy nhê sù hiÓu biÕt s©u s¾c vµ t«n träng nh÷ng ®Æc
®iÓm v¨n ho¸ kh¸c nhau... Cuéc ®êi cña Ng­êi mang nh÷ng ¶nh h­ëng vµ gi¸ trÞ
truyÒn thèng d©n téc, cã nh÷ng ®ãng gãp vµo viÖc t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ hiÖn ®¹i"...
Tãm l¹i, chóng ta tù hµo v× cã B¸c...
- ...
- B¹n lµm sao thÕ, b¹n kh«ng ®­îc khoÎ ph¶i kh«ng ? B¹n cã cÇn t«i gióp g× kh«ng ?
- Kh«ng ... m×nh kh«ng sao, m×nh khoÎ... M×nh ®ang nghÜ, m×nh ®· ®­îc gÆp mét
¤ng Tiªn. Mét ¤ng Tiªn ngoµi ®êi thËt chø kh«ng ph¶i trong truyÖn cæ tÝch. ¤ng Tiªn
Êy ®ang ë gÇn ®©y, bªn c¹nh chóng m×nh. M×nh thËt sung s­íng vµ c¶m ®éng. C¶m ¬n
b¹n, ng­êi ®ång hµnh ®Çy hiÓu biÕt. B©y giê chóng m×nh h·y xÕp hµng vµo l¨ng viÕng
B¸c nhÐ. Mai ®©y, hÔ cã dÞp, m×nh sÏ l¹i xin bè mÑ vÒ th¨m quª, vµo l¨ng viÕng B¸c.
Chóng m×nh sÏ cßn gÆp l¹i nhau chø ?
- NhÊt ®Þnh lµ nh­ vËy råi. Nµo, chóng m×nh cïng ®i gÆp Tiªn ¤ng th«i !

®Ò sè 5
Em h·y tãm t¾t nh÷ng luËn ®iÓm, luËn cø chÝnh cña v¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ
giíi hoµ b×nh.
Bµi lµm
1. LuËn ®iÓm chÝnh : ChiÕn tranh h¹t nh©n lµ mét hiÓm ho¹ khñng khiÕp ®ang ®e
do¹ loµi ng­êi vµ sù sèng trªn tr¸i ®Êt, v× vËy nhiÖm vô cÊp b¸ch cña toµn thÓ nh©n lo¹i
lµ ®oµn kÕt ®Êu tranh ®Ó lo¹i bá nguy c¬ Êy.
2. HÖ thèng luËn cø :
- Kho vò khÝ h¹t nh©n ®ang tµng tr÷ cã kh¶ n¨ng huû diÖt, xo¸ bá mäi dÊu vÕt cña
sù sèng trªn tr¸i ®Êt vµ c¸c hµnh tinh kh¸c trong hÖ mÆt trêi.

-6-
 - Cuéc ch¹y ®ua vò trang v« cïng tèn kÐm ®· lµm mÊt ®i c¬ héi c¶i thiÖn ®êi sèng
cho hµng tØ ng­êi nghÌo khæ nhÊt trªn thÕ giíi. Nh÷ng con sè cô thÓ, nh÷ng vÝ dô so
s¸nh trong c¸c lÜnh vùc x· héi, y tÕ, tiÕp tÕ thùc phÈm, gi¸o dôc... víi nh÷ng chi phÝ
khæng lå cho ch¹y ®ua vò trang ®· cho thÊy tÝnh chÊt cùc k× phi lÝ cña viÖc ch¹y ®ua vò
trang.
- ChiÕn tranh h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña loµi ng­êi mµ mµ cßn ®i
ng­îc l¹i víi quy luËt cña tù nhiªn, ph¶n l¹i sù tiÕn ho¸.
- V× vËy, tÊt c¶ chóng ta ph¶i cã nhiÖm vô ng¨n chÆn cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n,
®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh, v× mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n cho tÊt c¶ mäi ng­êi.
®Ò sè 6
Dùa vµo v¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh, em h·y viÕt mét v¨n b¶n
thuyÕt minh vÒ nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n (cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ c¸c biÖn
ph¸p nghÖ thuËt).
Bµi lµm
ChiÕn tranh vµ hoµ b×nh lu«n lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña toµn nh©n lo¹i bëi nã
liªn quan ®Õn cuéc sèng, sinh mÖnh cña hµng triÖu con ng­êi vµ sù cßn mÊt cña mçi
quèc gia. LÞch sö loµi ng­êi g¾n liÒn víi nhiÒu cuéc chiÕn tranh tµn khèc khiÕn nh©n
lo¹i bao phen r¬i vµo c¶nh m¸u ch¶y ®Çu r¬i, nåi da nÊu thÞt. Nguy c¬ chiÕn tranh lu«n
®e do¹ sù sèng trªn kh¾p hµnh tinh. §Æc biÖt, ngµy nay, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña vò
khÝ h¹t nh©n ®· trë thµnh mèi hiÓm ho¹ khñng khiÕp nhÊt ®e do¹ toµn bé sù sèng, loµi
ng­êi trªn tr¸i ®Êt.
Trong thÕ kØ XX, nh©n lo¹i ®· ph¶i tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi v« cïng
khèc liÖt vµ nhiÒu cuéc chiÕn tranh d©n téc, s¾c téc kh¸c, lµm thiÖt m¹ng hµng tr¨m
triÖu ng­êi, lµm b¸nh xe lÞch sö quay chËm l¹i hµng tr¨m n¨m. ChiÕn tranh thÕ giíi
thø hai ®· kÕt thóc c¸ch ®©y s¸u m­¬i n¨m, nh­ng nguy c¬ chiÕn tranh vÉn lu«n tiÒm
Èn. §Æc biÖt, ®ã còng lµ thêi ®iÓm ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña ngµnh c«ng nghiÖp h¹t nh©n
mµ sù tiÕn bé ghª gím cña nã ®· cã tÇm quan träng quyÕt ®Þnh ®èi víi vËn mÖnh thÕ
giíi sau nµy. N¨m 1945 Êy, còng lµ n¨m MÜ ®· nÐm xuèng NhËt B¶n hai qu¶ bom
nguyªn tö lµm h¬n 40 v¹n ng­êi chÕt, biÕn hai thµnh phè ®«ng d©n Hi-r«-xi-ma vµ
Na-ga-da-ki thµnh ®èng ®æ n¸t, g©y kinh hoµng cho toµn thÕ giíi.
KÓ tõ ®ã, cuéc ch¹y ®ua vò trang, cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n chÝnh thøc b¾t ®Çu,
loµi ng­êi h»ng ngµy lu«n bÞ ®Æt tr­íc nguy c¬ tuyÖt diÖt.
ChØ cÇn mét vµi vÝ dô vµ lµm mét phÐp tÝnh ®¬n gi¶n nh­ nhµ v¨n C«-l«m-bi-a,
G¸c-xi-a Mac-kÐt, chóng ta ®· cã thÓ h×nh dung loµi ng­êi ®ang ë trªn bê vùc th¼m
nh­ thÕ nµo. Theo Mac-kÐt, tÝnh ®Õn ngµy 8/8/1986, h¬n 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n
®· ®­îc bè trÝ kh¾p hµnh tinh. Nãi mét c¸ch n«m na, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ tÊt c¶ mäi
ng­êi trªn tr¸i ®Êt, kh«ng trõ ng­êi giµ, trÎ con, mçi ng­êi ®ang ngåi trªn mét thïng
4 tÊn thuèc næ. ChØ cÇn bÊm mét c¸i nót, tÊt c¶ khèi thuèc næ ®ã næ tung lªn, lµm tiªu
biÕn hÕt th¶y kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ m­êi hai lÇn mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i
®Êt, tiªu diÖt tÊt c¶ c¸c hµnh tinh ®ang xoay quanh mÆt trêi vµ bèn hµnh tinh kh¸c n÷a,
ph¸ huû thÕ th¨ng b»ng cña hÖ mÆt trêi.
Sù sèng ®­îc nhen nhãm vµ tån t¹i trªn tr¸i ®Êt nµy kh«ng hÒ dÔ dµng. Còng theo
G. Mac-kÐt, ch­a nãi nh÷ng g× to lín, chØ lÊy nh÷ng sù vËt, sù viÖc nhá bÐ lµm b»ng
chøng, chóng ta ®· thÊy rÊt râ. Tõ khi cã sù sèng trªn Tr¸i §Êt, ph¶i tr¶i qua 380 triÖu
n¨m con b­ím míi bay ®­îc, 180 n¨m n÷a hoa hång míi në chØ ®Ó lµm ®Ñp cho ®êi.
Theo nhµ v¨n NguyÔn Tu©n, mét giät mËt mµ con ong lµm ra lµ kÕt qu¶ cña 2.700.000
chuyÕn bay ®i t×m hoa hót mËt, mét nöa lÝt mËt ong lµ kÕt qña cña dÆm ®­êng lao
-7-
®éng miÖt mµi 8.000.000 c©y sè míi cã ®­îc... Huèng hå nh÷ng toµ nhµ chäc trêi,
nh÷ng c¸nh ®ång xanh m¸t, nh÷ng c©y cÇu v÷ng ch·i lµ må h«i c«ng søc cña hµng
triÖu ng­êi ... VËy mµ, chØ trong tÝch t¾c, tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu khã kh¨n vµ nhäc
nh»n ®ã cã thÓ biÕn thµnh tro bôi.
§· cã nhiÒu th¶m ho¹ h¹t nh©n nh­ c¸c vô næ nhµ m¸y h¹t nh©n ë Nga
(TrÐcn«b­n), Ên §é... lµm hµng ngh×n ng­êi chÕt, g©y « nhiÔm m«i tr­êng nghiªm
träng. §¸ng tiÕc lµ, sau nh÷ng th¶m ho¹ Êy, cuéc ch¹y ®ua vò trang vÉn tiÕp tôc, c¸c
nhµ m¸y s¶n xuÊt vò khÝ h¹t nh©n vÉn kh«ng ngõng mäc lªn trªn thÕ giíi; c¸c lo¹i vò
khÝ h¹t nh©n nh­ tµu ngÇm, tªn löa, m¸y bay tèi t©n hiÖn ®¹i vÉn kh«ng ngõng ®­îc
bæ sung ... Nh©n lo¹i vÉn tõng ngµy tõng giê ph¶i ®èi mÆt víi nguy c¬ bÞ huû diÖt bëi
vò khÝ h¹t nh©n.
ThÕ giíi còng ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®Ó gi¶m bít mèi ®e do¹ nµy, ch¼ng h¹n c¸c
hiÖp ­íc c¾t gi¶m vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn l­îc ®­îc kÝ kÕt gi÷a Liªn X« (nay lµ Liªn
bang Nga) víi MÜ. Nh­ng chiÕn tranh vµ hiÓm ho¹ h¹t nh©n vÉn lu«n lµ mèi ®e do¹ to
lín vµ th­êng xuyªn ®èi víi c¸c d©n téc, c¸c quèc gia vµ toµn thÓ loµi ng­êi. Xung
®ét vµ chiÕn tranh vÉn diÔn ra hµng ngµy ë nhiÒu n¬i, nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi, gÇn
®©y nhÊt lµ cuéc chiÕn cña MÜ, Anh ë Ir¾c, cuéc xung ®ét ®Ém m¸u kÐo dµi gi÷a
Ixraen vµ Palextin, chñ nghÜa khñng bè hoµnh hµnh kh¾p nhiÒu n¬i. C¸c nhµ m¸y h¹t
nh©n ë Ên §é, Pakistan, Iran, TriÒu Tiªn, Trung quèc... lu«n lµ nguyªn nh©n cña
nh÷ng cuéc tranh c·i, ®µm ph¸n gay g¾t, kh«ng kÕt qu¶. V× vËy, nhËn thøc ®óng vÒ
nguy c¬ chiÕn tranh vµ tham gia vµo cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh lµ yªu cÇu ®Æt ra
cho mçi c«ng d©n trªn hµnh tinh.
Chóng ta ®ang sèng trong thêi ®¹i hoµng kim cña khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ.
Song, chóng ta còng ®ang ph¶i tõng gi©y tõng phót ®èi mÆt víi chiÕn tranh h¹t nh©n
cã nguy c¬ bïng næ bÊt cø lóc nµo. Bëi vËy, con ng­êi kh«ng thÓ thê ¬ tr­íc vËn
mÖnh cña chÝnh m×nh vµ vËn m¹ng cña toµn thÓ nh©n lo¹i. §iÒu chóng ta cã thÓ lµm
®­îc lµ, mçi ng­êi cÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c ®­îc nguy c¬ tiÒm Èn ®ã, cïng nhau ®oµn
kÕt ®Êu tranh ng¨n chÆn nã, v× mét thÕ giíi hoµ b×nh vµ h¹nh phóc.

®Ò sè 7
Ch¹y ®ua vò trang lµ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi vµ quy luËt cña tù nhiªn.
I. T×m hiÓu ®Ò
- §Ò bµi nµy chØ cã mét mÖnh ®Ò, kh«ng cã c©u mÖnh lÖnh, kh«ng nªu râ kiÓu ®Ò,
yªu cÇu thùc hiÖn. C¸c em tù ph¶i x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn bµn vµ kiÓu v¨n b¶n thÝch hîp
®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò ®ã.
- KiÓu ®Ò : NghÞ luËn kÕt hîp víi thuyÕt minh.
- Ph¹m vi kiÕn thøc cÇn sö dông : V¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh
vµ nh÷ng th«ng tin x¸c thùc vÒ t¸c h¹i cña chiÕn tranh mµ em ®­îc biÕt.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- ChiÕn tranh ®ång nghÜa víi ®au th­¬ng, chÕt chãc, ®æ m¸u vµ huû diÖt.
- Ch¹y ®ua vò trang lµ ®ua nhau t¨ng c­êng vò khÝ ®Ó chuÈn bÞ chiÕn tranh.
- Ch¹y ®ua vò trang lµ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi vµ tù nhiªn.
B. Th©n bµi
1. Ch¹y ®ua vò trang lµ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi

-8-
 a) Chi phÝ cho viÖc s¶n xuÊt vò khÝ h¹t nh©n v« cïng tèn kÐm, tèn kÐm ®Õn møc
cùc k× phi lÝ.
b) Chi phÝ tèn kÐm ®ã ®· lµm mÊt ®i kh¶ n¨ng ®Ó con ng­êi ®­îc sèng tèt ®Ñp h¬n.
- Theo Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em n¨m 1990, h»ng ngµy cã
v« sè trÎ em kh¾p n¬i trªn thÕ giíi ph¶i chÞu bao nçi bÊt h¹nh v× lµ n¹n nh©n cña chiÕn
tranh vµ b¹o lùc; hµng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng th¶m ho¹ cña ®ãi nghÌo,
dÞch bÖnh, mï ch÷, m«i tr­êng xuèng cÊp. Mçi ngµy cã tíi 40.000 trÎ em chÕt do suy
dinh d­ìng vµ bÖnh tËt.
- N¨m 1981, UNICEF ®· ®Þnh ra mét ch­¬ng tr×nh ®Ó cøu trî cÊp b¸ch vÒ y tÕ,
tiÕp tÕ thùc phÈm vµ n­íc uèng, xo¸ n¹n mï ch÷, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh cho 500
triÖu trÎ em nghÌo khæ nhÊt thÕ giíi. §Ó thùc hiÖn ®­îc ch­¬ng tr×nh nµy ph¶i cÇn tíi
100 tØ ®« la, nh­ng tÊt c¶ ®· tá ra lµ mét giÊc m¬ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc bëi sè tiÒn
qu¸ lín. Trong khi ®ã, sè tiÒn nµy chØ gÇn b»ng chi phÝ cho 100 m¸y bay nÐm bom
chiÕn l­îc B.1B cña MÜ vµ 7.000 tªn löa v­ît ®¹i ch©u.
- Gi¸ cña 10 chiÕc tµu s©n bay mang vò khÝ h¹t nh©n ®ñ ®Ó thùc hiÖn mét ch­¬ng
tr×nh phßng bÖnh trong 14 n¨m cho h¬n mét tØ ng­êi, cøu h¬n 14 triÖu trÎ em ch©u
Phi tho¸t khái c¸i chÕt.
- ChØ hai chiÕc tµu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lµ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toµn
thÕ giíi, vv...
§iÒu mong muèn lín nhÊt cña tÊt th¶y con ng­êi trªn tr¸i ®Êt nµy lµ sù sèng sinh
s«i, cuéc ®êi cña con ng­êi ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n lªn. Nh­ng, cuéc ch¹y ®ua vò khÝ
h¹t nh©n ®· ®i ng­îc l¹i mong muèn, kh¸t väng cña con ng­êi. Ch­a nãi ®Õn viÖc
chiÕn tranh h¹t nh©n bïng næ, chØ sù tån t¹i cña vò khÝ h¹t nh©n kh«ng th«i còng
®· gieo vµo lßng chóng ta nçi ¸m ¶nh khñng khiÕp vÒ "c¸i c¶nh tËn thÕ" do nh÷ng bÖ
phãng h¹t nh©n mang l¹i, khiÕn chóng ta lu«n sèng trong nçi lo l¾ng, bÊt an. Chi phÝ
qu¸ tèn kÐm cho viÖc s¶n xuÊt vò khÝ h¹t nh©n ®· lµm mÊt ®i cña thÕ giíi nhiÒu ®iÒu
kiÖn ®Ó c¶i thiÖn cuéc sèng, c­íp ®i nhiÒu c¬ héi ®Ó cøu gióp hµng tØ ng­êi, ®Æc biÖt
lµ trÎ em, tho¸t khái nghÌo ®ãi, bÖnh tËt vµ chÕt chãc.
2. Ch¹y ®ua vò trang lµ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña tù nhiªn
a) LÝ trÝ cña tù nhiªn cã thÓ hiÓu lµ quy luËt cña tù nhiªn, logÝc tÊt yÕu cña tù
nhiªn.
b) ChiÕn tranh h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi, tiªu diÖt loµi
ng­êi mµ cßn ph¶n l¹i sù tiÕn ho¸ cña tù nhiªn, huû diÖt mäi sù sèng trªn tr¸i ®Êt.
- Sù sèng ngµy nay trªn tr¸i ®Êt lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi hµng
tr¨m triÖu n¨m cña tù nhiªn víi biÕt bao cuéc hoµi thai nhäc nh»n, ®au ®ín. Theo G.
Mac-kÐt, ch­a nãi nh÷ng g× to lín, chØ lÊy nh÷ng sù vËt, sù viÖc nhá bÐ, tõ khi cã sù
sèng trªn Tr¸i §Êt, ph¶i tr¶i qua 380 triÖu n¨m con b­ím míi bay ®­îc, 180 n¨m n÷a
hoa hång míi në chØ ®Ó lµm ®Ñp cho ®êi. Theo NguyÔn Tu©n, mét giät mËt mµ con
ong lµm ra lµ kÕt qu¶ cña 2.700.000 chuyÕn bay ®i t×m hoa hót mËt, mét nöa lÝt mËt
ong lµ kÕt qña cña dÆm ®­êng lao ®éng miÖt mµi 8.000.000 c©y sè míi cã ®­îc...
- Nh­ng nÕu chiÕn tranh h¹t nh©n næ ra, chØ cÇn mét tÝch t¾c, tÊt c¶ nh÷ng thµnh
tùu khã kh¨n vµ nhäc nh»n ®ã sÏ bÞ xo¸ s¹ch dÊu vÕt; mäi thµnh qu¶ cña qu¸ tr×nh
tiÕn ho¸ tù nhiªn sÏ trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t ban ®Çu hoÆc biÕn thµnh tro bôi v× nh÷ng
ph¸t minh vÜ ®¹i cña chÝnh con ng­êi. Nh­ vËy, chiÕn tranh h¹t nh©n chÝnh lµ sù ph¶n
l¹i quy luËt vµ sù tiÕn ho¸ cña thÕ giíi tù nhiªn. N¨m 1945, MÜ nÐm hai qu¶ bom
nguyªn tö xuèng Hi-r«-xi-ma vµ Na-ga-da-ki thuéc NhËt B¶n, biÕn hai thµnh phè
®«ng d©n nµy trë vÒ thêi k× hång hoang lµ mét vÝ dô tiªu biÓu.
-9-
 C. KÕt bµi
- Cuéc ch¹y ®ua vò khÝ h¹t nh©n lµ mét tai ho¹ khñng khiÕp ®èi víi sù sèng, loµi
ng­êi.
- §Êu tranh ng¨n chÆn chiÕn tranh h¹t nh©n, v× mét thÕ giíi hoµ b×nh, v× cuéc sèng
Êm no h¹nh phóc cña con ng­êi lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ chóng ta.
®Ò sè 8
V¨n b¶n "§Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh" cña G.Mac-ket lµ mét bµi v¨n
nghÞ luËn sinh ®éng.
I. T×m hiÓu ®Ò
- §Ò bµi nµy còng chØ cã mét mÖnh ®Ò, kh«ng cã c©u mÖnh lÖnh, kh«ng nªu râ
kiÓu ®Ò, yªu cÇu thùc hiÖn. C¸c em tù ph¶i x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn bµn vµ kiÓu v¨n b¶n
thÝch hîp ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò.
- KiÓu ®Ò : NghÞ luËn.
- Yªu cÇu : B»ng lÝ lÏ vµ dÉn chøng, em ph¶i ph©n tÝch, chøng minh, ®¸nh gi¸ lµm
s¸ng tá vÊn ®Ò : V¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh cã ph¶i lµ mét bµi v¨n
nghÞ luËn sinh ®éng hay kh«ng.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- G. M¸c-kÐt næi tiÕng lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n ®­îc viÕt
theo khuynh h­íng hiÖn thùc huyÒn ¶o. ¤ng lµ nhµ v¨n ch©u MÜ Latinh ®· ®o¹t gi¶i
N«-ben v¨n häc n¨m 1982. Qua t¸c phÈm cña m×nh, M¸c-kÐt ®· tõng ®Êu tranh kh«ng
mÖt mái v× hoµ b×nh vµ h¹nh phóc cña con ng­êi vµ sù sèng trªn tr¸i ®Êt.
- §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn sinh ®éng. B»ng
lËp luËn chÆt chÏ, chøng cø phong phó, x¸c thùc ; b»ng tr¸i tim nhiÖt huyÕt cña mét
nhµ v¨n v× hoµ b×nh, h¹nh phóc cña con ng­êi, M¸c-kÐt ®· ph©n tÝch lµm râ nguy c¬
chiÕn tranh h¹t nh©n ®ang ®e do¹ sù sèng con ng­êi, kªu gäi mäi ng­êi h·y ®oµn kÕt,
®Êu tranh ng¨n chÆn, xo¸ bá nguy c¬ ®ã.
B. Th©n bµi
1. §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh lµ mét v¨n b¶n nghÞ luËn bëi t¸c gi¶ ®· ®Æt
ra mét vÊn ®Ò vµ bµn b¹c, nªu quan ®iÓm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò ®ã. LuËn ®iÓm chÝnh mµ
t¸c gi¶ nªu ra trong bµi viÕt nµy lµ : "ChiÕn tranh h¹t nh©n lµ mét hiÓm ho¹ khñng
khiÕp ®ang ®e do¹ loµi ng­êi vµ sù sèng trªn tr¸i ®Êt, v× vËy nhiÖm vô cÊp b¸ch cña
toµn thÓ nh©n lo¹i lµ ®oµn kÕt ®Êu tranh ®Ó lo¹i bá nguy c¬ Êy".
2. §Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò vµ thuyÕt phôc ng­êi ®äc, t¸c gi¶ ®· triÓn khai luËn ®iÓm
®ã trong mét hÖ thèng luËn cø s¾c bÐn, toµn diÖn, m¹ch l¹c vµ chÆt chÏ :
a) Kho vò khÝ h¹t nh©n ®ang tµng tr÷ cã kh¶ n¨ng huû diÖt, xo¸ bá mäi dÊu vÕt cña
sù sèng trªn tr¸i ®Êt vµ c¸c hµnh tinh kh¸c trong hÖ mÆt trêi.
b) Cuéc ch¹y ®ua vò trang v« cïng tèn kÐm ®· lµm mÊt ®i c¬ héi c¶i thiÖn ®êi sèng
cho hµng tØ ng­êi nghÌo khæ nhÊt trªn thÕ giíi. Nh÷ng con sè cô thÓ, nh÷ng vÝ dô so
s¸nh trong c¸c lÜnh vùc x· héi, y tÕ, tiÕp tÕ thùc phÈm, gi¸o dôc... víi nh÷ng chi phÝ
khæng lå cho ch¹y ®ua vò trang ®· cho thÊy tÝnh chÊt cùc k× phi lÝ cña viÖc ch¹y ®ua vò
trang.
c) ChiÕn tranh h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña loµi ng­êi mµ mµ cßn tr¸i
víi quy luËt tù nhiªn, ph¶n l¹i sù tiÕn ho¸.
d) V× vËy, tÊt c¶ chóng ta ph¶i cã nhiÖm vô ng¨n chÆn cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n,
®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh, v× mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n cho tÊt c¶ mäi ng­êi.

- 10 -
 3. §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh giµu søc thuyÕt phôc vµ g©y ®­îc Ên t­îng
m¹nh v× M¸c-kÐt ®· sö dông nghÖ thuËt lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn kÕt hîp víi chøng cø
phong phó, x¸c thùc, cô thÓ.
a) §Ó cho thÊy tÝnh chÊt hiÖn thùc vµ sù khñng khiÕp cña nguy c¬ chiÕn tranh h¹t
nh©n, t¸c gi¶ ®· b¾t ®Çu bµi viÕt b»ng viÖc nªu cô thÓ thêi gian (h«m nay ngµy 8-8-
1986) vµ ®­a ra sè liÖu cô thÓ ®Çu ®¹n h¹t nh©n víi mét phÐp tÝnh rÊt ®¬n gi¶n, rÊt dÔ
hiÓu : 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n chia b×nh qu©n cho ®Çu ng­êi trªn thÕ giíi, mçi ng­êi
ph¶i høng chÞu trung b×nh 4 tÊn thuèc næ. NÕu chç thuèc næ ®ã næ tung lªn sÏ lµm tiªu
biÕn hÕt th¶y kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ m­êi hai lÇn mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i
®Êt, tiªu diÖt tÊt c¶ c¸c hµnh tinh ®ang xoay quanh mÆt trêi vµ bèn hµnh tinh kh¸c n÷a,
ph¸ huû thÕ th¨ng b»ng cña hÖ mÆt trêi...
C¸ch vµo ®Ò trùc tiÕp, viÖc lùa chän ®­îc nh÷ng con sè x¸c thùc, râ rµng cña t¸c
gi¶ ®· thu hót ngay sù chó ý vµ g©y Ên t­îng m¹nh ®èi víi ng­êi ®äc. §äc qua mét
lÇn, chóng ta cã ngay c¸i c¶m gi¸c rïng m×nh vÒ sù mong manh cña sù sèng, con
ng­êi trªn tr¸i ®Êt ; vÒ kh¶ n¨ng huû diÖt ghª gím cña vò khÝ h¹t nh©n; vÒ tÝnh chÊt hÖ
träng cña nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n.
b) §Ó lµm râ tÝnh chÊt phi lÝ cña cuéc ch¹y ®ua vò trang, t¸c gi¶ ®· ®­a ra hµng lo¹t
so s¸nh hÕt søc thuyÕt phôc gi÷a chi phÝ cho vò khÝ h¹t nh©n víi chi phÝ cho c¸c ho¹t
®éng cøu trî, ph¸t triÓn x· héi, y tÕ, tiÕp tÕ thùc phÈm, gi¸o dôc, ®Æc biÖt ë c¸c n­íc
nghÌo :
- NÕu bá kho¶n chi phÝ cho 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn l­îc B.1B cña MÜ vµ
7.000 tªn löa v­ît ®¹i ch©u sÏ cã ®ñ sè tiÒn h¬n 100 tØ ®« la ®Ó cøu trî cÊp b¸ch cho
500 triÖu trÎ em nghÌo khæ nhÊt thÕ giíi.
- Gi¸ cña 10 chiÕc tµu s©n bay mang vò khÝ h¹t nh©n ®ñ ®Ó thùc hiÖn mét ch­¬ng
tr×nh phßng bÖnh trong 14 n¨m cho h¬n mét tØ ng­êi, cøu h¬n 14 triÖu trÎ em ch©u
Phi tho¸t khái c¸i chÕt.
- ChØ hai chiÕc tµu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lµ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toµn
thÕ giíi, vv...
ThÕ nh­ng, tÊt c¶ nh÷ng ch­¬ng tr×nh cøu trî trªn chØ lµ giÊc m¬ bëi sè tiÒn ®ã
®· ®­îc giµnh vµo viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng vò khÝ giÕt ng­êi hµng lo¹t. Chi phÝ qu¸ tèn
kÐm cho viÖc s¶n xuÊt vò khÝ h¹t nh©n ®· lµm mÊt ®i cña thÕ giíi nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó
c¶i thiÖn cuéc sèng, c­íp ®i nhiÒu c¬ héi ®Ó cøu gióp hµng tØ ng­êi, ®Æc biÖt lµ trÎ em,
tho¸t khái nghÌo ®ãi, bÖnh tËt vµ chÕt chãc...
PhÐp lËp luËn so s¸nh víi nh÷ng con sè vµ h×nh ¶nh biÕt nãi ®· thuyÕt phôc s©u
s¾c ng­êi ®äc, khiÕn ng­êi ®äc kh«ng khái s÷ng sê, ng¹c nhiªn tr­íc mét sù thËt hiÓn
nhiªn nh­ng l¹i cùc k× phi lÝ, phi lÝ nh­ng l¹i ®ang tån t¹i trªn tr¸i ®Êt nµy.
c) §Ó lµm s¸ng tá luËn cø Ch¹y ®ua vò trang lµ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña tù nhiªn, t¸c
gi¶ ®· ®­a ra nh÷ng chøng cø tõ khoa häc ®Þa chÊt vµ vµ cæ sinh häc vÒ nguån gèc, sù
tiÕn ho¸ cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi hµng
tr¨m triÖu n¨m: Ph¶i tr¶i qua 380 triÖu n¨m con b­ím míi bay ®­îc, 180 n¨m n÷a
hoa hång míi në chØ ®Ó lµm ®Ñp cho ®êi. Nh­ng chØ cÇn bÊm nót mét c¸i, tÊt c¶
nh÷ng thµnh tùu khã kh¨n vµ nhäc nh»n ®ã sÏ bÞ xo¸ s¹ch dÊu vÕt, trë l¹i ®iÓm xuÊt
ph¸t ban ®Çu hoÆc biÕn thµnh tro bôi. Tõ ®ã, t¸c gi¶ ®i ®Õn kÕt luËn ®Çy thuyÕt phôc:
ChiÕn tranh h¹t nh©n kh«ng nh÷ng ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi mµ cßn ph¶n l¹i
quy luËt vµ sù tiÕn ho¸ cña tù nhiªn.
d) Sau khi chØ ra mét c¸ch râ rµng vÒ hiÓm ho¹ h¹t nh©n, phÇn kÕt bµi còng lµ
th«ng ®iÖp mµ t¸c gi¶ muèn göi tíi loµi ng­êi : TÊt c¶ mäi ng­êi h·y cÊt lªn tiÕng nãi
- 11 -
®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ vµ mét cuéc sèng hoµ b×nh, c«ng b»ng. TiÕng
nãi Êy, nÕu vÉn kh«ng ng¨n chÆn ®­îc hiÓm ho¹ h¹t nh©n th× chÝ Ýt nã còng nãi lªn
®­îc ý nghÜ vµ nguyÖn väng cña loµi ng­êi mong muèn ®­îc sèng trªn tr¸i ®Êt nµy
trong hoµ b×nh, t×nh yªu vµ h¹nh phóc.
KÕt thóc bµi viÕt, M¸c-kÐt nªu mét ®Ò nghÞ: CÇn lËp ra mét ng©n hµng l­u gi÷ trÝ
nhí ®Ó c¸c thêi ®¹i sau cã thÓ biÕt ®­îc ®· tõng cã cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt nµy, tr­íc
khi th¶m ho¹ h¹t nh©n x¶y ra. §Ò nghÞ cña Mac-kÐt cã vÎ viÔn t­ëng, hµi h­íc nh­ng
®iÒu «ng quan t©m lµ ch©n thËt, r»ng : Nh©n lo¹i cÇn gi÷ g×n kÝ øc cña m×nh, lÞch sö sÏ
lªn ¸n nh÷ng thÕ lùc hiÕu chiÕn ®· ®Èy nh©n lo¹i ®Õn th¶m ho¹ tuyÖt diÖt.
4. §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh giµu søc thuyÕt phôc cßn bëi c¶m xóc
m·nh liÖt vµ nhiÖt huyÕt chøa chan cña t¸c gi¶. Mét nhµ v¨n thÕ kØ XVIII ®· tõng
nguyÒn rña thuèc sóng nh­ mét sù s¸ng t¹o cña quû sø. §Õn l­ît M¸c-kÐt, «ng còng
nguyÒn rña "nh÷ng ph¸t minh d· man nµo, nh©n danh nh÷ng lîi Ých ti tiÖn nµo" lµm
cho cuéc sèng bÞ xo¸ bá khái vò trô nµy. ¤ng kh¼ng ®Þnh : "Trong thêi ®¹i hoµng kim
nµy cña khoa häc, trÝ tuÖ cña con ng­êi ch¼ng cã g× ®Ó tù hµo v× ®· ph¸t minh ra mét
biÖn ph¸p, chØ cÇn bÊm nót mét c¸i lµ ®· ®­a c¶ qu¸ tr×nh vÜ ®¹i vµ tèn kÐm cña hµng
bao nhiªu triÖu n¨m trë l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t cña nã"...
C. KÕt bµi
- Nh­ vËy, b»ng lËp luËn s¾c bÐn, chøng cø phong phó, x¸c thùc vµ nhiÖt huyÕt
cña mét nhµ v¨n v× hoµ b×nh, h¹nh phóc cña con ng­êi, M¸c-kÐt ®· nªu ra mét c¸ch
râ rµng, ®Çy søc thuyÕt phôc vÒ mèi hiÓm ho¹ h¹t nh©n ®èi víi nh©n lo¹i ; chØ râ sù
tèn kÐm v« cïng phi lÝ cña cuéc ch¹y ®ua vò trang; tõ ®ã thøc tØnh vµ kªu gäi mäi
ng­êi ph¶i hµnh ®éng ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, ®Êu tranh v× mét
thÕ giíi hoµ b×nh.
- §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn xuÊt s¾c cña G.
Mac-kÐt.

®Ò sè 9
Em h·y tãm t¾t v¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ
ph¸t triÓn cña trÎ em ®­îc trÝch in trong Ng÷ v¨n 9, tËp I.
bµi lµm
Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em n¨m
1990 ®· nªu râ thùc tr¹ng cuéc sèng cña trÎ em trªn thÕ giíi hiÖn nay, tÇm quan träng
cña vÊn ®Ò ch¨m sãc, b¶o vÖ trÎ em vµ sù quan t©m s©u s¾c cña céng ®ång quèc tÕ ®èi
víi vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em.
V¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña
trÎ em in trong Ng÷ v¨n 9 lµ mét phÇn trÝch tõ ®iÒu 1 ®Õn ®iÒu 17 cña v¨n b¶n trªn ,
chia lµm 4 phÇn :
PhÇn 1 (®iÒu 1 vµ 2) kh¼ng ®Þnh quyÒn ®­îc sèng, quyÒn ®­îc ph¸t triÓn cña trÎ
em, kªu gäi khÈn thiÕt c¶ nh©n lo¹i h·y quan t©m vµ hµnh ®éng ®Ó b¶o ®¶m tÊt c¶
nh÷ng quyÒn lîi nµy cho trÎ em.
PhÇn 2 (®iÒu 3 - 7) nªu lªn nh÷ng th¸ch thøc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c quyÒn lîi cña
trÎ em. §ã lµ thùc tr¹ng cuéc sèng ®ãi nghÌo, cùc khæ trªn nhiÒu mÆt cña trÎ em, t×nh
tr¹ng trÎ em bÞ r¬i vµo nh÷ng hiÓm ho¹ kh«n l­êng, t×nh tr¹ng trÎ em kh«ng ®­îc
ch¨m sãc, b¶o vÖ...
PhÇn 3 (®iÒu 8 - 9) chØ ra nh÷ng c¬ héi, nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi c¬ b¶n gióp cho
c¸c quyÒn cña trÎ em ®­îc thùc hiÖn tèt. §ã lµ sù liªn kÕt, nhÊt trÝ cña céng ®ång
- 12 -
quèc tÕ trong vÊn ®Ò ch¨m sãc vµ b¶o vÖ trÎ em; lµ sù hîp t¸c vµ ®oµn kÕt quèc tÕ
trong nhiÒu lÜnh vùc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®¶m b¶o c¸c quyÒn vµ phóc lîi
cho trÎ em.
PhÇn 4 (®iÒu 10-17) nªu lªn mét c¸ch cô thÓ, toµn diÖn nhiÖm vô cÊp thiÕt cña
céng ®ång quèc tÕ vµ tõng quèc gia trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn cña trÎ em. §ã lµ,
t¨ng c­êng søc khoÎ vµ chÕ ®é dinh d­ìng cho trÎ em, trÎ em tµn tËt hoÆc cã hoµn
c¶nh sèng ®Æc biÖt khã kh¨n ph¶i ®­îc quan t©m ®Æc biÖt ; trÎ em ph¶i ®­îc häc hÕt
bËc gi¸o dôc c¬ së; ®¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a trÎ nam vµ trÎ n÷; khuyÕn khÝch
trÎ em tham gia c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸, x· héi...
®Ò sè 10
Dùa vµo v¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t
triÓn cña trÎ em, em h·y viÕt mét v¨n b¶n thuyÕt minh (cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ
nghÞ luËn) vÒ thùc tr¹ng cuéc sèng cña trÎ em trªn thÕ giíi hiÖn nay.
Dµn ý
A. Më bµi
- TrÎ em lµ t­¬ng lai cña mçi d©n téc vµ cña toµn nh©n lo¹i. TrÎ em cã quyÒn ®­îc
sèng, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ quyÒn ®­îc ph¸t triÓn.
- Nh­ng thùc tÕ cuéc sèng tuæi Êu th¬ cña trÎ em l¹i kh«ng hoµn toµn nh­ vËy.
B. Th©n bµi
1. TrÎ em cã quyÒn ®­îc sèng vµ ®­îc ®¸p øng c¸c nhu cÇu c¬ b¶n ®Ó tån t¹i nh­
®­îc nu«i d­ìng, ®­îc ch¨m sãc søc khoÎ... Nh­ng trong thùc tÕ, theo thÕ giíi Tuyªn
bè vÒ sù sèng cßn cña trÎ em..., h»ng ngµy cã hµng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng th¶m
ho¹ cña ®ãi nghÌo, khñng ho¶ng kinh tÕ, t×nh tr¹ng v« gia c­, dÞch bÖnh, mï ch÷, m«i
tr­êng xuèng cÊp... H¬n 500 triÖu trÎ em nghÌo khæ nhÊt thÕ giíi kh«ng cã nh÷ng
®iÒu kiÖn thiÕt yÕu ®Ó tån t¹i nh­ thiÕu thùc phÈm, n­íc uèng, thiÕu thuèc ch÷a bÖnh...
ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt nh÷ng n­íc kÐm ph¸t triÓn nhÊt ë ch©u Phi, trÎ
em ®ang ph¶i chÞu t¸c ®éng nÆng nÒ cña nî n­íc ngoµi, cña t×nh h×nh kinh tÕ kh«ng
gi÷ ®­îc møc ®é t¨ng tr­ëng ®Òu ®Æn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng t¨ng tr­ëng.
- Mçi ngµy cã tíi 40.000 trÎ em chÕt do suy dinh d­ìng, bÖnh tËt, kÓ c¶ héi chøng
suy gi¶m miÔn dÞch (HIV, AIDS) hoÆc do thiÕu n­íc s¹ch, thiÕu vÖ sinh vµ do t¸c
®éng cña vÊn ®Ò ma tuý. TØ lÖ tö vong cña trÎ em nãi chung, trÎ s¬ sinh nãi riªng ë
nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi hiÖn nay, theo Tuyªn bè thÕ giíi... cao ®Õn møc kh«ng thÓ chÊp
nhËn ®­îc.
- ViÖt Nam lµ n­íc thø hai trªn thÕ giíi kÝ vµ phª chuÈn C«ng ­íc cña Liªn hiÖp
quèc vÒ quyÒn trÎ em. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· cè g¾ng rÊt nhiÒu trong viÖc xo¸ ®ãi,
gi¶m nghÌo, ®¶m b¶o quyÒn ®­îc sèng cho trÎ em. Tuy nhiªn, ë mét sè vïng n«ng
th«n vµ miÒn nói khã kh¨n vÉn cßn rÊt nhiÒu trÎ em thiÕu ¨n, suy dinh d­ìng, kh«ng
®­îc ch¨m sãc vÒ mÆt y tÕ.
2. TrÎ em cã quyÒn ®­îc b¶o vÖ khái mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö, bÞ bá r¬i, bÞ
bãc lét vµ x©m h¹i. Nh­ng trong thùc tÕ, còng theo Tuyªn bè thÕ giíi vÒ quyÒn ®­îc
b¶o vÖ cña trÎ em, h»ng ngµy cã v« sè trÎ em kh¾p n¬i trªn thÕ giíi bÞ phã mÆc cho
nh÷ng hiÓm ho¹ kh«n l­êng. ChiÕn tranh vÉn næ ra liªn miªn trªn kh¾p thÕ giíi. Cuéc
chiÕn ë C«-s«-v«, Nam T­; cuéc chiÕn tranh cña MÜ vµ Anh ë Ir¾c; cuéc chiÕn ë Ap-
ga-nis-tan; c¸c cuéc xung ®ét ë Trung §«ng; chñ nghÜa khñng bè hoµnh hµnh kh¾p
n¬i... ®· biÕn trÎ em thµnh n¹n nh©n cña chiÕn tranh vµ b¹o lùc, thËm chÝ, ë mét sè

- 13 -
n­íc ch©u Phi, ng­êi ta tuyÓn mé c¶ trÎ em vµo qu©n ®éi, tay l¨m l¨m sóng èng gi¸p
mÆt víi giÕt chãc...
Bªn c¹nh ®ã, hµng triÖu trÎ em lµ n¹n nh©n cña n¹n ph©n biÖt chñng téc, chÕ ®é
Ap¸cthai, n¹n khñng bè, b¾t gi÷ con tin... mµ gÇn ®©y nhÊt lµ vô khñng bè ®Ém m¸u ë
mét tr­êng häc n­íc Nga (Beslan) lµm hµng tr¨m trÎ em bÞ giÕt, hµng tr¨m trÎ em
sèng sãt trong nçi kinh hoµng kh«n t¶...
Còng do chiÕn tranh vµ t×nh h×nh chÝnh trÞ phøc t¹p, nhiÒu trÎ em trë thµnh ng­êi
tÞ n¹n, ph¶i tõ bá gia ®×nh sèng tha h­¬ng ®Ó trèn tr¸nh nçi hiÓm nguy. Cã nhiÒu trÎ
em tµn tËt ®· trë thµnh n¹n nh©n cña sù l·ng quªn, ruång bá, hoÆc bÞ ®èi xö tµn nhÉn,
bÞ bãc lét.
ë ViÖt Nam, ®©y ®ã, chóng ta vÉn cã thÓ chøng kiÕn c¶nh trÎ em bÞ ®¸nh ®Ëp,
x©m h¹i, bÞ l«i kÐo vµo con ®­êng nghiÖn hót, bÞ b¾t buéc lµm viÖc nÆng qu¸ søc, b¬
v¬ kh«ng ai ch¨m sãc do cha mÑ li h«n...
3. TrÎ em cã quyÒn ®­îc ®¸p øng c¸c nhu cÇu cho sù ph¸t triÓn mét c¸ch toµn
diÖn nh­ ®­îc häc tËp, ®­îc vui ch¬i gi¶i trÝ, ®­îc tham gia c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸,
thÓ thao... Nh­ng trong thùc tÕ hiÖn nay, cã h¬n 100 triÖu trÎ em kh«ng ®­îc ®Õn
tr­êng hoÆc ch­a tr¶i qua gi¸o dôc c¬ së.
C. KÕt bµi
- Thùc tr¹ng cuéc sèng cña trÎ em trªn thÕ giíi hiÖn nay lµ mét th¸ch thøc lín ®èi
víi céng ®ång quèc tÕ, lµ mèi quan t©m s©u s¾c cña l­¬ng t©m loµi ng­êi.
- C¸c quyÒn cña trÎ em cÇn ph¶i ®­îc t«n träng vµ thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ, cã
tr¸ch nhiÖm.
- Mçi häc sinh chóng ta h·y b»ng kh¶ n¨ng vµ hµnh ®éng thùc tiÔn cña m×nh, ph¸t
huy tinh thÇn t­¬ng ¸i t­¬ng trî, yªu th­¬ng gióp ®ì, nh­êng c¬m xÎ ¸o cho nh÷ng
b¹n nhá gÆp hoµn c¶nh khã kh¨n còng lµ mét h×nh thøc h÷u hiÖu gãp phÇn b¶o vÖ
quyÒn lîi cña trÎ em.
®Ò sè 11
Suy nghÜ cña em vÒ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em, vÒ sù
quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ, chÝnh phñ ViÖt Nam vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng c¸c
cÊp ®èi víi trÎ em hiÖn nay.
I. T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu bµi : NghÞ luËn
- Yªu cÇu : Em cã thÓ dùa vµo v¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi... trong Ng÷ v¨n 9 vµ
nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ vÊn ®Ò nµy ®Ó lµm bµi. §Ò bµi cho phÐp vµ khuyÕn khÝch
suy nghÜ cña riªng em. Tuy nhiªn, em nªn lµm râ ®­îc mét sè ý c¬ b¶n sau.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- B¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em lµ mét trong nh÷ng nhiÖm quan träng hµng ®Çu cña mçi
quèc gia, d©n téc bëi "TrÎ em h«m nay, thÕ giíi ngµy mai" (UNESCO).
B. Th©n bµi
1. TÇm quan träng cña vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em
a) T­¬ng lai cña mçi d©n téc vµ cña toµn nh©n lo¹i phô thuéc vµo sù ch¨m sãc,
gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ ; phô thuéc vµo søc khoÎ, trÝ tuÖ, n¨ng lùc... cña thÕ hÖ trÎ. Trong
"Th­ göi häc sinh nh©n ngµy khai tr­êng", B¸c Hå viÕt: "Non s«ng ViÖt Nam cã trë
nªn vÎ vang hay kh«ng, d©n téc ViÖt Nam cã ®­îc vÎ vang s¸nh vai c¸c c­êng quèc

- 14 -
n¨m ch©u ®­îc hay kh«ng, chÝnh lµ nhê mét phÇn lín ë c«ng häc tËp cña c¸c ch¸u".
TrÎ em lµ ng­êi sÏ quyÕt ®Þnh t­¬ng lai, vÞ thÕ cña mçi d©n téc trªn tr­êng quèc tÕ.
b) Qua vÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em, chóng ta cã thÓ nhËn ra ®­îc tr×nh ®é v¨n
minh vµ phÇn nµo b¶n chÊt cña mét x· héi.
2. Sù quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ, chÝnh phñ ViÖt Nam, chÝnh quyÒn ®Þa
ph­¬ng vµ c¸c tæ chøc x· héi ®èi víi trÎ em hiÖn nay.
a) VÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em ®ang ®­îc céng ®ång quèc tÕ quan t©m thÝch
®¸ng :
- N¨m 1989, C«ng ­íc Liªn hiÖp quèc vÒ quyÒn trÎ em ra ®êi ®· ghi nhËn c¸c
quyÒn c¬ b¶n cña trÎ em nh­ c¸c nhãm quyÒn sèng cßn, nhãm quyÒn b¶o vÖ, nhãm
quyÒn ph¸t triÓn vµ nhãm quyÒn tham gia. C«ng ­íc nµy thÓ hiÖn sù t«n träng vµ
quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ ®èi víi trÎ em, lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó trÎ em ®­îc
ph¸t triÓn ®Çy ®ñ trong bÇu kh«ng khÝ h¹nh phóc, yªu th­¬ng vµ th«ng c¶m.
- N¨m 1990, Tuyªn bè thÕ giíi... ®· ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ vµ toµn diÖn
nh»m b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em cïng víi mét b¶n kÕ ho¹ch hµnh ®éng kh¸ chi tiÕt
trªn tõng mÆt c¬ b¶n. Tuyªn bè nµy mét lÇn n÷a thÓ hiÖn sù quan t©m thÝch ®¸ng cña
céng ®ång quèc tÕ ®èi víi c¸c quyÒn lîi vµ t­¬ng lai cña trÎ em.
b) VÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em ®­îc chÝnh phñ ViÖt Nam ®Æc biÖt quan t©m.
ViÖt Nam lµ n­íc thø hai trªn thÕ giíi kÝ vµ phª chuÈn C«ng ­íc cña Liªn hiÖp quèc
vÒ quyÒn trÎ em. sau Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em n¨m 1990, Héi ®ång Bé
tr­ëng n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh Ch­¬ng tr×nh hµnh
®éng v× sù sèng cßn, quyÒn ®­îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em ViÖt Nam tõ n¨m
1991 ®Õn 2000, ®Æt thµnh mét bé phËn cña chiÕn l­îc, kÕ ho¹c ph¸t triÓn kinh tÕ,
x· héi cña ®Êt n­íc.
c) Trªn c¬ së ®­êng lèi, chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®ã, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng c¸c cÊp
®· v¹ch kÕ ho¹ch, hµnh ®éng cô thÓ nh»m ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi cña trÎ em nh­ c¸c
chÝnh s¸ch hç trî kinh tÕ ®èi víi trÎ em nghÌo ®Ó c¸c em cã thÓ ®Õn tr­êng, quan t©m
x©y dùng c¬ së vËt chÊt, tr­êng häc, thiÕt bÞ d¹y häc... ®Ó n©ng cao chÊt l­îng gi¸o
dôc, kªu gäi c¸c tæ chøc x· héi vµ nh©n d©n ®ãng gãp x©y dùng tr­êng líp, gióp ®ì
trÎ em khuyÕt tËt, ®ãng gãp quü v× ng­êi nghÌo, v× trÎ em bÞ nhiÔm chÊt ®éc mµu da
cam, khuyÕn khÝch më c¸c líp häc t×nh th­¬ng, c¸c trung t©m b¶o trî trÎ em må c«i,
tµn tËt, lang thang kh«ng n¬i n­¬ng tùa...
3. Suy nghÜ cña em vÒ sùu quan t©m cña céng ®ång quèc tÕ, c¸c chÝnh quyÒn ®Þa
ph­¬ng ®èi víi vÊn ®Ò quyÒn lîi cña trÎ em :
(Gîi ý : Em cã vui vµ hoan nghªnh nh÷ng nç lùc cè g¾ng cña céng ®ång quèc tÕ,
chÝnh phñ ViÖt Nam... vÒ vÊn ®Ò nµy hay kh«ng ? V× sao ? ý kiÕn ®Ò xuÊt cña em, nÕu
cã, ®Ó chÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng n¬i em sinh sèng thùc thi tèt h¬n viÖc b¶o
®¶m quyÒn lîi cho trÎ em ?)
C. KÕt bµi
- VÊn ®Ò b¶o vÖ, ch¨m sãc trÎ em ®· ®­îc céng ®ång quèc tÕ nãi chung, chÝnh
phñ ViÖt Nam, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ c¸c tæ chøc x· héi ViÖt Nam nãi
riªng ý thøc ®Çy ®ñ vµ cã kÕ ho¹ch hµnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc.
- §Ó xøng ®¸ng víi sù quan t©m, ch¨m sãc Êy, mçi häc sinh chóng ta cÇn ph¶i
kh«ng ngõng nç lùc v­¬n lªn trong häc tËp vµ rÌn luyÖn ®Ó cã thÓ g¸nh v¸c träng
tr¸ch lµ ng­êi chñ t­¬ng lai cña n­íc nhµ sau nµy.
®Ò sè 12
Em h·y tãm t¾t v¨n b¶n ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng trong 15 ®Õn 20 dßng.
- 15 -
 I. T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu ®Ò : Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù.
- Yªu cÇu : Tãm t¾t c« ®äng trong 15 - 20 dßng. §©y lµ mét v¨n b¶n dµi, em ph¶i
t×m c¸c sù kiÖn, chi tiÕt c¬ b¶n nhÊt ®Ó qua 15 dßng nµy cã thÓ dùng l¹i ®Çy ®ñ néi
dung, diÔn biÕn chÝnh cña c©u chuyÖn.
II. Bµi lµm
X­a cã chµng Tr­¬ng Sinh, v× chiÕn tranh lo¹n l¹c bÞ b¾t ®i lÝnh, bá l¹i mÑ giµ vµ
ng­êi vî trÎ ngoan hiÒn tªn lµ Vò N­¬ng ®ang bông mang d¹ chöa. MÑ Tr­¬ng Sinh
v× qu¸ nhí th­¬ng chµng mµ èm chÕt, Vò N­¬ng hÕt lßng ch¨m sãc råi lo ma chay
chu tÊt cho bµ. GiÆc tan, Tr­¬ng Sinh trë vÒ. Vèn tÝnh ®a nghi, nghe lêi trÎ th¬ kh«ng
suy xÐt, Tr­¬ng Sinh nghi Vò N­¬ng kh«ng chung thuû, m¾ng ®uæi nµng ®i. Vò
N­¬ng bÞ oan bÌn gieo m×nh xuèng s«ng tù vÉn. Cho ®Õn mét ®ªm, hai cha con ngåi
bªn ®Ìn, ®øa con chØ chiÕc bãng trªn t­êng vµ nãi ®ã lµ ng­êi ®ªm ®ªm ®· ®Õn víi mÑ,
Tr­¬ng Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Phan Lang lµ ng­êi cïng lµng víi Vò N­¬ng, do cã
¬n víi thÇn rïa Linh Phi, khi chÕt ®uèi ®­îc Linh Phi cøu m¹ng. Phan Lang gÆp l¹i
Vò N­¬ng d­íi thuû cung. Khi Phan Lang trë vÒ trÇn gian, Vò N­¬ng göi chiÕc hoa
vµng cïng lêi nh¾n Tr­¬ng Sinh. Tr­¬ng Sinh nghe Phan Lang kÓ, th­¬ng nhí vî v«
cïng, bÌn lËp ®µn gi¶i oan trªn bê Hoµng Giang. Vò N­¬ng trë vÒ trªn mét chiÕc kiÖu
hoa gi÷a dßng, ®a t¹ chµng råi biÕn mÊt.

®Ò sè 13
Em h·y ®ãng vai Vò N­¬ng kÓ l¹i cuéc ®êi m×nh, cã sö dông yÕu tè miªu t¶.
T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu bµi : KÓ chuyÖn cã sö dông yÕu tè miªu t¶.
- Yªu cÇu : Sö dông yÕu tè miªu t¶ khi miªu t¶ khung c¶nh vµ miªu t¶ néi t©m ®Ó
lµm râ h¬n t©m tr¹ng cña Vò N­¬ng tr­íc c¸c sù kiÖn, biÕn cè cña cuéc ®êi nµng.
C©u ch÷ cã thÓ kh¸c nh­ng néi dung th× ph¶i trung thµnh tuyÖt ®èi víi nguyªn b¶n.
Bµi lµm

T«i tªn lµ Vò N­¬ng, quª ë Nam X­¬ng. Mäi ng­êi trong lµng yªu mÕn th­êng
khen t«i lµ nÕt na, thuú mÞ, xinh ®Ñp. Hä cÇu mong cho t«i sÏ lÊy ®­îc mét ng­êi
chång xøng ®¸ng vµ ®­îc h­ëng h¹nh phóc. T«i ®· gÆp vµ thµnh vî chµng Tr­¬ng.
Chµng rÊt mùc yªu th­¬ng t«i, nh­ng l¹i còng rÊt ®a nghi. BiÕt vËy, t«i cè g¾ng tõ
lêi ¨n tiÕng nãi cho ®Õn hµnh ®éng ®Òu gi÷ ®óng khu«n phÐp nªn gia ®×nh lu«n ®­îc
ªm Êm.
Cuéc sèng cña t«i ®ang ªm Òm tr«i qua th× chiÕn tranh x¶y ra, chång t«i ph¶i ghi
tªn tßng qu©n. Buæi tiÔn chång ra biªn ¶i, lßng t«i trÜu nÆng lo ©u, phiÒn muén. NghÜ
chµng ph¶i ®i vµo n¬i giã c¸t ngh×n trïng xa c¸ch, ®ãi rÐt, bÖnh tËt, viÖc qu©n khã liÖu,
thÕ giÆc kh«n l­êng, lßng t«i th­¬ng chµng v« h¹n. T«i kh«ng mong chµng lËp c«ng
®Ó ®­îc Ên phong hÇu mµ chØ mong chµng b×nh an trë vÒ lµ t«i ®· tho¶ nguyÖn. Giê
phót chia tay ®· hÕt. Chµng døt ¸o ra ®i, t«i thÉn thê dâi theo bãng chµng, m¾t nhoµ lÖ,
lßng t¸i tª chua xãt.
Ngµy th¸ng kh¾c kho¶i tr«i qua. Trong lßng t«i, mïa xu©n t­¬i vui b­ím l­în ®Çy
v­ên ; hay mïa ®«ng gi¸ b¨ng ¶m ®¹m, m©y che kÝn nói còng chØ lµ mét, bëi nçi nhí
chµng lu«n ®»ng ®½ng, th­êng trùc trong lßng. §Õn k× sinh në, t«i sinh ®­îc mét bÐ
trai vµ ®Æt tªn ch¸u lµ §¶n. Nh­ng mÑ chång t«i, v× nhí th­¬ng con mµ èm ®au mßn
- 16 -
mái. T«i ®· hÕt lßng thuèc thang, ®éng viªn nh­ng v× bÖnh t×nh trÇm träng, cô ®· qua
®êi. C¶m ®éng tr­íc t×nh mÉu tö thiªng liªng mÑ dµnh cho chång t«i, xãt th­¬ng mÑ
v« h¹n, t«i ®· lo ma chay chu tÊt cho mÑ.
Sau bao nhiªu chê ®îi mái mßn, nhí th­¬ng kh«n xiÕt, cuèi cïng Tr­¬ng Sinh
®· trë vÒ. T«i v« cïng sung s­íng vµ h¹nh phóc. Nh­ng cuéc ®êi, cã ai mµ ®o¸n tr­íc
®­îc sè phËn. Chµng vÒ tíi nhµ, biÕt mÑ ®· qua ®êi liÒn bÕ con ®i viÕng mé mÑ. Lóc
trë vÒ, chµng bçng d­ng næi giËn la m¾ng om sßm. Chµng cho r»ng t«i ®· ph¶n béi
chµng, kh«ng gi÷ t×nh yªu chung thuû víi chµng. T«i bµng hoµng söng sèt. N­íc m¾t
t«i øa ra. T«i võa khãc thæn thøc võa gi¶i thÝch : "ThiÕp vèn con nhµ nghÌo khã, ®­îc
n­¬ng tùa nhµ giµu, vÉn lÊy sù nÕt na thuú mÞ, c«ng dung ng«n h¹nh lµm ®Çu. Vî
chång sum häp ch­a ®­îc bao l©u, chia xa chØ v× löa binh chø kh«ng v× lÝ do g× kh¸c.
Trong ba n¨m c¸ch biÖt, thiÕp mét mùc gi÷ g×n tiÕt h¹nh, kh«ng t« son ®iÓm phÊn,
kh«ng bÐn gãt chèn ch¬i bêi, mét mùc nhí th­¬ng vµ chung thuû víi chµng. Xin
chµng h·y tin thiÕp, ®õng nghi oan cho thiÕp mµ téi nghiÖp". Nh­ng bao nhiªu lêi nãi
ch©n thµnh, tha thiÕt còng kh«ng lµm chµng tin. Hµng xãm th­¬ng t«i còng bªnh vùc
vµ biÖn b¹ch gióp nh­ng rèt cuéc ch¼ng cã kÕt qu¶ g×. Chµng m¾ng nhiÕc t«i thËm tÖ
råi ®¸nh ®uæi t«i ®i. Lßng t«i ®au ®ín, xãt xa, cay ®¾ng ®Õn tuyÖt väng. T«i ®· n­¬ng
dùa vµo chµng nh÷ng mong cã mét gia ®×nh ®Çm Êm, hoµ thuËn, h¹nh phóc. Nh­ng
giê ®©y, tr©m g·y b×nh tan, t×nh c¶m vî chång søt mÎ. Dï vÉn th­¬ng chång, th­¬ng
con tha thiÕt, nh­ng t«i ®©u cßn mÆt mòi nµo mµ sèng ë trªn ®êi nµy thªm n÷a. NghÜ
vËy, t«i bÌn t¾m géi s¹ch sÏ råi ra bÕn Hoµng Giang ngöa mÆt lªn trêi mµ than r»ng :
"Con duyªn phËn hÈm hiu, bÞ chång con ruång bá. NÕu con gi÷ g×n trinh tiÕt mµ bÞ
oan th× khi th¸c xuèng xin ®­îc lµm MÞ N­¬ng hoÆc cá Ngu mÜ. NÕu con ph¶n béi
chång con th× chÕt ®i xin lµm måi cho c¸ t«m, diÒu qu¹ vµ chÞu ®Ó mäi ng­êi phØ nhæ".
Sau ®ã, t«i gieo m×nh xuèng s«ng tù vÉn. ThÇn linh thÊu hiÓu vµ th­¬ng t×nh ®· cho
c¸c nµng tiªn d­íi thuû cung cøu vít, cho t«i n­¬ng nhê trong cung ®iÖn cña Linh Phi.
Xuèng thiªn cung, t«i gÆp l¹i Phan Lang - ng­êi cïng lµng. Nghe Phan Lang kÓ
gia c¶nh chång con t«i, nhµ cöa, v­ên t­îc hoang vu, phÇn mé mÑ cha cá gai rîp m¾t,
lßng t«i xãt th­¬ng, ai o¸n. §­îc biÕt chµng Tr­¬ng ®· hiÓu dóng ngän ngµnh sù viÖc
vµ vÉn th­¬ng nhí t«i, t«i rÊt vui, bèi rèi nh­ng l¹i còng c¶m thÊy tñi cùc bëi m×nh
vÉn ch­a ®­îc minh oan. Khi Phan Lang trë l¹i trÇn gian, t«i bÌn göi cho Tr­¬ng Sinh
mét chiÕc hoa vµng vµ nh¾n chµng nÕu cßn nhí tíi chót t×nh x­a nghÜa cò xin lËp mét
®µn gi¶i oan ë bÕn s«ng, t«i sÏ vÒ. Tr­¬ng Sinh liÒn lµm theo. T«i ngåi trªn kiÖu hoa
vÒ gÆp chµng. ThÊy t«i, chµng véi gäi. Nh×n chµng vµ nghe tiÕng chµng gäi, lßng t«i
båi håi, xãt xa kh«n xiÕt. Nh­ng gi÷a chóng t«i ®· cã mét kho¶ng c¸ch kh«ng sao
hµn g¾n ®­îc. T«i còng ®· thÒ víi ®øc Linh Phi nªn kh«ng thÓ trë vÒ nh©n gian ®­îc
n÷a. T«i t¹ ¬n chµng ®· lËp ®µn gi¶i oan råi quay l¹i thuû cung dï trong lßng cßn bao
l­u luyÕn câi trÇn.

®Ò sè 14
Em h·y ®ãng vai Tr­¬ng Sinh kÓ l¹i cuéc ®êi m×nh, cã sö dông yÕu tè miªu t¶.

Bµi lµm
T«i lµ Tr­¬ng Sinh ë Nam X­¬ng, cïng quª víi Vò N­¬ng, sau nµy lµ vî t«i. C©u
chuyÖn th­¬ng t©m cña gia ®×nh t«i ®· x¶y ra c¸ch ®©y mÊy n¨m, nh­ng mçi lóc nghÜ
®Õn, t«i vÉn thÊy d­êng nh­ míi chØ x¶y ra h«m qua.

- 17 -
 Vò N­¬ng lµ mét c« g¸i nÕt na, thuú mÞ vµ xinh ®Ñp. Khu«n mÆt nµng thanh tó,
®«i m¾t ®en dÞu hiÒn, m¸i tãc dµy ãng m­ît. Nµng ®Ñp mét vÎ ®Ñp dÞu dµng, ®»m
th¾m vµ phóc hËu. T«i ®em lßng yªu mÕn nµng nªn ®· xin mÑ c­íi nµng vÒ lµm vî.
Nµng lµ mét ng­êi vî hiÓu lÔ gi¸o, phÐp t¾c, nãi n¨ng nhá nhÑ, mét lßng th­¬ng
chång, phông d­ìng mÑ giµ nªn dï t«i cã tÝnh ®a nghi nh­ng gia ®×nh t«i lu«n ®­îc
ªm Êm.
Cuéc sèng cña chóng t«i ®ang ªm Òm tr«i qua th× chiÕn tranh x¶y ra, t«i ph¶i ghi
tªn tßng qu©n. Buæi tiÔn ®­a, nµng buån r­êi r­îi, lßng trÜu nÆng lo ©u, phiÒn muén.
Nµng th­¬ng t«i ph¶i ®i vµo n¬i giã c¸t ngh×n trïng xa c¸ch, ®ãi rÐt, bÖnh tËt. Nµng lo
cho t«i råi ®©y gi¸p mÆt víi giÆc d÷, cËn kÒ c¸i chÕt. Nµng kh«ng mong t«i lËp c«ng
®­îc ®eo Ên phong hÇu mµ chØ mong t«i b×nh an trë vÒ. Tay nµng n¾m chÆt ¸o t«i
ch¼ng rêi, m¾t nµng r­ng r­ng khiÕn t«i cÇm lßng kh«ng ®­îc. Giê phót chia tay
®· ®Õn. T«i døt ¸o ra ®i, nµng thÉn thê nh×n theo, m¾t nhoµ lÖ. T«i võa ®i võa ngo¸i l¹i,
bãng d¸ng nhá bÐ cña ng­êi vî hiÒn dÇn khuÊt sau ngµn d©u xanh th¼m. Lßng t«i nhí
th­¬ng, chua xãt kh«ng cïng.
Khi t«i ®ang ë n¬i khãi löa chiÕn tr­êng th× Vò N­¬ng ®Õn k× ®· sinh ®­îc mét bÐ
trai. Ch¸u ®­îc ®Æt tªn lµ §¶n. Nh­ng mÑ t«i, v× qu¸ nhí th­¬ng t«i mµ èm ®au mßn
mái. Vò N­¬ng ®· thay t«i hÕt lßng thuèc thang, ®éng viªn nh­ng v× bÖnh t×nh trÇm
träng, cô ®· qua ®êi. Hµng xãm kÓ l¹i, Vò N­¬ng rÊt mùc th­¬ng xãt, lo ma chay chu
tÊt nh­ cha mÑ ®Î. Nµng lµ mét ng­êi trän t×nh, vÑn nghÜa, trän ®¹o hiÕu khiÕn t«i
cµng yªu th­¬ng, nÓ phôc.
Cuèi cïng, t«i còng ®­îc b×nh an trë vÒ sau bao nhiªu gian khæ hiÓm nguy. MÊy
n¨m xa c¸ch nhí th­¬ng, nay ®oµn tô, vî chång mõng mõng, tñi tñi. Hay tin mÑ qua
®êi, lßng t«i buån khæ qu¸. T«i hái th¨m mé mÑ råi bÕ con ®i viÕng. Däc ®­êng, bÐ
§¶n khãc, t«i dç : "NÝn ®i con, bµ mÊt, lßng cha buån khæ l¾m råi". BÐ §¶n liÒn nãi
t«i kh«ng ph¶i lµ cha nã, cha nã lµ ng­êi tr­íc ®©y ®ªm nµo còng ®Õn bªn mÑ. T«i
cho¸ng v¸ng. §Êt d­íi ch©n t«i nh­ sôp xuèng. T«i cø nghÜ Vò N­¬ng lµ mét ng­êi
vî ngoan hiÒn, ®øc h¹nh, ngê ®©u nµng trë nªn h­ háng nh­ vËy sao? T«i bçng thÊy
c¨m giËn Vò N­¬ng. Mèi nghi ngê trong t«i mçi lóc cµng ®­îc thæi bïng lªn, kh«ng
cã c¸ch g× dËp t¾t ®­îc. VÒ ®Õn nhµ, t«i la m¾ng om sßm cho h¶ giËn. Vò N­¬ng bµng
hoµng söng sèt. Nµng võa khãc võa thanh minh : "ThiÕp vèn con nhµ nghÌo khã, ®­îc
n­¬ng tùa nhµ giµu, vÉn lÊy sù nÕt na thuú mÞ, c«ng dung ng«n h¹nh lµm ®Çu. Vî
chång sum häp ch­a ®­îc bao l©u, chia xa chØ v× löa binh chø kh«ng v× lÝ do g× kh¸c.
Trong ba n¨m c¸ch biÖt, thiÕp mét mùc gi÷ g×n tiÕt h¹nh, kh«ng t« son ®iÓm phÊn,
kh«ng bÐn gãt chèn ch¬i bêi hoa liÔu, mét mùc nhí th­¬ng vµ chung thuû víi chµng.
Xin chµng h·y tin thiÕp, ®õng nghi oan cho thiÕp mµ téi nghiÖp...". Nh­ng bao nhiªu
lêi nãi ch©n thËt còng kh«ng lµm dÞu ®­îc mèi nghi ngê trong t«i. Hµng xãm th­¬ng
Vò N­¬ng còng ra søc bªnh vùc vµ biÖn b¹ch cho nµng, nh­ng t«i kh«ng nghe ai hÕt.
Ngän löa hên ghen ®ang ®èt ch¸y mäi c¶m xóc, ý nghÜ cña t«i. T«i m¾ng nhiÕc kh«ng
tiÕc lêi råi ®¸nh ®uæi nµng ®i. C¶m thÊy kh«ng thÓ thuyÕt phôc ®­îc t«i, Vò N­¬ng
bÊt ®¾c dÜ nãi trong ®au ®ín, xãt xa, cay ®¾ng r»ng : nµng ®· n­¬ng dùa vµo t«i lµ v×
mong cã mét gia ®×nh ®Çm Êm, h¹nh phóc. Nh­ng b©y giê, tr©m g·y b×nh tan, t×nh
c¶m vî chång søt mÎ, nµng kh«ng cßn mÆt mòi nµo mµ sèng ë trªn ®êi nµy thªm n÷a.
Råi nµng t¾m géi s¹ch sÏ, ra bÕn Hoµng Giang than khãc, thÒ nguyÒn vµ gieo m×nh
xuèng s«ng tù vÉn.
VÒ phÇn t«i, mèi nghi ngê kh«ng chØ lµm h¹i Vò N­¬ng mµ cßn lµm khæ t«i, d»n
vÆt t«i kh«ng phót nµo yªn. Tuy giËn Vò N­¬ng thÊt tiÕt nh­ng khi nµng tù vÉn, t«i
- 18 -
c¶m thÊy lßng ®au nhãi. T«i lang thang ®i t×m vít x¸c nµng nh­ng kh«ng thÊy t¨m h¬i.
Ho¸ ra, lêi thØnh cÇu cña nµng ®· linh nghiÖm. ThÇn linh thÊu hiÓu vµ th­¬ng t×nh
®· cho c¸c nµng tiªn d­íi thuû cung cøu vít, cho nµng n­¬ng nhê trong cung ®iÖn cña
Linh Phi.
Hai cha con t«i sèng nh÷ng ngµy th¸ng c« ®¬n, buån b· ®»ng ®½ng. Mét ®ªm,
phßng kh«ng v¾ng vÎ, t«i ngåi d­íi ngän ®Ìn khuya, bãng in trªn v¸ch. BÐ §¶n thÊy
thÕ liÒn chØ tay lªn chiÕc bãng vµ nãi : "Cha §¶n l¹i ®Õn kia k×a!". T«i ngì ngµng råi
hiÓu ra. Hìi ¬i, t«i ®· h¹i chÕt Vò N­¬ng råi! T«i ®au ®ín, ©n hËn, xãt xa, day døt v«
h¹n. B©y giê t«i míi hiÓu vî t«i bÞ oan, r»ng nµng ®· chÕt trong nçi oan øc vµ tuyÖt
väng. Nh­ng viÖc ®· lì råi, t«i ch¼ng biÕt lµm g× h¬n lµ ®au khæ, buån th­¬ng, day
døt.
Mét h«m, Phan Lang - ng­êi cïng lµng t«i ®Õn kÓ cho t«i nghe lµ ®· gÆp Vò
N­¬ng d­íi thuû cung. Ban ®Çu t«i kh«ng tin, nh­ng khi chµng ®­a chiÕc hoa vµng
cho t«i, t«i söng sèt v× ®ã chÝnh lµ vËt vî t«i ®em theo lóc ra ®i. Phan Lang nãi, Vò
N­¬ng vÉn c¶m thÊy tñi cùc v× ch­a ®­îc minh oan, vÉn th­¬ng nhí chång con, ®au
xãt øa n­íc m¾t khi nghe kÓ c¶nh buån tñi cña cha con t«i, c¶nh nhµ cöa, v­ên t­îc
hoang vu, phÇn mé mÑ cha cá gai rîp m¾t... §­îc biÕt nµng vÉn th­¬ng nhí chång
con, t«i rÊt vui. Lßng t«i chøa chan hi väng ®­îc gÆp l¹i nµng. T«i lµm theo lêi nh¾n
cña nµng, lËp mét ®µn gi¶i oan ë bÕn s«ng, nh÷ng mong nµng sÏ tha thø cho lçi lÇm
cña t«i mµ trë vÒ, ®Ó t«i cã thÓ bï ®¾p l¹i nh÷ng ®au khæ, thiÖt thßi mµ t«i ®· g©y ra
cho nµng. Qu¶ nhiªn, Vò N­¬ng ®· trë vÒ. Gi÷a dßng Hoµng Giang mªnh m«ng sãng
n­íc bçng hiÖn lªn mét chiÕc kiÖu hoa vµng léng lÉy, rùc rì. Nµng ngåi trªn chiÕc
kiÖu hoa Êy, m¾t ph­îng mµy ngµi, d¸ng vÎ thanh tho¸t, cö chØ khoan thai nh­ mét
nµng tiªn. Theo sau nµng, h¬n 50 chiÕc xe cê t¸n, vâng läng rùc rì ®Çy s«ng, lung
linh trong ¸nh nÕn tho¸ng Èn, tho¸ng hiÖn. C¶ dßng s«ng nh­ mét l©u ®µi nguy nga
tr¸ng lÖ mµ nµng lµ ng­êi chñ l©u ®µi ®ã. T«i véi gäi, khÈn thiÕt, chíi víi. Nµng nghe
tiÕng t«i nh­ng cø ®øng gi÷a dßng, ®«i m¾t buån th¨m th¼m. Råi nµng nãi väng vµo,
c¶m t¹ t×nh t«i, nh­ng ®· høa víi Linh Phi nªn kh«ng trë vÒ trÇn gian ®­îc n÷a. T«i
®au khæ qu¸ møc, nh­ng cßn biÕt lµm sao ®­îc. Tuy vÉn cßn th­¬ng nhí nhau nh­ng
cèc n­íc ®Çy mét khi ®· ®æ xuèng ®Êt th× dï cã cè g¾ng thÕ nµo còng kh«ng thÓ vít
l¹i cho ®Çy ®­îc. Gi÷a chóng t«i ®· cã nh÷ng kho¶ng c¸ch kh«ng thÓ nµo bï ®¾p.
Cßn ch­a hÕt cay ®¾ng, ngËm ngïi th× khãi s­¬ng ®· phñ, bãng nµng loang lo¸ng
mê nh¹t dÇn råi biÕn mÊt.
C©u chuyÖn cña t«i, nh÷ng sai lÇm cña t«i lµ cã thËt. T«i ®· ®¸nh mÊt h¹nh phóc
cña m×nh. KÓ ra c©u chuyÖn ®au lßng nµy, t«i chØ muèn mäi ng­êi ®õng xö sù n«ng
næi, c¶ giËn mÊt kh«n nh­ t«i. H·y tin yªu con ng­êi, thùc lßng yªu th­¬ng ng­êi
th©n ®Ó gia ®×nh kh«ng r¬i vµo nh÷ng bi kÞch ®au ®ín.
®Ò sè 15
Em h·y liÖt kª c¸c yÕu tè miªu t¶ cã trong ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng vµ
chän ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña mét trong sè nh÷ng yÕu tè miªu t¶ ®ã.
Dµn ý
1. Nh÷ng yÕu tè miªu t¶ trong ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng :
- Vò N­¬ng "tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na l¹i thªm t­ dung tèt ®Ñp".
- "Nh×n tr¨ng soi thµnh cò, l¹i söa so¹n ¸o rÐt göi ng­êi ¶i xa, tr«ng liÔu rñ b·i
hoang, l¹i thæn thøc t©m t×nh, th­¬ng ng­êi ®Êt thó !"
- "Ngµy qua th¸ng l¹i, tho¾t ®· nöa n¨m, mçi khi thÊy b­ím l­în ®Çy v­ên, m©y
che kÝn nói, th× nçi buån gãc bÓ ch©n trêi kh«ng thÓ nµo ng¨n ®­îc."
- 19 -
 - "Nay ®· b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh m­a tan, sen rò trong ao, liÔu tµn tr­íc giã;
khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn, n­íc th¼m buåm xa, ®©u
cßn cã thÓ l¹i lªn nói Väng Phu kia n÷a."
- "Mét ®ªm phßng kh«ng v¾ng vÎ, chµng ngåi buån d­íi ngän ®Ìn khuya..."
- "Mét ®ªm chiªm bao thÊy ng­êi con g¸i ¸o xanh ®Õn kªu xin tha m¹ng..."
- "Linh Phi bÊy giê mÆc ¸o gÊm d¸t ngäc, ch©n ®i giµy cã v©n n¹m vµng, c­êi b¶o
Phan Lang r»ng..."
- "Dù tiÖc h«m Êy cã v« sè nh÷ng mÜ nh©n quÇn ¸o th­ít tha, m¸i tãc bói xÔ..."
- "Nhµ cöa tiªn nh©n cña n­¬ng tö, c©y cèi thµnh rõng, phÇn mé tiªn nh©n cña
n­¬ng tö, cá gai rîp m¾t..."
- "Vò N­¬ng ngåi trªn mét chiÕc kiÖu hoa ®øng ë gi÷a dßng, theo sau cã ®Õn 50
chiÕc xe cê t¸n, vâng läng, rùc rì ®Çy s«ng, lóc Èn, lóc hiÖn."
- Råi trong chèc l¸t, bãng nµng loang lo¸ng mê nh¹t dÇn mµ biÕn ®i mÊt...
2. Chän ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu ®¹t cña mét yÕu tè miªu t¶ trong truyÖn.
(Gîi ý : Em cã thÓ chän mét yÕu tè miªu t¶ bÊt k× mµ em cho lµ cã gi¸ trÞ gîi h×nh,
gîi c¶m cao).
VÝ dô, em cã thÓ chän ph©n tÝch yÕu tè miªu t¶ trong ®o¹n sau :
"Nay ®· b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh m­a tan, sen rò trong ao, liÔu tµn tr­íc giã;
khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn, n­íc th¼m buåm xa, ®©u
cßn cã thÓ l¹i lªn nói Väng Phu kia n÷a".
- C¶ ®o¹n nµy ý nãi t×nh vî chång l©u nay g¾n bã gi÷a Tr­¬ng Sinh vµ Vò N­¬ng
giê ®· tan vì, h¹nh phóc ®· tiªu tan. Nh­ng Vò N­¬ng kh«ng nãi trùc tiÕp ý ®ã mµ
m­în c¸c h×nh ¶nh mang tÝnh biÓu t­îng ®Ó thÓ hiÖn sù viÖc vµ t©m tr¹ng cña m×nh.
Tr©m g·y b×nh tan thÓ hiÖn sù tan vì; m©y t¹nh m­a tan gîi t¶ t×nh c¶m vî chång
nguéi l¹nh; sen rò trong ao liÔu tµn tr­íc giã gîi t¶ sù tµn lôi cña t×nh yªu, h¹nh phóc;
khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn gîi t¶ nh÷ng cè g¾ng nÝu gi÷
h¹nh phóc trong v« väng... TÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh ®ã ®· diÔn t¶ mét c¸ch Ên t­îng vµ
xóc ®éng t©m tr¹ng cña Vò N­¬ng. §ã lµ nçi ®au ®ín, luyÕn tiÕc cuéc sèng gia ®×nh
®Çm Êm h¹nh phóc, lµ nçi thÊt väng ®Õn tuyÖt väng tr­íc nh÷ng oan tr¸i cña cuéc ®êi.
Tuy lµ thñ ph¸p ­íc lÖ cña v¨n häc trung ®¹i, nh­ng do tµi lùa chän khÐo lÐo, hîp t×nh
hîp c¶nh nªn c¸c h×nh ¶nh miªu t¶ trªn vÉn cã t¸c dông gîi h×nh, gîi c¶m cao. NÕu
kh«ng sö dông c¸c yÕu tè miªu t¶ nh­ vËy, t©m tr¹ng cña Vò N­¬ng kh«ng ®­îc kh¾c
ho¹ s©u s¾c, c©u chuyÖn sÏ v× thÕ mµ kÐm h¼n phÇn hÊp dÉn.

®Ò sè 16
Cã ý kiÕn cho r»ng, nguyªn nh©n c¸i chÕt cña Vò N­¬ng lµ do Tr­¬ng Sinh c¶
ghen. ý kiÕn kh¸c l¹i kh¼ng ®Þnh, ®ã lµ do chiÕn tranh phong kiÕn... Suy nghÜ cña em
vÒ nguyªn nh©n c¸i chÕt cña Vò N­¬ng?
I. T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu bµi : NghÞ luËn v¨n häc.
- Yªu cÇu : Em ph¶i n¾m v÷ng néi dung, gi¸ trÞ cña t¸c phÈm, vËn dông nh÷ng
hiÓu biÕt ®ã ®Ó lÝ gi¶i nguyªn nh©n c¸i chÕt cña Vò N­¬ng mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Trong
qu¸ tr×nh béc lé suy nghÜ, c¸ch lÝ gi¶i cña m×nh ph¶i kÕt hîp b×nh luËn, ®èi chiÕu víi
hai c¸ch lÝ gi¶i ®· nªu ë ®Çu bµi.
II. Dµn ý

- 20 -
 A. Më bµi
- Vò N­¬ng, nh©n vËt chÝnh trong "ChuyÖn ng­êi con g¸i Nam X­¬ng" lµ mét
ng­êi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh nh­ng cuéc ®êi l¹i chÞu nhiÒu nçi oan khiªn, ngang
tr¸i.
- Xung quanh nguyªn nh©n c¸i chÕt cña Vò N­¬ng cã kh¸ nhiÒu ý kiÕn kh«ng
thèng nhÊt. Bµi viÕt muèn nªu lªn suy nghÜ cña riªng em vÒ nguyªn nh©n c¸i chÕt oan
khuÊt cña ng­êi phô n÷ nµy.
B. Th©n bµi
1. Tãm l­îc nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña truyÖn ; ph©n tÝch, kh¸i qu¸t nh÷ng nÐt
chÝnh vÒ nh©n vËt Vò N­¬ng:
a) Ngo¹i h×nh : dung nhan xinh ®Ñp.
b) TÝnh c¸ch, phÈm chÊt :
- NÕt na, thuú mÞ : nãi n¨ng nhá nhÑ, gi÷ g×n khu«n phÐp, lÔ gi¸o, ®­îc mäi ng­êi
yªu mÕn.
- §¶m ®ang th¸o v¸t, hiÕu th¶o, nh©n hËu: mét m×nh nu«i con; th­¬ng yªu, phông
d­ìng mÑ chång, ma chay chu tÊt, trän ®¹o hiÕu.
- Thuû chung son s¾t : th­¬ng chång th­¬ng con, gi÷ trän phÈm tiÕt, mét lßng
chung thuû chê chång.
- Trong s¸ng, ngay th¼ng : bÞ oan khuÊt, tù vÉn ®Ó gi¶i oan...
c) Mét ng­êi phô n÷ xinh ®Ñp, phÈm h¹nh nh­ vËy lÏ ra ph¶i ®­îc h­ëng h¹nh
phóc nh­ng l¹i cã mét kÕt côc th¶m thiÕt. VËy nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn c¸i chÕt cña
Vò N­¬ng ?
2. Nguyªn nh©n c¸i chÕt cña Vò N­¬ng :
a) Xung quanh c¸i chÕt cña Vò N­¬ng cã rÊt nhiÒu c¸ch lÝ gi¶i kh¸c nhau. Hai ý
kiÕn, mét kh¼ng ®Þnh do Tr­¬ng Sinh c¶ ghen, mét cho r»ng do chiÕn tranh phong
kiÕn ®Òu cã c¬ së. Tuy nhiªn, mçi ý kiÕn míi chØ ®óng ë mét khÝa c¹nh.
b) Tr­¬ng Sinh c¶ ghen lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn tíi c¸i chÕt cña Vò N­¬ng :
nÕu Tr­¬ng Sinh biÕt k×m chÕ nãng giËn, s¸ng suèt suy xÐt, tin ë vî chø kh«ng tin vµo
sù ng©y th¬ cña con trÎ... kÕt côc sÏ kh¸c.
c) ChiÕn tranh phong kiÕn lµ nguyªn nh©n gi¸n tiÕp dÉn ®Õn c¸i chÕt cña Vò
N­¬ng. Cã ng­êi nãi, Vò N­¬ng chÕt khi Tr­¬ng Sinh ®· trë vÒ, nh­ vËy kh«ng thÓ
nãi lµ Vò N­¬ng chÕt do chiÕn tranh ®­îc. HiÓu nh­ vËy lµ t¸ch rêi c¸i chÕt cña Vò
N­¬ng ra khái toµn bé diÔn biÕn c©u chuyÖn. ChÝnh Tr­¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh xa nhµ
nªn míi x¶y ra sù hiÓu lÇm ®¸ng tiÕc.
d) Ngoµi ra, do con th¬ v« t×nh h¹i mÑ, do Vò N­¬ng yÕu ®uèi, do lÔ gi¸o phong
kiÕn kh¾t khe... còng gãp phÇn ®Èy Vò N­¬ng ®Õn c¸i chÕt. Song, bao trïm vµ s©u xa
h¬n c¶, ®ã lµ do chÕ ®é x· héi phong kiÕn ®· kh«ng b¶o ®¶m ®­îc quyÒn sèng, quyÒn
h¹nh phóc cho ng­êi phô n÷. Sè phËn hä máng manh ; tai ho¹, oan khiªn cã thÓ gi¸ng
lªn ®Çu hä bÊt cø lóc nµo v× nh÷ng lÝ do kh«ng ®©u mµ kh«ng ®­îc bÊt k× sù b¶o vÖ
nµo. Chi tiÕt "c¸i bãng" rÊt ngÉu nhiªn, phi lÝ nh­ng chÝnh c¸i ngÉu nhiªn phi lÝ ®ã l¹i
®· quyÕt ®Þnh sè phËn mét con ng­êi. Nh­ vËy, bi kÞch cña Vò N­¬ng ®· v­ît ra khái
giíi h¹n bi kÞch cña mét gia ®×nh. §ã lµ bi kÞch sè phËn cña mét líp ng­êi trong
x· héi. Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña truyÖn còng v× thÕ mµ cã tÇm kh¸i
qu¸t cao h¬n.
C. KÕt bµi
- C¸i chÕt cña Vò N­¬ng gieo vµo lßng ng­êi ®äc nçi th­¬ng xãt nh÷ng ng­êi phô
n÷ bÊt h¹nh trong x· héi cò.
- 21 -
 - Trong x· héi ta h«m nay, tuy phô n÷ ®­îc ph¸p luËt b¶o vÖ, §¶ng vµ Nhµ n­íc
t¹o diÒu kiÖn, nh­ng vÉn lµ giíi chÞu nhiÒu thiÖt thßi, bÊt h¹nh. §ã ®©y vÉn cßn c¶nh
nh÷ng ng­êi vî bÞ chång tra tÊn, ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn ; nh÷ng c« g¸i bÞ mua b¸n, dô dç
vµo con ®­êng lµm ¨n bÊt l­¬ng; nh÷ng phô n÷ bÞ coi th­êng, rÎ róng v× t­ t­ëng
träng nam khinh n÷... Bëi vËy, ®Êu tranh v× sù b×nh ®¼ng nam n÷, sù ph¸t triÓn cña
phô n÷ vÉn lµ cuéc c¸ch m¹ng lín cña h«m nay. Yªu th­¬ng vµ gióp ®ì nh÷ng phô n÷
bÊt h¹nh lµ l­¬ng t©m, tr¸ch nhiÖm cña tÊt c¶ chóng ta.

®Ò sè 17
Em h·y tãm t¾t v¨n b¶n ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh trong 10 dßng.
Bµi lµm

Chóa TrÞnh (TrÞnh S©m) vèn ¨n ch¬i xa xØ ®· cho x©y dùng nhiÒu cung ®iÖn, ®×nh
®µi lµm hao tèn rÊt nhiÒu tiÒn cña.
Mçi th¸ng ba bèn lÇn, TrÞnh S©m ra cung Thuþ Liªn bªn bê Hå T©y ®Ó ®i ch¬i
ng¾m c¶nh, binh lÝnh, quan l¹i theo hÇu ®«ng ®óc.
Chóa ®i ®Õn ®©u, mäi thø chim quý, thó l¹ cho ®Õn nh÷ng c©y cæ thô to lín ... ®Òu
v¬ vÐt s¹ch, sai qu©n lÝnh khiªng vÒ phñ bµy biÖn.
Bän ho¹n quan nhê giã bÎ m¨ng, nöa ®ªm th­êng lÎn vµo nhµ d©n ¨n trém c©y
hoa, chËu c¶nh råi buéc hä téi "®em giÊu vËt cung phông" dËm do¹ lÊy tiÒn, khiÕn
ng­êi d©n ph¶i bá tiÒn cña kªu xin, hoÆc ph¸ tan v­ên hoa, c©y c¶nh... ®Ó khái gÆp tai
ho¹.

®Ò sè 18
Mét ®ªm, bän ho¹n quan trong phñ chóa TrÞnh ®· lÎn vµo mét nhµ d©n ¨n trém
c©y c¶nh ®Ó do¹ n¹t kiÕm tiÒn. Dùa vµo v¨n b¶n ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh, em
h·y ®ãng vai lµ mét tªn trong bän chóng kÓ l¹i c¶nh ®ã (cã sö dông yÕu tè t¶ c¶nh vµ
miªu t¶ néi t©m).
T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu ®Ò : KÓ chuyÖn kÕt hîp víi miªu t¶.
- Yªu cÇu : Dùa vµo c¸c t×nh tiÕt chÝnh trong v¨n b¶n "ChuyÖn cò trong phñ chóa
TrÞnh" kÕt hîp víi t­ëng t­îng, h×nh dung ®Ó miªu t¶ cô thÓ h¬n c¸c khung c¶nh ¨n
trém, t©m tr¹ng cña bän ho¹n quan vµ ng­êi d©n bÞ do¹ n¹t tèng tiÒn.
Bµi lµm
Ta tªn lµ Ng« L¹i, ho¹n quan trong phñ chóa TrÞnh. Chóa TrÞnh vèn lµ ng­êi ham
mª vui ch¬i, thÝch ngao du ng¾m c¶nh vµ s­u tÇm chim quý, thó l¹. Trong nh÷ng
chuyÕn ngao du, hÔ thÊy nhµ d©n nµo cã ®å vËt quý gi¸, ngµi th­êng ra lÖnh thu lÊy
b»ng hÕt ®em vÒ bµy biÖn trong phñ.
Theo ®ãm ¨n tµn, nhê giã bÎ m¨ng, bän ta, phÇn v× ®Ó lÊy lßng Chóa, phÇn v×
muèn kiÕm ch¸c chót ®Ønh nªn nh©n c¬ héi nµy nghÜ ra nhiÒu m¸nh hay ®Ó kiÕm tiÒn
vµ ra oai víi lò d©n ®en. Ta nghÜ, thó ¨n ch¬i cña Chóa, mäi ng­êi ®· biÕt c¶ råi. Mµ ý
Chóa lµ tèi th­îng, ai d¸m chèng l¹i? Ta cø lÎn vµo bÊt cø nhµ nµo cã c©y hoa chËu
c¶nh, chim tèt khiÕu hay, nãi lµ : "T¹i sao d¸m chèng l¹i ý Chóa, giÊu vËt cung phông?
Ta v©ng mÖnh Chóa...” th× h«... h«... ta muèn lµm g× mµ ch¶ ®­îc.
Kho¸i chÝ víi ý nghÜ ®ã, ngµy ngµy bän ta ®i dß la xem nhµ nµo cã ®å quý th× biªn
ngay hai ch÷ "phông thñ" (lÊy ®Ó d©ng lªn Chóa). §ªm ®Õn, ta sai ng­êi lÎn vµo lÊy
- 22 -
trém. S¸ng ra, ta x«ng th¼ng vµo gäi chñ nhµ dËy qu¸t n¹t, vu cho téi ®em giÊu vËt
cung phông. ThÕ lµ võa ®­îc cña, võa ®­îc tiÒn ®ót lãt ch¹y téi.
Mét ®ªm th¸ng s¸u oi ¶, m©y vÇn vò trªn bÇu trêi kh«ng tr¨ng kh«ng sao b¸o hiÖu
mét c¬n m­a rµo s¾p tíi. Lîi dông lóc mäi nhµ cöa ®ãng then cµi im Øm ®Ó trèn ch¹y
m­a giã, bän ta ¨n vËn ®ång phôc mµu ®en, nhÑ nhµng lÎn qua t­êng rµo vµo nhµ mét
l·o thÇy ®å cuèi xãm. Nhµ nµy nghÌo rít nh­ng l¹i cã mÊy chËu phong lan rÊt ®Ñp.
Nghe ®©u cña häc trß cò lµm viÖc trªn m¹n ng­îc míi vÒ th¨m, tÆng thÇy gi¸o cò.
Ban chiÒu, bän ta ®· ghÐ qua vµ biªn giÊy "phông thñ", hÑn ngµy mai sÏ tíi ®em d©ng
Chóa. Cßn b©y giê, ta ®ang ®øng d­íi hai giß phong lan. Ta véi vµng sai bän lÝnh
mang ®i råi rãn rÐn trÌo trë ra. ¥n trêi, mäi sù ®Òu trãt lät.
Tê mê s¸ng, khi c¬n gi«ng ®· t¹nh, ng«i sao mai cßn v»ng vÆc phÝa cuèi trêi, bän
ta ®· b¨m bæ x«ng ®Õn nhµ l·o thÇy ®å. Bän lÝnh lªn giäng qu¸t th¸o :
- C©y c¶nh ®©u, ®em phông thñ !
Lóc Êy, c¶ nhµ thÇy ®å míi lôc tôc ch¹y ra. Hä d¸o d¸c t×m kiÕm, nh­ng mÊy giß
phong lan tèi qua cßn ®ung ®­a d­íi dµn m­íp h­¬ng, nay ®· kh«ng c¸nh mµ bay.
Vî thÇy ®å mÆt t¸i mÐt, miÖng lÈm bÈm :
- D¹ bÈm quan... bÈm quan... Qu¶ thùc nhµ con...
- Sao ? MÊy giß phong lan ®©u ? Nhµ chóng mµy ®· ®em giÊu råi ph¶i kh«ng ?
- D¹ bÈm quan... oan cho chóng con, qu¶ thËt, tèi qua chóng cßn ë ®©y, vËy mµ
sao ... hay lµ cã kÎ nµo ®ã ®· lÎn vµo ¨n trém...
Ta qu¾c m¾t qu¸t :
- L¸o !.. Chóng mµy can téi ®em giÊu vËt cung phông, lµm tr¸i lÖnh Chóa, téi
®¸ng chÕt. Qu©n bay, gi¶i c¶ nhµ chóng nã vÒ phñ cho ta !
L·o thÇy ®å t¸i mÆt, ®¸m trÎ la khãc om sßm, vî l·o ta run lÈy bÈy, quú mäp
xuèng ®Êt cÇu xin :
- BÈm, xin quan th­¬ng chóng con. Quan lµ ®Ìn trêi soi xÐt, xin quan t×m c¸ch
cøu gióp chóng con khái tai ho¹...
Ta kho¸i tr¸ nh­ng cè nÐn c­êi vµ nãi :
- Th«i ®­îc, nghÜ th­¬ng gia c¶nh nhµ chóng mµy c¬ khæ, bÇn hµn, ta sÏ kªu xin
gióp cho. Cã bao nhiªu tiÒn trong nhµ, chóng mµy ph¶i ®em hÕt ra ®©y.
Con mÑ run rÈy, lËt bËt ®i më tr¸p. T×m m·i, t×m m·i chØ ®­îc mÊy l¹ng b¹c lÎ.
Kh«ng bâ. Ta c¸u tiÕt liÒn sai sôc s¹o kh¾p nhµ xem cã g× ®¸ng gi¸ kh«ng. Bän lÝnh
kh¸m xÐt håi l©u, thu ®­îc thªm mét chiÕc l­ h­¬ng b»ng ®ång, mét ®«i ®Ìn b¹c trªn
bµn thê. Mãn ®å còng kha kh¸ tiÒn ®©y ! Ta hµi lßng sai ®em ®i. Tr­íc khi ®i, bän
lÝnh cßn tranh thñ v¬ vÐt tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ dïng ®­îc trong tiÕng khãc van ai o¸n,
tøc t­ëi cña vî con thÇy ®å.
Trªn ®­êng vÒ phñ, ta hín hë, ch¾c mÈm mÊy giß phong lan kia ®em ra chî b¸n
còng kiÕm ch¸c ®­îc Ýt nhiÒu. T¹ ¬n Chóa TrÞnh ®· th­¬ng lò ho¹n quan chóng con
nghÌo khæ mµ t¹o c¬ héi cho chóng con lµm ¨n. CÇu thÇn linh phï hé cho ngµi vµ cho
chóng con ®ªm mai l¹i hµnh ®éng trãt lät, lµm ¨n thuËn lîi.

®Ò sè 19
Em thö t­ëng t­îng m×nh lµ TrÞnh S©m tù kÓ l¹i ý thÝch, thãi quen ¨n ch¬i xa xØ
cña m×nh, cã sö dông yÕu tè miªu t¶.
Bµi lµm
Ta, TrÞnh V­¬ng, th«ng minh s¸ng suèt, tõng mét tay dÑp yªn c¸c phe ph¸i ®èi
lËp, lËp l¹i trËt tù kØ c­¬ng x· héi. Nay, binh ®ao ®· t¾t, n­íc nhµ v« sù, kh«ng cßn
- 23 -
viÖc g× ph¶i lo l¾ng, ta chØ thÝch ngao du s¬n thuû,uèng r­îu, ng©m th¬ cho tho¶ chÝ.
Ta ®· cho x©y dùng rÊt nhiÒu cung ®iÖn, ®Òn ®µi. HiÖn nay, c«ng viÖc x©y dùng vÉn
cø liªn tôc, liªn tôc. Sè l­îng ngµy mét nhiÒu, kh«ng lo thiÕu chç ¨n ch¬i. C«ng viÖc
x©y dùng tiªu tèn kh¸ nhiÒu tiÒn cña, nh­ng kh«ng hÒ g×, miÔn lµ ta thÝch.
Ta th­êng xuyªn ngù ë c¸c li cung trªn T©y Hå, nói Tö TrÇm, nói Dòng Thuý. §ã
lµ nh÷ng cung ®iÖn nguy nga tr¸ng lÖ, l¹i rÊt nªn th¬. Cø mçi th¸ng ®é 3, 4 lÇn ta ra
cung Thuþ Liªn trªn bê T©y Hå ng¾m c¶nh. Hå T©y mªnh m«ng, sãng gîn ªm ®Òm,
khãi s­¬ng b¶ng l¶ng khiÕn lßng ta v« cïng khoan kho¸i. ThØnh tho¶ng, bän nh¹c
c«ng ngåi trªn g¸c chu«ng chïa TrÊn Quèc hoÆc d­íi bãng c©y mét bÕn ®¸ nµo ®ã
quanh hå hoµ vµi khóc nh¹c du d­¬ng rÐo r¾t, trÇm bæng, ta t­ëng nh­ ®ang l¹c gi÷a
chèn Bång Lai tiªn c¶nh. Ta rÊt thÝch thó víi c¶nh binh lÝnh dµn hÇu ®«ng ®óc vßng
quanh bèn bÒ mÆt hå réng lín; c¶nh c¸c néi thÇn, th¸i gi¸m ho¸ trang ®Çu bÞt kh¨n,
mÆc ¸o ®µn bµ, bµy b¸ch ho¸ chung quang bê hå ®Ó b¸n. ThËt vui, thËt ngé nghÜnh.
ThuyÒn ngù ®i ®Õn ®©u, c¸c quan hç tông ®¹i thÇn tuú ý ghÐ vµo bê mua c¸c thø nh­ ë
cöa hµng trong chî. ThËt lµ n¸o nhiÖt. Suèt ngµy ta chØ nghÜ lµ nªn ®i ®©u, ch¬i trß g×,
bµy ®Æt ra trß gi¶i trÝ g× ®Ó tho¶ søc h­ëng thô. C¸c quan l¹i trong triÒu tha hå cung
phông, chiÒu theo ý thÝch cña ta. Cuéc sèng ®èi víi ta thËt dÔ chÞu!
Ta cã c¸i thó ch¬i cao sang lµ s­u tÇm nh÷ng ®å vËt quý trong thiªn h¹. §i ®Õn
®©u, còng sai bän hÇu cËn lïng sôc trong d©n chóng xem cã c¸i g× ®¸ng gi¸ lµ tÞch thu
ngay ®em vÒ phñ Chóa. Bao nhiªu nh÷ng chim quý, thó l¹, nh÷ng phiÕn ®¸ cã h×nh
thï k× l¹, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn nh©n gian ®Òu vµo tay ta, kh«ng thiÕu mét thø. Cã
khi ta lÊy c¶ nh÷ng c©y ®a to, cµnh l¸ r­êm rµ cæ thô, mäc trªn ®Ønh nói, ph¶i sai hµng
tr¨m tªn míi khiªng næi, l¹i ph¶i cho 4 ®øa ®i kÌm, tay cÇm g­¬m, tay ®¸nh thanh la
®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay.
Trong phñ ta, chç nµy bµy h×nh nói non, s«ng n­íc; chç kia vuèt hæ, ngµ voi...
Nöa ®ªm thanh v¾ng, tõ trong phñ vang lªn tiÕng v­în hãt chim kªu, thó gÇm d÷ déi ;
kh¾p bèn bÒ lóc th× lÝu lo rÝu rÝt, lóc th× ån µo nh­ trËn m­a sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn
lµm lay ®éng ®Êt trêi. D©n chóng kh¾p n¬i n« nøc truyÒn nhau, xem lµ sù l¹.
Ta lµm bÊt cø nh÷ng g× mµ ta thÝch. Bëi v× ta lµ mét vÞ Chóa th«ng minh, tµi giái
vµ cã nhiÒu c«ng lao nhÊt.

®Ò sè 20
Em h·y tãm t¾t v¨n b¶n Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ, håi thø m­êi bèn mét c¸ch ®Çy
®ñ, ng¾n gän.
Bµi lµm
Khi Quang Trung - NguyÔn HuÖ kÐo qu©n ra B¾c lÇn thø hai ®Ó b¾t Vò V¨n
NhËm, sî thanh thÕ T©y S¬n, sau khi NguyÔn HuÖ ®· rót vÒ Phó Xu©n, vua Lª Chiªu
Thèng sî h·i sang cÇu cøu triÒu ®×nh M·n Thanh. GiÆc Thanh å ¹t kÐo sang, nh©n c¬
héi nµy muèn th«n tÝnh n­íc ta lµm quËn, huyÖn. §­îc tin, vua Quang Trung rÊt giËn,
bÌn bµn b¹c víi t­íng sÜ, s¾p s½n kÕ ho¹ch tiÕn ®¸nh, më cuéc duyÖt binh, ®Ých th©n
an ñi vµ kªu gäi binh sÜ ®oµn kÕt ®¸nh ®uæi giÆc ngo¹i x©m.
Quang Trung më tiÖc khao qu©n, chia qu©n thµnh 5 ®¹o, th©n hµnh cÇm qu©n ra
trËn, tèi 30 tÕt lªn ®­êng, hÑn ngµy mång 7 tÕt sÏ më tiÖc ¨n mõng th¾ng lîi ë kinh
thµnh Th¨ng Long.
Qu©n T©y S¬n ra ®Õn s«ng Gi¸n, qu©n giÆc trÊn thñ ë ®ã tan vì, to¸n qu©n Thanh
®i do th¸m bÞ b¾t sèng hÕt. Nöa ®ªm mång 3 tÕt KØ DËu (1789), vua Quang Trung tíi

- 24 -
Hµ Håi, Th­îng Phóc, lÆng lÏ v©y kÝn thµnh. Qu©n giÆc bÊy giê míi biÕt, rông rêi sî
h·i xin hµng.
Mê s¸ng ngµy mång 5 tÕt, qu©n T©y S¬n dµn trËn "ch÷ nhÊt" tiÕn s¸t ®ån Ngäc
Håi. Qu©n Thanh chèng cù kh«ng næi, bá ch¹y t¸n lo¹n, giÉm ®¹p lªn nhau mµ chÕt.
T­íng giÆc lµ SÇm Nghi §èng ph¶i th¾t cæ tù tö. PhÝa ®«ng thµnh Th¨ng Long, vua
Quang Trung nghi binh dån giÆc xuèng ®Çm Mùc, cho voi giµy ®¹p khiÕn qu©n giÆc
kinh hån b¹t vÝa, chÕt nh­ ng¶ r¹. Gi÷a tr­a h«m Êy, qu©n T©y S¬n tíi thµnh Th¨ng
Long. Tæng ®èc T«n SÜ NghÞ ®ang vui yÕn tiÖc, nghe tin cÊp b¸o, sî mÊt mËt. T­íng
sÜ chen chóc, giÉm ®¹p lªn nhau ch¹y trèn vÒ n­íc. Vua Lª Chiªu Thèng còng hèt
ho¶ng ch¹y trèn sang Trung Quèc. Qu©n T©y S¬n toµn th¾ng tr­íc sù ®¹i b¹i cña
qu©n Thanh.

®Ò sè 21
H×nh ¶nh ng­êi anh hïng d©n téc Quang Trung - NguyÔn HuÖ qua v¨n b¶n Hoµng
Lª nhÊt thèng chÝ, Håi thø m­êi bèn.
I. T×m hiÓu ®Ò

- KiÓu bµi : NghÞ luËn v¨n häc.

- Yªu cÇu : Ph©n tÝch, miªu t¶ h×nh t­îng ng­êi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ
qua ®o¹n trÝch håi thø m­êi bèn.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- Trong lÞch sö c¸c triÒu ®¹i ViÖt Nam, Quang Trung lµ mét vÞ vua v¨n vâ toµn tµi,
cã c«ng lao lín trong sù nghiÖp ®¸nh ®uæi giÆc ngo¹i x©m.
- Nh©n vËt lÞch sö ®ã ®· ®i vµo v¨n ch­¬ng nh­ mét h×nh ¶nh ®Ñp. §o¹n trÝch Håi
thø m­êi bèn, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ ®· lµm to¸t lªn vÎ ®Ñp hµo hïng cña ng­êi
anh hïng ¸o v¶i trong chiÕn c«ng lÉy lõng ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
B. Th©n bµi
1. Quang Trung lµ mét vÞ vua yªu n­íc th­¬ng d©n
a) NÕu Lª Chiªu Thèng lµ mét «ng vua hÌn h¹, s½n sµng b¸n n­íc ®Ó cøu v·n c¸i
ngai vµng s¾p sôp ®æ cña m×nh th× Quang Trung lµ mét vÞ vua ®Çy khÝ ph¸ch. Khi
nghe tin qu©n Thanh kÐo sang th«n tÝnh n­íc ta, vua Quang Trung "giËn l¾m, liÒn häp
c¸c t­íng sÜ, ®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay".
b) Khi nãi chuyÖn víi qu©n lÝnh, «ng kh¼ng ®Þnh chñ quyÒn cña d©n téc "®Êt nµo
sao Êy", chØ râ téi ¸c vµ ©m m­u x©m l­îc cña giÆc, nªu cao truyÒn thèng ®¸nh giÆc
gi÷ n­íc cña d©n téc ta tõ thêi Bµ Tr­ng, kªu gäi t­íng sÜ "®ång t©m hiÖp lùc ®Ó dùng
nªn c«ng lín".
ChØ vµi chi tiÕt nhá, t¸c gi¶ ®· gîi më cho ng­êi ®äc nhËn râ tÊc lßng cña mét vÞ
vua v× nghÜa lín.
2. Vua Quang Trung lµ ng­êi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt, cã tÇm nh×n xa tr«ng réng.
a) ¤ng rÊt s¸ng suèt trong viÖc nhËn ®Þnh thêi cuéc. ¤ng kh«ng chØ tÝnh s½n
"ph­¬ng l­îc tiÕn ®¸nh" mµ cßn tÝnh s½n c¶ kÕ ho¹ch ngo¹i giao sau khi chiÕn th¾ng
®Ó "dÑp viÖc binh ®ao"; s¸ng suèt trong viÖc xÐt ®o¸n vµ dïng ng­êi, khen chª ®óng
ng­êi ®óng viÖc. Lêi phñ dô qu©n lÝnh cña «ng nh­ mét bµi hÞch ng¾n, ý tø chÆt chÏ,
s©u xa, cã t¸c dông khÝch lÖ lßng yªu n­íc cña nghÜa qu©n.

- 25 -
 b) Quang Trung ®Æc biÖt s¸ng suèt, nh¹y bÐn trong viÖc dïng binh: Cuéc hµnh
binh thÇn tèc do nhµ vua chØ huy cho ®Õn nay vÉn lµm chóng ta kh«ng khái kinh ng¹c.
ChØ trong 5 ngµy, «ng võa tuyÓn qu©n, võa tæ chøc ®éi ngò, duyÖt binh, võa hµnh
qu©n ®i bé tõ HuÕ ra Th¨ng Long. ¤ng ho¹ch ®Þnh trong 7 ngµy sÏ vµo ¨n mõng chiÕn
th¾ng ë Th¨ng Long, nh­ng chØ míi 5 ngµy, qu©n Thanh ®· ®¹i b¹i, qu©n T©y S¬n
th¾ng lîi lÉy lõng. Tµi dông binh nh­ thÇn ®· chøng tá tÇm vãc trÝ tuÖ phi th­êng cña
ng­êi anh hïng ¸o v¶i.
3. Vua Quang Trung lµ ng­êi cã ý chÝ, hµnh ®éng m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n. Tõ ®Çu
®Õn cuèi ®o¹n trÝch, «ng lu«n lµ mét con ng­êi hµnh ®éng, hµnh ®éng qu¶ quyÕt víi ý
chÝ quyÕt t©m cao.
a) Tõ khi nghe tin giÆc kÐo ®Õn, chØ trong vßng mét th¸ng, nhµ vua ®· lµm ®­îc
biÕt bao nhiªu viÖc : "tÕ c¸o trêi ®Êt", lªn ng«i vua, hµnh qu©n ®¸nh giÆc...
b) Míi khëi binh ®¸nh giÆc ®· hÑn ch¾c ngµy mõng chiÕn th¾ng.
c) Quang Trung lµ mét vÞ anh hïng lÉm liÖt trong chiÕn trËn.
a) Kh«ng chØ ra trËn trªn danh nghÜa ®Ó khÝch lÖ ba qu©n, hoµng ®Õ Quang Trung
th©n chinh cÇm qu©n x«ng pha chèn tªn bay ®¹n l¹c. ¤ng lµ mét vÞ tæng chØ huy trùc
tiÕp trªn chiÕn tr­êng: võa v¹ch kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, võa tæ chøc qu©n sÜ, tù m×nh
thèng lÜnh mét ®¹o qu©n, mét mòi tiÕn c«ng, th©n chinh chinh c­ìi voi ®i ®èc thóc,
x«ng lªn phÝa tr­íc... §èi lËp víi Lª Chiªu Thèng ®ª hÌn, mét vÞ hoµng ®Õ quyÕt hi
sinh tÝnh m¹ng ®Ó giµnh l¹i vËn mÖnh d©n téc lµ mét h×nh ¶nh cao ®Ñp vÒ sù quªn
m×nh v× nghÜa lín.
b) H×nh ¶nh Quang Trung c­ìi voi x«ng pha gi÷a trËn m¹c, ¸o bµo s¹m khãi sóng,
thèng so¸i ba qu©n hiÖp ®ång tiÕn ®¸nh tø phÝa thµnh Th¨ng Long khiÕn qu©n giÆc
kinh hån b¹t vÝa bá ch¹y th¸o m¹ng... lµ mét h×nh ¶nh ®Çy chÊt th¬.
c) Khung c¶nh chiÕn tr­êng víi khÝ thÕ thõa th¾ng tiÕn c«ng réng kh¾p cña qu©n
T©y S¬n cµng t«n lªn vÎ ®Ñp cña vÞ tæng chØ huy tµi giái, anh hïng.
C. KÕt bµi
- Vua Quang Trung trong ®o¹n trÝch lµ h×nh ¶nh ngêi s¸ng cña mét vÞ anh hïng,
tiªu biÓu cho søc m¹nh quËt c­êng cña d©n téc ViÖt Nam.
- H×nh t­îng vua Quang Trung ®Ó l¹i trong lßng chóng ta niÒm tù hµo vÒ truyÒn
thèng ®Êu tranh bÊt khuÊt chèng ngo¹i x©m cña nh©n d©n ta, cho ta thªm yªu thªm
quý vµ biÕt ¬n nh÷ng ng­êi ®· cã c«ng lín víi ®Êt n­íc.

®Ò sè 22
Sau khi häc xong ®o¹n trÝch Håi thø m­êi bèn, Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ, em cã
c¶m nghÜ g× vÒ nh©n vËt hoµng ®Õ Quang Trung.
T×m hiÓu ®Ò

- KiÓu ®Ò : NghÞ luËn kÕt hîp víi béc lé c¶m xóc.

- Yªu cÇu : Nªu ®­îc nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ cu¶ em vÒ tÝnh c¸ch, phÈm chÊt
cña nh©n vËt Quang Trung vµ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña t¸c gi¶.
- §Ó thùc hiÖn ®­îc yªu cÇu trªn cÇn ph¶i :
1. X¸c ®Þnh c¸c ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt Quang Trung.
2. Nªu, ph¸t biÓu c¶m nghÜ qua tõng ®Æc ®iÓm
3. Nªu nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña t¸c gi¶.
(Xem thªm dµn ý ®Ò sè 21)

- 26 -
 ®Ò sè 23
Dùa vµo v¨n b¶n Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ, Håi thø m­êi bèn, kÕt hîp sö dông yÕu
tè miªu t¶ néi t©m, em h·y ®ãng vai vua Quang Trung kÓ l¹i chuyÖn ®¸nh b¹i giÆc
Thanh x©m l­îc.
Bµi lµm
N¨m ta kÐo qu©n ra B¾c lÇn thø hai ®Ó b¾t Vò V¨n NhËm, sî thanh thÕ T©y S¬n,
sau khi ta rót vÒ Phó Xu©n, Lª Chiªu Thèng hÌn h¹ sang cÇu cøu triÒu ®×nh M·n
Thanh. GiÆc Thanh chØ ®îi cã thÕ, å ¹t kÐo sang, nh©n c¬ héi nµy muèn th«n tÝnh
n­íc ta lµm quËn, huyÖn. §­îc tin, ta v« cïng c¨m giËn. Ta c¨m lò giÆc tham tµn, ®éc
¸c ; giËn lò vua quan bï nh×n b¸n rÎ ®Êt n­íc. Lßng ta nh­ löa ®èt, ®øng ngåi kh«ng
yªn. Ta liÒn bµn b¹c víi t­íng sÜ ®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay. Nh­ng lóc nµy
lßng d©n ch­a yªn, ta ®µnh nghe theo lêi khuyªn cña quÇn thÇn, tÕ c¸o trêi ®Êt, lªn
ng«i hoµng ®Õ råi míi h¹ lÖnh xuÊt qu©n.
Xong xu«i mäi viÖc, ta ®¹i héi binh m· thuû bé, s¾p s½n kÕ ho¹ch tiÕn ®¸nh, më
cuéc duyÖt binh, an ñi vµ kªu gäi binh sÜ ®oµn kÕt ®¸nh ®uæi giÆc ngo¹i x©m, më tiÖc
khao qu©n, chia thµnh 5 ®¹o, th©n hµnh cÇm qu©n ra trËn. Tèi 30 tÕt lªn ®­êng, thêi
®iÓm mµ qu©n giÆc chñ quan nhÊt. Ta hÑn ch¾c ch¾n víi t­íng sÜ lµ ngµy mång 7 tÕt
sÏ dÉn ®¹i qu©n vµo më tiÖc ¨n mõng th¾ng lîi gi÷a kinh thµnh Th¨ng Long.
Qu©n ta ra ®Õn s«ng Gi¸n, binh lÝnh giÆc trÊn thñ ë ®ã tan vì. To¸n qu©n Thanh ®i
do th¸m bÞ b¾t sèng hÕt. Nöa ®ªm mång 3 tÕt KØ DËu (1789), qu©n tiÕn tíi Hµ Håi,
Th­îng Phóc, lÆng lÏ v©y kÝn thµnh, b¾c loa gäi vµo trong. ChØ ®Õn lóc ®ã, qu©n giÆc
míi biÕt, rông rêi sî h·i xin hµng, bao nhiªu l­¬ng thùc khÝ giíi ®Òu bÞ qu©n ta tÞch
thu.
Mê s¸ng mång 5 tÕt, qu©n tiÕn s¸t ®ån Ngäc Håi. Ta truyÒn lÖnh lÊy s¸u chôc tÊm
v¸n, cø ghÐp liÒn 3 tÊm lµm mét bøc, bªn ngoµi lÊy r¬m dÊp n­íc phñ kÝn, cø m­êi
ng­êi khiªng mét bøc dµn thµnh trËn ch÷ "nhÊt".
Nh©n giã b¾c, qu©n Thanh bÌn dïng èng phun khãi löa ra ®Ó tiªu diÖt qu©n ta
nh­ng kh«ng ngê trêi l¹i ®æi giã nam thiªu ®èt l¹i bän chóng. Qu©n Thanh chèng cù
kh«ng næi, bá ch¹y t¸n lo¹n, giÉm ®¹p lªn nhau mµ chÕt. T­íng giÆc lµ SÇm Nghi
§èng ph¶i th¾t cæ tù tö. L­êng tr­íc r»ng thÕ nµo qu©n Thanh còng t×m lèi ch¹y trèn,
ta bÌn sai mét to¸n qu©n theo bê ®ª Yªn Duyªn kÐo lªn, më cê giãng trèng ®¸nh nghi
binh ë phÝa ®«ng. Qu©n Thanh th¸o ch¹y tr«ng thÊy l¹i cµng ho¶ng sî bÌn t×m lèi t¾t
theo ®­êng VÞnh KiÒu. Ta l¹i cho qu©n ®ãn ®­êng, dån giÆc xuèng ®Çm Mùc, cho voi
giµy ®¹p khiÕn qu©n giÆc kinh hån b¹t vÝa, chÕt nh­ ng¶ r¹. Gi÷a tr­a h«m Êy, qu©n ta
tíi thµnh Th¨ng Long. Tæng ®èc T«n SÜ NghÞ bÊy giê vÉn ®ang vui yÕn tiÖc, nghe tin
cÊp b¸o, sî mÊt mËt, kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p bá ch¹y. T­íng sÜ chen chóc, giÉm ®¹p
lªn nhau ®Õn nçi c¸c c©y cÇu kh«ng chÞu næi ®Òu bÞ ®øt sËp. S«ng NhÞ Hµ v× thÕ mµ
t¾c nghÏn. Lª Chiªu Thèng còng hèt ho¶ng ch¹y trèn sang Trung Quèc.
Ta v« cïng sung s­íng v× ®· tr¶ ®­îc mãn nî n­íc, röa s¹ch vÕt nh¬ n« lÖ. Ta
®­êng hoµng dÉn qu©n vµo kinh thµnh Th¨ng Long, më tiÖc khao qu©n mõng th¾ng
lîi. H«m Êy vÉn ®ang ngµy mång 5 TÕt KØ DËu.

®Ò sè 24
Tõ v¨n b¶n ChÞ em Thuý KiÒu, em h·y kÓ chuyÖn tµi s¾c chÞ em Thuý KiÒu b»ng
lêi cña m×nh.

- 27 -
 Bµi lµm
V­¬ng ¤ng vµ V­¬ng Bµ sinh ®­îc hai c« con g¸i ®Çu lßng v« cïng xinh ®Ñp. C«
chÞ tªn lµ Thuý KiÒu, c« em tªn lµ Thuý V©n. C¶ hai nµng vãc d¸ng m¶nh mai, thanh
tó nh­ c©y hoa mai; tinh thÇn tr¾ng trong, tinh khiÕt nh­ tuyÕt. Mçi ng­êi ®Ñp mét vÎ,
kh«ng ai gièng ai. VÎ ®Ñp cña hä ®¹t ®Õn møc lÝ t­ëng, hoµn mÜ, trän vÑn m­êi ph©n
vÑn m­êi, t­ëng nh­ kh«ng cßn g× cã thÓ ®Ñp h¬n.
Tr­íc hÕt nãi vÒ Thuý V©n. Thuý V©n ®Ñp mét vÎ ®Ñp phóc hËu, ®oan trang, quý
ph¸i h¬n ng­êi. Khu«n mÆt nµng ®Çy ®Æn, ng©y th¬, trong s¸ng nh­ tr¨ng r»m ; nÐt
l«ng mµy cong, ®Ëm; miÖng c­êi t­¬i nh­ hoa në ; tiÕng nãi trong trÎo nh­ ngäc rung ;
m¸i tãc ®en ãng, m­ît mµ h¬n m©y ; lµn da tr¾ng mÞn mµng h¬n tuyÕt. NÐt nµo ë
nµng còng hoµn h¶o h¬n nh÷ng vÎ ®Ñp vèn cã trong trêi ®Êt.
Thuý V©n ®· ®Ñp thÕ, nh­ng Thuý KiÒu cßn ®Ñp h¬n. C¶ tµi vµ s¾c Thuý KiÒu ®Òu
næi bËt h¬n em. Thuý KiÒu ®Ñp "s¾c s¶o mÆn mµ". Mét vÎ ®Ñp næi bËt, cã søc hÊp dÉn,
cuèn hót m¹nh mÏ ng­êi kh¸c. §«i m¾t nµng trong biÕc, xanh th¨m th¼m nh­ lµn
n­íc mïa thu dîn sãng. §«i l«ng mµy thanh tó cµng t«n thªm vÎ ®Ñp s©u th¼m cña
®«i m¾t. §«i m¾t Êy thÓ hiÖn c¸i s¾c s¶o cña trÝ tuÖ, sù mÆn mµ cña t©m hån nµng. VÎ
®Ñp cña nµng khiÕn hoa ph¶i "ghen" ghÐt v× thua s¾c th¾m, liÔu ph¶i ®è kÞ v× kÐm
xanh; khiÕn ng­êi ta ngÈn ng¬, nghiªng n­íc nghiªng thµnh.
Kh«ng chØ ®Ñp, KiÒu cßn rÊt cã tµi. Vèn sinh ra, Thuý KiÒu ®· lµ mét c« g¸i tµi
giái th«ng minh. Theo quan niÖm thÈm mü phong kiÕn, ng­êi tµi lµ ng­êi héi ®ñ c¶
bèn kh¶ n¨ng : cÇm, kú, thi, ho¹. Thuý KiÒu lµ ng­êi tµi theo ®óng nghÜa ®ã. Nµng
biÕt lµm th¬, vÏ tranh, biÕt ca ng©m, thµnh th¹o ©m nh¹c vµ ®Æc biÖt ë lÜnh vùc nµo
còng xuÊt s¾c h¬n ng­êi. Nµng thuéc lßng c¸c cung bËc ©m thanh ngãn ®µn ®iªu
luyÖn. Tù tay nµng ®· so¹n th¶o mét b¶n nh¹c cã tªn lµ "B¹c mÖnh" nãi vÒ ng­êi phËn
máng, xÊu sè khiÕn ai nghe còng ph¶i sÇu n·o, buån th­¬ng r¬i lÖ.
Gia ®×nh V­¬ng Viªn ngo¹i thuéc tÇng líp phong l­u, nÒn nÕp. Hai nµng thiÕu n÷
hä V­¬ng dï xu©n xanh ®· s¾p ®Õn tuæi lÊy chång nh­ng vÉn sèng mét cuéc sèng yªn
b×nh, ph¼ng lÆng, khu«n phÐp : "£m ®Òm tr­íng rñ, mµn che - T­êng ®«ng ong b­ím
®i vÒ mÆc ai".

®Ò sè 25
VÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, Thuý V©n qua ®o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu.

Bµi lµm
Cã thÓ nãi, trong "TruyÖn KiÒu", d­íi ngßi bót miªu t¶ bËc thÇy cña thiªn tµi
NguyÔn Du, mçi nh©n vËt dï chÝnh diÖn hay ph¶n diÖn ®Òu hiÖn lªn víi mét ch©n
dung hÕt søc sinh ®éng, gîi c¶m. §ã lµ Kim Träng "phong l­u tµi m¹o tãt vêi", lµ Tõ
H¶i "r©u hïm hµm Ðn, mµy ngµi", lµ M· Gi¸m Sinh "mµy r©u nh½n nhôi ¸o quÇn
b¶nh bao", lµ Hå T«n HiÕn "l¹ cho mÆt s¾t còng ng©y v× t×nh"... §Æc biÖt, næi bËt
trong sè ®ã lµ bøc ch©n dung chÞ em Thóy KiÒu.
Më ®Çu ®o¹n trÝch "ChÞ em Thuý KiÒu", NguyÔn Du giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ hai chÞ
em Thuý KiÒu. Lêi giíi thiÖu còng chÝnh lµ mét lêi ca ngîi :
" Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn
Mçi ng­êi mét vÎ, m­êi ph©n vÑn m­êi".
B»ng bót ph¸p ­íc lÖ, t¸c gi¶ ®· gîi t¶ vÎ ®Ñp duyªn d¸ng, thanh cao, trong tr¾ng
cña ng­êi thiÕu n÷. §ã lµ vÎ ®Ñp cña "cèt c¸ch", d¸ng vÎ thanh tó nh­ cµnh mai ; lµ vÎ

- 28 -
®Ñp cña "tinh thÇn" trong tr¾ng, thanh khiÕt nh­ tuyÕt. C©u th¬ : "Mçi ng­êi mét vÎ,
m­êi ph©n vÑn m­êi" ®· kh¼ng ®Þnh sù hoµn mÜ, h¬n ng­êi cña hai nµng vµ ý thøc lý
t­ëng ho¸ cao ®é vÎ ®Ñp ng­êi con g¸i cña nhµ th¬.
Sau lêi giíi thiÖu chung, lÏ ra theo ®óng trËt tù nghi lÔ phong kiÕn, t¸c gi¶ ph¶i
giíi thiÖu Thuý KiÒu tr­íc. Nh­ng ë ®©y, NguyÔn Du l¹i b¾t ®Çu b»ng viÖc gîi t¶ vÎ
®Ñp Thuý V©n :
V©n xem trang träng kh¸c vêi
Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn nÐt ngµi në nang
Hoa c­êi ngäc thèt ®oan trang
M©y thua n­íc tãc, tuyÕt nh­êng mµu da.
NguyÔn Du ®· sö dông nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn cã vÎ ®Ñp ®Æc biÖt trong tr¾ng,
rùc rì, v÷ng bÒn ®Ó miªu t¶ vÎ ®Ñp cña Thuý V©n nh­: khu«n tr¨ng, hoa c­êi, ngäc
thèt, m©y tuyÕt... Nhµ th¬ nhÊn m¹nh tÝnh chÊt "trang träng, ®oan trang" cña vÎ ®Ñp
Thuý V©n. Khu«n mÆt nµng ®Çy ®Æn, phóc hËu tùa tr¨ng r»m ; l«ng mµy cong, ®Ëm ;
miÖng c­êi t­¬i nh­ hoa në ; tiÕng nãi trong trÎo nh­ ngäc rung; m¸i tãc ®en ãng,
m­ît mµ h¬n m©y, lµn da tr¾ng mÞn mµng h¬n tuyÕt. NÐt nµo ë Thuý V©n còng hoµn
h¶o h¬n nh÷ng vÎ ®Ñp vèn cã trong thiªn nhiªn, trêi ®Êt. Nh­ng ®iÒu quan träng lµ, vÎ
®Ñp Êy lu«n t¹o ®­îc sù hoµ hîp, ªm Êm víi xung quanh, b¸o tr­íc mét cuéc ®êi b»ng
ph¼ng, su«n sÎ. ChØ víi 4 c©u th¬, NguyÔn Du ®· vÏ nªn mét ch©n dung Thuý V©n víi
nh÷ng dù c¶m vÒ sè phËn nh©n vËt.
Thuý V©n ®· ®Ñp, nh­ng Thuý KiÒu cßn ®Ñp h¬n. §Ó thÓ hiÖn vÎ ®Ñp, tµi n¨ng cña
nµng KiÒu, t¸c gi¶ ®· dïng ®Õn 12 c©u th¬ :
KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ
So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n
Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n
Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh
Mét hai nghiªng n­íc, nghiªng thµnh...
Ên t­îng chung vÒ bøc ch©n dung nµy lµ vÎ ®Ñp "s¾c s¶o mÆn mµ" - mét vÎ ®Ñp
næi bËt, cã søc hÊp dÉn, cuèn hót m¹nh mÏ. NÕu miªu t¶ Thuý V©n, NguyÔn Du
®· dõng ë nhiÒu chi tiÕt trªn khu«n mÆt nµng, th× ng­îc l¹i, khi t¶ Thuý KiÒu t¸c gi¶
chØ tËp trung vµo ®«i m¾t. §«i m¾t lµ phÇn gîi c¶m nhÊt, phÇn hån cña khu«n mÆt.
§«i m¾t thÓ hiÖn sù tinh anh cña trÝ tuÖ. §«i m¾t KiÒu ®­îc vÝ nh­ lµn n­íc mïa thu
biÕc xanh th¨m th¼m. NÐt l«ng mµy thanh tó cµng t«n thªm vÎ ®Ñp s©u th¼m cña ®«i
m¾t. NguyÔn Du ®· thùc sù c«ng phu, tinh vi trong viÖc ®Æc t¶ ®«i m¾t - n¬i thÓ hiÖn
c¸i s¾c s¶o cña trÝ tuÖ, c¸i mÆn mµ cña t©m hån Thuý KiÒu. B»ng sù lùa chän ®ã, thi
hµo ®· lµm næi bËt ch©n dung nh©n vËt mµ «ng tr©n träng vµ yªu th­¬ng nhÊt.
VÎ ®Ñp cña Thuý V©n khiÕn m©y "thua", tuyÕt "nh­êng", nh­ng vÎ ®Ñp cña KiÒu
th× khiÕn hoa ph¶i "ghen", liÔu ph¶i "hên". Tuy lµ ­íc lÖ, nh­ng nh÷ng h×nh ¶nh trªn
còng ®ñ gîi cho ng­êi ®äc Ên t­îng m¹nh mÏ vÒ vÎ ®Ñp cña mét giai nh©n tuyÖt thÕ.
Kh«ng chØ ®Ñp, KiÒu cßn rÊt tµi :
S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai
Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi
Pha nghÒ thi ho¹, ®ñ mïi ca ng©m
Cung th­¬ng, lµu bËc ngò ©m
NghÒ riªng ¨n ®øt Hå cÇm mét tr­¬ng
Khóc nhµ tay lùa nªn ch­¬ng

- 29 -
 Mét thiªn "b¹c mÖnh" l¹i cµng n·o nh©n".
Theo quan niÖm thÈm mü phong kiÕn, ng­êi tµi lµ ng­êi héi ®ñ c¶ bèn kh¶ n¨ng:
cÇm, kú, thi, ho¹. NÕu vËy, cã thÓ nãi tµi n¨ng ë KiÒu ®· ®¹t tíi møc lý t­ëng theo
quan niÖm Êy. Nµng biÕt lµm th¬, vÏ tranh, biÕt ca ng©m, thµnh th¹o ©m nh¹c vµ ®Æc
biÖt ë lÜnh vùc nµo còng xuÊt s¾c h¬n ng­êi. Tµi th¬ cña nµng khiÕn cho §¹m Tiªn
ph¶i thèt khen :
VÝ ®em vµo tËp §o¹n tr­êng
Th× treo gi¶i nhÊt chi nh­êng cho ai.
Tµi ®µn cña nµng lµm cho chµng Kim, mét con ng­êi "vµo trong phong nh·, ra
ngoµi hµo hoa" còng ph¶i "ng¬ ngÈn". Khóc "B¹c mÖnh" do chÝnh nµng so¹n lµm cho
ng­êi nghe buån th­¬ng r¬i lÖ. TiÕng ®µn Êy còng chÝnh lµ tiÕng lßng cña mét tr¸i tim
nh¹y c¶m, ®a sÇu, ®a c¶m.
Cã thÓ nãi, vÎ ®Ñp cña KiÒu lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a s¾c vµ tµi. VÎ ®Ñp hoµn h¶o
"m­êi ph©n vÑn m­êi" khiÕn t¹o ho¸ còng ph¶i ghen ghÐt. Trong quan niÖm x­a, vÎ
®Ñp thiªn nhiªn vèn ®­îc xem lµ chuÈn mùc, lµ th­íc ®o vÎ ®Ñp con ng­êi. §Õn
NguyÔn Du, chuÈn mùc ®ã d­êng nh­ qu¸ chËt hÑp so víi vÎ ®Ñp cña con ng­êi. ThÕ
nªn «ng míi miªu t¶ sù ®è kÞ cña t¹o vËt tr­íc vÎ ®Ñp nµng KiÒu ("hoa ghen", "liÔu
hên"). §ã còng chÝnh lµ sù s¾c s¶o cña NguyÔn Du. Sù ®è kÞ cña thiªn nhiªn dù b¸o
mét cuéc ®êi ®Çy sãng giã, gi«ng b·o ®ang ®ãn ®îi KiÒu. Khóc "B¹c mÖnh" ai o¸n
®­îc phæ bëi chÝnh tay nµng gi÷a tuæi thanh xu©n t­¬i ®Ñp nhÊt b¸o hiÖu mét sè phËn
Ðo le, ®au khæ cña kiÕp hång nhan. Bëi vËy miªu t¶ vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu,
NguyÔn Du qua ®ã cßn muèn gîi t¶ tÝnh c¸ch, dù b¸o sè phËn, th©n phËn cña mçi
ng­êi sau nµy.
Tr×nh tù miªu t¶ nh©n vËt cña NguyÔn Du mang ®Çy dông ý. Tr­íc hÕt t¸c gi¶
miªu t¶ Thuý V©n - mét bøc ch©n dung ®Ñp t­ëng kh«ng cßn vÎ ®Ñp nµo hoµn h¶o
h¬n. §Õn Thuý KiÒu, mÆc dï còng gîi t¶ b»ng vµi h×nh ¶nh ­íc lÖ vµ ®Æc t¶ ®«i m¾t,
tµi n¨ng "vèn s½n tÝnh trêi" cña nµng, thÕ nh­ng d­êng nh­ bøc ch©n dung Thuý V©n
®· trë nªn khiªm nh­êng tr­íc bøc ho¹ nµng KiÒu. §ã lµ nghÖ thuËt ®ßn bÈy, "ho¹
m©y lÈy tr¨ng" ®Çy tµi t×nh cña t¸c gi¶. MÆt kh¸c, gîi t¶ tµi s¾c chÞ em Thuý KiÒu,
NguyÔn Du tr©n träng, ®Ò cao vÎ ®Ñp toµn vÑn, lÝ t­ëng cña con ng­êi - t¸c phÈm nghÖ
thuËt hoµn h¶o nhÊt cña t¹o ho¸. Nã mang ®Ëm c¶m høng ng­ìng mé, ngîi ca cña thi
hµo NguyÔn Du.
Nh©n vËt lµ h×nh thøc kh¸i qu¸t ®êi sèng, lµ n¬i béc lé quan ®iÓm cña nhµ v¨n vÒ
con ng­êi. Nh©n vËt Thuý V©n, Thuý KiÒu kh«ng chØ chuyÓn t¶i ®­îc nh÷ng chøc
n¨ng Êy, mµ cao h¬n ®· trë thµnh ®iÓn h×nh nghÖ thuËt, chuÈn mùc cña v¨n häc trung
®¹i. LiÖu cßn bøc ch©n dung nµo "®oan trang" trong s¸ng h¬n Thuý V©n, ®Ñp vµ tµi
n¨ng h¬n Thuý KiÒu?

®Ò sè 26
Cã ý kiÕn cho r»ng, C¶nh ngµy xu©n lµ mét trong nh÷ng bøc tranh ®Ñp vµo lo¹i
bËc nhÊt TruyÖn KiÒu. Em cã ®ång ý víi ý kiÕn nµy kh«ng? C¶m nghÜ cña em sau khi
®äc ®o¹n trÝch.
T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu ®Ò : NghÞ luËn kÕt hîp víi miªu t¶, béc lé c¶m xóc.
-Yªu cÇu :
. §¸nh gi¸ chung vÎ ®Ñp, gi¸ trÞ cña bøc tranh ngµy xu©n.

- 30 -
 . Ph©n tÝch ®o¹n trÝch, qua ®ã béc lé c¶m xóc, nhËn xÐt cña riªng em vÒ gi¸ trÞ néi
dung, nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch.
Bµi lµm
Trong th¬ x­a, thiªn nhiªn kh«ng chØ lµ trung t©m cña c¸i ®Ñp mµ cßn lµ n¬i göi
g¾m t©m sù, t­ t­ëng, t×nh c¶m cña thi nh©n. Víi TruyÖn KiÒu bÊt hñ, thi hµo NguyÔn
Du ®· giµnh ®Õn 222 c©u miªu t¶ thiªn nhiªn. Ai ®· tõng yªu TruyÖn KiÒu kh«ng thÓ
kh«ng nhí, kh«ng yªu bé tø b×nh xu©n, h¹, thu, ®«ng b»ng th¬ tuyÖt ®Ñp ®­îc ®an cµi
trong t¸c phÈm :
Mïa xu©n :
Cá non xanh tËn ch©n trêi
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa.
Mïa h¹ :
D­íi tr¨ng quyªn ®· gäi hÌ
§Çu t­êng löa lùu lËp loÌ ®©m b«ng
Mïa thu :
Long lanh ®¸y n­íc in trêi
Thµnh x©y khãi biÕc non ph¬i bãng vµng
Mïa ®«ng :
Sen tµn cóc l¹i në hoa
SÇu dµi, ngµy ng¾n, ®«ng ®µ sang xu©n.
B©y giê chóng ta thö ®i vµo C¶nh ngµy xu©n, n¬i diÔn ra cuéc du xu©n cña ba chÞ
em Thuý KiÒu. §o¹n trÝch më ®Çu b»ng khung c¶nh rÊt ®Æc tr­ng cña mïa xu©n : BÇu
trêi rùc rì ¸nh s¸ng; trªn cao, tõng ®µn chim Ðn bay liÖng nhÞp nhµng. H×nh ¶nh "con
Ðn ®­a thoi" võa gîi sù tr«i ch¶y cña thêi gian (thêi gian thÊm tho¾t nh­ chiÕc thoi dÖt
v¶i, ngµy xu©n tho¾t ®Õn råi sÏ tho¾t qua) ; võa gîi kh«ng gian (nh÷ng c¸nh Ðn rén
rµng bay liÖng nh­ thoi ®­a gi÷a bÇu trêi trong s¸ng).
Nh­ng cã lÏ c¸i thÇn th¸i tuyÖt ®Ñp cña mïa xu©n n»m ë 2 c©u th¬ :
"Cá non xanh tËn ch©n trêi
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa"
Tr­íc m¾t ta më ra mét kh«ng gian mªnh m«ng tr¶i réng tíi ch©n trêi. Trªn c¸i
nÒn xanh t­¬i s¸ng v« tËn cña cá non, nhµ ho¹ sÜ ng«n tõ ®iÓm xuyÕt vµi b«ng lª tr¾ng
muèt. VÎ ®Ñp cña mïa xu©n ®­îc gîi lªn víi tÊt c¶ sù míi mÎ, tinh kh«i, thanh khiÕt,
giµu søc sèng. NguyÔn Du qu¶ lµ bËc thÇy vÒ kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷. Trong th¬
«ng, tiÕng ViÖt kh«ng chØ giµu, ®Ñp, trong s¸ng mµ cßn hÕt søc tinh tÕ, gîi c¶m. Bèn
c©u th¬ ®Çu ®· ph¸c ho¹ mét bøc tranh thiªn nhiªn diÔm lÖ vµ t­¬i s¸ng. C¶nh s¾c
mïa xu©n cña thiªn nhiªn ®Êt trêi hoµ hîp tuyÖt ®Ñp víi lßng ng­êi, víi cuéc sèng
con ng­êi :
Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba
LÔ lµ t¶o mé héi lµ ®¹p thanh
GÇn xa n«n nøc yÕn anh
ChÞ em s¾m söa bé hµnh ch¬i xu©n
DËp d×u tµi tö giai nh©n
Ngùa xe nh­ n­íc, ¸o quÇn nh­ nªm
Khung c¶nh lÔ héi thËt t­ng bõng, n¸o nhiÖt. TiÕt thanh minh, khÝ trêi m¸t mÎ,
trong trÎo ; ng­êi ng­êi ®i viÕng th¨m, söa sang phÇn mé ®Ó t­ëng nhí ng­êi th©n
®· khuÊt vµ du xu©n th­ëng ngo¹n. Tõng ®oµn ng­êi nhén nhÞp, n« nøc kÐo nhau ®i,
- 31 -
rÝu rÝt nh­ chim oanh chim Ðn mïa xu©n. Thanh minh còng lµ dÞp héi ngé cña tuæi
thanh xu©n. Nh÷ng ng­êi trÎ tuæi, nam thanh n÷ tó, trai tµi g¸i s¾c "ngùa xe nh­ n­íc,
¸o quÇn nh­ nªm" dËp d×u gÆp gì, hÑn hß... Mét kh«ng khÝ ®«ng vui, n¸o nøc. Mét
mïa vui ®ang bao trïm c¶ ®Êt trêi, c¶ nh©n gian.
Nh­ng tiÖc vui nµo råi còng ®Õn håi kÕt thóc. Nh÷ng ng­êi t¶o mé ®ang hoµn
thµnh nèt phÇn viÖc cuèi cïng cña m×nh lµ r¶i vµng m·, ®èt ho¸ vµng tiÒn ®Ó göi
xuèng cho ng­êi th©n ®· khuÊt theo tôc lÖ :
Ngæn ngang gß ®èng kÐo lªn
Thoi vµng vã r¾c, tro tiÒn giÊy bay.
Ngµy dÇn tµn. MÆt trêi ®· chªnh chÕch phÝa t©y. Cïng víi hoµng h«n cña c¶nh vËt,
lßng ng­êi d­êng nh­ còng ®ang ch×m trong mét c¶m xóc, mét tr¹ng th¸i b©ng
khu©ng khã t¶ :
ChÞ em th¬ thÈn dan tay ra vÒ
B­íc dÇn theo ngän tiÓu khª
LÇn xem phong c¶nh cã bÒ thanh thanh
Nao nao dßng n­íc uèn quanh
DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.
Trong v¨n ch­¬ng, h×nh ¶nh hoµng h«n, chiÒu tµ th­êng gîi lªn c¶m gi¸c buån
th­¬ng, tµn t¹, thª l­¬ng. Cuéc du xu©n th­ëng c¶nh võa n¸o nøc, t­ng bõng lµ thÕ
giê ®· lÆng lÏ ch×m vµo c« tÞch. T©m tr¹ng con ng­êi kh«ng khái l­u luyÕn, b©ng
khu©ng, hôt hÉng. Gam mµu t­¬i s¸ng rùc rì cña bøc tranh mïa xu©n ®Õn ®©y ®­îc
thay b»ng mµu nh¹t nhoµ cña n¾ng chiÒu b¶ng l¶ng. C¶nh vËt vÉn ®Ñp, vÉn nªn th¬
víi "dßng n­íc uèn quanh", "nhÞp cÇu nho nhá" nh­ng ®· thiÕu v¾ng ®i rÊt nhiÒu h¬i
thë cña con ng­êi. B­íc ch©n th¬ thÈn trªn dÆm ®­êng vÒ cña chÞ em KiÒu nh­ cã c¸i
g× ®ã gi¨ng m¾c, khã nãi. C¸c tõ l¸y "tµ tµ", "thanh thanh", "nao nao" kh«ng chØ gîi t¶
c¶nh vËt, gîi c¶m gi¸c nuèi tiÕc vÒ ngµy vui tr«i mau mµ cßn linh c¶m mét ®iÒu g× ®ã
kh«ng mÊy tèt lµnh s¾p x¶y ra trong t©m hån ®Çy nh¹y c¶m cña Thuý KiÒu.
Cã thÓ thÊy, phong c¶nh thiªn nhiªn trong TruyÖn KiÒu nãi chung vµ "C¶nh ngµy
xu©n" nãi riªng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi "thiªn nhiªn truyÒn thèng" trong th¬ ca ¸
§«ng x­a. C¶nh ë ®©y kh«ng tÜnh t¹i mµ th­êng ®­îc më ra theo kh«ng gian, thêi
gian, theo b­íc ch©n, c¸i nh×n, c¶m xóc cña con ng­êi. Do vËy, c¶nh Êy "thËt" h¬n, cã
hån h¬n.
Nh­ vËy, cã thÓ nãi, "C¶nh ngµy xu©n" lµ mét trong nh÷ng bøc tranh thiªn nhiªn
®Ñp nhÊt "TruyÖn KiÒu". Bøc ho¹ thiªn tµi gåm hai m¶ng mµu võa t­¬ng ph¶n võa hµi
hoµ. S¸ng xu©n tinh kh«i n¸o nøc vµ chiÒu tµ b¶ng l¶ng gîi nh÷ng liªn t­ëng xa x«i
vÒ sè phËn cuéc ®êi nh©n vËt chÝnh - Thuý KiÒu. C¶nh s¾c Êy g¾n víi th¸ng ngµy
thanh xu©n trong s¸ng, ªm ®Òm cña nµng. Cuéc du xu©n lµ sù kiÖn më mµn cho cuéc
®êi thiÕu n÷ phong l­u vµ xu©n s¾c cña Thuý KiÒu. Còng chÝnh n¬i nµy, nµng sÏ gÆp
®Þnh mÖnh cuéc ®êi vµ t×nh yªu buæi ban ®Çu ®Çy mª say, ®Ó råi sau ®ã kh«ng bao giê
cßn gÆp l¹i phót thanh thiªn d¹o gãt v« t­ thêi thiÕu n÷.
§o¹n th¬ ®Ó l¹i trong em bao niÒm vui xen lÉn nçi tiÕc nuèi xãt xa. Mét nµng
KiÒu tµi hoa, xinh ®Ñp vµ ®¸ng yªu nh­ thÕ, mét khëi ®Çu cuéc ®êi ®Ñp ®Ï, ªm ®Òm
nh­ thÕ l¹i kÕt thóc b»ng mét chuçi nh÷ng ®au khæ ®o¹n tr­êng suèt m­êi l¨m n¨m
l­u l¹c. Trong lßng em väng lªn mét c©u hái lín : Lµm thÕ nµo ®Ó mïa xu©n ë l¹i m·i
víi cuéc ®êi mét con ng­êi ?

- 32 -
 ®Ò sè 27
Trong m¬, em ®· l¹c vµo chèn du xu©n vµ gÆp gì chÞ em Thuý KiÒu trong tiÕt
thanh minh. Em h·y kÓ l¹i cuéc gÆp gì thó vÞ ®ã.
Bµi lµm
Ch­a ®äc xong cho bµ nghe mét ®o¹n KiÒu, t«i ®· ngñ lóc nµo kh«ng biÕt. T«i
thÊy m×nh ®ang ®øng gi÷a mét vïng trêi ®Êt bao la réng lín trong mét buæi s¸ng mïa
xu©n.
C¶m gi¸c nh­ h¬i thë mïa xu©n v­¬ng trªn v¹n vËt. BÇu trêi trong xanh, tõng tia
n¾ng xu©n lÊp l¸nh ®Ëu trªn nh÷ng cµnh c©y, s­¬ng long lanh treo trªn tõng ngän biÕc.
KhÝ trêi m¸t mÎ vµ trong trÎo. Tõng ®µn chim Ðn rÝu rÝt chao liÖng gi÷a bÇu trêi nh­
muèn tËn h­ëng hÕt s¾c xu©n. T«i phãng tÇm m¾t ra xa vµ cho¸ng ngîp tr­íc mét
khung c¶nh cßn tuyÖt diÖu h¬n. Mét tÊm th¶m ãng m­ît nh­ nhung ®­îc dÖt tõ mu«n
ngµn sîi t¬ lµm tõ cá non tr¶i réng kh¾p mÆt ®Êt, h¾t lªn nÒn trêi mét s¾c xanh bÊt tËn.
Trªn c¸i nÒn xanh v« tËn Êy, mét vµi b«ng hoa lª tr¾ng muèt ®iÓm xuyÕt khoe s¾c
cïng v¹n vËt. Cã lÏ chØ cã kho¶nh kh¾c nµy ®©y, mïa xu©n míi ®Ñp ®Õn thÕ, t­¬i t¾n
vµ tinh kh«i ®Õn thÕ. Buæi s¸ng mïa xu©n diÔm lÖ vµ t­¬i s¸ng qu¸. BÊt chît, hai c©u
KiÒu v¨ng v¼ng bªn tai t«i :
"Cá non xanh tËn ch©n trêi
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa".
T«i m¶i mª ®i, m¶i mª ng¾m c¶nh, råi kh«ng biÕt tù lóc nµo ch©n ®· l¹c b­íc vµo
mét khung c¶nh lÔ héi n¸o nøc. TiÕt thanh minh, ng­êi ng­êi, nhµ nhµ du xu©n
th­ëng ngo¹n c¶nh ®Ñp ; viÕng th¨m, söa sang phÇn mé ®Ó t­ëng nhí nh÷ng ng­êi
th©n ®· khuÊt. C¶nh t­îng nhén nhÞp, n« nøc, rÝu rÝt nh­ chim oanh chim Ðn mïa
xu©n. N¬i gÆp l¹i linh hån nh÷ng ng­êi ®· khuÊt còng lµ n¬i héi ngé cña nh÷ng ng­êi
®ang sèng, n¬i tô héi tuæi thanh xu©n. Tõng ®oµn ng­êi trÎ tuæi, nam thanh n÷ tó, trai
tµi g¸i s¾c "ngùa xe nh­ n­íc, ¸o quÇn nh­ nªm" dËp d×u gÆp gì, hÑn hß... T­ëng nh­
mét mïa vui ®ang bao trïm c¶ nh©n gian, trêi ®Êt.
T«i nh­ mª ®i cïng víi c¶nh vËt. Lßng mçi lóc thªm xèn xang. Ch©n cuèn theo
dßng ng­êi t¶o mé. §©u ®©u còng thÊy "thoi vµng vã r¾c, tro tiÒn giÊy bay". §ang
b­íc, t«i bçng khùng l¹i. Kh«ng thÓ tin vµo m¾t m×nh, d­êng nh­..., kh«ng, ch¾c ch¾n
råi, kia lµ 3 chÞ em nµng KiÒu cña cô NguyÔn Du: V­¬ng Quan, Thuý V©n vµ Thuý
KiÒu. T«i nhËn ra Thuý V©n vµ Thuý KiÒu gi÷a mu«n ng­êi qua l¹i bëi vÎ ®Ñp m­êi
ph©n vÑn m­êi kh«ng dÔ thÊy ë hai nµng. Nµy ®©y, râ rµng lµ nÐt "trang träng kh¸c
vêi", "khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang", phóc hËu cña nµng V©n. Cßn ®©y ®óng
lµ vÎ ®Ñp "s¾c s¶o mÆn mµ" nghiªng n­íc nghiªng thµnh víi "lµn thu thuû, nÐt xu©n
s¬n" chØ cã ë nµng KiÒu. Qu¶ thËt, "mçi ng­êi mét vÎ, m­êi ph©n vÑn m­êi". Hä
th­ít tha, yªu kiÒu, e lÖ trong nh÷ng bé xiªm y léng lÉy. Hä rùc rì trong ¸nh n¾ng
xu©n, næi bËt gi÷a dßng ng­êi du xu©n trÈy héi ®«ng ®óc. Khi hä xuÊt hiÖn gi÷a lÔ héi,
thiªn nhiªn d­êng nh­ cµng ®Ñp h¬n, bÇu trêi nh­ trong xanh h¬n, chim Ðn thªm rén
rµng tung c¸nh vµ cá c©y hoa l¸ còng nh­ muèn rung rinh, to¶ h­¬ng theo gãt hai
nµng. Hä ®i ®Õn ®©u, nh÷ng ¸nh m¾t ng­ìng mé, yªu mÕn ®æ dån theo ®Õn ®Êy. T«i
bÌn r¸ng hÕt søc, rÏ ®¸m ®«ng tiÕn l¹i gÇn chÞ em Thuý KiÒu vµ cÊt tiÕng chµo :
- Em chµo hai chÞ, chµo anh. Hai chÞ vµ anh ®i ch¬i cã vui kh«ng ¹ ?
Ba ng­êi nh×n t«i, mØm c­êi th©n thiÖn råi nhÑ nhµng gËt ®Çu :
- Chµo em. Vui l¾m em ¹... Chóc em ®i ch¬i vui nhÐ...

- 33 -
 T«i ch­a kÞp ®¸p l¹i, dßng ng­êi ®· ®Èy t«i ra xa. T«i ®µnh t×m mét n¬i tho¸ng
®·ng ®øng dâi m¾t theo hai nµng. M·i ng¾m hä, t«i quªn mÊt thêi gian tr«i qua, trêi
vÒ chiÒu tõ lóc nµo kh«ng biÕt. MÆt trêi ng¶ bãng vÒ phÝa t©y. Kh¾p kh«ng gian ®ang
dÇn kho¸c lªn m×nh tÊm ¸o mµu hoµng h«n vµng ªm dÞu. Råi kh«ng khÝ nhén nhÞp,
t­ng bõng cña buæi du xu©n th­a v¾ng dÇn. Ngµy vui ®i qua tr¶ l¹i sù yªn lµnh vµ chót
lÆng lÏ vèn cã n¬i mé ®Þa.
May sao trªn ®­êng trë vÒ t«i l¹i gÆp chÞ em Thuý KiÒu. T«i ®Þnh ch¹y tíi tiÕp
tôc chuyÖn trß víi hä, nh­ng cã mét c¸i g× ®ã ng¨n t«i l¹i. Hai nµng KiÒu d­êng nh­
ch­a muèn vÒ. Hä b©ng khu©ng b­íc, võa ®i võa tha thÈn ng¾m c¶nh lóc chiÒu bu«ng.
Hoµng h«n th­êng gîi trong lßng ta c¶m gi¸c buån th­¬ng, tµn t¹. Cuéc du xu©n
th­ëng c¶nh võa n¸o nøc, t­ng bõng lµ thÕ, giê ®· lÆng lÏ ch×m vµo c« tÞch. T©m tr¹ng
hai nµng KiÒu ch¾c kh«ng khái l­u luyÕn, hôt hÉng. Dï c¶nh vÉn ®Ñp, vÉn nªn th¬ víi
"dßng n­íc uèn quanh", "nhÞp cÇu nho nhá" nh­ng cã c¸i g× ®ã ®· mÊt, ®· thiÕu v¾ng.
B­íc ch©n th¬ thÈn trªn dÆm ®­êng vÒ cña hai nµng, ®Æc biÖt trong c¸i d¸ng ®¨m
chiªu thÉn thê cña Thuý KiÒu nh­ Èn chøa nçi båi håi kh«n t¶. D­êng nh­ nµng ®ang
mong ngµy vui ®õng qua nhanh, nh÷ng ®iÒu tèt lµnh lu«n ë l¹i. Nh­ng sè phËn KiÒu
th× t«i ®· biÕt råi.
Lßng t«i bçng nao nao th­¬ng c¶m. T«i kh«ng thÓ hiÓu ®­îc v× sao mét ng­êi
con g¸i tµi s¾c vÑn toµn bËc nhÊt nh­ Thuý KiÒu l¹i ph¶i chÞu ®Þnh mÖnh cay ®¾ng oan
khiªn vµo lo¹i bËc nhÊt nh­ vËþ ? LiÖu lóc nµy ®©y, nµng ®· cã linh c¶m g× vÒ cuéc
®êi hoa tr«i, bÌo d¹t tan t¸c gi÷a dßng sau nµy hay ch­a ... Kh«ng, t«i ph¶i nãi cho
nµng biÕt, nhÊt ®Þnh t«i ph¶i nãi cho nµng biÕt tr­íc ®Ó nµng chèng tr¶ l¹i sè phËn.
"Nµng KiÒu ¬i ! Nµng KiÒu ¬i !... ". T«i cø gäi, gäi m·i, cßn hai nµng KiÒu th× cø ®i,
xa dÇn, xa dÇn råi nh¹t nhoµ trong ¸nh chiÒu b¶ng l¶ng.
T«i vïng ch¹y theo, nh­ng bÞ vÊp ng·.
- MÑ cha mµy, l¹i m¬ ph¶i kh«ng con ? - Bµ t«i hái khi t«i choµng tØnh giÊc.
- Bµ ¬i, ch¸u ®· m¬ ®­îc gÆp hai nµng KiÒu trong tiÕt thanh minh. Ch¸u m¬ thÊy
mïa xu©n ®Ñp l¾m, vµ hai nµng KiÒu th× y hÖt NguyÔn Du t¶, nghiªng n­íc nghiªng
thµnh! Ch¸u muèn ch¹y theo m¸ch tr­íc cho hä nh÷ng ®iÒu tai ­¬ng sÏ gÆp sau nµy,
nh­ng ch¹y m·i, ch¹y m·i mµ kh«ng theo kÞp...
Bµ t«i an ñi :
- Ch¸u cña bµ ! ë vµo thêi cña Thuý KiÒu, nh÷ng ®au khæ oan khiªn kia khã cã
thÓ tr¸nh ®­îc. Cßn b©y giê, ®iÒu ®ã lµ cã thÓ bëi ng­êi phô n÷ ®· lµm chñ ®­îc sè
phËn cña m×nh vµ ®­îc th«ng c¶m, chia sÎ nhiÒu h¬n.

®Ò sè 28
Dùa vµo v¨n b¶n KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch, em h·y kÓ l¹i t©m tr¹ng cña Thuý KiÒu,
cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ miªu t¶ néi t©m.
Bµi lµm
Sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa g¹t, bÞ Tó Bµ Ðp tiÕp kh¸ch lµng ch¬i, Thuý KiÒu ®au
®ín, tñi nhôc t×m ®Õn c¸i chÕt. Tó Bµ sî mÊt vèn véi khuyªn can, vê høa hÑn sÏ g¶
nµng cho mét ng­êi tö tÕ. Mô ®­a KiÒu ra sèng ë lÇu Ng­ng BÝch, thùc chÊt lµ giam
láng, lËp m­u buéc nµng sèng c¶nh “ cuéc vui suèt th¸ng; trËn c­êi th©u ®ªm “.
LÇu Ng­ng BÝch lµ chiÕc lÇu hoang v¾ng, n»m tr¬ träi gi÷a bèn bÒ mªnh m«ng
trêi n­íc. Nã cao ngÊt nghÓu, ®øng trªn lÇu nh­ s¾p víi ®­îc mÆt tr¨ng. Tõ trªn lÇu
nh×n ra chØ thÊy nh÷ng d·y nói mê xa, nh÷ng cån c¸t bôi bay mï mÞt. Thuý KiÒu sèng

- 34 -
ë ®ã, sím lµm b¹n víi trêi m©y, ®ªm lµm b¹n víi ngän ®Ìn, thui thñi mét m×nh mét
bãng.
C« ®¬n, Thuý KiÒu nhí tíi Kim Träng, ng­êi ®· cïng nµng thÒ nguyÒn g¾n bã
råi chÝnh nµng ®· phô lêi nguyÒn. Giê nµy ch¾c h¼n Kim Träng vÉn ®ang chê mong
tin tøc cña nµng, ®©u biÕt r»ng nµng ®· ph¶i b¸n m×nh vµo n¬i nh¬ bÈn, mét m×nh b¬
v¬ n¬i gãc biÓn ch©n trêi. Nµng ®au ®ín nghÜ, tÊm lßng son trong tr¾ng dµnh cho Kim
Träng nay ®· bÞ dËp vïi hoen è, biÕt bao giê gét röa cho s¹ch mµ cßn mong xøng
®¸ng víi chµng ?
Buån th­¬ng, KiÒu nhí ®Õn cha mÑ. Nµng th­¬ng cha xãt mÑ s¸ng chiÒu tùa cöa
tr«ng ngãng tin con. Nµng xãt xa nghÜ, lóc cha mÑ tuæi giµ søc yÕu lÏ ra m×nh ph¶i ë
bªn ®Ó ®ì ®Çn, phông d­ìng th× nay l¹i ph¶i xa x«i c¸ch biÖt. Nµng tù hái, kh«ng biÕt
giê ®©y ai ®ang ch¨m sãc cha mÑ, ai lµ ng­êi trêi nãng bøc th× qu¹t cho cha mÑ ngñ,
trêi l¹nh gi¸ th× vµo n»m tr­íc trong gi­êng cho Êm chiÕu ch¨n ®Ó cha mÑ ®­îc yªn
giÊc? KÓ tõ ngµy xa cha mÑ ®Õn nay ®· mÊy mïa m­a n¾ng. Quª nhµ ch¾c ®· nhiÒu
sù ®æi thay. Cha mÑ mçi ngµy thªm giµ yÕu, mµ con th× l­u l¹c xø ng­êi... NghÜ ®Õn
®©y, lßng nµng v« cïng ®au ®ín, nghÜ m×nh ®· phô c«ng sinh thµnh nu«i d­ìng.
Buån b·, nµng tr«ng ra cöa biÓn. ChiÒu bu«ng, c¶ mét vïng n­íc non b¸t ng¸t,
hoang v¾ng. Xa xa, thuyÒn ai thÊp tho¸ng lóc Èn, lóc hiÖn. ThuyÒn ¬i ®i vÒ ®©u ?
Nµng ng­íc nh×n lªn ngän th¸c, ngän n­íc võa ®æ xuèng x« ®Èy c¸nh hoa l¹c loµi tan
t¸c tr«i xu«i. Hoa ¬i tr«i vÒ ®©u ? Nµng tr«ng sang néi cá, ch©n m©y, mÆt ®Êt... TÊt c¶,
tiÕp nèi nhau thµnh mét mµu xanh rîn ngîp. Cuèi cïng, nµng tr«ng xuèng mÆt duÒnh.
Ngän giã thæi m¹nh cuèn theo sãng biÓn Çm Çm, thÐt gµo xung quanh nh­ mét dù b¸o
h·i hïng vÒ sè phËn, cuéc ®êi nµng.

®Ò sè 29
Nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ cña em vÒ Thuý KiÒu qua ®o¹n trÝch KiÒu ë lÇu
Ng­ng BÝch,
I. T×m hiÓu ®Ò
- KiÓu ®Ò : NghÞ luËn kÕt hîp víi béc lé c¶m xóc.
- Yªu cÇu : Ph©n tÝch vµ ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ nh©n vËt Thuý KiÒu qua ®o¹n trÝch
KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch.
II. Dµn ý
A. Më bµi
- Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du ®· kh¾c ho¹ ®­îc nhiÒu nh©n vËt tiªu biÓu, ®¸ng
nhí. Nh­ng mét trong nh÷ng nh©n vËt ®¸ng yªu, ®¸ng nhí nhÊt lµ Thuý KiÒu.
- Thuý KiÒu lµ nh©n vËt lÝ t­ëng cña NguyÔn Du. Thuý KiÒu kh«ng chØ tµi s¾c vÑn
toµn mµ cßn lµ mét c« g¸i cã t©m hån cao ®Ñp, cã ®êi sèng néi t©m phong phó.
- §o¹n trÝch KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch ®· chøng tá nµng lµ mét c« g¸i cã t×nh yªu
thuû chung trong s¸ng, mét ng­êi con hiÕu th¶o tËn t×nh.
B. Th©n bµi
1. ë lÇu Ng­ng BÝch, Thuý KiÒu ph¶i sèng trong mét hoµn c¶nh Ðo le, c« ®¬n rÊt
téi nghiÖp.
a) Sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa g¹t, bÞ Tó Bµ Ðp tiÕp kh¸ch lµng ch¬i, Thuý KiÒu
®au ®ín, tñi nhôc t×m ®Õn c¸i chÕt. Tó Bµ sî mÊt “ c¶ vèn lÉn lêi “ véi khuyªn can, vê
høa hÑn sÏ g¶ nµng cho mét ng­êi tö tÕ. Mô ®­a KiÒu ra sèng ë lÇu Ng­ng BÝch, thùc
chÊt lµ giam láng nµng, t×m m­u th©m ®éc buéc nµng ph¶i tiÕp kh¸ch.
- 35 -
 b) Thuý KiÒu bÞ giam láng ë lÇu Ng­ng BÝch, tr¬ träi gi÷a kh«ng gian mªnh m«ng
hoang v¾ng :
Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng
C¸t vµng cån nä, bôi hång dÆm kia
C¶nh non xa, tr¨ng gÇn gîi h×nh ¶nh lÇu Ng­ng BÝch cao ngÊt nghÓu, ch¬ v¬ gi÷a
mét vïng trêi ®Êt. Tõ trªn lÇu nh×n ra chØ thÊy nh÷ng d·y nói mê xa, nh÷ng cån c¸t
bôi bay mï mÞt. Thuý KiÒu sèng ë ®ã, sím lµm b¹n víi trêi m©y, ®ªm lµm b¹n víi
ngän ®Ìn, thui thñi mét m×nh mét bãng.
2. Trong hoµn c¶nh Ðo le cµng thÊy râ tÊm lßng thuû chung trong s¸ng cña KiÒu.
- Nh÷ng t­ëng sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa g¹t, bÞ lµm nhôc, bÞ Ðp uæng lµm c«ng
viÖc d¬ bÈn, Thuý KiÒu chØ cßn ®ñ søc nghÜ ®Õn nçi ®au khæ cña riªng m×nh. Nh­ng
v­ît lªn trªn nçi riªng, Thuý KiÒu nhí tíi Kim Träng víi mét nçi nhí th­¬ng, day
døt :
T­ëng ng­êi d­íi nguyÖt chÐn ®ång
Tin s­¬ng luèng nh÷ng rµy tr«ng mai chê
Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬
TÊm son gét röa bao giê cho phai.
Nµng vµ Kim Träng ®· cïng thÒ nguyÒn g¾n bã råi chÝnh nµng ®· ph¶i phô lêi
nguyÒn, phô chµng. Nµng xãt xa nghÜ, giê nµy ch¾c h¼n Kim Träng vÉn ®ang chê
mong tin tøc cña nµng, ®©u biÕt r»ng nµng ®· ph¶i b¸n m×nh vµo n¬i hang hïm miÖng
r¾n, mét m×nh b¬ v¬ n¬i gãc biÓn ch©n trêi. Chµng ®©u biÕt, t×nh yªu son s¾t, tr¾ng
trong mµ nµng thÒ trao tÆng, g¾n bã trän ®êi víi chµng ®· bÞ lò bu«n thÞt b¸n ng­êi
dËp vïi hoen è. Tr­íc lóc chia tay, Kim Träng göi g¾m, dÆn dß :
G×n vµng gi÷ ngäc cho hay
Cho ®µnh lßng kÎ ch©n m©y cuèi trêi.
Nµng ®· høa hÑn. Nh­ng nµng ®· kh«ng cã c¸ch g× ®Ó gi÷ vÑn lêi thÒ. Giê ®©y,
nµng ®au ®ín nghÜ, vÕt nh¬ bÈn Êy biÕt ®Õn bao giê gét röa cho s¹ch mµ cßn mong
xøng ®¸ng víi chµng? Nµng day døt, tù hæ thÑn v× ®· phô t×nh yªu, niÒm tin, lßng
mong mái, sù göi g¾m cña chµng. ThÊu hiÓu t©m sù Êy, tÊm lßng Êy cña KiÒu, trong
mµn ®oµn viªn, NguyÔn Du ®· m­în lêi Kim Träng ®Ó thuyÕt phôc KiÒu. R»ng, KiÒu
®· lÊy hiÕu lµm trinh, hµnh ®éng cña KiÒu ®· v­ît qua sù kh¾t khe cña lÔ gi¸o ®­¬ng
thêi ®Ó lµm nªn mét quan niÖm míi, gi¸ trÞ míi cña ch÷ "trinh" :
Ch÷ trinh kia còng cã ba b¶y ®­êng
Cã khi biÕn, cã khi th­êng...
Cã quyÒn, nµo ph¶i mét ®­êng chÊp kinh
Nh­ nµng lÊy hiÕu lµm trinh
Bôi nµo cho ®ôc ®­îc m×nh Êy vay.
GÆp gia biÕn, KiÒu ph¶i b¸n m×nh chuéc cha råi bÞ ®µy ®o¹ vµo n¬i sãng giã phò
phµng. Nh­ng tËn ®¸y lßng, nµng lu«n tù giµy vß m×nh v× ®· kh«ng gi÷ ®­îc t×nh yªu
chung thuû. Chi tiÕt ®ã ®· lµ b»ng chøng hïng hån nhÊt cho tÊm lßng thuû chung
trong tr¾ng cña KiÒu, dï mai ®©y, cuéc ®êi nµng mçi ngµy l¹i bÞ nhÊn s©u vµo vòng
lÇy nh¬ nhíp.
3. Kh«ng chØ thuû chung trong s¸ng, KiÒu cßn lµ mét ng­êi con hiÕu th¶o, nh©n
hËu.
BÞ ®o¹ ®µy vÒ c¶ thÓ x¸c lÉn tinh thÇn, nh­ng trong lßng KiÒu r­ng r­ng nçi
th­¬ng cha nhí mÑ. Nµng xãt th­¬ng v« h¹n khi h×nh dung ra c¶nh s¸ng s¸ng, chiÒu
chiÒu cha mÑ nµng tùa cöa tr«ng ngãng tin con trong v« väng. Nµng xãt xa khi cha
- 36 -
mÑ tuæi giµ søc yÕu mµ nµng kh«ng ®­îc ë bªn ch¨m sãc, ®ì ®Çn. Nµng b¨n kho¨n tù
hái, kh«ng biÕt giê ®©y cha mÑ ai ®ang ch¨m sãc. Ai lµ ng­êi trêi nãng bøc th× qu¹t
cho cha mÑ ngñ, trêi l¹nh gi¸ th× vµo n»m tr­íc trong gi­êng cho Êm chiÕu ch¨n ®Ó
cha mÑ n»m ? Nµng xa nhµ ®Õn nay ®· mÊy mïa m­a n¾ng, quª h­¬ng ch¾c ®· nhiÒu
thay ®æi. Cha mÑ mçi ngµy thªm giµ yÕu, mµ nµng th× b¬ v¬ l­u l¹c xø ng­êi. Nµng
®au ®ín khi nghÜ m×nh ®· phô c«ng sinh thµnh nu«i d­ìng cña cha mÑ.
Trong c¶nh ngé hiÖn t¹i, KiÒu lµ ng­êi ®au khæ nhÊt, ®¸ng th­¬ng, ®¸ng ®­îc
quan t©m nhÊt. Nh­ng nµng ®· quªn nçi khæ cña b¶n th©n ®Ó nhí th­¬ng, lo nghÜ cho
Kim Träng, cho cha mÑ. KiÒu kh«ng chØ lµ mét c« g¸i cã t×nh yªu chung thuû, t©m
hån trong s¸ng mµ cßn lµ mét ng­êi con hiÕu th¶o, mét con ng­êi cã tÊm lßng nh©n
hËu, vÞ tha ®¸ng träng.
C. KÕt bµi
- T×nh yªu thuû chung, t©m hån trong tr¾ng lµ nÐt b¶n chÊt trong tÝnh c¸ch cña
KiÒu. Nh©n hËu, vÞ tha, hiÕu th¶o tËn t©m còng lµ mét nÐt tÝnh c¸ch c¬ b¶n cña KiÒu.
§o¹n trÝch KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch cho chóng ta mét bµi häc vÒ sù hi sinh cao th­îng
v× t×nh yªu, v× nh÷ng ng­êi th©n thiÕt mµ ta yªu ta quý.
- Nh©n vËt Thuý KiÒu sèng m·i cïng víi tªn tuæi cña NguyÔn Du kh«ng chØ v× tµi
s¾c mµ chÝnh v× t©m hån vµ phÈm c¸ch ®Ñp ®Ï.

®Ò sè 30
Em h·y miªu t¶ vµ ph©n tÝch t©m tr¹ng cña Thuý KiÒu trong ®o¹n trÝch KiÒu ë lÇu
Ng­ng BÝch.
Bµi lµm
Trong suèt qu·ng ®êi 15 n¨m l­u l¹c, kh«ng Ýt lÇn KiÒu mét m×nh ®èi diÖn víi
chÝnh m×nh, ®èi diÖn víi sù c« ®¬n, trèng tr¶i ®Õn tuyÖt väng. Chóng ta ®· tõng thÊy
c¸i "giËt m×nh" th¶ng thèt, ®au ®ín cña KiÒu khi nµng tØnh dËy sau nh÷ng "cuéc vui
®Çy th¸ng, trËn c­êi suèt ®ªm"; tõng thÊy nµng gieo m×nh xuèng dßng s«ng v¾ng lÆng
mong tho¸t khái kiÕp sèng oan khiªn, nh¬ nhíp, tñi nhôc... TÊt c¶ nh÷ng c¶nh Êy ®Òu
®­îc NguyÔn Du ho¸ th©n vµo nh©n vËt ®Ó thÊu hiÓu vµ thÓ hiÖn víi mét t×nh yªu
th­¬ng, tr©n träng. KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch ®­îc xem lµ mét trong nh÷ng ®o¹n th¬ t¶
t©m tr¹ng hay nhÊt TruyÖn KiÒu. §o¹n trÝch ®· kh¾c ho¹ t©m tr¹ng c« ®¬n, buån lo
trong nçi tù d»n vÆt cña Thuý KiÒu sau nh÷ng biÕn cè khñng khiÕp më ®Çu cuéc ®êi
ch×m næi cña mét thiÕu n÷ khuª c¸c tµi s¾c vÑn toµn.
Gia ®×nh bçng nhiªn tan n¸t, ng­êi con g¸i gi÷a tuæi thanh xu©n t­¬i ®Ñp Êy ph¶i
hi sinh t×nh yªu ban ®Çu høa hÑn biÕt bao h¹nh phóc ®Ó lµm trßn ch÷ hiÕu. Rêi xa
cuéc sèng ªm ®Òm, ®Õn n¬i ®Êt kh¸ch quª ng­êi, chÊp nhËn lµm vî lÏ M· Gi¸m Sinh,
nh­ng trong m¬ nµng còng kh«ng t­ëng t­îng ®­îc t­¬ng lai cña m×nh l¹i lµ cuéc
sèng tñi nhôc nhÊt kiÕp hång nhan - lµm g¸i lÇu xanh. Nµng kinh hoµng, ®au ®ín,
phÉn uÊt vµ kh¸ng cù quyÕt liÖt. Nh­ng c« g¸i ng©y th¬ trong tr¾ng ®ang n»m trong
bÉy cña mét lò bu«n thÞt b¸n ng­êi lµm sao chèng næi. Giê ®©y, nµng ®ang ph¶i tr¬
träi mét m×nh gi÷a lÇu Ng­ng BÝch :
Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng
C¸t vµng cån nä, bôi hång dÆm kia.
Còng lµ c¶nh sèng "kho¸ xu©n", nh­ng cuéc sèng kho¸ xu©n thuë cßn ®­îc ë bªn
cha mÑ lµ cuéc sèng ªm ®Òm, ®­îc che chë, b¶o vÖ, yªu th­¬ng :
ªm ®Òm tr­íng rñ mµn che
- 37 -
 T­êng ®«ng ong b­ím ®i vÒ mÆc ai.
Cßn ë ®©y, "kho¸ xu©n" thùc chÊt lµ bÞ giam láng. Trong c« ®¬n, nµng t×m ®Õn
thiªn nhiªn. Nh­ng tr­íc m¾t nµng chØ cã mét kh«ng gian "bèn bÒ b¸t ng¸t" rîn ngîp,
cao qu¸, tr¬ träi qu¸ gi÷a mªnh mang trêi n­íc. Cuéc sèng cña KiÒu, chç ®øng cña
KiÒu nh­ bÞ t¸ch khái thÕ giíi loµi ng­êi, t¸ch khái mÆt ®Êt, kh«ng cßn chç b¸m, ch¬
v¬, l¬ löng trªn kh«ng trung, lµm b¹n víi "non xa, tr¨ng gÇn". Nµng cè ngãng nh×n ra
xa mong t×m thÊy bãng d¸ng mét con ng­êi hay chÝ Ýt lµ mét c¸i g× ®ã gÇn gòi th©n
thuéc víi con ng­êi. Nh­ng tr­íc m¾t chØ cã nh÷ng cån c¸t hoang vu, bôi ®­êng giã
cuèn mÞt mï. Mét kh«ng gian bao la, hoang v¾ng; mét c¸i lÇu cao ngÊt, ®¬n ®éc giam
h·m mét ®êi tµi s¾c, hiÕu nghÜa, thuû chung. Mét th©n phËn nhá bÐ, c« ®éc. Cßn g×
®¸ng th­¬ng, ®¸ng tiÕc h¬n ?
Th¸ng ngµy ®»ng ®½ng tr«i qua. Dßng thêi gian tuÇn hoµn khÐp kÝn: sím lµm b¹n
víi m©y trêi, tèi lµm b¹n víi ®Ìn khuya leo lÐt khiÕn cuéc ®êi KiÒu ngµy mét mßn
mái, kh«ng søc sèng vµ niÒm tin, mong manh vµ v« väng.
Kh«ng t×m thÊy niÒm an ñi n¬i c¶nh vËt, nµng trë vÒ víi chÝnh lßng m×nh. Nçi nhí
nhµ, nhí ng­êi th­¬ng dµy vß t©m can. §Çu tiªn, nµng nhí ®Õn Kim Träng - ng­êi mµ
míi ®©y th«i nµng ®· nÆng lßng thÒ hÑn :
"T­ëng ng­êi d­íi nguyÖt chÐn ®ång
Tin s­¬ng luèng nh÷ng dµy tr«ng mai chê"
Mét t×nh yªu ®Ñp ®Ï, trong s¸ng võa míi n¶y në cã sù chøng gi¸m cña ®Êt trêi :
"VÇng tr¨ng v»ng vÆc gi÷a trêi
Song song hai miÖng mét lêi ®inh ninh"
Lêi thÒ võa døt, ®­êng t­¬ng t­ ®· ®øt g¸nh. Thuý KiÒu nh­ t­ëng t­îng thÊy, ë
n¬i xa kia, ng­êi yªu còng ®ang h­íng vÒ m×nh, ngµy ®ªm ®au ®¸u chê tin nh­ng
uæng c«ng v« Ých. Nµng ®au ®ín xãt xa khi nghÜ vÒ Kim Träng, råi chît nghÜ l¹i cuéc
®êi b¬ v¬ gãc bÓ ch©n trêi cña m×nh. NhÊt lµ th©n phËn "TÊm son gét röa bao giê cho
phai" khiÕn nµng cµng khæ ®au, day døt. T×nh yªu, tÊm lßng thuû chung víi chµng
Kim sÏ kh«ng bao giê phai mê, nh­ng tÊm lßng son trong tr¾ng ®· bÞ vïi dËp, hoen è,
biÕt bao giê gét röa cho s¹ch !
Xãt xa cay ®¾ng bao nhiªu khi nghÜ ®Õn ng­êi yªu, Thuý KiÒu còng xãt th­¬ng
bÊy nhiªu khi nghÜ vÒ gia ®×nh, cha mÑ :
Xãt ng­êi tùa cöa h«m mai
Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê
S©n Lai c¸ch mÊy n¾ng m­a
Cã khi ngåi gèc tö ®· võa ng­êi «m.
Nµng xãt xa v« h¹n khi t­ëng t­îng ra c¶nh cha mÑ ®· giµ yÕu, lßng hÐo hon kh¾c
kho¶i, chiÒu chiÒu tùa cöa ngãng tr«ng. Nµng lo l¾ng kh«ng biÕt giê ®©y ai lµ ng­êi
ch¨m sãc cha mÑ lóc tr¸i giã trë trêi, nãng, l¹nh? Nµng day døt, ©n hËn nghÜ m×nh
®· phô ¬n c«ng sinh thµnh d­ìng dôc. Khi cha mÑ giµ yÕu nµng l¹i kh«ng thÓ ë bªn
®Ó phông d­ìng, ®ì ®Çn.
L­u l¹c, b¬ v¬, tr¨m cay ngh×n ®¾ng, nh­ng KiÒu vÉn nhí th­¬ng, lo l¾ng cho cha
mÑ, ng­êi yªu b»ng tÊt c¶ tÊm lßng cña mét ng­êi t×nh thuû chung, mét ng­êi con
hiÕu th¶o. TÊm lßng Êy thËt vÞ tha, nh©n hËu, ®¸ng quý, ®¸ng tr©n träng biÕt bao.
D­êng nh­ kh«ng thÓ ch×m ®¾m m·i trong nçi nhí th­¬ng, Thuý KiÒu l¹i h­íng
ra c¶nh vËt. Nh­ng c¶nh vËt còng ®­îm mét vÎ thª l­¬ng, chia l×a tan t¸c bëi nã ®­îc
nh×n qua t©m tr¹ng cña KiÒu :
Buån trong cöa bÓ chiÒu h«m
- 38 -
 ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa
Buån tr«ng ngän n­íc m­ãi sa
Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u
Buån tr«ng néi cá dÇu dÇu
Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh
Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh
Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.
Bøc tranh khung c¶nh nhuèm mµu buån tª t¸i. C¸nh buåm nhá phÝa trêi xa ®ang
®i vµo mªnh m«ng ®ªm tèi; c¸nh hoa l×a cµnh tan t¸c bÞ cuèn tr«i phiªu d¹t lµ Èn dô
vÒ cuéc ®êi KiÒu b¬ v¬ l­u l¹c bÞ x« ®Èy, dËp vïi. Mµu cá, mµu m©y, mµu trêi tiÕp nèi
nhau thµnh mét mµu xanh rîn ngîp nh­ Èn dô vÒ mét t­¬ng lai mê mÞt, x¸m xÞt cña
KiÒu. MÆt duÒnh næi sãng giã gµo thÐt xung quanh nh­ chÝnh t©m tr¹ng h·i hïng cña
KiÒu, nh­ dù b¸o cho nh÷ng tai ­¬ng s¾p ®æ Ëp xuèng ®êi KiÒu.
Nh­ vËy, bøc tranh thiªn nhiªn còng chÝnh lµ bøc tranh t©m c¶nh. Mçi c©u th¬,
mçi h×nh ¶nh lµ mét Èn dô cho t©m tr¹ng vµ cuéc ®êi KiÒu. C¶nh tõ xa ®Õn gÇn, mµu
tõ nh¹t ®Õn ®Ëm, ©m thanh tõ tÜnh ®Õn ®éng, tÊt c¶ ®Òu diÔn biÕn theo t©m tr¹ng cña
nµng, tõ buån tñi ®Õn lo ©u, khiÕp sî h·i hïng.
Qua KiÒu ë lÇu Ng­ng BÝch, NguyÔn Du ®· kh¾c ho¹ h×nh t­îng Thuý KiÒu trong
mét chÆng ®­êng "yªn tÜnh tr­íc c¬n b·o tè". NguyÔn Du ®· thÊu hiÓu s©u s¾c nçi
®au khæ, lo l¾ng cña KiÒu, thÓ hiÖn ®­îc nçi niÒm ®ã b»ng bót ph¶p t¶ c¶nh ngô t×nh
tµi hoa vµ s¸ng t¹o. NÕu kh«ng thùc sù yªu th­¬ng, ®ång c¶m víi nçi niÒm cña nh©n
vËt, NguyÔn Du h¼n kh«ng thÓ viÕt ®­îc nh÷ng c©u th¬ hay vµ xóc ®éng nh­ vËy.
Chóng ta cµng th­¬ng KiÒu bao nhiªu cµng tr©n träng NguyÔn Du bÊy nhiªu.

®Ò sè 31
Em h·y ®ãng vai M· Gi¸m Sinh kÓ l¹i viÖc mua KiÒu, cã sö dông yÕu tè miªu t¶
néi t©m.

Bµi lµm
Ta lµ M· Gi¸m Sinh, chång cña Tó Bµ. N¨m nay ta h¬n 40 tuæi. Gia ®×nh ta sèng
b»ng nghÒ kinh doanh g¸i lÇu xanh. Mô vî ta sai ta ®i lïng mua con g¸i ®Ñp vÒ ®Ó tiÕp
kh¸ch lµng ch¬i, bu«n b¸n kiÕm lêi. Ta tõng thùc hiÖn nhiÒu vô mua b¸n, nh­ng ch­a
cã vô nµo ®Ó l¹i trong ta nhiÒu Ên t­îng nh­ vô mua b¸n V­¬ng Thuý KiÒu.
§­îc mô mèi dÉn d¾t, ta t×m ®Õn nhµ Thuý KiÒu víi t­ c¸ch mét ng­êi giµu ®i hái
vî lÏ. §Ó cho bän hä tin, ta ¨n mÆc theo kiÓu mét gi¸m sinh, ®Çu tãc bãng nho¸ng,
mµy r©u nh½n nhôi, theo sau ta lµ mét lò ®Çy tí. Vµo ®Õn nhµ, kh«ng cÇn ®îi mêi mäc,
ta ngåi tãt lªn ghÕ trªn ®Ó chøng tá vÞ thÕ cña m×nh.
Tõ trong buång, mô mèi giôc Thuý KiÒu b­íc ra. Ta trè m¾t khi nh×n thÊy nµng.
LÇn ®Çu tiªn trong ®êi ta gÆp ®­îc mét c« nµng xinh ®Ñp nh­ vËy. ChØ cã ®iÒu sao c«
ta tr«ng buån qu¸. C« ta lª tõng b­íc chËm ch¹p, miÔn c­ìng, g­¬ng mÆt cã vÎ ñ ª,
hæ thÑn l¾m. Nh÷ng giät n­íc m¾t l¨n trªn m¸, trªn nÐt mÆt c©m lÆng khiÕn c« ta
tr«ng cµng ®Ñp h¬n. Mô mèi vÐn tãc, b¾t tay cho ta ng¾m nghÝa, xem xÐt. NÐt buån
trªn mÆt nµng, d¸ng vÎ ng¹i ngïng, lo sî cña nµng lµm ta rÊt yªn t©m r»ng nµng ®óng
lµ con g¸i nhµ lµnh. Tuy nhiªn, viÖc bu«n ng­êi ®Ó tiÕp kh¸ch chèn thanh l©u kh«ng
thÓ qua loa, véi v· mµ ph¶i xem xÐt kÜ l­ìng sao cho ®ång tiÒn vèn bá ra ph¶i ®¶m
b¶o sinh lêi thËt nhiÒu. Ta ®¾n ®o håi l©u ®Ó c©n s¾c c©n tµi, thËn träng ­íc l­îng, ®o

- 39 -
l­êng c¶ nhan s¾c vµ tµi hoa cña KiÒu. Ta Ðp nµng ph¶i ®¸nh ®µn, lµm th¬ thö cho ta
nghe. Ng¾m nghÝa dung nhan vµ nghe nµng ®äc th¬, ch¬i ®µn, ta rÊt kho¸i chÝ v×
®· t×m ®­îc mét mãn hµng cã gi¸ trÞ. Nh­ng nÕu ®Ó lé cho mô mèi vµ ng­êi nhµ c« ta
biÕt ®iÒu nµy sÏ kh«ng mua ®­îc gi¸ rÎ, viÖc mua b¸n sÏ kh«ng thuËn lîi. V× vËy, ta
cè k×m nÐn niÒm vui s­íng ®Ó mµ kh«ng vå vËp. Ta moi trong trÝ nhí nh÷ng lêi lÏ
thËt hoa mÜ, lÞch sù ®Ó tá ra lµ mét ng­êi giµu cã, cã häc, biÕt ¨n ch¬i ®ang ®i hái vî :
R»ng mua ngäc ®Õn Lam KiÒu
SÝnh nghi xin d¹y bao nhiªu cho t­êng.
Mô mèi ra gi¸ ngh×n vµng. Con mô nµy ghª gím thËt. Nh­ng ®õng hßng. Ta tr¶
gi¸ mét tr¨m. Con mô mèi h¹ xuèng chÝn tr¨m. Ta tr¶ mét tr¨m r­ìi, mô mèi h¹
xuèng cßn t¸m tr¨m. Ta tr¶ hai tr¨m, mô mèi h¹ xuèng cßn b¶y tr¨m... Cø nh­ thÕ
cho ®Õn khi ta tr¶ bèn tr¨m, mô mèi ®ßi n¨m tr¨m, ta nhÊt quyÕt kh«ng nghe. Ta biÕt,
gia ®×nh nhµ l·o V­¬ng ¤ng nµy ®ang gÆp vËn ®en nªn nh©n c¬ héi b¾t bÝ. Ta tr¶ bèn
tr¨m kh«ng h¬n, råi ra søc cß kÌ, cuèi cïng chóng ph¶i ®ång ý gi¸ ngoµi bèn tr¨m.
ThÕ lµ ®­îc mét mãn hêi. Ngoµi bèn tr¨m l¹ng vµng cho mét c« nµng xinh ®Ñp
quèc s¾c thiªn h­¬ng. Qu¶ lµ M· Gi¸m Sinh ta thËt tµi giái. Phen nµy chèn lÇu xanh
cña ta tha hå hèt b¹c. Mô vî ta ch¾c sÏ hµi lßng. Ha ... ha ... ha ...

®Ò sè 32
ChuyÓn thÓ thµnh v¨n xu«i tù sù cã sö dông yÕu tè ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i néi t©m
®o¹n trÝch Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n.
Bµi lµm
Tr¶i qua nhiÒu cay ®¾ng, biÕt ch¼ng tho¸t khái tay lò bu«n thÞt b¸n ng­êi, KiÒu
®µnh tiÕp kh¸ch trong nçi v« väng. §óng lóc ®ã, Tõ H¶i xuÊt hiÖn. Ng­êi anh hïng ®éi
trêi ®¹p ®Êt Êy kh«ng nh÷ng cøu KiÒu tho¸t khái lÇu xanh mµ cßn gióp nµng ®Òn ¬n b¸o
o¸n.
Gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt, d­íi rõng g­¬m gi¸o uy nghi, KiÒu ngåi trªn ghÕ quan
toµ, tù m×nh ph©n xö. §Çu tiªn, nµng cho mêi Thóc Sinh. Chµng Thóc nhu nh­îc ®¸ng
th­¬ng kh«ng râ m×nh cã c«ng hay téi, sî h·i run rÈy b­íc ra. GÆp l¹i ng­êi ®· tõng cøu
vít, th­¬ng yªu m×nh trong mét hoµn c¶nh kh¸c h¼n, nhÊt lµ tr«ng thÊy ®iÖu bé run sî
cña chµng, lßng KiÒu d©ng lªn mét nçi xóc ®éng lÉn c¶m th­¬ng. Nµng nhÑ nhµng nãi :
- Chµng cßn nhí thiÕp kh«ng? ThiÕp may m¾n ®· tõng ®­îc chµng cøu gióp ë L©m
Tri. Tuy chØ ®­îc lµm vî chµng trong mét n¨m ng¾n ngñi, nh­ng thiÕp ®· ®­îc chµng
th­¬ng yªu, che chë. T×nh nghi· ®ã nÆng tùa ngh×n non. Ch¼ng may, lßng ng­êi th©m
hiÓm, vî chµng quû qu¸i tinh ma ®· dïng m­u ®¸nh ghen tµn nhÉn khiÕn hai ta c¸ch biÖt
chia l×a ®«i ng¶. §a t¹ t×nh chµng, ©n t×nh ®ã, thiÕp kh¾c ghi nhí m·i. H«m nay gäi lµ cã
chót lÔ män, gÊm tr¨m cuèn, b¹c ngh×n c©n ban tÆng chµng tá chót lßng biÕt ¬n, mong
chµng vui lßng nhËn cho.
Chµng Thóc võa run sî, võa mõng, võa c¶m ®éng øa n­íc m¾t, nghÑn ngµo kh«ng
nãi nªn lêi. Thuý KiÒu nãi tiÕp :
- Vî chµng vµ thiÕp phen nµy gÆp nhau, ®Ó råi xem ai th¾ng ai. ChÞ ta ®· dïng quû
kÕ ®Ó lµm téi lµm t×nh thiÕp, b©y giê thiÕp còng sÏ cho chÞ ta nÕm tr¶i nh÷ng ®¾ng cay,
®au ®ín nh­ thiÕp ®· tõng bÞ hµnh h¹.
Thóc Sinh cßn ch­a hÕt run, Thuý KiÒu ®· sai qu©n dÉn Ho¹n Th­ ra tr­íc s©n ®×nh.
Võa tho¸ng thÊy Ho¹n Th­, nµng chµo mØa mai :

- 40 -
 - Xin chµo tiÓu th­. H«m nay tiÓu th­ còng cã mÆt ë ®©y sao ? §Ó råi xem tiÓu th­
cßn giái ®Õn møc nµo ? §µn bµ nh­ tiÓu th­ x­a nay thËt hiÕm. Nh÷ng kÎ cay nghiÖt,
®éc ¸c cuèi cïng ®Òu ph¶i g¸nh chÞu sù trõng ph¹t nÆng nÒ cña sè phËn.
Ho¹n Th­ ho¶ng sî, hån siªu ph¸ch l¹c, cói r¹p ng­êi d­íi tr­íng:
- L¹y phu nh©n, xin phu nh©n tha téi !
Sau phót ho¶ng sî, vèn cã b¶n lÜnh vµ kh«n ngoan gi¶o ho¹t, Ho¹n Th­ dÇn dÇn lÊy
l¹i ®­îc b×nh tÜnh vµ liÖu lêi kªu van gì téi :
- Xin phu nh©n rñ lßng th­¬ng. Ghen tu«ng ©u còng lµ thãi th­êng t×nh cña n÷ nhi.
D©n gian cã c©u : "ít nµo lµ ít ch¼ng cay / G¸i nµo lµ g¸i ch¼ng hay ghen chång".
T«i còng chØ lµ ®µn bµ. Xin phu nh©n nghÜ l¹i cho, x­a phu nh©n xin ra g¸c Quan ¢m
viÕt kinh t«i còng ®ång ý. Råi khi phu nh©n bá ®i, t«i còng kh«ng cho ng­êi ®uæi theo
gi÷ l¹i. Trong th©m t©m, t«i hÕt søc mÕn ®øc, träng tµi phu nh©n, nh­ng chång chung
th× ch­a dÔ ai nh­êng cho ai. Mét ng­ßi réng l­îng, th«ng minh vµ tõng tr¶i nh­ phu
nh©n, ch¾c phu nh©n còng thÊm thÝa, thÊu hiÓu nçi ®au khæ cña mét ng­êi ®µn bµ bÞ
chång phô b¹c nh­ t«i. Nh­ng dï sao t«i còng ®· trãt g©y cho phu nh©n nhiÒu ®au
khæ, ch«ng gai. Téi t«i ®¸ng bÞ trõng trÞ nghiªm kh¾c. T«i rÊt ©n hËn. B©y giê chØ cßn
tr«ng chê vµo tÊm lßng khoan dung, ®é l­îng réng lín nh­ trêi biÓn cña phu nh©n mµ
th«i.
Nghe Ho¹n Th­ nãi ®Õn ®©y, Thuý KiÒu cµng ng¹c nhiªn v× tµi ¨n nãi kh«n
ngoan rÊt mùc, lËp luËn chÆt chÏ, s¾c bÐn cña Ho¹n Th­. Thùc ra, chÞ ta nãi mäi ®iÒu
®Òu cã lÝ. Nh÷ng ®iÒu ®ã nµng còng ®· tr¶i qua. Nµng nghÜ: "Qu¶ thËt, chång chung ai
dÔ ai nh­êng cho ai ? Khi chia tay tiÔn Thóc Sinh vÒ víi Ho¹n Th­, m×nh ®· rÊt ®au
khæ ®ã th«i ! Vµ suy cho cïng, chÞ ta ®· kh«ng ®uæi theo m×nh lóc ch¹y trèn, chøng
tá chÞ ta còng cßn mét chót l­¬ng t©m. Tha cho chÞ ta ­ ? Tha th× may m¾n cho chÞ ta
qu¸. Nh­ng trÞ téi th× ho¸ ra m×nh lµ ng­êi nhá nhen chÊp nhÆt lçi ®µn bµ trong khi
m×nh còng lµ mét ng­êi ®µn bµ ? Th«i, chÞ ta ®· biÕt téi th× còng nªn réng lßng tha
thø vËy".
NghÜ vËy, Thuý KiÒu truyÒn qu©n tha cho Ho¹n Th­. ThÕ lµ Ho¹n Th­ ®­îc tha
ngay. Lóc ®Çu cã ng­êi chª Thuý KiÒu nhÑ d¹ qu¸, nh­ng cµng vÒ sau, ng­êi ta cµng
nÓ phôc bëi tÊm lßng nh©n hËu, vÞ tha vµ cao th­îng cña nµng.

®Ò sè 33
C¶m nghÜ cña em vÒ nh©n vËt Ho¹n Th­ trong ®o¹n trÝch Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o
o¸n.
Bµi lµm
Thuý KiÒu b¸o ©n b¸o o¸n lµ mét trong nh÷ng ®o¹n trÝch ®Æc s¾c cña TruyÖn KiÒu.
ë ®©y, NguyÔn Du kh«ng chØ dùng lªn mét c¸ch sinh ®éng, s¾c nÐt cuéc tr¶ ¬n b¸o o¸n
cña Thuý KiÒu mµ thªm mét lÇn n÷a, tµi n¨ng kh¾c ho¹ nh©n vËt, nghÖ thuËt miªu t¶ t©m
lÝ bËc thÇy cña §¹i thi hµo d©n téc l¹i lµm ng­êi ®äc ng­ìng mé. Trong ®o¹n trÝch, bªn
c¹nh mét nµng KiÒu th«ng minh, nh©n hËu, mét Thóc Sinh nhu nh­îc vµ nhiÒu nh©n vËt
kh¸c, ta thÊy næi bËt lªn mét Ho¹n Th­ s¾c s¶o, kh«n ngoan, gi¶o ho¹t.
Sau khi tr¶ ¬n, hËu t¹ nh÷ng ng­êi ®· cøu gióp m×nh, Thuý KiÒu thùc hiÖn viÖc b¸o
o¸n, trõng trÞ nh÷ng kÎ xÊu, kÎ ¸c ®· g©y bao sãng giã, ®ín ®au cho ®êi nµng. Thanh
g­¬m v« t­ võa nhÑ nhµng cho mêi ®Õn Thóc Lang nay ®· ë trong t­ thÕ quyÕt liÖt, s½n
sµng trÞ téi tiÓu th­ con g¸i quan L¹i Bé th­îng th­. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, Ho¹n Th­
lµ ng­êi ®Çu tiªn bÞ Thuý KiÒu l«i ra xÐt xö. Trong truyÖn, nh÷ng kÎ lõa dèi, ®o¹ ®µy

- 41 -
Thuý KiÒu rÊt nhiÒu nh­ng cã lÏ lóc nµy, Ho¹n Th­ lµ kÎ g©y ra vÕt th­¬ng míi nhÊt
trong lßng KiÒu. Ho¹n Th­ kh«ng chØ ®¸nh ®Ëp, hµnh h¹ thÓ x¸c KiÒu mµ th©m hiÓm
h¬n, Ho¹n Th­ cßn ®o¹ ®µy KiÒu c¬ cùc vÒ tinh thÇn, nªn KiÒu míi ®au ®ín cay ®¾ng
nh­ vËy. C¸i c¶nh : Cïng trong mét tiÕng t¬ ®ång - Ng­êi ngoµi c­êi nô ng­êi trong
khãc thÇm KiÒu kh«ng bao giê quªn.
ThÕ lµ Ho¹n Th­ bÞ ®iÖu ra víi t­ c¸ch téi nh©n trong t×nh c¶nh trí trªu. Thuý KiÒu
- con ë, vî lÏ cña chång, ng­êi tõng bÞ "lµm cho ®au ®ín ª chÒ" nay ®· trë thµnh phu
nh©n, mét vÞ quan toµ. Cßn Ho¹n Th­ tõ ®Þa vÞ vî c¶, chóa nhµ trë thµnh bÞ c¸o, kÎ bÞ xÐt
xö, ph¶i khÊu ®Çu d­íi tr­íng. Cïng víi t×nh thÕ bÊt lîi ®ã lµ nh÷ng lêi mØa mai, ®ay
nghiÕn cña Thuý KiÒu b¸o tr­íc tÝnh chÊt quyÕt liÖt cña cuéc b¸o o¸n ®Çu tiªn nµy.
Trong t×nh thÕ "D­íi cê g­¬m tuèt n¾p ra" ®Çy tÝnh ®e do¹, Ho¹n Th­ lµ "chÝnh danh
thñ ph¹m" kh«ng khái "hån siªu ph¸ch l¹c". Tuy nhiªn, vèn kh«n ngoan, gi¶o ho¹t, sau
phót sî h·i, Ho¹n Th­ ®· nhanh trÝ suy tÝnh, "liÖu ®iÒu kªu ca" tho¸t téi. Khi Ho¹n Th­
b¾t ®Çu cÊt tiÕng, ng­êi ®äc cã c¶m t­ëng mô kh«ng ph¶i lµ mét bÞ c¸o mµ lµ mét luËt
s­ tµi giái ®ang tù bµo ch÷a cho m×nh :
R»ng : "T«i chót phËn ®µn bµ
Ghen tu«ng th× còng ng­êi ta th­êng t×nh
Ho¹n Th­ ®· khÐo lÐo biÖn dÉn nÐt t©m lÝ cã tÝnh phæ biÕn ë n÷ giíi ®Ó gì téi. Ghen
tu«ng lµ thãi th­êng t×nh cña ®µn bµ. §iÒu nµy thËt dÔ thõa nhËn. Mét ng­êi th«ng minh,
l¹i tõng ph¶i chÞu c¶nh chång chung nh­ Thuý KiÒu cµng kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn.
D©n gian ®· ®óc kÕt: “ít nµo lµ ít ch¼ng cay / G¸i nµo lµ g¸i ch¼ng hay ghen chång".
Thãi ghen tu«ng cña Ho¹n Th­, bëi vËy ®©u cã g× ghª gím mµ chØ lµ thãi th­êng cña
phô n÷, kÓ c¶ Thuý KiÒu. Víi lÝ lÏ nµy, Ho¹n Th­ ®· phÇn nµo xo¸ bá ®­îc sù ®èi
nghÞch gi÷a KiÒu vµ Ho¹n Th­, ®­a KiÒu tõ mét vÞ quan toµ trë thµnh mét ng­êi cïng
c¶nh "phËn ®µn bµ" víi bÞ c¸o. NÕu tr­íc khi Ho¹n Th­ nãi, thÕ m¹nh ®ang nghiªng h¼n
vÒ phÝa KiÒu th× chØ víi lÝ lÏ nµy, Ho¹n Th­ t¹o ®­îc mét thÕ trËn míi. Sù kh«n ngoan,
tØnh t¸o cña Ho¹n Th­ lµ ë chç ®­a "ghen tu«ng ®µn bµ" lªn thµnh nguyªn nh©n chÝnh,
cã tÝnh tÝnh chÝnh ®¸ng trong mèi quan hÖ tay ba gi÷a Thuý KiÒu - Thóc Sinh - Ho¹n
Th­.
Sau khi ®· kÐo Thuý KiÒu cïng chÞu trËn, Ho¹n Th­ tiÕp tôc gì téi b»ng c¸ch kÓ
c«ng :
NghÜ cho khi g¸c viÕt kinh
Víi khi khái cöa døt t×nh ch¼ng theo.
Qu¶ thËt, tuy môc ®Ých lµ ®Ó gi÷ cho gia ®×nh ªm Êm, g×n gi÷ tiÕng th¬m cho c¸ nh©n
m×nh, nh­ng dï sao, Ho¹n Th­ còng ®· më ®­êng tho¸t cho KiÒu. Mô ta ®· cho KiÒu ra
viÕt kinh ë g¸c Quan ¢m, kh«ng ch¹y theo b¾t gi÷ khi nµng bá trèn. §iÒu ®ã chøng tá
Ho¹n Th­ còng biÕt ng­êi biÕt cña vµ ch­a ®Õn nçi t¸ng tËn l­¬ng t©m. §iÒu nµy KiÒu
còng kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn, kh«ng thÓ kh«ng biÕt.
Võa kÓ c«ng, Ho¹n Th­ võa tranh thñ t×nh c¶m cña Thuý KiÒu :
Lßng riªng, riªng nh÷ng kÝnh yªu ,
Chång chung ch­a dÔ ai chiÒu cho ai!
L¹i mét lÝ lÏ s¾c bÐn. LÇn nµy, Ho¹n Th­ mét lÇn n÷a võa biÖn hé b»ng quy luËt t©m
lÝ phæ biÕn (chång chung kh«ng dÔ ai chiÒu cho ai, kÓ c¶ Thuý KiÒu) võa tranh thñ thæ
lé t×nh c¶m ®èi víi KiÒu. Qu¶ thËt, trong nh÷ng kÎ hµnh h¹ Thuý KiÒu, h×nh nh­ Ho¹n
Th­ lµ ng­êi duy nhÊt mÕn phôc tµi, t×nh cña nµng :
TiÓu th­ xem còng th­¬ng tµi

- 42 -
 Khu«n uy d­êng còng bít vµi bèn ph©n
ChÝ Ýt, Ho¹n Th­ ®· cã 3 lÇn thõa nhËn tµi n¨ng Thuý KiÒu. Th©m t©m th× kÝnh yªu,
nh­ng chång chung th× khã nh­êng. Víi kinh nghiÖm cña KiÒu, ®iÒu nµy l¹i còng rÊt dÔ
thõa nhËn.
Sau khi viÖn dÉn tÊt c¶ nh÷ng lÝ lÏ s¾c bÐn, võa kÓ c«ng, võa nhËn téi nh­ng lµ téi
theo lÏ th­êng, ai ai còng cã thÓ m¾c ph¶i kÓ c¶ Thuý KiÒu, cuèi cïng, Ho¹n Th­ nhËn
lçi vÒ m×nh, chØ cßn biÕt tr«ng chê vµo tÊm lßng khoan dung, ®é l­îng cña KiÒu :
Trãt lßng g©y viÖc ch«ng gai
Cßn nhê l­îng kÓ th­¬ng bµi nµo ch¨ng!"
Nh­ vËy, trong lËp luËn cña Ho¹n Th­ cã tiÕn cã tho¸i, cã t×nh cã lý ®ñ c¶. C¸i lÝ
cuèi cïng n»m ë chç : Dï viÖc lµm "cña t«i" cã chÝnh ®¸ng ®i ch¨ng n÷a th× còng
®· "trãt" g©y ra bao ®au ®ín cho phu nh©n. Bëi vËy, nhËn lçi xong, Ho¹n Th­ kh¬i gîi
lßng tõ bi, ®¹i l­îng réng lín nh­ biÓn c¶ cña Thuý KiÒu : "Cßn nhê l­îng bÓ th­¬ng
bµi nµo ch¨ng". §Õn ®©y, Ho¹n th­ ®· ®¸nh vµo c¶ t×nh c¶m vµ sÜ diÖn cña Thuý KiÒu :
Dï nãi g× ®i ch¨ng n÷a, con ®­êng tho¸t duy nhÊt "cña t«i" còng lµ tÊm lßng trung hËu
cña phu nh©n.
Nh­ vËy, tõ mét bÞ c¸o hån siªu ph¸ch l¹c, Ho¹n Th­ ®· dÇn lÊy ®­îc b×nh tÜnh, tù
biÖn hé cho m×nh b»ng mét lo¹t nh÷ng lÜ lÏ s¾c bÐn, nh÷ng dÉn chøng sinh ®éng, dÇn
dÇn lµm chñ hoµn c¶nh, thay ®æi thÕ trËn. ChØ trong t¸m c©u th¬, Ho¹n Th­ ®· rµo tr­íc
®ãn sau, t×nh riªng lÝ chung, téi m×nh l­îng ng­êi ... ®Çy ®ñ, hîp lÝ, ®Õn nçi KiÒu còng
ph¶i tÊm t¾c khen ngîi :
Khen cho thËt ®· nªn r»ng
Kh«n ngoan rÊt mùc nãi n¨ng ph¶i lêi.
§óng nh­ ngay tõ ®Çu, NguyÔn Du ®· giíi thiÖu Ho¹n Th­:
ë ¨n th× nÕt còng hay
Nãi ®iÒu rµng buéc th× tay còng giµ.
Con ng­êi Êy trong t×nh thÕ c¨ng th¼ng, hiÓm nguy ®· b×nh tÜnh, kh«n khÐo dïng lêi
lÏ ®Ó tù cøu m×nh khái sù trõng trÞ cña l­ìi g­¬m c«ng lÝ. B»ng chøng lµ, lóc ®Çu, KiÒu
tá vÎ c­¬ng quyÕt trõng trÞ Ho¹n Th­, r»ng "m­u s©u còng tr¶ nghÜa s©u cho võa".
Nh­ng cuèi cïng, KiÒu ®· ®i ®Õn quyÕt ®Þnh "TruyÒn qu©n lÖnh xuèng tr­íng tiÒn tha
ngay''. TÊt nhiªn, Ho¹n Th­ tho¸t téi lµ nhê tÊm lßng nh©n hËu, c¸ch c­ xö cao th­îng
cña Thuý KiÒu. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®ã mét phÇn cßn nhê ë sù tù cøu m×nh cña mét con
ng­êi s¾c s¶o, kh«n ngoan, chñ ®éng trong mäi t×nh thÕ.
Kh«ng cÇn miªu t¶ dµi dßng, chØ th«ng qua 8 c©u th¬, th«ng qua ng«n ng÷ ®èi tho¹i,
NguyÔn Du ®· kh¾c ho¹ næi bËt tÝnh c¸ch, c¸ tÝnh cña nh©n vËt. §äc ®o¹n th¬, ng­êi ®äc
nhí m·i mét Ho¹n Th­ kh«n ngoan mµ s©u s¾c, cøng cái mµ gi¶o ho¹t ; ®¸ng ghÐt mµ
còng thËt ®¸ng phôc. §óng nh­ nhËn xÐt cña GS.§Æng Thanh Lª, "víi mµn tr¶ ¬n b¸o
o¸n, Ho¹n Th­ ®· xuÊt hiÖn lÇn cuèi cïng trong truyÖn vµ tÝnh c¸ch ®­îc hoµn chØnh
mét c¸ch tuyÖt diÖu d­íi ngßi bót tµi t×nh cña thi hµo hä NguyÔn".

®Ò sè 34
T©m tr¹ng cña Thuý KiÒu trong buæi b¸o ©n b¸o o¸n.

Bµi lµm

- 43 -
 NguyÔn Du lµ mét nghÖ sÜ tµi hoa bËc thÇy. Tµi n¨ng cña NguyÔn Du kh«ng chØ thÓ
hiÖn ë nghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh, ®èi tho¹i, ®éc tho¹i... Quan träng h¬n, c¸i tµi cña
NguyÔn Du béc lé râ ë ®«i m¾t nh×n thÊu ®¸o, tinh tÕ mäi chuyÓn biÕn tinh vi nhÊt trong
t©m hån mçi nh©n vËt cña «ng. ThÕ giíi néi t©m cña KiÒu, cã thÓ nãi, lµ n¬i tËp trung tÊt
c¶ tinh lùc cña ngßi bót NguyÔn Du. Trong buæi b¸o ©n b¸o o¸n, Thuý KiÒu ®· tr¶i qua
nh÷ng t©m tr¹ng phøc t¹p. DiÔn biÕn Êy ®· ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch thÇn t×nh qua ngßi
bót vµ c¸i nh×n yªu th­¬ng, tr©n träng cña NguyÔn Du.
Cuéc ®êi KiÒu ®­îc ®an nèi bëi mét chuçi dµi nh÷ng bi kÞch, ho¹n n¹n. Tuy nhiªn,
trªn dÆm tr­êng ®Çy ®au khæ, ®«i khi Thuý KiÒu còng gÆp ®­îc mét vµi bÕn ®ç b×nh yªn
víi nh÷ng kho¶nh kh¾c b×nh yªn. Tõ H¶i lµ mét trong nh÷ng bÕn ®ç b×nh yªn hiÕm hoi,
ng¾n ngñi nh­ vËy. Tõ H¶i ®· gióp KiÒu xoa dÞu nçi ®au bÊy l©u chÊt chøa trong lßng.
Tù m×nh cÇm c¸n c«ng c«ng lÝ ®Ó tr¶ ¬n, b¸o o¸n, ®ã lµ mét giÊc m¬ mµ chØ cã Tõ H¶i
míi gióp KiÒu biÕn nã thµnh hiÖn thùc.
Gi÷a thanh thiªn b¹ch nhËt, d­íi rõng g­¬m gi¸o uy nghi, KiÒu ®­îc lµm quan toµ
®Ó b¸o ¬n tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®· che chë, cøu gióp m×nh trªn chÆng ®êi l­u l¹c ; trõng trÞ
nh÷ng kÎ ¸c ®· lõa g¹t, x« ®Èy, vïi dËp nµng xuèng vòng bïn lÇy nh¬ nhíp. Mét kh«ng
khÝ ®Çy t©m tr¹ng, kÎ c­êi, ng­êi khãc...
Tr­íc tiªn, KiÒu ®Òn ¬n vµ ng­êi ®­îc mêi ®Õn ®Çu tiªn kh«ng ai kh¸c ngoµi Thóc
Sinh :
Cho g­¬m mêi ®Õn Thóc Lang
MÆt nh­ chµm ®æ, m×nh d­êng dÏ run.
Víi tÝnh c¸ch nhu nh­îc ®¸ng th­¬ng, chµng Thóc kh«ng râ m×nh cã c«ng hay cã
téi nªn nçi sî h·i thÓ hiÖn râ trªn nÐt mÆt vµ cö chØ. GÆp l¹i ng­êi x­a trong trong hoµn
c¶nh ®· kh¸c h¼n, nhÊt lµ tr«ng thÊy ®iÖu bé Thóc Sinh, lßng KiÒu d©ng lªn mét nçi xóc
®éng lÉn c¶m th­¬ng. Nµng nh¾c l¹i qu¸ khø, nh÷ng ngµy th¸ng h¹nh phóc ªm ®Òm
ng¾n ngñi cña hai ng­êi :
Nµng r»ng: NghÜa nÆng ngh×n non
L©m Tri ng­êi cò, chµng cßn nhí kh«ng?
Nµng tr©n träng cuéc sèng ®· qua, kh¼ng ®Þnh t×nh x­a nghÜa cò nÆng tùa ngh×n
ngän nói cao. Nµng x­ng h« víi chµng b»ng nh÷ng lêi võa trang träng, võa gÇn gòi, th©n
mËt. Nµng göi g¾m vµo ®ã lßng biÕt ¬n ch©n thµnh, s©u s¾c ®èi víi ng­êi ®· cøu nµng ra
khái lÇu xanh, ®· cho nµng h­ëng nh÷ng th¸ng ngµy Êm cóng d­íi m¸i Êm mét gia ®×nh.
V× g¾n bã víi Thóc Sinh mµ KiÒu ph¶i chÞu phËn lµm lÏ ®au ®ín, mét kÎ t«i ®ßi c¬
cùc, nhôc nh·. Nh­ng KiÒu ®· thÊu hiÓu cho hoµn c¶nh cña Thóc Sinh bëi nµng biÕt thñ
ph¹m g©y ra ®au khæ cho nµng kh«ng ph¶i lµ chµng :
S©m Th­¬ng ch¼ng vÑn ch÷ tßng
T¹i ai, h¸ d¸m phô lßng cè nh©n.
KiÒu sai ban th­ëng "gÊm tr¨m cuèn, b¹c ngh×n c©n" nh­ng trong lßng vÉn nghÜ bao
nhiªu gÊm vãc lôa lµ còng kh«ng xøng víi nghÜa nÆng t×nh th©m vµ ch­a thÓ tr¶ hÕt ©n
nghÜa mµ chµng Thóc ®· giµnh cho nµng buæi ®o¹n tr­êng Ðo le ®au khæ.
NÕu Thóc Sinh ®· réng lßng th­¬ng KiÒu bao nhiªu th× Ho¹n Th­, vî chµng l¹i lµm
KiÒu ®au khæ bÊy nhiªu. Bëi vËy, cïng víi lßng biÕt ¬n Thóc Sinh, trong KiÒu vÉn cßn
nguyªn nçi c¨m ghÐt kÎ ®· g©y ra nçi ®au ®ín cho m×nh. Nµng mØa mai, ch× chiÕt :
Vî chµng quû qu¸i tinh ma
Phen nµy kÎ c¾p bµ giµ gÆp nhau
KiÕn bß miÖng chÐn ch­a l©u
- 44 -
 M­u s©u còng tr¶ nghÜa s©u cho võa.
Ho¹n Th­ kh«ng chØ g©y nh÷ng vÕt th­¬ng ®au ®ín trªn thÓ x¸c KiÒu, th©m hiÓm
h¬n, Ho¹n Th­ cßn ®äa ®µy nµng c¬ cùc vÒ mÆt tinh thÇn. Kh¸c víi t×nh c¶m vµ nh÷ng
lêi tr©n träng giµnh cho Thóc Sinh, khi nãi vÒ Ho¹n Th­, KiÒu dïng ng«n ng÷ b×nh dÞ,
n«m na: quû qu¸i tinh ma, kÎ c¾p bµ giµ, kiÕn bß miÖng chÐn... vµ sù quyÕt t©m "m­u
s©u còng tr¶ nghÜa s©u cho võa". Cã thÓ thÊy, nçi ®au kia ®· lu«n th­êng trùc trong lßng
nµng vµ giê ®© ®ang bïng lªn thµnh ngän löa. Bëi vËy, sau khi tr¶ ¬n, hËu t¹ nh÷ng
ng­êi ®· cøu gióp m×nh, Thuý KiÒu thùc hiÖn viÖc b¸o o¸n. Ng­êi ®Çu tiªn bÞ Thuý
KiÒu l«i ra xÐt xö chÝnh lµ Ho¹n Th­, vî c¶ Thóc Sinh :
Tho¾t tr«ng nµng ®· chµo th­a
TiÓu th­ còng cã b©y giê ë ®©y
§µn bµ dÔ cã mÊy tay
§êi x­a mÊy mÆt, ®êi nµy mÊy gan
DÔ dµng lµ thãi hång nhan
Cµng cay nghiÖt l¾m cµng oan tr¸i nhiÒu.
Nçi ®au chÊt chøa bÊy l©u nay ®ang trµo ra theo mçi c©u nãi mµ mçi c©u ch÷ lµ mét
lêi mØa mai. Nµng khen Ho¹n Th­ tµi giái nh­ng thùc ra lµ ®ang ®ay nghiÕn vµ khÐp c«
ta vµo téi : Mét tiÓu th­ dßng dâi mµ nham hiÓm, ®éc ¸c, “BÒ ngoµi th¬n thít nãi c­êi /
BÒ trong nham hiÓm giÕt ng­êi kh«ng dao". Mét tay lËp m­u vµ chØ huy mµn ®¸nh ghen
tµn nhÉn, nh÷ng t­ëng c« ta sÏ sèng sung s­ímg, m·n nguyÖn. Nµo ngê, con g¸i L¹i Bé
th­îng th­ giê nµy l¹i còng cã mÆt ë ®©y? ThËt lµ mét nçi nhôc cho danh gia hä Ho¹n.
Thuý KiÒu tuyªn bè :“Cµng cay nghiÖt l¾m cµng oan tr¸i nhiÒu”. §au ®ín, tøc giËn, o¸n
ghÐt vµ ®Çy quyÕt t©m nh­ vËy, nh­ng khi nghe Ho¹n Th­ bµo ch÷a :
R»ng : "T«i chót phËn ®µn bµ
Ghen tu«ng th× còng ng­êi ta th­êng t×nh
NghÜ cho khi g¸c viÕt kinh
Víi khi khái cöa døt t×nh ch¼ng theo
Lßng riªng, riªng nh÷ng kÝnh yªu ,
Chång chung ch­a dÔ ai chiÒu cho ai!
Trãt lßng g©y viÖc ch«ng gai
Cßn nhê l­îng kÓ th­¬ng bµi nµo ch¨ng!"
th× Thuý KiÒu l¹i tha ngay. Theo hµnh vi ph¹m téi, ®iÒu nµy thËt khã chÊp nhËn.
Nh­ng theo t©m lÝ, tÝnh c¸ch KiÒu, hµnh ®éng nµy l¹i rÊt hîp lÝ. KiÒu vèn lµ mét con
ng­êi cã b¶n tÝnh nh©n hËu, ®é l­îng, d¸m hi sinh c¶ cuéc ®êi m×nh v× nh÷ng ng­êi th©n
yªu nhÊt. KiÒu còng lµ mét con ng­êi thÊu t×nh, ®¹t lÝ, th«ng minh s¸ng suèt. Nµng
®· b»ng tÊm lßng ®é l­îng cña mét ng­êi tõng tr¶i qua nhiÒu ®au khæ ®Ó chia sÎ, ®ång
c¶m s©u s¾c víi nçi niÒm cña kÎ kh«n ngoan gi¶o ho¹t kia.
H¬n n÷a, “®· lßng tri qu¸ th× nªn”. KÎ cã nhÉn t©m ®éc ¸c ®Õn mÊy, nh­ng mét khi
®· biÕt nh×n l¹i, biÕt nhËn lçi, hèi lçi th× còng ®¸ng ®­îc tha thø, ®¸nh kÎ ch¹y ®i kh«ng
ai ®¸nh ng­êi ch¹y l¹i”. §©y lµ mét quan niÖm sèng vÞ tha nh©n hËu cña «ng cha ta. H¬n
ai hÕt, lµ mét ng­êi lu«n sèng b»ng t×nh th­¬ng, KiÒu cµng hiÓu s©u s¾c ®iÒu nµy.
©n ®Òn, o¸n b¸o ph©n minh. Buæi b¸o ©n b¸o o¸n ®· xua hÕt nh÷ng ®¸m m©y u ¸m
vÈn ®ôc suèt mét qu·ng ®êi dµi cña KiÒu. Nµng ®· lÊy tÊm lßng tr©n träng, ch©n thµnh
®Ó b¸o ©n Thóc Sinh råi l¹i lÊy lßng vÞ tha, nh©n hËu mµ “b¸o o¸n” Ho¹n Th­. LÊy ©n
b¸o o¸n, hµnh ®éng ®ã, tÊm lßng ®ã cña nµng khiÕn ta kh©m phôc vµ yªu th­¬ng nµng
biÕt bao.

- 45 -
 ®Ò sè 35
Em h·y chuyÓn thÓ v¨n b¶n Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguþÖt Nga b»ng th¬ thµnh v¨n
b¶n tù sù, cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ ®èi tho¹i.

Bµi lµm

¸nh mÆt trêi ®· lªn cao tù lóc nµo, ng­êi ®i ®­êng thÊp tho¸ng sau rÆng tre xa xa.
BÇu trêi trong v¾t, nh÷ng ®¸m m©y tr«i nhÌ nhÑ. Tõng ®µn cß tr¾ng nhÑ nhµng h¹ c¸nh
xuèng c¸nh ®ång lóa ®ang th× con g¸i. Hai bªn bê s«ng, rÆng liÔu rò bãng th­ít tha.
ThÇy trß Lôc V©n Tiªn võa ®i võa ng¾m c¶nh. Bçng tõ xa chµng nh×n thÊy mét to¸n
hung ®å ®ang v©y quanh mét cç xe song m·. V©n Tiªn r¶o b­íc bÎ mét cµnh c©y bªn
®­êng ch¹y tíi vµ qu¸t lín :
- Lò c«n ®å kia, h·y dõng tay ! Gi÷a ban ngµy ban mÆt sao d¸m chÆn ®­êng c­íp
bãc d©n lµnh ?
Bän c­íp nghe tiÕng qu¸t quay ra. Tªn cÇm ®Çu tªn lµ Phong Lai lín tiÕng n¹t né :
- Th»ng nµo d¸m qu¸t th¸o vËy ? Kh«n hån th× cuèn xÐo khái ®©y ngay.
Nãi råi, h¾n trõng m¾t sai bän ®µn em v©y ®¸nh V©n Tiªn. V©n Tiªn t¶ xung h÷u ®ét,
trong chèc l¸t ®· ph¸ tan vßng v©y. Bän c­íp bá ch¹y t¸n lo¹n. T­íng c­íp Phong Lai
trë tay kh«ng kÞp bÞ V©n Tiªn ph¹t cho mét gËy.
Bän c­íp ®· ®i råi, kh«ng gian yªn tÜnh. V©n Tiªn nghe tiÕng mét ng­êi con g¸i
khãc trong xe. Chµng ®Õn gÇn vµ hái :
- Ai than khãc trong xe vËy ?
- §a t¹ ¬n c«ng tö cøu m¹ng. C«, con chóng t«i lµ ng­êi l­¬ng thiÖn, gÆp kÎ hung
®å, may ®­îc c«ng tö ra tay cøu gióp.
V©n Tiªn ®éng lßng th­¬ng c¶m. Chµng nãi :
- Ta ®· trõ bän l©u la råi, giê th× kh«ng cßn sî g× n÷a. Nh­ng khoan, nµng ®õng ra,
nµng lµ phËn g¸i cø ngåi trong ®ã kh«ng ph¶i ra lµm g×. Ch¼ng hay tªn nµng lµ g×, nµng
lµ con g¸i nhµ ai, th©n g¸i liÔu yÕu ®µo t¬ l¹i ®i ®©u dÆm tr­êng v¾ng vÎ thÕ nµy ? Hai
nµng ai lµ thÇy, ai lµ tí ?
Trong xe cã tiÕng thæn thøc ®¸p lêi :
- Th­a c«ng tö, thiÕp tªn KiÒu NguyÖt Nga, cßn ®©y lµ ®Çy tí tªn lµ Kim Liªn. Quª
thiÕp ë tËn T©y Xuyªn, cha thiÕp lµm tri phñ ë Hµ Khª. Cha cho gäi thiÕp qua ®ã ®Ó yªn
bÒ gia thÊt. Lµm phËn con ®©u d¸m tr¸i lêi cha mÑ. Ch¼ng may gi÷a ®­êng th×nh l×nh
gÆp n¹n, may ®­îc c«ng tö gi¶i nguy, nÕu kh«ng trinh tiÕt, phÈm gi¸ g×n gi÷ mét ®êi
còng ®· bá ®i råi.
NguyÖt Nga vÐn mµn, nh×n Lôc V©n Tiªn, söa so¹n kh¨n ¸o vµ nãi :
- Mêi c«ng tö h·y ngåi t¹m tr­íc xe ®Ó cho tiÖn thiÕp ®­îc l¹y t¹ tá lßng biÕt ¬n
ng­êi cøu n¹n. ThiÕp ch¼ng biÕt lµm thÕ nµo cho ph¶i. Gi÷a ®­êng, thiÕp ch¼ng cã b¹c
vµng, gÊm vãc. May sao, ®©y c¸ch Hµ Khª còng kh«ng xa l¾m, xin chµng h·y theo thiÕp
vÒ qua ®ã ®Ó cho thiÕp ®­îc dÞp tr¶ ¬n chµng.
Lôc V©n Tiªn c­êi nãi :
- Nµng chí bËn t©m viÖc ®ã. Ta lµm ¬n ®©u ph¶i ®Ó tr«ng chê ng­êi tr¶ ¬n. Lµ ®Êng
nam nhi, thÊy viÖc nghÜa kh«ng lµm th× ®©u cßn lµ nam tö n÷a !
V©n Tiªn nãi xong, c¸o biÖt hai nµng, ®Ó l¹i trong NguyÖt Nga niÒm c¶m kÝch s©u
nÆng.

- 46 -
 ®Ò sè 36
Em h·y ®ãng vai KiÒu NguyÖt Nga kÓ l¹i buæi gÆp n¹n ®­îc Lôc V©n Tiªn gi¶i tho¸t.

Bµi lµm

T«i lµ KiÒu NguyÖt Nga, con g¸i tri phñ Hµ Khª. Cha t«i vèn nghiªm kh¾c; «ng
muèn s¾p ®Æt chuyÖn t×nh duyªn cña t«i nªn cho gäi t«i tõ quª nhµ ë huyÖn T©y Xuyªn
qua Hµ Khª ®Ó yªn bÒ gia thÊt. T«i dï kh«ng muèn nh­ng phËn lµm con ph¶i v©ng lêi
cha mÑ liÒn ®em theo c« hÇu Kim Liªn lªn ®­êng. §­êng xa, phËn g¸i yÕu liÔu ®µo t¬,
nÕu ch¼ng may gi÷a ®­êng gÆp chuyÖn ch¼ng lµnh th× biÕt xoay së lµm sao ? NghÜ thÕ
t«i thÊy rên rîn.
Qu¶ nh­ ®iÒu t«i lo l¾ng, khi xe ®Õn mét qu·ng ®­êng v¾ng xa nhµ cöa kh«ng ng­êi
qua l¹i, bÊt th×nh l×nh mét to¸n c­íp tõ ®©u x«ng tíi chÆn tr­íc xe qu¸t th¸o, ®ßi vµng
b¹c. T«i vµ Kim Liªn v« cïng ho¶ng sî. May thay, ®óng lóc ®ã, mét tiÕng qu¸t sang
s¶ng vang lªn :
- Lò c«n ®å kia, h·y dõng tay ! Gi÷a ban ngµy ban mÆt sao d¸m chÆn ®­êng c­íp
bãc d©n lµnh ?
Bän c­íp thÊy thÕ liÒn quay l¹i qu¸t n¹t, v©y ®¸nh chµng trÎ tuæi. Nh­ng chµng trai,
víi c©y gËy trong tay t¶ xung h÷u ®ét ®¸nh tan bän c­íp khiÕn chóng ph¶i bá ch¹y th¸o
th©n. Lóc ®ã t«i míi hoµn hån, vui mõng kh«n xiÕt. Chµng lµ ai nhØ ? Chµng tªn g× ?
Chµng ®i ®©u, sao l¹i d¸m mét m×nh x«ng vµo bän c­íp ? Sao l¹i ra tay cøu gióp khi
ch­a râ trong xe lµ ai ? LiÖu ®©y cã ph¶i lµ duyªn trêi kh«ng ?
Kim Liªn khãc nøc në trong xe. Nghe tiÕng khãc, chµng tiÕn l¹i hái han ©n cÇn :
- Ai than khãc trong xe vËy ?
Kim Liªn ®¸p :
- C« con chóng t«i lµ ng­êi l­¬ng thiÖn, gÆp kÎ hung ®å, may cã c«ng tö ra tay cøu
gióp. §a t¹ ¬n c«ng tö cøu m¹ng.
Nghe vËy, chµng ®¸p :
- Ta ®· trõ bän l©u la råi, giê th× kh«ng cßn sî g× n÷a. Nh­ng khoan, nµng ®õng ra,
nµng lµ phËn g¸i cø ngåi trong ®ã kh«ng ph¶i ra lµm g×. Ch¼ng hay tªn nµng lµ g×, nµng
lµ con g¸i nhµ ai, th©n liÔu yÕu ®µo t¬ sao ®i ®©u dÆm tr­êng v¾ng vÎ thÕ nµy ?
T«i nghÑn ngµo trong n­íc m¾t :
- Th­a c«ng tö, tiÖn thiÕp tªn KiÒu NguyÖt Nga, cßn ®©y lµ ®Çy tí tªn Kim Liªn.
Quª thiÕp ë tËn T©y Xuyªn, cha thiÕp lµm tri phñ Hµ Khª. Cha cho gäi thiÕp qua ®ã ®Ó
yªn bÒ gia thÊt. Lµm phËn con ®©u d¸m tr¸i lêi cha mÑ. Ch¼ng may gi÷a ®­êng gÆp n¹n,
may ®­îc c«ng tö gi¶i nguy. NÕu kh«ng trinh tiÕt, phÈm gi¸ g×n gi÷ mét ®êi còng ®· bá
®i råi.
Nãi råi, t«i söa so¹n kh¨n ¸o th­a tiÕp :
- Mêi c«ng tö ngåi t¹m tr­íc xe ®Ó cho tiÖn thiÕp ®­îc l¹y t¹ tá lßng biÕt ¬n ng­êi
cøu n¹n. ThiÕp ch¼ng biÕt lµm thÕ nµo cho ph¶i . ë ®©y, gÆp gì gi÷a ®­êng ch¼ng cã b¹c
vµng, gÊm vãc. May sao, Hµ Khª còng kh«ng xa l¾m, xin chµng theo thiÕp vÒ bªn ®ã ®Ó
thiÕp ®­îc dÞp tr¶ ¬n chµng.
Chµng c­êi nãi :
- Nµng chí bËn t©m lµm g×. Ta lµm ¬n ®©u ph¶i ®Ó tr«ng chê tr¶ ¬n. Lµ ®Êng nam nhi,
thÊy viÖc nghÜa kh«ng lµm th× ®©u cßn xøng mÆt !

- 47 -
 Nãi xong, chµng c¸o biÖt. T«i vÉn ch­a biÕt tªn chµng, ¬n nµy bao giê tr¶ ®­îc ?

®Ò sè 37
Dùa vµo chó thÝch s¸ch gi¸o khoa vµ ®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga,
em h·y kÓ tãm t¾t cuéc ®êi KiÒu NguyÖt Nga.
Bµi lµm
KiÒu NguyÖt Nga lµ con g¸i tri phñ Hµ Khª. Cµng lín nµng cµng xinh ®Ñp khiÕn cho
bao v­¬ng t«n c«ng tö ®em lßng yªu mÕn vµ mong muèn cïng nµng kÕt nghÜa phu thª.
Nh­ng cha nµng v× muèn con ®­îc sèng trong giµu sang phó quý nªn ®· Ðp nµng
lÊy mét ng­êi mµ nµng ch­a hÒ biÕt mÆt. V©ng mÖnh ®Êng sinh thµnh, NguyÖt Nga cïng
c« hÇu ®Õn n¬i cha tri lµm viÖc. Gi÷a ®­êng, nµng gÆp to¸n c­íp Phong Lai uy hiÕp.
May thay, Lôc V©n Tiªn võa ®i tíi ®· ra tay cøu gióp. Nµng ®em lßng mÕn th­¬ng
chµng tõ ®ã .
KiÒu NguyÖt Nga lßng nhñ lßng tù nguyÖn g¾n bã suèt ®êi víi V©n Tiªn. Tù tay
nµng vÏ mét bøc h×nh chµng vµ lu«n gi÷ bªn m×nh. Khi nghe tin Lôc V©n Tiªn chÕt trËn,
nµng thÒ sÏ thñ tiÕt suèt ®êi vµ phông d­ìng cha chµng.
Th¸i s­ thÊy nµng vèn lµ ng­êi thuú mÞ nÕt na, hiÕu nghÜa vÑn toµn muèn giµnh cho
con trai m×nh, nh­ng bÞ nµng tõ chèi. Th¸i s­ tøc giËn bÌn t©u víi vua b¾t nµng ®i cèng
giÆc ¤ Qua. Buån b·, ch¸n n¶n, khi thuyÒn ®i tíi biªn giíi, nµng liÒn nh¶y xuèng s«ng
tù vÉn mang theo tÊm h×nh V©n Tiªn.
PhËt Bµ Quan ¢m c¶m th­¬ng tÊm lßng th¬m th¶o cña nµng ®· cøu vít, råi ®­a nµng
vµo v­ên hoa nhµ hä Bïi. Bïi C«ng thÊy nµng ®Ñp ng­êi, tèt nÕt bÌn nhËn lµm con nu«i.
Nh­ng Bïi KiÖm, con trai Bïi C«ng l¹i muèn lÊy nµng lµm vî.
Kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c, nµng bá trèn vµo rõng n­¬ng tùa mét bµ l·o dÖt v¶i.
May sao sau ®ã Ýt l©u nµng gÆp l¹i Lôc V©n Tiªn. Hai ng­êi ®­îc ®oµn tô, cïng x©y
dùng h¹nh phóc.

§Ò sè 38
Lóc r¬i vµo t×nh thÕ hÕt søc khã kh¨n, ®­îc ¤ng Ng­ ngá ý gióp ®ì, Lôc V©n
Tiªn ®· tõ chèi :
Tiªn r»ng : ¤ng lÊy chi nu«i,
Th©n t«i nh­ thÓ tr¸i mïi trªn c©y.
Nay ®· tr«i næi ®Õn ®©y,
Kh«ng chi b¸o ®¸p m×nh rÇy tr¬ tr¬.
(Lôc V©n Tiªn- Ng÷ v¨n 9, tËp I)
ý kiÕn cña em vÒ c¸ch øng xö nµy.

Bµi lµm
TruyÖn Lôc V©n Tiªn lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm xu¸t s¾c cña cô NguyÔn §×nh
ChiÓu, ®­îc l­u truyÒn réng r·i trong nh©n d©n. Ra ®êi ®· h¬n mét tr¨m n¨m, nh­ng
nh÷ng bµi häc bæ Ých vÒ c¸ch sèng, c¸ch lµm ng­êi ngÉm thÊy trong tõng c©u th¬ vÉn
kh«ng hÒ x­a cò.
Søc hÊp dÉn cña t¸c phÈm tr­íc hÕt lµ ë vÎ ®Ñp cña nh©n vËt chÝnh - Lôc V©n Tiªn,
mét con ng­êi tµi ba, dòng c¶m, träng nghÜa khinh tµi, sèng cã tr¸ch nhiÖm víi mäi
ng­êi vµ víi chÝnh b¶n th©n m×nh.

- 48 -
 Cã thÓ kÓ ra rÊt nhiÒu hµnh ®éng rÊt ®¸ng kh©m phôc vµ tr©n träng cña chµng. Sau
®©y chØ xin nªu ®Ó ta cïng suy ngÉm vÒ hµnh ®éng Lôc V©n Tiªn tõ chèi lêi «ng Ng­
®Ò nghÞ gióp ®ì, qua ®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n (Ng÷ v¨n 9, tËp I)
Khi nghe tin mÑ mÊt Lôc V©n Tiªn ®· bá kú thi mµ chµng ®· dµnh biÕt bao
c«ng søc chuÈn bÞ vµ biÕt bao thêi gian chê ®îi, ®Ó vÒ chÞu tang mÑ. V× khãc th­¬ng
mÑ qu¸ nhiÒu chµng bÞ mï c¶ hai m¾t. V©n Tiªn vµ tiÓu ®ång ®ang b¬ v¬ n¬i ®Êt
kh¸ch quª ng­êi th× gÆp TrÞnh H©m ®i thi trë vÒ. Vèn ®· cã lßng ®è kþ, ghen ghÐt tµi
n¨ng cña V©n Tiªn, TrÞnh H©m lîi dông c¬ héi ®Ó h·m h¹i chµng. H¾n lõa tiÓu ®ång
vµo rõng trãi l¹i, gi¶ bé ®­a V©n Tiªn vÒ quª nhµ ®Ó d¾t chµng xuèng thuyÒn. Råi
®ªm khuya thanh v¾ng h¾n thùc hiÖn téi ¸c, ®Èy V©n Tiªn xuèng dßng s«ng s©u th¼m.
Còng may, giao long (mét con rång n­íc - c¸ sÊu) ®· th­¬ng xãt vµ ®Èy chµng vµo bê.
S¸ng sím, chµng ®­îc gia ®×nh «ng Ng­ cøu gióp :
¤ng chµi xem thÊy vít ngay vµo bê
Hèi con vÇy löa mét giê
¤ng h¬ bông d¹, mô h¬ mÆt mµy
Khi V©n Tiªn tØnh l¹i, «ng Ng­ hái, biÕt ®­îc hoµn c¶nh cña chµng hiÖn t¹i,
«ng ch©n thµnh ®Ò nghÞ :
... " Ng­êi ë cïng ta
H«m mai hÈm hót víi giµ cho vui".
Nh­ng V©n Tiªn ®· tõ chèi :
Tiªn r»ng : " ¤ng lÊy chi nu«i
Th©n t«i nh­ thÓ tr¸i mïi trªn c©y
Nay ®µ tr«i næi ®Õn ®©y
Kh«ng chi b¸o ®¸p m×nh rÇy tr¬ tr¬."
T¹i sao trong c¬n quÉn b¸ch V©n Tiªn vÉn kh«ng muèn nhËn lßng tèt cña «ng
Ng­ ? Ta cã thÓ nhËn thÊy ®iÒu g× trong c¸ch øng xö cña Lôc V©n Tiªn ? ...
§Ó s¸ng râ cÇn t×m hiÓu nh÷ng lý lÏ cña chµng.
§èi víi «ng Ng­, V©n Tiªn b¨n kho¨n «ng lÊy chi nu«i khi thªm mét ng­êi èm
®au tµn tËt. Nh­ vËy tuy m¾t kh«ng nh×n thÊy nh­ng V©n Tiªn hiÓu rÊt râ gia c¶nh
Ng­ «ng. LÊy con thuyÒn lµm nhµ, lÊy s«ng n­íc lµm n¬i c­ tró, rµy ®©y mai ®ã, ch¾c
ch¾n nhµ «ng kiÕm ¨n còng kh«ng dÔ dµng g×. Ch¼ng nhÏ chÊt thªm lªn vai «ng Ng­
g¸nh nÆng c¬m ¸o kh«ng dÔ g× kh¾c phôc.
Lôc V©n Tiªn còng ý thøc râ c¶nh ngé cña m×nh "nh­ thÓ tr¸i mïi trªn c©y".
BÖnh tËt nan gi¶i kh«ng biÕt råi ®©y sèng chÕt thÕ nµo. Song nçi b¨n kho¨n lín nhÊt
cña V©n Tiªn lµ "kh«ng chi b¸o ®¸p m×nh rÇy tr¬ tr¬". Ch÷ rÇy cã nghÜa lµ xÊu hæ.
Chµng c¶m thÊy khã b¸o ®¸p ®­îc ¬n cøu m¹ng. B©y giê, nhËn lêi ë l¹i n­¬ng nhê
trong thuyÒn cña «ng Ng­ n÷a lµ hai lÇn mang ¬n, th× kh«ng thÓ ®­îc. Nh­ vËy ®èi
víi chµng ë ®êi nÕu chØ biÕt nhËn ¬n mµ kh«ng biÕt tr¶ ¬n th× rÊt ®¸ng xÊu hæ.
Tõ nh÷ng lý do nªu trªn, ta hiÓu hµnh ®éng cña Lôc V©n Tiªn kh«ng thÓ coi lµ véi
vµng, thiÕu suy nghÜ hay d¹i dét mµ chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®ã lµ c¸ch øng xö cña mét
nh©n c¸ch ®Ñp. Bëi lÏ lµm ng­êi ch¼ng ai n¾m tay ®Õn tèi, gèi ®Çu ®Õn s¸ng. Ai råi
còng ph¶i nhê v¶ ng­êi nµy, ng­êi kh¸c. VÊn ®Ò lµ nhê trong hoµn c¶nh nµo vµ nhê ai,
vµ nhÊt lµ ph¶i biÕt sî m×nh sÏ lµm phiÒn, lµm khæ ng­êi kh¸c. §· cã nh÷ng ng­êi rÊt
khæ t©m khi ®­îc ai ®ã nhê lµm mét viÖc m×nh kh«ng thÓ lµm næi, nh­ng nÕu tõ chèi
th× bÞ hiÓu nhÇm vµ cã khi søt mÎ t×nh c¶m. ViÖc c­u mang Lôc V©n Tiªn ®èi víi «ng
Ng­ hoµn toµn kh«ng nh­ vËy, nh­ng ch¾c ch¾n lµ qu¸ søc. V× vËy chµng sî lµm
phiÒn, lµm khæ «ng Ng­ - ©n nh©n cña m×nh. V©n Tiªn kh«ng ph¶i lµ lo¹i ng­êi chØ
- 49 -
biÕt lîi dông lßng tèt cña ng­êi kh¸c. Cho nªn chµng mang trong lßng c¶m gi¸c xÊu
hæ. Trªn ®êi cã ng­êi khi ®· ®­îc ai gióp ®ì th× canh c¸nh bªn lßng, vµ khi thÊy m×nh
kh«ng b¸o ®¸p ®­îc th× c¶m thÊy ¸y n¸y kh«ng yªn. Cßn cã kÎ, chØ biÕt nhËn chø
kh«ng bao giê nghÜ ®Õn tr¶ ¬n. nh÷ng kÎ kh«ng bao giê biÕt xÊu hæ .
ChØ mét chi tiÕt nhá, cho ta hiÓu ®­îc ý nghÜa lín lao mµ cô §å ChiÓu ®· göi g¾m
vµo ®ã. Dïng v¨n ch­¬ng lµm con thuyÒn chë ®¹o, cô ®· thÓ hiÖn nã ë mçi yÕu tè
trong t¸c phÈm cña m×nh. §ã lµ bµi häc lín cho ng­êi cÇm bót.
Trong hoµn c¶nh kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, khi ®ång tiÒn cã lóc chi phèi mèi
quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi, cã lÏ c¸i c¶m gi¸c b¨n kho¨n, e ng¹i lµm phiÒn
ng­êi kh¸c, c¸i c¶m gi¸c xÊu hæ v× ch­a ®Òn ¬n, ®¸p nghÜa cho ®êi, cÇn ph¶i ®­îc
tr©n träng, n©ng niu.

§Ò sè 39
Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña 14 c©u th¬ sau ®©y cña NguyÔn §×nh ChiÓu d­íi
tiªu ®Ò Nh÷ng c©u th¬ “giµu c¶m xóc, kho¸ng ®¹t, b×nh dÞ, d©n d·”
Ng­ r»ng : Lßng l·o ch¼ng m¬,
Dèc lßng nh©n nghÜa, h¸ chê tr¶ ¬n?
N­íc trong röa ruét s¹ch tr¬n,
Mét c©u danh lîi chi sên lßng ®©y.
Rµy roi mai vÞnh vui vÇy,
Ngµy kia høng giã, ®ªm nµy ch¬i tr¨ng.
Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n,
KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt q¨ng c©u dÇm.
Nghªu ngao nay chÝch mai dÇm,
Mét bÇu trêi ®Êt vui thÇm ai hay.
Kinh lu©n ®· s½n trong tay ,
Thung dung d­íi thÕ, vui say trong trêi.
ThuyÒn nan mét chiÕc ë ®êi,
T¾m m­a tr¶i giã trong vêi Hµn Giang.
( Lôc V©n Tiªn)
Bµi lµm
Nh÷ng c©u th¬ “giµu c¶m xóc, kho¸ng ®¹t, b×nh dÞ, d©n d·”

Ng­ r»ng : Lßng l·o ch¼ng m¬,

Dèc lßng nh©n nghÜa, h¸ chê tr¶ ¬n?
N­íc trong röa ruét s¹ch tr¬n,
Mét c©u danh lîi chi sên lßng ®©y.
Rµy roi mai vÞnh vui vÇy,
Ngµy kia høng giã, ®ªm nµy ch¬i tr¨ng.
Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n,
KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt q¨ng c©u dÇm.
Nghªu ngao nay chÝch mai dÇm,
Mét bÇu trêi ®Êt vui thÇm ai hay.
Kinh lu©n ®· s½n trong tay ,
Thung dung d­íi thÕ, vui say trong trêi.

- 50 -
 ThuyÒn nan mét chiÕc ë ®êi,
T¾m m­a tr¶i giã trong vêi Hµn Giang.
§o¹n th¬ trªn trÝch trong truyÖn th¬ Lôc V©n Tiªn, t¸c phÈm næi tiÕng cña
NguyÔn §×nh ChiÓu.
Lôc V©n Tiªn bÞ TrÞnh H©m lµm h¹i, ®­îc gia ®×nh «ng Ng­ dèc lßng cøu ch÷a.
§©y lµ lêi nãi cña «ng Ng­, khi thÊy Lôc V©n Tiªn tá ra b¨n kho¨n v× kh«ng biÕt lÊy
g× b¸o ®¸p ¬n cøu m¹ng.
§iÒu dÔ nhËn thÊy trong ®o¹n th¬ nµy lµ c¸ch sö dông tõ ng÷ rÊt gi¶n dÞ vµ d©n
d·. Ra ®êi c¸ch ®©y h¬n mét tr¨m n¨m, nghÜa lµ khi ch÷ H¸n vÉn cßn chiÕm mét vÞ
trÝ quan träng trong v¨n ch­¬ng vµ ®êi sèng, nh­ng ®o¹n th¬ hÇu nh­ chØ sö dông tõ
thuÇn ViÖt. 14 c©u lôc b¸t, 196 ch÷ mµ chØ cã kho¶ng chôc ch÷ lµ tõ H¸n-ViÖt : Ng­,
nh©n nghÜa, danh lîi, kinh lu©n, thÕ, Hµn Giang...Víi thùc tr¹ng tõ H¸n-ViÖt chiÕm tØ
lÖ kho¶ng 70% trong kho tõ ng÷ n­íc ta th× qu¶ lµ NguyÔn §×nh ChiÓu ®· gãp phÇn
gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt tõ rÊt sím.
Nh÷ng c©u th¬ nµy còng rÊt tiªu biÓu cho phong c¸ch th¬ NguyÔn §×nh ChiÓu :
méc m¹c, gi¶n dÞ, tù nhiªn nh­ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy cña nh©n d©n lao ®éng.
Th¬ nh­ tho¸t ra tõ cöa miÖng :
... Lßng l·o ch¼ng m¬...
...N­íc trong röa ruét s¹ch tr¬n
Ch¼ng hÒ cã dÊu hiÖu gia c«ng, ch¼ng cÇn cÇu kú : "...KhoÎ qu¬ chµi l­íi, mÖt
qu¨ng c©u dÇm / Nghªu ngao nay chÝch, mai dÇm", nh­ng ®©y lµ lo¹i th¬ cã søc
thuyÕt phôc cao bëi sù ch©n thµnh cña tÊm lßng. ChØ víi mét h×nh thøc th¬ tù nhiªn
nh­ chÝnh khÝ trêi vµ s«ng n­íc nh­ thÕ míi cã thÓ hiÖn ®­îc dÊu Ên râ nÐt vÒ nghÒ
nghiÖp, thµnh phÇn xuÊt th©n, t©m lý cña nh©n vËt.
Mét ®iÓm n÷a dÔ nhËn thÊy ë ®©y lµ thÓ th¬ lôc b¸t ®­îc sö dông hÕt søc thuÇn
thôc. Lôc b¸t dÔ lµm, nh­ng khã hay; rÊt dÔ ph©n biÖt ®©u lµ nh÷ng vÇn th¬ cña thi
nh©n thùc sù vµ ®©u lµ nh÷ng c©u vÇn vÌ cña nh÷ng thi sÜ bÊt ®¾c dÜ. Ng­êi ta còng
th­êng dÉn ra ch÷ nµy c©u kia ®Ó khen chª th¬ Lôc V©n Tiªn. Tuy nhiªn, víi 14 c©u
th¬ lôc b¸t ®ang nãi ®©y, NguyÔn §×nh ChiÓu xøng ®¸ng ®­îc xÕp vµo hµng ngò cña
nh÷ng nhµ th¬ ph¸t huy ®­îc ®­îc thÓ th¬ truyÒn thèng cña d©n téc. TruyÒn thèng
trong c¸ch ng¾t nhÞp : c¶ 14 c©u ®Òu chän c¸ch ng¾t nhÞp ch½n :
Kinh lu©n / ®· s½n / trong tay
Thung dung d­íi thÕ / vui say trong trêi
ThuyÒn nan / mét chiÕc / ë ®êi
T¾m m­a / tr¶i giã / trong vêi / Hµn Giang
TruyÒn thèng vµ chuÈn mùc trong c¸ch hiÖp vÇn :
m¬/chê; ¬n/tr¬n/sên; ®©y/vÇy/nµy; tr¨ng/qu¨ng/dÇm
hay/tay/ say; trêi/®êi/vêi
Tuy nhiªn ®iÒu ®¸ng nãi lµ nh÷ng c©u th¬ lôc b¸t nµy gi¶n dÞ vÒ h×nh thøc mµ rÊt
giµu c¶m xóc, kho¸n ®¹t s©u s¾c vÒ néi dung. Mét ®o¹n th¬ ng¾n mµ nhµ th¬ ®· kh¾c
ho¹ kh¸ râ nÐt h×nh t­îng «ng Ng­ víi tÊt c¶ lý t­ëng sèng, c¸ch sèng, b¶n lÜnh
sèng... Lý t­ëng sèng cña «ng Ng­ rÊt cao ®Ñp :
Dèc lßng nh¬n nghÜa, h¸ chê tr¶ ¬n ?
§èi víi «ng nh©n nghÜa lµ trªn hÕt, tÊt c¶ tinh thÇn vµ søc lùc, tÊt c¶ suy nghÜ vµ
hµnh ®éng ®Òu h­íng tíi c¸i ®Ých Êy. Ch÷ ch÷ dèc lßng rÊt hay, nã cho thÊy cuéc ®êi
«ng Ng­ cã mét ®Þnh h­íng duy nhÊt : nh©n nghÜa. ChÝnh v× thÕ, «ng cã ®ñ søc m¹nh

- 51 -
®Ó chiÕn th¾ng danh lîi, mét thÕ lùc khñng khiÕp khiÕn cho kh«ng Ýt ng­êi ph¶i gôc
ng·.
N­íc trong röa ruét s¹ch tr¬n
Mét c©u danh lîi chi sên lßng ®©y ?
Cã b¶n lÜnh s¾t thÐp nh­ vËy, nh­ng t©m hån «ng Ng­ l¹i rÊt phong phó, rÊt g¾n
bã víi cuéc ®êi. ¤ng vui thó víi thiªn nhiªn :
Rµy roi mai vÞnh vui vÇy
Ngµy kia høng giã, ®ªm nµy ch¬i tr¨ng
¤ng yªu lao ®éng, cã tinh thÇn tù lùc c¸nh sinh :
Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n
KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt quang c©u dÇm
§ã lµ mét t©m hån l¹c quan cña con ng­êi lu«n lu«n tù t×m thÊy niÒm vui trong
cuéc sèng :
Nghªu ngao nay chÝch, mai dÇm,
Mét bÇu trêi ®Êt vui thÇm ai hay
Lèi sèng Êy ®­îc n©ng ®ì tõ mét nÒn mãng v÷ng ch¾c lµ ý thøc vÒ tµi n¨ng vµ
t×nh yªu tù do m¹nh mÏ :
Kinh lu©n ®· s½n trong tay
Thung dung d­íi thÕ, vui say trong trêi
ThuyÒn nan mét chiÕc ë ®êi
T¾m m­a tr¶i giã trong vêi Hµn Giang
Gi÷a vò trô bao la (d­íi thÕ, trªn trêi, trong vêi Hµn Giang), lång léng hiÖn lªn
mét con ng­êi kinh lu©n tÕ thÕ (ng­êi cã tµi l·nh ®¹o ®Êt n­íc), l­ít ®i cïng con
thuyÒn bÊt chÊp giã m­a.
Lêi th¬ n«m nh­ng chøa ®Çy khÝ ph¸ch, ®¹o lý, t×nh c¶m cña ng­êi d©n Nam Bé.
Cho nªn, ta hiÓu v× sao Lôc V©n Tiªn cña NguyÔn §×nh ChiÓu ®­îc nh©n d©n lao
®éng ®ãn nhËn mét c¸ch nhiÖt thµnh nh­ vËy.

§Ò Sè 40
H·y giíi thiÖu vÒ nhµ th¬ ChÝnh H÷u vµ bµi th¬ §ång chÝ.
Bµi lµm
ChÝnh H÷u tªn khai sinh lµ TrÇn §×nh §¾c, sinh ngµy 15/12/1926, t¹i thµnh phè
Vinh, NghÖ An, quª ë Can Léc, Hµ TÜnh. Tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m häc trung häc
ë Hµ Néi ; n¨m 1946 ra nhËp Trung ®oµn thñ ®«; 1950 phô tr¸ch §oµn v¨n c«ng qu©n
®éi ; 1953-1954 tham gia c¸c chiÕn dÞch Th­îng Lµo vµ §iÖn Biªn Phñ ; tõ 1954 tiÕp
tôc c«ng t¸c v¨n nghÖ trong qu©n ®éi.
Bµi th¬ ®Çu tiªn ®­îc biÕt ®Õn cña «ng lµ bµi Ngµy vÒ (1947), nãi ý chÝ cña ng­êi
chiÕn sÜ Hµ Néi quyÕt trë vÒ giµnh l¹i quª h­¬ng bÞ r¬i vµo tay giÆc Ph¸p. Trong hai
cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng Mü, ChÝnh H÷u hÇu nh­ chØ viÕt vÒ ng­êi
chiÕn sÜ vµ cuéc chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m. ¤ng s¸ng t¸c Ýt, nh­ng ®Ó l¹i dÊu Ên s©u
®Ëm trong lßng ng­êi ®äc. T¸c phÈm chÝnh lµ tËp th¬ §Çu sóng tr¨ng treo (1966).
Bµi th¬ §ång chÝ, s¸ng t¸c vµo ®Çu n¨m 1948, sau khi ChÝnh H÷u ®· cïng ®ång
®éi tham gia chiÕn dÞch Thu ®«ng 1947, ®¸nh b¹i cuéc tÊn c«ng qui m« lín cña giÆc
Ph¸p lªn chiÕn khu ViÖt B¾c. Nhµ th¬ kÓ : "T«i bÞ èm, sèt rÐt ¸c tÝnh, nh­ng kh«ng cã
thuèc men g× c¶. §¬n vÞ vÉn hµnh qu©n vµ ®Ó l¹i mét ®ång chÝ ch¨m sãc t«i. Kh«ng
cã ®ång chÝ ®ã cã lÏ t«i ®· bá m¹ng. Sù ©n cÇn cña ®ång chÝ ®ã khiÕn t«i nhí ®Õn
- 52 -
nh÷ng lÇn ®au èm ®­îc mÑ, ®­îc chÞ ch¨m sãc. §ã lµ nh÷ng gîi ý ®Çu tiªn cho bµi
th¬ §ång chÝ" (T¸c gi¶ nãi vÒ t¸c phÈm, NXB TrÎ, 2000). Bµi th¬ nãi vÒ t×nh ®ång chÝ,
®ång ®éi th¾m thiÕt s©u nÆng cña nh÷ng ng­êi lÝnh c¸ch m¹ng, phÇn lín xuÊt th©n tõ
n«ng d©n. Bµi th¬ còng lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh ch©n thùc, gi¶n dÞ mµ cao ®Ñp cña anh
bé ®éi trong thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cßn rÊt khã kh¨n
thiÕu thèn.
Ra ®êi trong bèi c¶nh nÒn v¨n häc míi h×nh thµnh ®­îc vµi n¨m, §ång chÝ lµ mét
trong nh÷ng thµnh c«ng sím nhÊt cña th¬ ca kh¸ng chiÕn. §Æc biÖt thi phÈm ®· gãp
phÇn më ra ph­¬ng thøc khai th¸c chÊt th¬, vÎ ®Ñp cña ng­êi lÝnh trong c¸i b×nh dÞ,
®êi th­êng, ch©n thËt.

§Ò Sè 41
T×nh ®ång chÝ - t×nh ng­êi cao ®Ñp
Víi tiªu ®Ò trªn, h·y viÕt mét bµi v¨n ph©n tÝch ®o¹n th¬ sau:
Ruéng n­¬ng anh göi b¹n th©n cµy
C¨n nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n­íc gèc ®a nhí ng­êi ra lÝnh
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng­êi võng tr¸n ­ít må h«i
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã nhiÒu m¶nh v¸
MiÖng c­êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy
Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay
( §ång chÝ- ChÝnh H÷u)
Bµi lµm
T×nh ®ång chÝ - t×nh ng­êi cao ®Ñp
Bµi th¬ §ång chÝ, ChÝnh H÷u s¸ng t¸c vµo ®Çu n¨m 1948. §­îc xÕp vµo
hµng nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt, thµnh c«ng nhÊt cña th¬ ca ViÖt Nam nh÷ng ngµy
®Çu chèng thùc d©n Ph¸p. Bµi th¬ ®· kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh ch©n thùc gi¶n dÞ
mµ cao ®Ñp cña anh bé ®éi cô Hå trong nh÷ng n¨m hÕt søc khã kh¨n gian khæ cña
cuéc kh¸ng chiÕn. Vµ ®iÒu ®Æc biÖt lµ §ång chÝ ®· nãi mét c¸ch rÊt gi¶n dÞ mµ s©u s¾c
vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi th¾m thiÕt cña nh÷ng ng­êi lÝnh vèn xuÊt th©n tõ n«ng d©n.
Mét chñ ®Ò hÕt søc míi mÎ cña thi ca lóc bÊy giê.
§o¹n th¬ sau ®©y lµ sù thÓ hiÖn cô thÓ t×nh ®ång chÝ - t×nh ng­êi cao ®Ñp Êy :
... Ruéng n­¬ng anh göi b¹n th©n cµy
C¨n nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n­íc gèc ®a nhí ng­êi ra lÝnh
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng­êi võng tr¸n ­ít må h«i
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã nhiÒu m¶nh v¸
MiÖng c­êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy
Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay
....
- 53 -
 Cã lÏ tõ ®ång chÝ xuÊt hiÖn phæ biÕn ë n­íc ta tõ khi phong trµo chèng thùc
d©n Ph¸p do giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o.
NghÜa cña tõ ®ång chÝ, Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt (Hoµng Phª chñ biªn, NXB KHXH -
Trung t©m tõ ®iÓn, H. 1994. tr.331), gi¶i thÝch : Ng­êi cïng chÝ h­íng chÝnh trÞ, trong
quan hÖ víi nhau. Nh­ng ë bµi §ång chÝ, d­êng nh­ mèi quan hÖ gi÷a "anh" vµ "t«i"
kh«ng kh« khan, kh«ng mang s¾c th¸i lý trÝ nh­ c¸ch hiÓu trªn. ë ®©y, t×nh ng­êi s©u
nÆng chÝnh lµ h¹t nh©n cña t×nh ®ång chÝ.
... Ruéng n­¬ng anh göi b¹n th©n cµy
C¨n nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n­íc gèc ®a nhí ng­êi ra lÝnh
C©u th¬ lµ lêi t©m sù, t©m t×nh, "t«i" kh«ng nãi vÒ quª h­¬ng vµ hoµn c¶nh riªng
cña "t«i" mµ nãi víi "anh" vÒ quª "anh" vÒ gia ®×nh "anh". Lµ ®ång ®éi, lµ "®«i tri kû",
"t«i" biÕt "anh" ra ®i ®Ó l¹i sau l­ng m×nh biÕt bao sù nÝu kÐo : ruéng n­¬ng ph¶i göi
b¹n, nhµ cöa mÆc kÖ giã lay, vµ biÕt bao ng­êi th©n chê mong th­¬ng nhí. "T«i" biÕt,
xuÊt th©n tõ n«ng d©n "anh" coi träng nh­ thÕ nµo m¶nh ruéng cña m×nh, c¨n nhµ cña
m×nh, v× ®ã lµ nh÷ng tµi s¶n lín nhÊt mµ c¶ ®êi ®æ må h«i n­íc m¾t míi cã ®­îc vµ
cao h¬n ng­êi n«ng d©n vèn rÊt träng t×nh c¶m ruét thÞt, th©n th­¬ng. ThÕ nh­ng vÒ
nghÜa lín cña d©n téc "anh" vµ "t«i" ®· trë thµnh ®ång chÝ. Tuy lµ "®«i ng­êi xa l¹",
"tù ph­¬ng trêi" ®Õn víi nhau, nh­ng nh÷ng ng­êi ®ång ®éi nµy rÊt hiÓu nhau, biÕt vÒ
nhau rÊt t­êng tËn. Nh­ vËy, tr­íc khi trë thµnh ®ång chÝ thùc sù, hä ®· cã sù ®ång
c¶m s©u s¾c; tr­íc khi hîp t¸c víi nhau hä ®· rÊt hiÓu vÒ nhau. HiÓu nhau lµ biÓu hiÖn
®Çu tiªn cña t×nh ng­êi.
Vµ nh÷ng ng­êi lÝnh c¸ch m¹ng cµng hiÓu nhau nhau h¬n, g¾n bã víi nhau h¬n
bëi trong nh÷ng th¸ng ngµy bªn nhau chiÕn ®Êu hä cïng nÕm tr¶i biÕt bao gian nan,
vÊt v¶. C¸i vÊt v¶ ®èi víi cuéc ®êi chiÕn trËn th× kh«ng bao giê hiÕm.
§ã lµ chuyÖn èm ®au, bÖnh tËt :
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng­êi võng tr¸n ­ít må h«i
§ã lµ sù thiÕu thèn vÒ nh÷ng trang phôc tèi thiÓu :
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã nhiÒu m¶nh v¸
MiÖng c­êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy
Ng­êi ta nãi th¬ ChÝnh H÷u c« ®äng hµm xóc. §©y lµ nh÷ng vÝ dô thËt sinh ®éng.
ChØ cÇn mÊy c©u ng¾n nh­ng h×nh ¶nh anh bé ®éi thêi chèng Ph¸p hiÖn lªn tÊt c¶.
D­êng nh­ ai còng ph¶i tr¶i qua nh÷ng trËn sèt rÐt khñng khiÕp, thuèc thang th× thiÕu
thèn. Råi c¸c anh "vÖ tóm" quÇn ¸o v¸, ch©n ®Êt léi suèi trÌo non. ChØ cã ®iÒu sù
thiÕu thèn gi¶m ®i rÊt nhiÒu, vµ con ng­êi cã thÓ v­ît qua tÊt c¶ bëi v× gi÷a nh÷ng
ng­êi ®ång chÝ cã c¸i Êm ¸p cña t×nh ng­êi. C¸i t×nh ®­îc båi ®¾p tõ cuéc sèng ®ång
cam céng khæ. "¸o anh", "quÇn t«i", phÐp ®èi ®­îc sö dông kh«ng ph¶i cho sù ®èi
lËp mµ nhÊn m¹nh vÒ c¸i hoµ ®ång mu«n ng­êi nh­ mét trong hµng ngò nh÷ng ng­êi
lÝnh c¸ch m¹ng. ChØ cã n¬i nµo gian khã chia chung nh­ vËy, míi t×m thÊy c¸i thùc sù
cña t×nh ng­êi.
Cã lÏ nãi ®­îc c¸i cèt lâi, c¸i ®iÒu s©u th¼m nhÊt cña t×nh ®ång chÝ c¸ch
m¹ng - t×nh ng­êi cao ®Ñp lµ c©u th¬ :
Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay
- 54 -
 Mét nöa c©u nãi vÒ chÊt keo s¬n g¾n bã con ng­êi : th­¬ng nhau, nöa kia lµ
hµnh ®éng cô thÓ : tay n¾m lÊy bµn tay. Kh«ng lêi nãi hoa mü, kh«ng lý lÏ, gi¶i tr×nh,
chØ cã t×nh th­¬ng yªu gi÷a nh÷ng ng­êi ®ång ®éi míi lµ sù liªn kÕt chÆt chÏ nhÊt cho
t×nh ®ång chÝ c¸ch m¹ng.
H×nh ¶nh nh÷ng bµn tay n¾m lÊy nhau chÆt chÏ kia nãi lªn tÊt c¶. §ã lµ søc m¹nh
v« ®Þch mµ kÎ thï ph¶i khiÕp sî, ®ã lµ c¸i t×nh ng­êi thùc tÕ nhÊt, ®Ñp ®Ï nhÊt, ®¸ng
quÝ nhÊt cña qu©n ®éi ta.

§Ò sè 42
ViÕt vÒ h×nh ¶nh anh bé ®éi cô Hå trong hai bµi th¬ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u
vµ Bµi th¬ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt

Dµn ý
I- Më bµi
1- §ång chÝ cña ChÝnh H÷u vµ Bµi th¬ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt
lµ hai trong sè nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu cña cña th¬ ca ViÖt Nam thêi kú kh¸ng chiÕn
chèng Ph¸p vµ chèng Mü.
2 - Thµnh c«ng cña hai bµi th¬ nµy lµ d· kh¾c ho¹ hÕt søc sinh ®éng vµ ch©n
thùc h×nh ¶nh anh bé ®éi Cô Hå trong hai thêi kú gian khæ vµ hµo hïng cña d©n téc ta.
II- Th©n bµi
1- H×nh ¶nh anh bé ®éi trong bµi th¬ §ång chÝ (ChÝnh H÷u) :
NÐt næi bËt ë bµi th¬ nµy lµ t×nh ®ång chÝ cña nh÷ng con ng­êi cïng chung c¶nh
ngé vµ lý t­ëng chiÕn ®Êu, lµ t×nh th­¬ng cña nh÷ng ng­êi tri ©m tri kû.
C¸c anh chØ cã mét chót kh¸c biÖt (mçi ng­êi mét miÒn quª), cßn cã rÊt nhiÒu
®iÓm chung, nhiÒu c¸i hoµ ®ång :
- Cïng c¶nh ngé : quª h­¬ng anh...., lµng t«i...
- Cïng chiÕn ®Êu trªn mét chiÕn hµo sóng bªn sóng/ ®Çu bªn ®Çu
- Cïng ®Ó l¹i quª h­¬ng nh÷ng t×nh c¶m yªu th­¬ng, g¾n bã : giÕng n­íc, gèc
®a...
- Cïng chung chÞu nh÷ng khã kh¨n gian khæ n¬i chiÕn tr­êng : rÐt, ¸o r¸ch,
quÇn v¸,...
- Cïng mang ý chÝ vµ t©m hån ViÖt Nam : §Çu sóng tr¨ng treo
2- H×nh ¶nh anh bé ®éi trong Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn
DuËt).
VÎ ®Ñp cña anh bé ®éi thêi chèng Mü l¹i ®­îc thÓ hiÖn ë th¸i ®é, t­ thÕ, t×nh c¶m
t©m hån, khÝ ph¸ch, khÝ thÕ míi mang tÝnh thêi ®¹i cña nh÷ng con ng­êi kh«ng ph¶i
chê giÆc tíi mµ lµ t×m giÆc ®Ó ®¸nh :
- Th¸i ®é bÊt chÊp gian khæ khã kh¨n : xe bÞ giÆc ®¸nh kh«ng kÝnh, kh«ng
®Ìn, kh«ng mui, x­íc,... nh­ng xe vÉn tiÕn ra tiÒn tuyÕn.
- T­ thÕ hiªn ngang : KÎ thï hßng lµm cho ng­êi chiÕn sÜ l¸i xe kh«ng cã
kÝnh b¶o vÖ sÏ kh«ng quan s¸t ®Ó l¸i xe ®­îc, nh­ng ng­êi lÝnh l¹i cµng nh×n râ mäi
vËt, ®Æc biÖt lµ nh×n râ con tim nhiÖt t×nh c¸nh m¹ng, sôc s«i ý chÝ chiÕn ®Êu cña m×nh
Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng....Nh×n thÊy con ®­êng ch¹y th¼ng vµo tim.
- T×nh c¶m, t©m hån l¹c quan, yªu ®êi, yªu ®ång ®éi :
.... Ung dung buång l¸i ta ngåi
... ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc / c­êi ha ha
- 55 -
 ... GÆp bÌ b¹n suèt däc ®­êng ®i tíi / B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi
... L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm
- KhÝ thÕ tiÕn c«ng quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng:
....Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i/ ®· vÒ ®©y häp thµnh tiÓu ®éi
....Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam phÝa tr­íc
3- VÉn lµ anh bé ®éi cô Hå :
- Môc ®Ých chiÕn ®Êu : V× ®éc lËp tù do v× nÒn hoµ b×nh cña ®Êt n­íc,
- Tinh thÇn chiÕn ®Êu : Dòng c¶m kiªn c­êng
- T×nh c¶m ®ång ®éi : t×nh dång chÝ, t×nh dång ®éi s©u s¾c
III - KÕt bµi
- §ång chÝ vµ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh ra ®êi c¸ch nhau 21 n¨m. Mét
kho¶ng c¸ch cña hai thÕ hÖ v¨n nghÖ sÜ. Hai thi phÈm l¹i cã cïng mét ®iÓm nh×n nghÖ
thuËt, gÇn nhau trong bót ph¸p : XuÊt ph¸t tõ c¶m xóc ch©n thùc tr­íc hiÖn thùc cuéc
sèng. Nh­ng ®Òu mang ®Ëm nÐt riªng phong c¸ch mçi thi nh©n ; vµ ®Òu thuéc hµng
giai phÈm.
- Hai bµi th¬ trong hai giai ®o¹n v¨n häc - v¨n häc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p
(1945-1954) vµ chèng Mü (1954-1975) nh­ng ®Òu hoµn thµnh mét c¸ch xuÊt s¾c sø
m¹ng thi ca sau C¸ch m¹ng Th¸nh T¸m, thÓ hiÖn nh©n vËt trung t©m cña thêi ®¹i mét
c¸ch cao ®Ñp - Anh bé ®éi cô Hå.
- §ã lµ nh÷ng ng­êi lÝnh cïng chiÕn ®Êu cho hoµ b×nh vµ ®éc lËp tù do cho d©n
téc, víi tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng. §iÒu dÆc biÖt, hä ®Òu lµ nh÷ng con ng­êi
giµu lßng yªu n­íc, yªu quª h­¬ng, cã t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi s©u nÆng, bÒn v÷ng.
- Hai t¸c gi¶ ChÝnh H÷u vµ Ph¹m TiÕn DuËt cã ®­îc thµnh c«ng nµy lµ nhê
hä lµ ng­êi trong cuéc, võa cÇm sóng chiÕn ®Êu võa cÇm bót viÕt vÒ chÝnh nh÷ng g×
hä ®· tr¶i qua. Hä ®Òu lµ anh bé ®éi cô Hå.

®Ò sè 43
NÐt s¸ng t¹o ®éc ®¸o thÓ hiÖn b¶n lÜnh cña ChÝnh H÷u trong bµi th¬ §ång chÝ lµ ë
mÊy c©u th¬ cuèi cïng :
“§ªm nay rõng hoang s­¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo”
Ph©n tÝch ba c©u th¬ trªn (®Æc biÖt ®i s©u vµo h×nh ¶nh “§Çu sóng tr¨ng treo”)
®Ó nªu râ vÎ ®Ñp võa hiÖn thùc võa l·ng m¹n cña ng­êi lÝnh.

Bµi lµm
H×nh t­îng v¨n häc nghÖ thuËt lµ mét hiÖn t­îng thÈm mÜ ®a nghÜa ®éc ®¸o. V×
vËy, nã kh«ng chØ ph¶n ¶nh cuéc sèng, mµ h¬n n÷a, vÎ ®Ñp còng chiÕm mét vÞ trÝ
quan träng ë lÜnh vùc nghÖ thuËt nµy. Ra ®êi n¨m 1948, gi÷a lóc cuéc kh¸ng chiÕn
chèng Ph¸p cña d©n téc ®ang b­íc sang giai ®o¹n khã kh¨n, gian khæ nhÊt, §ång chÝ
(ChÝnh H÷u) nhanh chãng g©y ®­îc Ên t­îng thÈm mÜ ®èi víi ng­êi ®äc.
Chóng ta h·y mét lÇn n÷a ®äc l¹i khæ th¬ cuèi ®Ó hiÓu râ céi nguån vÎ ®Ñp võa
hiÖn thùc võa l·ng m¹n cña ng­êi lÝnh vµ sù hÊp dÉn cña thi phÈm :
§ªm nay rõng hoang s­¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo
- 56 -
 §Æt ba c©u th¬ trªn trong hÖ thèng toµn bµi, ta míi thÊy hÕt c¸i hay c¸i ®Ñp cña nã,
bëi ng­êi chiÕn sÜ chØ lµm thi sÜ khi t©m hån cã sù hoµ quyÖn, ®an xen gi÷a vÎ ®Ñp
hiÖn thùc vµ vÎ ®Ñp l·ng m¹n. §äc ba c©u th¬, ®éc gi¶ kh«ng thÊy sù hiÖn diÖn trùc
tiÕp cña ng­êi lÝnh. Nh­ng thÕ ®øng chê giÆc tíi gi÷a kh«ng gian thiªn nhiªn “rõng
hoang s­¬ng muèi” vµ h×nh ¶nh ®Ñp “®Çu sóng tr¨ng treo” cµng lµm cho h×nh t­îng
c¸c anh cµng ®Ñp vµ thiªng liªng h¬n.
Toµn bé bµi th¬, ChÝnh H÷u tËp trung ca ngîi t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi, lÝ t­ëng cao
®Ñp cña ng­êi lÝnh cô Hå. Tuy nhiªn, ë mçi khæ th¬, vÎ ®Ñp chiÕn sÜ hiÖn lªn kh«ng
gièng nhau. Tõ hoµn c¶nh xuÊt th©n kh¸c nhau, gÆp gì, tr¶i qua cuéc sèng chiÕn ®Êu
gian khæ ®Õn cïng chung mét lÝ t­ëng, hä ®· c¶m th«ng, g¾n bã víi nhau nh­ nh÷ng
ng­êi tri kû. NÕu ë c¸c khæ th¬ ®Çu, vÎ ®Ñp ®· quyÖn hoµ cuéc sèng hiÖn thùc th× ®Õn
ba c©u th¬ cuèi, ng­êi chiÕn sÜ vµ lÝ t­ëng ®· ch¾p c¸nh cho nhau t¹o nªn vÎ ®Ñp võa
hiÖn thùc võa l·ng m¹n :
§ªm nay rõng hoang s­¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo
Con ng­êi vµ c¶nh vËt d­êng nh­ ®ang quÊn quýt, cïng xÎ chia nh÷ng gian khæ
trong chiÕn ®Êu. §Õn ®©y, cuéc sèng cña ng­êi lÝnh kh«ng ph¶i gÆp khã kh¨n riªng :
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i vµi miªng v¸
MiÖng c­êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy
mµ nã ®· trë thµnh sù kh¾c nghiÖt chung c¶ d©n téc. “Rõng hoang s­¬ng muèi”
kh«ng chØ lµ mét hiÖn thùc, h¬n n÷a, ®ã cßn lµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn thö th¸ch ng­êi
lÝnh. Nã gîi cho ®éc gi¶ nhí ®Õn h×nh ¶nh ®oµn qu©n T©y TiÕn ®i trong s­¬ng gi÷a
nói rõng phÝa T©y cña Tæ quèc : “Sµi Khao s­¬ng lÊp ®oµn qu©n mái”. Tr­íc hiÖn
thùc ®Çy khã kh¨n Êy, ng­êi ®ång chÝ, ®ång ®éi cña ChÝnh H÷u vÉn v÷ng vµng c©y
sóng trong tay chê giÆc tíi : “§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi” nh­ mét hµnh ®éng
s½n sµng chiÕn ®Êu v× lÝ t­ëng cao ®Ñp, v× ®éc lËp tù do, h¹nh phóc cho d©n téc. Víi
c©y sóng, c¸c anh trë thµnh hån linh cña ®Êt n­íc, cña kh«ng gian, thêi gian. Ng­êi
lÝnh cô Hå ®· nhËn ch×m mäi khã kh¨n gian khæ quªn ®i c¶nh “rõng hoang s­¬ng
muèi” tr­íc mÆt ®Ó ®oµn kÕt, cïng s½n sµng “®em th©n x¬ x¸c gi÷ s¬n hµ”. H×nh d¸ng
c¸c anh gi÷a thiªn nhiªn nói rõng trong t­ thÕ ®øng b×nh tÜnh, tù tin, chñ ®éng lµ h×nh
¶nh cña ng­êi chiÕn sÜ ra ®i tõ “¸o v¶i ch©n kh«ng”. Ng­êi lÝnh kh«ng c« ®¬n, l¹nh
lÏo v× bªn anh ®· cã ®ång ®éi vµ c©y sóng, lµ nh÷ng ng­êi b¹n tin cËy nhÊt, t×nh ®ång
chÝ ®· s­ëi Êm lßng anh. Ng­êi chiÕn sÜ toµn t©m toµn ý h­íng theo mòi sóng. Lóc Êy,
c¸c anh b¾t gÆp mét hiÖn t­îng k× l¹ :
§Çu sóng tr¨ng treo
NÐt s¸ng t¹o ®éc ®¸o thÓ hiÖn b¶n lÜnh nghÖ thuËt cña ChÝnh H÷u qua bµi th¬
chÝnh lµ ë h×nh ¶nh “§Çu sóng tr¨ng treo”. Tõ t×nh ®ång chÝ, tr¶i qua nh÷ng thö th¸ch
kh¸c nhau, ChÝnh H÷u ®· t¹o nªn c¸i nh×n ®Çy chÊt th¬. NÕu hai c©u th¬ trªn kh«ng
kÕt hîp víi h×nh ¶nh “®Çu sóng tr¨ng treo” th× nã khã cã nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc s¾c. Ng­îc
l¹i, nÕu kh«ng cã sù n©ng ®ì cña hai c©u th¬ liÒn trªn th× h×nh ¶nh sÏ bÞ coi lµ thi vÞ
ho¸ cuéc sèng chiÕn ®Êu cña ng­êi lÝnh. Sù quyÖn hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a hiÖn thùc
vµ chÊt th¬ l·ng m¹n, bay bæng ®· lµm cho “®Çu sóng tr¨ng treo” trë thµnh mét trong
nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt th¬ ca kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. C©u th¬ chØ vÎn vÑn bèn tõ
nh­ng nã bao hµm c¶ c¸i t×nh, c¸i ý vµ ®Æc biÖt lµ sù c¶m nhËn tinh tÕ cña ChÝnh H÷u.
- 57 -
Nhê sù liªn t­ëng th«ng minh tµi t×nh, t©m hån giµu c¶m xóc, ChÝnh H÷u ®· gîi lªn
mét kh«ng gian b¸t ng¸t gi÷a vò trô bao la, nã cã c¸i g× ®ã rÊt bång bÒnh, huyÒn bÝ,
khã t¶. Nh­ng kh«ng ph¶i lµ sù m¬ hå ¶o n¶o nh­ “Tr¨ng huyÕt dô xuèng bªn ®µi kØ
niÖm” (§inh Hïng - Mª hån ca). H×nh ¶nh ®ã g©y ®­îc Ên t­îng thÈm mÜ s©u s¾c víi
ng­êi ®äc, ®ång thêi, nã trë thµnh h×nh t­îng ®a nghÜa ®éc ®¸o cña thi ca. “§Çu sóng
tr¨ng treo” ®­îc x©y dùng b»ng bót ph¸p hiÖn thùc, nh­ng kh«ng gian “§Çu sóng
tr¨ng treo” lµ kh«ng gian l·ng m¹n, siªu thùc, ®Çy chÊt th¬. T¹i sao vËy ? Chóng ta
thùc sù ®¸nh gi¸ cao kh«ng gian hiÖn thùc cña “n­íc mÆn ®ång chua”, “®Êt cµy nªn
sái ®¸” vµ ®Æc biÖt lµ kh«ng gian “rõng hoang s­¬ng muèi” ; nã ®· gãp phÇn t« ®Ñp
thªm h×nh t­îng vÇng tr¨ng, c©y sóng, hai h×nh ¶nh ®èi lËp nhau. VÇng tr¨ng mu«n
thña vÉn g©y ®­îc sù hÊp dÉn vµ søc gîi k× l¹ ®èi víi thi ca. Nh­ng ë ®©y, tr¨ng l¹i
®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi sóng. Nã biÓu t­îng cho cuéc sèng t­¬i ®Ñp, hoµ b×nh,
h¹nh phóc cña nh©n lo¹i, ®ång thêi, ®ã còng lµ ­íc m¬ muèn v­¬n tíi cña con ng­êi.
Ng­îc l¹i, sóng xuÊt hiÖn, biÓu t­îng cho chiÕn tranh vµ c¸i chÕt, nh­ng sóng còng
trë thµnh lÝ t­ëng cao ®Ñp, tinh thÇn chiÕn ®Êu v× cuéc sèng hoµ b×nh d©n téc cña
ng­êi chiÕn sÜ. Tr¨ng lµ vÎ ®Ñp l·ng m¹n, sóng lµ hiÖn thùc. Tuy ®èi lËp, nh­ng hai
h×nh t­îng nµy ®· t«n thªm vÎ ®Ñp cho nhau, t¹o nªn vÎ ®Ñp hoµn mÜ nhÊt : vÎ ®Ñp
ng­êi lÝnh. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn khi ChÝnh H÷u ®­a ra hai h×nh ¶nh ng­îc
nhau trong mét c©u th¬. Qua ®ã, «ng muèn kh¼ng ®Þnh c¸i kh¸t väng vÒ mét cuéc
sèng yªn lµnh ®Çy chÊt th¬ : ®Ó cho vÇng tr¨ng kia s¸ng m·i, trong hoµn c¶nh ®Êt
n­íc lóc bÊy giê, mäi ng­êi ph¶i cÇm sóng chiÕn ®Êu. Cã thÓ nãi, h×nh ¶nh “§Çu
sóng tr¨ng treo” lµ mét ph¸t hiÖn míi l¹, ®éc ®¸o cña ChÝnh H÷u. Tµi hoa nh­ Quang
Dòng, còng chØ c¶m nhËn ®­îc “sóng ngöi göi trêi” b»ng bót ph¸p l·ng m¹n. ChÝnh
H÷u ®· sö dông bót ph¸p hiÖn thùc ®Ó t¹o nªn h×nh ¶nh th¬ võa hiÖn thùc võa l·ng
m¹n. Bao trïm lªn “§Çu sóng tr¨ng treo” lµ mét kh«ng gian t­ëng t­îng l·ng m¹n,
tuy nhiªn, nã ®­îc b¾t nguån tõ cuéc sèng hiÖn thùc ®­îc ch¾t läc d­íi ngßi bót tµi
t×nh cña ChÝnh H÷u. Tr­íc mòi sóng, ng­êi lÝnh thÊy tr¨ng lÆn xuèng thÊp dÇn gi÷a
®ªm khuya yªn tÜnh. ChÝnh H÷u ®· tr­ëng thµnh vµ g¾n bã víi h×nh t­îng ®éc ®¸o
“®Çu sóng tr¨ng treo”. ChÝnh H÷u kh«ng dùng lªn mét t­îng ®µi bi tr¸ng vÒ ng­êi
lÝnh trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. ¤ng ®· t¹o nªn mét cÆp “§ång chÝ” gi÷a
sóng vµ tr¨ng. Nh»m kh¼ng ®Þnh thªm vÎ ®Ñp gi÷a t×nh “§ång chÝ” con ng­êi víi con
ng­êi.
Tuy tr­íc m¾t, ng­êi lÝnh vÉn gÆp ph¶i nh÷ng gian khæ kh¾c nghiÖt, nh­ng lßng
kiªn tr× sÏ gióp c¸c anh chiÕn th¾ng. H×nh t­îng tr¨ng - sóng biÓu t­îng cho tinh thÇn
dòng c¶m, hµo hoa mu«n thña cña d©n téc nãi chung vµ ng­êi lÝnh nãi riªng. Tr¨ng
vµ sóng kÕt thµnh mét kh«ng gian th¬ tr÷ t×nh võa hiÖn thùc võa l·ng m¹n. V× lÏ ®ã,
nã chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt trong thi ca thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
( NguyÔn ThÞ Thu Hµ )

®Ò sè 44
NhËn xÐt vÒ Bµi th¬ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn DuËt), SGK Ng÷ v¨n tËp I
cã viÕt :
“T¸c gi¶ ®· ®­a vµo bµi th¬ chÊt liÖu hiÖn thùc sinh ®éng cña cuéc sèng ë chiÕn
tr­êng, ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu giµu tÝnh khÈu ng÷, tù nhiªn”.
Em h·y viÕt mét bµi v¨n chøng minh cho nhËn xÐt trªn.
gîi ý
- 58 -
 Bµi lµm cÇn lµm râ hai yÕu tè ®­îc trong bµi th¬ :
1 - ChÊt liÖu hiÖn thùc sinh ®éng cña cuéc sèng chiÕn tr­êng.
- Bµi th¬ ra ®êi trong hoµn c¶nh khèc liÖt cña chiÕn tranh (1969)
- H×nh ¶nh chiÕc xe trong bµi th¬ trÇn trôi nh­ nh÷ng chiÕc xe chiÕn tr­êng
(tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh, bom giËt, bom rung, kÝnh vì, kh«ng kÝnh, kh«ng mui, kh«ng
®Ìn, ...)
- H×nh ¶nh ng­êi lÝnh ngang tµng, dòng m·nh, l¹c quan nh­ ng­êi lÝnh ngoµi
®êi. Chi tiÕt m« t¶ cuéc sèng ë chiÕn tr­êng cña ng­êi lÝnh kh«ng hÒ t« vÏ : MÆt lÊm
c­êi ha ha / B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi / BÕp dùng gi÷a trêi / chung b¸t ®òa / vâng
m¾c ch«ng chªnh.
2 - Ng«n ng÷, giäng ®iÖu giµu tÝnh khÈu ng÷, tù nhiªn :
- Tõ ng÷ dïng nh­ c¸ch nãi th­êng : õ th× cã bôi, õ th× ­ít ¸o, ph× phÌo ch©m
®iÕu thuèc, ch­a cÇn röa, ch­a cÇn thay...
- Cã nh÷ng c©u th¬ nh­ bª tõ khÈu ng÷ vµo :
Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh
Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi
- Giäng th¬ tù nhiªn bç b· rÊt lÝnh :
Ch­a cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc
Nh×n nhau mÆt lÊm c­êi ha ha.

®Ò sè 45
Tõ §ång chÝ cña ChÝnh H÷u ®Õn Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn
DuËt.
bµi lµm
ChÝnh H÷u sinh n¨m 1926. N¨m 1946 nhËp ngò, lµ lÝnh trung ®oµn Thñ ®«. §Çu
1948, bµi th¬ §ång chÝ ra ®êi, khi «ng lµ chÝnh trÞ viªn ®¹i ®éi. Ph¹m TiÕn DuËt sinh
n¨m 1941, n¨m 1964 gia nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®­êng Tr­êng s¬n Bµi
th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh s¸ng t¸c n¨m 1969.
Hai «ng thuéc hai thÕ hÖ thi nh©n nèi tiÕp nhau trong cuéc tr­êng chinh chèng
ngo¹i x©m cña d©n téc. Hai thi phÈm mµ chóng ta ®Ò cËp lµ hai trong nh÷ng t¸c phÈm
tiªu biÓu cña mçi thêi k× v¨n häc chèng Ph¸p vµ chèng MÜ thÓ hiÖn h×nh t­îng Anh bé
®éi cô Hå. Cïng víi C¸ n­íc cña Tè H÷u, T©y TiÕn cña Quang Dòng, N¨m anh em
trªn mét chiÕc xe t¨ng cña H÷u ThØnh, BÇu trêi vu«ng cña NguyÔn Duy ..., ng­êi lÝnh
trong §ång chÝ vµ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh lµ nh÷ng h×nh ¶nh tiªu biÓu cña
th¬ ViÖt Nam 1945 - 1975, sÏ cßn sèng m·i trong lßng ng­êi ®äc.
§äc §ång chÝ, c¶m nhËn chung cña chóng ta lµ : ng­êi lÝnh c¸ch m¹ng trong
kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p xuÊt th©n tõ n«ng d©n. H×nh ¶nh hä ®­îc ChÝnh H÷u dùng
lªn ch©n thùc, gi¶n dÞ, cao ®Ñp. Kh¸c khuynh h­íng c¶m høng l·ng m¹n anh hïng víi
nh÷ng h×nh ¶nh th¬ mang d¸ng dÊp tr¸ng sÜ tr­îng phu cña th¬ ca ®Çu chèng Ph¸p,
c¶m høng cña ChÝnh H÷u trong §ång chÝ h­íng vÒ chÊt thùc cña ®êi sèng, khai th¸c
c¸i ®Ñp vµ chÊt th¬ trong c¸i b×nh dÞ, b×nh th­êng cña cuéc chiÕn ®Êu vµ ng­êi chiÕn
sÜ. C¸i ®Ñp trong khã kh¨n, thiÕu thèn vµ nhÊt lµ ®Ñp trong t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi
th¾m thiÕt, s©u nÆng.
Quª h­¬ng anh n­íc mÆn ®ång chua
Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸
.....
- 59 -
 Sóng bªn sóng ®Çu gèi bªn ®Çu
§ªm rÐt chung ch¨n thµnh ®«i tri kØ.
§ång chÝ !
§o¹n më ®Çu nµy cã b¶y dßng, theo ba cÆp vµ cuèi cïng dån l¹i ë mét tõ : §ång
chÝ ! Mét sù lÝ gi¶i t×nh ®ång chÝ cña ng­êi lÝnh. §ã lµ xuÊt ph¸t tõ sù gièng nhau ë
c¶nh ngé, xuÊt th©n nghÌo khã. Lµ cïng chung môc ®Ých, lÝ t­ëng, nhiÖm vô, chia sÎ
gian lao (Sóng bªn sóng ®Çu gèi bªn ®Çu ; §ªm rÐt chung ch¨n ...). Mét ch÷ chung
khiÕn nh÷ng ng­êi vèn xa l¹ thµnh ®«i tri kØ vµ cao h¬n thµnh §ång chÝ.
Ng­êi x­a ®¸nh gi¸ t×nh b¹n cao nhÊt b»ng t×nh tri kØ. ChÝnh H÷u nh×n thÊy ë Anh
bé ®éi cô Hå mét thø t×nh c¶m cßn s©u s¾c h¬n, g¾n bã h¬n - T×nh ®ång chÝ. T×nh c¶m
nµy kh«ng ph¶i chØ v× c¸i chung lín lao, mµ lµ sù c¶m th«ng s©u xa t©m t­, nçi lßng
cña nhau. Lµ nh÷ng gian lao, thiÕu thèn cña cuéc ®êi chiÕn ®Êu ... TÊt c¶ diÔn ®¹t
b»ng lêi kh«ng ®ñ. Bao nhiªu lêi th©n th­¬ng, tr×u mÕn nhÊt còng trë thµnh s¸o rçng,
kh«ng chuyªn trë næi søc nÆng c¶m ®éng gi÷a nh÷ng ng­êi lÝnh, ng­êi ®ång ®éi. V×
thÕ ®o¹n th¬ thø hai, cã m­êi dßng vÉn theo tõng cÆp t­¬ng øng ®Ó cuèi cïng dån l¹i
mét hµnh ®éng thay cho mu«n lêi “Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay”.
T×nh §ång chÝ gi÷a nh÷ng ng­êi lÝnh vÖ quèc, nãi nh­ Hång Nguyªn, ng­êi cïng
thêi :
Lò chóng t«i
Bän ng­êi tø xø
GÆp nhau håi ch­a biÕt ch÷
Quen nhau tõ buæi mét hai
Sóng b¾n ch­a quen
Qu©n sù m­¬i bµi
Lßng vÉn c­êi vui kh¸ng chiÕn ...
Hay nãi nh­ ChÝnh H÷u :
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng­êi võng tr¸n ­ít må h«i
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸
MiÖng c­êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy ...
còng lµ t×nh cña cha «ng thuë míi næi dËy chèng Ph¸p håi gi÷a thÕ kØ XIX truyÒn
l¹i. T×nh cña nh÷ng “d©n Êp, d©n l©n”, “ViÖc cuèc, viÖc cµy, viÖc bõa, viÖc cÊy tay
vèn lµm quen ; TËp khiªn, tËp sóng, tËp m¸c, tËp cê m¾t ch­a tõng ngã” ( V¨n tÕ
nghÜa sÜ CÇn Giuéc - NguyÔn §×nh ChiÓu ). Nh÷ng con ng­êi Êy vèn dÜ kh«ng ®i vµo
cuéc chiÕn cam go, thiÕu thèn nµy b»ng ãc l·ng m¹n. Nh­ng cuéc chiÕn ®Êu trªn
chiÕn hµo b¶o vÖ Tæ quèc ®· khiÕn hä thµnh oai hïng, l·ng m¹n.
Bøc t­îng ®µi cuèi bµi th¬ lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu tõ T×nh ®ång chÝ.
§ªm nay rõng hoang s­¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo.
§ã lµ cuéc ®êi thùc cña nh÷ng ng­êi lÝnh n«ng d©n nghÌo khæ n¬i “®Êt mÆn ®ång
chua”, “®Êt cµy lªn sái ®¸”, “¸o r¸ch vai”, “quÇn vµi m¶nh v¸”, “ch©n kh«ng giµy”
®­îc t×nh c¶m c¸ch m¹ng cao ®Ñp t¹c thµnh d¸ng h×nh míi - D¸ng ®øng ViÖt Nam ë
thÕ kØ XX.
- 60 -
 NÕu §ång chÝ lµ h×nh ¶nh Anh bé ®éi cô Hå n«ng d©n ch­a biÕt ch÷, “Gian nhµ
kh«ng mÆc kÖ nã lung lay”, th× ng­êi lÝnh trong Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh cña
Ph¹m TiÕn DuËt lµ mét ho¸ th©n kh¸c . H×nh ¶nh ng­êi lÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt cã
thÓ xuÊt th©n tõ n«ng d©n, c«ng nh©n hay tiÓu t­ s¶n... nh­ng hä kh«ng ph¶i lµ nh÷ng
ng­êi chiÕn sÜ nh­ cña ChÝnh H÷u hay NguyÔn §×nh Thi, Quang Dòng tr­íc ®©y.
Kh«ng “¸o r¸ch vai, quÇn vµi m¶nh v¸, ch©n kh«ng giµy”, còng kh«ng “ng­êi ra ®i
®Çu kh«ng ngo¶nh l¹i ; Sau l­ng thÒm n¾ng l¸ r¬i ®Çy” hay “R¸ch t¶ t¬i råi ®«i giµy
v¹n dÆm - Bôi tr­êng chinh phai b¹c ¸o hµo hoa” hoÆc “M¾t trõng göi méng qua biªn
giíi - §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng KiÒu th¬m”.
Hä lµ nh÷ng ng­êi thanh niªn häc sinh ®· qua hai chôc n¨m d­íi m¸i tr­êng
miÒn B¾c x· héi chñ nghÜa ®i chiÕn ®Êu, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n­íc.
Mét cuéc chiÕn tiÕp nèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p nh­ng dµi l©u, ¸c liÖt h¬n, ph¶i
®­¬ng ®Çu víi mét ®Õ quèc giµu cã bËc nhÊt thÕ giíi - §Õ quèc MÜ.
Ng­êi chiÕn sÜ trong Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh mang ®Æc ®iÓm nh­ ®· nãi
trªn nªn tuy vÉn cïng bèn ph­¬ng tô héi nh­ng kh«ng cã chÊt tr¸ng sÜ hµo hoa x­a,
còng kh«ng cã chÊt n«ng d©n thuÇn ph¸c xa cò. H×nh ¶nh chiÕn sÜ trong bµi th¬ lµ
h×nh ¶nh hån nhiªn, trong s¸ng, v« t­ cña thÕ hÖ thanh niªn trÝ thøc míi trong c¶ ®oµn
qu©n “XÎ däc Tr­êng S¬n ®i cøu n­íc - Mµ lßng ph¬i phíi dËy t­¬ng lai” (Tè H÷u).
Hä - ng­êi chiÕn sÜ l¸i xe. “Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i ; §· vÒ ®©y häp
thµnh tiÓu ®éi”. “Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn ; Kh«ng cã mui xe ...” v× “Bom
giËt bom rung kÝnh vì ®i råi”. Nªn ph¶i chÞu bao nhiªu gian khæ : giã tù do, bôi tù do,
m­a xèi x¶ tù do hµnh h¹. Song :
Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam phÝa tr­íc
ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.
Nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ nµy, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng sè Ýt nh­ trong bµi th¬ §ång chÝ.
Mét h×nh ¶nh ®Ñp nh­ng cho ta c¶m gi¸c nhá nhoi, ®¬n lÎ, th­¬ng mÕn bªn nhau
trong t×nh ®ång chÝ gi÷a “anh víi t«i” trong c¶nh “Th­¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay”.
(Quª h­¬ng anh ... Lµng t«i ; Anh víi t«i ®«i ng­êi xa l¹, Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín
l¹nh ; ¸o anh r¸ch vai, QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ ... ).
T×nh ®ång ®éi, ®ång chÝ ë bµi th¬ cña Ph¹m TiÕn DuËt cã c¸i tªn chung lµ : ta -
chóng ta. TÊt c¶ ®Òu lµ ®ång chÝ, trÎ, khoÎ, dòng c¶m, bÊt chÊp nguy hiÓm. Hiªn
ngang mét c¸ch ung dung, ®Õn ngang tµng.
Bëi v× thÕ hÖ cha anh hä thµnh ®ång ®éi, thµnh ®ång chÝ nh­ng ®»ng sau lµ hÖ lôy
cña nh÷ng lÝ lÞch giai cÊp võa tho¸t khái ®ªm tr­êng n« lÖ. Cßn h×nh ¶nh ng­êi chiÕn
sÜ chèng MÜ ®· c¾t ®øt v« t­ víi lÝ lÞch ®au buån kia. Lµ chñ nh©n «ng cña mét ®Êt
n­íc, mét d©n téc kiªu h·nh s¸nh vai víi c¸c c­êng quèc n¨m ch©u.
Anh hïng lµ hµnh vi; hµo s¶ng lµ giäng ®iÖu cña nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ - ®ång chÝ,
®ång ®éi trong Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh.
Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh
Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi.
Nh­ng :
Ung dung buång l¸i ta ngåi
Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng
- Bôi phun tãc tr¾ng nh­ ng­êi giµ
Ch­a cÇn röa,ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc
Nh×n nhau mÆt lÊm c­êi ha ha.

- 61 -
 - M­a tu«n m­a xèi nh­ ngoµi trêi
Ch­a cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a
M­a ngõng, giã lïa kh« mau th«i.
- GÆp bÌ b¹n suèt däc ®­êng ®i tíi
B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi.
Hä kh«ng cÇn nhiÒu t×m hiÓu, kh«ng cÇn ph¶i ®ång c¶nh ngé, ®ång t©m t­, t×nh
c¶m riªng nh­ cha anh míi thµnh ®ång chÝ trªn chiÕn hµo. Víi hä “tõ trong bom r¬i”
“häp thµnh tiÓu ®éi”. Vµ “BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi, Chung b¸t ®òa nghÜa lµ
gia ®×nh ®Êy”. Råi cã thÓ chia tay : “L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm”.
NÕu h×nh ¶nh Ng­êi chiÕn sÜ trong §ång chÝ lµ mét bøc t­îng ®µi :
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo.
Th× h×nh t­îng Ng­êi chiÕn sÜ ë Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh lµ mét phï ®iªu
tæ hîp cña nh÷ng khu«n mÆt trai trÎ hån nhiªn ®Õn ngang tµng trong ®oµn qu©n tr¶y
héi chiÕn tr­êng.
§ång chÝ (ChÝnh H÷u) vµ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh (Ph¹m TiÕn DuËt) lµ
hai tiªu ®iÓm trong c¸c tiªu ®iÓm cña H×nh t­îng ng­êi lÝnh - Anh bé ®éi cô Hå mµ
th¬ ca dùng nªn trong 30 n¨m chiÕn ®Êu gian khæ hi sinh cho ®Õn ngµy toµn th¾ng -
1975. Mçi mét h×nh ¶nh th¬ lµ mét ®iÓm s¸ng thÈm mÜ lÊy chÊt liÖu, tiÕng nãi ®êi
th­êng lµm nguån c¶m høng vµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt.
NÕu vÝ nÒn th¬ ViÖt Nam ®­¬ng ®¹i nh­ mét bÇu trêi sao th× mçi khi nh×n bÇu trêi
Êy, ta kh«ng thÓ kh«ng thÊy hai v× sao lÊp l¸nh §ång chÝ vµ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe
kh«ng kÝnh.

§Ò sè 46
H·y viÕt mét ®o¹n v¨n giíi thiÖu nhµ th¬ Huy CËn vµ ®«i nÐt vÒ bµi th¬
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸

Bµi lµm

Huy CËn (1919- 2005), tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn, quª ë lµng ¢n Phó, huyÖn
H­¬ng S¬n, tÜnh Hµ TÜnh. ¤ng th©n sinh ®ç tam tr­êng, d¹y häc vµ lµm ruéng, thÝch
th¬. Huy CËn thuë nhá häc ë quª, råi vµo HuÕ häc ®Õn hÕt trung häc. N¨m 1939, vµo
häc tr­êng Cao ®¼ng canh n«ng Hµ Néi. Cuèi 1942 tham gia phong trµo sinh viªn yªu
n­íc, ho¹t ®éng trong MÆt trËn ViÖt Minh. Dù Quèc d©n ®¹i biÓu ë T©n Trµo (1945),
vµ ®­îc cö vµo Uû ban d©n téc gi¶i phãng toµn quèc. Sau Tæng khëi nghÜa, liªn tôc
tham gia chÝnh quyÒn C¸ch m¹ng, ë c¸c c­¬ng vÞ cao.
Huy CËn lµm th¬ tõ 1934. TËp th¬ ®Çu tay, Löa thiªng (1940), ®­a «ng lªn vÞ trÝ
hµng ®Çu, mét trong nh÷ng c©y bót tiªu biÓu cña Phong trµo Th¬ míi (1932-1945).
Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Huy CËn s¸ng t¸c Ýt. Ph¶i ®Õn sau hoµ b×nh lËp l¹i
(1954) vµ nhÊt lµ trong chuyÕn ®i thùc tÕ ë vïng má Qu¶ng Ninh (1958), hån th¬ «ng
míi nh­ ®­îc t¸i t¹o, trë nªn sung søc vµ ®æi míi h¼n. ¤ng liªn tiÕp cho ra ®êi nh÷ng
tËp th¬ : Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng (1958), §Êt në hoa (1960), Bµi th¬ cuéc ®êi ( 1963),
Hai bµn tay em (1967)... (dùa theo Tõ ®iÓn v¨n häc, nhiÒu t¸c gi¶, NXB KHXH,
H.1983)
- 62 -
 §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ ®­îc rót trong tËp Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng. TËp th¬ lµ kÕt
qu¶ cña chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy ë Qu¶ng Ninh. C¶m høng vÒ thiªn nhiªn ®Êt n­íc,
vÒ lao ®éng vµ niÒm vui tr­íc cuéc sèng míi lµ nh÷ng t×nh c¶m chñ ®¹o t¹o nªn søc
hÊp dÉn cña nh÷ng vÇn th¬ nµy. Toµn bµi gåm b¶y khæ, mçi khæ t­¬ng ®­¬ng víi
mét bµi tø tuyÖt thÊt ng«n. Hai khæ ®Çu m« t¶ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸... ra kh¬i. Bèn
khæ tiÕp lµ c¶nh kÐo l­íi...xo¨n tay chïm c¸ nÆng. Khæ cuèi, "§oµn thuyÒn ch¹y ®ua
cïng mÆt trêi", trë vÒ sau mét ®ªm ®¸nh c¸ ®Çy hµo høng. Th«ng qua ®ã, nhµ th¬ ca
ngîi kh«ng khÝ lao ®éng míi, con ng­êi lao ®éng míi, trµn ®Çy l¹c quan, lµm chñ
thiªn nhiªn, lµm chñ biÓn c¶ bao la. Bµi th¬ ®· dùng ®­îc kh«ng khÝ lao ®éng khÈn
tr­¬ng, h¨ng say, nhén nhÞp, cña miÒn B¾c nh÷ng n¨m ®Çu b¾t tay x©y dùng chñ
nghÜa x· héi. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ kh¾c ho¹ nhiÒu h×nh ¶nh tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn sù hµi
hoµ gi÷a thiªn nhiªn vµ con ng­êi lao ®éng, béc lé niÒm vui, niÒm tù hµo cña nhµ th¬
tr­íc ®Êt n­íc, cuéc ®êi.
... ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng
L­ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng
...Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo
Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao

®Ò sè 47
Trêi ®ªm mµ trµn ®Çy ¸nh s¸ng - C¶m t­ëng khi ®äc §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña
Huy CËn.
bµi lµm
Nh÷ng ng­êi d©n biÓn th­êng ra kh¬i lóc mÆt trêi s¾p lÆn vµ trë vÒ vµo s¸ng h«m
sau, khi mÆt trêi mäc cïng víi thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh. Nh÷ng con c¸ t­¬i
nguyªn cßn mÆn nång vÞ muèi.
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña Huy CËn lÊy bèi c¶nh kh«ng gian Êy, thêi gian Êy
nh­ng bao trïm c¶m t­ëng ng­êi ®äc l¹i lµ bµi th¬ ®Çy ¸nh s¸ng.
Më ®Çu lµ h×nh ¶nh :
MÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa
Sãng ®· cµi then ®ªm sËp cöa.
T­ëng nh­ biÓn vµ bãng ®ªm ®· nuèt chöng c¸i khèi s¸ng ®á rùc, khæng lå kia
b»ng nh÷ng ®éng t¸c m¹nh, døt kho¸t : cµi then, sËp cöa. Nh­ng kh«ng ph¶i nh­ vËy,
bëi v× cã mét ¸nh s¸ng míi ®· loÐ lªn :
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i,
C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.
Bãng ®ªm bao trïm b»ng ch÷ ®· ë c©u trªn, ¸nh s¸ng bõng lªn ë ch÷ l¹i ë c©u
d­íi vµ nhÊt lµ bëi “C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i”, cïng biÓn ®ªm. Cuéc sèng,
niÒm h©n hoan trong lao ®éng cña con ng­êi ®· mang ¸nh s¸ng cho kh«ng gian ®¸nh
c¸ ®ªm trªn biÓn. Tõ ®©y trë ®i, tiÕng h¸t ng­êi lao ®éng, kh«ng khÝ lao ®éng, t­ thÕ,
phong c¸ch lao ®éng, t×nh c¶m lao ®éng, ®éng t¸c vµ thµnh qu¶ lao ®éng chÝnh lµ
nguån s¸ng, to¶ s¸ng ®ªm lao ®éng nªn th¬, tr¸ng lÖ.
Trong niÒm h©n hoan lao ®éng, v¹n vËt biÓn, c¶nh quan biÓn d­êng nh­ ®Òu ph¸t
s¸ng :
H¸t r»ng : c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng
C¸ thu biÓn §«ng nh­ ®oµn thoi
§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng
- 63 -
 §Õn dÖt l­íi ta ®oµn c¸ ¬i !
Mµu s¸ng - b¹c cña c¸ thµnh ®oµn thoi, thµnh mu«n luång s¸ng. TiÕp theo, cuéc
lao ®éng trong tÇm vò trô, tung hoµnh ph¬i phíi, l·ng m¹n mµ hµo hïng ®· gi÷ cho
¸nh s¸ng chan hoµ mÆt biÓn. Chø kh«ng ph¶i chØ v× ®ªm tr¨ng ®¸nh c¸ thi vÞ.
ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng
L­ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng
Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn
Dµn ®an thÕ trËn l­íi v©y gi¨ng.
Tay l¸i con thuyÒn g¾n víi giã, buåm thµnh buåm tr¨ng. ThÕ trËn bña v©y nh­ng
lµ thÕ cña mét ®ªm héi. Ng­êi d©n biÓn ®i ®¸nh c¸ mµ nh­ “tao nh©n mÆc kh¸ch” :
Giã tr¨ng chøa mét thuyÒn ®Çy
Cña kho v« tËn biÕt ngµy nµo v¬i.
§ªm trªn biÓn mµ nh­ mét cuéc vui “§ªm tr¨ng ®i thuyÒn trªn Hå T©y” Phan KÕ
BÝnh ®· t¶. Nh­ng ®ã chÝnh lµ niÒm vui cña con ng­êi lao ®éng míi, trong mét x· héi
míi. Kh«ng ph¶i lµ mét cuéc th­ëng thøc thó vÞ nh­ v¨n ch­¬ng x­a thÓ hiÖn.
Lao ®éng biÓn kh¬i lµ thø lao ®éng nÆng nhäc, nguy hiÓm nh­ng mét khi ®· ®­îc
tù do, ®· ®­îc gi¶i phãng, ®· lµ lao ®éng tËp thÓ, nh÷ng con ng­êi lao ®éng sÏ biÕn
nã thµnh ngµy héi. Bµi ca cÊt lªn bëi mét dµn hîp x­íng lao ®éng, lµ mét b¶n giao
h­ëng tr¸ng lÖ. Khung c¶nh thiªn nhiªn, con ng­êi vµ c¸, sinh lùc, tinh lùc biÓn còng
hoµ ca, cïng to¶ s¸ng.
C¸ nhô c¸ chim cïng c¸ ®Ð
C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång
C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ
§ªm thë : sao lïa n­íc H¹ Long

Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo

Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao ...
B¶n hoµ tÊu con ng­êi vµ vò trô khiÕn biÓn ®ªm thµnh héi hoa ®¨ng cho tíi khi
trêi bõng s¸ng. Tuy nhiªn nÕu héi hoa ®¨ng sÏ kÕt thóc khi ®ªm võa tµn th× héi lao
®éng kh«ng nh­ thÕ. §ªm s¸ng ®Õn ngµy s¸ng.
Sao mê kÐo l­íi kÞp trêi s¸ng
Ta kÐo xo¨n tay chïm c¸ nÆng
VÈy b¹c, ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng
L­íi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång ".
Mét ngµy vui míi l¹i ®Õn. Bµi ca c«ng søc lao ®éng tiÕp tôc víi bµi ca thµnh qu¶
lao ®éng. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ h¸t khóc kh¶i hoµn.
MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi
M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i.
Cuéc sèng huy hoµng chÝnh lµ ¸nh s¸ng rùc rì nhÊt cña con ng­êi, ®Êt n­íc ViÖt
Nam míi trong lao ®éng dùng x©y.
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña Huy CËn gåm b¶y khæ, viÕt vÒ mét ®ªm ®¸nh c¸ trªn
biÓn cña nh÷ng con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa nh­ng kh«ng mét khæ nµo kh«ng cã
sù ph¸t s¸ng bëi v¹n vËt vµ con ng­êi. Hån cèt bµi th¬ nµy ë hai ch÷ t­¬i s¸ng.

®Ò sè 48

- 64 -
 H·y chän vµ ph©n tÝch mét sè c©u th¬ cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®éc ®¸o trong bµi
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña Huy CËn, ®Ó viÕt mét bµi v¨n cã tiªu ®Ò :
Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ tr¸ng lÖ vµ l·ng m¹n
bµi lµm
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña Huy CËn lµ mét bøc vÏ sèng ®éng tuyÖt ®Ñp vÒ con
ng­êi lao ®éng khoÎ kho¾n vµ thiªn nhiªn t­¬i s¸ng, k× vÜ. Cã thÓ nãi gam mµu chñ
®¹o cña bµi th¬ lµ mµu s¸ng. KÕt cÊu t¹o nªn bøc tranh th¬ lµ nh÷ng h×nh ¶nh tr¸ng lÖ
vµ l·ng m¹n. §Ó råi, ®äc thi phÈm, chóng ta cã c¶m t­ëng nh­ ®ang cïng ®oµn
thuyÒn ®¸nh c¸ ra kh¬i, hoµ m×nh vµo khung c¶nh lao ®éng h¨ng say vµ l·ng m¹n
gi÷a biÓn kh¬i bao la, k× ¶o.
Nh­ bao bµi th¬ kh¸c, thiªn nhiªn xuÊt hiÖn trong “§oµn thuyÒn ®¸nh c¸” lµ
nh÷ng h×nh ¶nh cña mét Huy CËn quen thuéc : mÆt trêi, tr¨ng, sao, giã, m©y ...
Tuy nhiªn víi c¸i nh×n cña mét con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa, ®i gi÷a miÒn B¾c võa
giµnh ®­îc hoµ b×nh vµ ngßi bót miªu t¶ theo phong c¸ch Ên t­îng ®Çy tµi n¨ng cña
Huy CËn, thiªn nhiªn ®· hiÖn lªn ch©n thùc, sèng ®éng mµ tr¸ng lÖ, rùc rì, k× vÜ lín
lao mµ tinh tÕ. Bªn c¹nh h×nh ¶nh ng­êi mÑ thiªn nhiªn, con ng­êi hiÖn lªn víi vÎ ®Ñp
kho¸ng ®¹t, l·ng m¹n tin yªu cuéc sèng vµ tinh thÇn h¨ng h¸i lao ®éng. Cã thÓ nãi ®Æt
m×nh vµo t­ c¸ch con ng­êi lao ®éng trªn biÓn kh¬i mªnh m«ng, Huy CËn ®· l¾ng
nghe ®­îc sù hoµ nhÞp tuyÖt diÖu gi÷a thiªn nhiªn vµ con ng­êi.
Bµi th¬ miªu t¶ hµnh tr×nh ra kh¬i vµ trë vÒ trong th¾ng lîi cña ®oµn thuyÒn ®¸nh
c¸. Suèt hµnh tr×nh Êy, thiªn nhiªn ®· trë thµnh ng­êi b¹n ®ång hµnh víi con ng­êi
lao ®éng. §ång hiÖn víi h×nh ¶nh ®oµn thuyÒn lµ h×nh ¶nh mÆt trêi tr¸ng lÖ k× vÜ :
“MÆt trêi xuèng biÓn nh­ hßn löa” - “MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi” . ë c©u th¬ më
®Çu, Huy CËn d· lùa chän h×nh ¶nh vÝ von v« cïng biÓu c¶m, giµu søc gîi vµ chuÈn
x¸c. Khi mÆt trêi xuèng biÓn lµ lóc cã h×nh d¸ng qu¶ cÇu mµu ®á sÉm. Nh÷ng tia s¸ng
ph¶n chiÕu d­íi mÆt n­íc, lung linh nh­ hoa löa. VÉn mang nÐt tr¸ng lÖ, k× vÜ nh­ng
kh¸c víi h×nh ¶nh mÆt trêi hoµng h«n ë phÇn ®Çu bµi th¬, h×nh ¶nh mÆt trêi ë phÇn
cuèi bµi th¬ l¹i lµ linh hån cña buæi b×nh minh vµ ®ång hiÖn cïng víi sù cËp bÕn ®Çy
tèt lµnh cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸.
H×nh ¶nh toµn bµi th¬ cho ta c¶m gi¸c vÒ vò trô bao la, th¬ méng. §ã lµ mèi quan
hÖ t­¬ng hîp gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn trong lao ®éng. Cô thÓ h¬n, ë ®©y, con
ng­êi hoµ m×nh víi biÓn kh¬i bao la, víi mÆt trêi tr¸ng lÖ víi ®ªm tr¨ng huyÒn ¶o, víi
m©y trêi, sãng n­íc vµ víi c¸ - sinh lùc, tinh lùc biÓn.
Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ tr¸ng lÖ vµ l·ng m¹n trong bµi chñ yÕu lµ nh÷ng h×nh ¶nh
miªu t¶ trùc tiÕp thiªn nhiªn nh­ng ®· gi¸n tiÕp lµm næi bËt vÎ ®Ñp khoÎ kho¾n,
kho¸ng ®¹t, tinh thÇn lao ®éng h¨ng say, nhiÖt t×nh cña con ng­êi. Chóng ta h·y ®äc
nh÷ng vÇn th¬.
... C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i
... ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng
L­ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng
... Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo
Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao
Hµng lo¹t c¸c h×nh ¶nh thiªn nhiªn hiÖn ra cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng cña con
ng­êi : Giã kh¬i vµ c©u h¸t, cïng ®­a con thuyÒn lao ®éng tiÕn vµo trïng d­¬ng.
Tr¨ng, sao ®iÓm t« cho bøc vÏ con ng­êi lao ®éng x«ng pha vµ ®¹i d­¬ng bao la thªm
ph¬i phíi h¬n. NhÞp ®iÖu lao ®éng cña con ng­êi ®· mang nhÞp thiªn nhiªn vò trô mét

- 65 -
c¸ch nhÞp nhµng, hµi hoµ. Trong bµi th¬ trêi m©y, biÓn c¶ ®­îc tr¸ng lÖ ho¸ ®Ó mang
hån lao ®éng, cßn con ng­êi lao ®éng ®­îc cao c¶ ho¸ ®Ó mang tÇm vò trô.
GÊp trang th¬ cña Huy CËn l¹i, nh÷ng h×nh ¶nh th¬ tr¸ng lÖ vµ l·ng m¹n vÉn cßn
hiÖn lªn ¸m ¶nh trong trÝ t­ëng t­îng ta ...

®Ò sè 49
Tõ bÕp löa ®Õn BÕp löa - §äc “BÕp löa” cña B»ng ViÖt
bµi lµm
§äc “BÕp löa” cña B»ng ViÖt t«i ®· m­êng t­îng ra c¶nh mét chµng l­u häc sinh
trÎ tuæi trong c¸i gi¸ l¹nh cña mïa ®«ng Ki-Ðp ë ®Êt n­íc U-crai-na xa x«i ®­¬ng cÆm
côi s­ëi Êm nh÷ng nguån th­¬ng qua tõng ch÷, tõng c©u th¬ mµ th¾p lªn ngän löa
®­îm ®µ cña mét thêi Êu th¬ ®Ñp ®Ï sèng bªn ng­êi bµ yªu dÊu ...
§Õn nay ®· h¬n bèn thËp kØ kÓ tõ khi bµi th¬ ra ®êi ta thùc khã râ ®· cã bao nhiªu
tr¸i tim rung c¶m mçi khi ®Õn víi “BÕp löa”. ChØ biÕt ®»ng sau m¹ch c¶m xóc d¹t dµo
cña hoµi niÖm kia sÏ lµ g× nÕu kh«ng ph¶i mét t×nh yªu lan to¶ víi c¸i nãng, c¸i nång
®­îm cña “BÕp löa quª nhµ”, víi sù Êm ¸p, Êp iu cña “ngän löa lßng ng­êi”.
Cã lÏ khi nh¾c vÒ qu¸ khø, nhÊt lµ nh÷ng thêi ®iÓm ®Ñp ®Ï, ng­êi ta vÉn th­êng kÓ
nhiÒu h¬n. Víi “BÕp löa”, nhµ th¬ B»ng ViÖt thùc ®· d¾t dÉn ng­êi ®äc vµo s©u trong
m¹ch kÓ, m¹ch håi t­ëng cña «ng. Håi øc ®Ñp mét ®i kh«ng trë l¹i cña tuæi th¬ ®­îc
t¸i hiÖn kh«ng ph¶i b»ng mét trÝ nhí lan man, ch¾p v¸. Tr¸i l¹i, ë s©u trong tiÒm thøc
cña t¸c gi¶, h×nh ¶nh “bÕp löa” vµ “ng­êi bµ” lóc nµo còng to¶ s¸ng l¹ k× - trë thµnh
mét ®iÓm ®i vÒ trong câi nhí. Dßng suy t­ëng vµ hoµi niÖm cña ng­êi ch¸u xa quª
nhµ cã lÏ ®Òu ®­îc kh¬i nguån tõ nh÷ng h×nh ¶nh Êy - gi¶n dÞ mµ th©n th­¬ng, Êm ¸p
v« cïng.
ViÖc ®ång hiÖn h×nh ¶nh “bÕp löa” vµ “ng­êi bµ” trong bµi th¬ thùc dÔ khiÕn cho
ng­êi ta cã mét sù liªn t­ëng vÒ mèi quan hÖ l¹ k×, thiªng liªng. Tõ bÕp löa cña cñi
r¬m ®Õn “BÕp Löa” cña lßng ng­êi (víi hai ch÷ viÕt hoa !) cã lÏ h¬n bao giê hÕt con
ng­êi c¶m nhËn thËt râ vÒ t×nh bµ ch¸u, t×nh quª nång Êm
Mét bÕp löa chên vên s­¬ng sím
Mét bÕp löa Êp iu nång ®­îm
Ch¸u th­¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng m­a

Lªn bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãi

N¨m Êy lµ n¨m ®ãi mßn ®ãi mái
Bè ®i ®¸nh xe kh« r¹c ngùa gÇy
ChØ nhí khãi hun nhÌm m¾t ch¸u
NghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay.
C¸i “nçi nhí vÒ bÕp löa” ®­îc nãi trùc tiÕp song kh«ng v× thÕ mµ gi¶m ®i phÇn
s©u l¾ng, tinh tÕ. H×nh ¶nh “bÕp löa” gîi nhí b»ng nhiÒu gi¸c quan, b»ng trÝ t­ëng
t­îng. ThÞ gi¸c (chên vên s­¬ng sím), c¶m gi¸c (Êp iu nång ®­îm) vµ khøu gi¸c
(sèng mòi cßn cay) råi xóc gi¸c (hun nhÌm m¾t ch¸u). T¸c gi¶ h­íng mäi gi¸c quan
®Ó quay vÒ sèng l¹i kØ niÖm trong trÝ t­ëng t­îng. D­êng nh­ kh«ng cßn kho¶ng c¸ch
cña thêi gian ë ®©y n÷a, mäi h×nh ¶nh g¾n víi bÕp löa ®· t¸i hiÖn ch©n thËt, râ rµng tõ
mét thêi kÝ øc xa x«i ! H×nh ¶nh bÕp löa cßn g¾n víi ng­êi bµ ®Çy th©n th­¬ng. Tuy
kh«ng trùc tiÕp nãi ra song ng­êi ®äc h×nh dung ®­îc c«ng viÖc cña ng­êi bµ : “nhãm

- 66 -
bÕp”. Tuæi th¬ cña ch¸u g¾n víi bÕp löa, víi mïi khãi cay nhÌm vµ còng g¾n chÆt víi
ng­êi bµ Êy. Ph¶i ch¨ng h×nh ¶nh : “Mét bÕp löa Êp iu nång ®­îm” chÝnh lµ ho¸ th©n
cña t×nh c¶m bµ dµnh cho ch¸u. V× vËy cã lÏ t×m vÒ víi bÕp löa quª nhµ còng lµ t×m vÒ
tuæi th¬ sèng bªn bµ, trong sù chë che, n©ng niu ®Çy tr×u mÕn. Trong c¶m nhËn, nçi
nhí ®Çu tiªn cña ®øa ch¸u ph­¬ng xa : “bÕp löa cñi r¬m” vµ “t×nh bµ” còng hiÖn lªn
víi c¸i Êm ¸p, ®­îm ®µ, g¾n bã ®· s­ëi Êm suèt thêi th¬ Êu cña ch¸u. Sù t­¬ng ®ång
®Ñp ®Ï Êy dÔ th­êng mÊy ai nhËn ra. ChØ cã B»ng ViÖt víi kho¶ng thêi gian ®Çu ®êi
trong s¸ng ®­îc g¾n bã bªn bµ míi cã thÓ “c¶m” s©u s¾c ®Õn thÕ c¸i t­ëng chõng qu¸
­ b×nh dÞ, méc m¹c. Ngôp lÆn trong dßng håi øc t­¬i m¸t cña t¸c gi¶, chóng ta còng
muèn t×m ®Õn víi nh÷ng t×nh th­¬ng yªu nång hËu nh­ thÕ :
Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ
...
Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe
Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc
Nhãm bÕp löa nghÜ th­¬ng bµ khã nhäc.
C¸i Êm ¸p cña “BÕp löa” vµ “t×nh bµ” trong sù t­¬ng ®ång, ta ®· biÕt. §»ng sau
®ã d­êng nh­ cßn cã mét sù t­¬ng ®ång n÷a. BÕp löa vµ ng­êi bµ ®Òu lµ nh÷ng g× g¾n
bã, th©n th­¬ng nhÊt víi kØ niÖm cña ch¸u. NÕu “bÕp löa cñi r¬m” g¾n víi c¶m nhËn
cña ch¸u vÒ : “mïi khãi” víi kØ niÖm “khãi hun nhÌm m¾t ch¸u”, víi d­ ©m : “sèng
mòi cßn cay” th× ng­êi bµ g¾n víi tuæi th¬ ch¸u võa nh­ mét ng­êi ch¨m sãc, võa nh­
mét ng­êi b¹n lín. Nh÷ng kÝ øc nh­ ïa vÒ trong t©m t­ëng ch¸u. §ã lµ tõ n¨m : “lªn
bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãi”, l¹i c¶ nh÷ng n¨m : “®ãi mßn ®ãi mái”, nh÷ng lóc :
“Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ”, nh÷ng khi : “giÆc ®èt lµng ch¸y tµn, ch¸y
rôi” ... Tù lóc nµo tuæi th¬ nhá bÐ cña ch¸u ®· ®­îc truyÒn h¬i Êm tõ bÕp löa, tõ bµ !
Mét ®iÒu nh«ng thÓ ngÉu nhiªn lµ : mçi khi nh¾c vÒ bÕp löa l¹i thÊy xuÊt hiÖn ng­êi
bµ vµ mçi khi xuÊt hiÖn ng­êi bµ l¹i thÊy c«ng viÖc cña bµ xoay quanh bÕp löa.
Nhãm bÕp löa nghÜ th­¬ng bµ khã nhäc.
Kh«ng nãi mµ t×nh vÉn d¹t dµo, kh«ng h« hµo, bång bét mµ ng­êi ta vÉn kh«ng
thÓ lµm ng¬ tr­íc sù ch©n thµnh. §ã cã lÏ lµ nh÷ng g× B»ngViÖt ®· lµm khi dùng lªn
hai h×nh ¶nh song song mµ hoµ hîp víi nhau gi÷a : “bÕp löa” vµ “ng­êi bµ”. Trong kØ
niÖm, trong xóc c¶m cña mét nçi nhí, lÝ trÝ ®· nh­êng chç cho t×nh c¶m vµ c¸i râ rµng,
minh b¹ch ®· nhoÌ ®i ®Ó ®­îc thªm nh÷ng c¸i m¬ mµng, chËp chên cña håi øc. H×nh
¶nh bµ vµ bÕp löa qua t©m tr¹ng Êy ®· ®ång nhÊt, hoµ quyÖn víi nhau. Tuy mét mµ
hai, tuy hai mµ mét ®Ó chØ cßn hiÖn lªn trong t©m t­ëng ng­êi ch¸u mét c¸i g× thËt Êp
iu, nång ®­îm.
H×nh ¶nh bÕp löa trong bµi th¬ xÐt cho kÜ th× chÝnh lµ ®iÓm gîi høng, lµ cÇu nèi ®Ó
®øa ch¸u ph­¬ng xa ngµn dÆm göi t×nh th­¬ng, nçi nhí vÒ bµ, vÒ quª h­¬ng. Nh­ng
qua dßng håi t­ëng nhÑ nhµng, t­¬i m¸t cña ch¸u, “bÕp löa cña cñi r¬m” kia còng
kh«ng cßn lµ “bÕp löa” b×nh th­êng nh­ c¸i nh×n tr­íc ®ã. Nã trë thµnh mét h×nh ¶nh
cø trë ®i trë l¹i trong bµi th¬, trong t©m trÝ ng­êi ch¸u vµ kh«ng lÇn nµo c¸i bÕp löa
b×nh dÞ Êy kh«ng g¾n víi h×nh ¶nh ng­êi bµ t¶o tÇn, ®Çy th©n th­¬ng. Vµ v× lÏ ®ã
ng­êi ta cã c¶m gi¸c bÕp löa kia chÝnh lµ t×nh c¶m ng­êi bµ ®«n hËu.
NÕu cã mét bÕp löa quª nhµ vÉn “chên vên s­¬ng sím” th× còng cã mét ngän
löa t×nh bµ “Êp iu nång ®­îm”. Cã lóc hai thø löa Êy nh­ t¸ch ra, l¹i cã khi nh­ hîp
cïng nhau. Khi t¸ch ra nã gîi vÒ nh÷ng kØ niÖm : kØ niÖm vÒ bÕp löa cñi r¬m (“khãi
hun nhÌm m¾t ch¸u”, “sèng mòi cßn cay”), kØ niÖm vÒ bÕp löa t×nh bµ (“Bµ hay kÓ

- 67 -
chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ”; “Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc”). Nh­ng khi
®· hoµ hîp vµo nhau nã trë thµnh mét thø t×nh c¶m thiªng liªng, k× l¹ biÕt bao trong
c¸i b×nh dÞ. Sèng mòi cßn cay lµ thùc cña ngµy x­a ngåi c¹nh bÕp löa , bªn bµ vµ lµ
thùc cña h«m nay ( vµ ch¾c lµ m·i m·i ) cña t×nh ch¸u.
Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®­îm
Nhãm niÒm yªu th­¬ng khoai s¾n ngät bïi
Nhãm nåi x«i g¹o míi xÎ chung vui
Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá
¤i k× l¹ vµ thiªng liªng - BÕp löa.
Trong c¸i hoµ hîp tuyÖt vêi ng­êi ta thÊy c¸i nãng, c¸i ®­îm cña bÕp löa cñi r¬m
còng nh­ c¶ c¸i nång, c¸i Êm ¸p cña bÕp löa lßng ng­êi. “BÕp löa” k× k¹, thiªng liªng
Êy nhãm “khoai s¾n ngät bïi”, “nåi x«i g¹o míi” còng dµnh nhãm c¶ : “niÒm yªu
th­¬ng”, “t©m t×nh tuæi th¬” th× míi thùc sù diÖu k×. T¹i sao nãi ®o¹n th¬ trªn lµ mét
trong nh÷ng ®o¹n hay nhÊt cña bµi th¬, c©u tr¶ lêi cã lÏ n»m ë c¸i t×nh Êm löa trong
®ã mµ lóc nµo còng ®­îc Êp ñ :
Mét ngän löa lßng bµ lu«n ñ s½n
Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng.
T×nh c¶m cña bµ râ rµng ®· ®­îc t­îng tr­ng ho¸ víi : “ngän löa”. NÕu nãi “bÕp
löa” e ch­a thËt tróng, cßn nãi “ngän löa” th× ng­êi ta c¶m thÊy c¸i linh hån, t×nh c¶m
®· n»m ngay ë ®ã. Ngän löa Êy ph¶i ch¨ng lµ t©m huyÕt, nhiÖt huyÕt (“chøa niÒm tin
dai d¼ng”), ph¶i ch¨ng lµ t×nh yªu (“lßng bµ lu«n ñ s½n”). Tõ “BÕp löa” ®Õn “ngän
löa” cã lÏ hµnh tr×nh tõ c¸i ®¬n s¬, gi¶n dÞ ®Õn c¸i thiªng liªng, cao c¶, tõ c¸i thùc ®Õn
c¸i linh hån. Mét lÇn n÷a h×nh ¶nh “bÕp löa” hay “ngän löa” ®· tiÕp tôc t«n cao thªm
tÊm lßng ch©n chÊt, t×nh th­¬ng gi¶n dÞ mµ s©u s¾c, ®«n hËu cña bµ. Cã thÓ chÊp nhËn
®­îc ch¨ng khi ta h×nh dung “bÕp löa” trong kÝ øc tuæi th¬ cña t¸c gi¶ chÝnh lµ hiÖn
h÷u cña mét t×nh yªu nång nµn, ®­îm ®µ bµ dµnh cho B»ng ViÖt ? C¸i chÝnh lµ lßng
bµ lóc nµo còng Êp ñ mét ngän löa v« h×nh song “dai d¼ng”, “thiªng liªng” ®Ó lóc nµo
còng vËy hÔ nh¾c tíi “bÕp löa” c¶ t¸c gi¶ vµ ng­êi ®äc ®Òu thÊy thÊp tho¸ng bãng bµ
®ang hiÓn hiÖn.
Ch¼ng ph¶i v« t×nh mµ trong suèt bµi th¬, h×nh ¶nh “bÕp löa” cø ¸m ¶nh t©m trÝ
B»ng ViÖt nh­ vËy. Kh«ng d­íi m­êi lÇn t¸c gi¶ nh¾c tíi h×nh ¶nh ®ã vµ lÇn nµo còng
kÌm theo sù xuÊt hiÖn cña bµ. T¸c gi¶ ®ang lµm c¸i c«ng viÖc cña ng­êi ®i so s¸nh, tØ
dô hai gi¸ trÞ hai vÎ ®Ñp : “bÕp löa” vµ “ng­êi bµ” ch¨ng ? Kh«ng h¼n nh­ vËy ! §äc
kÜ l¹i ta thÊy B»ng ViÖt ®· lµm mét mÜ tõ ph¸p cã hiÖu qu¶ cao nhÊt : Èn dô. H×nh ¶nh
bÕp löa lµ Èn dô cña t×nh c¶m nång hËu n¬i ng­êi bµ, vµ t×nh c¶m ng­êi bµ chÝnh lµ Èn
dô cña ngän löa - mét thø t×nh yªu cao c¶ nhÊt. Ta ®· biÕt “ng­êi bµ” vµ “bÕp löa” lµ
hai gi¸ trÞ ch¼ng thÓ nµo t¸ch rêi trong håi øc cña t¸c gi¶ th× lÏ nµo t¸c gi¶ l¹i ®i lµm
c¸i c«ng viÖc tr¸i ng­îc kia : ph©n t¸ch hai h×nh ¶nh ®Ó so s¸nh ? “BÕp löa” t­îng
tr­ng cho c¸i ®¬n s¬, khiªm nh­êng - ®· bao giê chóng ta nghÜ vÒ bÕp löa nhµ m×nh
nh­ thÕ nµy ch­a : nã gi¶n dÞ, ®¬n s¬ (chØ vµi que cñi, mét «m r¬m, mét c¸i kiÒng lµ
thµnh mét “bÕp löa” nhá bÐ th«i !), nã còng thËt khÐp nÐp khi thu m×nh trong gãc bÕp
chËt chéi ? Nh­ng bÕp löa còng lµ mét c¸i g× ®ã rÊt Êm ¸p, nång ®­îm (- nh÷ng ngµy
®«ng l¹nh thÊu da thÞt ®­îc ngåi bªn bÕp löa s­ëi Êm cã lÏ lµ h¹nh phóc lín nhÊt !).
Ng­êi bµ còng vËy : thËt ch©n chÊt, méc m¹c, d©n d·, quª kiÓng song Èn chøa t×nh
yªu v« bê, thiÕt tha, chan chøa. Qua con m¾t nhµ th¬, bÕp löa vµ bµ ®Òu lµ nh÷ng g×
tuy thËt b×nh dÞ song Èn giÊu ®iÒu cao quÝ, thiªng liªng. LÊy h×nh ¶nh cña bÕp löa ®Ó

- 68 -
nãi vÒ t×nh c¶m cña bµ dµnh cho m×nh, thiÕt t­ëng B»ng ViÖt ph¶i nÆng lßng víi bµ,
víi quª h­¬ng l¾m l¾m !
Mét ®øa con xa quª h­¬ng, mét ®øa ch¸u xa bµ lu«n th­êng trùc trong tim nçi
nhí vÒ “bÕp löa” - vÒ t×nh yªu Êm nång t­ëng nh­ c¸i l¹nh, c¸i c« ®¬n ë quª ng­êi
còng ®«i chót vîi ®i vËy ... Nh­ng nhí vÒ bÕp löa ph¶i ch¨ng còng ®ång nghÜa víi nhí
vÒ quª nhµ, nhí vÒ bµ ®ång nghÜa víi nhí vÒ tæ Êm gia ®×nh víi niÒm vui sum häp.
C¸i Èn nghÜa cao nhÊt cã lÏ lµ t×nh c¶m vÒ ®Êt n­íc, quª h­¬ng mµ chung qui vÉn kÕt
tô ë “bÕp löa” :
Giê ch¸u ®· ®i xa. Cã ngän khãi tr¨m tµu
Cã löa tr¨m nhµ. NiÒm vui tr¨m ng¶
Nh­ng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë
Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn ch­a ? ...
Trong t×nh c¶m cña bµ cã t×nh c¶m cña ®Êt n­íc, t¸c gi¶ nhí ®Õn t×nh bµ còng lµ
nhí yªu ®Êt n­íc, quª h­¬ng. Cã ng­êi tõng nãi : “Lßng yªu nhµ, yªu lµng xãm, yªu
miÒn quª trë nªn lßng yªu Tæ quèc”. Nãi nh­ vËy cã nghÜa t×nh c¶m cña bµ lµ mét Èn
dô cña t×nh c¶m ®Êt n­íc dµnh cho nh÷ng ng­êi con xa. Vµ cã nªn ch¨ng khi ta coi :
“bÕp löa” Êy còng lµ mét ¶nh h×nh cña quª nhµ, ®Êt n­íc ? Tõ t×nh c¶m víi “bÕp löa”,
víi bµ, t×nh ®Êt n­íc, quª h­¬ng ®· biÓu hiÖn. Nh­ vËy cã nghÜa trong suèt c¶ bµi th¬
ta ®· ®i theo mét hµnh tr×nh cao c¶ : tõ bÕp löa cña cñi r¬m ®Ëm vÞ mïi quª nhµ, tíi
bÕp löa, ngän löa cña lßng bµ ®Ëm ®µ, Êm ¸p vµ cuèi cïng lµ ®Õn löa cña quª h­¬ng,
cña t×nh c¶m víi Tæ Quèc ... Hµnh tr×nh tõ bÕp löa ®Õn BÕp löa tùa nh­ hµnh tr×nh cña
nh÷ng giät n­íc hoµ vµo suèi, suèi ®æ vµo s«ng, s«ng ra biÓn vËy... Cµng ngµy cµng
thiªng liªng, cao c¶ !
“BÕp löa” lµ mét dßng håi t­ëng song mang nhiÒu líp lang, cÊu tróc ®a tÇng
nghÜa. Nã cßn “chên vên”, “nång ®­îm”, rùc s¸ng m·i kh«ng th«i trong lßng nh÷ng
ng­êi dï chØ ®Õn víi nã mét lÇn.
... §äc “BÕp löa” cña B»ng ViÖt, t«i vÉn m­êng t­îng ra c¶nh mét chµng l­u
häc sinh trÎ tuæi trong c¸i gi¸ l¹nh cña mïa ®«ng Ki-Ðp ®­¬ng cÆm côi nhen nhãm
ngän löa lßng Êm ¸p, nång nµn, nãng báng. Sèng l¹i tuæi Êu th¬ c¶m ®éng bªn ng­êi
bµ yªu dÊu víi t×nh th­¬ng bao la, s©u ®Ëm ë mét miÒn quª cßn nhiÒu gian khæ cña
®Êt n­íc chóng ta mét thêi ...
Mét ngän löa m·nh liÖt nh­ vËy liÖu cã bao giê lôi t¾t ®­îc ch¨ng ? !
( Lª Minh Ph­¬ng )

§Ò Sè 50
Tõ 2 c©u th¬ :
MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi
MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn l­ng
(Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ, NguyÔn Khoa §iÒm)
viÕt mét ®o¹n v¨n cã tiªu ®Ò : MÆt trêi cña mÑ

Bµi lµm
MÆt trêi cña mÑ
Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ ®­îc NguyÔn Khoa §iÒm s¸ng t¸c
n¨m 1971, lµ mét t­îng ®µi b»ng th¬ kh¾c ho¹ h×nh ¶nh ng­êi mÑ ViÖt Nam anh hïng
trong chèng Mü cøu n­íc. ¸nh mÆt trêi to¶ s¸ng rùc rì tõ bøc ch©n dung nµy chÝnh lµ
- 69 -
nh÷ng t×nh c¶m ®Ñp ®Ï nhÊt cña con ng­êi : T×nh yªu n­íc thiÕt tha vµ t×nh mÑ con
ruét thÞt s©u nÆng.
Bµi th¬ cã nhiÒu c©u hay, vµ mét trong nh÷ng c©u th¬ nh­ thÕ ®· dùng nªn mét
h×nh ¶nh vµo lo¹i ®Ñp nhÊt cña th¬ ca n­íc ta :
MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi
MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn l­ng
§iªï lý thó ë ®©y lµ c¸ch t­ duy rÊt cô thÓ cña bµ mÑ Tµ-«i. Trong suy nghÜ cña
mÑ, mÆt trêi ë vò trô nµy kh«ng ph¶i cã mét mµ lµ hai : mÆt trêi cña b¾p vµ mÆt trêi
cña mÑ. Nh÷ng c©y b¾p ®ang lín lªn tõng ngµy trªn l­ng ®åi réng lín kia lµ nhê cã
c«ng søc cña mÑ, nhê cã nguån s¸ng, h¬i Êm v« tËn nhËn ®­îc hµng ngµy tõ mÆt trêi
tù nhiªn. Cßn em cu Tai, ®øa con bÐ báng, nh­ng l¹i lµ nguån n¨ng l­îng to lín
kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña ®êi mÑ. Nhê cã ®øa con ngñ yªn trªn vai nµy, mµ víi søc
vãc dï nhá yÕu (vai mÑ gÇy), mÑ vÉn lao ®éng h¨ng say (må h«i mÑ r¬i), vÉn
gi· g¹o, ®Ó nu«i bé ®éi. Ta hiÓu nh÷ng h¹t g¹o nu«i qu©n tr¾ng trong nhê nhÞp chµy
cña mÑ ®· gãp phÇn kh«ng nhá cho nh÷ng chiÕn c«ng cña c¸c chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn.
Råi còng nhê cã em cu Tai ngñ ngoan kh«ng rêi l­ng mÑ, mµ dï l­ng nói th× to, l­ng
mÑ th× nhá, mÑ vÉn kiªn tr× gieo tØa ®Ó nh÷ng h¹t b¾p mäc xanh nói Ka-l­.
PhÐp tu tõ so s¸nh vµ vµ tu tõ Èn dô khiÕn cho h×nh ¶nh th¬ hiÖn lªn thËt gi¶n dÞ
mµ còng thËt giµu ý nghÜa. Trªn c¸i nÒn xanh cña c©y b¾p ë mªnh m«ng l­ng nói ngót
ngµn, lång léng mét ng­êi mÑ l­ng ®Þu con ®ang lao ®éng say s­a. Trªn cao lµ mÆt
trêi táa s¸ng, trªn l­ng mÑ lµ g­¬ng mÆt ®øa con còng ®ang ngêi s¸ng trong giÊc ngñ
say s­a.
H×nh ¶nh mÆt trêi cña mÑ sÏ m·i m·i ®i vµo th¬ ca nh­ biÓu t­îng nghÖ thuË vÒ
t×nh mÉu tö, vÒ ng­êi mÑ - chiÕn sÜ trong nh÷ng th¸ng n¨m chèng Mü cøu n­íc.

§Ò sè 51
Ph©n tÝch h×nh ¶nh ng­êi mÑ trong bµi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng
mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm.

Dµn ý
A- Më bµi
Næi bËt trong Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ cña NguyÔn
Khoa §iÒm lµ h×nh ¶nh ng­êi mÑ Tµ-«i nh­ lµ biÓu t­îng vÒ ng­êi mÑ ViÖt Nam anh
hïng. §ã lµ mét con ng­êi rÊt mùc th­¬ng con nh­ng còng v« cïng yªu n­íc. D­êng
nh­ ®øa con yªu quÝ vµ ®Êt n­íc th©n th­¬ng; nu«i con nªn ng­êi vµ ®¸nh giÆc gi¶i
phãng quª h­¬ng lµ nh÷ng g× träng ®¹i nhÊt, cao quÝ nhÊt cña ng­êi mÑ nµy trong
nh÷ng n¨m ®Êt n­íc ph¶i gång m×nh chèng ®Õ quèc MÜ x©m l­îc.
B- Th©n bµi
Khóc h¸t... cã ba ®o¹n lêi ru. Nh÷ng lêi ru m« t¶ c«ng viÖc mµ ng­êi mÑ
®ang lµm, c¶nh mÑ ®Þu em cu Tai vµ nh÷ng lêi mÑ ru, còng lµ nh÷ng kh¸t väng vÒ
t­¬ng lai cña ®øa con, cña quª h­¬ng ®Êt n­íc.
1- Ng­êi mÑ ®ang g¸nh v¸c nh÷ng c«ng viÖc rÊt khã kh¨n, vÊt v¶ : (mÑ lµm
g× ? c«ng viÖc khã kh¨n nh­ thÕ nµo ?)
+ §o¹n 1 : ....MÑ gi· g¹o mÑ nu«i bé ®éi
....Må h«i mÑ r¬i.....vai mÑ gÇy....
- 70 -
 + §o¹n 2 : ....MÑ ®ang tØa b¾p trªn nói Ka-l­i
L­ng nói th× to mµ l­ng mÑ th× nhá
....MÑ th­¬ng a-cay, mÑ th­¬ng lµng ®ãi
+ §o¹n 3 : ....MÑ ®ang chuyÓn l¸n, mÑ ®i ®¹p rõng
....MÑ ®Þu em ®i ®Ó giµnh trËn cuèi
Lêi b×nh : Lóc ë nhµ gi· g¹o nu«i qu©n, lóc lªn nói tØa b¾p lÊy l­¬ng thùc chèng
®ãi cho d©n lµng, trong chiÕn dÞch lín th× trùc tiÕp tham gia trËn cuèi, mäi c«ng viÖc
vÊt v¶ mÑ lµm ®Òu v× viÖc chung, v× lµng xãm, v× sù nghiÖp c¸ch m¹ng. T×nh yªu quª
h­¬ng, ®Êt n­íc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn chèng Mü lµ ®éng lùc lµ søc m¹nh ®Ó mÑ cã
thÓ v­ît lªn mäi nhiÖm vô gian nan.
2- Dï trong hoµn c¶nh nµo mÑ vÉn ch¨m b½m ®øa con yªu th­¬ng.
- Mäi ho¹t ®éng cña mÑ ®Òu phôc vô cho quª h­¬ng, ®Êt n­íc, cho sù nghiÖp
chèng Mü cøu n­íc. Nh­ng dï lµm viÖc g×, ë ®©u, em cu Tai, ®øa con th­¬ng yªu vÉn
ngon giÊc trªn l­ng mÑ :
- Nh÷ng c©u th¬ thÓ hiÖn vÎ ®Ñp tuyÖt vêi b»ng h×nh ¶nh ®éc ®¸o mÑ ®Þu con,
thÊm ®­îm vÞ ngät ngµo ®»m th¾m cña t×nh mÉu tö
+ §o¹n 1 : Må h«i mÑ r¬i m¸ em nãng hæi
Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lµm gèi
L­ng ®­a n«i mµ tim h¸t thµnh lêi
+ §o¹n 2 : L­ng nói th× to mµ l­ng mÑ th× nhá
Em ngñ ngoan, em ®õng lµm mÑ mái
MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi
MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn l­ng
+ §o¹n 3 : Anh trai cÇm sóng, chÞ g¸i cÇm ch«ng
MÑ ®Þu con ®i ®Ó giµnh trËn cuèi
- B×nh mét sè c©u th¬ trong bµi :
* Vai mÑ gÇy nhÊp nh« lµm gèi
L­ng ®­a n«i mµ tim h¸t thµnh lêi
+ Lêi th¬ ®· gîi lªn mét h×nh ¶nh thËt ®Ñp. MÑ võa ®Þu con võa gi· g¹o,
mÆc dï vËy, vÉn t¹o ra sù tho¶i m¸i cho ®øa con nhá. §øa bÐ vÉn ®­îc gèi trªn chiÕc
gèi vai mÑ, l­ng mÑ lµ chiÕc n«i ®ung ®­a ru con giÊc ngñ say. Tuy nhiªn, ng­êi ®äc
kh«ng khái bïi ngïi xóc ®éng tr­íc h×nh ¶nh ®«i vai gÇy cña mÑ. Còng biÕt bao, tr©n
träng vµ yªu th­¬ng khi nghe con tim mÑ h¸t, vç vÒ n©ng ®ì giÊc ngñ con th¬.
+ ChiÕc gèi vai, chiÕc n«i l­ng vµ tiÕng h¸t con tim lµ nh÷ng biÓu t­îng
thËt ®éc ®¸o vÒ t×nh mÑ th­¬ng con.
* MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi
MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn l­ng
+ ë ®©y cã sù so s¸nh : mÆt trêi cña b¾p / mÆt trêi cña mÑ
+ Tõ ý nghÜa, t¸c dông to lín cña mÆt trêi ®èi víi c©y b¾p ®· thÓ hiÖn
®­îc ý nghÜa to lín cña ®øa con (mÆt trêi cña mÑ) ®èi víi mÑ.
3- Lêi ru cña mÑ vÒ giÊc m¬ cña con :
- Lêi ru cña mÑ nãi víi con :
...Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn
Mai sau con lín vung chµy lón s©n
...Con m¬ cho mÑ h¹t b¾p lªn ®Òu
Mai sau con lín ph¸t m­êi Ka-l­i
- 71 -
 ...Con m¬ cho mÑ ®­îc thÊy B¸c Hå
Mai sau con lín lµm ng­êi tù do
- Nh÷ng ®iÒu mÑ mong ­íc :
+ Mong muèn c«ng cuéc lao ®éng vµ chiÕn ®Êu ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶
to lín.
+ Mong muèn em cu Tai cña mÑ cã mét t­¬ng lai, mét cuéc sèng tèt ®Ñp,
mµ cuéc sèng tèt ®Ñp nhÊt lµ ®­îc sèng trªn mét ®Êt n­íc ®éc lËp tù do.
+ T×nh yªu n­íc vµ t×nh th­¬ng con, c¸i chung vµ c¸i riªng ®· gÆp nhau ë
lý t­ëng cña thêi ®¹i.
- Nh÷ng ®iÖp ng÷ : Con m¬ cho mÑ... cho thÊy ý nghÜa cña cuéc ®êi,
nh÷ng kh¸t väng lín lao cña mÑ chØ duy nhÊt lµ t­¬ng lai tèt ®Ñp cña con.
C- KÕt bµi
- Mét ®Êt n­íc mµ v¨n häc d©n gian ®· ®óc kÕt thµnh mét c©u nh­ ®inh ®ãng cét :
"GiÆc ®Õn nhµ, ®µn bµ còng ®¸nh", th× nh÷ng ng­êi phô n÷ anh hïng giái nu«i con,
giái ®¸nh giÆc lu«n lu«n cã mÆt ngoµi cuéc ®êi .
- Trong thêi kú kh¾ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc, nh÷ng ng­êi mÑ rÊt ®¸ng kÝnh
träng Êy ®· ®­îc kh¾c ho¹ rÊt thµnh c«ng trong v¨n ch­¬ng nghÖ thuËt. Khóc h¸t ru...
cña NguyÔn Khoa §iÒm lµ mét t¸c phÈm nh­ vËy.
- NÐt ®éc ®¸o cña bµi th¬ lµ lÇn ®Çu tiªn mét ng­êi mÑ miÒn nói Tµ-«i ®­îc ®­a
vµo v¨n ch­¬ng vµ trë thµnh mét trong nh÷ng biÓu t­îng vÒ Ng­êi mÑ ViÖt Nam nh©n
hËu vµ anh hïng.

®Ò sè 52
Bµi th¬ ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy gîi cho em suy nghÜ g× ?
bµi lµm
NguyÔn Duy lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu xuÊt hiÖn vµo cuèi nh÷ng
n¨m chèng MÜ víi phong c¸ch ®éc ®¸o bªn c¹nh nh÷ng Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn
Khoa §iÒm, Thanh Th¶o, H÷u ThØnh...Hoµ b×nh, nh÷ng nhµ th¬ lÝnh chiÕn tõng ®Ó l¹i
mét phÇn tuæi trÎ ë chiÕn tr­êng - mµ NguyÔn Duy lµ mét ®¹i diÖn - l¹i tù b¹ch nh÷ng
nghÜ suy vÒ qu¸ khø - hiÖn t¹i, ®Ó nhËn ra sù ®èi thay cña b¶n th©n, cña thÕ th¸i nh©n
t×nh. §ång thêi béc lé nh÷ng suy t­ gîi nh¾c, gîi nhí nh÷ng n¨m th¸ng gian lao cña
®êi lÝnh ®ång cam céng khæ; ®Ó cñng cè cho m×nh vµ ng­êi ®äc th¸i ®é sèng “uèng
n­íc nhí nguån”, ©n nghÜa thuû chung. §Ó nãi r»ng, lµm ng­êi ph¶i biÕt giËt m×nh v×
nh÷ng phót gi©y béi b¹c. V× vËy ®äc ¸nh tr¨ng b¹n sÏ ®­îc gÆp nh÷ng nçi niÒm nh­
vËy.
Bµi th¬ lµ c©u chuyÖn vÒ mèi quan hÖ gi÷a ta - ng­êi v« t×nh vµ tr¨ng - ng­êi b¹n
t×nh nghÜa.
Hai khæ th¬ ®Çu më ra ë thêi ®iÓm qu¸ khø, khi con ng­êi sèng ©n t×nh víi nhau,
víi nh÷ng m¶nh ®Êt b×nh dÞ, hiÒn hËu, nghÌo khã ®· g¾n bã, nu«i sèng ta dµi l©u,
gian khã, hiÓm nguy. Trong kho¶ng thêi gian h¬n nöa ®êi ng­êi, tõ thuë Êu th¬ dÕn
nh÷ng n¨m vËt lén kiÕm sèng, råi nh÷ng th¸ng ngµy chiÕn ®Êu, hi sinh, “®ång”,
“s«ng”, “bÓ”, “rõng” tõng in ®Ëm trong t©m trÝ mçi con ng­êi. VÇng tr¨ng - biÓu
t­îng cña ®Êt vµ ng­êi nh÷ng n¬i ta qua, ©n nghÜa víi ta lu«n lu«n thuû chung th¾m
thiÕt, cïng ta ®· trë thµnh “tri kØ”.
Håi nhá sèng víi ®ång
- 72 -
 víi s«ng råi víi bÓ
håi chiÕn tranh ë rõng
vÇng tr¨ng thµnh tri kØ.
H×nh ¶nh kh«ng gian “®ång”, “s«ng”, “bÓ”, “rõng” ë ®©y lµ nh÷ng miÒn quª ®Æc
tr­ng cho thiªn nhiªn, ®Êt n­íc ViÖt Nam b×nh dÞ. Tõ hµng ngh×n n¨m, con ch¸u L¹c
Hång ®· sèng, dùng x©y c¬ nghiÖp, chèng giÆc ngo¹i x©m chÝnh trong nh÷ng kh«ng
gian thuÇn chÊt Êy. Vµ nh÷ng vïng ®Êt Êy - víi t©m hån ¸nh tr¨ng ®· trë thµnh mét
phÇn m¸u thÞt cña ®êi ta.
TrÇn trôi víi thiªn nhiªn
hån nhiªn nh­ c©y cá.
Tõ sù g¾n bã mËt thiÕt ®ã, ta ®· tù nhñ lßng m×nh dï ®i ®©u, vÒ ®©u, dï mu«n sù
®æi thay còng kh«ng bao giê quªn h×nh ¶nh b×nh dÞ, hiÒn hËu nµy :
ngì kh«ng bao giê quªn
c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa.
ThÕ mµ, khi hoµn c¶nh sèng thay ®æi, ý nghÜ vÒ sù g¾n bã ©n t×nh víi ®Êt vµ ng­êi
©n nghÜa kh«ng cßn nguyªn vÑn. Giê ®©y, trong kh«ng gian sèng thµnh phè, víi ¸nh
®iÖn, cöa g­¬ng, trong cuéc sèng hiÖn ®¹i ta ®· dÇn l·ng quªn ¸nh tr¨ng x­a, cuéc
sèng gi¶n dÞ ®Çy gian khæ trong qu¸ khø :
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng.
Quan hÖ “tri kØ” x­a d· ®­îc thay thÕ b»ng quan hÖ ng­êi d­ng, thiªn nhiªn b×nh
dÞ x­a b©y giê tån t¹i biÖt lËp víi con ng­êi, con ng­êi ®· l·ng quªn, v« t×nh phñ nhËn
qu¸ khø. H«m nay, con ng­êi sèng trong vinh hoa phó quÝ bá l¹i sau l­ng qu¸ khø
g¾n bã ©n t×nh gi÷a thiªn nhiªn b×nh dÞ - con ng­êi. T­ëng nh­ con ng­êi ë ®©y ®ang
tù ®¸nh mÊt chÝnh m×nh, ®¸nh mÊt miÒn kÝ øc th¨m th¼m cã ®au th­¬ng nh­ng v«
cïng th©n yªu, g¾n bã.
Ngµy nay, trong cuéc sèng nhén nhÞp chèn ®« thÞ con ng­êi d­êng nh­ l·ng quªn
thiªn nhiªn còng lµ l·ng quªn nh÷ng chèn quª nghÌo. ThÕ nh­ng sù gÆp gì ®ét ngét
víi vÇng tr¨ng, nghÜa lµ gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn t¹i ®· ®¸nh thøc miÒn kÝ øc x­a :
Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t
phßng buyn - ®inh tèi om
véi bËt tung cöa sæ
®ét ngét vÇng tr¨ng trßn.
VÇng tr¨ng - qu¸ khø dÇn gîi nh¾c gîi nhí vÒ “®ång”, “s«ng”, “bÓ”, “rõng” khiÕn
con ng­êi h«m nay ‘r­ng r­ng”. C¶m xóc con ng­êi lóc nµy khã t¶, buån vui lÉn lén.
Con ng­êi vui s­íng, h¹nh phóc v× ®· t×m l¹i ®­îc miÒn kÝ øc ®ång thêi ý thøc ®­îc
sù v« t×nh cña chÝnh m×nh vµ xãt xa vÒ sù ®æi thay cña con ng­êi qua n¨m th¸ng. GÆp
l¹i ¸nh tr¨ng nhí vÒ kh«ng gian ®ång, s«ng, bÓ, rõng con ng­êi nh­ t×m l¹i chÝnh
m×nh mét thêi dï khæ ®au, gian khã nh­ng sèng v« cïng ©n t×nh, thuû chung.
Tõ ®ã, con ng­êi cã ®­îc ý thøc vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh, th¸i ®é sèng “Uèng
n­íc nhí nguån” thuû chung t×nh nghÜa :
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
kÓ chi ng­êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.

- 73 -
 C¸i im lÆng cña tr¨ng võa nãi lªn phÈm chÊt cao quÝ cña d©n téc - con ng­êi ViÖt
Nam “ lµm ¬n h¸ dÔ mong ng­êi tr¶ ¬n “ võa nghiªm kh¾c nh­ mét quan toµ giµu
nh©n nghÜa, ®øc hi sinh.
Bµi th¬ “¸nh tr¨ng” muèn t« ®Ëm trong suy nghÜ mçi ng­êi ý thøc, t×nh c¶m
“nhí nguån”. Con ng­êi kh«ng ®­îc phñ nhËn hay l·ng quªn qu¸ khø, sèng ©n t×nh
thuû chung víi nh÷ng n¬i, nh÷ng ng­êi ®· cã c«ng ¬n víi m×nh. Suy réng ra, n©ng
cao h¬n lµ víi lµ víi nh©n d©n, víi ®Êt n­íc ®· nu«i d­ìng ta. Kh«ng thÓ quªn qu¸
khø Êy. Bëi qu¸ khø Êy lµ lÞch sö gian nan, hµo hïng mµ m×nh ®· gãp mét phÇn cuéc
®êi. Qu¸ khø lµ kinh nghiÖm ®Ó con ng­êi h­íng tíi t­¬ng lai. Sèng thuû chung, lu«n
h­íng vÒ nguån céi, vÒ nh©n d©n cßn thÓ hiÖn ®¹o lÝ lµm ng­êi, tu©n theo lÏ sèng mµ
«ng cha ®· nh¾n nhñ : Uèng n­íc nhí nguån.
Vµ nÕu ®Æt ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy bªn ViÖt B¾c cña Tè H÷u, ta sÏ thÊy tuy
mèi c¶m xóc vµ c¸ch thÓ hiÖn kh¸c nhau nh­ng v¨n ch­¬ng thêi nµo còng vËy, ®Òu
tuyªn ng«n cho t×nh nghÜa.
®Ò sè 53
Ph©n tÝch khæ th¬ sau ®©y trong bµi ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy :
Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt
cã c¸i g× r­ng r­ng
nh­ lµ ®ång lµ bÓ
nh­ lµ s«ng lµ rõng

Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh

kÓ chi ng­êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.
( Ng÷ v¨n 9, tËp 1 )
bµi lµm
Tr¨ng lµ ®Ò tµi mu«n thña cña thi ca tõ x­a ®Õn nay. Tr¨ng lµ tri kØ, lµ b¹n t©m
t×nh, chia sÎ xóc c¶m cña thi nh©n. Tr¨ng lµ biÓu t­îng cho kh«ng gian thanh b×nh,
hiÒn hoµ. §Õn víi bµi th¬ ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy, tr¨ng lµ quª h­¬ng, lµ tuæi th¬,
lµ kÝ øc chiÕn tr­êng ®Ó th­¬ng ®Ó nhí.
B©y giê, chiÕn tranh lïi xa, cuéc sèng n¬i thÞ thµnh nhén nhÞp, trµn ngËp trong
¸nh ®iÖn s¸ng tr­ng ®ªm ngµy ®· lµm cho con ng­êi l·ng quªn ¸nh tr¨ng, quªn ®i vÎ
®Ñp gi¶n dÞ, thanh b×nh cña quª nhµ r¬m r¹. Quªn nh÷ng n¬i, nh÷ng ng­êi tõng g¨n
bã víi cuéc ®êi ta - lao ®éng vµ chiÕn ®Êu. ChØ ®Õn lóc “th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t”, “véi
bËt tung cöa sæ / ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn”, con ng­êi míi bÊt chît nhí l¹i cuéc sèng
ngµy x­a, trë vÒ kÝ øc ®Ó t×m l¹i kØ niÖm, ®Ó tr¸ch m×nh ®· hê h÷ng víi tr¨ng - biÓu
t­îng cña T×nh nghÜa.
§o¹n th¬ lµ c¶m xóc cña t¸c gi¶ khi bÊt chît gÆp l¹i ¸nh tr¨ng ë thµnh phè “véi
bËt tung cöa sæ, ®ét ngét v©ng tr¨ng trßn”, mang theo bao nhiªu lµ kØ niÖm vÒ cuéc
®êi ®· qua. Víi NguyÔn Duy tr¨ng “lµ ®ång”, “lµ bÓ”, “lµ s«ng”, “lµ rõng”, lµ tÊt c¶
nh÷ng g× th©n thuéc nhÊt. Tr¨ng hiÖn lªn trong m¾t nhµ th¬ lµ sù trë vÒ cña “tri kØ”,
cña “hån nhiªn”, “ngì kh«ng bao giê quªn” khiÕn cho «ng “r­ng r­ng” c¶m ®éng.
§· cã mét cuéc ®èi mÆt t×nh cê gi÷a t×nh nghÜa víi ng­êi v« t×nh vµ cuéc ®èi diÖn
l­¬ng t©m trong ng­êi v« t×nh . Cã c¸i g× nghÑn ngµo, s©u l¾ng lµm nhµ th¬ kh«ng
- 74 -
thèt nªn lêi. Cã lÏ víi bÊt k× ai, tr¨ng lu«n gîi nªn kØ niÖm ®Ñp. §· cã lóc bÊt chît
ng­íc lªn nh×n tr¨ng t«i l¹i nhí ngµy x­a mçi ®é tr¨ng trßn, bÌ b¹n hß nhau trèn t×m,
mïi r¬m nÕp th¬m lõng c¶ kh«ng gian. Bëi thÕ, xóc c¶m cña nhµ th¬ còng lµ ®iÒu dÔ
hiÓu, nhÊt lµ víi «ng, trong qu¸ khø tr¨ng lµ tri kØ, trë thµnh th©n thuéc kh«ng bao giê
quªn suèt mét qu·ng ®êi dµi. Sau c¶m xóc nghÑn ngµo r­ng r­ng v× bÊt chît t×m ®­îc
vÒ víi tr¨ng cña nh÷ng kØ niÖm x­a, con ng­êi míi “giËt m×nh” nhËn ra r»ng : D­êng
nh­ cuéc sèng míi ®Çy ®ñ h¬n khiÕn cho ta l·ng quªn ¸nh tr¨ng, quªn nh÷ng g× th©n
yªu nhÊt mét thêi :
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
kÓ chi ng­êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.
“ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh” - Kh«ng ph¶i chØ lµ c¸i “vµnh v¹nh” cña vÇng tr¨ng
thiªn t¹o mµ lµ sù vÑn trßn t×nh nghÜa. Vµ ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c lµ mét th¸i ®é -
Th¸i ®é nghiªm kh¾c. NÕu tr¨ng giËn d÷, kÓ téi con ng­êi ®· quªn t×nh nghÜa th×
tr¨ng ®· thµnh nhá män. Nh­ng b»ng phÈm chÊt cao th­îng Tr¨ng - ng­êi bÞ béi b¹c
d· khiÕn kÎ v« t×nh kia tØnh ngé.
KÓ chuyÖn vÇng tr¨ng víi c¸i hån lµ ¸nh tr¨ng, biÓu t­îng cho sù cao th­îng
cña §Êt vµ Ng­êi ®Çy ©n t×nh víi ta vµ sù v« t×nh cña ta, nhµ th¬ kh«ng chØ dïng ®Ó
tr¸ch sù hê h÷ng víi qu¸ khø víi nh÷ng ®iÒu thiªng liªng nhÊt ta ®· cã trong cuéc ®êi.
§iÒu chÝnh yÕu lµ nhµ th¬ ®ang nh¾c nhë chóng ta h·y sèng cho thËt cã t×nh, sèng
thuû chung ®Ó kh«ng ph¶i hèi hËn v× cã lóc ®· v« t×nh l·ng quªn, béi b¹c víi ¢ n
nghÜa. Cã thÕ, ta míi cã thÓ trän vÑn cuéc sèng h¹nh phóc lµm ng­êi.
®Ò sè 54
Tõ bµi th¬ ¸nh tr¨ng, em h·y viÕt vÒ nh÷ng suy t­ cña ng­êi lÝnh sau chiÕn tranh.
bµi lµm
Cuéc kh¸ng chiÕn ®· qua ®i, ng­êi lÝnh trong chiÕn tranh giê ®©y trë vÒ víi cuéc
sèng hµng ngµy. T­ëng nh­ sù bËn rén h«m nay sÏ khiÕn ng­êi ta l·ng quªn qu¸ khø.
Nh­ng cã mét lóc nµo ®ã trong ®êi th­êng nh÷ng kØ niÖm chiÕn tr­êng l¹i nh­ th­íc
phim quay chËm hiÖn vÒ. Qu¸ khø ®ã gióp ta suy ngÉm vµ nh×n l¹i chÝnh m×nh.
NguyÔn Duy göi tíi b¹n ®äc thi phÈm ¸nh tr¨ng còng chÝnh lµ göi ®Õn b¹n ®äc th«ng
®iÖp : kh«ng nªn sèng v« t×nh, ph¶i biÕt thuû chung nghÜa t×nh cïng qu¸ khø.
Qu¸ khø lµ nh÷ng sù viÖc ®· diÔn ra, ®· g¾n bã víi mçi chÆng ®­êng cña tõng con
ng­êi. Tõ trong hiÖn t¹i, qu¸ khø trong th¬ NguyÔn Duy lµ nh÷ng th¸ng ngµy th¬ Êu ...
lµ cuéc kh¸ng chiÕn gian khæ mµ ë ®ã vÇng tr¨ng vµ nhµ th¬ thµnh “tri kØ” :
Håi nhá sèng víi ®ång
håi s«ng råi víi bÓ
håi chiÕn tranh ë rõng
vÇng tr¨ng thµnh tri kØ.
H×nh ¶nh nh÷ng ®ång, s«ng, bÓ, rõng nguyªn s¬, thuÇn hËu trong khæ th¬ ®Çu nµy
lµ n¬i ®· nu«i d­ìng, chë che ta. Tuæi th¬ vµ n¨m th¸ng chiÕn tranh, c¶ mét qu·ng ®êi
dµi sèng trong t×nh th­¬ng yªu, g¾n bã víi thiªn nhiªn, víi nh÷ng miÒn quª Êy, “vÇng
tr¨ng thµnh tri kØ”. Tr¨ng nh­ m¸i nhµ, nh­ ng­êi b¹n th©n thiÕt cña con ng­êi. ë ®ã
t©m hån, t×nh c¶m con ng­êi còng nguyªn s¬, thuÇn ph¸c nh­ chÝnh thiªn nhiªn.
Tr¨ng vµ ng­êi ®· t¹o nªn mèi giao tiÕp, giao hoµ thuû chung t­ëng nh­ kh«ng bao
giê cã thÓ quªn ®­îc.
- 75 -
 Nh­ng sù thay ®æi trong lßng ng­êi thËt ®¸ng sî. Hoµn c¶nh sèng ®æi thay lµm
con ng­êi ta dÔ trë nªn v« t×nh, dÔ trë nªn béi b¹c.
Tõ håi vÒ thµnh phè
quen ¸nh ®iÖn, cöa g­¬ng
vÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng.
Khi chiÕn tranh kÕt thóc. Ng­êi lÝnh trë vÒ bÞ hÊp dÉn bëi v¨n minh ®« thÞ, víi ¸nh
®iÖn, cöa g­¬ng, nh÷ng ¸nh s¸ng nh©n t¹o ®· lµm hä quªn ®i ¸nh s¸ng tù nhiªn hiÒn
dÞu cña tr¨ng. C¸i h«m nay kh¸c nhiÒu l¾m so víi c¸i ®· qua. Cuéc sèng hiÖn ®¹i víi
nhiÒu tiÖn nghi ®· lµm cho con ng­êi thê ¬, v« t×nh víi nh÷ng ngµy gian khæ, cïng
®ång ®éi, ®ång chÝ chung mét chiÕn hµo mµ Tr¨ng lµ biÓu t­îng
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng .
Tõ h×nh ¶nh vÇng tr¨ng “tri kØ”, vÇng tr¨ng “t×nh nghÜa” trë thµnh “ng­êi d­ng
qua ®­êng”, NguyÔn Duy ®· diÔn t¶ ®­îc c¸i ®æi thay cña lßng ng­êi, c¸i l·ng quªn,
döng d­ng ®Õn phò phµng. C¸ch so s¸nh thËt thÊm thÝa : “nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng”.
Tr¹ng th¸i thê ¬ l¹nh nh¹t víi nh÷ng g× tèt ®Ñp ®· qua ®­îc ph¸t hiÖn vµ ®­îc c¶nh
b¸o s©u s¾c.
Còng nh­ dßng s«ng cã khóc ph¼ng lÆng ªm ®Òm, còng cã khóc ghÒnh th¸c d÷
déi. Cuéc ®êi vèn còng nhiÒu biÕn ®éng. Ghi l¹i mét t×nh huèng cuéc sèng n¬i thÞ
thµnh, cña nh÷ng con ng­êi tõ rõng vÒ thµnh phè, NguyÔn Duy ®· ®Æt con ng­êi vµo
bèi c¶nh :
Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t
phßng buyn ®inh tèi om
véi bËt tung cöa sè
®ét ngét vÇng tr¨ng trßn.
Khi ¸nh s¸ng nh©n t¹o vôt t¾t, bãng tèi bao phñ kh¾p kh«ng gian th× vÇng tr¨ng
xuÊt hiÖn khiÕn con ng­êi, ngì ngµng tr­íc ¸nh s¸ng quen thuéc, th©n th­¬ng cña
tuæi th¬, trªn nh÷ng nÎo ®­êng ta sèng vµ trong cuéc chiÕn gian khæ, ¸c liÖt. Ng­êi
lÝnh chît nhËn ra sù l·ng quªn, c¸i b¹c bÏo tån t¹i ë con ng­êi m×nh. Cuéc sèng hiÖn
®¹i lµm lßng ng­êi thay ®æi... B©y giê cuéc ®èi mÆt víi vÇng tr¨ng tri kØ , vÇng tr¨ng
t×nh nghÜa con ng­êi nµy ®ang nhËn thøc mét c¸ch râ rµng sù tÖ b¹c cña chÝnh b¶n
th©n. Tr­íc ng­êi b¹n v« t×nh Êy, tr¨ng ch¼ng nãi, ch¼ng tr¸ch khiÕn ng­êi lÝnh c¶m
thÊy “cã c¸i g× r­ng r­ng”. R­ng r­ng v× xóc ®éng, v× nh÷ng t©m t×nh x­a sèng l¹i, v×
l­¬ng t©m ®­îc ®¸nh thøc. ¸nh tr¨ng soi chiÕu gióp con ng­êi nhËn ra ®é lÖch cña
nh©n c¸ch m×nh.
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
kÓ chi ng­êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.
¸nh tr¨ng tr­íc sau vÉn vËy, d©n d·, méc m¹c, b×nh dÞ vµ thuû chung. Tr¨ng lÆng
lÏ trßn mét c¸ch trong s¸ng v« t­, mÆc cho thêi gian tr«i, mÆc cho kh«ng gian biÕn
®æi, mÆc cho b¹n bÇu x­a ai ®ã quay l­ng. Nh­ng ®· lµ chÊt thö, chÊt xóc t¸c, kh¬i
gîi niÒm xóc ®éng, t¹o ra sù s¸m hèi, ®¸nh thøc l­¬ng t©m ë con ng­êi. C¸i “giËt
m×nh” ®­îc ®iÔn t¶ trong khæ th¬ “ v« ng«n” thÓ hiÖn sù bõng tØnh ®¸ng quý, cÇn cã
®Ó lµm ng­êi. Giê ®©y con ng­êi ®· t×m ®­îc con ®­êng trë vÒ víi chÝnh con ng­êi
- 76 -
m×nh tr­íc ®©y, ®· t×m l¹i ®­îc nh÷ng th¸ng ngµy t×nh nghÜa ®· v« t×nh quªn l·ng.
Qua bµi th¬, NguyÔn Duy còng ®· kh¸m ph¸ ra vÎ ®Ñp kh«ng bao giê kÕt thóc cña
con ng­êi. Hµnh tr×nh ®i t×m nh÷ng h¹t ngäc Èn dÊu trong t©m hån con ng­êi kh«ng
bao giê ng¬i nghØ vµ viÖc hoµn thiÖn m×nh cña chÝnh mçi con ng­êi còng kh«ng ph¶i
lµ mét sím mét chiÒu.
Víi biÓu t­îng ¸nh tr¨ng NguyÔn Duy ®· kh¼ng ®Þnh lßng thuû chung, bao dung
®é l­îng cña nh©n d©n víi ng­êi kh¸ng chiÕn cò. Con ng­êi tr­íc d©y ®­îc sèng
trong sù ®ïm bäc, yªu th­¬ng cña nh©n d©n nh­ng giê ®©y l¹i cã thÓ l·ng quªn. Tõ ®ã,
nhµ th¬ muèn nh¾n göi ®Õn tÊt c¶ mäi ng­êi th«ng ®iÖp : §õng sèng v« t×nh, v« nghÜa
ph¶i thuû chung, vÑn trßn, “uèng n­íc nhí nguån”.
Cuéc ®Êu tranh h­íng thiÖn ©m thÇm mµ khèc liÖt, nã ®ßi hái lßng dòng c¶m cña
mçi ng­êi. Ng­êi lÝnh n¨m x­a ®· nh×n l¹i qu¸ khø soi m×nh trong hiÖn t¹i ®Ó ®Êu
tranh lo¹i bá sù v« t×nh v« nghÜa cña b¶n th©n, h­íng tíi sù cao c¶, tèt ®Ñp.
“¸nh tr¨ng” lµ bµi ca kh«ng quªn vÒ qu¸ tr×nh h­íng thiÖn, qu¸ tr×nh hoµn thiÖn
m×nh cña mçi con ng­êi trong cuéc sèng h«m nay.

®Ò sè 55
§äc bµi th¬ ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy, viÕt mét bµi v¨n cã tiªu ®Ò : ¸nh tr¨ng vµ
bµi häc s©u s¾c.
bµi lµm
Trong cuéc sèng, gi÷a bao nhiªu sù c¸m dç, ®«i khi v« t×nh hay cè ý, con ng­êi
quªn ®i nh÷ng g× tèt ®Ñp mµ m×nh tõng g¾n bã. §Ó råi ®Õn mét lóc nµo ®ã chît nhËn
ra nh÷ng gi¸ trÞ Êy ®¸ng quÝ v« cïng. Trong bµi th¬ ¸nh tr¨ng, b»ng h×nh t­îng “¸nh
tr¨ng” thÊm ®­îm ý nghÜa nh©n v¨n, nhµ th¬ NguyÔn Duy ®· giãng lªn mét håi
chu«ng ph¶n tØnh ë con ng­êi.
“Tr¨ng” tõ l©u ®· trë thµnh mét ®Ò tµi quen thuéc cña th¬ ca. NÕu nh­ trong th¬
tõng nãi ®Õn mét vÇng tr¨ng xa x«i : chÞ H»ng, cung QuÕ; mét vÇng tr¨ng phong
c¶nh, tr¨ng bÌ b¹n hµm chøa bao nhiªu nçi niÒm ng­êi th× ë bµi th¬ nµy, tr¨ng ®­îc
nh©n ho¸ thµnh Ng­êi t×nh nghÜa, chuyªn trë d¹o lÝ lµm ng­êi. Tr¨ng cña NguyÔn
Duy cã gèc tõ vÇng tr¨ng trong TruyÖn KiÒu mµ cô NguyÔn Du dïng lµm chøng nh©n
cho sù thÒ nguyÒn thuû chung, bÒn chÆt :
VÇng tr¨ng v»ng vÆc gi÷a trêi
§inh ninh ®«i mÆt mét lêi song song
§Õn víi “¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy, chóng ta ®­îc gÆp gì víi mét vÇng tr¨ng
mang vÎ ®Ñp hoang s¬ mµ gÇn gòi. §ã lµ vÇng tr¨ng cña miÒn kh«ng gia ruéng ®ång
rõng bÓ mang ®Çy khÝ vÞ thanh cao, ®Ñp ®Ï.
Bµi th¬ më ra b»ng sù håi t­ëng cña nhµ th¬ :
Håi nhá sèng víi ®ång
víi s«ng råi víi bÓ
håi chiÕn tranh ë rõng
vÇng tr¨ng thµnh tri kØ.
Tuæi th¬ vµ nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh, t©m hån cña NguyÔn Duy thuéc vÒ
®ång, s«ng, bÓ, rõng. Ng­êi vµ tr¨ng cø «m Êp, thÊu hiÓu, song hµnh trong mäi hoµn
c¶nh. Hai ch÷ “håi” ë ®Çu c©u mét vµ c©u ba ®· ®¸nh dÊu hai qu·ng thêi gian quan
träng trong cuéc ®êi nhµ th¬. “Cã mét thêi, tõ Êu th¬ ®Õn tuæi tr­ëng thµnh”, tr¨ng vµ
ng­êi ®· sèng qua nh÷ng kh«ng gian quen thuéc, ®ã lµ ®ång, s«ng, bÓ. Nh÷ng n¨m
- 77 -
th¸ng ®Êt n­íc cã chiÕn tranh, ta lµ chiÕn sÜ thuéc vÒ nh÷ng c¸nh rõng. Tr¨ng trë
thµnh ng­êi b¹n chia sÎ ngät bïi, “VÇng tr¨ng thµnh tri kØ”. Tr¨ng ®· tõng cïng ta t¹o
nªn bøc t­îng ®µi tuyÖt ®Ñp níi chiÕn hµo ®¸nh giÆc : “ §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc
tíi - §Çu sóng tr¨ng treo”.
TrÇn trôi víi thiªn nhiªn
hån nhiªn nh­ c©y cá.
ngì kh«ng bao giê quªn
c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa.
ë ®©y gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn ®· kh«ng cßn kho¶ng c¸ch. T©m hån thanh
khiÕt cña nhµ th¬ ®· hoµ ®ång víi thiªn nhiªn vµ thiªn nhiªn còng hÕt søc gÇn gòi
th©n t×nh. VÇng tr¨ng hiÖn lªn víi vÎ ®Ñp hoang s¬ mµ hån nhiªn nh­ trÎ th¬, ch©n
thµnh nh­ b¹n h÷u. T×nh yªu cña nhµ th¬ ®èi víi thiªn nhiªn còng nguyªn s¬ nh­ c©y
cá vµ sÏ kh«ng bao giê mÊt ®i. Nhµ th¬ t­ëng nh­ kh«ng thÓ nµo quªn ®­îc nh÷ng
n¨m th¸ng ®êi lÝnh g¾n bã víi thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, nh©n d©n hiÒn hËu : “Ngì kh«ng
bao giê quªn / C¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”. Ngay ë hai c©u th¬ nµy, nhµ th¬ ®· dù b¸o
tr­íc cho ng­êi ®äc mét sù bÊt æn, mét sù thay ®æi.
§Õn khæ th¬ thø ba lêi th¬ trë vÒ hiÖn t¹i :
Tõ ngµy vÒ thµnh phè
quen ¸nh ®iÖn, cöa g­¬ng
vÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng “.
ChuyÓn tõ kh«ng gian ®ång, s«ng, bÓ, rõng ®Ó ®Õn víi thµnh phè phån hoa, bÞ hÊp
dÉn bëi v¨n minh ®« thÞ, t©m hån con ng­êi ®· thay ®æi. ChiÕn tranh ®i qua, cuéc
sèng yªn b×nh trë l¹i, nh÷ng gian khæ ¸c liÖt lïi xa nh­êng chç cho nh÷ng no ®ñ,
h¹nh phóc, con ng­êi liÒn ®¸nh mÊt nh÷ng kØ niÖm ®Ñp, trë thµnh kÎ v« t×nh :
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh­ ng­êi d­ng qua ®­êng.
Nhµ th¬ ®· tù nhËn thøc ®­îc sù thay ®æi trong t©m hån m×nh, v× vËy, lêi th¬ trªn
nh­ mét lêi thó téi ch©n thµnh vµ dòng c¶m.
T­ëng nh­ cuéc sèng cø tr«i ®i nh­ vËy, con ng­êi m·n nguyÖn víi thùc t¹i vµ sÏ
quªn ®i nh÷ng kØ niÖm ®Ñp. Nh­ng mét biÕn cè ®· x¶y ra :
Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t
phßng buyn - ®inh tèi om
véi bËt tung cöa sæ
®ét ngét vÇng tr¨ng trßn
Bèn c©u th¬ víi hai tõ “th×nh l×nh”, “®ét ngét” ®· lµm cho ng­êi ®äc giËt m×nh. C¸i
giËt m×nh th¶ng thèt tr­íc nh÷ng biÕn cè kh«ng ®Þnh tr­íc. Hµnh ®éng “véi bËt tung
cöa sæ” lµ mét ph¶n x¹ b×nh th­êng. Nh­ng “®ét ngét vÇng tr¨ng trßn” l¹i lµ mét biÕn
cè. ChÝnh biÕn cè nµy ®· c¶nh tØnh t©m hån nhµ th¬. Cuéc gÆp gì t×nh cê, cuéc ®èi
mÆt kh«ng ngê víi ng­êi tri kØ n¨m x­a khiÕn l­¬ng t©m con ng­êi ph¶i tù s¸m hèi
tr­íc vÇng tr¨ng th¸nh thiÖn kia :
Ngöa mÆt lªn nh×n tr¨ng
cã c¸i g× r­ng r­ng
nh­ lµ ®ång lµ bÓ
nh­ lµ s«ng lµ rõng.

- 78 -
 Nhµ th¬ ®èi diÖn víi vÇng tr¨ng còng lµ ®èi diÖn víi chÝnh l­¬ng t©m m×nh. §©y
lµ sù ®èi diÖn gi÷a chung thuû vµ béi b¹c, gi÷a lßng vÞ tha vµ thãi Ých kØ, lµ sù ®èi diÖn
gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn t¹i. Nh­ng trªn hÕt sù ®èi diÖn bÊt ngê nh­ng tÊt yÕu nµy ®· tr¶
l¹i cho t©m hån nhµ th¬ nh÷ng c¶m xóc nguyªn s¬ :
Cã c¸i g× r­ng r­ng
nh­ lµ ®ång lµ bÓ
nh­ lµ s«ng lµ rõng.
Qu¸ khø hiÖn vÒ, kØ niÖm cò sèng dËy, khiÕn con ng­êi kh«ng khái xóc ®éng
ngËm ngïi. Sù gÆp gì bÊt ngê gi÷a ng­êi vµ tr¨ng lµ sù gÆp gì gi÷a nh÷ng ng­êi b¹n,
nh÷ng t©m hån tri ©m, tri kØ. Nhµ th¬ nghÑn ngµo, xóc ®éng v× gÆp cè nh©n, gÆp l¹i
mét g­¬ng mÆt th©n yªu vµ còng lµ g­¬ng mÆt cña chÝnh t©m hån m×nh. Giê ®©y t©m
hån nhµ th¬ nh­ ®ang ®­îc t¾m trong nh÷ng kh«ng gian mÕn yªu x­a. NiÒm xóc
®éng nghÑn ngµo khiÕn con ng­êi cø ®øng nh×n tr¨ng mµ ©n hËn vµ thó téi. Nh­ng
vÇng tr¨ng vÉn nh×n cè nh©n v« t×nh kia b»ng con m¾t trong trÎo :
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
kÓ chi ng­êi v« t×nh

Vµ sù im lÆng lµm nªn th¸i ®é nghiªm kh¾c :

¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh.
D­êng nh­ khæ th¬ cuèi dån nÐn biÕt bao niÒm t©m sù. ¸nh tr¨ng vÉn trßn, vÉn
khoan dung, ®é l­îng. ChØ cã lßng ng­êi béi b¹c, ph«i pha vµ ®ang ¨n n¨n, s¸m hèi.
Tr¨ng kh«ng nãi nh­ng c¸i im lÆng tuyÖt ®èi cña tr¨ng ®· thøc tØnh con ng­êi, ®Ó con
ng­êi tù “giËt m×nh” mµ kiÓm ®iÓm l­¬ng t©m.
Bµi th¬ “¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy víi khæ th¬ cuèi nµy lµ mét c¸i kÕt thóc löng
- khÐp l¹i khi con ng­êi ®ang trong tr¹ng th¸i ¨n n¨n, thó téi.ThÕ nh­ng kh«ng v× thÕ
mµ trë nªn nÆng nÒ, tr¸i l¹i nhÑ nhµng, thÊu t×nh ®¹t lÝ víi nhiÒu d­ ©m, vang väng.
Giäng khoan thai mµ cho ta biÕt bao ®iÒu vÒ t×nh nghÜa ë cuéc ®êi. §äc “¸nh tr¨ng”
ng­êi ®äc nh­ mét lÇn ®­îc ®èi diÖn víi chÝnh lßng m×nh, nh¾c ta h·y biÕt sèng thuû
chung t×nh nghÜa.

®Ò sè 56
L·o chî DÇu – Ch©n dung nh©n vËt «ng Hai (Lµng – Kim L©n) d­íi con m¾t bµ
chñ nhµ.
bµi lµm
- ChÕt tiÖt ! L¹i chuyÖn c¸i l·o chî DÇu, tí lµ tí xin c¸c cËu. L·o nhÆng xÞ lªn
mÊy h«m nay råi. HÕt hoa ch©n l¹i móa tay. MÖt ph¶i biÕt ! Mµ qu¶ thËt, l·o chóa ®êi
lµ khoÎ nãi.
- ChÞ còng th«ng c¶m c¸i chø ! Ngay ®Õn em, em còng cßn mõng cho vî chång
b¸c Hai n÷a lµ ®»ng kh¸c. ThÕ mµ em cø t­ëng c¶ lµng Êy ViÖt gian.
- Tí còng cø nãi thÕ th«i. Chø bông d¹ tí thÕ nµo c¸c cËu ch¶ ®i guèc Êy µ ! Ch¶
cã ng­êi b¶o tí chØ ®­îc c¸i “khÈu xµ t©m phËt” lµ g× ? Mµ ®»ng Êy cã nghe kh«ng ?
Tí kÓ cho mµ nghe. L·o Êy mµ hay ra trß ®Êy !
- 79 -
 Nghe ®©u, håi ë lµng l·o cïng lµ phô l·o cøu quèc, hÌn chi häc lâm ®­îc toµn
nh÷ng chuyÖn t¶n c­, chuyÖn T©y khñng bè, chuyÖn ViÖt gian, thæ phØ. C¶ c©u
chuyÖn chÝnh trÞ qu©n sù n÷a. Ta bè trÝ nã thÕ nµy, ta bè trÝ nã thÕ kia. Ta chÝnh trÞ nã
thÕ nµy, ta chÝnh trÞ nã thÕ kh¸c. L·o nãi g× nghe còng cã vÎ tr¬n tru, thµnh th¹o mµ
thËt ra ch¼ng ®©u vµo víi ®©u c¶. Tí ®Ó ý ®Õn cã mÊy bËn mµ lÇn nµo còng nh­ lÇn
nµo. Cø võa nh« ®Çu qua c¸i m¸i l¸ bªn gian nhµ b¸c Thø lµ y nh­ r»ng l·o hái ngay :
“ThÕ nµo, h«m nay cã g× kh«ng b¸c ?” Råi ch¼ng ®îi ai tr¶ lêi l·o tu«n ra mét trµng
toµn chuyÖn l­îm lÆt ®­îc ë ®©u kh«ng râ. Tr«ng ra vÎ l¾m. Tí lµ tí chóa ghÐt.
Nh­ng dÉu sao tí còng theo cô Hå, theo kh¸ng chiÕn, còng thÊy quÝ ®¸o ®Ó c¸i tinh
thÇn cña l·o. Mµ c¸c cËu ph¶i thÊy, tr¨m lÇn nghe kh«ng b»ng mét lÇn thÊy, khi l·o
kÓ chuyÖn c¸i lµng cña l·o. Hai con m¾t l·o s¸ng lªn, nÐt mÆt biÕn chuyÓn lu«n. L·o
say mª, h¸o høc l¹ th­êng, tr«ng ®Õn lµ ngé. KhØ giã nhµ l·o ! L·o cø lµm nh­ lµng
l·o lµ nhÊt Êy. Nµo lµ phßng th«ng tin tuyªn truyÒn s¸ng sña, réng r·i nhÊt vïng. Nµo
lµ c¸i chßi ph¸t thanh cao b»ng ngän tre. Nµo lµ nhµ ngãi san s¸t sÇm uÊt nh­ lµ ë tØnh.
L¹i cßn con ®­êng toµn l¸t ®¸ xanh tõ ®Çu lµng ®Õn cuèi xãm n÷a. ChuyÖn trªn giêi.
Tí cã nghe nãi l·o lµ chóa khoe lµng tõ x­a. §i x©y c¸i sinh phÇn ë lµng cña viªn
tæng ®èc ®Õn bÞ quÌ c¶ ch©n mµ vÉn cßn lªn mÆt víi ng­êi bµ con hä ngo¹i khi thÊy
c¸i bé mÆt l× s× gi·n ra v× kinh ng¹c cña ng­êi ta. H«... hè... Nãi ra th× l¹i sî c¸c cËu
c­êi b¶o tí hay ®Ó ý vÆt. L·o vÐn quÇn lªn ®Õn tËn bÑn, kh«ng ngoa. Thao thao bÊt
tuyÖt mét m×nh tr«ng ®Õn ra ®¹i ngè. Tí c­êi ®Õn ph¸t ®au ruét. L·o kÓ m×nh l·o nghe.
§­îc c¸i b¸c Thø th× vÉn v« t­ lù ngñ t× t×. Ng­êi th× yÕu nh­ sªn mµ ngµy nµo còng
ba bèn bËn khoe nh÷ng ngµy khëi nghÜa dån dÇp ë lµng, l·o ra nhËp phong trµo tõ
thêi k× cßn bãng tèi. Tham gia tËp qu©n sù,®¾p nh÷ng hè, nh÷ng ô, nh÷ng giao th«ng
hµo cña lµng. HuÕnh ho¸ng chÕt ®i ®­îc. L·o lµm nh­ trªn ®êi chØ cã m×nh l·o lµ tinh
thÇn kh¸ng chiÕn Êy kh«ng b»ng. Tí ®©y xin nãi thËt lßng, tí cßn tinh thÇn gÊp v¹n.
C¸c cËu xem nhµ tí th× còng cã réng lµ mÊy vËy mµ còng ®· c¾t ngang, xÎ däc cho
mÊy nhµ t¶n c­ ®Êy chø. Th«i nãi cho s­íng c¸i miÖng vËy chø ! C¸i bông tí nã tèt.
DÉu sao th× tí vÉn quÝ c¸i ®»ng nhµ l·o Êy. Còng lµm ¨n tö tÕ, còng l­¬ng thiÖn, tinh
thÇn kh¸ng chiÕn cao, yªu lµng, yªu n­íc ®øng vÒ phÝa cô Hå, cø thÕ lµ tí quÝ. µ, l·o
còng tham gia líp b×nh d©n häc vô ®Êy. Nãi ®è cã ngoa, cßn l©u míi b»ng ®­îc tí.
H×nh nh­ l·o ch­a nhËn ®­îc mÆt ch÷ in th× ph¶i.
L¹i nãi vÒ c¸i vô toµn lµ “sai sù môc ®Ých” cña l·o. May mµ kh«ng cã thËt. Kh«ng
ph¶i lµ tí sî mang tiÕng v× chøa chÊp d©n lµng ViÖt gian. Vî chång l·o còng thËt thµ,
l­¬ng thiÖn c¶ th«i. Lµng ViÖt gian lµ chuyÖn cña lµng ViÖt gian. Tí cãc cÇn biÕt. ChØ
hay ng­êi ta ®i t¶n c­ còng lµ ®ang tham gia kh¸ng chiÕn, lµ ng­êi m×nh c¶. Nh­ng
nãi lµ nãi vËy. Còng biÕt lµ thÕ, nh­ng tí vÉn cø thÊy ­ng øc. Cha mÑ tiªn s­ nhµ
chóng nã. §ãi khæ ¨n c¾p ¨n trém b¾t ®­îc ng­êi ta cßn th­¬ng. C¸i gièng ViÖt gian,
b¸n n­íc th× cø cho mçi ®øa mét nh¸t. Tí tøc l©y sang l·o. Sao mµ tí ghÐt c¸i gièng
nhµ chóng nã thÕ nhØ ? Tí ch¼ng biÕt c¸i bông tí cã nghÜ thÕ kh«ng, nh­ng tí thÊy
lµm h¶ hª l¾m khi mÊy ngµy liÒn l·o ch¼ng d¸m v¸c mÆt ra ngoµi ®­êng. HÕt cha con,
vî chång lông bông nh÷ng g× råi l¹i ®Õn ngåi trong xã nhµ, nghe ngãng. Tí thÊy thÕ
lµ tí ghÐt. C¸i tÝnh tí nã th¼ng. S¸ng chiÒu bèn buæi ®i lµm ®ång vÒ, kÐo lª c¸i n¹o cø
quÌn quÑt d­íi ®Êt, nãi bãng giã xa x«i kh«ng ®­îc, tí ph¶i ch¬i th¼ng nãi ngät cho
vî chång l·o dän ®i. NghÜ còng tiªng tiÕc mµ nhí ®¸o ®Ó. §»ng nµo th× còng sèng
chung víi nhau mét thêi gian mµ. Tí võa nãi buæi s¸ng th× ®Õn 3 giê chiÒu, cã mét
ng­êi ®µn «ng ®Õn ch¬i nhµ l·o. H×nh nh­ còng ë lµng chî DÇu. Tí nghe ngãng m·i
kh«ng hiÓu hä th× thÇm c¸i cãc kh« g× mµ l·o kh¨n ¸o chØnh tÒ ra ®i ®Õn sÈm tèi míi
- 80 -
vÒ. Tr«ng l·o vui vÎ l¹. KÖ ! ChuyÖn cña vî chång nhµ l·o tí ch¼ng thÌm quan t©m.
L·o hoa ch©n móa tay lªn, l·o ®i hÕt chç nµy ®Õn chç kh¸c. L·o khoe c¸i g× ... h×nh
nh­ “toµn lµ sai sù môc ®Ých” c¶. Lµng chî DÇu cña l·o kh«ng ph¶i theo ViÖt gian.
¤ng chñ tÞch lµng l·o võa lªn c¶i chÝnh. C¸i mÆt l·o cø h¬n hín. L·o ®em chuyÖn kÓ
víi tí ra chiÒu phën chÝ l¾m. Còng mõng cho l·o !
Êy ! Qu¶ t×nh ®­îc sèng víi nh÷ng ng­êi nh­ l·o còng vui ®¸o ®Ó ®Êy chø ! L·o,
thÕ mµ yªu c¸ch m¹ng, yªu kh¸ng chiÕn, trung thµnh víi cô Hå, tinh thÇn ch¼ng kÐm
tí ®©u. Nãi l¹i b¶o tí thÕ nµy thÕ nä, chø sau kh¸ng chiÕn thµnh c«ng, vî chång l·o vÒ
lµng cò l¹i ch¶ nhí ph¸t khãc lªn ®­îc Êy chø. Kh× ... kh× ...
( Bïi Hång Ph­îng )

§Ò Sè 57
S¸ch Ng÷ v¨n 9, tËp I, ®· nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt truyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa cña
NguyÔn Thµnh Long nh­ sau : TruyÖn ®· x©y dùng ®­îc t×nh huèng hîp lý, c¸ch kÓ
chuyÖn tù nhiªn, cã sù kÕt hîp tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn.
Em h·y lµm s¸ng râ nhËn ®Þnh trªn.

Dµn ý
I - Më bµi
1- Giíi thiÖu t¸c gi¶, xu¸t xø, hoµn c¶nh ra ®êi vµ nh÷ng néi dung chÝnh cña
t¸c phÈm :
LÆng lÏ Sa-Pa cña NguyÔn Thµnh Long lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn ®i lªn Lµo
Cai mïa hÌ n¨m 1970 cña t¸c gi¶, sau ®­îc in trong tËp Gi÷a trong xanh (1972).
TruyÖn kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh ng­êi lao ®éng b×nh th­êng, mµ tiªu biÓu lµ
anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ t­îng ë mét m×nh trªn ®Ønh nói cao. Qua ®ã kh¼ng
®Þnh vÎ ®Ñp cña con ng­êi lao ®éng vµ ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.
2- Nªu vÊn ®Ò : Nh÷ng néi dung vµ ý nghÜa s©u xa Êy ®Õn ®­îc víi ng­êi ®äc lµ
nhê "TruyÖn ®· x©y dùng ®­îc t×nh huèng hîp lý, c¸ch kÓ chuyÖn tù nhiªn, cã sù kÕt
hîp tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn".(Ng÷ v¨n 9, t©p I)
II - Th©n bµi
1- TruyÖn x©y dùng ®­îc t×nh huèng hîp lý :
a- Cèt truyÖn rÊt ®¬n gi¶n. Toµn truyÖn chØ cã mét t×nh huèng vµ còng ch¼ng
cã g× lµ gay cÊn, cao trµo, th¾t nót, më nót. Mét chuyÕn xe kh¸ch ®i Sa-Pa nh­ bao
nhiªu chuyÕn xe hµng ngµy, nh÷ng ng­êi kh¸ch ngÉu nhiªn ngåi víi nhau. ChØ cã
®iÒu kh¸c lµ h«m nay trong ®ã cã mét «ng ho¹ sÜ s¾p vÒ h­u, mét c« kü s­ n«ng
nghiÖp võa míi ra tr­êng, ®ang ®i nhËn c«ng t¸c. Ng­êi l¸i xe mêi hai ng­êi ®i th¨m
mét "ng­êi c« ®éc nhÊt thÕ gian". DiÔn biÕn chÝnh cña truyÖn lµ cuéc gÆp gì gi÷a
nh÷ng ng­êi kh¸ch ghÐ th¨m vµ anh thanh niªn lµm ë tr¹m khÝ t­îng, mét m×nh gi÷a
nói cao. Qua cuéc gÆp gì, chøng kiÕn n¬i ë vµ lµm viÖc, ®­îc nghe anh thanh niªn
t©m sù, trong con m¾t cña kh¸ch hiÖn lªn mét con ng­êi cã t©m hån, lèi sèng, quan
niÖm vÒ cuéc ®êi vÒ lao ®éng thËt ®Ñp ®Ï, rÊt ®¸ng yªu, ®¸ng tr©n träng.
b- Víi cèt truyÖn ®¬n gi¶n Êy, t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng
cña bao ng­êi lao ®éng b×nh th­êng ®ang ®ãng gãp cho cuéc sèng. T¹o ra hai t×nh
huèng gÆp gì, gÆp gì trªn xe vµ gÆp gì trªn nói, t¸c gi¶ cã thÓ giíi thiÖu mét c¸ch

- 81 -
thuËn lîi, ®Ó cho nh©n vËt dÇn dÇn hiÖn ra nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch, nh÷ng phÈm chÊt t©m
hån cña nh©n vËt chÝnh th«ng qua con m¾t, sù ®¸nh gi¸ cña c¸c nh©n vËt phô.
2- TruyÖn cã c¸ch kÓ tù nhiªn :
a- DiÕn biÕn cña c©u chuyÖn ®­îc kÓ thuËn chiÒu theo thêi gian, c¸i g× cã tr­íc,
kÓ tr­íc, c¸i g× diÔn ra sau kÓ sau. C¸c chi tiÕt ®¬n gi¶n, b×nh th­êng nh­ cuéc sèng :
xe dõng, theo gîi ý cña b¸c l¸i xe, mäi ng­êi rñ nhau ®i th¨m mét ng­êi, råi cïng ®i,
®Õn nhµ ng­êi Êy, nãi chuyÖn, nghe chuyÖn, nhËn quµ, råi l¹i vÒ xe vµ ®i tiÕp.
b- Tuy kh«ng dïng ng«i thø nhÊt, nh­ng phÇn lín ng­êi kÓ chuyÖn nhËp vai vµo
nh©n vËt «ng ho¹ sÜ, vµ chñ yÕu qua c¸ch nh×n, sù suy nghÜa cña «ng mµ quan s¸t vµ
miªu t¶ tõ phong c¶nh thiªn nhiªn ®Õn anh thanh niªn - nh©n vËt chÝnh cña truyÖn.
3- VÒ ph­¬ng thøc thÓ hiÖn : cã sù kÕt hîp Þ­ sù víi tr÷ t×nh vµ b×nh luËn.
a - TÊt nhiªn ph­¬ng thøc biÓu hiÖn chÝnh cña truyÖn lµ tù sù : cã cèt truyÖn, cã
nh©n vËt, cã t×nh tiÕt, cã ng­êi kÓ chuyÖn, thÓ hiÖn theo nguyªn t¾c kh¸ch quan.
b- Tuy nhiªn søc hÊp dÉn cña LÆng lÏ Sa-Pa l¹i ë chÊt tr÷ t×nh:
+ Nh÷ng ®o¹n t¶ c¶nh thiªn nhiªn Sa-Pa thËt th¬ méng nªn th¬. nh­
nh÷ng bøc tranh ®Ñp : §©y lµ bøc tranh ë ®Çu t¸c phÈm: "N¾ng b©y giê b¾t ®Çu lªn tíi
®èt ch¸y rõng c©y. Nh÷ng c©y th«ng chØ cao qu¸ ®Çu, rung tÝt trong n¾ng nh÷ng ngãn
tay b»ng b¹c d­íi c¸i nh×n bao che cña nh÷ng c©y tö kinh thØnh tho¶ng nh« c¸i ®Çu
mµu hoa cµ len trªn mµu xanh cña rõng. M©y bÞ n¾ng xua, cuén trong l¹i tõng côc,
l¨n trªn c¸c vßm l¸ ­ít s­¬ng" . Vµ ®©y lµ c¶nh cuèi: "...n¾ng ®· m¹ b¹c c¶ con ®Ìo,
®èt ch¸y rõng c©y hõng hùc nh­ mét bã ®uèc lín. N¾ng chiÕu lµm cho bã hoa cµng
thªm rùc rì vµ lµm cho c« g¸i c¶m thÊy m×nh cµng rùc rì theo" .
+ ChÊt tr÷ t×nh chñ yÕu to¸t ra tõ cuéc sèng, t©m hån, ý nghÜ, c¶m xóc cña
nh÷ng con ng­êi trong truyÖn. Mét c« g¸i rÊt hån nhiªn trÎ trung, d¸m bá phè ph­êng
phån hoa ®Ó ®Õn mét n¬i nói rõng s©u th¼m, mét «ng ho¹ sÜ s¾p vÒ h­u nh­ng ch¸y
báng kh¸t väng s¸ng t¹o nghÖ thuËt, t©m hån vÉn cßn rÊt nh¹y c¶m, yªu ®êi. Mét anh
thanh niªn míi nh×n t­ëng "c« ®éc nhÊt thÕ gian" nh­ng thÕ giíi t©m hån thËt phong
phó, s«i ®éng, lu«n nhËn ra mèi d©y liªn hÖ, sù g¾n bã cña m×nh víi mäi con ng­êi,
mäi miÒn cña Tæ quèc. Anh t×m thÊy ý nghÜa cña cuéc ®êi, t×m ®­îc niÒm vui kh«ng
bao giê c¹n trong nh÷ng c«ng viÖc m×nh lµm hµng ngµy.
+ Ta b¾t gÆp trong truyÖn nh÷ng chi tiÕt giµu chÊt thi ca: C« g¸i bÊt gi¸c ®á mÆt
lªn / bçng nhiªn l¹i gÆp hoa d¬n, hoa th­îc d­îc, vµng, tÝm, ®á, hång phÊn, tæ
ong...ngay d­íi kia lµ mïa hÌ, ®ét ngét vµ mõng rì, quªn mÊt e lÖ, c« ch¹y ®Õn bªn
ng­êi con trai ®ang ng¾t hoa. Anh con trai, rÊt tù nhiªn nh­ víi ng­êi quen th©n, trao
bã hoa ®· c¾t cho ng­êi con g¸i, vµ còng rÊt tù nhiªn c« ®ì lÊy / vÞ ho¹ sÜ ®· b¾t gÆp
mät ®iÒu thËt ra «ng vÉn ao ­íc ®­îc biÕt, «i, mét nÐt th«i còng ®ñ kh¼ng ®Þnh mét
t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c, mét nÐt míi ®ñ lµ gi¸ trÞ mét chuyÕn ®i dµi/...
c- TruyÖn ng¾n cã rÊt nhiÒu c©u triÕt lý, s©u s¾c. §©y lµ c¸ch sèng cña «ng ho¹ sÜ:
"Buån th× ai mµ ch¶ sî? Nã nh­ con gi¸n gÆm nhÊm ng­êi ta ?Tèt h¬n lµ tr¸nh nã ®Ó
lµm viÖc ®êi". Cßn ®©y lµ nh÷ng lý luËn vÒ sù kh«ng c« ®¬n, sù "thÌm ng­êi" cña anh
thanh niªn : Khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ ®«i, sao l¹i gäi lµ mét m×nh ®­îc?
Huèng chi viÖc cña ch¸u g¾n liÒn víi viÖc cña bao anh em, ®ång chÝ d­íi kia./ Cßn
ng­êi th× ai ch¶ "thÌm" / M×nh sinh ra lµ g×, m×nh ®Î ë ®©u, m×nh v× ai mµ lµm viÖc ?
Víi nh÷ng c©u triÕt lý cña ph­¬ng thøc nghÞ luËn, truyÖn ng¾n gîi lªn ë ng­êi ®äc
nhiÒu suy t­ëng .
III- KÕt bµi
- 82 -
 LÆng lÏ Sa-Pa cña NguyÔn Thµnh Long ®¬n gi¶n, nhÑ nhµng, giµu chÊt th¬, giäng
kÓ tù nhiªn, kÕt hîp khÐo lÐo gi÷a tù sù, tr÷ t×nh vµ b×nh luËn. ChÝnh c¸c thÓ hiÖn nµy
®· cho ta mét thiªn truyÖn hÊp dÉn, ®Çy søc thuyÕt phôc vÒ h×nh ¶nh ®Ñp cña nh÷ng
ng­êi lao ®éng b×nh dÞ, thÇm lÆng. Mét bøc tranh ®Ñp vÒ cuéc sèng míi cho ta ngÉm
nghÜ vµ tin yªu. Râ rµng khi ch÷ nghÜa ®¹t ®Õn møc nghÖ thuËt, th× nghÜa lý cña nã cã
thÓ ®Õn víi con ng­êi mét c¸ch rÊt tù nhiªn.

§Ò Sè 58
Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ t×nh cha con s©u nÆng qua nh©n vËt ng­êi cha trong truyÖn
ng¾n ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng.

Bµi lµm

TruyÖn ng¾n ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng ®· lµm rung ®éng t©m hån
ng­êi ®äc khi thÓ hiÖn t×nh cha con s©u nÆng vµ ®Çy th­¬ng c¶m trong c¶nh ngé Ðo le
cña chiÕn tranh.
Qua nh©n vËt «ng S¸u, NguyÔn Quang S¸ng ®· kh¾c ho¹ h×nh ¶nh mét ng­êi cha
v× hoµn c¶nh chiÕn tranh ph¶i xa gia ®×nh. ¤ng kh¸t khao ch¸y báng mét viÖc rÊt b×nh
dÞ lµ lu«n ®­îc «m Êp, ch¨m b¼m, ®­îc sèng bªn ®øa con g¸i bÐ báng cña m×nh.
Còng nh­ biÕt bao ng­êi lÝnh kh¸c, cã thÓ nãi «ng S¸u lµ mét ng­êi cha chÞu
nhiÒu thiÖt thßi. V× cuéc chiÕn ®Êu chèng x©m l¨ng ®Ó b¶o vÖ quª h­¬ng mµ «ng ph¶i
®Ó l¹i ng­êi vî vµ ®øa con míi trßn mét tuæi ë quª nhµ. T¸m n¨m trêi nhí th­¬ng vµ
mong mái, míi ®­îc vÒ th¨m quª. "C¸i t×nh ng­êi cha cø n«n nao bªn ng­êi", «ng
kh«ng thÓ ®îi cho xuång cËp bÕn ®· nh¶y véi xuèng, kªu tªn con. Nh­ng ®«i c¸nh tay
cña «ng ®· gi¬ lªn thËt buån tñi v× chØ nhËn ®­îc sù sî h·i cña ®øa con. ChÝnh c¸i vÕt
thÑo ®á öng trªn mÆt mµ kÎ thï ®· g©y cho «ng, lµm cho ®øa con g¸i bÐ nhá, mÆt t¸i
®i, vôt ch¹y, vµ thÐt lªn kªu mÑ. Vµ råi ba ngµy phÐp ng¾n ngñi, ng­êi cha ®· t×m mäi
c¸ch ®Ó ®øa con nhËn ra m×nh, nh­ng ®Òu v« hiÖu. C¸i hè s©u chiÕn tranh ®· ng¨n
c¸ch t×nh phô tö. Tr­íc mÆt ng­êi cha ®au khæ chØ lµ mét ®øa bÐ ­¬ng ng¹nh, cøng
®Çu cøng cæ, kh«ng mét chót th©n thiÖn. T×nh cha con chØ trµo d©ng m·nh liÖt, khi bµ
ngo¹i gióp cho bÐ Thu hiÓu ®­îc c¨n nguyªn cña vÕt thÑo trªn mÆt cha. Nh­ng lóc
«ng S¸u ®­îc nghe tiÕng ®øa con kªu thÐt lªn c¸i ©m thanh mµ «ng bao nhiªu n¨m
chê ®îi : "Ba...a...a...ba !", lóc «ng ®­îc bÕ thèc ®øa con lªn vµ ®­îc tay nã «m chÆt
lÊy cæ, ch©n nã c©u chÆt ng­êi, ®­îc nã h«n kh¾p mÆt mòi, th× còng lµ lóc «ng ph¶i
lªn ®­êng. ChØ kÞp høa mua cho con c©y l­îc.
Cã lÏ sau ®ã, nh÷ng th¸ng ngµy ë c¨n cø, ®èi víi «ng S¸u chØ cã hai viÖc : hoµn
thµnh nhiÖm vô chiÕn ®Êu vµ thùc hiÖn lêi høa ®èi víi con. ¤ng ©n hËn, khæ t©m v×
lóc giËn m×nh ®· ®¸nh con. T×m ®­îc mét khóc ngµ «ng "hít h¶i ch¹y vÒ...mÆt hín hë
nh­ mét ®øa trÎ ®­îc quµ"; råi «ng h× hôc b¾t tay vµo lµm chiÕc l­îc. ¤ng "c­a tõng
chiÕc r¨ng l­îc, thËn träng, tØ mØ vµ cè c«ng nh­ mét ng­êi thî b¹c". Khi chiÕc l­îc
®· xong, «ng "gß l­ng, tØ mØ kh¾c tõng nÐt : "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba "lªn l­ng
chiÕc l­îc. "C©y l­îc ngµ Êy ch­a ch¶i ®­îc m¸i tãc cña con nh­ng nã nh­ gì rèi
d­îc phÇn nµo t©m tr¹ng" cña «ng. Nh­ vËy, chiÕc l­îc ngµ ®èi víi «ng S¸u thËt th©n
thiÕt gÇn gòi nh­ chÝnh ®øa con g¸i bÐ báng. §ªm ®ªm "nhí con" «ng "lÊy c©y l­îc
ra ng¾m nghÝa vµ mµi lªn tãc cho c©y l­îc thªm bãng, thªm m­ît". C©y l­îc th©n
- 83 -
th­¬ng cña «ng S¸u cµng bãng, cµng m­ît, vµ còng nh­ lßng mong mái ®­îc gÆp con
trong «ng cµng thªm n«n nao, thªm trµo d©ng m·nh liÖt. Nh­ng viÖc binh ®ao ®©u dÔ
cho «ng c¬ héi vÒ quª.
Vµ «ng S¸u kh«ng bao giê cã c¬ héi Êy n÷a. Trong mét trËn cµn lín cña qu©n MÜ-
nguþ, «ng "bÞ viªn ®¹n cña m¸y bay MÜ b¾n vµo ngùc". Tr­íc khi trót h¬i thë cuèi
cïng, «ng dån toµn bé søc lùc mãc c©y l­îc trong tói, ®­a cho ng­êi ®ång h­¬ng
®ång ®éi. Nh×n b¹n "mét håi l©u" vµ chØ khi nghe ®­îc lêi høa : "T«i sÏ mang vÒ trao
tËn tay cho ch¸u", «ng "míi nh¾m m¾t ®i xu«i".
Ng­êi ®äc kh«ng thÓ cÇm ®­îc n­íc m¾t khi nghe tiÕng khãc thÐt cña ®øa con gäi
cha buæi chia tay ngµy Êy. Giê ®©y còng kh«ng thÓ cÇm lßng khi chøng kiÕn c¸i cö
chØ cÇm chiÕc l­îc vµ ¸nh m¾t cÇu xin cña ng­êi cha vµo gi©y phót l©m chung. Tõng
cã bao nhiªu ¸ng v¨n nãi vÒ t×nh mÑ cùc kú xóc ®éng, nh­ng ®©y cã lÏ lµ mét trong
nh÷ng trang v¨n rÊt hiÕm hoi m« t¶ ®Õn tËn cïng s©u th¼m tr¸i tim yªu th­¬ng cña
ng­êi cha víi con.
TruyÖn ChiÕc l­îc ngµ ®­îc NguyÔn Quang S¸ng viÕt 1966, t¹i chiÕn tr­êng Nam
bé, khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc ®ang ®Õn håi v« cïng khèc liÖt. C©u
chuyÖn cho ta thÊy sù mÊt m¸t trong chiÕn tranh. Nh­ng ®iÒu quan träng lµ, qua nh©n
vËt «ng S¸u, nhµ v¨n ®· kh¾c häa ®­îc vÎ ®Ñp cña t×nh cha con. §iÒu déc ®¸o lµ, viÕt
gi÷a chiÕn tr­êng khãi löa, mµ trµo d©ng trong c©u chuyÖn lµ sù rung ®éng m·nh liÖt
cña t×nh ng­êi - t×nh ®ång chÝ vµ nhÊt lµ t×nh cha con. ChÊt tr÷ t×nh ®Ëm ®µ, søc hÊp
dÉn kú l¹ cña c©u chuyÖn chÝnh lµ ë ®ã.

§Ò sè 59
Ph©n tÝch nh©n vËt bÐ Thu, tõ ®ã nhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ
x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt trong truyÖn ng¾n ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang
S¸ng.

I- T×m hiÓu ®Ò
1- Ph©n tÝch nh©n vËt Thu trong truyÖn ng¾n ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang
S¸ng.
TruyÖn ng¾n ChiÕc l­îc ngµ chñ yÕu kh¾c häa t×nh c¶m cha con víi mét cèt
truyÖn ®¬n gi¶n. BÐ Thu tõ chç hiÓu nhÇm ®Õn khi hiÓu ra sù thËt th× th¸i ®é, t×nh c¶m
hoµn toµn thay ®æi. Qua nh©n vËt bÐ Thu, t×nh c¶m thiªng liªng nµy ®­îc nhµ v¨n thÓ
hiÖn ®Çy tµi n¨ng trong m« t¶ t©m lý vµ tÝnh c¸ch cña mét em bÐ. V× vËy ph©n tÝch
nh©n vËt bÐ Thu cÇn chØ ra ®­îc diÔn biÕn t©m lý vµ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt tr­íc vµ
sau khi nhËn ra ng­êi cha th©n yªu.
2- NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt bÐ Thu cña
t¸c gi¶ :
+ NghÖ thuËt x©y dùng cèt truyÖn, lu«n ®­a ra nh÷ng chi tiÕt bÊt ngê mµ
hîp lý.
+ NghÖ thuËt chän nh©n vËt kÓ chuþÖn lµ «ng Ba, ng­êi hiÓu hiÓu biÕt
t­êng tËn hoµn c¶nh cña c¶ hai cha con «ng S¸u.
+ Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn giµu chÊt tr÷ t×nh.

- 84 -
 3- KiÓu bµi : NghÞ luËn nh©n vËt v¨n häc. V× vËy cÇn chó ý : a) X¸c ®Þnh
®­îc mét hÖ thèng luËn ®iÓm râ rµng, chÝnh x¸c. b) §­a ra nh÷ng luËn cø tiªu biÓu,
phï hîp. c) Tæ chøc c¸c luËn cø vµ luËn ®iÓm theo mét tr×nh tù tr¶ lêi ®Çy ®ñ, chÆt
chÏ yªu c©u cña ®Ò bµi. d) C©u v¨n, giäng v¨n gän, ch¾c nh­ng truyÒn c¶m.
II- Dµn bµi
A- §Æt vÊn ®Ò
- Giíi thiÖu t¸c gi¶, truyÖn ng¾n : ChiÕc l­îc ngµ lµ truyÖn ng¾n cña
nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng. TruyÖn ca ngîi vÎ ®Ñp vµ tá lßng th«ng c¶m, xãt
th­¬ng t×nh c¶nh cha con trong chiÕn tranh.
- Giíi thiÖu nh©n vËt : BÐ Thu lµ nh©n vËt chÝnh thÓ hiÖn t×nh c¶m
cha con s©u nÆng vµ m·nh liÖt. §©y còng lµ nh©n vËt thÓ hiÖn ®­îc tµi n¨ng trong
nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt cña NguyÔn Quang S¸ng.
B- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
1- Sù thay ®æi t©m lý cña bÐ Thu tr­íc vµ sau khi nhËn ra cha.
a- Nªu nh÷ng chi tiÕt thÓ hiÖn th¸i ®é vµ hµnh ®éng cña bÐ Thu tr­íc khi nhËn ra
ng­êi cha.
+ Khi cha kªu : Thu ! con - giËt m×nh, trßn m¾t nh×n, ng¬ ng¸c, l¹ lïng.
+ Khi cha kªu : Ba ®©y con - mÆt t¸i ®i, kªu thÐt lªn.
+ M¸ b¶o gäi ba vµo ¨n c¬m - kh«ng nghe lêi vµ khi gäi th× gäi trèng kh«ng.
+ RÊt sî nåi c¬m nh·o - kh«ng chiô nhê ba, tù móc bít n­íc c¬m.
+ Ba g¾p cho miÕng trøng c¸ to - h¾t c¸i trøng c¸ mµ «ng g¾p.
+ BÞ ®¸nh vµo m«ng - bá vÒ bµ ngo¹i, mÑ dç mÊy còng kh«ng vÒ.
b- NhËn xÐt vÒ th¸i ®é, hµnh ®éng nªu trªn cña bÐ Thu.
ChØ ®­îc mÊy ngµy phÐp, anh S¸u vå vËp muèn ch¨m sãc chiÒu chuéng con
cho bâ t¸m n¨m nhí mong, nh­ng bÐ Thu tá ra l¹nh nh¹t, xa c¸ch, nghi ngê mét c¸ch
b­íng bØnh.
c- Nªu nh÷ng chi tiÕt thÓ hiÖn sù thay ®æi trong th¸i ®é vµ hµnh ®éng cña bÐ Thu
khi nhËn ra ng­êi cha :
+ Khi hiÓu ra nguyªn nh©n c¸i thÑo trªn mÆt cña ba - nã n»m im, l¨n lén vµ
thØnh tho¶ng l¹i thë dµi nh­ ng­êi lín, s¸ng h«m sau b¶o ngo¹i ®­a vÒ.
+ Khi mäi ng­êi chuÈn bÞ cho ba ®i - Con bÐ nh­ bÞ bá r¬i, lóc ®øng gãc nhµ,
lóc tùa cöa / vÎ mÆt sÇm l¹i buån rÇu / ®«i m¾t nã nh­ to h¬n, c¸i nh×n kh«ng ng¬
ng¸c l¹ lïng / nh×n víi vÎ nghÜ ngîi s©u xa.
+ Anh S¸u nh×n con víi ®«i m¾t tr×u mÕn, buèn rÇu - ®«i m¾t mªnh m«ng cña
con bÐ bçng x«n xao.
+ Anh S¸u khÏ chµo con ®Ó ®i - bÐ Thu bçng kªu thÐt lªn mét c¸ch l¹ lïng
kh«ng ngê : Ba...a...a...ba ! TiÕng kªu nh­ xÐ, xÐ sù im lÆng vµ xÐ c¶ ruét gan mäi
ng­êi, nghe thËt xãt xa. §ã lµ tiÕng "ba" mµ nã cè ®Ì nÐn trong bao nhiªu n¨m nay,
tiÕng "ba" nh­ vì tung ra tõ ®¸y lßng nã, nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh­ mét
con sãc, nã nh¶y thãt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã / lµn tãc t¬ sau ãt nh­
dùng ®øng lªn / Nã võa «m chÆt lÊy cæ ba nã võa nãi trong tiÕng khãc :"- Ba ! Kh«ng
cho ba ®i n÷a ! Ba ë nhµ víi con !" / nã h«n ba nã cïng kh¾p. Nã h«n tãc, h«n cæ, h«n
vai vµ h«n c¶ vÕt thÑo dµi trªn m¸ cña ba nã n÷a.
+ Anh S¸u høa sÏ vÒ víi con - con bÐ l¹i hÐt lªn : hai tay nã xiÕt chÆt lÊy cæ /
dang c¶ hai ch©n c©u chÆt lÊy ba nã, ®«i vai nhá bÐ cña nã run run.

- 85 -
 + Nghe mäi ng­êi khuyªn can, råi bµ ngo¹i nãi chuyÖn c©y l­îc - Con bÐ l¹i
«m chÇm ba nã mét lÇn n÷a vµ mÕu m¸o : "Ba vÒ ! Ba mua cho con c©y l­îc nghe ba !
"Nã nãi trong tiÕng nÊc vµ tõ tõ tuét xuèng”.
d- NhËn xÐt vÒ sù thay ®æi t©m lý vµ t×nh c¶m cña bÐ Thu :
+ Sù thay ®æi t©m lý vµ t×nh c¶m cña bÐ Thu lµ biÓu hiÖn cña mét t×nh cha
con hÕt søc s©u s¾c vµ m¹nh mÏ, ®ång thêi cho thÊy bÐ Thu sím thÓ hiÖn mét tÝnh
c¸ch cøng cái, døt kho¸t nh­ mét ng­êi lín còng nh­ sù hån nhiªn ng©y th¬ cña mét
®øa trÎ : khi kh«ng c«ng nhËn cha th× l¹nh nh¹t, thê ¬; khi nhËn ra cha th× bé lé t×nh
cha con mét c¸ch d÷ déi, m·nh liÖt. Ta kh«ng cã g× ®Ó tr¸ch bÐ Thu, sù nhÇm lÉn cña
em chÝnh lµ nçi ®au mµ qu©n x©m l­îc ®· g©y nªn cho mçi con ng­êi ViÖt Nam.
+ T¸c gi¶ tá ra rÊt hiÓu t©m lý cña trÎ em vµ kh¶ n¨ng béc lé, biÓu hiÖn diÔn
t¶ mét c¸ch sinh ®éng t©m hån t×nh c¶m cña trÎ em.
+ Nh÷ng ®o¹n t¶ th¸i ®é hµnh ®éng cña bÐ Thu ®èi víi cha rÊt giµu chÊt tr÷
t×nh, cã søc truyÒn c¶m m¹nh mÏ, cã lÏ Ýt ng­êi cÇm ®­îc n­íc m¾t khi ®äc nh÷ng
nh÷ng dßng nµy.
2- NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt
bÐ Thu.
a- NghÖ thuËt x©y dùng cèt truyÖn :
+ Nh×n chung cèt truyÖn rÊt ®¬n gi¶n : mét ®øa bÐ nhÇm kh«ng nhËn ra
cha, råi cuèi cïng cã ng­êi gi¶i thÝch, nã ®· nhËn ra .
+ C¸c chi tiÕt ®­îc s¾p xÕp nghÖ thuËt ®Ó ng­êi ®äc ®Õn víi hÕt bÊt ngê nµy
víi bÊt ngê kh¸c mµ l¹i rÊt hîp lý.
Nh÷ng gi©y phót ®Çu, mäi ng­êi t­ëng ®øa bÐ sÏ nhËn cha, nh­ng nã l¹nh
nh¹t, thê ¬. Lóc gÆp t×nh thÕ bÝ (nåi c¬m thõa n­íc), t­ëng nã sÏ nhê cha, nh­ng l¹i
cµng b­íng bØnh h¬n. §Õn khi anh S¸u ra ®i, t­ëng cha con sÏ chia tay trong l¹nh nh¹t
th× t×nh cha con l¹i trµo d©ng d÷ déi trong bÐ Thu.
Chi tiÕt chiÕc l­îc ngµ nh­ mét ®iÓm nhÊn cho giai ®iÖu cña bµi ca vÒ t×nh
cha con trong chiÕn tranh còng lµ mét chi tiÕt tuyÖt hay. Nã cho thÊy sù hån nhiªn
cña trÎ th¬, nã lµ niÒm an ñi cho anh S¸u nh÷ng th¸ng ngµy xa con ë ®¬n vÞ. Nã nèi
hai c©u truyÖn : chuyÖn cha con anh S¸u vµ chuyÖn cña ng­êi kÓ chuyÖn - b¸c Ba.
Nh­ng tr­íc hÕt chiÕc l­îc ngµ lµ mét chi tiÕt bÊt ngê : Khi anh S¸u cè g¾ng hÕt søc
®Ó cã mét kû vËt, chê ngµy vÒ thùc hiÖn lêi høa ®èi víi con th× bom ®¹n kÎ thï
®· kh«ng cho anh lµm viÖc Êy Êy. BÊt ngê nh­ng lµ hiÖn thùc tÊt yÕu vµ ®au xãt cña
chiÕn tranh.
b- NghÖ thuËt chän nh©n vËt kÓ chuþÖn phï hîp.
¤ng Ba lµ ng­êi hiÓu hiÓu biÕt t­êng tËn hoµn c¶nh cña c¶ hai cha con «ng
S¸u. ViÖc lùa chän nh©n vËt ng­êi kÓ chuyÖn lµ «ng Ba gãp phÇn t¹o thµnh c«ng cho
c©u chuþÖn. Ng­êi kÓ chuyÖn lµ b¹n th©n, lµ ®ång chÝ cña anh S¸u. §iÓm nh×n võa lµ
ng­êi ngoµi, ®¶m b¶o cho sù quan s¸t kh¸ch quan mäi chuyÖn, võa nh­ lµ chÝnh
ng­êi cha kÓ l¹i, lµm cho nh÷ng rung ®éng s©u xa cña t×nh cha con ®­îc béc lé mét
c¸ch tù nhiªn, linh ho¹t vµ ch©n thµnh.
c- Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn giµu chÊt tr÷ t×nh.
Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn cã c¶ ba yÕu tè : miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn. Cho nªn,
truþÖn kh«ng chØ hÊp dÉn ë chi tiÕt, cèt truyÖn, mµ cßn khiÕn con tim ng­êi ®äc rung
®éng, kh¬i lªn nh÷ng nghÜ suy, tr¨n trë qua nh÷ng lêi b×nh luËn, nhËn xÐt.

C- KÕt luËn
- 86 -
 - TruyÖn ng¾n ChiÕc l­îc ngµ kh¸ tiªu biÓu cho nghÖ thuËt viÕt truyÖn ng¾n cña
nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng. X©y dùng cèt truyÖn hÊp dÉn, lùa chän nh÷ng chi tiÕt,
t×nh huèng bÊt ngê vµ hîp lý. Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn th©n mËt, d©n gi·, g¾n víi khÈu
ng÷, rÊt Nam bé. NghÖ thuËt dÉn truyÖn tù nhiªn, tho¶i m¸i, l« gÝc.
- NÐt ®Æc s¾c trong truyÖn lµ nghÖ thuËt miªu t¶ tinh tÕ vµ s©u s¾c t©m lý nh©n
vËt, nhÊt lµ t©m lý cña trÎ em. ChÝnh nh÷ng n¨m th¸ng l¨n lén trong chiÕn tr­êng, hoµ
nhËp víi ®ång ®éi vµ nh©n d©n, b»ng mét tr¸i tim nh¹y c¶m, nh©n hËu, con m¾t quan
s¸t thªm tinh nhËy ®· gióp nhµ v¨n t¹o nªn thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n nµy.
§Ò sè 60
Tãm t¾t vµ nhËn xÐt cèt truyÖn ®o¹n trÝch ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn
Quang S¸ng (Ng÷ v¨n 9, tËp I)
Bµi lµm
I- Tãm t¾t
- Anh S¸u xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn lóc ®øa con ch­a ®Çy mét tuæi, t¸m n¨m
sau míi cã dÞp vÒ th¨m nhµ. T©m tr¹ng anh biÕt bao h¸o høc khi gÆp ®øa con g¸i th©n
yªu. Nh­ng bÐ Thu ®· kh«ng nhËn ra cha v× vÕt thÑo trªn mÆt lµm cho anh kh«ng
gièng víi ng­êi ba trong ¶nh mµ Thu ®· quen thuéc. BÐ ®èi xö víi cha nh­ víi ng­êi
xa l¹ khiÕn cho anh S¸u rÊt buån. Sau khi nghe bµ gi¶i thÝch nguyªn nh©n vÕt thÑo, bÐ
Thu míi nhËn cha. T×nh cha con trµo d©ng m·nh liÖt, nh­ng ®ã còng lµ lóc biÖt ly.
Ng­êi cha ph¶i lªn ®­êng vÒ ®¬n vÞ. Gi©y phót cuèi cïng bÐ Thu dÆn khi nµo ba vÒ sÏ
mua cho em mét chiÕc l­îc.
ë c¨n cø , anh S¸u cè c«ng t×m ®­îc mét khóc ngµ, råi tØ mØ lÊy vá ®¹n lµm
mét chiÕc c­a, vµ hÇu nh­ tÊt c¶ thêi gian anh chØ lµm hai viÖc : chiÕn ®Êu vµ c­a
chiÕc l­îc ngµ. Mét ngµy, ®­îc mét vµi r¨ng, kh«ng bao l©u c©y l­îc hoµn thµnh.
Anh gß l­ng, tÈn mÈn kh¾c lªn ®ã dßng ch÷ : "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba". Anh
mong mái cã ngµy vÒ th¨m quª mang chiÕc l­îc cho con. Nh­ng kh«ng may, anh
®· hy sinh mµ kh«ng tù tay thùc hiÖn ®­îc niÒm kh¸t khao ch¸y báng cña m×nh. Anh
S¸u chØ nh¾m ®­îc m¾t khi anh Ba, b¹n anh høa trao tËn tay con anh chiÕc l­îc.
II- NhËn xÐt cèt truyÖn
1- Cèt truyÖn t­¬ng ®èi ®¬n gi¶n, chØ gåm hai t×nh tiÕt chÝnh :
+ GÆp nhau, con kh«ng nhËn cha ; khi nhËn ra, lµ lóc biÖt ly, con chØ kÞp dÆn
cha lµm cho chiÕc l­îc. (1)
+ Cè c«ng lµm ®­îc chiÕc l­îc, nh­ng cha ®· hy sinh, kh«ng kÞp chê ngµy
®em vÒ tÆng con . (2)
2- Hai t×nh huèng cña cèt truyÖn ®· thÓ hiÖn c¸c khÝa c¹nh cña chñ ®Ò :
+ T×nh h­èng 1 chñ yÕu thÓ hiÖn t×nh c¶m con víi cha.
+ T×nh h­èng 2 chñ yÕu thÓ hiÖn t×nh c¶m cha víi con.

§Ò 61
§ãng vai bÐ Thu trong truyÖn ChiÕc l­îc ngµ cña NguyÔn Quang S¸ng vµ kÓ
l¹i c©u chuyÖn.
bµi lµm
- Bµ ¬i, ®©y lµ.... ?
§øa ch¸u nhá nh¾n cña t«i trong mét lÇn vÒ th¨m quª víi bè mÑ nã ®· hái t«i nh­
vËy.
- §ã lµ c¸i l­îc, ch¸u ¹, mét c¸i l­îc ngµ.
- 87 -
 T«i ©u yÕm tr¶ lêi. Nã ng­íc m¾t nh×n t«i :
- Sao nã cò vËy bµ ?
- Tr«ng nã cò nh­ng nã lµ mét kØ vËt v« gi¸, bëi nã lµ do cô néi cña ch¸u, lµ bè
cña bµ, tÆng cho bµ ®Êy.
Con bÐ nh×n t«i víi vÎ tß mß nh­ ®ang chê ®ãn mét c©u chuyÖn cæ tÝch vËy.
... Còng ®· mÊy chôc n¨m tr«i qua råi nh­ng qu¸ khø vÉn in ®Ëm trong lßng t«i
nh­ míi chØ h«m qua mµ th«i.
Håi t«i ch­a ®Çy mét tuæi, ba t«i ph¶i tho¸t li ®i kh¸ng chiÕn. M¸ t«i còng ®· mÊy
lÇn ®i th¨m ba nh­ng kh«ng mang t«i theo ®­îc. VËy lµ ba chØ thÊy t«i qua tÊm ¶nh
nhá vµ t«i còng chØ thÊy ba qua mét tÊm ¶nh ba chôp víi m¸. Ba tr«ng thËt ®Ñp vµ
hiÒn. N¨m t¸m tuæi, mét h«m t«i ®ang ch¬i ë chßi d­íi bãng c©y xoµi tr­íc nhµ th×
bçng nghe cã tiÕng gäi. T«i quay l¹i. §ã lµ mét ng­êi ®µn «ng víi mét vÕt thÑo dµi
trªn m¸. §· thÕ, vÕt thÑo l¹i cßn ®á öng lªn, dÇn giËt, tr«ng thËt ®¸ng sî. Ng­êi ®µn
«ng cø ®­a tay ra, chÇm chËm b­íc vÒ phÝa t«i, giäng lÆp bÆp run run :
- Ba ®©y con !
- Ba ®©y con !
T«i ngì ngµng, t«i ch¼ng hiÓu g× c¶, t«i nh×n ng­êi ®i c¹nh ng­êi ®µn «ng Êy dß
hái ? ... §©y lµ ba t«i sao. Kh«ng, kh«ng ph¶i ! Ba t«i lµ ng­êi trong tÊm ¶nh kia c¬,
ba t«i ®Ñp vµ hiÒn chø kh«ng nh­ ng­êi ®µn «ng ®¸ng sî nµy. Ba t«i kh«ng cã vÕt
thÑo dµi nh­ vËy. Bçng chèc ng­êi ®µn «ng l¹ mÆt ®ã lµm t«i liªn t­ëng ®Õn nh÷ng
con ma, con quû ... tíi tÊt c¶ nh÷ng g× ®¸ng sî nhÊt. T«i ph¶i t×m m¸, m¸ sÏ cøu t«i vµ
®uæi «ng ta ®i. VËy lµ t«i ch¹y vôt vµo nhµ, la to : “ M¸ ! M¸ !” Cßn «ng ta ®øng s÷ng
l¹i, m»t tèi sÇm, «ng ta kh«ng cßn d¸m ®­a tay vÒ phÝa t«i n÷a.
M¸ ra, t«i t­ëng m¸ sÏ ®uæi «ng ta ®i, thÕ mµ m¸ cßn ch¹y l¹i «m chÇm ng­êi ®µn
«ng ®ã, l¹i cßn khãc, l¹i cßn b¶o t«i “gäi ba ®i con”. Kh«ng, ®ã kh«ng ph¶i lµ ba t«i,
ba t«i kh«ng hÒ nh­ thÕ. ¤ng ta d¸m m¹o nhËn lµ ba t«i, t«i ghÐt «ng ta. T«i nhÊt
quyÕt kh«ng vµ sÏ kh«ng bao giê gäi «ng ta lµ ba. T«i tù høa víi lßng m×nh nh­ thÕ.
Ng­êi ®µn «ng Êy ë nhµ t«i nh÷ng ba ngµy. T«i cµng t×m c¸ch lÈn tr¸nh th× «ng ta
l¹i cµng vç vÒ t«i. T«i ghÐt nh÷ng hµnh ®éng ®ã tõ «ng ta. H¼n «ng ta ®ang mong ®îi
t«i gäi «ng ta lµ “ba” ®©y mµ. Kh«ng bao giê, t«i chØ gäi “ba” víi ba cña t«i th«i. Tíi
giê, m¸ b¶o t«i gäi “ba” vµo ¨n c¬m, t«i kh«ng chÞu.
- Th× m¸ cø kªu ®i.
M¸ t«i næi giËn qu¬ ®òa bÕp ®Þnh ®¸nh, t«i ph¶i gäi nh­ng chØ nãi træng :
- V« ¨n c¬m !
¤ng ta vÉn ngåi im, t«i l¹i nãi väng ra :
- C¬m chÝn råi !
ThÕ mµ «ng ta còng kh«ng quay l¹i. §· thÕ th× th«i. T«i bùc béi.
- Con kªu råi mµ ng­êi ta kh«ng nghe.
Lóc Êy, «ng ta quay l¹i nh×n t«i võa khe khÏ l¾c ®Çu võa c­êi. ¤ng ta c­êi thËt
hiÒn. MÆc kÖ «ng ta, t«i vÉn thùc hiÖn lêi høa cña lßng m×nh.
H«m sau, ®ang nÊu c¬m th× m¸ t«i ch¹y ®i mua thøc ¨n. M¸ dÆn cã g× cÇn th× gäi
“ba” gióp cho. Kh«ng, kh«ng bao giê. Cã chÕt t«i còng kh«ng thÌm nhê «ng ta. ThÕ
mµ l¹i cã chuyÖn. Nåi c¬m to qu¸, t«i kh«ng thÓ b¾c xuèng ch¾t n­íc ®­îc. Lµm sao
b©y giê. T«i chît nghÜ tíi ng­êi ®µn «ng ®ã. NghÜ r»ng «ng ta thËt ra th× còng tèt ®Êy
chø, nhiÒu lóc «ng ta thËt hiÒn. T«i nh×n «ng ta, t«i còng muèn nhê «ng ta. Nh­ng t«i
kh«ng thÓ gäi «ng ta lµ ba ®­îc. ¤ng ta lµ ng­êi tèt nh­ng vÉn kh«ng ph¶i lµ ba t«i.
T«i l¹i nãi træng :
- 88 -
 - C¬m s«i råi, ch¾t n­íc giïm c¸i !
B¸c Ba - ng­êi ta gäi ng­êi ®i cïng «ng ta nh­ vËy - b¶o t«i :
- Ch¸u ph¶i gäi “Ba ch¾t n­íc giïm con”, ph¶i nãi nh­ vËy.
Nh­ng t«i kh«ng quan t©m, l¹i kªu lªn :
- C¬m s«i råi, nh·o b©y giê
¤ng ta cø ngåi im. B¸c Ba do¹ t«i :
- C¬m mµ nh·o, m¸ ch¸u vÒ thÕ nµo còng bÞ ®ßn, sao ch¸u kh«ng gäi ba ch¸u.
Ch¸u nãi mét tiÕng “ba” kh«ng ®­îc sao ?
§óng vËy, t«i kh«ng thÓ gäi ng­êi ®µn «ng Êy lµ “ba” ®­îc, bëi «ng Êy kh«ng
ph¶i lµ ba t«i. TiÕng “ba” Êy t«i chØ giµnh cho ba t«i mµ th«i. C¬m trong nåi cø s«i lôc
bôc. Lµm thÕ nµo b©y giê ? C¶ «ng ta vµ b¸c Ba ®Òu kh«ng muèn gióp t«i. ¸nh m¾t
t«i b¾t gÆp chiÕc v¸. §óng råi. T«i nhãn gãt lÊy c¸i v¸ móc ra tõng v¸ n­íc. ThËt may
qu¸. ¤ng ta t­ëng t«i ph¶i chÞu thua, t­ëng t«i ph¶i gäi «ng ta lµ “ba” råi sao, kh«ng
bao giê ®©u nhÐ.
B÷a c¬m, «ng ta g¾p c¸i trøng c¸ to vµng ®Ó vµo chÐn t«i. B×nh th­êng t«i rÊt
thÝch ¨n trøng c¸. T«i soi vµo chÐn. Gi¸ nh­ ®©y lµ cña ba g¾p cho m×nh th× hay qu¸.
T«i thÇm nghÜ vËy, nh­ng t«i kÞp nhËn ra «ng ta kh«ng ph¶i lµ ba t«i. T«i hÊt véi c¸i
trøng ra, c¬m v¨ng tung toÐ kh¾p m©m. ¤ng ta vung tay ®¸nh t«i vµ hÐt lªn :
- Sao mµy cøng ®Çu vËy h¶ ?
T«i chît nhËn ra hµnh ®éng võa råi cña m×nh thËt v« lÔ, t«i thËt lµ h­ ®èn. Nh­ng
còng v× t«i kh«ng muèn nhËn «ng ta lµ ba. NÕu t«i nhËn c¸i trøng ®ã cã kh¸c g× t«i
nhËn «ng ta lµ ba. T«i kh«ng thÓ ngåi víi «ng ta n÷a. NÕu cßn ngåi cã khi t«i cßn cã
nh÷ng hµnh ®éng v« lÔ h¬n còng nªn. V¶ l¹i t«i kh«ng muèn ngåi c¹nh «ng ta. T«i
g¾p l¹i c¸i trøng c¸ vµo chÐn, lÆng lÏ ®øng dËy, b­íc ra khái m©m. Xuèng bÕn, t«i
nh¶y xuèng xuång, më lßi tãi cè lµm cho d©y lßi tãi khua ræn r¶ng, khua thËt to, råi
lÊy dÇm b¬i qua s«ng. T«i sang nhµ ngo¹i. T«i sÏ kÓ cho ngo¹i nghe vÒ ng­êi ®µn «ng
®¸ng sî Êy ®¸ng ghÐt nh­ thÕ nµo. T«i c¶m thÊy øc. ¤ng ta cã quyÒn g× mµ ®¸nh t«i
c¬ chø. Nh­ng t«i cè k×m nÐn ®Ó sang ngo¹i míi khãc. T«i kh«ng muèn khãc tr­íc
mÆt «ng ta, nh­ vËy lµ t«i trë nªn yÕu ®uèi tr­íc «ng ta, t«i kh«ng muèn ®iÒu ®ã. M¸
t«i cã sang dç t«i vÒ, nh­ng t«i kh«ng vÒ. T«i kh«ng thÝch ë bªn c¹nh «ng ta thªm
mét chót nµo n÷a, t«i ghÐt «ng ta. Cã lÏ thÊy t«i vÒ còng sÏ lµm c¶ nhµ kh«ng vui nªn
m¸ t«i còng ch¼ng b¾t. §ªm ®ã, ngo¹i hái t«i :
- Ba con, sao con kh«ng nhËn.
T«i giÉy lªn :
- Kh«ng ph¶i
- Sao con biÕt lµ kh«ng ph¶i ? Ba con ®i l©u, con quªn råi chø g× !
Kh«ng, t«i ch¼ng bao giê quªn ba c¶, t«i lu«n lu«n nhí ®Õn ba. Nh÷ng ngµy ba ®i,
lóc nµo t«i còng l«i ¶nh ba ra xem. Lµm sao t«i quªn c¬ chø.
- Ba kh«ng gièng c¸i h×nh chôp víi m¸.
T«i bµo ch÷a.
- Sao kh«ng gièng, ®i l©u, ba con giµ h¬n tr­íc th«i.
Kh«ng, kh«ng ph¶i v× ba giµ mµ t«i kh«ng nhËn ra ba ...
- Còng kh«ng ph¶i giµ, mÆt ba con kh«ng cã c¸i thÑo nh­ vËy.
T«i ®µnh thó thËt.
Ngo¹i c­êi lín. C¸i c­êi lµm t«i ng¬ ng¸c vµ tß mß. Ngo¹i kÓ l¹i téi ¸c cña mÊy
th»ng T©y ë ®ån. Ho¸ ra vÕt thÑo Êy lµ ba t«i ®i ®¸nh T©y, T©y b¾n bÞ th­¬ng. Bän

- 89 -
T©y ®éc ¸c. T«i chît thÊy th­¬ng ba th× còng ®Õn lóc ba ®i råi. S¸ng h«m sau t«i b¶o
ngo¹i ®­a t«i vÒ.
Mäi ng­êi ®Õn ®«ng qu¸. Ba còng ®ang ph¶i tiÕp kh¸ch. M¸ th× lo söa so¹n hµnh
lÝ cho ba. Mäi ng­êi ai còng cã viÖc cña m×nh. Cßn t«i, t«i cø ®øng lÆng ë mét gãc.
T«i nh×n kÜ ng­êi ®µn «ng t«i ®· tõng l¹nh lïng, trèn tr¸nh. Ngoµi vÕt thÑo dµi ra, tÊt
th¶y nh÷ng ®iÓm trªn g­¬ng mÆt «ng ®Òu gièng h×nh ba trong ¶nh. §ã ®óng lµ ba råi.
VËy mµ m×nh l¹i lµm ba buån. Suèt bao nhiªu n¨m t«i chê ®îi ba, thÕ mµ ®Õn lóc ba
®i t«i míi nhËn ra ba ... Ba ¬i ... Trêi, ba v¸c ba l« lªn vai råi ... Ba ®· b¾t tay mäi
ng­êi råi ... Ba nh×n t«i ... Ba ¬i ... Tõ trong s©u th¼m, tiÕng ba cø thóc dôc t«i nh­ng
cø ®Õn miÖng lµ nghÑn ®¾ng. Ba s¾p ®i råi. Kh«ng biÕt ba cã vÒ kh«ng. Kh«ng, t«i
ph¶i gi÷ ba l¹i. Ba nh×n t«i b»ng ®«i m¾t buån rÇu, khe khÏ nãi :
- Th«i ! Ba ®i nghe con !
VËy lµ ba tha thø cho t«i. Ba vÉn nhËn t«i lµ con. Ba thËt hiÒn, t«i kh«ng thÓ mÊt
ba thªm lÇn n÷a :
- Ba ... a ... a ... ba !
T«i ®· kªu thÐt lªn sau bao nhiªu sù ®Ì nÐn. T«i lao ®Õn «m chÆt lÊy ba. T«i khãc :
- Ba ! Kh«ng cho ba ®i n÷a ! Ba ë nhµ víi con !
Ba bÕ t«i lªn. Vßng tay ba thËt Êm. T«i h«n kh¾p mÆt ba, h«n c¶ vÕt thÑo n÷a. C¸i
g× cña ba t«i còng quÝ. T«i h«n tÊt c¶ nh­ muèn xin lçi tÊt c¶, nhÊt lµ vÕt thÑo.
- Ba ®i råi ba vÒ víi con.
- Kh«ng.
T«i hÐt lªn. T«i sî ba khã gi÷ ®­îc lêi høa cña m×nh. T«i qu¾p chÆt lÊy ng­êi ba.
M¸ t«i b¶o :
- Thu ! §Ó ba con ®i. Thèng nhÊt råi ba con vÒ.
Bµ ngo¹i dç t«i :
- Ch¸u ngo¹i giái l¾m mµ ! Ch¸u ®Ó ba ch¸u ®i råi ba sÏ mua vÒ cho ch¸u mét
c©y l­îc.
T«i biÕt lµ t«i kh«ng thÓ gi÷ ba l¹i ®­îc n÷a, liÒn mÕu m¸o :
- Ba vÒ ! Ba mua cho con mét c©y l­îc nghe ba. Nãi vËy chø t«i ch¼ng cÇn mét
c©y l­îc lµm g×. T«i chØ cÇn ba mµ th«i. ThÕ råi ba ®i.
Bao nhiªu n¨m qua ®i, mét h«m, lóc Êy t«i kho¶ng m­êi t¸m, t«i nghe tin ba t«i tö
trËn. T«i suy sôp, t«i ®· khãc rÊt nhiÒu. Nh­ng t«i biÕt ®ã lµ ®iÒu khã cã thÓ tr¸nh
khái. TÊt c¶ lµ v× chiÕn tranh, v× bän giÆc tµn b¹o kia. T«i nu«i chÝ c¨m thï vµ sau ®ã
t«i ®i lµm giao liªn.
Mét lÇn chÆn ®Þch t«i ®· gÆp ®­îc b¸c Ba. Sau mét vµi lêi lµm quen, b¸c ®· nhËn
ra t«i. B¸c run run ®­a cho t«i c©y l­îc ngµ, b¸c ®· thùc hiÖn lêi høa víi ba t«i. Lóc
Êy t«i ng¹c nhiªn vµ xóc ®éng l¾m. T«i biÕt ba ®· mÊt nh­ng t«i kh«ng ngê ba vÉn gi÷
lêi høa víi t«i - mét c©y l­îc. T«i ®ãn nhËn c©y l­îc ngµ nh­ ®ãn nhËn mét kØ vËt. §ã
lµ tÊm lßng cña ba t«i, lµ t×nh phô tö thiªng liªng. B¸c Ba nãi dèi t«i r»ng ba t«i cßn
sèng. T«i biÕt b¸c sî t«i buån nªn nãi vËy. Lßng t«i ®au th¾t khi nhí tíi ba.
Nh­ng cuéc gÆp gì chØ trong phót chèc råi mçi ng­êi l¹i ®i mçi ng¶. Tr­íc khi ®i
b¸c Ba chît chµo.
- Th«i, ba ®i nghe con.
T«i giËt m×nh, c©u Êy h¬n m­êi n¨m vÒ tr­íc t«i ®· ®­îc nghe. Giê nã sèng l¹i
trong t«i. Mét c¶m gi¸c Êm ¸p l¹ th­êng.
Sau ngµy ®Êt n­íc thèng nhÊt, t«i gÆp l¹i b¸c Ba. B¸c kÓ cho t«i vÒ ba. B¸c b¶o ba
tõ khi lµm ®­îc c©y l­îc cho t«i, lóc nµo còng lÊy ra ch¶i cho c©y l­îc thªm bãng, vµ
- 90 -
cho ®ì nhí t«i. Tr­íc khi ra ®i, ba kh«ng nãi ®­îc g×. Nh­ng ¸nh m¾t cña ba lµm b¸c
Ba hiÓu r»ng cÇn ph¶i mang c©y l­îc cho t«i. Tr­íc khi mÊt, ba vÉn nghÜ ®Õn t«i. M·i
m·i, t«i kh«ng bao giê quªn ®­îc ba.
... B©y giê th× ch¸u ®· hiÓu v× sao ®ã lµ mét kØ vËt v« gi¸ ch­a. T«i c­êi, cói xuèng
hái ®øa ch¸u nhá.
- D¹, ch¸u hiÓu råi ¹.
Giê c¸c ch¸u ®­îc sèng trong hoµ b×nh, ph¶i biÕt ch¨m lo häc hµnh ®Ó lµm cho ba
mÑ vui lßng, nghe ch­a.
- D¹ !
T«i nh×n xa x¨m lªn bµn thê, h×nh nh­ ba ®ang nh×n t«i, c­êi m·n nguyÖn.
( NguyÔn Thanh Hµ )

§Ò sè 62
T×m bè côc vµ nhËn xÐt nghÖ thuËt bè côc truyÖn ng¾n Cè h­¬ng cña Lç TÊn.
Bµi lµm
I- Bè côc
Cè h­¬ng lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu nhÊt trong tËp Gµo thÐt cña Lç
TÊn. TruyÖn cã bè côc theo tr×nh tù thêi gian. Cã thÓ chia thµnh 3 ®o¹n vµ ®Æt tªn nh­
sau :
§o¹n 1 (tõ "T«i kh«ng qu¶n..." ®Õn"...®ang lµm ¨n sinh sèng" ) : Anh TÊn trªn
®­êng vÒ quª.
§o¹n 2 (tõ "Tinh m¬ s¸ng h«m sau..." ®Õn "... s¹ch tr¬n nh­ quÐt" : Nh÷ng ngµy
anh TÊn ë quª.
§o¹n 3 (tõ "ThuyÒn chóng t«i th¼ng tiÕn..." ®Õn"...thµnh ®­êng th«i") : Anh TÊn
trªn ®­êng xa quª.
§o¹n 2 cã thÓ chia thµnh c¸c ®o¹n nhá :
+ "Tinh m¬ s¸ng h«m sau..." ®Õn "....s¾p ®Õn th«i" : TÊn gÆp mÑ vµ
nghe nh¾c ®Õn NhuËn Thæ.
+ "Lóc bÊy giê..." ®Õn "...ra xem xem sao" : KÝ øc cña TÊn vÒ NhuËn
Thæ.
+ "MÑ t«i ®øng dËy..." ®Õn "...mÊt ba bèn ngµy" : TÊn gÆp l¹i thÝm Hai
D­¬ng - mô "com-pa".
+ "Mét h«m..." ®Õn "...s¹ch tr¬n nh­ quÐt" : TÊn gÆp l¹i NhuËn Thæ.
II- Nh©n xÐt vÒ bè côc
§©y lµ kiÓu bè côc "®Çu cuèi t­¬ng øng". §o¹n ®Çu lµ nh÷ng c¶m gi¸c buån
th­¬ng quª h­¬ng tµn t¹, buån v× s¾p ph¶i vÜnh biÖt quª h­¬ng. §o¹n cuèi, khi thùc
sù rêi xa quª l¹i vÉn lµ c¶m gi¸c buån th­¬ng nh­ng b©y giê nÆng nÒ h¬n, "v« cïng lÎ
loi, ngét ng¹t, ¶o n·o" vµ vÉn lµ mét t©m tr¹ng ­u t­ suy nghÜ. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng
ph¶i lµ sù lÆp l¹i nh­ kiÓu ®Ìn cï. Mµ lµ sù lÆp l¹i ph¸t triÓn . Nh©n vËt t«i mang theo
nçi buån vÒ sù ®iªu tµn cña quª h­¬ng vµ sù tµn t¹, nghÌo khæ, yÕu hÌn cña nh÷ng
con ng­êi trªn m¶nh ®Êt Êy. Nh­ng ®ång thêi "t«i" l¹i mang trong m×nh mét niÒm hy
väng lín lao. Hy väng vÒ mét con ®­êng s¸ng sña cho con ch¸u mai sau. Nh©n vËt
"t«i", trë vÒ quª lóc trêi ®«ng u ¸m, tèi t¨m. §o¹n cuèi ra ®i trong hoµng h«n, trêi
®ang tèi dÇn. Sù t­¬ng øng vÒ thêi gian ®· ph¶n ¸nh c¸i kh«ng khÝ ¶m ®¹m ngét ng¹t
cña x· héi lóc bÊy giê.

- 91 -
 T¸c gi¶ s¾p xÕp cho qu¸ khø, hiÖn t¹i xen kÏ nhau. Nh©n vËt "t«i", xuÊt hiÖn
nh­ nh©n vËt trung t©m, ®­îc ®an xen nhiÒu ®o¹n håi øc, nhiÒu ®o¹n ®éc tho¹i néi
t©m. "T«i"cã d¸ng dÊp nh­ mét nh©n vËt tr÷ t×nh, khiÕn cho c©u chuyÖn giµu chÊt biÓu
c¶m. Tuy nhiªn cèt truyÖn vÉn gi÷ theo tr×nh tù thêi gian.
ë ®o¹n 2, t¸c gi¶ sö dông nghÖ thuËt h·m chËm. MÑ nh¾c ®Õn NhuËn Thæ.
Bao nhiªu ký øc ®Ñp ®Ï vÒ ng­êi b¹n hiÖn ra, cho thÊy "t«i" khao kh¸t gÆp b¹n xiÕt
bao. Ta t­ëng sau ®ã lµ NhuËn Thæ. Nh­ng tiÕp theo, "t«i" l¹i gÆp mô com-pa. Vµ
bèn ngµy sau, NhuËn Thæ míi xuÊt hiÖn. Nh­ng l¹i lµ mét NhuËn Thæ hoµn toµn kh¸c.
Nhê s¾p xÕp kiÓu nµy mµ nh©n vËt "t«i" còng nh­ ng­êi ®äc cµng sèt ruét chê ®îi. §Ó
råi khi gÆp ®­îc NhuËn Thæ, nçi xãt xa bçng trµo d©ng bãp nghÑt con tim.

§Ò sè 63
Giíi thiÖu truyÖn ng¾n Cè h­¬ng cña Lç TÊn .
Bµi lµm
Cè h­¬ng lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n tiªu biÓu cña nhµ v¨n Trung Quèc kiÖt
xuÊt, Lç TÊn (1881-1936). T¸c phÈm xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1921, sau ®­îc in trong
tËp Gµo thÐt (1923). Th«ng qua nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy tai nghe trong mét chuyÕn vÒ
quª sau hai m­¬i n¨m xa c¸ch vµ nh÷ng håi øc vÒ c¶nh s¾c vµ con ng­êi cña cè
h­¬ng, nh©n vËt "t«i" ®· béc lé nh÷ng nçi xãt xa buån b· vÒ ®Êt n­íc Trung Hoa d­íi
chÕ ®é phong kiÕn tµn b¹o, lçi thêi. Còng chÝnh tõ ®ã, trong t©m t­ëng cña "t«i" trµo
d©ng niÒm hy väng vÒ mét t­¬ng lai : thÕ hÖ trÎ ph¶i sèng mét cuéc ®êi míi, mét cuéc
®êi mµ chóng t«i ch­a tõng ®­îc sèng.
Cè h­¬ng lµ tù sù nh­ng ®ång thêi còng rÊt giµu chÊt tr÷ t×nh cña th¬ ca vµ chÊt
triÕt lý cña v¨n nghÞ luËn. Trµn ngËp c©u chuyÖn lµ nçi buån th­¬ng, c¶m gi¸c ngét
ng¹t, song còng chøa chan mét niÒm tin vµo ngµy mai t­¬i s¸ng. TruyÖn cßn hÊp dÉn
ng­êi ®äc ë nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, b×nh luËn vÒ nh©n sinh thÕ sù hÕt søc s©u s¾c.
Cè h­¬ng ®­îc bè côc theo thêi gian : "T«i" trªn ®­êng vÒ quª; "T«i" ë quª ;
"T«i" rêi xa quª. Trªn c¸i khung thêi gian Êy, toµn bé bøc tranh quª h­¬ng trong ký
øc vµ hiÖn t¹i hiÖn ra thËt sinh ®éng vµ gîi nhiÒu suy t­ .
Trong kÝ øc, c¶nh s¾c cè h­¬ng víi "t«i" lµ mét "c¶nh t­îng thÇn tiªn vµ kú dÞ"
giµu cã vµ thanh b×nh : "Mét vÇng tr¨ng trßn vµng th¾m treo löng l¬ trªn nÒn trêi
xanh ®Ëm, d­íi lµ mét b·i c¸t bªn bê biÓn, trång toµn d­a hÊu, b¸t ng¸t mét mµu
xanh rên. Con ng­êi cña cè h­¬ng nh­ chÞ Hai D­¬ng - nµng T©y Thi - cã s¾c ®Ñp
®¾m ®uèi ®· lµm cho cöa hµng ®Ëu phô cña chÞ b¸n rÊt ch¹y. Con ng­êi cè h­¬ng cßn
lµ NhuËn Thæ, ng­êi ®· cïng víi TÊn x©y dùng mét t×nh b»ng h÷u v« t­ trong s¸ng,
t­¬i ®Ñp v« cïng cña tuæi th¬. H×nh ¶nh NhuËn Thæ hiÖn lªn ®Ñp nh­ mét thiªn thÇn :
Gi÷a ruéng d­a, mét ®øa bÐ ch¹c m­êi mét m­êi hai tuæi, cæ ®eo vßng b¹c, tay l¨m
l¨m cÇm chiÕc ®inh ba..."., "khu«n mÆt trßn trÜnh, n­íc da b¸nh mËt, ®Çu ®éi mò l«ng
chiªn bÐ tÝ tÑo, cæ ®eo vßng b¹c s¸ng lo¸ng". KiÕn thøc thùc tÕ cña NhuËn Thæ hÕt søc
phong phó lµm cho mét cËu Êm TÊn, quanh n¨m chØ nh×n thÊy mét m¶nh trêi vu«ng
trªn bèn bøc t­êng cao bao bäc lÊy c¸i s©n, c¶m thÊy hÕt søc høng thó. Lµm b¹n víi
NhuËn Thæ, "t«i" ®­îc biÕt bao nhiªu lµ chuyÖn míi l¹, ch­a hÒ biÕt : bÉy chim ;
canh nhÝm, lîn rõng, tra cho ruéng d­a ; nh÷ng vá sß ®ñ mµu s¾c trªn bê biÓn ;
nh÷ng qu¶ d­a hÊu ¨n còng ph¶i tr¶i qua bao nhiªu lµ nguy hiÓm. Råi nh÷ng mãn
quµ nho nhá khi hai ®øa xa nhau, nh÷ng giät n­íc m¾t buæi chia tay... TÊt c¶ lµ nh÷ng
- 92 -
kû niÖm kh«ng phai mê vÒ mét cè h­¬ng th¬ méng, giµu nghÜa t×nh, ®»m th¾m ch©n
thµnh, t­¬i ®Ñp.
Nh­ng cè h­¬ng b©y giê ®· ®æi kh¸c. ChØ mét kho¶ng hai m­¬i n¨m, c¸i ®Ñp ®Ï,
ch©n thµnh, hån nhiªn ®· biÕn mÊt. Bao trïm lªn lµ mét khung c¶nh thª l­¬ng, th«n
xãm tiªu ®iÒu, hoang v¾ng, n»m im l×m d­íi vßm trêi mµu vµng óa. Con ng­êi còng
vËy. Nµng T©y Thi b©y giê trë thµnh "mét ng­êi ®µn bµ, trªn d­íi n¨m m­¬i tuæi,
l­ìng quyÒn nh« ra, m«i máng dÝnh, hai tay chèng n¹nh, kh«ng buéc th¾t l­ng, ch©n
®øng ch¹ng ra, gièng hÖt c¸i com pa...cã hai ch©n bÐ tÝ". TÝnh nÕt th× chua ngoa, th«
b¹o, tham lam, kh«ng biÕt xÊu hæ, s½n sµng v¬ v¸o nh­ kÎ c­íp, "võa quay gãt ®i võa
tiÖn tay giËt lu«n ®«i bÝ tÊt tay...gi¾t vµo l­ng quÇn, cót th¼ng". Ng­êi b¹n th©n nh­
thiªn thÇn thña x­a míi thËt th¶m h¹i. "Khu«n mÆt trßn trÜnh, n­íc da b¸nh mËt
tr­íc kia nay ®æi thµnh vµng s¹m, l¹i cã thªm nh÷ng nÕp r¨n s©u ho¾m...mi m¾t viÒn
®á hóp mäng lªn...®éi mét c¸i mò l«ng chiªn r¸ch t­¬m, mÆc mét c¸i ¸o b«ng máng
dÝnh, ng­êi co ro cóm róm, ....Bµn tay võa th« kÖch võa nÆng nÒ, nøt nÎ nh­ vá c©y
th«ng". Nh­ng sù th¶m h¹i khiÕn cho nh©n vËt "t«i ph¶i ®iÕng ng­êi" kh«ng chØ ë c¸i
h×nh thÓ tµn t¹ cña NhuËn Thæ, sau hai m­¬i n¨m ®· ph¶i chÞu bao nhiªu lµ thø : "con
®«ng, mïa mÊt, thuÕ nÆng, lÝnh tr¸ng, trém c­íp, quan l¹i, th©n hµo ®µy ®o¹", mµ ë
c¸i d¸ng ®iÖu cung kÝnh, chµo ng­êi b¹n cò thuë thiÕu thêi, rÊt rµnh m¹ch: "BÈm
«ng !". Sù ®au ®ín ®Õn cïng cùc cña nh©n vËt "t«i" lµ gi÷a anh vµ ng­êi b¹n thuë Êu
th¬, h»ng mong gÆp mÆt, kh«ng cßn hån nhiªn, th©n mËt, gÇn gòi. Thay vµo ®ã lµ
"mét bøc t­êng kh¸ dµy ng¨n c¸ch". TÊt c¶ thµnh tùu v¨n ho¸ cña c¸i x· héi phong
kiÕn lµ chØ trong hai m­¬i n¨m ®· xo¸ xong c¸i t×nh ch©n thËt gi÷a ng­êi víi ng­êi
vµ dùng lªn ë ®ã sù c¸ch bøc giµu nghÌo, sù ph©n biÖt sang hÌn vµ x« ®Èy mét con
ng­êi th«ng minh nhanh nhÑn vui t­¬i nh­ NhuËn Thæ thµnh ®Çn ®én, mô mÉm chØ
cßn ph¶ng phÊt nh­ mét pho t­îng ®¸, khæ v× bÞ ¸p bøc, v× mª tÝn, v× quan niÖm cò kü
vÒ ®¼ng cÊp. Con ng­êi trong chÕ ®é phong kiÕn suy tµn Trung Hoa ®Òu tôt lïi theo
con ®­êng nh­ vËy. H×nh ¶nh cuèi cïng vÒ NhuËn Thæ : xin ®å gç, mét bé tam sù,
mét c¸i c©n vµ c¸c ®èng tro, (h×nh nh­ cßn vïi trém b¸t ®Üa vµo ®©y), ®· lµm cho
nh÷ng ký øc t­¬i ®Ñp vÒ cè h­¬ng, trong lßng ng­êi ra ®i, kh«ng cßn n÷a. "Ng«i nhµ
cò xa dÇn, phong c¶nh lµng cò còng mê dÇn, nh­ng lßng t«i kh«ng chót l­u luyÕn. T«i
chØ c¶m thÊy xung quanh t«i lµ bèn bøc t­êng v« h×nh, nh­ng rÊt cao, lµm cho t«i v«
cïng lÎ loi, ngét ng¹t. H×nh ¶nh ®øa trÎ oai hïng, cæ ®eo vßng b¹c, ®øng gi÷a ruéng
d­a hÊu, t«i vèn nhí râ l¾m, nh­ng b©y giê bçng nhiªn còng mê nh¹t ®i, khiÕn t«i l¹i
cµng thªm ¶o n¶o".
Cè h­¬ng cña Lç TÊn võa v¹ch trÇn ung nhät x· héi võa l«i ra hÕt bÖnh tËt cña
nh÷ng ng­êi lao ®éng ®Ó mäi ng­êi chó ý ch¹y ch÷a. §ã còng lµ c¬ së ®Ó Lç TÊn thæ
lé nh÷ng ­íc m¬ cña m×nh. H×nh ¶nh Thuû Sinh - con NhuËn Thæ vµ ch¸u Ho»ng víi
mèi th©n thiÖn n¶y në tù nhiªn gi÷a hai ®øa trÎ nh­ sù l¸y l¹i mèi quan hÖ NhuËn Thæ,
Lç TÊn x­a kia, l¸y l¹i kh¸t väng vÒ mét thÕ giíi b×nh ®¼ng cña trÎ th¬. KÕt thóc t¸c
phÈm lµ mét giÊc m¬ tuyÖt ®Ñp cho thÕ hÖ t­¬ng lai :"Chóng ph¶i sèng trong mét ®êi
míi, mét cuéc ®êi mµ chóng t«i ch­a tõng ®­îc sèng".
Cè h­¬ng nh­ måt bµi th¬ buån ®au nh­ng kh«ng gôc ng·, mÊt m¸t mµ kh«ng
thÊt väng, nghÜ vÒ mét sù ®æi thay cã vÎ mong manh, nh­ng niÒm tin th× thËt bÒn
v÷ng. Nh­ ch©n lý cña mu«n ®êi : "®· gäi lµ hy väng th× kh«ng thÓ nãi ®©u lµ thùc
®©u lµ h­. Còng gièng nh­ nh÷ng con ®­êng trªn mÆt ®Êt ; k× thùc trªn mÆt ®Êt vèn
lµm g× cã ®­êng. Ng­êi ta ®i m·i th× thµnh ®­êng th«i."
- 93 -
 ®Ò sè 64
C¶m nhËn cña em vÒ mèi quan hÖ Lç TÊn - NhuËn Thæ khi ®äc Cè h­¬ng
bµi lµm
Cè h­¬ng, c©u chuyÖn cña mét ng­êi con ®i xa - t¸c gi¶, nh©n vËt t«i trong truyÖn
- h¬n hai m­¬i n¨m, nay trë vÒ ng«i nhµ cò, lµng cò. Nh­ng kh«ng ph¶i lµ c«ng thµnh,
danh to¹i “¸o gÊm vÒ lµng”. Còng kh«ng ph¶i trë vÒ sinh sèng sau bao n¨m l­u l¹c,
thÊy quª h­¬ng ®æi thÞt, thay da mµ trë vÒ dän nhµ, chuyÓn nhµ bëi v× “Ng«i nhµ cò
mµ ®¹i gia ®×nh... ®êi ®êi ë chung víi nhau... ®· ph¶i ®ång t×nh b¸n cho ng­êi ta, néi
n¨m nay ph¶i giao cho hä”. Trë vÒ “®Ó tõ biÖt nã lÇn cuèi cïng”, “vÜnh biÖt ng«i nhµ
yªu dÊu vµ tõ gi· lµng cò th©n yªu, ®em gia ®×nh ®Õn n¬i ®Êt kh¸ch”. Ng­êi vÒ cè
h­¬ng Êy x­a kia “®µng hoµng lµ mét cËu Êm”, “c¶nh nhµ sung tóc”.
Nh©n vËt t«i - t¸c gi¶ - viÕt vÒ cè h­¬ng trong mét hoµn c¶nh, t©m tr¹ng nh­ thÕ.
L¹i n÷a trë vÒ trªn mét chiÕc thuyÒn lÎ loi vµo ®é gi÷a ®«ng l¹nh gi¸, s¾c trêi u ¸m.
Cho nªn lµng cò hiÖn ra tr­íc m¾t “tiªu ®iÒu, hoang v¾ng, n»m im l×m d­íi vßm trêi
mµu vµng óa kh¸c h¼n víi lµng cò ®Ñp h¬n kia” h»ng ®­îc “ghi l¹i trong ký øc”. ë
®©y cã ph¶i lµ do “Ng­êi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê” nªn nh×n cè h­¬ng thµnh ra
thÕ hay kh«ng ? T¸c gi¶ ®· cè chiÕn th¾ng m×nh ®Ó nh×n lµng cò thËt h¬n, ®óng h¬n,
kh«ng bÞ ¸m ¶nh bëi t©m tÝnh chñ quan. “Ch¼ng qua lµ t©m tÝnh m×nh ®· ®æi kh¸c”,
nªn míi nh×n ra thÕ. Nã “vÞ tÊt ®Õn nçi thª l­¬ng nh­ m×nh t­ëng”.
Sau khi ®· “kh¸ch quan ho¸” nh­ thÕ, hiÖn thùc vÉn hiÖn ra nh­ nã vèn cã. Kh«ng
ph¶i chØ lµ ë c¶nh t­îng mµ ë c©u chuyÖn mét con ng­êi - NhuËn Thæ. Cã hai h×nh
¶nh NhuËn Thæ ®èi lËp nhau. Mét Nhu©n Thæ trÎ th¬ cña ba m­¬i n¨m tr­íc vµ mét
NhuËn Thæ h«m nay.
NhuËn Thæ ngµy x­a : “Mét vÇng tr¨ng trßn vµng th¼m treo l¬ löng trªn nÒn trêi
xanh ®Ëm, d­íi lµ mét b·i c¸t bªn bê biÓn, trång toµn d­a hÊu, b¸t ng¸t mét mµu
xanh rên. Gi÷a ruéng d­a, mét ®øa bÐ tr¹c m­êi mét, m­êi ba tuèi, cæ ®eo vßng b¹c,
tay l¨m l¨m chiÕc ®inh ba, ®ang cè hÕt søc ®©m theo mét con tra. Con vËt bçng quay
l¹i, luån qua h¸ng ®øa bÐ, ch¹y mÊt”. NhuËn Thæ ngµy x­a : “khu«n mÆt trßn trÜnh,
n­íc da b¸nh mËt, ®Çu ®éi mò l«ng chiªn bÐ tÝ tÑo, cæ ®eo vßng b¹c s¸ng lo¸ng”.
NhuËn Thæ Êy th«ng minh, nhanh nhÑn, biÕt nhiÒu so víi cËu bÐ TÊn vµ ®¸m trÎ con
nhµ giµu sang, quyÒn quÝ “ChØ nh×n thÊy mét m¶nh trêi vu«ng trªn bèn bøc t­êng cao
bao bäc lÊy c¸i s©n mµ th«i !”. CËu bÐ hiÕu ®éng, t©m hån trong s¸ng, quen sèng gi÷a
thiªn nhiªn bao la sèng ®éng, ®­îc rÌn luyÖn bëi lao ®éng, vui ch¬i høng thó nªn
chinh phôc ®­îc nh÷ng cËu bÐ nhµ giµu. Sèng kh«ng ph©n biÖt ®¼ng cÊp, TÊn vµ
NhuËn Thæ trë nªn th©n thiÕt, cã t×nh nghÜa - mèi t×nh ®Ñp ®Ï, trong s¸ng, b×nh ®¼ng
cña tuæi th¬. Hai ®øa trÎ lóc chia tay nhau ®Òu khãc, göi quµ kØ niÖm cho nhau lóc ë
xa. Vµ cËu bÐ TÊn ba m­¬i n¨m sau nghÜ ®Õn con ng­êi Êy, t×nh b¹n Êy vÉn thÊy bõng
s¸ng lªn dÉu lßng ®ang se l¹i nçi buån gia ®×nh, quª h­¬ng hiÖn t¹i. §Êy lµ nÐt ®Ñp
cña quª h­¬ng sèng ©m thÇm, dai d¼ng trong suèt mÊy m­¬i n¨m xa quª, “vÊt v¶,
ch¹y v¹y” ®Ó kiÕm sèng cña t¸c gi¶. KhiÕn cho quª h­¬ng, c¸i lµng quª tiªu ®iÒu, hiu
qu¹nh kia ãng ¸nh s¾c mµu, ngät ngµo h­¬ng vÞ trong lßng con ng­êi.
Nh­ng c¸i chót ãng ¸nh, ngät ngµo, c¸i “tùa hå” lµm cho t¸c gi¶ “t×m ra ®­îc quª
h­¬ng ®Ñp ë chç nµo ®ã” ®· bÞ t¾t ngÊm khi mét NhuËn Thæ cña hiÖn t¹i hiÖn ra. Con
ng­êi khu«n mÆt trßn trÜnh, n­íc da b¸nh mËt tr­íc kia nay ®æi thµnh “vµng x¹m, l¹i
cã nh÷ng vÕt nh¨n s©u hãm... mi m¾t viÒn ®á hóp mäng lªn... ®éi mét c¸i mò l«ng
- 94 -
chiªn r¸ch t­¬m, mÆc mét chiÕc ¸o b«ng máng dÝnh, ng­êi co ro cóm róm”... Bµn tay
còng kh«ng ph¶i lµ bµn tay ngµy tr­íc “hång hµo, nhanh nhÑn, mËp m¹p, cøng r¾n”
mµ “võa th« kÖch võa nÆng nÒ, nøt nÎ nh­ vá c©y th«ng”.
Nh­ vËy lµ víi thêi gian, quª h­¬ng kh«ng ph¶i chØ tµn t¹ vÒ c¶nh s¾c. Ngay c¸i
phÇn “hån” cña nã - Con ng­êi - còng tµn t¹ ph«i pha. Mµ søc tµn t¹ cña phÇn nµy cßn
lín h¬n ! Th»ng bÐ NhuËn Thæ ®Ñp ®Ï kia sau kho¶ng ba m­¬i n¨m ®· trë thµnh con
ng­êi nh­ thÕ. Râ rµng c¶ ba m­¬i n¨m khèn khã, nghÌo khæ hay nãi nh­ bµ mÑ “t×nh
c¶nh ch¼ng ra g×” ®· bµo mßn anh ta, bµo mßn con ng­êi. Bµo phÇn x¸c, lµm thay ®æi
phÇn x¸c vµ phÇn hån. GÆp l¹i b¹n cò tõng ch¬i bêi th©n thÝch, NhuËn Thæ kh«ng ph¶i
kh«ng mõng, nÐt mÆt tho¸ng hín hë. T¸c gi¶ còng vËy. ThÕ nh­ng khi gÆp l¹i th× nh­
®· cã bøc t­êng rµo ng¨n c¸ch. Tr­íc hÕt lµ bëi NhuËn Thæ. Anh ta “®øng dõng l¹i,
nÐt mÆt võa hín hë võa thª l­¬ng, m«i mÊp m¸y nh­ng còng kh«ng nãi ra tiÕng. Råi
bçng anh ta lÊy mét d¸ng ®iÖu cung kÝnh, chµo rÊt rµnh m¹ch :
- BÈm «ng !”
T¸c gi¶ ®· theo dâi thÊy ®­îc nÐt ngì ngµng “l­ìng lù”, ph©n v©n ë ng­êi b¹n cò.
Ph©n v©n, l­ìng lù v× mèi gi©y th©n thiÕt kh«ng ng¨n c¸ch ngµy x­a vÉn cßn l¹i chót
g× ®ã ë trong anh. T¸c gi¶ còng thÊy c¸i “døt kho¸t” ë trong anh. C¸i t×nh vµ cung
c¸ch x­a ®· bÞ con ng­êi nµy g¹t ®i, thay vµo ®ã lµ nÕp sèng vµ cung c¸ch ®· h»n nÕp
cña cuéc sèng tr­ëng thµnh trong lam lò, quen lèi øng xö cña kÎ nghÌo hÌn ®èi víi
tÇng líp trªn. Víi anh, TÊn kh«ng ph¶i lµ b¹n cò tõng ch¬i mµ lµ ng­êi ë tÇng líp
kh¸c, cao sang khiÕn anh ph¶i cung kÝnh. Êy chÝnh lµ lèi sèng mµ x· héi, cuéc ®êi
®· nhµo nÆn d¹y dç anh tõ khi anh tho¸t tuæi Êu th¬. Anh ®· døt kho¸t ®Ó theo ®óng
lèi sèng yªn phËn thÊp hÌn ®ã. Anh ý thøc ®­îc ®iÒu nµy, theo nã mét c¸ch tù nhiªn,
cam phËn tù nhiªn. Anh gäi con, b¶o con chµo b¹n : “Thuû Sinh. Con kh«ng l¹y «ng ®i
k×a !”... “L¹y cô ¹ !...” ... “BÈm, vÊt v¶ l¾m !..” NhuËn Thæ nãi th¼ng cung c¸ch Êy cña
m×nh lµ ®Ó “gi÷ thÓ thèng”, cßn c¸i ngµy x­a ®èi víi nhau th©n mËt, vÉn gäi nhau lµ
anh em ®­îc lÝ gi¶i “Håi ®ã cßn nhá d¹i, ch­a hiÓu”. X· héi, cuéc ®êi ®· d¹y anh
“hiÓu” lµ ph¶i gi÷ ®óng phËn cña kÎ nghÌo hÌn.
Thùc ra kh«ng ph¶i anh kh«ng biÕt c¸i x· héi, cuéc sèng kia ®· ®µy ®o¹ m×nh. Trß
chuyÖn víi t¸c gi¶, anh nãi ®iÒu ®ã “... l¹i cã ®­îc sèng yªn æn ®©u ! ... Chç nµo còng
hái tiÒn, ch¼ng cã luËt lÖ g× c¶. Mïa l¹i mÊt. Trång d­îc g× lµ g¸nh ®i b¸n tÊt. ChØ
®ãng gãp vµi lÇn lµ côt vèn råi”. Nh­ng con ng­êi nµy chØ biÕt “l¾c ®Çu” chÞu ®ùng.
Anh ®· biÕn thµnh “pho t­îng ®¸”, c¶m thÊy nh­ng kh«ng d¸m nãi ra, vµ nhÊt lµ
kh«ng cßn c¸ch tho¸t ®­îc; chØ cßn ngåi “trÇm ng©m, cÇm lÊy däc tÈu, lÆng lÏ hót
thuèc”. NhuËn Thæ cña hiÖn t¹i, cña ngµy h«m nay ®· bÞ hoµn c¶nh gia ®×nh, cuéc ®êi
- x· héi : Con ®«ng, mïa mÊt, thuÕ nÆng, lÝnh tr¸ng, trém c­íp, quan l¹i, th©n hµo,
®Çy ®o¹ th©n x¸c khiÕn anh trë thµnh ®Çn ®én, mô mÉm ®i. Anh ®· quen thãi lÔ l¹t
biÕu xÐn nhµ giµu, nhÉn nhôc xuèng bÕp rang lÊy c¬m mµ ¨n vµ biÕt giÊu trém mÊy
c¸i b¸t vïi trong ®èng tro... T¸c gi¶ - nh©n vËt t«i muèn xo¸ ®i c¸i ranh giíi xa c¸ch
do trËt tù ®¼ng cÊp t¹o nªn song bÊt lùc. ý muèn b×nh ®¼ng, th©n mËt tèt ®Ñp gi÷a con
ng­êi vµ con ng­êi kh«ng thÓ thµnh hiÖn thùc ®­îc. Cè xÝch l¹i, nh­ng cµng cè cµng
thÊy kh«ng xong ®Ó råi còng ch¸n ng¸n, cam chÞu “Gi÷a chóng t«i ®· cã mét bøc
t­êng kh¸ dµy ng¨n c¸ch. ThËt lµ bi ®¸t. T«i còng nãi kh«ng nªn lêi“.
Nçi ®au cña con ng­êi lµ ë chç Êy. C¶ c¸i qu¸ khø trÎ th¬ hån nhiªn, trong s¸ng,
th©n thiÕt còng bÞ ph¸ vì bëi thùc tÕ kh«ng c­ìng l¹i ®­îc. H×nh ¶nh NhuËn Thæ lµ
mét nçi ®au vµ tÊm lßng cña t¸c gi¶ lµ tiÕng thë dµi bÊt lùc.
- 95 -
 Trong truyÖn cßn gµi vµo h×nh ¶nh hai ®øa bÐ. Thuû Sinh, con cña NhuËn Thæ ;
Ho»ng, ch¸u t¸c gi¶, Thuû Sinh chÝnh lµ NhuËn Thæ x­a cña ngµy h«m qua, lµ líp
tuæi th¬ hai m­¬i n¨m sau. Trong sù biÕn ®æi tang th­¬ng cña cuéc sèng, líp tuæi Êy
h«m nay còng tµn t¹ h¬n h«m qua. Thuû Sinh gièng hÖt NhuËn Thæ hai m­¬i n¨m vÒ
tr­íc nh­ng “vµng väi, gÇy cßm” h¬n, cæ kh«ng ®eo vßng b¹c n÷a. Ho»ng vµ Thuû
Sinh còng ®· kÕt th©n víi nhau, hÑn hß nhau ®Ó khi xa nhau th× nhí nhau, nhí vÒ quª
h­¬ng. CÆp trÎ th¬ thø hai - trÎ th¬ cña thùc t¹i h«m nay t¹o mét liªn t­ëng vÒ mét
t­¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. §ã còng lµ mong muèn trµn ®Çy tinh thÇn d©n chñ - nh©n d¹o
cña t¸c gi¶. Tõ c¸i hiÖn thùc TÊn - NhuËn Thæ h«m nay, ®au ®ín, t¸c gi¶ mong Ho»ng
- Thuû Sinh sÏ kh¸c trong t­¬ng lai, “kh«ng bao giê ph¶i c¸ch bøc c¶”. “Chóng nã cÇn
ph¶i sèng mét cuéc ®êi míi, mét cuéc ®êi mµ chóng t«i ch­a tõng ®­îc sèng”. Nh­ng
tiÕng nãi tõ h×nh ¶nh Ho»ng - Thuû Sinh lµ tiÕng nãi vÒ t­¬ng lai kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu
tèt ®Ñp sÏ thµnh hiÖn thùc nh­ mong muèn thÊm t×nh ng­êi cña t¸c gi¶. Thuû Sinh vµ
Ho»ng ®Òu “tµn t¹” h¬n NhuËn Thæ víi TÊn ngµy x­a. Nh­ chÝnh t¸c gi¶ suy ngÉm,
®ã chØ lµ nh÷ng ®iÒu mong ­íc xa vêi.
Cè h­¬ng, c©u chuyÖn trë vÒ lµng cò cña mét ng­êi con ®i xa ®· hai m­¬i n¨m lµ
nh­ vËy. Quª h­¬ng tiªu ®iÒu, qu¹nh hiu h¬n. Ng­êi b¹n th©n thiÕt thuë thiÕu thêi
qua biÕn ®æi cuéc ®êi ®· trë nªn xa c¸ch kh«ng c­ìng ®­îc. T×nh c¶m nhiÖt thµnh,
trong s¸ng x­a kia ®· b©ng qu¬, l¹nh lÏo. Mét chót ¸nh s¸ng ®Ñp ®Ï vÒ quª h­¬ng
theo con ng­êi trong mÊy chôc n¨m xa, trë vÒ bÞ déi t¾t. Déi t¾t ngay trªn m¶nh ®Êt
quª h­¬ng. Tõ biÖt cè h­¬ng kh«ng cßn g× l­u luyÕn n÷a råi, chØ c¶m thÊy “v« cïng lÎ
loi, ngét ng¹t”. Lßng ¶o n·o, ch¸n ng¸n.
Rèt côc l¹i, cè h­¬ng - n¬i lu«n lu«n «m Êp, kh¬i gîi t×nh quª h­¬ng mét thø t×nh
con ng­êi s©u l¾ng da diÕt, tÊt c¶ lµ mét nçi buån, xãt xa. Song chÝnh tõ gam giäng
nµy cña t¸c phÈm, cña tÊm lßng t×nh c¶m t¸c gi¶ ®· khiÕn cho ng­êi ®äc nghÜ ®Õn quª
h­¬ng m×nh nång ®­îm h¬n, cã tr¸ch nhiÖm h¬n. Vµ trong hä cßn cã thÓ ngÉm nghÜ,
phª ph¸n, lªn ¸n mét x· héi víi ®Êu vÕt téi ¸c nµy - lµm cho con ng­êi, quª h­¬ng
thµnh ph«i pha.
Êy chÝnh lµ chç s©u th¼m lung linh cña truyÖn ng¾n Cè h­¬ng mµ ta tr«ng thÊy râ
nh­ng khã n¾m b¾t b»ng diÔn ®¹t.

§Ò sè 65
Giíi thiÖu ®«i nÐt vÒ Go-r¬-ki. Nªu vÞ trÝ cña ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ.

Bµi Lµm
Go-r¬-ki (1868-1936) lµ nhµ v¨n Nga vÜ ®¹i, hä tªn thËt lµ A-lªc-x©y Pª-sc«p,
tªn th©n mËt lµ A-li-«-sa, sinh t¹i thµnh phè Nhi-gi¬-ni N«-v¬-g«-r«t, nay lµ thµnh
phè Go-r¬-ki, miÒn nam n­íc Nga. Sinh tr­ëng trong mét gia ®×nh nghÌo, m­êi tuæi
®· må c«i c¶ cha lÉn mÑ, sèng víi «ng bµ ngo¹i. A-li-«-sa tr¶i qua tuæi Êu th¬ nhiÒu
cay ®¾ng vµ tñi nhôc. Do c¶nh nhµ sa sót, cËu ph¶i bá häc. M­êi mét tuæi ®· ph¶i tù
kiÕm sèng b»ng nhiÒu nghÒ kh¸c nhau : bíi r¸c, ®i ë, phô bÕp trªn tµu thuû, phô viÖc
trong x­ëng lµm t­îng th¸nh...Tuy hoµn c¶nh chËt vËt, nh­ng A-li-«-sa rÊt mª ®äc
s¸ch, ®Æc biÖt lµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc. N¨m 1884, A-li-«-sa ®i Ca-dan ­íc m¬ ®­îc
vµo ®¹i häc, nh­ng kh«ng cã tiÒn nªn l¹i ph¶i ®i lµm thuª ®Ó tù nu«i th©n. Go-r¬-ki
tÝch cùc tham gia phong trµo c¸ch m¹ng v« s¶n do Lª-nin l·nh ®¹o, sau C¸ch m¹ng
- 96 -
th¸ng M­êi , ®¶m nhiÖm nhiÒu c«ng t¸c v¨n ho¸ x· héi. ¤ng mÊt n¨m 1936, b×nh
®ùng tro di hµi nhµ v¨n ®­îc an t¸ng vµo t­êng ®iÖn C¬-rem-lin, gÇn kÒ bªn l¨ng Lª
nin t¹i trung t©m Ma-xc¬-va.
T¸c phÈm ®Çu tay cña «ng lµ truyÖn ng¾n Ma-ca Su-®ra (1892) víi bót danh
M¸c-xim Go-r¬-ki (theo tiÕng Nga: go-r¬-ki nghÜa lµ cay ®¾ng). S¸ng t¸c cña Go-r¬-
ki rÊt ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i : truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch, phª b×nh, lý luËn,...C¸c t¸c
phÈm chÝnh : bé ba tiÓu thuyÕt tù truyÖn - Thêi th¬ Êu (1913-1914), KiÕm sèng (1915-
1916), Nh÷ng tr­êng ®¹i häc cña t«i (1923) - vµ c¸c tiÓu thuyÕt : Ng­êi mÑ (1906-
1907), Sù nghiÖp gia ®×nh ¸c-ta-m«-nèp (1925), Cuéc ®êi Clim Xam-ghin (1925-
1936).
Thêi th¬ Êu gåm 13 ch­¬ng. §o¹n v¨n trÝch trong Ng÷ v¨n 9, tËp Mét thuéc
ch­¬ng IX cña t¸c phÈm. Cã thÓ tãm t¾t nh÷ng t×nh tiÕt tr­íc ®o¹n trÝch nh­ sau:
Bè mÊt khi A-li-«-sa míi ba tuæi, mÑ ®i lÊy chång kh¸c, vÒ ë víi «ng bµ ngo¹i vµ
sèng mét cuéc ®êi hÐo h¾t cay ®¾ng, sím ph¶i chøng kiÕn trong gia ®×nh nh÷ng c¶nh
nhøc nhèi ®au khæ. ¤ng ngo¹i khã tÝnh, tµn nhÉn lu«n ®èi xö víi ch¸u b»ng roi vät vµ
®e do¹. Hai cËu th× cho¶ng nhau v× tranh chÊp gia tµi. May mµ cã bµ ngo¹i giµu t×nh
th­¬ng vµ cã n¨ng khiÕu kÓ chuyÖn cæ tÝch. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· kh¬i dËy ë A-li-«-sa
nh÷ng t×nh c¶m tèt ®Ñp vµ t×nh yªu v¨n häc.
C¹nh nhµ «ng bµ ngo¹i A-li-«- sa cã l·o ®¹i t¸ ng¹o m¹n coi khinh nh÷ng ng­êi
ë tÇng líp d­íi. ¤ng ta sèng víi ng­êi vî kÕ vµ ba ®øa con nhá må c«i mÑ Chóng
kho¶ng m­êi tuæi, tr¹c tuæi nh­ A-li-«-sa. Do t×nh cê, cã lÇn A-li-«-sa cïng hai ®øa
lín cøu ®­îc th»ng nhá ch¬i nghÞch nh¶y vµo gÇu r¬i xuèng giÕng. Tõ ®ã chóng ch¬i
th©n víi nhau bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña «ng bè. §o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ tiÕp theo
sù kiÖn nµy.

§Ò sè 66
Giíi thiÖu ®«i nÐt vÒ bè côc cña ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ (Thêi th¬ Êu, Go-
r¬-ki)
Bµi lµm
Nh÷ng ®øa trÎ lµ mét ®o¹n trÝch ng¾n ë ch­¬ng IX trong tiÓu thuyÕt tù thuËt dµi
13 ch­¬ng Thêi th¬ Êu cña nhµ v¨n Nga M. Go-r¬-ki.
Bè côc cña ®o¹n trÝch cã thÓ chia lµm ba phÇn :
1- Cuéc trß chuyÖn cña nh÷ng ®øa trÎ th¬ bÊt h¹nh (tõ "...Cã ®Õn gÇn mét
tuÇn..." ®Õn ..."Ên em nã cói xuèng") : Ba anh em lò trÎ nhµ «ng ®¹i t¸ hµng xãm nh×n
thÊy vµ gäi A-li-«-sa sang ch¬i vµ cuéc trß chuyÖn gi÷a chóng. Chóng nãi víi nhau vÒ
chuyÖn b¾t chim, vÒ bµ mÑ ®· chÕt, vÒ d× ghÎ, vÒ bµ, vÒ nh÷ng ®iÒu kú diÖu trong
truyÖn cæ tÝch.
2- ¤ng giµ kh¾c nghiÖt cÊm ®o¸n (tõ "Trêi b¾t ®Çu tèi..." ®Õn "CÊm kh«ng ®­îc
®Õn nhµ tao!") : ¤ng giµ, ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp, bè nh÷ng ®øa b¹n cña A-li-«-sa,
xuÊt hiÖn, do¹ n¹t chóng, vµ l«i cæ cËu bÐ tèng ra cöa.
3- T×nh b¹n, kh«ng thÓ c¸ch ng¨n (®o¹n cßn l¹i) : A-li-«-sa vµ ba døa trÎ vÉn
cø ch¬i víi nhau, cho dï ph¶i canh chõng «ng bè. Qua lêi t­êng thuËt cña nh©n vËt
"t«i", nh÷ng chi tiÕt xuÊt hiÖn ë ®o¹n 1 l¹i ®­îc nh¾c l¹i ë ®©y (nh÷ng ®øa trÎ bÊt
h¹nh, nh÷ng con chim, «ng bè, bµ d× ghÎ, chuyÖn cæ tÝch, nh÷ng ng­êi bµ...)

- 97 -
 Víi c¸ch bè côc lÆp l¹i nh÷ng chi tiÕt ë ®o¹n 1 trong ®o¹n 3, v¨n b¶n
®· t¹o ®­îc sù kÕt nèi ®Çu cuèi t­¬ng øng. Tõ ®ã ®Ó l¹i trong lßng ng­êi ®äc nh÷ng
Ên t­îng l¾ng ®äng, nh÷ng c¶m xóc khã quªn. Bïi ngïi th­¬ng c¶m nh÷ng ®øa trÎ bÊt
h¹nh v× sù bÊt c«ng vµ sù v« c¶m cña ng­êi lín, ®éc gi¶ cµng tin t­ëng ë mét t×nh
ng­êi bÊt diÖt, lu«n håi sinh nh­ trong cæ tÝch.

®Ò sè 67
T×nh b¹n, kh«ng thÓ c¸ch ng¨n hay lµ Nh÷ng ®øa trÎ trong Thêi th¬ Êu cña
M.Go-r¬-ki
bµi lµm
§Õn víi ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ cña Go-r¬-ki, ta nh­ trë l¹i nh÷ng kØ niÖm thêi
th¬ Êu víi nh÷ng trß ch¬i mang ®Çy ¾p hån nhiªn vµ nghÞch ngîm. Còng chÝnh nh÷ng
trang tù truyÖn nµy ®· cho ta c¶m nhËn ®­îc sù Êm ¸p cña t×nh b¹n gi÷a nh÷ng ®øa trÎ
ng©y th¬ sèng thiÕu t×nh th­¬ng.
Chóng lµ nh÷ng ®øa trÎ víi nh÷ng m¶nh ®êi vµ hoµn c¶nh kh¸c nhau. Mét cËu bÐ
A-li-«-sa, nh©n vËt “t«i”- må c«i bè, sèng víi bµ ngo¹i vµ ba anh em nhµ èp-xi-an-ni-
cèp thuéc tÇng líp trªn, må c«i mÑ, sèng trong sù ghÎ l¹nh cña ng­êi cha vµ bµ mÑ kÕ.
Chóng ®· t×m ®Õn víi nhau, cïng nhau ch¬i trß b¾t chim, nÐm tuyÕt ... cïng hiÓu vµ
l¾ng nghe nh÷ng c©u chuyÖn cña nhau b»ng chÝnh t©m hån ng©y th¬ trong tr¾ng cña
m×nh. GÆp gì vµ trë thµnh nh÷ng ng­êi b¹n tèt, ®ã lµ nh÷ng th¸ng ngµy sèng vui vÎ,
quªn ®i sù thiÕu thèn mµ b¶n th©n chóng ph¶i g¸nh chÞu. Nh­ng bè cña anh em èp-
xi-an- ni-cèp, «ng ®¹i t¸, ®· kh«ng hiÓu sù mÊt m¸t t×nh c¶m, vÕt th­¬ng t©m hån cña
nh÷ng ®øa con. §øa lín nhÊt míi 11 tuæi “cã ®«i bµn tay nhá nh¾n, nh÷ng ngãn tay
thon thon vµ ng­êi m¶nh dÎ, yÕu ít, cÆp m¾t rÊt s¸ng, nh­ng dÞu dµng nh­ ¸nh s¸ng
cña nh÷ng ngän ®Ìn trong nhµ thê. Hai em nã còng rÊt dÔ th­¬ng ”. Còng chÝnh «ng
lµ ng­êi víi c¸i nh×n ®Þnh kiÕn ®Çy Ých kØ, ph©n biÖt giµu-nghÌo, sang , hÌn ®· ng¨n
c¶n t×nh b¹n bÌ cña chóng. Trong khi, ®ã lµ c¸ch ®Ó ch÷a mèi th­¬ng t©m, sù c« ®éc.
Lµ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng mµ trÎ con ®­îc h­ëng.
Cuéc trß chuyÖn trÎ con ë phÇn ®Çu ®o¹n trÝch víi nh÷ng c©u hái hÕt søc hån
nhiªn ®· ch¹m vµo nçi ®au ng­êi ®äc :
...
- ThÕ c¸c cËu cã mÑ kh«ng ?
- Kh«ng, - th»ng anh lín ®¸p.
Nh­ng th»ng thø hai ch÷a l¹i :
- Cã, nh­ng lµ mÑ kh¸c, kh«ng ph¶i lµ mÑ chóng tí, chóng tí kh«ng cßn mÑ, mÑ
chóng tí chÕt råi.
- MÑ kh¸c th× gäi lµ d× ghÎ
...
C©u chuyÖn cø thÕ ch×m ®¾m trong nçi buån mÊt m¸t t×nh mÉu tö cña tuæi th¬ vµ
niÒm hi väng vÒ mét phÐp thÇn trë l¹i nh÷ng ngµy ®­îc quan t©m, ©u yÕm. Cµng buån
h¬n khi chóng nhËn ra r»ng “®Êy lµ nh÷ng truyÖn cæ tÝch”.
Mèi gi©y c¶m th«ng gi÷a nh÷ng ®øa trÎ ®ang th¾t chÆt, th× «ng bè - ®¹i t¸ ®ét
ngét hiÖn ra - “Mét «ng giµ víi bé ria tr¾ng, m×nh vËn chiÕc ¸o dµi lïnh thïng mµu
n©u nh¹t nh­ cña thÇy tu, ®Çu ®éi chiÕc mò xï l«ng”.
C¶nh t­îng ®­îc kh¾c häa nh­ sau :
- §øa nµo ®©y ? - ¤ng ta hái vµ chØ vµo t«i ( tøc A-li-«-sa ).
- 98 -
 Th»ng anh lín ®øng dËy hÊt ®Çu vÒ phÝa nhµ «ng t«i :
- Nã ë... bªn kia sang...
- §øa nµo gäi nã sang ?
Tøc th× c¶ mÊy ®øa trÎ lÆng lÏ b­íc ra khái chiÕc xe vµ ®i vµo nhµ, khiÕn t«i l¹i
nghÜ ®Õn nh÷ng con ngçng ngoan ngo·n.
¤ng giµ n¾m chÆt lÊy vai t«i vµ dÉn t«i qua s©n ra cæng ; «ng ta lµm t«i sî ®Õn
ph¸t khãc, nh­ng «ng b­íc dµi vµ nhanh ®Õn nçi t«i ch­a kÝp khãc oµ lªn th× ®· ë
ngoµi ®­êng råi, cßn «ng ta ®øng tr­íc cæng, gi¬ ngãn tay do¹ t«i vµ nãi :
- CÊm kh«ng ®­îc ®Õn nhµ tao !
C¸i c¸ch vµ cung c¸ch xuÊt hiÖn, ®èi xö cña «ng bè lµ cña mét hung thÇn. Cßn
nh÷ng ®øa trÎ lµ nh÷ng téi ®å.
Nh­ng k× l¹ thay, cµng bÞ cÊm ®o¸n, bän trÎ l¹i cµng gÇn gòi, quÊn quÝt nhau h¬n.
Bëi v×, t©m hån ng©y th¬, tr¸i tim non ít cña chóng ®ßi hái t×nh b¹n bÌ ®Ó cã thÓ an ñi,
t©m sù. Trë ng¹i ®¼ng cÊp, sù ng¨n cÊm do thãi k× thÞ cña ng­êi lín kh«ng thÓ lµ
hµng rµo kh«ng thÓ v­ît qua. CËu bÐ con nhµ b×nh d©n A-li-«-sa tiÕp tôc ch¬i víi mÊy
®øa trÎ nhµ quyÒn quý mét c¸ch vui thÝch trong kh«ng gian do chóng bÝ mËt t¹o ra.
“Trong mét ng¸ch nhá hÑp gi÷a bøc t­êng nhµ t«i ( A-li-«-sa ) vµ hµng rµo nhµ èp-
xi-an- ni-cèp cã mét c©y du, mét c©y bå ®Ò vµ mét bôi h­¬ng méc rËm r¹p. NÊp sau
bôi c©y ®ã, t«i khoÐt mét lç hæng h×nh b¸n nguyÖt ë hµng rµo, mÊy th»ng bÐ, lÇn l­ît
tõng ®øa hay hai ®øa mét, l¹i gÇn, vµ chóng t«i ngåi xæm hoÆc quú xuèng nãi chuyÖn
khe khÏ víi nhau. Mét ®øa trong sè ba anh em chóng ph¶i lu«n lu«n ®øng canh ®Ó ®Ò
phßng «ng ®¹i t¸ bÊt chît b¾t gÆp chóng t«i”. ThËt lµ c¶m ®éng. C¶nh gÆp gì Êy
®· nãi lªn mét c¸ch sinh ®éng nhu cÇu t×nh b¹n, mét t×nh b¹n kh«ng thÓ c¸ch chia.
Nh÷ng ®øa trÎ nhµ èp-xi-an- ni-cèp kÓ vÒ cuéc sèng buån tÎ cña chóng khiÕn ng­êi
nghe th­¬ng c¶m. Víi chóng, h¹nh phóc chØ cã ë ngµy tr­íc,
tr­íc kia, ®· cã thêi... cßn niÒm høng thó, say mª vµ hi väng ®­îc ®Æt vµo nh÷ng c©u
chuyÖn cæ tÝch do cËu bÐ A-li-«-sa kÓ. Bëi cuéc sèng tr­íc m¾t thËt u ¸m. Nh÷ng ®øa
trÎ nµy sÏ kh«ng cã tuæi th¬ n÷a, nh­ ®· sèng trªn tr¸i ®Êt nµy mét tr¨m n¨m nÕu
kh«ng cã t×nh b¹n.
Giäng kÓ buån, ®Çy th­¬ng yªu khi nghÜ vÒ mét t×nh b¹n cña tuæi Êu th¬ cµng
chøng tá t×nh b¹n vµ nh÷ng ng­êi b¹n Êy lóc nµo còng canh c¸nh trong lßng t¸c gi¶.
Ng­êi ®äc còng ®ång c¶m víi Nh÷ng ®øa trÎ, hiÓu tÊm lßng vÞ tha cña nhµ v¨n, lªn ¸n
nh÷ng thÕ lùc chia c¾t t×nh b¹n vµ ngÉm nghÜ, biÕt tr©n träng t×nh b¹n h¬n.
(Lª ThÞ Ph­¬ng Nga)
®Ò sè 68
Ph©n tÝch ®o¹n th¬ ®Çu trong bµi Con cß cña ChÕ Lan Viªn :
Con cßn bÕ trªn tay
...
S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n.
(ChÕ Lan Viªn, Con cß, SGK Ng÷ v¨n 9 - TËp 1)
bµi lµm
Mçi bµi th¬ hay vÝ nh­ mét b«ng hoa, hån lµ lµn h­¬ng v­¬ng vÊn tho¸t lªn tõ bÇu
nhôy cña c©u ch÷. Ng­êi ta hay nãi ®Õn sù hoµi thai cña mét t¸c phÈm ... ph¶i Êp ñ c¸i
mÇm sèng mong manh Êy, ph¶i ch¨m chót n©ng niu nã th× c©y - th¬ míi ra ®­îc qu¶.
§äc bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn, t«i cã c¶m gi¸c vÒ hai ng­êi ru, hai lêi ru. Mét
ng­êi mÑ ru con nhá vµ mét nhµ th¬ ®ang vç vÒ con ch÷ - sinh mÖnh nghÖ thuËt mµ
- 99 -
m×nh ®Ìo bßng, mang nÆng ®Î ®au. ChØ cã thÓ víi mét c¸ch thÕ s¸ng t¹o nh­ vËy, ChÕ
Lan Viªn míi viÕt ®­îc nh÷ng c©u th¬ tµi hoa, tinh tÕ mµ thanh tho¸t, tùa nh­ mçi
con ch÷ ®Òu ®­îc ch¾p c¸nh bay lªn. Trong th¬ ta hiÕm thÊy bµi th¬ nµo ®Ñp mét c¸ch
vi diÖu vµ l¹i cã kh¶ n¨ng di d­ìng tinh thÇn con ng­êi ®Õn vËy.
Bµi th¬ cã ba ®o¹n, riªng ®o¹n ®Çu cã thÓ ®øng ®éc lËp nh­ mét bµi th¬ hoµn
chØnh :
Con cßn bÕ trªn tay
Con ch­a biÕt con cß
Nh­ng trong lêi mÑ h¸t
Cã c¸nh cß ®ang bay
“Con cß bay la
Con cß bay l¶
Con cß cæng phñ
Con cß §ång §¨ng ...”
Cß mét m×nh cß ph¶i tù kiÕm ¨n
Con cã mÑ con ch¬i råi l¹i ngñ
“Con cß ¨n ®ªm
Con cß xa tæ
Cß gÆp cµnh mÒm
Cß sî x¸o m¨ng ...”
Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cß ¬i chí sî !
Cµnh cã mÒm mÑ ®· s½n tay n©ng !
Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n,
Con ch­a biÕt nh÷ng con cß con v¹c,
Con ch­a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t
S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n ....
ChÕ Lan Viªn cã sù tiÕp thu chÊt liÖu, thi tø tõ nh÷ng bµi ca dao d©n ca ViÖt Nam
nãi vÒ h×nh ¶nh con cß. H×nh t­îng næi bËt ë ®o¹n th¬ ®Çu vµ xuyªn suèt c¶ bµi th¬ lµ
h×nh t­îng con cß. Nh­ng ë ®o¹n ®Çu, h×nh ¶nh ng­êi mÑ cø hiÖn hiÖn trong tõng lêi
ru, ph¶ng phÊt ë tõng con ch÷. Còng cã thÓ thÊy riªng ë ®o¹n nµy, ng­êi mÑ xuÊt hiÖn
nhiÒu h¬n c¶, hÇu nh­ hiÖn diÖn ë mçi c©u th¬ vµ ®­îc x­ng danh trùc tiÕp.
Trong cÊu tróc cña nh÷ng bµi h¸t ru x­a th­êng cã hai phÇn. PhÇn mét ®Ó ®¸p øng
chøc n¨ng thùc hµnh ru bÐ ngñ “C¸i ngñ mµy ngñ cho ngoan”, “Con ¬i ®õng khãc mÑ
sÇu”... PhÇn hai lµ nh÷ng lêi t©m sù gan ruét cña ng­êi h¸t ru. PhÇn mét cã ý nghÜa
nh­ bÒ næi, miªu t¶ mét thÕ giíi cña nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng gÇn gòi, th©n thuéc cña
cuéc sèng hµng ngµy nh»m mang ®Õn bµi häc nhËn biÕt ®¬n gi¶n cho trÎ. PhÇn nµy
ngé nghÜnh, ®¸ng yªu. PhÇn hai lµ phÇn ch×m s©u, th­êng mang ý nghÜa x· héi vµ
tiÒm Èn d­ vÞ triÕt lÝ. Lêi ru tõa tùa nh­ ®ang kÓ vÒ mét mÈu chuyÖn cã h×nh ¶nh thùc
¶o ®an xen, giäng th¬ miªn man, chËp chên nh­ ch¾p nèi, ®øt ®o¹n... (theo §ç B×nh
TrÞ). Bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn lµ mét khóc h¸t ru hiÖn ®¹i. TÝnh hiÖn ®¹i thÓ
hiÖn ngay ë cÊu tróc ®o¹n th¬ vµ cÊu tróc cña c¶ bµi th¬. CÊu tróc cña ®o¹n ®Çu (cã
tÝnh chÊt nh­ mét bµi th¬ trän vÑn) cã sù x©m nhËp, ®an xen, xuyªn thÊm vµo nhau
cña hai phÇn trong cÊu tróc bµi h¸t ru truyÒn thèng. Nh÷ng c©u miªu t¶ sù vËt, sù viÖc
vµ nh÷ng lêi t©m t×nh cña mÑ. PhÇn miªu t¶ sù vËt chñ yÕu thuéc vÒ nh÷ng c©u ca dao
x­a ®­îc ChÕ Lan Viªn trÝch dÉn cßn phÇn t©m sù lµm nÒn t¶ng cho ®o¹n th¬ lµ

- 100 -
nh÷ng c©u suy t­ëng thÓ hiÖn tµi n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ th¬, ®Æc biÖt lµ c¸c c©u cuèi
®o¹n (tõ “Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! ...” ®Õn “... con ngñ ch¼ng ph©n v©n”).
Kh«ng chØ thÕ, cµng ®i s©u, cµng ®äc kÜ v¨n b¶n t¸c phÈm ta cµng b¾t gÆp nhiÒu
®iÒu thó vÞ, bÊt ngê, cã c¶m gi¸c nh­ bµi th¬ lµ mét b«ng hoa trinh khiÕt, në chÇm
chËm, e Êp, ng­êi ®äc ph¶i c¶m b»ng hån vµ suy ngÉm th× míi nhËn ra nhan s¾c cña
nh÷ng c©u th¬. Kh«ng chØ ë ®o¹n th¬ mµ ®Æc biÖt, cÊu tróc c¶ bµi cã ®Æc ®iÓm hÕt søc
thó vÞ. Bµi th¬ mang kÕt cÊu rÊt l« gic, vËn ®éng theo mét t­ duy liÒn m¹ch, chÆt chÏ.
Khæ 1 : con cña mÑ ch­a biÕt ®Õn con cß. Khæ II : cß ®Õn lµm quen víi con, cß vµ con
g¾n bã th¾m thiÕt. Khæ III : mang tÝnh chÊt kh¸i qu¸t, dï con ë ®©u cß vÉn t×m con, cß
m·i yªu con, còng nh­ “®i hÕt ®êi lßng mÑ vÉn theo con”. Bµi th¬ còng thÓ hiÖn ®Æc
®iÓm phong c¸ch ChÕ Lan Viªn. Tinh thÇn triÕt lÝ vµ cèt c¸ch t­ duy ®éc ®¸o trong sù
lËp tø, x©y dùng kÕt cÊu.
C¶ ®o¹n th¬ ®Çu xoay quanh c¸i tø : con - ch­a - biÕt - con cß.
Con cßn bÕ trªn tay
Con ch­a biÕt con cß
Nh­ng trong lêi mÑ h¸t
Cã c¸nh cß ®ang bay
Bèn c©u th¬ vÏ ra mét kh«ng gian riªng, mét thÕ giíi riªng cã h×nh ¶nh MÑ bång
con. Hai c©u ®Çu thu hÑp l¹i trong h×nh ¶nh ng­êi mÑ vµ ®øa trÎ, ®ã lµ trung t©m ®iÓm
cña bøc tranh. Hai c©u sau bçng më réng ra b¸t ng¸t nhê vµo lêi ru cña mÑ. Lêi mÑ
h¸t nh­ c¬n giã m¸t to¶ ra kh¾p kh«ng gian. ChØ bèn c©u th¬ nh­ng ®ñ søc khªu gîi
trÝ t­ëng t­îng vÒ mét kh«ng gian b×nh yªn ®Ñp ®Ï. T©m ®iÓm cña bøc tranh th¬ lµ
h×nh ¶nh ng­êi mÑ ®ang «m ®øa con nhá, ru cho con ngñ. Lêi h¸t cña mÑ nh­ bay lªn,
bay cao, bay qua nh÷ng miÒn trÇn gian mªnh m«ng. Cã c¸nh cß bay trªn kh«ng gian
bao la yªn ¶ vµ c¸nh cß l·ng ®·ng bay trong lêi ru d×u dÆt, thiÕt tha, ªm ®Òm cña mÑ.
Bèn c©u th¬ nµy cho ®Õn s¸u c©u th¬ tiÕp theo cã cïng mét h¬i th¬, mét giäng
®iÖu chung. M­êi c©u cña ®o¹n ch¶y theo m¹ch ªm dÞu, thanh th¶n, hiÒn hoµ. S¸u c©u
th¬ sau th× cã bèn c©u bèn ch÷ ®­îc lÊy trùc tiÕp tõ ca dao d©n ca :
“Con cß bay la
Con cß bay l¶
Con cß cæng phñ
Con cß §ång §¨ng ...”
Cß mét m×nh cß ph¶i tù kiÕm ¨n
Con cã mÑ con ch¬i råi l¹i ngñ
ý th¬ song song liªn hÖ ®èi chiÕu nhau gi÷a c©u trªn vµ c©u d­íi : “cß mét m×nh”
cßn “con cã mÑ”.
Tõ c©u th¬ cuèi nµy ng­îc lªn tr­íc lµ mét thÕ giíi sù vËt ®¬n gi¶n, hiÒn hoµ, ngé
nghÜnh. Nh­ vËy chØ xÐt riªng ®o¹n mét, sù tæ chøc cÊu tróc th¬ còng ®­îc ChÕ Lan
Viªn dông c«ng. §o¹n th¬ cã thÓ chia ®Òu thµnh hai nöa : M­êi c©u ®Çu vµ m­êi c©u
cuèi. M­êi c©u sau giäng th¬ tho¾t trë nªn da diÕt, kh¾c kho¶i. Bèn c©u dÉn tõ ca dao
cã tÝnh chÊt kh¸c h¼n bèn c©u tr­íc. Mét bªn cã ©m ®iÖu ªm ®Òm thanh tho¸t, mét
bªn n­¬ng theo c¸i nhÞp r­ng r­ng s©u l¾ng vµ ®a c¶m. §ã còng lµ tÝnh chÊt cña mçi
nöa ®o¹n th¬. Sù lùa chän phï hîp nµy thÓ hiÖn c¶m quan tinh tÕ nh¹y bÐn cña hån
th¬ ChÓ Lan Viªn trong viÖc tiÕp thu truyÒn thèng th¬ ca d©n téc.
Con cß ¨n ®ªm
Con cß xa tæ

- 101 -
 Cß gÆp cµnh mÒm
Cß sî x¸o m¨ng ...
Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cß ¬i chí sî !
Cµnh cã mÒm mÑ ®· s½n tay n©ng !
Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n,
Con ch­a biÕt nh÷ng con cß con v¹c,
Con ch­a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t
S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n ...
Tø th¬ vËn ®éng sang mét kh«ng gian nghÖ thuËt kh¸c. Kh«ng gian ®ªm khuya
mê mÞt trong c©u ca dao x­a, con cß ph¶i xa tæ ... lo sî, linh c¶m vÒ bao nçi bÊt tr¾c
tai ­¬ng cña cuéc ®êi. Bµi ca dao x­a vÒ con cß xa tæ gÆp ph¶i cµnh mÒm råi kªu lªn
nh÷ng lêi than van th¶m thiÕt ®· in dÊu vµo t©m thøc duy c¶m cña mçi chóng ta mét
nçi xãt th­¬ng cho th©n phËn ng­êi d©n thÊp cæ bÐ häng trong x· héi phong kiÕn, mét
nçi buån ®au tr­íc nh÷ng u uÈn cña kiÕp nh©n sinh, mét liªn gi¸c, linh c¶m vÒ sù
phiªu d¹t, ch¶y tr«i, bÊt tr¾c ... Nh÷ng lêi th¬ mong manh mét tÊm linh hån, t­ëng
nh­ m¶nh hån run rÈy Êy sÏ tõ ngh×n x­a tr«i vÒ ®©y, h¾t lªn nÒn bµi th¬ nµy c¸i bãng
nghÑn ngµo u uÊt ? Nh­ng : “Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cß ¬i chí sî !”. H×nh nh­ bµn tay
mÑ ®ang khe khÏ vç vÒ. Vßng tay mÑ l¹i «m con chÆt h¬n nh­ che chë cho con, nh­
muèn gi÷ con m·i m·i trong vßng tay mÑ. Lêi ru “Ngñ yªn ...” mang h¬i Êm tinh
khiÕt Êp ñ hån ng­êi. Con ng­êi sèng trªn d­¬ng thÕ th­êng vÉn ©m thÇm lo sî vÒ
nh÷ng ®iÒu bÊt tr¾c cña nçi ®êi d©u bÓ. Nh÷ng ai cßn mang theo trong cuéc ®êi m×nh
lêi ru cña mÑ, ng­êi Êy sÏ h¹nh phóc v« cïng. Lêi ru sÏ thay mÑ ®i theo con ®Õn cïng
trêi cuèi ®Êt, gi÷ g×n c¸i nhuþ lßng cña con cßn nguyªn s¬ trong trÎo, cho con t×m l¹i
c¶m gi¸c thanh th¶n ªm ¸i nh­ ngµy x­a mÑ «m con vµ h¸t ru cho con mghe ...
§o¹n th¬ cã mét c©u l¸y l¹i thµnh ®iÖp khóc - ®ång thêi ®©y còng lµ c¸i tø cña
®o¹n th¬ : “con - ch­a - biÕt”
- Con ch­a biÕt con cß
- Con ch­a biÕt con cß con v¹c
- Con ch­a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t
Con ch­a biÕt ®Õn nh÷ng ®au ®ín vµ kh¾c kho¶i cña mét kiÕp ng­êi. Bëi cuéc ®êi
con nh­ “hoa cßn phong nhôy, tr¨ng vµng trßn g­¬ng”, bëi “con cã mÑ” nu«i nÊng
che chë th­¬ng yªu.
S¸u c©u th¬ cuèi chñ yÕu lµ nh÷ng c©u t¸m ch÷ chØ riªng c©u “Con ch­a biÕt con
cß con v¹c” lµ b¶y ch÷. §©y còng lµ phÇn s¸ng t¹o nhÊt, l¾ng ®äng nh÷ng g× tinh tuý
cña c¶ ®o¹n th¬ :
Ngñ yªn ! Ngñ yªn ! Cß ¬i chí sî !
Cµnh cã mÒm mÑ ®· s½n tay n©ng !
Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n,
Con ch­a biÕt con cß con v¹c,
Con ch­a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t
S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n ...
Chi tiÕt “cµnh mÒm” ®Çy søc ¸m gîi. Trong ca dao “cµnh mÒm” lµ Èn dô cho nçi
®êi bÊt tr¾c, rñi ro, cho nçi th­¬ng t©m oan khuÊt bao giê còng nh­ ®e do¹ ®Èy con
ng­êi xuèng vùc th¼m. Con cß mÑ ph¶i lÆn léi mét m×nh trong bãng ®ªm hiu qu¹nh
kh¸c nµo kiÕp ng­êi ph¶i g¸nh nÆng sè phËn trong câi thêi gian ch×m ch×m Èn Èn mét
mµu óa tµn. C¶m thøc vÒ th©n phËn vµ nçi niÒm d©u bÓ lµm lßng ng­êi ch¹nh nghÜ

- 102 -
ch¹nh th­¬ng, kh«ng sao ngu«i ¸m ¶nh vÒ nh÷ng “cµnh mÒm” ®Þnh mÖnh cña kiÕp
nh©n sinh.
Nh­ng ®ã còng míi chØ lµ phÇn bÒ næi cña ng«n tõ nghÖ thuËt. Nh­ ta ®· biÕt, kÕt
cÊu phÇn hai cña bµi h¸t ru th­êng béc lé t©m tr¹ng tr÷ t×nh cña ng­êi mÑ. Sau nh÷ng
lêi ru “µ ¬i...” ban ®Çu, khi bÐ ®· m¬ mµng ch×m vµo giÊc ngñ, ng­êi h¸t quªn r»ng
m×nh ®ang trß chuyÖn víi ®øa con nhá ch­a biÕt nh÷ng ngän nguån n«ng c¹n cña
cuéc ®êi. Ng­êi mÑ d­êng nh­ chØ cßn ®èi tho¹i víi chÝnh lßng m×nh khi Êy. Mét sè
phËn riªng, mét c¶nh ngé riªng ®­îc cÊt lªn thÇm kÝn. V× thÕ, lêi h¸t ru con còng lµ
lêi tù h¸t - h¸t ru cho th©n phËn m×nh. Cã thÓ thÊy, trong ®o¹n th¬ trªn, lêi mÑ ru còng
lµ lêi mÑ tù nãi víi lßng m×nh : “cµnh cã mÒm ... con ngñ ch¼ng ph©n v©n”. Giäng th¬
dÞu dµng, hiÒn hoµ, nh©n hËu nh­ muèn tr¶i ra, muèn «m Êp, vç vÒ, lµm rung ®éng vµ
m¬n man câi lßng ng­êi. VÉn lµ “cµnh mÒm” ®Þnh mÖnh tõ ngµn x­a nh­ ®ang ng¶ vÒ
®©y nçi ­u phiÒn lo sî, nh­ng bµn tay cña mÑ ®· che ch¾n cho con ®­îc trän vÑn b×nh
yªn h¹nh phóc. Hai c©u th¬ nh¾c ®Õn “cµnh mÒm” th× ®Òu cã mÑ, nh­ ®ång hiÖn cïng
h×nh ¶nh mÑ : “Cµnh cã mÒm mÑ ®· s½n tay n©ng”, “Con ch­a biÕt nh÷ng cµnh mÒm
mÑ h¸t”. H×nh nh­ víi mçi th©n phËn ng­êi phô n÷, lu«n v­íng ph¶i “cµnh mÒm” cña
sè kiÕp m×nh, kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái. V× thÕ mµ mÑ ®· n©ng trªn tay nh÷ng “cµnh
mÒm” ®æ bãng xuèng nh©n gian. MÑ h¸t vÒ nh÷ng “cµnh mÒm” nh­ h¸t vÒ nh÷ng
linh c¶m s©u kÝn trong lßng mÑ. Nh÷ng c©u th¬ thËt ®Ñp mµ nghe buån man m¸c.
T­ëng giÊc m¬ ®êi h­ ¶o nh­ bãng m©y che trªn mçi phËn ng­êi... Lêi ru cña mÑ lµ
c¸i n«i cña t×nh nh©n ¸i th­¬ng yªu, cßn chan chøa nh÷ng xóc c¶m t­¬i nguyªn th¾m
®­îm. “Lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n”, nh­ muèn Êp ñ c¸i trong gi¸ tr¾ng ngÇn cña
cuéc ®êi con, nh­ muèn ch¾t chiu h­¬ng s¾c t©m hån cho con.
§o¹n th¬ ®äng l¹i ë mét nÐt thanh b×nh ªm ¶ :
- S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n
KhÐp l¹i nh­ng d­ vang ©m h­ëng cña th¬ cßn nh­ thÊy ®«i m«i bÐ th¬ hÐ më ®Ó
®ãn ®­a nhÞp sèng trë vÒ...
§o¹n th¬ nh­ mét d¶i t©m hån ch¶y qua mét vïng ca dao cæ tÝch. Lêi th¬ mÒm
m¹i ngät ngµo nh­ lêi ru kh«ng chØ ®­a bÐ vµo giÊc ngñ mµ cßn gi¨ng hoa ngËp hån
ng­êi ®äc. ChÊt hiÖn thùc vµ huyÒn ¶o hoµ quyÖn vµo nhau kh«ng cßn ranh giíi.
§o¹n th¬ ®Çu cã thÓ coi nh­ mét bµi th¬ trän vÑn, nhê vµo sù tæ chøc ®Çy l« gic, phï
hîp cña cÊu tø, h×nh ¶nh, ng«n ng÷ ... Ng­êi mÑ trong x· héi cò h¸t ru con nh­ than
thë t©m sù mong r»ng th­¬ng mÑ con ®õng khãc n÷a “con ¬i ®õng khãc mÑ sÇu”.
Ng­êi mÑ trong bµi th¬ Con cß ru con trong niÒm h¹nh phóc vµ ­íc m¬. Bµi th¬ thÓ
hiÖn râ tÝnh chÊt mét c©u chuyÖn cã cèt truyÖn nh­ mét c©u chuyÖn ngô ng«n. Néi
dung bªn trong cña ®o¹n th¬ ®Çu còng cã tÝnh tù sù nhê vµo sù s¾p xÕp nh÷ng sù kiÖn,
h×nh ¶nh nh©n vËt (cß, con, vµ mÑ).
NÐt ®Ñp hoµn thiÖn cña ®o¹n th¬ cßn thÓ hiÖn ë h×nh d¸ng cña v¨n b¶n nghÖ thuËt.
Ta thÊy cã sù tæ chøc c¸c c©u th¬ hÕt søc linh ho¹t vµ cã dông ý : gÇn hai phÇn ba sè
l­îng c©u th¬ lµ nh÷ng c©u ng¾n, Ýt ch÷. Nh÷ng c©u (s¸u c©u) cuèi ®o¹n chñ yÕu lµ
t¸m ch÷, b¶y ch÷, t¹o thµnh c¸i thÕ v÷ng ch·i, ch¾c ch¾n cho c¶ ®o¹n nÕu nh×n vÒ
h×nh khèi. VÒ néi dung ®©y còng lµ phÇn tinh tuý s©u l¾ng nhÊt cña “bµi ru”. Còng
cÇn nãi ®Õn sù lùa chän cña nhµ th¬ ë nh÷ng c©u ca dao cæ vÒ con cß. Kh«ng nh÷ng
phï hîp hoµn toµn víi ý th¬ mµ chÝnh lµ ®iÓm tùa ®Ó triÓn khai ý th¬. V× ®©y lµ khóc
h¸t ru hiÖn ®¹i nªn ChÕ Lan Viªn ®· biÕn nh÷ng c©u ca dao lôc b¸t thµnh thÓ bèn ch÷.
¤ng ch¾t läc ng«n tõ mét c¸ch tuyÖt ®èi khiÕn cho lêi th¬ ®¹t møc ®é hµm sóc cao.
Hai khæ bèn ch÷ l¹i n»m ®¨ng ®èi ë hai nöa m­êi c©u th¬. Sù chuyÓn vËn c¸c c©u th¬
- 103 -
hÕt søc linh ®éng : tõ n¨m ch÷, bèn ch÷ ®Õn t¸m ch÷, cµng ®i xa c©u th¬ cµng thiÕt tha,
gîi c¶m. NhÊt lµ chç chuyÓn tõ thÓ bèn ch÷ sang t¸m ch÷, c©u th¬ ®Ñp v« cïng.
Bµi th¬ gåm ba ®o¹n, ®o¹n nµo còng cã mét vÎ riªng, kh«ng bÞ thiªn lÖch, hao
khuyÕt ®o¹n nµo. Bµi th¬ cã ng«n ng÷ gi¶n dÞ, nhuÇn nhÞ nh­ng l¹i ®Ñp gÇn nh­ hoµn
h¶o. §o¹n thø nhÊt lµ khóc d¹o ®Çu cña mét b¶n nh¹c kh«ng cã kÕt thóc. Sù thµnh
c«ng quan träng ë chç t¹o ®µ cho nh÷ng ®o¹n th¬ sau uyÓn chuyÓn vµ linh ®éng. H×nh
t­îng xuyªn suèt c¶ bµi th¬ lµ h×nh t­îng con cß. Trong mét bµi th¬ kh¸c cña ChÕ
Lan Viªn, h×nh t­îng nµy lµ Èn dô cho tuæi th¬ xa x­a :
Tuæi th¬ tan t¸c ®i bèn ph­¬ng trêi nh­ cß nh­ v¹c
... Tuæi th¬ lÈn quÊt
Nh­ mïi h­¬ng khã b¾t
Tuæi th¬ nh­ bøc tranh l¾m mµu treo ngµy tÕt
Nh÷ng bøc tranh hå ®iÖp b©y giê ai treo ®©u ?
( Tuæi th¬)
Ng­êi ta th­êng b¶o nhµ th¬ lµ ng­êi kh«ng cã tuæi v× bao giê bªn trong hä còng
hiÖn diÖn mét ®øa trÎ th¸nh thiÖn ®ang më m¾t nh×n cuéc ®êi quyÕn luyÕn th­¬ng yªu.
ChÕ Lan Viªn còng thÕ. Th× ra trong t©m thøc «ng nçi nhí vÒ tuæi th¬ ®· trë thµnh ¸m
¶nh, nh­ nçi nhí vÒ mét c¸i ®Ñp tinh khiÕt tr¾ng trong trßn ®Çy. ChÕ Lan Viªn ®· viÕt
bµi th¬ “Con cß” tõ nçi hoµi nhí nh­ thÕ, nçi l­u luyÕn c¸nh cß trinh b¹ch cña tuæi
th¬ b©y giê ®· tan t¸c ë ph­¬ng trêi nµo ? V× thÕ “Con cß” trong bµi th¬ hay ®øa trÎ
Êy t«i ngê r»ng ®ã còng chÝnh lµ thi sÜ ChÕ Lan Viªn ®Êy th«i : “Lín lªn, lín lªn, lín
lªn ... Con lµm g× ? - Con lµm thi sÜ”. Hµnh tr×nh cña sè phËn th¬ Êy thËt k× diÖu. C¸nh
cß tr¾ng ®· t×m vÒ bÇu b¹n víi hån th¬, ®Ó cïng nh×n ng¾m thÕ giíi trong ¸nh s¸ng
hiÒn hoµ nh©n hËu cña nh÷ng ngµy ®ang sèng. Nh÷ng lêi th¬ Êy ®· mang ®Õn cho mçi
ng­êi lßng thiÖn t©m trong cuéc ®êi nµy.

®Ò sè 69
Tõ hai bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn, Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng
mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm, em h·y viÕt mét bµi v¨n víi nhan ®Ò Lêi ru víi cuéc
sèng con ng­êi.
bµi lµm
Mçi con ng­êi sinh ra ®Òu mang t©m hån ­¬m ñ bëi hoa th¬m tr¸i ngät cña t×nh
yªu trÇn thÕ. T©m hån trÎ th¬ cña chóng ta nh­ tÊm lôa b¹ch trinh tr¾ng, ®ãn nhËn
nh÷ng giät s­¬ng r¬i, nh÷ng tråi non léc nân, c©y cá v­ên nhµ, c¶m thÊm nguyªn
lµnh nghÜa t×nh víi gia ®×nh, ®ång bµo, quª h­¬ng, ®Êt n­íc ... §êi sèng cña mçi con
ng­êi, mçi gia ®×nh lu«n g¾n bã th¾m thiÕt víi ®êi sèng chung cña c¶ d©n téc. Linh
hån gièng nßi ®­îc n­¬ng gi÷ trong th¬ ca d©n gian cña d©n téc nh­ mét di s¶n
nhiÖm mµu. Trong kho tµng quÝ gi¸ nµy, cã mét thø lµm nguån sèng cho t©m hån,
gióp di d­ìng tinh thÇn con ng­êi tõ thña Êu th¬, ®ã lµ nh÷ng bµi h¸t ru. Nh÷ng lêi ru
®· nu«i nÊng t×nh th­¬ng yªu nh©n lo¹i cña mçi ng­êi trong câi trÇn ai mªnh m«ng,
cã kh¶ n¨ng ©u yÕm ®Õn tõng kiÕp phËn nhá nhoi téi nghiÖp.
Cã lÏ ai còng g¾n bã tuæi th¬ m×nh víi nh÷ng lêi h¸t ru nµo ®ã cña bµ, cña mÑ,
cña lµng xãm quª h­¬ng hoÆc ©m vang tõ v¨n ho¸ céi nguån. Mçi d©n téc mçi vïng
miÒn ®Òu cã mét ®iÖu h¸t ru mang s¾c th¸i riªng, l¾ng s©u vµo t©m thøc duy c¶m mçi
ng­êi con xø së. Tõ nh÷ng khóc h¸t ru con Lµo : “Ngñ ngon nhÐ, ngñ trªn tay m¸ ru
hêi ...” ®Õn nh÷ng bµi ru con Nam D­¬ng ©m vang sãng biÓn, d©n ca ru con Nga thÇm

- 104 -
th× lêi h¸t b¹ch d­¬ng ... nh÷ng bµi h¸t cø l·ng ®·ng bay qua miÒn trÇn gian næi tr«i
v« ®Þnh. Lêi ru nång Êm thiÕt tha, ®»m th¾m t×nh mÉu tö, gîi niÒn u uÈn cña kiÕp
nh©n sinh, nh÷ng c¶nh ngé th­¬ng t©m ... Bµi h¸t ru lµ nh÷ng lµn s­¬ng Êp ñ cho t©m
hån trÎ th¬ xanh m­ít nh­ tr¸i qu¶ ®Çu mïa, vµ dÖt gÊm thªu hoa cho nh÷ng giÊc m¬
giÊc méng thÇn tiªn. Ng­êi ViÖt Nam ®­îc nu«i d­ìng bëi t×nh yªu th­¬ng tõ thña
cßn th¬ nh­ vËy, nªn biÕt tr¶i hån ra mµ ®ãn nhËn nh÷ng vang ®éng cña ®êi. BiÕt yªu
tõ “c¸i bèng c¸i bang”, “con cß con v¹c” nhá nhoi mµ yªu sang nh÷ng ng­êi quen
thuéc gÇn gôi xung quanh. BiÕt nhí tõ “bËc cÇu ao”, “b¸t canh rau muèng” mµ nhí vÒ
nh÷ng ng­êi kh¸ch tha h­¬ng. H×nh ¶nh “c¸i cß bay l¶ bay la” trong khóc h¸t ru ®ång
b»ng B¾c bé, “Giã mïa thu mÑ ru con ngñ” cña nh÷ng miÖt v­ên xanh m­ít ph­¬ng
Nam, “Em ¬i em ngñ cho ngoan - §Ó chÞ ®i th¨m c©y lóa trªn n­¬ng” cña d©n ca ru
em miÒn nói ... mçi vïng, miÒn mang mét b¶n s¾c kh¸c nhau nh­ng ®Òu cã chung
mét phong th¸i lµ giai ®iÖu ng©n nga, ªm dÞu. H¸t ru kh«ng chØ chó ý ®Õn chÊt l­îng
thÈm mÜ mµ tr­íc hÕt chó ý ®Õn môc ®Ých ru cho bÐ ngñ. BÐ ngñ ngon nhÐ ... ®Ó bµ, ®Ó
mÑ, ®Ó chÞ cßn lªn n­¬ng lµm rÉy, ra ®ång cÊy gÆt, ®Ó lµm tr¨m c«ng ngh×n viÖc trong
nhµ hay ®­îc nghØ ng¬i sau mét ngµy lµm viÖc vÊt v¶. TrÎ em thÝch ®­îc ru ngñ vç vÒ.
Bëi trong vßng tay ©u yÕm, chë che cña bµ cña mÑ, c¸c em c¶m nhËn ®­îc t×nh yªu
th­¬ng nh©n hËu, hiÒn hoµ. MiÒn kh«ng gian yªn b×nh víi chiÕc vâng ®u ®­a d­íi luü
tre xanh, chiÕc n«i ®Æt bªn khung cöa sæ, xa xa lµ c¸nh cß dËp d×u trªn biÓn lóa vµng ...
tÊt c¶ nh­ ®­îc bao bäc trong mét nguån s¸ng dÞu dµng, mang l¹i chÊt t­¬i th¾m
nguyªn kh«i cho t©m hån trÎ th¬.
Bëi thÕ, nÕu coi h¸t ru lµ mét thÓ lo¹i th¬ th× ®©y lµ thø thi ca thuÇn khiÕt vµ trinh
b¹ch nhÊt. Khi lín lªn, nÆng nî víi cuéc sèng trÇn tôc, ph¶i g¸nh bao nçi nhôc lôy
cña kiÕp sèng, con ng­êi sÏ khao kh¸t biÕt bao ®­îc trë vÒ víi câi thanh tÞnh cña lßng.
§«i khi, trong nhÞp ®êi ch¶y tr«i miªn viÔn, nh÷ng lêi h¸t ru thña x­a cña bµ cña mÑ
®­a hån lÞm ®i vµo câi trong. D­êng nh­ ë ®ã, phÇn thiªn tÝnh cña mçi ®êi ng­êi båi
håi thøc ®Ëp vµ thiÕt tha gîi nhí, nã ch¼ng thÓ ngu«i ngoai, dÉu cã khi chØ lµ mét
kho¶nh kh¾c tho¸ng qua v« cïng b×nh dÞ. Tõ nçi luyÕn nhí vÒ c¸i ngµy xöa ngµy x­a
cña m×nh, con ng­êi ®­îc thanh läc trong mét nçi buån ph¶ng phÊt mµ trong s¸ng l¹
lïng. Tinh hoa cña nh÷ng bµi h¸t ru sÏ cßn ®­îc ®Çu thai vµo nh÷ng thµnh qu¶ nghÖ
thuËt kh¸c, trong ®ã ®Æc biÖt lµ nh÷ng thi phÈm cña c¸c nhµ th¬ hiÖn ®¹i. Ng­êi ®äc
®· nhí n»m lßng nh÷ng bµi th¬ cã sö dông chÊt liÖu hoÆc mang h¬i thë h¸t ru cña
NguyÔn Duy: Ngåi buån nhí mÑ ta x­a, Tre ViÖt Nam ; cña Xu©n Quúnh: Lêi ru trªn
mÆt ®Êt, Tuæi th¬ cña con ..., hay §ång §øc Bèn : Trë vÒ víi mÑ ta th«i ... §Æc ®iÓm
chung cña c¸c bµi th¬ trªn lµ ®Òu sö dông h×nh thøc th¬ lôc b¸t tõ th¬ ca d©n gian cæ
truyÒn. V× vËy khi ®Õn víi hai bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn vµ Khóc h¸t ru nh÷ng
em bÐ lín trªn l­ng mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm, chóng ta nh­ ®­îc ®ãn nhËn h¬i giã
m¸t trong lµnh vµ l¹ lÉm bëi sù c¸ch t©n ®æi míi nhiÒu mÆt c¶ vÒ néi dung vµ h×nh
thøc t¸c phÈm. Hai bµi th¬ nµy lµ hai khóc h¸t ru hiÖn ®¹i, ch¶y theo mét nh¸nh
kh¸c ... trong thi m¹ch d©n téc nh­ng vÉn gi÷ ®­îc tinh chÊt ViÖt Nam thuÇn tuý,
nguyªn vÑn.
Trong nh÷ng bµi h¸t ru d©n gian (nh÷ng bµi h¸t ru vèn sinh ra lµ ®Ó h¸t ru cho bÐ
ngñ), cÊu tróc cña nã th­êng cã hai phÇn. PhÇn ®Çu ®Ó ®¸p øng chøc n¨ng thùc hµnh
ru bÐ ngñ “C¸i ngñ mµy ngñ cho ngoan”, “Con ¬i ®õng khãc mÑ sÇu”... võa ®Ó dç
dµnh, võa vÏ ra mét thÕ giíi sù vËt, hiÖn t­îng ®¬n gi¶n trong cuéc sèng nh­ mét bµi
häc vì lßng ®Ó d¹y trÎ. PhÇn hai lµ nh÷ng nçi niÒm th¼m s©u, tr¾c Èn cña ng­êi mÑ,
nªn lêi ru nh­ cßn ®Çm ®×a n­íc m¾t thë than vÒ tr¨m nçi ®o¹n tr­êng. PhÇn ®Çu lµ
- 105 -
bÒ næi, phÇn sau míi lµ chiÒu s©u, th­êng mang ý nghÜa x· héi cao. Cã thÓ thÊy, ë hai
bµi th¬ Con cß vµ Khóc h¸t ru nh÷ng ®øa con lín trªn l­ng mÑ cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng
®ång. Tr­íc hÕt, hai bµi th¬ ®Òu cã kÕt cÊu ba ®o¹n chÆt chÏ, mÆt kh¸c, hai phÇn vèn
cã trong ca dao h¸t ru ë ®©y kh«ng ph©n ®Þnh ranh giíi mµ hoµ nhËp, xuyªn thÊm vµo
nhau. Hai bµi th¬ lµ hai khóc h¸t ru hiÖn ®¹i, lµm theo lèi th¬ tù do, cã nh÷ng biÕn tÊu
lµm thµnh nh÷ng ®iÓm nhÊn thó vÞ. Mçi thi phÈm cã nh÷ng ®Æc s¾c riªng nh­ng ®Òu
cho thÊy kh¶ n¨ng tiÕp thu s¸ng t¹o cña nhµ th¬ hiÖn ®¹i ®èi víi di s¶n th¬ ca d©n gian,
vµ réng h¬n lµ ¶nh h­ëng s©u s¾c cña v¨n häc d©n gian ®èi víi nÒn v¨n häc viÕt.
Bµi th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm g©y Ên t­¬ng ngay tõ tiªu ®Ò : Khóc h¸t ru nh÷ng
em bÐ lín trªn l­ng mÑ. Nh­ vËy bµi th¬ chÝnh lµ mét bµi h¸t ru thùc sù, ®­îc hoµi
thai tõ t×nh yªu th­¬ng cña ng­êi mÑ miÒn nói trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc ®ang kh¸ng
chiÕn chèng MÜ. H×nh t­îng “Nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ” gîi c¶m gi¸c thiªng
liªng vµ k× vÜ, nh­ng còng thËt b×nh yªn Êm ¸p. §iÓm míi mÎ ®Çu tiªn, cã thÓ coi lµ
mét c¸ch t©n cña t¸c gi¶, ®ã lµ cã hai ng­êi ru em Cu Tai : nhµ th¬ vµ ng­êi mÑ Tµ «i.
Hai ng­êi ru, hai lêi ru - nh÷ng lêi ru Êy quÊn quýt võa ru em nh­ng còng võa ca ngîi
mÑ em, võa göi g¾m t©m t×nh, ­íc m¬ cña mÑ, võa kÓ vÒ nh÷ng sù vËt, thiªn nhiªn
xung quanh - ®óng nh­ hai phÇn néi dung cña mét khóc h¸t ru cæ truyÒn. Lêi h¸t ru
cã ba khóc, mçi khóc ®Òu më ®Çu b»ng hai c©u : “Em Cu Tai ... ®õng rêi l­ng mÑ”.
§iÖu th¬ nhÞp nhµng, ®Òu ®Æn, ®iÖp khóc më ®Çu vµ gi÷a bµi ®­îc nh¾c ®i nh¾c l¹i
nh­ mét lêi h¸t thiÕt tha, ©u yÕm.
Bµi th¬ lµ bµi h¸t ru ®»m th¾m, dÞu dµng, cÊt lªn tõ tr¸i tim ®«n hËu, ®Çy th­¬ng
yªu cña ng­êi mÑ d©n téc Tµ «i. Bµ mÑ Tµ «i ®­îc nhµ th¬ kh¾c ho¹ chñ yÕu qua
nh÷ng c«ng viÖc truyÒn thèng : gi· g¹o, ®Þu con, tØa b¾p ... gièng nh­ bao ng­êi phô
n÷, bao bµ mÑ ViÖt Nam chÞu th­¬ng chÞu khã. H×nh ¶nh “giät må h«i” cña mÑ, “vai
mÑ gÇy nhÊp nh«”, “l­ng ®­a n«i” gîi sù th­¬ng c¶m tr×u mÕn trong lßng ng­êi.
Nh÷ng h×nh ¶nh Êy ph¶ng phÊt tõ trong ca dao x­a viÕt vÒ ng­êi phô n÷ nh­ng kh«ng
ph¶i lµ ng­êi phô n÷ bÞ ®Ì nÐn, ¸p bøc, v¾t kiÖt søc lùc trong nh÷ng lêi ca dao than
th©n. H×nh t­îng ng­êi mÑ d©n téc miÒn nói ®­îc n©ng lªn thµnh h×nh t­îng ng­êi
mÑ Tæ quèc, mÑ ®i lµm nhiÖm vô nu«i bé ®éi, tham gia kh¸ng chiÕn, mÑ ®Õn chiÕn
tr­êng... T×nh mÑ thiÕt tha ®»m th¾m nh­ t×nh mÉu tö thiªng liªng h»ng cã, nh­ng
mang nÐt cao c¶ réng lín cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng. V× thÕ ng­êi mÑ ®· trë thµnh ng­êi
mÑ chiÕn sÜ, ng­êi mÑ Tæ quèc. T×nh th­¬ng s©u nÆng cña mÑ dµnh cho bé ®éi, cho
d©n lµng, cho ®Êt n­íc hoµ quyÖn vµo t×nh th­¬ng con v« bê. §Êt n­íc ViÖt Nam nh­
®Ñp h¬n, nh­ ®­îc t¨ng thªm søc m¹nh khi cã nh÷ng ng­êi mÑ ®Þu con ®Ó tham gia
kh¸ng chiÕn víi lêi ru nång Êm ngät ngµo. Tõ trªn l­ng mÑ con ®· lín lªn ...
Bµi th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm víi biÓu t­îng “nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ”,
ng­êi mÑ trë nªn vÜ ®¹i nh­ Tr¸i §Êt vµ ®øa con thÇn k× nh­ Phï §æng. Bµi th¬ Con
cß cña ChÕ Lan Viªn còng mang ý nghÜa biÓu t­îng s©u s¾c. H×nh ¶nh “Con cß”
®· trë thµnh mét phÇn m¸u thÞt trong t©m hån ng­êi ViÖt, ®ã lµ h×nh ¶nh ®Ëm nÐt v¨n
ho¸ cña mét ®Êt n­íc cã nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cæ truyÒn. C¸nh cß tr¾ng muèt gîi
cho ta nh÷ng hoµi niÖm vÒ mét c¸i ®Ñp thanh b×nh, ªm ¶, ng©n lªn trong lßng ta nh÷ng
nhÞp rung c¶m s©u l¾ng, vêi vîi chÊt th¬. Con cß ®· lµm b¹n víi ng­êi n«ng d©n bao
®êi, gîi høng cho hä h¸t lªn nh÷ng c©u h¸t méc m¹c d©n d·. C¸nh cß tr¾ng còng bay
mª m¶i trong lßng th¬ ViÖt, vµ ®«i c¸nh máng manh cña nã ®· phñ bãng xuèng lßng
tr¾c Èn th¼m s©u cña thi sÜ. T¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn m­în lêi ng­êi mÑ ®Ó h¸t ru con
b»ng nh÷ng vÇn th¬ l·ng ®·ng khãi s­¬ng v¨n ho¸ d©n gian. Nh÷ng vÇn th¬ trinh b¹ch,
trong veo nh­ n­íc hå thu mµ nh×n suèt ®¸y bçng ¸nh lªn vÎ ®Ñp tinh thÇn. Bµi Con
- 106 -
cß sö dông nh÷ng c©u h¸t ru viÕt vÒ con cß quen thuéc, nh÷ng c©u h¸t ru nµy còng
®­îc ®Æt gi÷a tõng phÇn cña khæ I gièng c©u h¸t ru : “Ngñ ngoan A kay ¬i ...” ®Æt
gi÷a nh÷ng khæ cña bµi th¬ Khóc h¸t ru cña nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ, t¹o cho
lêi th¬ ©m h­ëng nhÞp nhµng, luyÕn l¸y nh­ ®· ®­îc d©n gian ho¸. Trong lêi mÑ h¸t
ru con cã c¸nh cß bay l¶ bay la, con cß bÐ báng th¬ d¹i trªn c¸nh tay cña mÑ, con lµm
sao biÕt ®­îc nçi ®êi tru©n chuyªn lµm g¸nh nÆng sè phËn cho mçi kiÕp ng­êi. Cuéc
®êi con nh­ c¸i nhôy cßn nguyªn s¬ phong kÝn, con ®©u cã biÕt nh÷ng th©n cß nhá
nhoi nh­ phËn ng­êi lÆn léi chèn trÇn ai ®Çy bÊt tr¾c, næi tr«i v« ®Þnh, s¾c s¾c kh«ng
kh«ng ... Con ch­a biÕt, bëi v× “Con cã mÑ”. “Ngñ yªn ! Ngñ yªn !...” con nhÐ ...
Nh÷ng c©u th¬ cuèi ®Ñp mét c¸ch vi diÖu mµ rÊt mùc gi¶n dÞ, nã nh­ ®· th©u nhËn tÊt
c¶ tÊt c¶ nhan s¾c trÇn gian khiÕn cho ng­êi b×nh c¶m thÊy bÊt lùc. “Cµnh cã mÒm mÑ
®· s½n tay n©ng !”, “Lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n”, “Nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t”... tõng
c©u ch÷ nh­ Êp ñ h¬i Êm, nh­ hµm d­ìng mét sinh mÖnh. MÑ ch¾t chiu sù sèng cho
con trong tõng lêi ru dÞu dµng ªm ¸i, gióp con c¶m nhËn ®­îc nhÞp sèng n¬i tr¸i tim
bÐ nhá cña m×nh. ChÊt th¬ trÇm dÞu trong trÎo, ®Ñp thuÇn khiÕt vµ thanh cao, ®­a
ng­êi ®äc trÇm m×nh vµo miÒn s©u khuÊt, kÝn nhiÖm cña t©m hån.
§iÖp khóc “Ngñ yªn ! Ngñ yªn !...” ru con ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i ë c¶ khæ hai, ba,
nh­ l¸y l¹i nçi th­¬ng yªu khiÕn ta ph¶i se lßng. Nh÷ng t­ëng t­îng thi vÞ, ngé
nghÜnh vÒ cß vµ con khiÕn ®o¹n th¬ tùa nh­ mét c©u chuyÖn cæ tÝch : “cß tr¾ng ®Õn
lµm quen”, “cß ®øng ë quanh n«i”, “cß vµo trong tæ”, “c¸nh cña cß hai ®øa ®¾p chung
®«i”... BÒ s©u cña nh÷ng m¬ méng Êy lµ ­íc muèn ®Çy tÝnh nh©n v¨n vÒ sù hoµ hîp
gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn, ngo¹i vËt. Nh­ng ®Æc biÖt h¬n c¶ lµ m¬ ­íc cña mÑ vÒ
t­¬ng lai cña con : “Lín lªn, lín lªn, lín lªn ... Con lµm g× ? Con lµm thi sÜ !”... Ngoµi
tÝnh chÊt riªng t­, th× cã thÓ hiÓu, kh¸t khao Êy lµ kh¸t väng h­íng thiÖn nhÊt. Con sÏ
lµm thi sÜ ®Ó mang lßng tõ t©m nh­ mét thø h­¬ng hoa nhuÇn khiÕt d©ng cho câi
ng­êi, ®Ó l­u gi÷ céi nguån nh©n b¶n cho cuéc ®êi. C¸nh cß trong tr¾ng cña con l¹i
bay hoµi trong câi giíi th¬ mªnh m«ng ®¸nh thøc nh÷ng xao ®éng tÕ vi vµ ngät ngµo
cña t©m hån ... C©u th¬ nµy cña bµi Con cß còng nh­ c©u th¬ “Mai sau con lín lµm
ng­êi tù do” trong Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ thùc sù lµ mét b­íc
tiÕn dµi trong t×nh c¶m vµ nhËn thøc. Kh¸t väng lín nhÊt cña ng­êi mÑ Tµ «i lµ ®éc
lËp, tù do cho ®Êt n­íc, cho con mÑ, kh«ng ph¶i lµ ­íc väng tÇm th­êng vÒ vËt chÊt.
Cßn mong ­íc cña ng­êi mÑ trong bµi th¬ Con cß lµ con mÑ sÏ lµm thi sÜ, tho¸t khái
nh÷ng toan tÝnh trÇn tôc ®Ó ®¾m ch×m vµo thÕ giíi néi c¶m cña t©m hån.
Hai khóc h¸t ru hiÖn ®¹i nµy ®Òu h­íng tíi t­¬ng lai khi con lín lªn, ®ång thêi
còng më ra sù ph¸t triÓn cho nh÷ng khóc h¸t ru cæ truyÒn trong thi m¹ch d©n téc. Bµi
Khóc h¸t ru ... cña NguyÔn Khoa §iÒm cã hiÖn t­îng c¸c c©u th¬ gèi lªn nhau, quÊn
quýt vµo nhau, ®èi chiÕu, liªn hÖ nhau nh­ “nhÞp chµy nghiªng - giÊc ngñ em
nghiªng” “l­ng nói - to” - “l­ng mÑ - nhá” “MÆt trêi cña b¾p” - “MÆt trêi cña mÑ”.
BiÓu t­îng xuyªn suèt c¶ bµi lµ “l­ng mÑ”, “l­ng mÑ” lµm n«i nu«i d­ìng em th¬ lín
lªn thµnh dòng sÜ, thµnh “ng­êi tù do”. Cßn biÓu t­îng cña bµi th¬ kia lµ “Con cß”, vµ
“c¸i n«i” ®Ó Êp ñ cho con l¹i lµ chiÕc “n«i th¬”. Tõng kiÕp ng­êi më m¾t ®Ó nh×n c¸nh
cß ®ang vç c¸nh qua miÒn kh«ng gian riªng cña m×nh - mét ®­êng bay v« thuû v«
chung t×m vÒ câi t©m linh. N¬i ®ã tró ngô nh÷ng kÝ øc vÒ bµ, vÒ mÑ, vÒ tuæi th¬ trªn
m¶nh ®Êt ch«n rau c¾t rèn. Dï ®i qua d©u bÓ ®a ®oan cña cuéc ®êi th× “Con dï lín
vÉn lµ con cña mÑ - §i suèt ®êi lßng mÑ vÉn theo con”. Hai c©u th¬ cña ChÕ Lan Viªn
d­êng nh­ ®­îc gäi lªn tõ thÕ giíi néi t©m s©u kÝn cña mçi ng­êi. Nh÷ng c©u th¬ cña
ChÕ Lan Viªn kh«ng gèi lªn nhau mµ miªn man d»ng dÆng H¬i th¬ ch¶y tr«i tha thiÕt
- 107 -
theo nhÞp ®iÖu t©m t­ëng. ¢m h­ëng cña bµi “Khóc h¸t ru ...” ®Òu ®Æn nh­ tiÕng chµy
gi· g¹o cña ng­êi mÑ Tµ «i , c©u th¬ b¶y, t¸m ch÷ ®an xen t¹o c¶m gi¸c v÷ng ch·i
nh­ h×nh ¶nh vÒ tÊm l­ng cña mÑ. Cßn nh÷ng c©u th¬ “Con cß” th× nhÑ nhµng thanh
tho¸t nh­ tõng nhÞp vç c¸nh cña con cß quyÕn luyÕn víi hån ph¸ch quª h­¬ng, da thÞt
quª h­¬ng ...
H¸t ru ®· g¾n bã l©u bÒn víi cuéc sèng con ng­êi ë mäi thêi ®¹i, ë mçi d©n téc.
§ã lµ dßng s÷a mÑ ngät ngµo nu«i d­ìng t©m hån con ng­êi bao ®êi nay. ThÓ lo¹i
nghÖ thuËt “H¸t ru” ®· gãp phÇn b¶o l­u truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc. Hån thiªng
d©n téc cßn n­¬ng gi÷ trong tõng lêi h¸t tr÷ t×nh s©u th¼m. VËy mµ trong cuéc sèng
hiÖn ®¹i ngµy nay, “h¸t ru” cïng víi bao vèn liÕng v¨n ho¸ cña «ng cha ta d­êng nh­
®ang bÞ mai mét, bÞ l·ng quªn. Nh÷ng ng­êi mÑ trÎ kh«ng cßn biÕt h¸t ru con b»ng ca
dao d©n ca mµ ru con b»ng dµn nh¹c hiÖn ®¹i. Nh÷ng ng­êi giµ muèn nghe h¸t d©n ca,
tuång, chÌo th× kh«ng ®ång ®iÖu cïng con ch¸u ... Con ng­êi xoay vßng trong cuéc
sèng bËn rén, ®Çy biÕn ®éng, ®«i khi giËt m×nh v× sù trèng tr¶i cña t©m hån, v× nh÷ng
thiÕu v¾ng nh©n b¶n. Trong nh÷ng b­íc ®i cña thêi gian, con ng­êi l¹i muèn ng­îc
n­íc, ng­îc dßng trë vÒ nguån céi. Nh÷ng bãng cß næi tr«i gi÷a câi d­¬ng l¹i chËp
chên hiÖn vÒ trong tiÒm thøc. Cuéc sèng cã qui luËt ph¸t triÓn cña nã, sÏ bá l¹i nh÷ng
g× l¹c hËu vµ kh«ng cÇn thiÕt. Nh­ng trong hµnh trang cña con ng­êi hiÖn ®¹i, nh÷ng
khóc h¸t ru m·i m·i lµ di s¶n tinh thÇn quÝ gi¸. Con ng­êi chóng ta cÇn biÕt c¸ch dung
hoµ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Bëi tinh hoa d©n téc b¾t nguån tõ ®êi sèng cña mçi
con ng­êi. “S÷a nu«i phÇn x¸c, h¸t nu«i phÇn hån” (NguyÔn Duy), h·y ®Ó cho nh÷ng
trÎ th¬ cßn ®­îc ru vç trong quÇng s¸ng nh©n v¨n tinh khiÕt vµ ngät ngµo Êy. Ng­êi
ViÖt Nam yªu th­¬ng gièng nßi, nªn nh÷ng c©u ca dao ®»m th¾m, t×nh tø, nh÷ng c©u
tôc ng÷, thµnh ng÷ gióp tu t©m d­ìng tÝnh, nh÷ng chuyÖn cæ tÝch, thÇn tho¹i nh¾c nhí
ta vÒ céi nguån con L¹c ch¸u Hång... sÏ cßn m·i nh­ ®­a ®­êng dÉn ta vÒ miÒn t©m
linh cña m×nh. Hai bµi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ng mÑ cña NguyÔn
Khoa §iÒm vµ Con cß cña ChÕ Lan Viªn lµ minh chøng cho søc sèng bÒn bØ cña th¬
ca d©n gian. Tõ ®ã chóng ta tin t­ëng r»ng, h¸t ru sÏ ®­îc t¸i sinh m·i m·i, chõng nµo
con ng­êi cßn sinh ra vµ mÊt ®i.

®Ò sè 70
Ph©n tÝch bµi th¬ “Con cß” cña ChÕ Lan Viªn.
bµi lµm
Tõ ngµy x­a chóng ta ®· lín lªn trong vµnh n«i, trong lêi ru Êm ªm, ngät ngµo
cña mÑ, trong h¬i Êm cña nh÷ng vÇn ca dao. Nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn ®· l¹i ®em ®Õn
cho ta mét khóc ru hiÖn ®¹i. Bµi th¬ “Con cß” lµ lêi nãi víi con vÒ mét lêi ru, c¸nh cß
tr¾ng vÊt v¶ trong ca dao x­a. C¸nh cß chia sÎ nçi vui buån víi con vµ to¶ hån d©n téc
vµo cuéc ®êi dµi cña con. Bµi th¬ nµy t¸c gi¶ viÕt nöa thùc nöa h­, mang ý vÞ d©n gian
man m¸c.
Nhµ th¬ ®· vËn dông tèi ®a nh÷ng chÊt liÖu d©n gian, chÊt liÖu cña ca dao. ¤ng
®· ®ång hiÖn c¸nh cß trong ca dao x­a víi sù tr­ëng thµnh cña con ng­êi. §ã lµ
nh÷ng chÊt liÖu thuéc vÒ hån d©n téc, ®· in bãng vµo t©m hån nhµ th¬, nay mét lÇn
n÷a l¹i xuÊt hiÖn trong lêi th¬ cña «ng - lêi ru ngät ngµo. H×nh ¶nh c¸nh cß tr¾ng
muèt l¹i mét lÇn n÷a bay vµo trang th¬ nh­ muèn gîi lªn trong s©u th¼m tr¸i tim con
ng­êi vÒ ngän nguån cña d©n téc, gäi con ng­êi trë vÒ víi nh÷ng dÊu yªu cña mét
thêi th¬ Êu.

- 108 -
 Më trang th¬ nµy ra, Ên t­îng ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong lßng ng­êi ®äc lµ h×nh ¶nh
c¸nh cß miÖt mµi bay, “bay l¶, bay la”, bay kh«ng mÖt mái. C¸nh cß Êy ®· m¶i miÕt
bay trªn c¸nh ®ång mªnh m«ng, xanh m­ít mét mµu xanh cña lóa. Bøc tranh ®ång
quª hiÖn lªn sao yªn b×nh vµ th¬ méng. C¸nh cß Êy ®· tõng Êm trong vÇn ca dao vµ
bay vµo hån mçi chóng ta tõ lóc cßn n»m trong vµnh n«i. Nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn
®· tiÕp tôc dïng h×nh ¶nh c¸nh cß th©n th­¬ng ®Ó lµm chÊt liÖu cho lêi th¬ cña m×nh.
§ã kh«ng chØ lµ c¸nh cß tr¾ng muèt dËp d×u bay mµ ®ã cßn lµ th©n phËn con cß tru©n
chuyªn, vÊt v¶ : “Cß mét m×nh cß ph¶i kiÕm ¨n”. Tõ ®ã nhµ th¬ liªn t­ëng tíi cuéc
sèng cña con th¬ : “Con cã mÑ con ¨n víi l¹i ngñ”. Mét qu·ng ®êi rÊt mùc ªm ¶, b×nh
yªn. Th©n cß lïi lôi n¬i ®Çu s«ng cuèi bÓ biÕt bao nhiªu nguy hiÓm ®ang tõng gi©y,
tõng phót ®e do¹ Ëp xuèng. Cuéc sèng cña cß lµ nh÷ng ngµy lo l¾ng, sî h·i, kh«ng lóc
nµo ®­îc yªn vui. Trong ca dao x­a con cß lµ hiÖn th©n cña ng­êi n«ng d©n quª ta,
chÊt ph¸c, siªng n¨ng cÇn mÉn, tr¶i qua bao gieo neo vÊt v¶ :
Con cß mµ ®i ¨n ®ªm
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao
¤ng ¬i «ng vít t«i nao
T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng
Cã x¸o th× x¸o n­íc trong
§õng x¸o n­íc ®ôc ®au lßng cß con.
Víi ChÕ Lan Viªn, mét lÇn n÷a nçi vÊt v¶ cña ®êi cß hiÖn lªn “cß ¨n ®ªm”, “cß xa
tæ”, “cß ®Ëu cµnh mÒm”, “cß sî x¸o m¨ng”. Cß lu«n ph¶i sèng cïng víi nçi sî h·i
th­êng trùc. TiÕp ®ã nhµ th¬ ®an xen liªn t­ëng ®Õn giÊc ngñ ngon lµnh cña con trong
vßng tay mÑ. Mét m×nh cß ph¶i lÆn léi, chÞu ®ùng bao nçi hiÓm nguy cßn con th×
®· cã mÑ, con cã bµn tay cña mÑ che ch¾n, ½m bång “cµnh cã mÒm, mÑ ®· s½n tay
n©ng”. Chóng ta ®· biÕt r»ng v¹c míi ®i kiÕm ¨n ban ®ªm cßn cß kiÕm ¨n ban ngµy.
Cß ph¶i ®i ¨n ®ªm ®ã lµ mét nghÞch lÝ trong cuéc ®êi : Cß lÆn léi bê s«ng kiÕm ¨n
t­ëng sÏ cã h¹nh phóc, ngê ®©u th©n cß vÉn m·i b¬ v¬, tr¬ träi, mét m×nh ®èi mÆt víi
hiÓm nguy. C¸nh cß lóc lóc l¹i bay trong giã chiÒu nh­ cßn ph©n v©n lo l¾ng mét ®iÒu
g×. Cßn ®øa con th¬ th× ng©y th¬ trong tr¾ng lín lªn tõng ngµy trong mµu tr¾ng cña
c¸nh cß trong t×nh yªu th­¬ng cña mÑ, tÊt c¶ ®ã sÏ lµ hµnh trang ®­a con vµo ®êi.
C¸nh cß ®· tù nhiªn bay vµo t©m hån th¬ trÎ cña con qua lêi ca dao m­ît mµ, ®i
cïng con ®Ó chia sÎ nh÷ng vui buån cña tuæi th¬. Tõ trong vµnh n«i cß ®· lµ ng­êi
b¹n ®ång hµnh th©n thiÕt cña con. ë ®o¹n th¬ nµy ta b¾t gÆp mét líp ng«n tõ, gi¶n dÞ
m« t¶ liªn tiÕp nh÷ng hµnh ®éng cña cß : “cß ®Õn lµm quen, cß vµo trong tæ, cß ®øng
quanh n«i, cß ngñ, c¸nh cña cß hai ®øa ®¾p chung ®«i”. ChÝnh lêi th¬ nµy ®· gîi cho
ta sù gÇn gòi gi÷a cß vµ em bÐ. §©y chÝnh lµ ®iÓm hÊp dÉn cña trang th¬, mçi c©u th¬
lÇn l­ît lµ nh÷ng h×nh ¶nh th©n th­¬ng, ®¸ng yªu mµ mçi lÇn ®äc lªn nghe lßng xao
®éng.
Nhµ th¬ ®· ®Æt ra cho con mét c©u hái ®Ó h­íng con vµo t­¬ng lai mai sau : “con
lµm g×” vµ ­íc nguyÖn lµ ®­îc “lµm thi sÜ”, ®­îc tiÕp tôc ch¾p c¸nh cho cß bay hoµi
kh«ng nghØ, c¸nh cß Êy l¹i lµm b¹n cña nh÷ng ®øa trÎ th¬. §©y lµ mét ­íc m¬ tinh
kh«i nh­ng ®ã lµ nh÷ng g× trong trÎo nhÊt mong dÕn víi ®øa con nµy.
Trong lêi ru cña mÑ cã c¸nh cß, cã ®iÖu hån d©n téc lµ nh÷ng vÇn ca dao ªm ¶
ngät ngµo. §ã chÝnh lµ dßng suèi m¸t trong ngät lµnh nhÊt thÊm dÇn vµo t©m hån con
vµ sÏ ch¶y m·i theo cuéc ®êi dµi cña con. Lêi th¬ võa rÊt cô thÓ, võa cã søc kh¸i qu¸t
lín, mang s¾c th¸i tinh vi cña c¶m xóc, cña ý nghÜ, vµ më ra cho ng­êi ®äc nh÷ng
ch©n trêi liªn t­ëng b¸t ng¸t. Nhê h×nh ¶nh, ChÕ Lan Viªn ®· lµm “l¹ ho¸” nh÷ng
- 109 -
®iÒu ai còng thÊy nh­ng kh«ng ph¶i ai còng nhËn ra : “Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ /
®i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con”. Vµ trong hµnh tr×nh cuéc ®êi cña con, mÑ m·i lµ
®iÓm tùa tinh thÇn v÷ng ch¾c. “ChØ m×nh mÑ lµ niÒm tin ¸nh s¸ng diÖu k× / ChØ m×nh
mÑ gióp ®êi con v÷ng b­íc” (E-xª-nin). ChÝnh mÑ ®· truyÒn cho con h¬i Êm cña t×nh
yªu th­¬ng vµ m¹ch nguån d©n téc ®Ó trªn mçi hµnh tr×nh con ®Òu cã søc m¹nh b­íc
®i.
§©y lµ mét bµi h¸t ru con ®­îc viÕt trong thêi hiÖn ®¹i. Nhµ th¬ ®· sö dông chÊt
liÖu cò lµ c¸nh cß vµ ®ång thêi ®­a vµo ®ã nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt míi mÎ. ë ®©y,
lêi ru kh«ng cßn lµ mét lêi ca dao mµ lµ khóc h¸t ru ®­îc tù do ho¸ theo dßng c¶m
xóc. Nhµ th¬ ®· ®an dÖt nh÷ng h×nh ¶nh võa thùc võa ¶o, mµu thùc, mµu t­îng tr­ng
chen lÉn bªn nhau thµnh mét bøc tranh néi t©m tha thiÕt.
Qua bµi th¬ nµy ta ®· thÊy tr¸i tim ChÕ Lan Viªn ®Ëp nhÞp yªu th­¬ng mªnh m«ng,
vç vÒ ®øa con yªu. Nh÷ng t×nh c¶m Êy ®­îc truyÒn qua líp ng«n tõ gi¶n dÞ hån nhiªn
nh­ng chøa ®ùng mét quan niÖm ®Ñp. Mét c¸ch h­íng con ng­êi vµo céi nguån c¸i
thiÖn, tùa c¬n giã m¸t thæi vµo hån mçi chóng ta.

®Ò sè 71
Tõ bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn, vµ h×nh ¶nh con cß trong ca dao, h×nh ¶nh
“th©n cß” trong bµi Th­¬ng vî cña Tó X­¬ng, em h·y viÕt mét bµi v¨n vÒ h×nh ¶nh
con cß trong th¬ ca ViÖt Nam.
bµi lµm
Khi ta lín lªn ®Êt n­íc ®· cã råi
§Êt n­íc cã trong nh÷ng c¸i “ngµy xöa ngµy x­a” mÑ th­êng hay kÓ.
(§Êt n­íc - trÝch tr­êng ca MÆt ®­êng kh¸t väng - NguyÔn Khoa §iÒm)
Cã lÏ khi viÕt hai c©u th¬ gi¶n dÞ mµ thÊm thÝa nh­êng nµy, linh hån vµ b¶n s¾c
d©n téc ViÖt Nam, dßng s÷a v¨n ho¸ d©n gian ®· khëi nguån, thÊm s©u trong c¶m
thøc th¬ NguyÔn Khoa §iÒm, ¸m ¶nh tíi møc trë thµnh m¸u thÞt. Ca dao d©n ca cã tõ
thña “ngµy xöa ngµy x­a Êy” nh­ng vÎ ®Ñp cña nã vÉn tån t¹i m·i nh­ con thuyÒn chë
nÆng hån d©n téc ®· neo ®Ëu n¬i bÕn bê t©m linh cña mçi ng­êi d©n ViÖt. §ã lµ
nh÷ng vÎ ®Ñp tõ ngµn x­a cña ®Êt n­íc, cña lao ®éng, cña hån ng­êi... nguyªn s¬ vµ
tù nhiªn nh­ h¬i thë... Nh÷ng nhµ th¬ lín cña d©n téc bao giê còng lµ ng­êi tiÕp thu
g×n gi÷ vµ s¸ng t¹o tõ kho tµng th¬ ca d©n gian ë nhiÒu ph­¬ng diÖn néi dung vµ h×nh
thøc nghÖ thuËt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng biÓu t­îng nghÖ thuËt.
Ca dao cã nhiÒu biÓu t­îng nghÖ thuËt, nh­ : c¸i cÇu, thuyÒn vµ bÕn, c¸i ¸o, dßng
s«ng, c©y tre, con bèng, con cß, c©y ®a, bÕn n­íc, m¸i ®×nh ... nh÷ng biÓu t­îng nµy
xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng d©n d· cña ng­êi b×nh d©n ViÖt Nam. Tõ nh÷ng c©u ca dao d©n
ca viÕt vÒ nh÷ng h×nh ¶nh Êy, ta hiÓu ®­îc ®êi sèng t×nh c¶m phong phó m·nh liÖt
nh­ng duyªn d¸ng, tÕ nhÞ cña ng­êi d©n lao ®éng. C¸c t¸c gi¶ v¨n häc viÕt ®· hót
nhuþ v¨n ho¸ d©n gian ®Ó lµm giµu cã cho tr÷ l­îng th¬ ca cña m×nh. H×nh t­îng
trong th¬ ca x­a khi ®­îc t¸i sinh trong c¸c thi phÈm vÒ sau võa mang dÊu Ên truyÒn
thèng võa cã nh÷ng nÐt míi mÎ, ®éc ®¸o, ®Æc s¾c. H×nh t­îng “Con cß” trong ca dao
d©n ca ®· trë thµnh th©n thuéc gÇn gòi víi ng­êi ViÖt ®Õn khi c¸nh cß bay ®i bay vÒ
trong nh÷ng thÕ giíi nghÖ thuËt th¬, nã ®· mang nh÷ng h×nh s¾c linh ®éng cho tø th¬,
lêi th¬. Tó X­¬ng ë nöa cuèi thÕ kØ XIX ®· m­în h×nh ¶nh “th©n cß” ®Ó kÝ th¸c tÊm
lßng th­¬ng yªu, ©n t×nh s©u nÆng ®èi víi ng­êi vî cña m×nh. Sang thÕ kØ XX thi sÜ

- 110 -
ChÕ Lan Viªn ®· viÕt bµi th¬ Con cß nh­ mét khóc h¸t ru cho em nhá b»ng lêi ng­êi
mÑ th­¬ng con.
Ca dao d©n ca - “®ã lµ tiÕng t¬ ®µn mu«n ®iÖu cña t©m hån quÇn chóng”. (Vò
Ngäc Phan), v× vËy, ®iÖu hån d©n téc ®· ®äng l¹i, thÊm s©u vµo nh÷ng bµi ca dao vµ
kÕt tinh thµnh ý nghÜa biÓu t­îng. DiÖn m¹o d©n téc ViÖt Nam “L­ng ®eo g­¬m tay
mÒm m¹i bót hoa - Sèng hiªn ngang mµ nh©n ¸i chan hoµ” (Huy CËn), in dÊu b¶n s¾c
vµo nh÷ng h×nh ¶nh mang tÝnh t­îng tr­ng, ­íc lÖ nh­ con bèng, con cß ... biÓu hiÖn
cho nh©n sinh quan, thÕ giíi quan cña ng­êi d©n lao ®éng. Trong ca dao d©n ca ViÖt
Nam cã rÊt nhiÒu bµi nãi ®Õn con cß. Theo Vò Ngäc Phan : “Nh÷ng c©u ca dao hay
cña ta vµ cã lÏ còng rÊt cæ cña ta, hÇu hÕt ®Òu më ®Çu b»ng” con cß... “con cß bay l¶
bay la, con cß bay bæng bay cao, con cß lÆn léi, con cß tr¾ng b¹ch nh­ v«i, con cß
vµng, con cß k×, con cß qu¨m ... vv”. Con cß ®· lµm b¹n víi ng­êi n«ng d©n bao ®êi :
con cß léi ruéng, con cß ®øng trªn bê rØa l«ng rØa c¸nh, con cß bay trªn ®ång lóa b¸t
ng¸t ... B¹n th©n nhÊt g¾n bã víi cuéc sèng con ng­êi, trong lao ®éng vµ s¶n xuÊt lµ
con tr©u. Nh­ng con tr©u ph¶i sèng cuéc ®êi vÊt v¶, cùc nhäc, lÇm lôi, nÆng nÒ, nªn
th­êng ®­îc ng­êi n«ng d©n liªn hÖ víi th©n phËn c¬ khæ cña m×nh. Cßn c¸nh cß
tr¾ng muèt, tinh khiÕt ®Ñp mét vÎ thanh cao, trong s¹ch, vÉy vïng trªn trêi cao cïng
m©y giã nh­ lµ h×nh ¶nh vÒ mét cuéc sèng th¶nh th¬i ªm ®Òm mµ vÉn ch¨m chØ cÇn
mÉn nh­ ng­êi d©n lao ®éng x­a h»ng mong ­íc. Néi dung nh÷ng bµi ca dao viÕt vÒ
con cß rÊt phong phó, g¾n víi ®êi sèng vµ c¶m thøc nh©n sinh trong x· héi phong
kiÕn n­íc ta. Nh¹c ®iÖu bµi ca khªu gîi nhiÒu xóc c¶m tr÷ t×nh, kh¾c kho¶i, da diÕt
hoÆc du d­¬ng mÒm m¹i ... Trong nh÷ng bµi h¸t ru em, bµi lý giao duyªn, còng nh­
h¸t trèng qu©n, nam n÷ ®èi ®¸p, tr­íc khi ®­a ra nh÷ng lêi t×nh tø mÆn nång th×
th­êng gi¸o ®Çu b»ng nh÷ng c©u cã h×nh ¶nh c¸nh cß bay bæng nh­ muèn n©ng hån
ng­êi cÊt c¸nh :
Mét ®µn cß tr¾ng bay tung
Bªn nam bªn n÷ ta cïng h¸t lªn ...
H×nh ¶nh ®µn cß tr¾ng t­¬ng tr­ng cho sù ®oµn tô, sum häp. Nh÷ng ng­êi th­ong
nhau mµ ph¶i chÞu c¶nh xa x«i c¸ch trë khi thÊy ®µn cß bay l­în cã bÇu cã b¹n trªn
c¸nh ®ång, l¹i h¸t lªn nh÷ng lêi nhí nhung th¾m thiÕt :
Mét ®µn cß tr¾ng bay quanh
Cho loan nhí ph­îng cho m×nh nhí ta
M×nh nhí ta nh­ cµ nhí muèi
Ta nhí m×nh nh­ Cuéi nhí Tr¨ng
TrÝ t­ëng t­îng cña ng­êi n«ng d©n thËt l·ng m¹n. Nçi nhí cña “m×nh” víi “ta”
nh­ “loan nhí ph­îng” nh­ “Cuéi nhí Tr¨ng”, nh­ng còng hÕt søc ®êi th­êng : ®­îc
vÝ “M×nh nhí ta nh­ cµ nhí muèi”. §ã còng chÝnh lµ hai nÐt t©m hån ng­êi lao ®éng.
H×nh ¶nh con cß cïng víi nh÷ng con chim ®ång lo¹i víi nã nh­ con v¹c con bå
n«ng ... lµ nh÷ng lo¹i chim ph¶i kiÕm ¨n ngµy ®ªm trªn c¸nh ®ång khiÕn ng­êi n«ng
d©n ch¹nh nghÜ, ch¹nh th­¬ng cho nh÷ng cuéc t×nh duyªn tr¾c trë mµ ngay c¶ nh÷ng
ng­êi cïng m¸u mñ còng kh«ng ®ång c¶m b»ng nh÷ng ng­êi trong c¶nh ngé :
C¸i cß, c¸i v¹c, c¸i n«ng
Cïng ¨n mét ®ång, nãi chuyÖn gi¨ng ca
Muèi kia ®æ ruét con gµ
MÑ m×nh ch¼ng xãt b»ng ta xãt m×nh
Ngoµi giäng ®iÖu tr÷ t×nh, nh÷ng bµi ca dao cã h×nh ¶nh con cß cßn mang giäng
®iÖu ch©m biÕm ®· kÝch c¸i xÊu. Bµi ca dao “con cß qu¨m” phª ph¸n ng­êi chång
- 111 -
r­îu chÌ, gia tr­ëng. Bµi ca dao sau l¹i nh»m v¹ch trÇn bé mÆt tham lam ®éc ¸c cña
nh÷ng kÎ giµu cã, thÊt ®øc, bãc lét ng­êi d©n nghÌo :
C¸i cß, c¸i v¹c, c¸i n«ng
Ba con cïng bÐo vÆt l«ng c¸i nµo
VÆt l«ng c¸i v¹c cho tao !
Hµnh, r¨m, m¾m, muèi bá vµo mµ thu«n.
H×nh ¶nh con cß trong ca dao cã thÓ ®i kÌm víi nh÷ng néi dung kh¸c nhau, nh­ng
th«ng th­êng ng­êi n«ng d©n vÉn c¶m thÊy th©n phËn m×nh, sè kiÕp m×nh gÇn gôi,
t­¬ng ®ång víi con cß. Còng nh­ th©n cß lín lªn gi÷a bao la hÖ lôy mµ vÉn gi÷ ®­îc
cèt c¸ch trong s¹ch, thanh cao, ph¶i vËt lén m­u sinh trong n¾ng n«i gi«ng b·o cña
®êi mµ kh«ng t×m ®­îc chèn cho m×nh n­¬ng n¸u chë che :
Trêi m­a qu¶ d­a vÑo vä
Con èc n»m co
Con t«m ®¸nh ®¸o
Con cß kiÕm ¨n ...
C¶nh m­a giã lµm cho mäi vËt ®Òu bÊt an, bÞ ®éng : con èc co m×nh vµo vá, con
t«m nh¶y bËt lªn, qu¶ d­a nh­ kh«ng gi÷ ®­îc h×nh tr¹ng b×nh th­êng... Nh­ng chØ cã
con cß vÉn miÖt mµi lÆn léi trong n­¬ng d©u b·i bÓ, trong cuéc m­u sinh, trong nçi
quanh quÏ ©m thÇm ... §ã còng lµ h×nh ¶nh ng­êi n«ng d©n ViÖt Nam cÇn cï, chÞu
th­¬ng chÞu khã, “¨n giã n»m m­a”, gÆp gi«ng tè kh«ng sên ®Ó cã thÓ tån t¹i, n©ng
cao ®êi sèng vµ ®Êu tranh cho sù sèng cña m×nh.
Cã thÓ nãi, trong ca dao d©n ca, h×nh ¶nh con cß g¾n víi t­ duy h×nh t­îng cña
ng­êi n«ng d©n ViÖt Nam vÒ cuéc sèng cña m×nh, nãi lªn nh÷ng ®øc tÝnh truyÒn
thèng lao ®éng tèt ®Ñp vµ c¶ nh÷ng thãi tËt xÊu, göi g¾m ­íc m¬ vµ t×nh c¶m, ®ång
thêi còng dïng h×nh ¶nh con cß ®Ó khªu gîi hån th¬.
H×nh ¶nh con cß ®· mang chë mét m¶nh hån quª h­¬ng mét m¶nh hån lµng. §ã
lµ h×nh ¶nh thi vÞ nhÊt, nªn th¬ vµ truyÒn c¶m nhÊt, ®· n»m s©u trong t©m thøc ng­êi
ViÖt vÒ mét c¸i ®Ñp thanh b×nh, yªn ¶. Nh÷ng bµi ca dao nãi vÒ con cß còng Èn chøa
t×nh ®êi, t×nh ng­êi, niÒm vui vµ nçi buån nh©n thÕ. H×nh ¶nh con cß trong líp s­¬ng
mê kÝ øc cßn trong veo nh÷ng giät n­íc m¾t th­¬ng vÒ bµ, vÒ mÑ, vÒ chÞ, vÒ quª
h­¬ng xø së, vÒ c¨n cèt b¶n ®Þa cña mçi ng­êi ... Cã ai ®· tõng ®­îc nghe h¸t ru l¹i
cã thÓ quªn ®­îc bµi ca dao bao ®êi nay vÉn gi÷ c¸i nguyªn uû s©u xa vÒ t×nh nghÜa
céi nguån. Thø tiÕng nãi ruét thÞt tñy x­¬ng cña nh÷ng ®øa con hµnh h­¬ng t×m vÒ
quª Cha ®Êt Tæ :
C¸i cß ®i ®ãn c¬n m­a
Tèi t¨m mï mÞt ai ®­a cß vÒ
Cß vÒ th¨m qu¸n cïng quª
Th¨m cha, th¨m mÑ, cß vÒ th¨m anh ...
Vµ cã ai kh«ng th­¬ng xãt ngËm ngïi cho th©n phËn ng­êi n«ng d©n thñ¬ x­a,
sèng lÇm lôi, cÇn mÉn, ch¨m chØ mµ ph¶i chÞu c¶nh ngé oan khiªn. Nh­ng trong c¶nh
hiÓm nghÌo con cß vÉn gi÷ tiÕt th¸o trong s¹ch, ®ã còng lµ th¸i ®é trung thùc vµ minh
b¹ch cña ng­êi n«ng d©n, lµ lÏ sèng cao c¶, giµu ®øc hy sinh cña ng­êi phô n÷ :
Con cß mµ ®i ¨n ®ªm
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao
¤ng ¬i «ng vít t«i nµo
T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng
Cã x¸o th× x¸o n­íc trong
- 112 -
 §õng x¸o n­íc ®ôc ®au lßng cß con.
Bµi ca dao ®· trë thµnh bµi h¸t ru con cña ng­êi phô n÷ ViÖt Nam bao ®êi nay.
Gîi nh÷ng ¸m ¶nh l¾ng ®äng vµ thao thøc kh«n ngu«i vÒ kiÕp chóng sinh nhá nhoi téi
nghiÖp, víi mét nçi lo ©u kh¾c kho¶i cho sù sèng trong kh«ng gian nh©n thÕ ®Çy bÊt
tr¾c. Nh÷ng buæi chiÒu ®êi tµn muén nh­ phñ xuèng lßng ng­êi mét nçi buån thª
l­¬ng. Con ng­êi l¹i lªnh ®ªnh chiÕc bãng gi÷a trÇn ai, biÕt ®©u nh÷ng c¬n gi«ng tè
b·o bïng, nh÷ng t­ëng cã n¬i n­¬ng tùa chë che nµo ngê còng chøa chÊt ®Çy hiÓm
ho¹. Con ng­êi l­u l¹c nh­ con cß xa tæ dù c¶m vÒ nh÷ng cµnh mÒm ®Þnh mÖnh lµm
cho cuéc ®êi m×nh lì dë, lµm sao kh«ng ho¶ng sî, bÊt an. Ng­êi mÑ bao giê còng lµ
ng­êi nhiÒu lo ©u, linh c¶m vÒ nçi ®êi bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra ®Õn víi ®øa con th©n yªu
cña m×nh. Bµi th¬ Con cß cña ChÕ Lan Viªn cã h×nh t­îng næi bËt lµ con cß vµ ®øa
trÎ ®­îc mÑ h¸t ru, nh­ng h×nh ¶nh ng­êi mÑ cø ph¶ng phÊt trong tõng c©u tõng ch÷.
C©u ca dao x­a lµm ®au lßng ng­êi tr­íc nh÷ng lêi than van nhá m¸u cña cß mÑ,
trong kho¶nh kh¾c tuyÖt väng cuèi cïng cß mÑ chØ nghÜ vÒ cß con. Nh÷ng c©u th¬
nghÑn ngµo cña mét linh hån ®Ém lÖ ®­îc läc qua hån th¬ ChÕ Lan Viªn, g¹n ch¾t ®i
bao nçi ®au ®ín vµ ®Ó l¹i nhiÒu ý vÞ ®»m th¾m. Chi tiÕt “cµnh mÒm” nh­ mét thø
bãng chËp chên trong c¶m thøc, trë ®i trë l¹i hai lÇn ë bµi th¬. Nh­ng kh«ng g©y c¶m
gi¸c ín l¹nh. Hay ®óng h¬n lµ mÑ ®· giÊu kÝn nh÷ng linh c¶m lo ©u, mÑ ®· dang réng
vßng tay che chë cho ®øa trÎ máng m¶nh non nít cña mÑ. MÑ h¸t cho con nghe vÒ
“cµnh mÒm” - mét giÊc m¬ ®êi tho¸ng chèc, h­ ¶o, mÑ n©ng trªn tay bao nçi phiÒn
muén cho con trªn mçi b­íc ®­êng. Con “ngñ ch¼ng ph©n v©n”. §Ó con kh«ng biÕt
nh÷ng cµnh mÒm, nh÷ng con cß con v¹c téi nghiÖp trong lêi mÑ h¸t. Con cß ë khæ
mét lµ con cß trong c©u ca dao x­a mÑ ru, lµ “con cß ¶o”, - con cß cña trÝ t­ëng t­îng
trong s¸ng, k× diÖu. Sang khæ hai con cß ®· biÕn thµnh “con cß thËt”. Cß ®· tho¸t thai
tõ nh÷ng lêi ru ®Õn lµm quen víi con. Con cß ®­îc nh©n c¸ch ho¸ - mét biÖn ph¸p
nghÖ thuËt th­êng xuyªn xuÊt hiÖn trong ca dao d©n ca. Nh÷ng c©u th¬ bçng trë nªn
sinh ®éng, ngé nghÜnh nh­ mét c©u chuyÖn ngô ng«n vÒ loµi vËt : “cß tr¾ng ®Õn lµm
quen”, “cß ®øng ë trong n«i”, “cß vµo trong tæ”, cß ngñ cïng con, “c¸nh cña cß hai
®øa ®¾p chung ®«i”, cß theo ch©n con ®i häc ... Trong th¬ ca ViÖt Nam ch­a cã bµi
th¬ nµo viÕt vÒ con cß sinh ®éng, tØ mØ vµ ®Çy th©n ¸i nh­ thÕ. Vµ còng ch­a bao giê,
trong th¬ ca §«ng T©y kim cæ l¹i cã mét ­íc m¬ k× l¹ nh­ cña ng­êi mÑ trong bµi th¬
nµy : “Lín lªn, lín lªn, lín lªn ... con lµm g× ? Con lµm thi sÜ”. NÕu ta biÕt r»ng ng­êi
mÑ cña mét nhµ th¬ n­íc ngoµi ®· chØ lªn trêi xanh mµ giËn trêi ®· b¾t con m×nh lµm
thi sÜ, hoÆc ngay c¶ nhµ th¬ NguyÔn BÝnh còng ngËm ngïi v× c¸i nghiÖp thi sÜ ®Çy khæ
lôy ®Õn nçi ph¶i dÆn dß con : “Mai sau ®õng lÊy chång thi sÜ” hoÆc tù th¸n “ Cßn t«i
trêi b¾t lµm thi sÜ”. Bëi cã ng­êi mÑ nµo l¹i muèn con m×nh bÞ ®Çy ®o¹ v× c¸i nghiÖp
th¬ ca khæ ¶i cho ®Õn cïng ®êi m·n kiÕp bao giê ? Ta hiÓu r»ng ngoµi yÕu tè riªng t­,
ng­êi mÑ trong bµi th¬ cña ChÕ Lan Viªn ®· cã mét ­íc m¬ nh©n v¨n nhÊt cho con
m×nh. Nh÷ng lêi ca dao mÑ ru ®· thÊm s©u vµo m¸u thÞt t©m hån con, nu«i nÊng trong
lßng con mét t×nh yªu bÒn bØ vµ th¾m thiÕt víi thi ca. Con sÏ lµm thi sÜ ®Ó biÕn c¸nh
cß tuæi th¬ thµnh vÜnh cöu : “c¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØ...”, c¸nh cß ho¸
th©n trong nh÷ng trang th¬ ®Çy h­¬ng s¾c “tr­íc hiªn nhµ vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n” ...
Sang ®Õn khæ ba, gi÷a cß vµ con ®· cã mèi th©m t×nh chung thuû : “Cß sÏ t×m con, cß
m·i yªu con”. §o¹n th¬ theo ®µ ®Ó gieo xuèng mét triÕt luËn : “Con dï lín vÉn lµ con
cña mÑ - §i suèt ®êi lßng mÑ vÉn theo con”. Bµi th¬ vÒ con cß ®· trë thµnh c©u
chuyÖn cña nh©n sinh. §ã lµ bãng d¸ng cña mét c¸i ®Ñp trinh khiÕt viªn m·n ®«i khi

- 113 -
bay qua cuéc ®êi ng­êi ®Ó l¹i niÒm luyÕn nhí mªnh m«ng : “mét con cß th«i - con cß
mÑ h¸t - còng lµ cuéc ®êi - vç c¸nh qua n«i”.
Tõ bµi th¬ cña ChÕ Lan Viªn, ta hiÓu ®­îc mét ®iÓm qu¸n xuyÕn trong t©m hån
ng­êi ViÖt : t×nh yªu cuéc sèng vµ kh¸t khao ®­îc hoµ hîp víi v¹n vËt thiªn nhiªn.
Con cß ®· bÇu b¹n víi con ng­êi, cß ®· mang h¬i Êm vµo nh÷ng trang th¬. Ngay tõ
buæi ®Çu cña nÒn v¨n häc viÕt b»ng ch÷ N«m ®· cã h×nh ¶nh con cß. Trong phÇn th¬
N«m cña NguyÔn Tr·i - t¸c gia ®Æt nÒn mãng cho v¨n häc viÕt, h×nh ¶nh con cß hiÖn
lªn thËt gÇn gòi th©n th­¬ng :
Cß n»m, h¹c lÈn nªn bÇu b¹n
ñ Êp cïng ta lµm c¸i con
Ng­êi vµ cß ñ Êp nhau, ng­êi coi cß nh­ con c¸i, nh­ bÇu b¹n cña m×nh khuya
sím.
Trong v¨n häc trung ®¹i, nh÷ng t¸c gi¶ lín th­êng lµ nh÷ng ng­êi cã ý thøc rÊt
cao vÒ viÖc gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, kh«ng ®Ó nÒn v¨n ho¸, v¨n häc cña m×nh
bÞ ®ång ho¸ bëi nh÷ng yÕu tè ngo¹i lai. H×nh ¶nh con cß trong th¬ trung ®¹i ViÖt Nam
kh«ng ph¶i lµ con cß t­îng tr­ng ­íc lÖ trong th¬ §­êng Tèng mµ lµ con cß cña quª
h­¬ng lµng c¶nh ViÖt Nam. Trong b¶n dÞch khóc ng©m “Chinh phô ng©m” - th¬ ch÷
H¸n cña §Æng TrÇn C«n sang th¬ N«m, §oµn ThÞ §iÓm ®· ®Æt h×nh ¶nh con cß nh­
mét nÐt ®iÓm xuyÕt trong bé tranh tø b×nh (®©y lµ bøc tranh thø nhÊt) :
Tr«ng bÕn nam b·i che mÆt n­íc
Cá biÕc um d©u m­ít mµu xanh
Nhµ th«n mÊy xãm ch«ng chªnh
Mét ®µn cß ®Ëu tr­íc ghÒnh chiÒu h«m ...
NÒn v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam kÐo dµi tõ thÕ kØ X ®Õn nöa ®Çu thÕ kØ XX, Tó
X­¬ng lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ thuéc giai ®o¹n cuèi cïng trong tiÕn tr×nh ph¸t
triÓn Êy. Tó X­¬ng ®­îc biÕt ®Õn nh­ lµ mét bËc thÇy cña th¬ trµo phóng víi nh÷ng
lêi th¬ linh ho¹t, s©u s¾c, cã tÝnh chÊt phª ph¸n m¹nh mÏ. Bªn c¹nh ®ã, «ng cßn lµ t¸c
gi¶ cña nh÷ng thi phÈm tr÷ t×nh lµm xóc ®éng lßng ng­êi. ë m¶ng th¬ nµy næi bËt bµi
Th­¬ng vî. Bµi th¬ kÝ t¸c t©m sù th­¬ng yªu vµ biÕt ¬n cña «ng Tó ®èi víi ng­êi vî
t¶o tÇn hiÒn hËu. Nhµ th¬ ®· m­în h×nh ¶nh con cß lµm Èn dô cho ng­êi vî ph¶i d·i
dÇu m­a n¾ng :
Quanh n¨m bu«n b¸n ë mom s«ng
Nu«i ®ñ n¨m con víi mét chång
LÆn léi th©n cß khi qu·ng v¾ng
Eo sÌo mÆt n­íc buæi ®ß ®«ng ...
Trong ca dao d©n ca, h×nh ¶nh con cß còng ®­îc vÝ víi th©n phËn ng­êi phô n÷,
nh­ng ®«i khi cßn chØ c¶ ®èi t­îng lµ nam giíi (c¸i cß k×, c¸i cß qu¨m). Nh×n chung
con cß lµ h×nh ¶nh t­îng tr­ng cho ng­êi d©n lao ®éng. Èn dô cho ng­êi phô n÷, mét
h×nh ¶nh còng th­êng ®­îc nh¾c ®Õn trong ca dao d©n ca, ®ã lµ h×nh ¶nh con bèng.
Con bèng xinh xÎo, hiÒn lµnh, dÞu dµng nªn th­êng ®­îc m­în ®Ó nãi vÒ ng­êi thiÕu
n÷ hay ng­êi thiÕu phô ViÖt Nam (C¸i bèng ®i chî..., c¸i bèng câng chång..., c¸i
bèng nÊu c¬m, nÊu n­íc, c¸i bèng lÊy chång KÎ Chî..). Nh­ng xÐt vÒ møc ®é biÓu
c¶m, h×nh ¶nh con cß vÉn in s©u vµo c¶m thøc ng­êi ViÖt mét niÒm xãt th­¬ng cho
th©n phËn ng­êi phô n÷ h¬n lµ con bèng. Con cß lÆn léi n¬i bê s«ng b·i v¾ng kh«ng
ng¹i n¾ng m­a cã kh¸c nµo ng­êi vî t¶o tÇn ch¼ng qu¶n g× vÊt v¶ mÖt nhäc, lÆn léi
gi÷a dßng ®êi ®Ó g¸nh v¸c gia ®×nh. Ng­êi vî cña Tó X­¬ng mét m×nh ph¶i “nu«i ®ñ
- 114 -
n¨m con víi mét chång”, ph¶i dÊn m×nh vµo c¸i chî ®êi ch×m næi bén bÒ víi nh÷ng lo
toan. ë bÕn s«ng quª h­¬ng ®· nghÑn ngµo tiÕng khãc tõ thña ca dao “con cß lÆn léi
bê s«ng - g¸nh g¹o ®­a chång tiÕng khãc nØ non” h×nh nh­ ®Õn thÕ kØ XIX nµy vÉn
ch­a døt nçi ®o¹n tr­êng. Trong c©u th¬ cña «ng Tó nã ©m thÇm h¬n, lµ n­íc m¾t lÆn
vµo trong cña hµnh tr×nh gi«ng b·o ®êi ng­êi : “lÆn léi ... qu·ng v¾ng” “eo sÌo mÆt
n­íc...”. Bµi th¬ kh«ng trùc tiÕp nãi vÒ tÝnh c¸ch bµ Tó nh­ng ta hiÓu ®ã lµ mét ng­êi
vî hiÒn hËu chÞu ®ùng rÊt mùc, kh«ng bao giê cã mét lêi o¸n tr¸ch, ©u còng lµ duyªn,
lµ nî, lµ nghÜa, lµ t×nh. Duyªn nî, nghÜa t×nh. Nh÷ng tõ ghÐp Êy tån t¹i trong TiÕng
ViÖt bëi ng­êi ViÖt ta vèn träng t×nh c¶m. Vµ h×nh ¶nh con cß, mét vÎ ®Ñp dÞu dµng
man m¸c buån, gîi th­¬ng gîi c¶m rÊt hiÕm hoi trong th¬ Tó X­¬ng - ph¶i ch¨ng
còng lµ biÓu t­îng ®Ó gi÷ g×n c¸i duyªn s©u l¾ng cho mét hån th¬ chõng nh­ cã nguy
c¬ ch«ng chªnh gi÷a tÝnh ch©n thùc s©u s¾c víi sù gay g¾t th¸i qu¸.
Bµi th¬ Th­¬ng vî cña Tó X­¬ng víi h×nh ¶nh con cß lµm Èn dô cho ng­êi vî
hiÒn th¶o, k× diÖu thay, l¹i ®ång thanh khÝ víi mét bµi th¬ cña thi sÜ hiÖn t¹i. Ta nh­
c¶m thÊy c¸i h¬i th¬ ®»m th¾m, ph¶ng phÊt nçi ngËm ngïi xãt xa cña nhµ th¬ giµnh
cho ng­êi vî truyÒn tõ ®Çu cho ®Õn cuèi thÕ kØ XX. Xin ®äc nh÷ng c©u th¬ s©u l¾ng
cña Thu Bån :
Mong em vÒ tr­íc c¬n m­a
M©y gi¨ng kÝn nói ®ß ch­a cËp cÇu
Th­¬ng em nhiÒu nçi n«ng s©u
Tru©n chuyªn con n­íc biÕt ®©u anh dß
Ba m­¬i n¨m mét chuyÕn ®ß
Ch­a xong chuyÕn, l¹i th©n cß sang s«ng
Tr¨m n¨m mét chuyÕn bÒnh bång
Chua chanh ch¸t muèi vÉn nång trÇu cau ...
( Mong em vÒ tr­íc c¬n m­a )
Th¬ hiÖn ®¹i tiÕp thu, ®ång thêi triÓn khai ca dao theo chiÒu ý nghÜa míi mÎ. H×nh
¶nh “con cß” trong th¬ cßn mang tÝnh gi¸o dôc s©u s¾c nh­ng nhuÇn nhôy. Nh÷ng
khóc h¸t ru cã h×nh ¶nh con cß ®· l­u gi÷ céi nguån nh©n b¶n truyÒn thèng trong t©m
linh con ng­êi vÒ t×nh mÉu tö, t×nh yªu quª h­¬ng, gia ®×nh, thiªn nhiªn, ®Êt n­íc...
Trong c¸c nhµ th¬ hiÖn ®¹i, NguyÔn Duy mang ®iÖu hån truyÒn thèng ®Ëm ®µ. ¤ng cã
nhiÒu bµi viÕt vÒ lêi ru : “Lêi ru con cß biÓn”, “Lêi ru trong b·o”, “TËp ru con”, “Ca
dao väng vÒ”. Trong bµi th¬ “Ngåi buån nhí mÑ ta x­a”, bãng cß còng kh¾c ch¹m
theo nçi nhí miªn man vÒ lêi ru cña mÑ :
C¸i cß ... sung ch¸t ... ®µo chua
C©u ca mÑ h¸t giã ®­a vÒ trêi
MÑ ru c¸i lÏ ë ®êi
S÷a nu«i phÇn x¸c, h¸t nu«i phÇn hån
Bµ ru mÑ, mÑ ru con
LiÖu mai sau lín con cßn nhí ch¨ng.
§ã lµ h×nh ¶nh con cß trong nh÷ng bµi th¬ tõ x­a ®Õn nay biÓu t­îng cho ng­êi
phô n÷, ng­êi vî, ng­êi mÑ ViÖt Nam. §Êt n­íc ta thuéc lo¹i h×nh v¨n ho¸ gèc n«ng
nghiÖp, nªn con cß cßn lµ biÓu t­îng cña quª h­¬ng xø së. C¸nh cß bay trªn nh÷ng
c¸nh ®ång th¬m ng¸t cña lµng quª trï phó :
§ång chiªm ph¶ n¾ng lªn kh«ng
C¸nh cß dÉn giã qua thung lóa vµng

- 115 -
 ( TiÕng h¸t mïa gÆt - NguyÔn Duy)
C¸nh cß t­¬i m¸t bay bæng nh­ høa hÑn vµ Êp ñ niÒm m¬ ­íc vÒ ngµy mai t­oi
®Ñp hoµ b×nh vµ phån vinh :
Quª h­¬ng ta nghe phÊp phíi trong lßng
§«i c¸nh cß tr¾ng vÉy mªnh m«ng
( Trªn ®­êng thiªn lÝ - Tè H÷u)
H×nh ¶nh con cß t« ®iÓm cho bøc tranh quª h­¬ng ®Êt n­íc. C¸nh cß bay nh­ ®­a
hån ng­êi trë vÒ víi b¶n t©m m×nh. Céi nguån quª h­¬ng chÝnh lµ céi nguån s¸ng t¹o,
vµ h×nh ¶nh c¸nh cß ®· kh¬i dËy c¶m høng vµ men say thi tø ngät ngµo :
ViÖt Nam ®Êt n­íc ta ¬i
Mªnh m«ng biÓn lóa ®©u trêi ®Ñp h¬n
C¸nh cß bay l¶ rËp rên
M©y mê che ®Ønh Tr­êng S¬n sím chiÒu
Quª h­¬ng biÕt mÊy th©n yªu ...
( NguyÔn §×nh Thi - Bµi th¬ H¾c H¶i )
Trong tuyÖt t¸c TiÕng ViÖt cña L­u Quang Vò, c¸nh cß bay lªn tõ nh÷ng c©u th¬
®Çu tiªn :
TiÕng mÑ gäi trong hoµng h«n khãi sÉm
C¸nh ®ång xa cß tr¾ng rñ nhau vÒ.
C¸nh cß vÒ trong nh÷ng lêi mÑ gäi, c¸nh cß mang chë nh÷ng méng m¬ thi vÞ
trong tiÕng ViÖt yªu dÊu ©n t×nh. C¸nh cß chÝnh lµ mét vÎ ®Ñp trong ®êi sèng néi t©m
cña d©n ta.
H×nh ¶nh con cß ghi l¹i nh÷ng nÐt tr÷ t×nh ®»m th¾m b»ng th¬ trong b¶n lÝ lÞch
t©m hån d©n téc ViÖt Nam. Con cß trë thµnh mét biÓu t­îng tinh thÇn cña ng­êi ViÖt.
C¸nh cß tr¾ng tùa nh­ tÊm lôa b¹ch thÊm nh÷ng giät må h«i, n­íc m¾t, l¾ng nh÷ng
tiÕng c­êi niÒm vui cña bao thÕ hÖ. Cã ph¶i v× thÕ mµ nh÷ng biÓu t­îng v¨n ho¸ ViÖt
Nam th­êng kh«ng thÓ thiÕu h×nh ¶nh c¸nh cß (trªn trèng ®ång, nh÷ng bøc tranh d©n
gian ...). C¸nh cß thÊm ®­îm t×nh d©n téc, ®Ëm ®µ s¾c d©n gian l­u truyÒn trong th¬
ca ViÖt Nam tõ nÒn th¬ ca d©n gian cho ®Õn nÒn v¨n häc b¸c häc. H×nh ¶nh con cß lµ
Èn dô cho nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch, t©m hån, lµ mét nÐt diÖn m¹o thÕ giíi quan, nh©n sinh
quan cña ng­êi d©n lao ®éng. ... Nh÷ng c©u th¬ nãi vÒ con cß ®· kÕt tinh lßng yªu quª
h­¬ng ®Êt n­íc, t×nh th©n ¸i th¨m th¼m tiÕp nèi bao ®êi. C¸nh cß sÏ m·i m·i nh­ mét
lêi nh¾c nhë cho sù trë vÒ cña mçi hån th¬, hån ng­êi, nh­ mét sù t« ®iÓm cho s¾c
diÖn t©m hån thi sÜ. Nh÷ng vÇn th¬ cña Tó X­¬ng, ChÕ Lan Viªn, Tè H÷u, NguyÔn
§×nh Thi, NguyÔn Duy, L­u Quang Vò ... cã h×nh ¶nh con cß sÏ cßn vç ®Ëp trong
lßng ng­êi nh÷ng nhÞp rung c¶m th­¬ng yªu.

®Ò sè 72
Con ng­êi vµ s¾c xu©n xø HuÕ trong bµi th¬ Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i.

bµi lµm
Nhµ th¬ Xu©n DiÖu ®· tõng nãi : "Mïa xu©n lµ b×nh minh cña tuæi trÎ. §ã lµ mïa
xu©n cña sù sèng, t×nh yªu vµ h¹nh phóc“. Nhµ th¬ Thanh H¶i dÉu ®· cËn kÒ c¸i chÕt
nh­ng b»ng niÒm tin, t×nh yªu vµ hi väng ®· ®Ó l¹i cho cuéc ®êi "Mïa xu©n nho
nhá". Mét bµi th¬ mang ®Çy khÝ vÞ cña con ng­êi cèng hiÕn, ®»m th¾m thiªn nhiªn xø
HuÕ trong buæi mïa xu©n.
- 116 -
 Thanh H¶i viÕt bµi th¬ nµy khi ®ang n»m trªn gi­êng bÖnh, ph¶i ®èi diÖn víi c¸i
chÕt. Nh­ng nhµ th¬ kh«ng tuyÖt väng mµ lu«n khao kh¸t sèng vµ cèng hiÕn, vÉn c¶m
nhËn ®­îc tÊt c¶ nh÷ng vÎ ®Ñp vÒ thiªn nhiªn, vÒ con ng­êi xø HuÕ khi xu©n ®Õn.
Bµi th¬ më ra b»ng s¾c xu©n méng m¬, t×nh tø :
Mäc gi÷a dßng s«ng xanh
Mét b«ng hoa tÝm biÕc
¥i con chim chiÒn chiÖn
Hãt chi mµ vang trêi
Khæ th¬ ®Çu miªu t¶ dung nhan cña mïa xu©n. Mïa xu©n ®Õn, b¸o hiÖu b»ng
nh÷ng c¶nh s¾c thiªn nhiªn quen thuéc : dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc vµ chim
chiÒn chiÖn. Mïa xu©n ®· hiÖn diÖn trªn toµn c¶nh, trªn t¹o vËt : ®Êt trêi, hoa l¸, chim
mu«ng…. T« ®iÓm s¾c mµu cho kh«ng gian Êy, cã mµu xanh c©y cá, xanh cña dßng
s«ng, mµu tÝm cña hoa vµ c¶ mµu cña m©y trêi. C¶nh s¾c thiªn nhiªn Êy kh«ng chØ
®Ñp mµ cßn sinh ®éng. Nhµ th¬ ®· dïng c¸c ®éng tõ nh­ “mäc”, “hãt” ®Ó diÔn t¶ sù
sèng ®éng cña t¹o vËt. TÊt c¶ nh­ håi sinh, sau mét giÊc ngñ dµi vµ ®ang ®­îc tiÕp
thªm søc sèng. S¾c xu©n cña HuÕ ®Ñp méng m¬ mµ gi¶n dÞ, ®»m th¾m. VÎ ®Ñp Êy
®· khiÕn cho t©m hån con ng­êi thªm tinh tÕ, mÉn tiÖp, kh¬i dËy mét t×nh yªu cuéc
sèng tha thiÕt.
Tõng giät long lanh r¬i
T«i ®­a tay t«i høng.
C©u th¬ cã vÎ ®Ñp tinh kh«i, s¸ng trong. VÎ ®Ñp cña sù n©ng niu. “Tõng giät” ë
®©y lµ giät n¾ng, giät s­¬ng, giät tiÕng chim hãt hay giät niÒm vui, t×nh yªu mµ con
ng­êi ®ãn nhËn tr©n träng, say mª tõ cuéc ®êi. NÕu ë khæ th¬ ®Çu thiªn nhiªn ®­îc
c¶m nhËn b»ng thÝnh gi¸c, thÞ gi¸c th× ®Õn ®©y nhµ th¬ ®· c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c.
Cã thÓ nãi mäi c¶m xóc ®· lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm. §ã lµ sù c¶m nhËn cña con ng­êi thiÕt
tha yªu cuéc sèng, yªu quª h­¬ng m×nh.
Khi x­a, mét ng­êi con xø HuÕ, trong ®ªm ®en cña kiÕp sèng n« lÖ, nhµ th¬ Tè
H÷u tõng viÕt :
T«i nÖn gãt trªn ®­êng phè HuÕ
Döng d­ng kh«ng mét c¶m t×nh chi
Kh«ng gian sÆc sôa mïi « uÕ
Mµ n­íc dßng H­¬ng m·i cuèn ®i.
§ã lµ HuÕ trong qu¸ khø n« lÖ, cña bän thùc d©n, tay sai, sèng h­ëng l¹c. Th×
trong hiÖn t¹i, HuÕ ®ang hèi h¶ nhÞp chiÕn ®Êu, x©y dùng.
Mïa xu©n ng­êi cÇm sóng
Léc gi¾t ®Çy trªn l­ng
Mïa xu©n ng­êi ra ®ång
Léc tr¶i dµi n­¬ng m¹.
S¾c xu©n ®Êt trêi, cá c©y ®i theo ng­êi lÝnh vµo chiÕn tr­êng, cïng víi ng­êi lao
®éng h¨ng say ngoµi ®ång ruéng. “Léc” ®­îc dïng ë khæ th¬ trªn võa lµ h×nh ¶nh t¶
thùc nh­ng còng lµ Èn dô. “Léc” lµ chåi non cña cá c©y trong mïa xu©n, ng­êi lÝnh
dïng lµm l¸ nguþ trang trong khi chiÕn ®Êu. “Léc” trong lao ®éng lµ nh÷ng c¸nh ®ång
lóa xanh tèt. Nh­ng "léc" Êy cßn lµ søc sèng, lµ tuæi trÎ trong mçi t©m hån, ng­êi lÝnh
anh dòng chiÕn ®Êu, ng­êi n«ng d©n h¨ng say s¶n xuÊt. “Léc” lµ thµnh qu¶ h«m nay
vµ niÒm tin, hy väng ngµy mai.
Xu©n ®Õn víi ®Êt trêi vµ ®Õn trong lßng ng­êi :
TÊt c¶ nh­ hèi h¶
- 117 -
 TÊt c¶ nh­ x«n xao.
§ã lµ mïa xu©n cña thêi ®¹i míi, mét mïa xu©n mµ c¶ con ng­êi, c¶ thiªn nhiªn
®Òu trµn ®Çy nhiÖt huyÕt, trµn ®Çy nhùa sèng.
N»m trong nhÞp sèng hèi h¶, vui t­¬i Êy cña quª h­¬ng, c¸ nh©n muèn hoµ vµo
céng ®ång, kh¸t khao ®­îc cèng hiÕn :
Ta lµm con chim hãt
Ta lµm mét nhµnh hoa
Ta nhËp vµo hoµ ca
Mét nèt trÇm xao xuyÕn.
Khæ th¬ mét lµ lêi nguyÖn cÇu sèng hÕt m×nh, sÎ m×nh ra, gãp m×nh vµo lµm nªn
vÎ ®Ñp cuéc sèng. Nhµ th¬ muèn lµm “con chim hãt, mét nhµnh hoa, mét nèt trÇm
xao xuyÕn”. Nh­ng lµ “con chim hãt” trong mu«n ngµn giäng hãt cña loµi chim, “mét
nhµnh hoa” trong v­ên hoa ngµn h­¬ng s¾c. Vµ chØ xin lµm “nèt trÇm” trong b¶n hoµ
tÊu mu«n ®iÖu nh¹c. TÊt c¶ thËt gi¶n dÞ, khiªm nh­êng mµ còng thËt s©u s¾c. Bëi lµ
“nèt trÇm” nh­ng l¹i ph¶i lµ “nèt trÇm xao xuyÕn” cã søc lay ®éng lßng ng­êi, kh«ng
ån µo nh­ng ®Çy d­ ba, ¸m ¶nh. §ã lµ kh¸t väng ch©n thµnh ®Õn tuyÖt ®èi cña Thanh
H¶i : kh«ng thÓ kÐo dµi sù sèng c¸ nh©n nh­ng muèn cuéc ®êi m×nh cã ý nghÜa. Nèt
nh¹c trÇm Êy ®· lµm nªn khóc vÜ thanh cao ®Ñp cña cuéc ®êi mét con ng­êi.
T×nh yªu ®êi, kh¸t väng cèng hiÕn vµ cèng hiÕn hÕt m×nh lµ vÎ ®Ñp næi bËt nhÊt
cña con ng­êi trong bµi th¬ nµy.
Con ng­êi vµ s¾c xu©n trong bµi th¬ võa mang nÐt ®Æc tr­ng cña xø HuÕ nh­ng
còng lµ vÎ ®Ñp cña c¶ xø së nµy.

®Ò sè 73
Em h·y ph©n tÝch bµi th¬ Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i ®Ó lµm râ t×nh yªu
cuéc sèng thÓ hiÖn trong thi phÈm.
bµi lµm
Cuéc ®êi ®ã... cã bao nhiªu... mµ h÷ng hê...
Cã lÏ Thanh H¶i ®· hiÓu ®­îc ®iÒu mµ TrÞnh C«ng S¬n muèn nh¾n göi, thÕ nªn
«ng ®· sèng mét c¸ch nhiÖt t×nh trong cuéc ®êi. T©m hån ng­êi thi sÜ nµy lu«n d¹t
dµo t×nh yªu cuéc sèng. T×nh yªu Êy kh«ng chØ ®­îc thÓ hiÖn trong c¸ch sèng ë ®êi
mµ cßn thÓ hiÖn trong th¬. Bµi th¬ Mïa xu©n nho nhá cña «ng lµ mét minh chøng.
T×nh yªu cuéc sèng lµ mét trong nh÷ng t×nh c¶m quÝ gi¸ cña con ng­êi. T×nh yªu
Êy trong t©m hån Thanh H¶i tr­íc hÕt ®­îc thÓ hiÖn ë viÖc nhµ th¬ miªu t¶ c¶nh s¾c
thiªn nhiªn xø HuÕ khi ®Êt trêi vµo xu©n :
Mäc gi÷a dßng s«ng xanh
Mét b«ng hoa tÝm biÕc
¥i ! Con chim chiÒn chiÖn
Hãt chi mµ vang trêi
Tõng giät long lanh r¬i
T«i ®­a tay t«i høng.
Kh«ng gian mïa xu©n ®­îc gîi ra tõ hai h×nh ¶nh rÊt riªng, rÊt ®Ëm chÊt HuÕ :
“dßng s«ng xanh” vµ “b«ng hoa tÝm biÕc”. Sù hoµ hîp gi÷a mµu xanh cña dßng s«ng
vµ s¾c tÝm cña b«ng hoa t¹o nªn mét c¶m gi¸c dÞu m¸t, ®Çy søc sèng ! Khung c¶nh
cßn ®­îc gîi lªn bëi ©m thanh quen thuéc rén rµng t­¬i vui cña chim chiÒn chiÖn -
loµi chim th­êng xuÊt hiÖn vµo mïa xu©n vµ ®­îc xem lµ tÝn hiÖu b¸o xu©n. TiÕng h¸t
- 118 -
vang trêi cña chiÒn chiÖn lµm kh«ng khÝ mïa xu©n trë nªn n¸o nøc l¹ th­êng ! Mét
dßng s«ng xanh, mét b«ng hoa tÝm biÕc, mét c¸nh chim chiÒn chiÖn chao liÖng gi÷a
bÇu trêi víi tiÕng hãt “vang trêi” - ba nÐt chÊm ph¸ Êy t¹o thµnh mét bøc tranh sinh
®«ng, t­¬i t¾n. Ph¶i yªu khung trêi HuÕ, s¾c xu©n HuÕ l¾m, Thanh H¶i míi h×nh
t­îng ho¸, cô thÓ ho¸ ®­îc nh­ thÕ. NhÊt n÷a tiÕng hãt th¸nh thãt vang trêi kia ®· c«
®äng thµnh “tõng giät s­¬ng long lanh”. Thanh H¶i ®· sö dông biÖn ph¸p chuyÓn ®æi
c¶m gi¸c, tõ c¸i chØ cã thÓ nghe ®­îc ®Õn c¸i cã thÓ nh×n thÊy ®­îc vµ cuèi cïng ®Õn
c¸i cã thÓ høng ®­îc, n¾m b¾t ®­îc. Vµ nhµ th¬ høng lÊy cho m×nh nh÷ng g× lµ tinh
chÊt nhÊt cña ®Êt trêi ban tÆng. Mäi c¶m xóc dÒu ®· ®­îc th¨ng hoa. Ch©t th¬ Êy ph¶i
ch¨ng lªn men tõ chÝnh t×nh yªu quª h­¬ng tha thiÕt ? Thanh H¶i nh­ ®ang ng©y ngÊt
tr­íc vÎ ®Ñp cña s¾c xu©n HuÕ th¬ méng, h÷u t×nh. Qua ®o¹n th¬ më ®Çu, ta c¶m
nhËn ®­îc t©m tr¹ng say mª, ®Çy hµo høng cña t©m hån Thanh H¶i khi mïa xu©n vÒ.
Xu©n cña ®Êt trêi hoµ vµo víi xu©n cña con ng­êi hèi h¶, x«n xao. Mïa xu©n g¾n
liÒn víi cuéc sèng :
Mïa xu©n ng­êi cÇm sóng
Léc gi¾t ®Çy quanh l­ng
Mïa xu©n ng­êi ra ®ång
Léc tr¶i dµi n­¬ng m¹.
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn trong nh÷ng c©u th¬ trªn l¹i xuÊt hiÖn h×nh ¶nh “ng­êi
cÇm sóng” vµ “ng­êi ra ®ång”. Hä lµ nh÷ng ng­êi ®¹i diÖn cho hai nhiÖm vô c¬ b¶n
cña ®Êt n­íc ViÖt Nam m¬i trong mÊy chôc n¨m tõ ngµy khai sinh : s¶n xuÊt vµ chiÕn
®Êu, x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Ng­êi cÇm sóng d¾t “léc” ®Ó nguþ trang ra trËn,
ng­êi ra ®ång gieo “léc” trªn tõng n­¬ng m¹. Nh÷ng con ng­êi lµm nªn lÞch sö cña
d©n téc, cña ®Êt n­íc ®· mang “léc” ra trËn cña m×nh ®Ó råi l¹i ®em “léc” vÒ cho ®Êt
n­íc, cho d©n téc. Tõ “léc” ë ®©y cã thÓ hiÓu theo nhiÒu nghÜa. “Léc” lµ chåi non,
“léc” còng cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ thµnh qu¶. Mïa xu©n lµ mïa cña
kh¸t väng, cña ­íc m¬ vµ lµ sù khëi ®Çu cho mét n¨m. Hån th¬ hoµ cïng mäi ng­êi
niÒm tin vµo mét ngµy mai tèt ®Ñp. Cuéc sèng c«ng hiÕn cña nh÷ng ng­êi b¶o vÖ sù
b×nh yªn cho ®Êt n­íc vµ nh÷ng ng­êi x©y ®¾p x· héi ®· lµm thµnh giai ®iÖu chÝnh
trong b¶n hîp x­íng mïa xu©n rén rµng, t­¬i vui. Ph¶i cã niÒm tin yªu vµo cuéc ®êi
l¾m míi cã thÓ h­íng vµo mét t­¬ng lai t­¬i s¸ng ! Thanh H¶i ®· rÊt l¹c quan, tin yªu
khi viÕt nh÷ng vÇn th¬ nµy.
§Êt n­íc ®ang vµo xu©n, tõ thiªn nhiªn c¶nh vËt ®Õn con ng­êi ®Òu x«n xao, r¹o
rùc søc sèng trong chiÒu dµi lÞch sö :
§Êt n­íc bèn ngh×n n¨m
VÊt v¶ vµ gian lao
§Êt n­íc nh­ v× sao
Cø ®i lªn phÝa tr­íc.
Ch¹y däc bèn ngh×n n¨m, tõ thêi dùng n­íc ®Õn h«m nay, ®Êt n­íc lu«n “vÊt v¶
vµ gian lao” nh­ng vÉn lu«n chãi ngêi “nh­ v× sao - cø ®i lªn phÝa tr­íc”. Dï khã
kh¨n gian khæ nh­ng tõ thÕ hÖ nµy ®Õn thÕ hÖ kh¸c vÉn lu«n v­ît lªn mäi thö th¸ch ®Ó
x©y dùng non s«ng ngµy cµng giµu ®Ñp h¬n. §Êt n­íc vÊt v¶ ®au th­¬ng nh­ng t­¬i
th¾m ®Õn v« ngÇn ! ¢m thanh cña mïa xu©n d©n téc vang lªn tõ chÝnh cuéc sèng vèn
“vÊt v¶ vµ gian lao” Êy vÉn m·i ng©n nga l¾ng ®äng trong t©m hån cña nh÷ng con
ng­êi ViÖt Nam. T©m hån Thanh H¶i giê ®©y trµn ngËp mét niÒm vui, niÒm r¹o rùc
say mª. Xu©n ®Õn víi «ng còng chÝnh lµ xu©n cña mäi ng­êi, xu©n cña ®Êt n­íc.

- 119 -
 Tõ mïa xu©n ®Êt trêi, Thanh H¶i h­íng tíi mïa xu©n cña lßng ng­êi, cña c¸ch
m¹ng, vµ ®­îc c« ®äng trong mét lêi nguyÖn ­íc :
Ta lµm con chim hãt
Ta lµm mét cµnh hoa
Ta nhËp vµo hoµ ca
Mét nèt trÇm xao xuyÕn.

Mét mïa xu©n nho nhá

LÆng lÏ d©ng cho ®êi
Dï lµ tuæi hai m­¬i
Dï lµ khi tãc b¹c.
Mét lo¹t c¸c h×nh ¶nh : con chim hãt, cµnh hoa, nèt trÇm vµ cuèi cïng lµ b¶n hoµ
ca ®­îc Thanh H¶i sö dông thËt hµi hoµ. D­êng nh­ mçi b«ng hoa, mçi tiÕng chim,
mçi c¶nh vËt thiªn nhiªn ®Õn cuéc ®êi thÇm lÆng cña mçi mét con ng­êi ®Òu gãp
phÇn lµm nªn vÎ ®Ñp chung cña mïa xu©n, cña ®Êt n­íc. Ta còng nh­ con chim chiÒn
chiÖn, nh­ b«ng hoa tÝm biÕc trªn dßng s«ng xanh, nh­ mét nèt trÇm trong b¶n hoµ ca
xao xuyÕn cña toµn d©n téc. Hoµn toµn kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn khi ë ®Çu bµi th¬, nhµ
th¬ x­ng “t«i” cßn ®Õn ®©y nhµ th¬ l¹i x­ng “ta”. Víi ch÷ “ta” võa lµ sè Ýt, võa lµ sè
nhiÒu, t¸c gi¶ cã thÓ nãi ®­îc c¸i riªng biÖt, cô thÓ ®ång thêi l¹i nãi ®­îc c¶ c¸i kh¸i
qu¸t, c¸i chung. §©y lµ t©m sù, lµ quan niÖm, lµ ph­¬ng ch©m sèng cña nhµ th¬ hay
còng lµ cña nh÷ng con ng­êi ch©n chÝnh ? §©y lµ ­íc väng cña mét con ng­êi khi
vµo ®êi ë tuæi hai m­¬i cho ®Õn khi s¾p tõ biÖt câi ®êi víi m¸i ®Çu b¹c hay còng lµ
­íc väng cña mäi líp ng­êi tõ trÎ tíi giµ ? Nhµ th¬ chØ lµ mét con chim nhá trong
mu«n ngµn con chim kh¸c ®ang chao liÖng gi÷a bÇu trêi xanh trong bao la kia, chØ lµ
mét cµnh hoa trong mu«n vµn cµnh hoa kh¸c ®ang ®ua nhau to¶ h­¬ng khoe s¾c gi÷a
v­ên hoa rùc rì mu«n s¾c mµu, chØ lµ mét nèt nh¹c trÇm lÆng gi÷a bao nèt nh¹c trÇm
bæng kh¸c trong b¶n nh¹c kia. ThÕ nªn nhµ th¬ chØ ­íc nguyÖn m×nh lµ “Mét mïa
xu©n nho nhá, lÆng lÏ d©ng cho ®êi” nh÷ng g× lµ ®Ñp nhÊt cña ®êi m×nh. Mçi con
ng­êi trong cuéc ®êi nµy ®Òu lµ “Mét mïa xu©n nho nhá” cèng hiÕn søc lùc vµ cuéc
®êi m×nh ®Ó lµm nªn mïa xu©n chung cho ®Êt n­íc, cña toµn d©n téc. Cao c¶ ®¸ng quÝ
biÕt nh­êng nµo nh÷ng con ng­êi ®ang lÆng lÏ cèng hiÕn tuæi trÎ cña m×nh, vµ cµng
®¸ng quÝ biÕt bao khi ®· “tãc b¹c da måi” mµ “mïa xu©n nho nhá” Êy vÉn trµn ®Çy
nhiÖt huyÕt “d©ng cho ®êi”.
B¶n t×nh ca yªu ®êi, yªu cuéc sèng l¹i ®­îc cÊt lªn tõ khóc h¸t cña quª h­¬ng.
Mïa xu©n - ta xin h¸t
C©u Nam ai, Nam b×nh
N­íc non ngµn dÆm m×nh
N­íc non ngµn dÆm t×nh
NhÞp ph¸ch tiÒn ®Êt HuÕ.
Nhµ th¬ vÉn “xin” ®­îc h¸t m·i khóc ca “c©u Nam ai Nam b×nh” b»ng tÊt c¶ t×nh
yªu, tr¸i tim ®Çy nhiÖt huyÕt. T×nh yªu cuéc sèng b¾t nguån tõ nh÷ng g× th©n thuéc,
gÇn gòi cña quª h­¬ng. N¬i ch«n nhau c¾t rèn, n¬i th¾p lªn nh÷ng ­íc m¬, n¬i ®· cho
Thanh H¶i hiÓu ®­îc ý nghÜa cña cuéc ®êi. Cã lÏ v× thÕ mµ bµi th¬ ch¼ng nh÷ng mang
®Ëm chÊt tr÷ t×nh dÞu dµng cña xø HuÕ mµ nh­ mét khóc h¸t, mét b¶n nh¹c ®­îc cÊt
lªn tõ t©m hån rÊt “xu©n” cña nhµ th¬.
Thanh H¶i viÕt bµi th¬ nµy vµo th¸ng 11-1980 trong thêi gian «ng bÞ èm nÆng,
ph¶i n»m liÖt gi­êng vµ Ýt l©u sau th× qua ®êi. ThÕ nh­ng “Mïa xu©n nho nhá” vÉn
- 120 -
rén rµng mét tÊm lßng yªu ®êi, yªu cuéc sèng, thÓ hiÖn sù g¾n bã s©u nÆng thiÕt tha
víi cuéc ®êi. Ph¶i yªu ®êi l¾m nhµ th¬ míi cã thÓ vÉn l¹c quan trong hoµn c¶nh Êy.
Thanh H¶i lµ ng­êi t×m thÊy niÒm vui ë cuéc ®êi cèng hiÕn, tù nguyÖn lµ mïa xu©n
nho nhá, nèt trÇm xao xuyÕn ®Ó råi cã thÓ h¸t lªn, ng©n vang m·i bªn trong nhÞp
ph¸ch tiÒn cña khóc ca xø HuÕ, khóc h¸t quª h­¬ng.
Bµi th¬ khÐp l¹i nh­ng ©m h­ëng ngät ngµo cña “s¾c xu©n HuÕ” vÉn ng©n nga
trong mçi chóng ta víi giai ®iÖu trÇm l¾ng thiÕt tha. T×nh yªu cuéc sèng, niÒm tin yªu
vÉn tu«n trµo, vÉn d¹t dµo trong t©m hån nhµ th¬ Thanh H¶i cho ®Õn phót cuèi cïng
cuéc ®êi. T×nh yªu Êy, niÒm tin Êy ¸nh lªn trong tõng c©u tõng ch÷ bµi th¬ ®Ó mçi lÇn
®äc l¹i, nghe l¹i, ta l¹i ®­îc sèng trong khÝ vÞ dÞu ngät cña “Mïa xu©n nho nhá”.

®Ò sè 74
Nh÷ng ®iÒu nguyÖn ­íc ch©n thµnh vµ tha thiÕt cña nhµ th¬ Thanh H¶i trong Mïa
xu©n nho nhá.
bµi lµm
Mïa xu©n ®· trë thµnh ®Ò tµi phæ biÕn trong th¬ ca ViÖt Nam tõ bao ®êi nay. Mïa
xu©n kh«ng chØ héi tô vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, ®Êt n­íc mµ cßn héi tô nh÷ng t©m t×nh
cña con ng­êi. Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ nh­ vËy.
Thanh H¶i viÕt bµi th¬ nµy kh«ng bao l©u tr­íc khi qua ®êi. §ã lµ niÒm yªu mÕn quª
h­¬ng, ®Êt n­íc thiÕt tha vµ nguyÖn ­íc lµm mét “mïa xu©n nho nhá” d©ng cho ®êi
cña t¸c gi¶.
§øng tr­íc mïa xu©n.
“Ta lµm con chim hãt
Ta lµm mét cµnh hoa
Ta nhËp vµo hoµ ca
Mét nèt trÇm xao xuyÕn”.
¦íc nguyÖn thËt tha thiÕt nh­ng còng thËt khiªm tèn. Mét c¸ thÓ nhá bÐ mong
muèn ®­îc gãp søc m×nh dÖt nªn t­¬ng lai cña ®Êt n­íc. Nhµ th¬ muèn ho¸ th©n
thµnh con chim hãt, mét cµnh hoa, mét nèt trÇm mang l¹i niÒm vui cho cuéc ®êi. TÊt
c¶ nh÷ng h×nh ¶nh Êy thËt ®¸ng yªu vµ ®¸ng tr©n träng. Bëi chÊt chøa vÎ ®Ñp c­¬ng
quyÕt nh­ng dÞu dµng.
Víi Thanh H¶i, ho¸ th©n lµ ®Ó hiÕn d©ng, ®Ó phôc vô cho môc ®Ých cao c¶ :
“Mét mïa xu©n nho nhá
LÆng lÏ d©ng cho ®êi
Dï lµ tuæi hai m­¬i
Dï lµ khi tãc b¹c”.
§Õn ®©y mïa xu©n ®­îc ®Èy lªn thµnh ®Ønh cao, thµnh mïa xu©n cña lÝ t­ëng, cña
tiÕng lßng cao c¶. Lêi th¬ t©m t×nh, tha thiÕt biÓu hiÖn lÏ sèng cao ®Ñp. Mçi con ng­êi
h·y lµm “mét mïa xu©n nho nhá” ®Ó lµm nªn mïa xu©n bÊt diÖt cña ®Êt n­íc. “Mïa
xu©n nho nhá” lµ mét Èn dô ®Çy s¸ng t¹o kh¾c s©u ý t­ëng “mçi cuéc ®êi ®· ho¸ nói
s«ng ta” (NguyÔn Khoa §iÒm). Sèng trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc cã x©m l¨ng, mçi
ng­êi ®Òu cã kh¸t väng ®­îc cèng hiÕn, ®­îc lµm mét ng­êi cã Ých. Bëi lÏ “sèng lµ
cho ®©u chØ nhËn riªng m×nh” (Tè H÷u). Nhµ th¬ ®· nãi hé nh÷ng t©m t×nh cña bao
ng­êi trong thêi ®¹i muèn sèng hÕt m×nh thuû chung cïng ®Êt n­íc, ®em c¶ cuéc ®êi
phôc vô ®Êt n­íc “dï lµ tuæi hai m­¬i, dï lµ khi tãc b¹c”. H×nh ¶nh “mïa xu©n nho
- 121 -
nhá” ë cuèi bµi th¬ nh­ ¸nh lªn, to¶ søc xu©n t©m hån trong toµn bµi th¬. §ã lµ t©m
hån cña mét con ng­êi muèn sèng mét cuéc ®êi ®Ñp nh­ mïa xu©n, muèn gi÷ t©m
hån c¨ng trµn nhùa sèng nh­ mïa xu©n nh­ng nhµ th¬ còng lu«n tù ý thøc m×nh chØ lµ
“mïa xu©n nho nhá”, “lÆng lÏ d©ng cho ®êi”, chØ lµ mét “nèt trÇm” gãp vµo b¶n hoµ
ca chung. Cã thÓ xem khæ th¬ nµy lµ lêi tr¨ng trèi cña nhµ th¬ tr­íc khi vÒ bªn kia thÕ
giíi. Ng­êi ®äc ngËm ngïi, xóc ®éng tr­íc mét t©m hån ®Ñp m·i to¶ d¹ng ­íc m¬ vµ
t×nh yªu cuéc sèng.
Khæ th¬ cuèi cïng lµ tiÕng h¸t yªu th­¬ng :
Mïa xu©n - ta xin h¸t
C©u Nam ai, Nam b×nh
N­íc non ngµn dÆm m×nh
N­íc non ngµn dÆm t×nh
NhÞp ph¸ch tiÒn ®Êt HuÕ.
“Nam ai” vµ “Nam b×nh” lµ hai ®iÖu d©n ca næi tiÕng cña xø HuÕ, ph¸ch tiÒn lµ
nh¹c cô d©n téc ®Ó ®iÓm nhÞp cho lêi ca, tiÕng ®µn. C©u th¬ “Mïa xu©n ta xin h¸t”
diÔn t¶ niÒm khao kh¸t båi håi cña nhµ th¬ ®èi víi quª h­¬ng yªu dÊu buæi xu©n vÒ.
Quª h­¬ng ®Êt n­íc tr¶i dµi ngµn dÆm, chøa chan t×nh yªu th­¬ng. Mçi cung ®µn nh­
®ang rÐo r¾t hån quª h­¬ng, ®Êt n­íc, trong ®ã cã c¶ tiÕng lßng cña chÝnh nhµ th¬ -
ng­êi con xø HuÕ. Thanh H¶i ®· cÊt lªn nh÷ng c©u h¸t t©m t×nh, tù hµo, yªu th­¬ng
d©ng tÆng cuéc ®êi, d©ng tÆng ®Êt n­íc. §Êt n­íc ®· tr¶i qua bèn ngh×n n¨m “vÊt v¶
vµ gian lao”, ®Êt n­íc nh­ mét v× sao chØ biÕt h­íng vÒ phÝa tr­íc. Khi mïa xu©n ®Õn
gi÷a h­¬ng s¾c vµ ©m thanh ®Êt trêi, lßng ng­êi còng “x«n xao”, c¶ d©n téc bõng
bõng khÝ thÕ, mét søc xu©n dµo d¹t, hèi h¶. Mïa xu©n mang ®Õn cho con ng­êi mét
søc sèng míi, mét nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng míi, h¨ng h¸i, khÈn tr­¬ng. Nh÷ng kh¸t väng
cña nhµ th¬ ®· trçi dËy m·nh liÖt h¬n bao giê hÕt. Cuéc ®êi vËt chÊt ng¾n ngñi cña
riªng «ng kh«ng cho phÐp nhµ th¬ thùc hiÖn ­íc m¬ cña m×nh nh­ng c¶ khi kh«ng
cßn n÷a th× «ng ®· lµ mét “mïa xu©n nho nhá” khiªm tèn vµ lÆng lÏ d©ng cho cuéc
®êi.
Bµi th¬ Mïa xu©n nho nhá khÐp l¹i vµ nhµ th¬ Thanh H¶i còng ®· ra ®i ë tuæi 50
nh­ng ©m vang tiÕng th¬, tiÕng lßng cña ng­êi con xø HuÕ vÉn ng©n lªn da diÕt trong
chóng ta. Mçi ng­êi h·y gièng nh­ Thanh H¶i ho¸ th©n thµnh mét “mïa xu©n nho
nhá” ®Ó lµm nªn mïa xu©n tr­êng tån cña ®Êt n­íc.

®Ò sè 75
Dùa vµo c¸c h×nh ¶nh, bè côc cña bµi Sang thu, h·y viÕt mét bµi v¨n ng¾n diÔn t¶
c¶m nhËn cña H÷u ThØnh tr­íc sù biÕn chuyÓn cña thiªn nhiªn lóc giao mïa.
bµi lµm
Mïa thu lµ mïa th¬ cña thi nh©n. Tõ x­a, bao thi nh©n ®· göi g¾m lßng m×nh vµo
nh÷ng bµi th¬ thu ®em ®Õn cho ta nh÷ng xóc c¶m tinh tÕ. Víi tõng c¸ch nh×n, c¸ch
nghÜ kh¸c nhau, mçi nhµ th¬ t¹o nªn nh÷ng Ên t­îng riªng vÒ mïa thu. H÷u ThØnh
còng lµ mét trong sè nh÷ng nhµ th¬ nh­ thÕ. Víi con m¾t nghÖ sÜ, t©m hån nh¹y c¶m
vµ ngßi bót tµi hoa, H÷u ThØnh ®· cã nh÷ng c¶m nhËn míi mÎ tr­íc sù biÕn chuyÓn
cña thiªn nhiªn lóc giao mïa. §äc Sang thu ta thÊy rÊt râ ®iÒu ®ã.
“Sang thu” ë ®©y lµ chím thu, lµ lóc thiªn nhiªn “giao ca”. Mïa hÌ vÉn ch­a hÕt
mµ thu míi cã nh÷ng tÝn hiÖu ®Çu tiªn. Tr­íc nh÷ng thay ®æi tinh vi Êy, ph¶i nh¹y
c¶m l¾m míi c¶m nhËn ®­îc.

- 122 -
 Víi H÷u ThØnh, mïa thu b¾t ®Çu thËt gi¶n dÞ :
Bçng nhËn ra h­¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ
H×nh nh­ thu ®· vÒ.
Nhµ th¬ chît nhËn ra mét mïi h­¬ng quen thuéc ph¶ng phÊt trong giã se l¹nh. §ã
lµ h­¬ng æi - mïi h­¬ng quª kiÓng. Råi c¶m nhËn lµn s­¬ng máng ®ang gi¨ng m¾c
nh­ chïng ch×nh qua ngâ rÊt chËm r·i. BÊt ngê tr­íc nh÷ng tÝn hiÖu mïa thu ®Õn lóc
nµo kh«ng hay, nhµ th¬ ngì ngµng tù hái lßng m×nh : H×nh nh­ thu ®· vÒ. RÊt dÞu
dµng, nhÑ nhµng. D­êng nh­ nhµ th¬ c¶m ®­îc c¶ bÇu khÝ thu trong veo, mét kh«ng
gian thu lÆng lÏ yªn b×nh cã chót g× m¬ mµng. C©u th¬ ngì ngµng ngay víi lßng m×nh
lµm nªn tiÕng ng©n trong hån ng­êi.
Sau c¸i bì ngì ban ®Çu lµ nh÷ng c¶m nhËn râ nÐt tõng sù biÕn chuyÓn cña thiªn
nhiªn. Nhµ th¬ ®ang gi­¬ng mäi gi¸c quan ®Ó, thu lÊy “d¸ng h×nh” cña ®é thu sang :
S«ng ®­îc lóc dÒnh dµng
Chim b¾t ®Çu véi v·
Cã ®¸m m©y mïa h¹
V¾t nöa m×nh sang thu

VÉn cßn bao nhiªu n¾ng

§· v¬i dÇn c¬n m­a
SÊm còng bít bÊt ngê
Trªn hµng c©y ®øng tuæi.
Nh÷ng sù vËt : s«ng, chim, m©y, n¾ng, m­a, sÊm ®Òu cã sù biÕn chuyÓn. Trong sù
®æi thay, vËn ®éng ë bªn trong, tõng sù vËt l¹i hiÖn lªn ®Çy sinh ®éng víi nh÷ng liªn
t­ëng thó vÞ.
S«ng vµo mïa thu n­íc ®Çy nh­ng trong, dßng s«ng l÷ng lê tr«i khoan thai chø
kh«ng c¹n nh­ n­íc mïa xu©n, mïa ®«ng, kh«ng ®ôc vµ ch¶y xiÕt nh­ n­íc mïa h¹.
C¶m nhËn vÒ mét dßng s«ng thu ªm ®Òm, chËm r·i rÊt hîp víi nhÞp ®iÖu mïa thu.
Næi bËt trªn c¸i nÒn b×nh lÆng cña con s«ng thu lµ kh«ng khÝ rén rµng cña bÇy
chim chuÈn bÞ ®i tr¸nh rÐt. Kh«ng gian trë nªn x«n xao, kh«ng cã ©m thanh nh­ng
c©u th¬ l¹i gîi ®­îc c¸i ®éng. Êy thùc lµ mét sù nh¹y bÐn trong quan s¸t !
Song hay vµ tinh tÕ nhÊt lµ c¶m nhËn vÒ m©y :
Cã ®¸m m©y mïa h¹
V¾t nöa m×nh sang thu
D­êng nh­ trong ®¸m m©y thu cßn v­¬ng n¾ng h¹ nªn nhµ th¬ míi cã liªn t­ëng
thó vÞ ®Õn chõng Êy. Tõ “v¾t” rÊt gîi h×nh, t¹o d¸ng. Ngì nh÷ng ®¸m m©y kia lµ
nh÷ng d¶i kh¨n mÒm lµm ranh giíi hai mïa - ranh giíi cña thêi gian. §¸m m©y trong
Sang thu thËt nªn th¬ vµ cã hån ! T©m hån thi sÜ thËt méng m¬ !
Sau nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng khi chím thu, nhµ th¬ chó ý ®Õn nh÷ng yÕu tè thêi
tiÕt. Trong c¶m nhËn nµy, nhµ th¬ lu«n cã sù liªn t­ëng, so s¸nh víi mïa h¹ nh»m t¹o
nªn Ên t­îng râ nÐt. N¾ng vÉn cßn vµng t­¬i nh­ng n¾ng thu trong vµ dÞu h¬n n¾ng h¹.
M­a vÉn cßn nh­ng ®· v¬i nhiÒu so víi nh÷ng c¬n m­a bong bãng kÐo dµi cña mïa
h¹ vµ sÊm còng bít ®Õn ®ét ngét vµ bÊt ngê. Nh÷ng biÕn chuyÓn nhá tinh vi : vÉn cßn,
v¬i dÇn, bít khã lät qua con m¾t quan s¸t, sù c¶m nhËn tinh vi. Sang thu vÏ lªn nh÷ng
nÐt tranh thu ë lµng quª trung du thËt Ên t­îng, ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng ®iÒu ta

- 123 -
kh«ng c¶m nhËn ®­îc v× bÞ cuèn vµo cuéc sèng kh«ng cã lóc l¾ng lßng ®Ó h­íng tíi
thiªn nhiªn, h­íng tíi quª nhµ.
( L­u ThÞ Thanh Thuú )

®Ò sè 76
Ph©n tÝch khæ th¬ sau :
Bçng nhËn ra h­¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ
H×nh nh­ thu ®· vÒ
(H÷u ThØnh - Sang thu - Ng÷ v¨n 9 tËp 1)
bµi lµm
DÉu biÕt r»ng bèn mïa lu©n chuyÓn : hÕt xu©n ®Õn h¹, thu sang råi ®«ng tíi, ta
vÉn c¶m thÊy ngì ngµng khi quªn ®i nhÞp sèng s«i ®éng hµng ngµy mµ l¾ng nghe
tiÕng mïa thu ®i, c¶m nhËn nh÷ng thêi kh¾c ®Æc biÖt. §äc Sang thu cña H÷u ThØnh, ta
®­îc sèng l¹i nh÷ng gi©y phót giao mïa tinh tÕ ®Çy ý vÞ mµ bÊy l©u ta hê h÷ng. §ã sÏ
lµ lóc, hån ta rung lªn nh÷ng c¶m nhËn dung dÞ :
Bçng nhËn ra h­¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ
H×nh nh­ thu ®· vÒ
ChØ víi mét bèn c©u th¬ ng¾n, H÷u ThØnh ®· ®em ®Õn cho chóng ta nh÷ng c¶m
nhËn s©u s¾c vÒ thiªn nhiªn. Nh÷ng tÝn hiÖu cña mïa thu víi nh÷ng nÐt ph¸c häa tµi
hoa : h­¬ng æi, giã se, s­¬ng chïng ch×nh gi¶n dÞ mµ hiÖn lªn ®Çy gîi c¶m.
TÝn hiÖu ®Çu tiªn cña mïa thu lµ h­¬ng æi, thø h­¬ng th¬m quª mïa, d©n d·.
H­¬ng æi kh«ng nång nµn. §ã lµ thø h­¬ng d×u dÞu, nhÌ nhÑ. C¶m nhËn ®­îc h­¬ng
th¬m ®Æc tr­ng cña mïa thu Êy, nhµ th¬ cßn thÓ hiÖn rÊt khÐo c¸i khÝ thu trong lµnh.
NÕu nh­ mïa xu©n Èm ­ít, mïa hÌ nãng nùc, mïa ®«ng kh« hanh th× mïa thu trong
m¸t. Tuy cã chót Èm cña h¬i s­¬ng nh­ng khÝ thu l¹i cã ®é trong khiÕn ng­êi ta cã
thÓ c¶m nhËn h­¬ng th¬m dÞu nhÑ lan to¶ trong kh«ng gian.
“Ph¶” vèn lµ mét ®éng t¸c m¹nh gîi mét c¸i g× ®ã ®ét ngét. ThÕ nh­ng c©u th¬ :
Bçng nhËn ra h­¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
rÊt nhÑ bëi ®éng th¸i “ph¶” Êy l¹i vµo kh«ng gian “trong giã se” - v« h×nh chø
kh«ng ph¶i h÷u h×nh. C©u th¬ ng¾n mµ cã c¶ giã c¶ h­¬ng. H­¬ng lµ h­¬ng æi, giã lµ
giã se. §©y lµ nh÷ng nÐt riªng cña mïa thu vïng ®åi trung du miÒn B¾c. Gîi ®­îc nh­
vËy h¼n c¸i t×nh quª cña H÷u ThØnh ph¶i ®Ëm ®µ l¾m.
C©u th¬ :
Bçng nhËn ra h­¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
cßn cã c¸i c¶m gi¸c ngì ngµng, bèi rèi : “bçng nhËn ra”. “NhËn ra h­¬ng æi”
gièng nh­ mét sù ph¸t hiÖn nh­ng ë ®©y lµ ph¸t hiÖn ra mét mïi h­¬ng vÉn v­¬ng
vÊn mµ bÊy nay con ng­êi hê h÷ng. ChÝnh v× ph¸t hiÖn ra c¸i gÇn gòi xung quanh
m×nh cho nªn con ng­êi míi cã c¶m gi¸c ngì ngµng ®«i chót bèi rèi Êy.
TiÕp nèi nh÷ng tÝn hiÖu mïa thu lµ h×nh ¶nh :
S­¬ng chïng ch×nh qua ngâ
- 124 -
 Mét h×nh ¶nh ®Çy Ên t­îng ! S­¬ng ®­îc c¶m nhËn nh­ mét thùc thÓ h÷u h×nh cã
sù vËn ®éng - mét sù vËn ®éng chËm r·i. Tõ l¸y “chïng ch×nh” lµm hiÖn h×nh t¹o vËt,
lµm ta nh­ thÊy mét sù dïng gi»ng, gîi c¶nh thu sèng ®éng trong tÜnh lÆng, thong th¶
yªn b×nh. H×nh ¶nh “s­¬ng chïng ch×nh qua ngâ” cïng víi h×nh ¶nh “h­¬ng æi ph¶
vµo trong giã se” thùc lµ nh÷ng h×nh ¶nh mïa thu ë th«n quª ªm ¶. Thanh vµ tÜnh.
Nh­ vËy tÝn hiÖu mïa thu ®­îc c¶m nhËn b»ng c¶ khøu gi¸c (h­¬ng æi), c¶ thÞ
gi¸c (s­¬ng). Nh÷ng tÝn hiÖu, bëi vËy, t¹o nªn Ên t­îng míi mÎ víi nh÷ng liªn t­ëng
m¬ hå, chËp chên kh«ng râ nÐt. Ph¶i vËy ch¨ng mµ nhµ th¬, khi ®· c¶m nhËn nh÷ng
nÐt riªng cña mïa thu, vÉn cßn dÌ dÆt :
H×nh nh­ thu ®· vÒ
Gièng nh­ mét sù hoµi nghi : “h×nh nh­”, gièng nh­ lêi tù vÊn lßng. ThÕ nh­ng
thùc ra lµ mét lêi th«ng b¸o - mét th«ng b¸o rÊt nhÑ nhµng, ý vÞ. Kh«ng ph¶i lµ mét
lêi kh¼ng ®Þnh, mét tiÕng reo vui :
§©y mïa thu tíi, mïa thu tíi
(§©y mïa thu tíi - Xu©n DiÖu)
C©u th¬ cña H÷u ThØnh nh­ cã chót g× th©m trÇm, kÝn ®¸o rÊt hîp víi c¸ch nghÜ,
c¸ch nãi cña ng­êi quª.
Khæ th¬ nhá nh¾n chØ víi hai m­¬i ch÷ mµ ®Ó l¹i cho ta biÕt bao rung ®éng. Ta
nh­ c¶m thÊy mét hån quª, mét t×nh quª ®i vÒ trong c©u ch÷ lµm lßng ta Êm ¸p. H×nh
¶nh quª h­¬ng nh­ cµng thªm gÇn gòi, yªu mÕn.
Mïa thu lÆng lÏ vµ nhÑ nhµng. Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ cø v­¬ng vÊn m·i trong hån.
Cã mét c¸i g× thËt ªm, dÞu dµng to¸t lªn tõ ®o¹n th¬ ng¾n Êy. Qu¶ thùc ta thÊy lßng
thanh th¶n v« cïng mµ l¹i v« cïng n«n nao nhí ®Õn nh÷ng miÒn quª xa v¾ng trong
n¾ng thu khi ®äc mÊy c©u th¬ cña H÷u ThØnh.

®Ò sè 77
Mét buæi s¸ng mïa thu se l¹nh, em c¾p s¸ch tíi tr­êng. H·y viÕt vÒ nh÷ng suy
nghÜ cña em trong s¸ng thu ®ã.
bµi lµm
Tuæi c¾p s¸ch tíi tr­êng vèn cã nhiÒu kØ niÖm ®Ñp. Víi em, ngoµi nh÷ng vui vÎ
víi b¹n bÌ, tr­êng líp, kØ niÖm tuæi häc trß lµ nh÷ng buæi ®i häc sím trong tiÕt thu se
l¹nh. Nh÷ng buæi sím Êy ®· ®äng l¹i trong em nhiÒu h×nh ¶nh, nhiÒu Ên t­îng vµ c¶
nh÷ng c¶m xóc, suy nghÜ. B­íc vµo n¨m cuèi cÊp nhiÒu bËn rén lo toan bµi vë, em Ýt
cã dÞp ®i häc sím mµ ng¾m c¶nh. Mét lÇn, em dËy sím tù th­ëng cho m×nh mét buæi
®i häc sím sau khi ®· hoµn thµnh mÊy bµi tËp khã.
Em nhí buæi sím ®ã trêi thu se l¹nh. Trªn con ®­êng lµng h¬i s­¬ng gi¨ng m¾c
kh¾p trong kh«ng gian. Em ®i mét m×nh trong c¸i mµn s­¬ng Êy c¶m thÊy kh«ng gian
yªn tÜnh ®Õn l¹, mét chót se se cña giã sím m¬n man kh¾p da thÞt. C¶m gi¸c khoan
kho¸i, dÔ chÞu trµn ngËp t©m hån xua tan nh÷ng lo l¾ng bµi vë bÊy l©u, cµng lµm em
thªm thÝch thó.
Nh×n c¸nh ®ång quª ®ang cßn ch×m trong mµn s­¬ng, em ®· thÊy bãng ng­êi thÊp
tho¸ng nhÊp nh« trong biÓn lóa. Nh×n nh÷ng ®¸m lóa gÇn bê, em vui vui thÊy trªn
nh÷ng b«ng lóa trÜu xuèng næi bËt nh÷ng m¹ng nhÖn ®äng long lanh s­¬ng sím. Liªn
t­ëng tíi nh÷ng tÊm l­íi h¹t ngäc, em mØm c­êi tr­íc suy nghÜ ngé nghÜnh cña m×nh.
§Õn tr­a, trêi öng n¾ng, s­¬ng sÏ tan, nh÷ng tÊm l­íi ngäc sÏ kh«ng cßn n÷a nh­ng
sím mai th«i c¸nh ®ång l¹i gi¨ng ®Çy nh÷ng tÊm l­íi xinh x¾n Êy. Buæi sím cã

- 125 -
nh÷ng vÎ ®Ñp thùc l¹ mµ buæi tr­a, buæi chiÒu ch¼ng cã. Thiªn nhiªn qu¶ thËt rÊt tinh
tÕ !
Mét c¶m gi¸c buån l¹i tho¸ng qua trong suy nghÜ. §· lµ cuèi thu. Nhanh thËt !
Míi ®ã ngµy khai gi¶ng, mµ nay s¾p ®Õn mïa ®«ng. Råi mïa xu©n. Vµ hÌ sÏ vÒ em l¹i
cïng c¸c b¹n b­íc vµo nh÷ng k× thi ®Çy c¨ng th¼ng. Cã lÏ lµ n¨m cuèi cÊp nªn em
míi c¶m thÊy nhanh nh­ vËy ch¨ng ? Ch¼ng biÕt sau nµy em l¹i cã dÞp ®i gi÷a lµn
s­¬ng bµng b¹c trong nh÷ng buæi sím ®i häc thong th¶ nh­ thÕ nµy kh«ng hay l¹i
cuèn vµo nhÞp ®êi gÊp g¸p råi ch¼ng bao giê cã ®­îc gi©y phót nµy n÷a. Em chît thÊy
m×nh lÈn thÈn. S­¬ng vÉn gi¨ng, khÝ thu se vÉn v­¬ng kh¾p kh«ng gian. NghÜ tíi mét
c©u th¬ thu råi thÇm nghÜ tíi niÒm vui gi¶n dÞ cña m×nh, em thÊy xung quanh mäi thø
thùc nªn th¬. Cã lÏ nÕu cã mét t©m hån thi sÜ em sÏ viÕt mét bµi th¬ thu thËt hay vÒ
buæi sím ®i häc.
K×a ! Tr­êng em kia råi. Ng«i tr­êng vÉn cßn trong giÊc ngñ gi÷a mµn s­¬ng.
Ng«i tr­êng ®· ba n¨m råi g¾n bã, giê thÊy th©n th­¬ng l¹. Ch¼ng biÕt sau nµy xa
tr­êng, trë l¹i tr­êng, tr­êng cã cßn nh­ lóc nµy ch¨ng. Trong kh«ng gian thoang
tho¶ng mïi hoa lóa quen quen, h­¬ng th¬m vÊn vÝt m·i kh«ng th«i.
L¸t n÷a, mÆt trêi lªn, tr­êng sÏ tØnh giÊc, häc sinh sÏ rén rµng, s©n tr­êng sÏ ®Çy
n¾ng, ¸nh n¾ng thu vµng t­¬i trong m¸t, dÞu dµng. Nh­ng giê ®©y tr­êng vÉn cßn ngñ.
M×nh em ®ang lÆng yªn mµ c¶m nhËn nh÷ng phót gi©y th¶nh th¬i quÝ gi¸, miªn man
nghÜ vÒ thÇy c«, b¹n bÌ, vÒ m¸i tr­êng, vÒ ngµy mai cña em, cña b¹n.
Yªu sao buæi sím thu se l¹nh ®ã !
(L­u ThÞ Thanh Thuú )

®Ò sè 78
Nh÷ng c©u th¬ sau ®©y nãi víi em ®iÒu g× ?
“Ng­ßi ®ång m×nh yªu l¾m con ¬i
§an lë cµi nan hoa
V¸ch nhµ ken c©u h¸t
Rõng cho hoa
Con ®­êng cho nh÷ng tÊm lßng.
( ... )
Ng­êi ®ång m×nh th­¬ng l¾m con ¬i.
Cao ®o nçi buån
Xa nu«i chÝ lín
DÉu lµm sao th× cha vÉn muèn
Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh
Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi
Sèng nh­ s«ng nh­ suèi
Lªn th¸c xuèng ghÒnh
Kh«ng lo cùc nhäc
Ng­ßi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt
Ch¼ng mÊy ai bÐ nhá ®©u con.
(Y Ph­¬ng - Nãi víi con, Ng÷ v¨n 9 - TËp 2)
bµi lµm
“Quª h­¬ng lµ g× hë mÑ
- 126 -
 Mµ ai ®i xa còng nhí nhiÒu
Quª h­¬ng lµ g× hë mÑ
Mµ ai còng quÝ còng yªu”.
Ai còng cã mét quª h­¬ng, n¬i ®Çu tiªn ®ãn nhËn tiÕng khãc cña ta vµ chµo ®ãn ta
võa lóc lät lßng. NghÜ vÒ quª h­¬ng, trong mçi ng­êi l¹i gîi lªn mét h×nh ¶nh riªng
nhÊt, ®Ñp nhÊt xen lÉn mét niÒm xóc c¶m ch©n thµnh lÉn tù hµo. Bëi thÕ, dï ®· cã rÊt
nhiÒu ng­êi«nÝ vÒ quª h­¬ng m×nh, lµm th¬ vÒ quª h­¬ng nh­ng quª h­¬ng trong Nãi
víi con cña Y Ph­¬ng vÉn mang l¹i cho ta niÒm xóc ®éng s©u l¾ng.
Cã lÏ, ai còng thÕ, nh÷ng g× ng­êi ta th­êng gîi ®Ó nhí vÒ quª h­¬ng lµ nh÷ng g×
ch©n chÊt, méc m¹c, gi¶n dÞ nhÊt. NÕu §ç Trung Qu©n g¾n quª h­¬ng víi h×nh ¶nh
“chïm khÕ ngät”, “®­êng ®i häc”, lµ “con diÒu biÕc” ... Th× Y Ph­¬ng ®· chØ cho con :
“Ng­êi ®ång m×nh yªu l¾m con ¬i
§an lê cµi nan hoa
V¸ch nhµ ken c©u h¸t
Rõng cho hoa
Con ®­êng cho nh÷ng tÊm lßng”.
§ã lµ mét vïng quª nói rõng cßn ch­a ph¸t triÓn. Nh­ng con ng­êi th× v« cïng
®¸ng quý, ®Êt ®ai giµu truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ nhÊt n÷a, ®Êy lµ m¶nh ®Êt nu«i d­ìng
t©m hån, t©m lßng chÊt ph¸c thiÖn l­¬ng. Nh÷ng ng­êi ®ång m×nh th­¬ng l¾m nh­ng
còng lín lao ®Çy khÝ ph¸ch trong c¶ nçi buån vµ chÝ h­íng ( Cao ®o nçi buån ; Xa
nu«i chÝ lín ). Quª h­¬ng trong Nãi víi con cã g× riªng nh­ng còng cã c¸i g× ®ã rÊt
chung.
Nh­ng cã lÏ, ®iÒu in s©u ®Ëm nhÊt trong lßng mçi ®øa con (vµ ng­êi ®äc chóng
ta) lµ nh÷ng lêi dÆn dß, khuyªn b¶o cña ng­êi cha. §øa con tr­íc cha, tr­íc quª
h­¬ng lu«n m·i lµ mét h×nh ¶nh yªu th­¬ng, bÐ báng nhÊt vµ lóc nµo còng cÇn ®­îc
chë che, d¹y dç. Bµi häc cña cha lu«n lµ ®éng lùc gióp con kh«n lín, cøng cái tr­íc
cuéc sèng.
DÉu lµm sao th× cha vÉn muèn
Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh
Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi
Sèng nh­ s«ng nh­ suèi
Lªn th¸c xuèng ghÒnh
Kh«ng lo cùc nhäc
Ng­ßi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt
Ch¼ng mÊy ai bÐ nhá ®©u con”.
ChÝnh giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬ ®· gieo vµo lßng ng­êi nh÷ng c¶m xóc vÒ nh÷ng
lêi c¨n dÆn ®Çy th©n th­¬ng, ch©n thµnh, tha thiÕt. Dï hoµn c¶nh sèng cã thÕ nµo th×
con ng­êi lu«n ph¶i v­ît lªn hoµn c¶nh ®Ó mµ sèng. “Nçi buån” sÏ lµm cho con ng­êi
ta biÕt sèng chÞu ®ùng, ý chÝ sÏ rÌn luyÖn cho con ng­êi ta lu«n nç lùc v­¬n tíi, ®i lªn.
“Cao ®o nçi buån / Xa nu«i chÝ lín” lµ nh÷ng c©u th¬ cã ý nghÜa nh­ mét lêi ®éng
viªn, lµ ®éng lùc mµ ng­êi cha muèn truyÒn cho con, lµm cho con lu«n v÷ng b­íc, ®i
xa h¬n cïng víi nh÷ng quyÕt ®Þnh trong cuéc sèng cña m×nh vµ lu«n gi÷ bªn m×nh
mét niÒm tin vµo cuéc sèng. Sèng ë ®êi sÏ kh«ng tr¸nh ®­îc nçi buån, ng­êi biÕt
sèng còng ph¶i lµ ng­êi lu«n “nu«i chÝ lín” ®Ó lµm cho cuéc ®êi, cuéc sèng mét ®iÒu
g× cã ý nghÜa. §ã còng lµ k× väng vÒ tÇm kÝch cña con trong b­íc ®­êng ®êi gian nan.

- 127 -
 “Cha” kh«ng biÕt nãi g× h¬n, ng­êi kh«ng thÓ thay thÕ cuéc ®êi, b­íc ®i cña
con, ng­êi chØ biÕt khuyªn con : “DÉu lµm sao ?”, dÉu trªn ®­êng ®êi th¾ng lîi hay
thÊt b¹i, khã kh¨n, vÊt v¶ th× ®iÒu quan träng lµ con ph¶i biÕt chÊp nhËn vµ ®õng bao
giê gôc ng·. Khã kh¨n, thö th¸ch lµ n¬i ®Ó rÌn luyÖn t©m tÝnh. Ph¶i “sèng nh­ s«ng
nh­ suèi” dÉu gÆp “th¸c, ghÒnh” ng¨n c¶n vÉn tr«i ch¶y v­ît qua. Nh­ng ®iÒu quan
träng nhÊt mµ ng­êi cha d¹y con lµ kh«ng vong b¶n, kh«ng quay mÆt l¹i víi m¶nh ®Êt
®· nu«i m×nh kh«n lín. §o¹n th¬ cho ta c¶ c¶m gi¸c vÒ ¸nh m¾t nheo nheo cña cha
nh×n con, khuyªn b¶o con b»ng tÊt c¶ sù ©n cÇn, vç vÒ, s½n sµng lµm chç dùa v÷ng
ch·i nhÊt, lµ vßng tay lu«n dang réng cho con khi con cÇn niÒm ®éng viªn, an ñi.
Quª h­¬ng dÉu lµ vïng rõng nói hoang s¬ cßn nhiÒu gian nan, khæ c­c, ®ãi nghÌo
nh­ng con ng­êi - “ng­êi ®ång m×nh” ®· tù kh¼ng ®Þnh b»ng søc sèng, nghÞ lùc, ý
chÝ, vµ niÒm tin, lµ ch©n dung dòng sÜ :
Ng­êi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt
Ch¼ng mÊy ai nhá bÐ ®©u con
...
Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt
Lªn ®­êng
Kh«ng bao giê nhá bÐ ®­îc
Nghe con
§i xa, sèng ë ®©u, h·y lu«n lµ ng­êi ®ång m×nh, xøng ®¸ng lµ ng­êi ®ång
m×nh kh«ng bao giê nhá bÐ.
Víi lêi th¬ trong s¸ng, gi¶n dÞ, h×nh ¶nh th¬ gÇn gòi quen thuéc vµ ®Æc biÖt giäng
th¬ ch¾c nÞch nh­ng thiÕt tha khiÕn Nãi víi con võa ©n t×nh võa nghÜa lÝ gióp cho ta
bµi häc lµm ng­êi kh«ng quªn xø së, nguån gèc. Bëi ®ã lµ nguån søc m¹nh cña ta.

®Ò sè 79
T­ëng t­îng em lµ ®øa con trong bµi th¬ Nãi víi con, h·y th­a l¹i lêi cha c¨n dÆn.
bµi lµm
Cha ¬i, con tõng ­íc ao trë thµnh mét sinh viªn ®Ó ®­îc sèng gi÷a mïa thu Hµ
Néi cã nh÷ng con ®­êng trµn ngËp hoa s÷a vµ h­¬ng cèm lµng Vßng. GiÊc m¬ cña
con ®· trë thµnh hiÖn thùc, cha «m con vµo lßng vµ vç vÒ. ¤i, h¬i Êm tõ vßng tay cha
sÏ lµ søc m¹nh ®Ó con b­íc tiÕp hµnh tr×nh cña ®êi m×nh. Giê ®©y ph¶i xa cha, xa lµng
quª dï con ®· ®­îc ng¾m nh×n hoa s÷a dÞu dµng gi÷a phè ph­êng ®«ng ®óc, ®­îc tËn
h­ëng vÞ cèm lµng Vßng th¬m m¸t nh­ng con vÉn tù hµo v× con vÉn lµ ng­êi ®ång
m×nh, trong con lu«n mang theo h×nh bãng quª ta trong lêi dÆn cña cha.
“DÉu con ®i hÕt cuéc ®êi vÉn kh«ng ®i hÕt nh÷ng lêi mÑ ru”. Cha mÑ ¬i, nh÷ng
lóc con gÆp khã kh¨n, nh÷ng lóc con kiÖt søc, n¬i con dõng ch©n b×nh yªn nhÊt lµ n¬i
cã bãng h×nh mÑ cha ®ang vç vÒ. N¬i Êy, lêi ru cña mÑ, lêi dÆn cña cha tõ s©u th¼m kÝ
øc hiÖn vÒ. Lêi cha nãi ngµy nµo, cha ¬i con vÉn kh¾c ghi.
Con lín lªn tõ vßng tay ©u yÕm, yªu th­¬ng cña cha mÑ, tõng b­íc ®i, tõng tiÕng
nãi ®iÖu c­êi cña con ®Òu ®­îc cha mÑ d¹y dç. Bµi häc cña cha vÒ t×nh quª h­¬ng,
t×nh nói rõng, vÒ lèi sèng gi¶n dÞ yªu th­¬ng sÏ theo con trong suèt cuéc ®êi. Cha ¬i,
sèng ë thµnh phè con ®­îc tiÕp xóc víi lèi sèng hiÖn ®¹i, xung quanh con toµn nh÷ng
ng­êi xa l¹, lµ nh÷ng ®­êng phè tÊp nËp ng­êi qua nh­ng bãng h×nh lµng b¶n víi
h×nh ¶nh “®an lê cµi nan hoa, v¸ch nhµ ken c©u h¸t” vÉn hiÖn h÷u trong t©m hån con.
- 128 -
§ã lµ kho¶ng trêi b×nh yªn t­¬i m¸t con h­íng vÒ ®Ó d­îc thanh läc. “Rõng cho hoa ;
Con ®­êng cho nh÷ng tÊm lßng”, vµ con ng­êi quª ta “ yªu l¾m”, th­¬ng l¾m”. Tuy
“ th« s¬ da thÞt” nh­ng “ch¼ng mÊy ai nhá bД, “ tù ®ôc ®¸ kª cao quª h­¬ng”, “ Cao
®o nçi buån ; Xa nu«i chÝ lín”. Nh­ con s«ng, con suèi v­ît kh¾p th¸c ghÒnh. Cßn g×
®Ñp h¬n thÕ n÷a, c¶m ¬n cha, con sÏ kh«ng bao giê quªn nghÜa t×nh quª ta vµ t×nh yªu
mµ cha dµnh cho con.
Con biÕt r»ng ch¼ng cã n¬i nµo ®Ñp b»ng quª m×nh. MÆc dï quª h­¬ng ®· tr¶i qua
bao nçi buån, niÒm ®au nh­ng mçi ng­êi d©n ®Òu mang trong m×nh chÝ lín ®Òu mang
kh¸t väng sèng ®Ñp. Sèng ë ®êi quan träng lµ c¸ch sèng, con c¶m phôc ng­êi d©n quª
ta bëi sù chÞu th­¬ng chÞu khã, chÊp nhËn nh÷ng gian tru©n ®Ó v­¬n lªn sèng trong
s¸ng, thanh th¶n. Dï cuéc sèng xa nhµ cña con còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, buån
phiÒn nh­ng mçi lÇn nh­ vËy con l¹i nhí vÒ lêi dÆn cña cha ®Ó cè g¾ng v­ît qua. Cha
¬i, con h¹nh phóc v× cã cha, cha ®· d¹y cho con bao ®iÒu quÝ gi¸ tõ cuéc ®êi nµy.
Cha cßn d¹y con ph¶i biÕt nh×n nhËn, biÕt kh¸m ph¸ nh÷ng g× tèt ®Ñp ®»ng sau c¸i
vÎ bÒ ngoµi b×nh th­êng, thËm chÝ tÇm th­êng. Con thÊy yªu quÝ nh÷ng g× gi¶n dÞ, yªu
nh÷ng con ng­êi giµu t×nh th­¬ng, cã ý chÝ quyÕt t©m s¾t ®¸ vµ cã lèi sèng cao
th­îng. Nh÷ng bµi häc cña con trªn ghÕ nhµ tr­êng, nh÷ng g× tr¶i nghiÖm trong cuéc
sèng ®· gióp con cµng thÊy yªu quª h­¬ng, biÕt ¬n cha mÑ h¬n. Ng­êi lµng quª m×nh
quanh n¨m ch©n lÊm tay bïn, chÞu th­¬ng chÞu khã nh­ng t×nh c¶m, trÝ tuÖ th× kh«ng
bao giê nhá bÐ. B»ng bµn tay vµ sù s¸ng t¹o hä ®· n©ng cao tÇm vãc quª h­¬ng, kÕt
tinh thµnh nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ vËt chÊt, tinh thÇn ... Quª h­¬ng m×nh gi¶n dÞ, ®êi
th­êng mµ thËt cao c¶, k× vÜ ! Con tù hµo v× ®­îc sinh ra vµ lín lªn ë m¶nh ®Êt nµy -
Giê ®©y khi ph¶i ®i xa, hµnh trang ®Ó con lªn ®­êng kh«ng g× tuyÖt ®Ñp b»ng t×nh quª.
Con c¶m ¬n cha, c¶m ¬n quª h­¬ng yªu dÊu ®· cho con hiÓu h¬n vÓ cuéc sèng, vÒ
con ng­êi vµ vÒ c¸ch sèng ®Ñp. Cha ¬i, con sÏ kh¾c ghi nh÷ng lêi cha dÆn. Dï mai
nµy cã gÆp nhiÒu th¸ch thøc trong cuéc sèng, con vÉn xin høa ph¶i sèng trong s¹ch,
cao th­îng - “Kh«ng bao giê nhá bД ®©u cha.
ThÇy con ®· t©m sù r»ng : Mçi khi trë vÒ m¸i nhµ m×nh ®· sinh ra, thÇy lu«n t×m
®­îc c¶m gi¸c b×nh yªn mµ kh«ng n¬i nµo cã ®­îc. §óng vËy ph¶i kh«ng cha, ch¼ng
n¬i nµo th©n quen, ®Çm Êm nh­ quª h­¬ng. Con sÏ m·i nhí lêi dÆn cña cha - ®ã lµ
hµnh trang ®Ó con b­íc vµo ®êi.

®Ò sè 80
Suy nghÜ cña em vÒ nh÷ng ®iÒu ng­êi cha nãi víi con trong bµi th¬ Nãi víi con
cña Y Ph­¬ng.
bµi lµm
Ngoµi trêi, m­a phïn bay, chît nghe vang väng ®©u ®©y giai ®iÖu bµi th¬ Nãi víi
con cña nhµ th¬ Y ph­¬ng. Nh÷ng lêi th¬ gi¶n dÞ nh­ng cã søc ¸m ¶nh l¹ th­êng
trong t©m trÝ ®éc gi¶. Nh÷ng ®iÒu ng­êi cha nãi víi con trong bµi th¬ ph¶i ch¨ng còng
chÝnh lµ lêi c¨n dÆn yªu th­¬ng mµ biÕt bao nhiªu ng­êi cha muèn con m×nh thÊu
hiÓu ? Mçi lÇn ®äc bµi th¬ lµ mét lÇn ta cói ®Çu thµnh kÝnh trë vÒ víi céi nguån, víi
nh÷ng g× th©n th­¬ng nhÊt.
Nhan ®Ò “Nãi vãi con” ®· gîi ra mét tø th¬ xuyªn suèt chiÒu dµi thi phÈm.
Bµi th¬ gåm hai khæ th¬ dµi lµ dßng c¶m xóc ®ang trµo d©ng tõ ®¸y lßng cha, vÒ
ngµy con sinh ra vµ tËp ®i, tËp nãi - sù sèng cña con g¾n liÒn víi lµng quª tõ ®ã :
Ch©n ph¶i b­íc tíi cha
Ch©n tr¸i b­íc tíi mÑ
- 129 -
 Mét b­íc ch¹m tiÕng nãi
Hai b­íc tíi tiÕng c­êi.
§øa con ra ®êi - mét sinh linh bÐ báng vÉy chµo sù sèng. B­íc ®i ®Çu tiªn cña con
lµ b­íc ®i vÒ phÝa mÑ cha. Cha d¹y con ®øng v÷ng, mÑ d¹y con tiÕng nãi ®iÖu c­êi.
Cha mÑ d¹y cho con biÕt ®ãn nhËn t×nh yªu th­¬ng vµ yªu th­¬ng l¹i ng­êi quª m×nh.
Yªu nh÷ng g× gi¶n dÞ nhÊt, th©n thuéc nhÊt cña cuéc sèng ng­êi d©n, lµ h×nh ¶nh ®an
lê, lµ c¸ch ken v¸ch nhµ... g¾n liÒn víi lao ®éng, víi c©u h¸t d©n ca truyÒn thèng.
Ng­êi cha muèn con hiÓu r»ng con ®· lín lªn tõ ®ã - tõ b­íc ch©n, tõ tiÕng nãi ®iÖu
c­êi cña mÑ cha, tõ cuéc sèng lam lò nh­ng thanh b×nh vui t­¬i cña ng­êi d©n quª ta.
Nh÷ng g× gi¶n dÞ nhÊt nh­ng kh«ng hÒ nhá bÐ, nh÷ng g× b×nh th­êng nhÊt nh­ng l¹i
cã ý nghÜa lín lao. Rõng ®· cho hoa, con ®­êng cho nh÷ng tÊm lßng ... ®ã lµ sù sèng
®Ých thùc. Ngµy c­íi cha mÑ - c¸i “ngµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi” - ngµy cha vµ mÑ
®­îc t¸c hîp bëi “duyªn trêi” - còng ngµy ®ã sù sèng cña con ®· b¾t ®Çu ph«i thai.
Ng­êi cha muèn con m×nh biÕt vÒ ý nghÜa cña ngµy Êy - kØ niÖm thiªng liªng kh«ng
bao giê phai mê ®èi víi mÑ cha vµ giê ®©y l¹i in dÊu trong lßng con.
NÕu nh­ ë khæ mét, Y Ph­¬ng ®· më ra cho con kÝ øc ®Ñp vÒ sù sèng cña ®êi con
th× ë khæ hai, «ng nhÊn m¹nh ®Õn sù g¾n bã tinh thÇn gi÷a cuéc sèng cña con vµ quª
h­¬ng. Nh÷ng ®iÒu t­áng gi¶n dÞ l¹i lµ tiÕng nãi cña céi nguån ®Êy. Nh÷ng g× ®êi
th­êng nhÊt lµ ®iÒu con cÇn nghÜ suy ®Êy. Nhµ th¬ ®· nh¾c l¹i nhiÒu lÇn côm tõ
“ng­êi ®ång m×nh” gîi c¶m gi¸c th©n quen, t×nh c¶m. Ch¼ng cã g× quÝ gi¸, thiªng
liªng b»ng t×nh quª, ch¼ng ai cã thÓ chia sÎ niÒm vui nçi buån ch©n thµnh b»ng ng­êi
d©n quª m×nh. Hä sèng v« t­, trong s¸ng, hä lao ®éng hÕt søc m×nh vµ h­ëng thô
nh÷ng g× m×nh cã - mét cuéc sèng thanh th¶n trong t×nh yªu th­¬ng. Cha ®· truyÒn
ngän löa t×nh yªu cho ®êi con, th¾p s¸ng t©m hån con b»ng viÖc nãi cho con hiÓu vÒ
con ng­êi vµ m¶nh ®Êt “trªn ®¸, trong thung, lªn th¸c xuèng ghÒnh” nµy.
Ng­êi d©n quª m×nh dï “th« s¬ da thÞt” nh­ng kh«ng tÇm th­êng vÒ t©m hån, trÝ
tuÖ. Hä biÕt vun ®¾p, x©y dùng lµng quª, biÕt dÖt nªn nh÷ng phong tôc, biÕt t«n vinh
quª h­¬ng. Hä ch¨m chØ, chÊt ph¸c nh­ng cao th­îng v« cïng. Ph¶i ch¨ng chÝnh hä
®· truyÒn ®êi nh÷ng phong tôc, lµm nªn bao huyÒn tho¹i. Hä lµ :
“Nh÷ng ng­êi vî nhí chång cßn gãp cho ®Êt n­íc nh÷ng nói Väng Phu
CÆp vî chång yªu nhau gãp nªn hßn Trèng M¸i...”.
Tõ hiÓu biÕt vÒ céi nguån quª h­¬ng, cha muèn nh¾n nhñ con sèng sao cho
xøng ®¸ng víi nh÷ng ng­êi ®i tr­íc, sèng cho ®Ñp víi n¬i ch«n rau, c¾t rèn. T¹o ho¸
sinh ra vµ trao cho ta mét thÓ x¸c, mét linh hån. §õng bao giê hÌn h¹ ®¸nh mÊt m×nh.
Ng­êi cha muèn con sèng cao th­îng v× ®ã lµ nguån søc m¹nh ®Ó con tr­ëng thµnh.
Quª h­¬ng lµ tÊm g­¬ng lín ®Ó con soi vµo mçi khi l¹c b­íc. Con sÏ thÊy m×nh ®Ñp
h¬n trong tÊm g­¬ng céi nguån thiªng liªng Êy.
§äc nh÷ng vÇn th¬ cña Y Ph­¬ng ta nh­ ®ang gÆp chÝnh lµng quª m×nh, t©m hån
m×nh nh­ ®ang ®­îc soi chiÕu. Con sinh ra tõ mÑ cha, con lín lªn b»ng t×nh th­¬ng
yªu vµ con sÏ tr­ëng thµnh tõ nhËn thøc vÒ céi nguån, vÒ søc sèng m·nh liÖt cña lµng
quª m×nh. Mçi lµng quª lµ mét phÇn trong ®Êt n­íc vµ mçi lµng quª còng lµ mét phÇn
trong tr¸i tim con ng­êi - tr¸i tim cha vµ con.

®Ò sè 81
- 130 -
 Ph©n tÝch truyÖn BÕn quª ®Ó thÊy tµi n¨ng cña NguyÔn Minh Ch©u trong viÖc
miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt.

Bµi lµm
NguyÔn Minh Ch©u (1930-1989), quª ë huyÖn Quúnh L­u, tØnh NghÖ An, lµ
mét nhµ v¨n qu©n ®éi cã nhiÒu ®ãng gãp cho nÒn v¨n häc chèng MÜ. Sau n¨m 1975,
s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u ®Æc biÖt lµ truyÖn ng¾n, ®· thÓ hiÖn ®­îc nh÷ng t×m
tßi ®æi míi quan träng vÒ t­ t­ëng vµ nghÖ thuËt, gãp phÇn ®æi míi v¨n häc n­íc ta.
TruyÖn ng¾n BÕn quª cña «ng ®­îc viÕt sau chiÕn tranh, h­íng vµo ®Ò tµi thÕ
sù. TruyÖn kh«ng cã nh÷ng t×nh huèng gay cÊn nÝn thë, kh«ng cã nh÷ng pha t×nh c¶m
s­ít m­ít mïi mÉn, mµ hÊp dÉn ng­êi ®äc bëi ngßi bót ph©n tÝch t©m lÝ nh©n v©t tinh
tÕ. Chøng tá tÊm lßng ®«n hËu, sù am t­êng t©m hån con ng­êi, sù tr¨n trë vÒ cuéc
®êi cña nhµ v¨n. TruyÖn ®­îc kÓ theo c¸i nh×n vµ t©m tr¹ng cña nh©n vËt NhÜ.
Qua khung cöa sæ cña gian g¸c xÐp nhµ anh, NhÜ quan s¸t vµ c¶m nhËn c¶nh vËt
tõ gÇn ®Õn xa t¹o thµnh mét kh«ng gian cã chiÒu s©u, réng : tõ nh÷ng b«ng b»ng l¨ng
ngay phÝa ngoµi cöa sæ ®Õn con s«ng Hång lóc ®· vµo thu, ®Õn vßm trêi vµ sau cïng
lµ b·i båi bªn kia s«ng. NhÜ ®· nhËn ra vÎ ®Ñp riªng cña thiªn nhiªn. §ã lµ nh÷ng
chïm hoa b»ng l¨ng cuèi mïa nh­ ®Ëm s¾c h¬n, c¸nh hoa tÝm thÉm nh­ bãng tèi, lµ
con s«ng Hång mµu ®á nh¹t, lµ vßm trêi cao h¬n, vµ ®Æc biÖt anh ®· nhËn ra vÎ ®Ñp
®¬n s¬ mµ ®Çm Êm trï phó cña b·i båi bªn kia s«ng. "Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ
di chuyÓn tõ mÆt n­íc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, vµ c¶ mét vïng phï sa
l©u ®êi cña b·i båi ë bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tr­íc khu«n c­¶ sæ nhµ
NhÜ mét thø mµu vµng thau xen víi mµu xanh non - nh÷ng mµu s¾c th©n thuéc qu¸
nh­ da thÞt, h¬i thë cña ®Êt mµu mì". Kh«ng gian vµ nh÷ng c¶nh s¾c Êy vèn quen
thuéc, nh­ng l¹i nh­ rÊt míi mÎ víi NhÜ, t­ëng chõng nh­ lÇn ®Çu tiªn anh nh×n thÊy
vµ suy nghÜ vÒ nã. T¸c gi¶ ®· miªu t¶ ®óng t©m lÝ cña mét ng­êi èm l©u ngµy kh«ng
®­îc ra ngoµi nªn thÊy c¸i g× còng l¹, còng ngì ngµng nh­ trÎ nhá. H¬n thÕ, NhÜ cßn
biÕt thêi gian cña ®êi m×nh ch¼ng cßn ®­îc bao l©u n÷a, nªn anh muèn thu nhËn tÊt c¶
vÎ ®Ñp gi¶n dÞ, gÇn gòi vµo lßng.
T¸c gi¶ kh«ng chØ miÓu t¶ tinh tÕ nh÷ng c¶m nhËn cña NhÜ tr­íc thiªn nhiªn mµ
cßn thÓ hiÖn rÊt chÝnh x¸c nh÷ng c¶m gi¸c vµ suy ngÉm cña NhÜ ®Ó råi vµo nh÷ng
ngµy cuèi cïng, anh ph¸t hiÖn ra quy luËt gièng nh­ mét nghÞch lÝ cña ®êi ng­êi.
Hoµn c¶nh cña NhÜ thËt trí trªu. C¶ ®êi ®i kh«ng thiÕu mét xã xØnh nµo trªn thÕ
giíi, thÕ mµ cuèi cïng l¹i bÞ cét chÆt vµo gi­êng bÖnh, mäi sù ph¶i tr«ng cËy vµo vî
con. Trong buæi s¸ng ®­îc Liªn, vî anh, ®ì cho ngåi dËy, bãn cho tõng th×a ch¸o, anh
®· nhËn ra b»ng trùc gi¸c r»ng thêi gian cña ®êi m×nh s¾p hÕt. ChÝnh v× thÕ anh rÊt
nh¹y c¶m víi sù tr«i nhanh cña thêi gian. MÊy b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi cïng trªn
cµnh, c¸i ¸nh n¾ng chãi loµ cña mïa h¹ ngoµi bªn s«ng ®· nh¹t dÇn b¸o cho anh biÕt
mïa h¹ s¾p hÕt, mïa thu ®ang ®Õn, còng cã nghÜa lµ cuéc sèng cña anh ®ang ng¾n dÇn.
§Æc biÖt lµ tiÕng ®Êt lë ë bê s«ng do nh÷ng c¬n m­a nguån b¸o hiÖu mét mïa d«ng
b·o s¾p ®Õn cø déi vµo giÊc ngñ h»ng ®ªm nh­ nh¾c nhë anh nh÷ng b­íc ®i cña thêi
gian, còng lµ nh÷ng b­íc ch©n ®­a anh vµo câi vÜnh h»ng. Anh ®ang ®Õm tõng ngµy
sù sèng nªn th­êng hái vî "§ªm qua lóc gÇn s¸ng em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng",
vµ "H«m nay ®· lµ ngµy mÊy råi em nhØ". Trong nh÷ng ngµy Êy, NhÜ ®· c¶m nhËn
®­îc nçi vÊt v¶ cña vî qua tÊm ¸o v¸ c« ®ang mÆc mµ lÇn ®Çu tiªn anh ®Ó ý thÊy, c¶m
- 131 -
nhËn ®­îc hÕt t×nh yªu th­¬ng, sù tÇn t¶o, ®øc hi sinh cña Liªn qua nh÷ng ngãn tay
gÇy guéc c« vuèt ve vai chång, qua b­íc ch©n c« rãn rÐn xuèng cÇu thang mßn lâm.
Lóc nµy NhÜ míi thÊu hiÓu vÎ ®Ñp ®¬n s¬, b×nh dÞ cña t©m hån Liªn víi lßng biÕt ¬n
s©u s¾c "...Còng nh­ c¸nh b·i båi ®ang n»m ph¬i m×nh bªn kia, t©m hån Liªn vÉn gi÷
nguyªn vÑn nh÷ng nÐt tÇn t¶o vµ chÞu ®ùng hi sinh tõ bao ®êi x­a, vµ còng chÝnh nhê
cã ®iÒu ®ã mµ sau nhiÒu ngµy th¸ng b«n tÈu, t×m kiÕm...NhÜ ®· t×m thÊy ®­îc n¬i
n­¬ng tùa lµ gia ®×nh trong nh÷ng ngµy nµy".
Nh÷ng trí trªu trªn ®­êng ®êi NhÜ gÆp ph¶i kh«ng hoµn toµn lµ mét ®ßn gi¸ng cña
sè phËn ®èi víi anh. Tr¸i l¹i tõ hoµn c¶nh cña m×nh, anh nhËn ra gi¸ trÞ cña nh÷ng g×
gÇn gòi nh­ng bÒn v÷ng ®èi víi mçi con ng­êi. Hoµn c¶nh ®· gióp anh kh¸m ph¸ hÕt
vÎ ®Ñp cña vî, còng gióp anh kh¸m ph¸ ra vÎ ®Ñp cña c¸i b·i båi bªn kia s«ng n¬i bÕn
quª th©n thuéc. §ã lµ "mét ch©n trêi gÇn gòi". VËy mµ c¶ ®êi, anh ®· kh«ng ®o¸i
t­ëng ®Õn, ®Ó b©y giê anh c¶m thÊy nã th©n thiÕt nh­ng l¹i xa l¾c v× kh«ng bao giê
anh cßn cã thÓ ®Æt ch©n lªn ®ã ®­îc n÷a. §©y lµ phót ®éc tho¹i tù phª ph¸n cña nh©n
vËt. Trong t©m lÝ nh©n vËt, ®©y kh«ng ph¶i lµ tr¹ng th¸i nÆng nÒ cña sù c¾n røt l­¬ng
t©m, v× kh«ng mét lêi nµo trong t¸c phÈm phñ nhËn nh÷ng g× anh ®· ®i qua, ®· sèng
vµ hiÕn d©ng cho sù nghiÖp. §©y chØ lµ mét niÒm hèi tiÕc pha chót ©n hËn. Sao trong
nh÷ng n¨m th¸ng tuæi trÎ, tr¶i b­íc kh¾p mäi ch©n trêi xa l¹, ta l¹i kh«ng mét lÇn
ngo¸i nh×n c¸i bÕn quª th©n thuéc, n¬i ta ®· sinh ra, lín lªn thµnh ng­êi vµ giê ®©y
l¹i s¾p ®ãn ta vÒ trong lßng ®Êt mÑ. ChÝnh v× vËy, trong NhÜ bõng lªn niÒm khao kh¸t
v« väng lµ ®­îc ®Æt ch©n mét lÇn lªn b·i båi bªn kia s«ng. §iÒu ­íc muèn Êy lµ sù
thøc tØnh nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, b×nh th­êng mµ s©u xa cña cuéc sèng. NguyÔn Minh
Ch©u ®· dÉn d¾t c©u chuyÖn qua diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt NhÜ. Tõ viÖc nhËn ra vÎ
®Ñp cña b·i båi bªn kia s«ng, NhÜ kh¸t khao ®­îc ®Õn ®ã nh­ng kh«ng thÓ thùc hiÖn
®­îc, anh ph¶i nhê ®Õn cËu con trai. Nh­ng TuÊn kh«ng hiÓu ý bè, nªn miÔn c­ìng
nhËn lêi. ThÕ råi trªn ®­êng ®i cËu sa vµo ®¸m ch¬i cê thÕ trªn phè, ®Ó lì mÊt chuyÕn
®ß ngang duy nhÊt trong ngµy. Do con trai sa ®µ, bá lì mÊt chuyÕn ®ß ngang mµ NhÜ
nghiÖm ra c¸i quy luËt phæ biÕn cña ®êi ng­êi "con ng­êi ta trªn ®­êng ®êi thËt khã
tr¸nh ®­îc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh". Anh kh«ng tr¸ch ®øa con trai,
bëi v× còng nh­ anh thêi trai trÎ "nã ®· thÊy cã g× ®¸ng hÊp dÉn ë bªn kia s«ng ®©u".
Tõ chiªm nghiÖm ®ã, khi thÊy con ®ß ngang võa ch¹m mòi vµo bê ®Êt bªn nµy s«ng,
NhÜ ®· cè hÕt søc dån vµo mét cö chØ cã vÎ k× quÆc. "Anh ®ang cè thu nhÆt hÕt mäi
chót søc lùc cuèi cïng cßn sãt l¹i ®Ó ®u m×nh nh« ng­êi ra ngoµi, gi¬ mét c¸nh gÇy
guéc ra ngoµi cöa sæ kho¸t kho¸t - y nh­ ®ang khÈn thiÕt ra hiÖu cho mét ng­êi nµo
®ã". Hµnh ®éng cuèi cïng cña NhÜ cã thÓ hiÓu anh ®ang n«n nãng thóc giôc cËu con
trai h·y mau kÎo lì chuyÕn ®ß duy nhÊt trong ngµy. Nh­ng nã cßn gîi ra ý nghÜa kh¸i
qu¸t h¬n. §ã lµ ý muèn thøc tØnh mäi ng­êi : h·y cè g¾ng tr¸nh nh÷ng c¸i vßng vÌo,
chïng ch×nh trªn ®­êng ®êi, nh÷ng c¸i mµ chóng ta rÊt dÔ v« t×nh sa vµo, ®Ó h­íng tíi
nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc vèn rÊt gi¶n dÞ, gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña cuéc sèng.
B»ng c¸ch ®Æt nh©n vËt vµo nh÷ng t×nh huèng trí trªu nh­ mét nghÞch lÝ (ng­êi ®i
rÊt nhiÒu, ®i kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi th× cuèi cïng l¹i kh«ng thÓ tù m×nh dÞch
chuyÓn vµi chôc x¨ng ti mÐt trªn gi­êng bÖnh, ®i nhiÒu n¬i, biÕt ®ñ mäi vÎ ®Ñp cña
c¸c miÒn ®Êt nh­ng cã mét c¸i bÕn quª gÇn gòi th× anh l¹i kh«ng biÕt ®Õn, lóc bÞ bÖnh
toµn th©n bÊt to¹i, anh míi nhËn ra vÎ ®Ñp cña nã, muèn tù m×nh kh¸m ph¸ th× niÒm
mong muèn Êy ®· trë nªn v« väng), NguyÔn Minh Ch©u ®· miªu t¶ nh÷ng suy ngÉm
cña NhÜ mét c¸ch l« gÝch, tù nhiªn. §ã lµ sù ®óc kÕt vÒ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n trong
- 132 -
cuéc sèng, c¸i ®­îc, mÊt cña ®êi ng­êi. Nh­ vËy nh©n vËt NhÜ trong truyÖn lµ nh©n
vËt t­ t­ëng, mét lo¹i nh©n vËt næi lªn trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u giai
®o¹n sau n¨m 1975. Nhµ v¨n ®· göi g¾m qua nh©n vËt nhiÒu ®iÒu quan s¸t, suy ngÉm,
triÕt lÝ vÒ cuéc ®êi vµ con ng­êi. Nh­ng nh©n vËt kh«ng bÞ biÕn thµnh c¸i loa ph¸t
ng«n cho t¸c gi¶. Nh÷ng chiªm nghiÖm, triÕt lÝ ®· ®­îc chuyÓn ho¸ vµo trong ®êi
sèng néi t©m cña nh©n vËt, víi diÔn biÕn cña t©m tr¹ng d­íi sù t¸c ®éng cña hoµn
c¶nh ®­îc miªu t¶ tinh tÕ, hîp lÝ.

®Ò sè 82
Suy nghÜ vÒ h×nh t­îng nh©n vËt NhÜ trong truyÖn BÕn quª cña NguyÔn Minh
Ch©u (Ng÷ v¨n 9, tËp1)

I. T×m hiÓu ®Ò, t×m ý

1- §Ò yªu cÇu nªu lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ nh©n vËt NhÜ trong truyÖn ng¾n BÕn quª
cña NguyÔn Minh Ch©u. VËy ng­êi viÕt ph¶i nªu lªn ®­îc nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸
cña b¶n th©n vÒ nh©n vËt nµy. Muèn nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña m×nh chÝnh x¸c th× ph¶i
hiÓu ®Æc ®iÓm, tÝnh c¸ch, ý nghÜa cña nh©n vËt trong t¸c phÈm.
2- NhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ nh©n vËt nµy cÇn tËp trung vµo nh÷ng diÔn biÕn néi t©m
cña nh©n vËt d­íi sù t¸c ®éng cña nh÷ng t×nh huèng nghÞch lÝ nh­ thÕ nµo ? Nh©n vËt
®· nhËn ra ®­îc g× sau nh÷ng n¨m th¸ng sèng, cèng hiÕn vµ trong hoµn c¶nh mµ anh
gÆp ph¶i lóc cuèi ®êi ? Qua nh©n vËt, nhµ v¨n muèn nãi g× víi ®éc gi¶.
3- Nh©n vËt NhÜ trong BÕn Quª cña NguyÔn Minh Ch©u lµ mét lo¹i nh©n vËt t­
t­ëng, tøc lµ lo¹i nh©n vËt mµ nhµ v¨n muèn x©y dùng ®Ó tËp trung thÓ hiÖn mét t­
t­ëng, mét ý thøc tån t¹i trong ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi. Th«ng qua NhÜ, NguyÔn
Minh Ch©u muèn thøc tØnh mäi ng­êi : H·y biÕt nhËn ra nh÷ng vÎ ®Ñp b×nh dÞ, mµ
quý gi¸, bÒn v÷ng trong nh÷ng c¸i gÇn gòi cña quª h­¬ng vµ gia ®×nh. Vµ h·y cÈn
thËn, ®õng sa vµo nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh trong cuéc ®êi ®Ó råi
®Õn chËm hoÆc kh«ng ®Õn ®­îc víi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña cuéc sèng.
4- Tuy nhiªn NhÜ kh«ng bÞ biÕn thµnh c¸i loa ph¸t ng«n cho cho t¸c gi¶. Nh÷ng
chiªm nghiÖm vµ triÕt lÝ cña nhµ v¨n ®· ®­îc chuyÓn ho¸ vµo trong ®êi sèng néi t©m
cña cña nh©n vËt, víi diÔn biÕn t©m tr¹ng d­íi sù t¸c ®éng cña hoµn c¶nh mét c¸ch
hîp lÝ.
II- Dµn bµi
A- Më bµi
Giíi thiÖu truyÖn ng¾n BÕn Quª vµ nh©n vËt NhÜ.
- Giíi thiÖu xuÊt xø, néi dung kh¸i qu¸t cña truyÖn (tham kh¶o chó thÝch (*) s¸ch
gi¸o khoa). TruyÖn ng¾n BÕn quª in trong tËp truyÖn cïng tªn cña NguyÔn Minh Ch©u
xuÊt b¶n n¨m1985. ë truyÖn ng¾n nµy còng nh­ nhiÒu truyÖn ng¾n cïng thêi cña «ng,
ngßi bót nhµ v¨n h­íng vµo cuéc sèng thÕ sù, nh©n sinh th­êng ngµy, víi nh÷ng chi
tiÕt sinh ho¹t ®êi th­êng, cã khi nhá nhÆt ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng chiÒu s©u cña ®êi sèng
víi bao nhiªu quy luËt vµ nghÞch lÝ, v­ît ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña c¸ch nh×n, c¸ch
nghÜ tr­íc ®©y cña x· héi vµ cña chÝnh t¸c gi¶.
- 133 -
 - Giíi thiÖu nh©n vËt chÝnh (tªn nh©n vËt, tãm t¾t hoµn c¶nh cña nh©n vËt, giíi
thiÖu kh¸i qu¸t t©m tr¹ng cña nh©n vËt).
B- Th©n bµi
LÇn l­ît tr×nh bµy c¸c néi dung
1. Hoµn c¶nh ®Æc biÖt cña nh©n vËt. NÕu phÇn më bµi ®· tãm t¾t hoµn c¶nh cña
nh©n vËt, th× phÇn th©n bµi kh«ng cÇn nªu ý nµy, hoÆc cã nªu, chØ nªu thËt ng¾n gän.
2. Suy nghÜ vµ t©m tr¹ng cña nh©n vËt NhÜ (nªu, ph©n tÝch qua c¸c dÉn chøng)
a) C¶m nhËn cña NhÜ vÒ b­íc ®i cña thêi gian, tõ ®ã anh cµng hiÓu nh÷ng ngµy
m×nh gãp mÆt víi ®êi kh«ng cßn nhiÒu n÷a.
b) C¶m nhËn cña NhÜ vÒ t×nh yªu th­¬ng sù tÇn t¶o vµ ®øc hi sinh cña vî. Anh
nhËn ra vÎ ®Ñp cña t©m hån vî vµ nh÷ng gi¸ trÞ gia ®×nh mang ®Õn cho anh.
c) Nh÷ng ph¸t hiÖn cña NhÜ vÒ vÎ ®Ñp cña kho¶ng kh«ng gian ngay tr­íc cöa sæ
nhµ m×nh trong buæi s¸ng ®Çu thu (mÊy c©y b»ng l¨ng, b·i båi bªn kia s«ng Hång) tõ
®ã anh nhËn ra vÎ ®Ñp cña bÕn quª - mét nÐt nhá th©n thuéc, v« cïng yªu dÊu cña quª
h­¬ng nh­ng nhiÒu khi ch×m khuÊt khiÕn ta kh«ng ®Ó ý.
d) NiÒm khao kh¸t ®­îc mét lÇn ®Æt ch©n sang b·i båi bªn kia s«ng Hång vµ pha
lÉn sù ©n hËn ®au ®ín cña NhÜ v× khao kh¸t Êy giê ®©y ®· thµnh v« väng. Hµnh ®éng
cuèi cïng cña NhÜ cã ý nghÜa g× ?
3. §¸nh gi¸ vÒ nh©n vËt NhÜ vµ nh÷ng triÕt lÝ cuéc ®êi mµ ®éc gi¶ cã thÓ nhËn ra
®­îc tõ nh©n vËt. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®· nªu trªn, NhÜ lµ ng­êi nh­ thÕ nµo ? Anh cã
®¸ng tr¸ch kh«ng ? §iÓm ®¸ng quý cña anh lµ g× ? Qua nh©n vËt NhÜ, NguyÔn Minh
Ch©u muèn nãi g× víi ng­êi ®äc ?
C- KÕt bµi
- Søc hÊp dÉn cña h×nh t­îng nh©n vËt
- Thµnh c«ng cña nhµ v¨n khi x©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt NhÜ.
®Ò sè 83
Nh÷ng suy ngÉm vµ tr¶i nghiÖm s©u s¾c cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u vÒ con
ng­êi vµ cuéc ®êi qua truyÖn ng¾n BÕn quª
I- T×m hiÓu ®Ò, t×m ý
1. §©y lµ d¹ng bµi nghÞ luËn vÒ mét khÝa c¹nh cña truyÖn ng¾n.Trong ch­¬ng
tr×nh TËp lµm v¨n líp 9, phÇn nghÞ luËn v¨n häc, chØ häc nghÞ luËn vÒ nh©n vËt v¨n
häc, nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. Tuy nhiªn vÉn cã thÓ vËn dông c¸ch thøc lµm
hai d¹ng bµi trªn ®Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu cña ®Ò bµi nµy.
2. VÒ néi dung nghÞ luËn.
VÊn ®Ò cÇn ng­êi viÕt bµn b¹c, ®¸nh gi¸ lµ Nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c cña nhµ v¨n
vÒ con ng­êi vµ cuéc ®êi qua truyªn ng¾n BÕn Quª. §©y lµ néi dung c¬ b¶n vµ quan
träng nhÊt cña truyÖn ng¾n nµy. Bëi lÏ ®Æc ®iÓm cña thiªn truyÖn lµ truyÖn t­ t­ëng -
nh©n vËt t­ t­ëng
3. §Ó thùc hiÖn ®­îc yªu cÇu cña ®Ò, ng­êi viÕt cÇn lµm râ :
- 134 -
 Nh÷ng suy ngÉm cña NguyÔn Minh Ch©u vÒ con ng­êi vµ cuéc ®êi trong truyÖn
BÕn quª lµ g× ? Cã thÊm thÝa vµ ch©n thµnh kh«ng ? Nh÷ng suy nghÜ Êy chØ cã gi¸ trÞ
víi nhµ v¨n, víi mét sè Ýt ng­êi hay cã gi¸ trÞ víi tÊt c¶ mäi ng­êi ? Nh÷ng suy ngÉm
Êy ®­îc thÓ hiÖn ë khÝa c¹nh nµo cña t¸c phÈm ? T×nh huèng truyÖn, nh÷ng h×nh ¶nh
mang ý nghÜa biÓu t­îng...?
II- LËp dµn ý
A- Më bµi
Giíi thiÖu truyÖn ng¾n. Nªu vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn : truyÖn BÕn quª thÓ hiÖn nh÷ng
suy ngÉm s©u s¾c cña nhµ v¨n vÒ con ng­êi vµ cuéc ®êi.
B- Th©n bµi
1. ThÓ hiÖn triÕt lÝ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c vÒ cuéc ®êi b»ng c¸ch ®Æt nh©n vËt vµo
nh÷ng t×nh huèng nghÞch lÝ.
- T×nh huèng nghÞch lÝ thø nhÊt :
NhÜ, nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, ng­êi lµm mét c«ng viÖc cã ®iÒu kiÖn ®i ®Õn hÇu
hÕt mäi n¬i trªn thÕ giíi, thÕ mµ ë cuèi ®êi, c¨n bÖnh qu¸i ¸c l¹i buéc chÆt anh vµo
gi­êng bÖnh. Vµo c¸i buæi s¸ng h«m Êy, khi NhÜ muèn nhÝch ng­êi ®Õn bªn cöa sæ,
th× viÖc Êy víi anh khã kh¨n nh­ ph¶i ®i hÕt c¶ nöa vßng tr¸i ®Êt vµ ph¶i nhê ®Õn sù
gióp ®ì cña mÊy ®øa trÎ hµng xãm.
- T×nh huèng nghÞch lÝ thø hai :
+ Khi cßn khoÎ m¹nh, cßn lµm viÖc, NhÜ ®i kh¾p mäi n¬i, biÕt hÇu hÕt c¸c vïng
®Êt trªn thÕ giíi, nh­ng cã mét b·i båi bªn kia s«ng Hång ngay tr­íc cöa sæ nhµ anh
th× anh l¹i ch­a hÒ ®Æt ch©n ®Õn vµ h×nh nh­ kh«ng biÕt cã nã tån t¹i. §Õn lóc toµn
th©n bÊt to¹i, qua khung cöa sæ gi­êng bÖnh, anh míi quan s¸t vµ ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp
cña nã (dÉn chøng)
+ Còng nh­ ®Õn lóc nµy anh míi thÊm thÝa nçi vÊt v¶, sù tÇn t¶o, ®øc hi sinh vµ
t×nh yªu th­¬ng cña vî dµnh cho anh (dÉn chøng).
- T×nh huèng nghÞch lÝ thø ba :
Anh khao kh¸t ®­îc ®Æt ch©n mét lÇn sang b·i båi bªn kia s«ng nh­ng thêi gian
cña ®êi anh kh«ng cßn bao nhiªu n÷a, nªn anh ph¶i nhê ®Õn cËu con trai sang ®ã thay
anh. Nh­ng kh«ng hiÓu ý bè nªn con trai anh ®· sa vµo mét ®¸m ch¬i cê thÕ trªn hÌ
phè, nªn bá lì mÊt chuyÕn ®ß ngang duy nhÊt trong ngµy (dÉn chøng).
2. Taä ra mét chuçi nh÷ng t×nh huèng nghÞch lÝ nh­ trªn, t¸c gi¶ muèn l­u ý
ng­êi ®äc ®Õn nhËn thøc vÒ cuéc ®êi :
+ Cuéc sèng vµ sè phËn con ng­êi chøa ®Çy nh÷ng ®iÒu bÊt th­êng, nh÷ng nghÞch
lÝ, ngÉu nhiªn, v­ît ra ngoµi nh÷ng dù ®Þnh vµ ­íc muèn, c¶ nh÷ng hiÓu biÕt vµ toan
tÝnh cña ng­êi ta.
+Tuy nhiªn suy ngÉm s©u s¾c, mang tÝnh tr¶i nghiÖm c¶ ®êi ng­êi lµ "con ng­êi
ta trªn ®­êng ®êi thËt khã tr¸nh ®­îc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh". Sù
giµu cã lÉn mäi vÎ ®Ñp rÊt gÇn gòi cña quª h­¬ng, gia ®×nh nh­ c¸i b·i båi bªn kia
s«ng hay ng­êi vî tÇn t¶o, giµu t×nh yªu vµ ®øc hi sinh th× ph¶i ®Õn lóc nµy, khi s¾p

- 135 -
gi· biÖt cuéc ®êi cã khi ta míi c¶m nhËn thÊm thÝa ®­îc. V× vËy cÇn ph¶i tr©n träng
gi÷ g×n khi cßn ch­a muén
C- KÕt bµi
Tæng kÕt vÒ nh÷ng gi¸ trÞ cña t¸c phÈm.
- BÕn quª, ta ®· tõng xa rêi nã lµ bÕn ®ç cña mçi con ng­êi. V× ë ®ã cã nh÷ng c¸i
gÇn gòi th©n yªu nhÊt. H·y biÕt tr©n träng, gi÷ g×n dï ta cã ®i bèn ph­¬ng trêi
- Ngoµi gi¸ trÞ chung ®· nªu trªn, cã thÓ nªu nh÷ng t¸c ®éng cña t¸c phÈm ®Õn c¸
nh©n ng­êi viÕt nh­ thÕ nµo. Ch¼ng h¹n nh­ ng­êi viÕt khi ®äc t¸c phÈm ®· chît nhËn
ra m×nh còng ®· cã nh÷ng phót chïng ch×nh, vßng vÌo nh­ thÕ nµo. HoÆc ®· thê ¬
tr­íc nh÷ng vÎ ®Ñp, nh÷ng t×nh c¶m gÇn gòi nh­ thÕ nµo ?...

®Ò sè 84
Trong truyÖn ng¾n BÕn Quª cña NguyÔn Minh Ch©u, nh©n vËt NhÜ, vµo nh÷ng
ngµy cuèi cïng cña cuéc ®êi, sau bao nhiªu tr¶i nghiÖm ®· rót ra mét nhËn xÐt mang
tÝnh triÕt lÝ : "Con ng­êi ta trªn ®­êng ®êi thËt khã tr¸nh ®­îc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng
vÌo hoÆc chïng ch×nh"
1. Qua nhËn xÐt trªn cña NhÜ, NguyÔn Minh Ch©u muèn nãi g× víi chóng ta.
2. H·y nghÜ l¹i vÒ m×nh ®Ó nhËn ra trong cuéc sèng, häc tËp...®· cã lÇn v×
nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo, hoÆc chïng ch×nh mµ m×nh ph¶i ©n hËn. KÓ vÒ mét lÇn nh­
vËy vµ nªu c¶m nghÜ cña em sau ®ã.
bµi lµm

C©u1.
Qua nhËn xÐt cña nh©n vËt NhÜ : "Con ng­êi ta trªn ®­êng ®êi thËt khã tr¸nh
®­îc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh", NguyÔn Minh Ch©u muèn nãi víi
chóng ta r»ng : trªn ®­êng ®êi, ta rÊt dÔ sa vµo nh÷ng thø rÊt Ýt ý nghÜa, nÕu kh«ng
muèn nãi lµ nh¹t nhÏo, v« vÞ. Nh­ng chÝnh nh÷ng thø Êy sÏ c¶n ®­êng ta, lµm chËm,
thËm chÝ lµm lì mÊt viÖc ta t×m ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña cuéc sèng. DÉn chi
tiÕt : NhÜ nhê con trai sang b·i båi bªn kia s«ng hé m×nh, song cËu con anh v× sa vµo
trß ch¬i cê thÕ nªn ®· bá lì.
C©u 2 (LËp dµn ý)
A- Më bµi
- Nh©n ®äc truyÖn ng¾n BÕn quª, thÊm thÝa nhËn xÐt cña nh©n vËt NhÜ "...", ngÉm
l¹i thÊy còng ®· cã lÇn m×nh sa vµo viÖc v« bæ ®Ó lì mÊt, hoÆc kh«ng lµm ®­îc nh÷ng
viÖc cã ý nghÜa mµ m×nh ®Þnh lµm .
B. Th©n bµi
1. ViÖc v« bæ, hay nãi kh¸c ®i c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh mµ m×nh sa
vµo lµ g× ? §· sa vµo nh­ thÕ nµo ? V× sao mµ sa vµo ? HËu qu¶ cña nã ra sao ?
2. Nh÷ng nçi ©n hËn cña b¶n th©n khi nhËn ra sai lÇm cña m×nh .
C. KÕt bµi

- 136 -
 Nh¾c nhë m×nh vµ mäi ng­êi h·y tØnh t¸o, h·y c¶nh gi¸c víi chÝnh m×nh ®Ó kh«ng
m¾c nh÷ng sai lÇm t­¬ng tù.

®Ò sè 85
LÝ gi¶i tÝnh biÓu t­îng cña nhan ®Ò truyÖn BÕn quª.

Bµi lµm
NhÜ, nh©n vËt chÝnh trong truyÖn, mét ng­êi tõng ®i kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi
nh­ng ®ét nhiªn bÞ m¾c c¨n bÖnh hiÓm nghÌo, hÇu nh­ bÞ liÖt toµn th©n. TÊt c¶ mäi
sinh ho¹t cña anh ®Òu ph¶i nhê vµo sù gióp ®ì cña ng­êi kh¸c, mµ chñ yÕu lµ Liªn vî
anh. Vµo mét buæi s¸ng ®Çu thu, Liªn ®ì chång ngåi dËy bãn cho anh tõng th×a ch¸o,
NhÜ nh×n qua cöa sæ ph¸t hiÖn ra b·i båi bªn kia s«ng Hång : "Bªn kia nh÷ng hµng
c©y b»ng l¨ng, tiÕt trêi ®Çu thu ®em ®Õn cho con s«ng Hång mét mµu ®á nh¹t, mÆt
s«ng nh­ réng thªm ra. Vßm trêi còng nh­ cao h¬n. Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ di
chuyÓn tõ mÆt n­íc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, vµ c¶ mét vïng phï sa l©u
®êi cña b·i båi ë bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tr­íc khu«n c­¶ sæ cña gian
g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen víi mµu xanh non - nh÷ng mµu s¾c th©n
thuéc qu¸ nh­ da thÞt, h¬i thë cña ®Êt mµu mì". Tõ lóc nhËn ra vÎ ®Ñp Êy, NhÜ rÊt
muèn ®­îc ®Æt ch©n sang b·i båi. Kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc, NhÜ nhê TuÊn, con trai
anh sang ®ã thay anh. TuÊn kh«ng hiÓu ý bè nªn sa vµo ®¸m ch¬i cê thÕ. NhÜ muèn
®Õn gÇn cöa sæ ®Ó nh×n cho râ b·i s«ng, nh­ng tù anh kh«ng thÓ dÞch chuyÓn ®­îc
nªn anh ph¶i nhê lò trÎ hµng xãm gióp ®ì. ThÊy TuÊn sa vµo ®¸m cê thÕ cã thÓ bá lì
mÊt chuyÕn ®ß ngang trong ngµy khiÕn anh buån rÇu nghÜ ngîi : "con ng­êi ta trªn
®­êng ®êi thËt khã tr¸nh ®­îc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh". Còng
trong nh÷ng ngµy ®ã anh nhËn ra sù vÊt v¶ tÇn t¶o cña vî, nhËn ra vÎ ®Ñp vÑn nguyªn
cña t©m hån vî. Cuèi cïng anh dån hÕt søc r­ín ng­êi qua cöa sæ kho¸t kho¸t tay
nh­ ra hiÖu giôc gi· con.
§ã lµ néi dung chÝnh cña truyÖn BÕn quª. Søc hÊp dÉn cña truyÖn BÕn quª kh«ng
n»m ë cèt truyÖn víi nh÷ng t×nh tiÕt li k×, gay cÊn, kh«ng n»m ë nh÷ng sù kiÖn nh÷ng
nh©n vËt cã tÇm vãc lín lao, mµ n»m ë chç t¸c gi¶ ®· x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng
yÕu tè, mét hÖ thèng h×nh ¶nh mang ý nghÜa biÓu t­îng nh»m diÔn ®¹t suy ngÉm,
chiªm nghiÖm cña m×nh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, gi¶n dÞ, gÇn gòi mµ bÒn v÷ng cña
cuéc ®êi. Mét h×nh t­îng bao trïm toµn bé t¸c phÈm, cã t¸c dông liªn kÕt c¸c yÕu tè,
h×nh ¶nh kh¸c lµ h×nh t­îng bÕn quª mµ t¸c gi¶ dïng lµm nhan ®Ò kh«ng chØ cho
truyÖn ng¾n cïng tªn nµy mµ cßn lµ nhan ®Ò cho mét tËp truyÖn ng¾n «ng viÕt sau
n¨m 1975, VËy c¸c tÇng nÊc ý nghÜa cña h×nh t­îng bÕn quª lµ g×, c¸c tÇng nÊc ý
nghÜa Êy ®­îc biÓu hiÖn ra sao ?
Qua phÇn néi dung c©u chuyÖn ®· tãm t¾t ë trªn, bÕn quª ®èi víi nh©n vËt NhÜ lµ
nh÷ng g× gÇn gòi th©n thiÕt nhÊt víi anh. §ã lµ nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng ®Ëm s¾c
víi nh÷ng c¸nh hoa cã mµu tÝm sÉm nh­ bãng tèi, lµ c¸i bê lë dèc ®øng cã chuyÕn ®ß
ngang cËp bÕn mçi ngµy, lµ b·i båi bªn kia s«ng Hång cã mµu vµng thau xen lÉn
xanh non th©n thuéc nh­ da thÞt, h¬i thë cña ®Êt mµu mì. Kh«ng chØ cã thÕ, bÕn quª
cßn lµ ng­êi vî t¶o tÇn, ch¨m chót anh tõng li tõng tÝ khi anh ®au èm, lµ bÇy trÎ víi
nh÷ng bµn tay chua lßm mïi n­íc d­a vµ «ng l·o l¸ng giÒng s½n sµng gióp ®ì, hái
- 137 -
han ®éng viªn anh mçi ngµy. Nh­ vËy, NguyÔn Minh Ch©u kh«ng dùng lªn mét bÕn
s«ng chung nµo ®ã. §©y lµ BÕn quª nh­ ®Çu ®Ò t¸c phÈm. Nã lµ tÊt c¶ nh÷ng ph¸t hiÖn
Êm ¸p t×nh ®êi vµ t×nh ng­êi cña nh©n vËt (còng lµ cña t¸c gi¶), tr­íc nh÷ng g× th©n
quen nhÊt, th­¬ng yªu nhÊt (ng­êi vî), nh÷ng g× hån nhiªn gÇn gòi nhÊt (bÇy trÎ, «ng
l·o l¸ng giÒng), lµ nh÷ng g× giµu cã ®Ñp ®Ï thuÇn ph¸c vµ cæ s¬ nhÊt cña m¶nh ®Êt
®· sinh thµnh ra anh, vµ sÏ nhËn anh vÒ khi nh¾m m¾t xu«i tay. Nh­ng thËt ®au ®ín
cho NhÜ, ®Õn lóc anh nhËn ra gi¸ trÞ b×nh dÞ mµ bÒn v÷ng cña bÕn quª th× còng lµ lóc
anh s¾p tõ gi· câi ®êi. Nh÷ng nhËn thøc ®au ®ín mµ s¸ng ngêi ®ã cña NhÜ cã gi¸ trÞ
c¶nh tØnh chóng ta, nh¾c chóng ta h·y biÕt gi÷ g×n tr©n träng bÕn quª th©n thiÕt cña
mçi ng­êi. §ã lµ ý nghÜa mµ t¸c gi¶ muèn göi g¾m tíi ®éc gi¶ ®­îc c« ®óc qua h×nh
¶nh nhan ®Ò truyÖn - BÕn quª.

®Ò sè 86
H·y ph©n tÝch nh©n vËt Ph­¬ng §Þnh trong truyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª
Minh Khuª.
I- T×m hiÓu ®Ò
§©y lµ d¹ng ®Ò nghÞ luËn vÒ nh©n vËt v¨n häc. Mäi yªu cÇu cña ®Ò vÒ néi dung
vµ h×nh thøc (d¹ng bµi) cña bµi viÕt ®Òu rÊt râ rµng.
- VÒ h×nh thøc cña bµi viÕt : lµ bµi ph©n tÝch nh©n vËt v¨n häc.
- VÒ néi dung : nªu biÓu hiÖn, ph©n tÝch ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch cña
Ph­¬ng §Þnh, nh©n vËt chÝnh trong truyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª.
II- Dµn bµi
A- Më bµi
- Giíi thiÖu truyÖn, giíi thiÖu chung c¸c nh©n vËt.
- Giíi thiÖu nh©n vËt chÝnh.
B- Th©n bµi
Nªu vµ ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch cña Ph­¬ng §Þnh.
1. Nªu hoµn c¶nh, c«ng viÖc cña nh©n vËt
Ph­¬ng §Þnh cïng Nho vµ Thao -nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong- sèng trªn
cao ®iÓm gi÷a mªnh m«ng khãi bôi Tr­êng S¬n vµ bom ®¹n huû diÖt cña kÎ thï.
C«ng viÖc cña chÞ vµ ®ång ®éi trong tæ trinh s¸t mÆt ®­êng lµ "®o khèi l­îng ®Êt lÊp
vµo hè bom, ®Õm bom ch­a næ vµ nÕu cÇn th× ph¸ bom", ®Ó b¶o vÖ con ®­êng, cho
nh÷ng ®oµn xe b¨ng vÒ phÝa tr­íc, gãp phÇn vµo sù nghiÖp gi¶i phãng MiÒn Nam,
thèng nhÊt ®Êt n­íc. C«ng viÖc thËt vinh quang nh­ng còng ®Çy hy sinh gian khæ.
Nh­ng chÝnh hoµn c¶nh gian khã, hiÓm nguy nµy ®· lµm s¸ng lªn nh÷ng phÈm chÊt
®¸ng quý cña chÞ.
2. Tr­íc hÕt ®ã lµ vÎ ®Ñp cña tinh thÇn dòng c¶m, th¸i ®é b×nh tÜnh, v­ît lªn mäi
hiÓm nguy.
- Ch¹y trªn cao ®iÓm bÞ bom ®¹n cµy n¸t, cßn Èn giÊu nh÷ng qu¶ bom ch­a næ -
còng cã nghÜa lµ nã sÏ næ bÊt cø lóc nµo, còng cã nghÜa lµ ®èi mÆt víi thÇn chÕt.

- 138 -
Nh­ng chÞ vÉn thËt b×nh th¶n, thËm chÝ cßn thÊy thó vÞ, dï trªn m×nh cßn cã vÕt
th­¬ng ch­a lµnh miÖng.
- T­ thÕ ®µng hoµng, th¸i ®é b×nh tÜnh, thao t¸c thµnh th¹o khi ph¸ bom.
- Cã nh÷ng lóc còng nghÜ ®Õn c¸i chÕt nh­ng chØ "mê nh¹t", cßn ý nghÜ ch¸y báng
lµ : "liÖu m×n cã næ, bom cã næ kh«ng ? Kh«ng th× lµm thÕ nµo ®Ó ch©m m×n lÇn thø
hai ?" . Môc ®Ých hoµn thµnh nhiÖm vô lu«n ®­îc Ph­¬ng §Þnh ®Æt lªn trªn hÕt.
3. Trong chÞ lu«n th­êng trùc mét t×nh c¶m ®ång chÝ, ®ång ®éi nång Êm.
a) TÊm lßng vÞ tha, lu«n quan t©m ®Õn ®éng chÝ, ®ång ®éi
+ Lo l¾ng, sèt ruét khi ®ång ®éi lªn cao ®iÓm ch­a vÒ.
+ Lu«n tr×u mÕn yªu th­¬ng b¹n bÌ (c¸ch Ph­¬ng §Þnh nhËn xÐt vÒ Nho, ph¸t
hiÖn ra vÎ dÔ th­¬ng : "nhÑ, m¸t nh­ mét que kem tr¾ng" cña b¹n, viÖc chÞ rÊt hiÓu c¸c
së thÝch vµ t©m tr¹ng cña chÞ Thao...)
+ Ch¨m sãc Nho tËn t×nh khi c« bÞ th­¬ng.
b) Ng­îc l¹i, chÞ còng rÊt cÇn sù cæ vò ®éng viªn cña ®ång ®éi
ThÊy Êm lßng vµ tù tin h¬n khi c¶m thÊy ¸nh m¾t dâi theo, khÝch lÖ cña c¸c anh
chiÕn sÜ ph¸o binh. RÊt yªu mÕn vµ c¶m phôc tÊt c¶ nh÷ng ng­êi chiÕn sÜ mµ chÞ gÆp
h»ng ®ªm trªn träng ®iÓm cña con ®­êng vµo mÆt trËn.
4. NÐt næi bËt, còng lµ ®iÓm hÊp dÉn nhÊt cña nh©n vËt nµy víi ng­êi ®äc lµ t©m
hån trong s¸ng giµu m¬ méng, lµ sù hån nhiªn nh­ trÎ th¬ cña chÞ.
+ Ph­¬ng §Þnh lµ con g¸i Hµ Néi vµo chiÕn tr­êng. ChÞ võa qua tuæi häc sinh v«
t­ lù. Gi÷a chiÕn tr­êng khãi löa, chÞ vÉn hay nhí l¹i nh÷ng kØ niÖm ªm ®Òm bªn mÑ
trong c¨n g¸c nhá, nhí vÒ thµnh phè tuæi th¬.
+ ChÞ hay h¸t, hay c­êi mét m×nh hay ng¾m m×nh trong g­¬ng. ChÞ tù ®¸nh gi¸
m×nh lµ mét "c« g¸i kh¸", cã "Hai bÝm tãc dµy, t­¬ng ®èi mÒm, mét c¸i cæ cao, kiªu
h·nh nh­ ®µi hoa loa kÌn". M¾t "dµi, mµu n©u, hay nheo l¹i nh­ chãi n¾ng", vµ ®­îc
c¸c anh chiÕn sÜ nhËn xÐt lµ "cã c¸i nh×n sao mµ xa x¨m". ChÞ cã c¸i ®iÖu ®µng cña
mét c« g¸i Hµ Néi, nh­ng lµ c¸i ®iÖu thËt ®¸ng yªu v× nã hån nhiªn vµ v« cïng ch©n
thùc.
C- KÕt bµi
- B»ng ngßi bót miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt sinh ®éng, tinh tÕ, Lª Minh Khuª ®· lµm
hiÖn lªn thÕ giíi néi t©m phong phó cña Ph­¬ng §Þnh, c« n÷ thanh niªn xung phong
trªn tuyÕn ®­êng huyÕt m¹ch Tr­êng S¬n trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng MÜ.
Qua Ph­¬ng §Þnh, chóng ta hiÓu h¬n thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m th¸ng hµo
hïng Êy. §ã lµ nh÷ng con ng­êi :
"XÎ däc Tr­êng S¬n ®i cøu n­íc
Mµ lßng ph¬i phíi dËy t­¬ng lai"
(Tè H÷u- N­íc non ngµn dÆm).

®Ò sè 87
Ph©n tÝch ®o¹n kÕt truyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª :
Cã mét ®¸m m©y kÐo ngoµi cöa hang. Mét ®¸m n÷a. Råi mét ®¸m n÷a bay qua
ngµy cµng nhanh. BÇu trêi më réng tr­íc cöa hang ®en ®i. C¬n d«ng ®Õn. C¸t bay mï.
Giã quËt lªn, quËt xuèng nh÷ng cµnh c©y kh« ch¸y. L¸ bay lo¹n x¹, ®ét ngét nh­ biÕn
- 139 -
®æi bÊt th­êng trong tim con ng­êi vËy. ë rõng mïa nµy th­êng nh­ thÕ. M­a. Nh­ng
m­a ®¸. Lóc ®Çu t«i kh«ng biÕt. Nh­ng råi cã tiÕng lanh canh gâ trªn nãc hang. Cã
c¸i g× s¾c xÐ kh«ng khÝ ra tõng m¶nh vôn. Giã. vµ t«i thÊy ®au, ­ít ë m¸.
- M­a ®¸ ! Cha mÑ ¬i! M­a ®¸ !
T«i ch¹y vµo, bá trªn bµn tay ®ang xoÌ ra cña Nho mÊy viªn ®¸ nhá. L¹i ch¹y ra,
vui thÝch cuèng cuång.
(...) ë ®©y, trªn cao ®iÓm ®Çy bom nµy còng cã m­a ®¸. Nh÷ng niÒm vui con trÎ
cña t«i l¹i në bung ra, say s­a, trµn ®Çy. Ch¼ng ai cã th× giê mµ g¾t t«i. ChÞ Thao
®ang lói hói hèt c¸i g× d­íi ®Êt. Ch¾c lµ ®¸. Cßn Nho th× nhæm dËy, m«i hÐ më :
- Nµo, mµy cho tao mÊy viªn n÷a.
Nh­ng t¹nh mÊt råi. T¹nh rÊt nhanh nh­ khi ®Õn. Sao chãng thÕ ? T«i bçng thÉn
thê, tiÕc kh«ng nãi næi. Râ rµng t«i kh«ng tiÕc nh÷ng viªn ®¸. M­a xong th× t¹nh th«i.
Mµ t«i nhí mét c¸i g× ®Êy, h×nh nh­ mÑ t«i, c¸i cöa sæ, hoÆc nh÷ng ng«i sao to trªn
bÇu trêi thµnh phè. Ph¶i, cã thÓ nh÷ng c¸i ®ã... HoÆc lµ c©y, hoÆc lµ c¸i vßm trßn
cña nhµ h¸t, hoÆc bµ b¸n kem ®Èy chiÕc xe chë ®Çy thïng kem, trÎ con h¸o høc b©u
xung quanh. Con ®­êng nhùa ban ®ªm, sau c¬n m­a mïa h¹ réng ra, dµi ra, lÊp
lo¸ng ¸nh ®Ìn tr«ng nh­ mét con s«ng n­íc ®en. Nh÷ng ngän ®iÖn trªn qu¶ng tr­êng
lung linh nh­ nh÷ng ng«i sao trong c©u chuyÖn cæ tÝch nãi vÒ nh÷ng xø xë thÇn tiªn.
Hoa trong c«ng viªn. Nh÷ng qu¶ bãng sót v« téi v¹ cña bän trÎ con trong mét gãc
phè. TiÕng rao cña bµ b¸n x«i s¸ng cã c¸i mñng ®éi trªn ®Çu...
Chao «i, cã thÓ lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã. Nh÷ng c¸i ®ã ë thiÖt xa...Råi bçng chèc,
sau mét c¬n m­a ®¸ chóng xo¸y m¹nh nh­ sãng trong t©m trÝ t«i.
Bµi lµm
TruyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª lµ mét trong sè nh÷ng truyÖn
ng¾n ®Çu tay cña t¸c gi¶. TruyÖn viÕt vÒ ba c« g¸i trong mét tæ trinh s¸t ph¸ bom ë
mét cao ®iÓm trªn tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng MÜ.
§­êng Tr­êng S¬n vµ nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong, nh÷ng anh bé ®éi l¸i xe
®· thµnh ®Ò tµi cña nhiÒu t¸c phÈm v¨n häc trong thêi k× nµy (Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe
kh«ng kÝnh cña Ph¹m TiÕn DuËt, Kho¶ng trêi vµ hè bom cña L©m ThÞ MÜ D¹, M¶nh
tr¨ng cuèi rõng cña NguyÔn Minh Ch©u...). TruyÖn ng¾n nµy cña Lª Minh Khuª cã
nhiÒu ®iÓm gÆp gì víi c¸c t¸c phÈm cïng ®Ò tµi, nh­ng vÉn cã nh÷ng ®Æc s¾c riªng.
Trong truyÖn còng cã nh÷ng c©u chuyÖn vµ c¸c chi tiÕt vÒ cuéc sèng gian khæ hiÓm
nguy, vÒ nh÷ng chiÕn c«ng h»ng ngµy, vÒ sù dòng c¶m hi sinh cña nh÷ng ng­êi trÎ
tuæi trªn tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n. Nh­ng c¸i t¹o nªn søc hÊp dÉn cña truyÖn l¹i lµ ë
sù am hiÓu cÆn kÏ cuéc sèng cïng víi t©m lÝ, t×nh c¶m vµ suy nghÜ cña nh÷ng con
ng­êi trÎ tuæi trªn tuyÕn ®­êng huyÕt m¹ch cña cuéc kh¸ng chiÕn. TruyÖn ®­îc trÇn
thuËt qua lêi mét nh©n vËt, còng lµ nh©n vËt chÝnh : Ph­¬ng §Þnh. §o¹n kÕt cña
truyÖn, ®o¹n t¶ c¬n m­a ®¸ ë Tr­êng S¬n lµ ®o¹n hay nhÊt. §ã lµ ®o¹n th¬ b»ng v¨n
xu«i võa miªu t¶ ch©n thùc c¬n m­a ®¸ võa diÔn t¶ ®­îc nh÷ng c¶m xóc cña Ph­¬ng
§Þnh. Qua ®ã lµm ngêi lªn vÎ ®Ñp t©m hån cña c¸c n÷ thanh niªn xung phong gi÷a
Tr­êng S¬n khãi löa.
C¬n m­a ®Õn ®ét ngét, bÊt ngê ®­îc miªu t¶ hÕt søc ch©n thùc víi nh÷ng h×nh
¶nh quen thuéc : "Cã mét ®¸m m©y kÐo qua cöa hang. Mét ®¸m n÷a. Råi mét ®¸m
n÷a bay qua ngµy cµng nhanh. BÇu trêi më réng tr­íc cöa hang ®en ®i. C¬n d«ng
®Õn. C¸t bay mï. Giã quËt lªn, quËt xuèng nh÷ng cµnh c©y kh« ch¸y. L¸ bay lo¹n
- 140 -
x¹.". C©u v¨n ng¾n, nhÞp nhanh, nhiÒu ®éng tõ m¹nh t¹o Ên t­îng mét c¬n m­a µo
®Õn nhanh, bÊt ngê. Nh­ng ®©y kh«ng ph¶i lµ c¬n m­a b×nh th­êng mµ lµ m­a ®¸ nªn
cã "tiÕng lanh canh", "cã c¸i g× s¾c, xÐ kh«ng khÝ ra tõng m¶nh vôn". Nhµ v¨n
®· miªu t¶ thËt sinh ®éng, ch©n thùc c¬n m­a ®¸ gi÷a rõng Tr­êng S¬n qua c¸ch nh×n,
c¸ch c¶m cña nh©n vËt chÝnh.
D­êng nh­ bom ®¹n, chiÕn tranh, m¸u ®æ, hi sinh... ®· lïi xa, ®· biÕn mÊt. ChØ
cßn cã c¬n m­a bÊt ngê, hiÕm thÊy, khiÕn c¸c n÷ chiÕn sÜ thanh niªn xung phong
quªn hÕt hiÓm nguy, trë l¹i b¶n tÝnh gèc cña nh÷ng ng­êi trÎ tuæi víi niÒm vui hån
nhiªn trµn bê. Ph­¬ng §Þnh th× kªu to lªn :"- M­a ®¸ ! Cha mÑ ¬i ! M­a ®¸! ". C«
ch¹y ra ch¹y vµo "vui thÝch, cuèng cuång". §Õn Nho ®ang bÞ th­¬ng mµ còng nhám
dËy xoÌ tay ra xin mÊy viªn ®¸. Cã g× ®©u mét c¬n m­a d«ng, mét c¬n m­a ®¸ mµ c¸c
c« ®ãn nhËn nã say s­a vµ nång nhiÖt nh­ vËy ? Lµ bëi v× c¸c c« cßn trÎ l¾m, t©m hån
trong s¸ng, ®Çy ¾p méng m¬, vËy mµ hµng ngµy c¸c c« ph¶i ®èi mÆt víi ®¹n bom,
"thÇn kinh lóc nµo còng c¨ng nh­ ch·o". C¬n m­a nh­ xo¸ ®i nh÷ng c¨ng th¼ng, chÕt
chãc cña chiÕn tranh mµ hµng ngµy c¸c c« ph¶i ®èi mÆt. C¬n m­a gîi vÒ miÒn tuæi
th¬ trong s¸ng ªm ®Òm. Cã lÏ Ph­¬ng §Þnh ®· tõng ngöa mÆt, xoÌ tay ®ãn nh÷ng h¹t
m­a ®Çu mïa h¹ vµ c­êi khanh kh¸ch khi c« cßn lµ mét c« bÐ häc sinh trung häc ë
Hµ Néi ®Ñp vµ th¬, nªn giê ®©y, gi÷a Tr­êng S¬n khãi löa, mét c¬n m­a, mµ l¹i lµ
m­a ®¸ ®· ®­a c« vÒ víi dßng s«ng kØ niÖm. Tõ mét c¬n m­a ®¸ chît ®Õn råi chît ®i
Êy, t¸c gi¶ ®· m« t¶ niÒm luyÕn nhí mung lung, kh«ng h¼n vÒ mét ®iÒu g× nh­ng l¹i
râ rµng hiÖn h÷u trong lßng Ph­¬ng §Þnh. §ã lµ mÑ c«, lµ « cöa sæ mµ c« th­êng ngåi
h¸t, lµ nh÷ng ng«i sao to tªn bÇu trêi thµnh phè mµ h»ng ®ªm c« th­êng ng¾m, còng
cã thÓ lµ nh÷ng hµng c©y xanh che m¸t r­îi con ®­êng Hµ Néi mµ hµng ngµy c« ®Õn
tr­êng, lµ c¸i vßm trßn cña nhµ h¸t mµ c« tõng vµo xem kÞch, xem phim víi c¸c b¹n,
lµ bµ b¸n kem víi nh÷ng que kem xanh ®á tõng hÊp dÉn tuæi th¬ c«... §ã chÝnh lµ xø
së thanh b×nh, thÇn tiªn mµ c« ®­îc sèng tr­íc ®©y. Nh÷ng hoµi niÖm cña Ph­¬ng
§Þnh vÒ cuéc sèng thanh b×nh ë hËu ph­¬ng nh­ mét dßng suèi ngät lµnh trong m¸t
®èi lËp víi c¸i ¸c liÖt cña chiÕn tr­êng ®­îc t¸c gi¶ miªu t¶ ë phÇn trªn cña t¸c phÈm.
MiÒn nhí th­¬ng "Xø së thÇn tiªn" víi nh÷ng "Ng«i sao xa x«i " lung linh trong hån
ng­êi thiÕu n÷ ®· gîi dËy biÕt bao khao kh¸t vÒ mét cuéc sèng b×nh yªn. ChÝnh v×
cuéc sèng b×nh yªn Êy mµ Ph­¬ng §Þnh vµ bao ®ång ®éi cña c« ®· ®iÒm nhiªn ®i vµo
cuéc kh¸ng chiÕn. Hä chiÕn ®Êu anh dòng, chÊp nhËn mäi mÊt m¸t vµ hi sinh.
§o¹n kÕt cña t¸c phÈm víi c¸c yÕu tè miªu t¶, xen lÉn víi tù sù, hiÖn t¹i ®an xen
víi håi t­ëng mµ t¸c gi¶ sö dông rÊt khÐo lÐo nhuÇn nhuyÔn t¹o nªn mét kÕt thóc thËt
Ên t­îng, ®Ó l¹i trong lßng ng­êi ®äc nh÷ng rung c¶m s©u s¾c vÒ nh÷ng n÷ chiÕn sÜ
thanh niªn xung phong ph¸ bom, më ®­êng Tr­êng S¬n trong cuéc kh¸ng chiÕn
chèng MÜ l©u dµi mµ anh dòng cña d©n téc. ChÝnh nã ®· gãp phÇn lµm nªn chÊt th¬
cña thiªn truyÖn.

®Ò sè 88
Nçi buån vµ niÒm vui cña bÐ Xi-m«ng (nh©n vËt trong truyÖn Bè cña Xi-m«ng cña
Guy ®¬ M«-pa-x¨ng.

- 141 -
 I- gîi ý
1- VÒ viÖc lùa chän ph­¬ng thøc biÓu ®¹t
§©y lµ d¹ng ®Ò kh«ng nªu yªu cÇu râ rµng vÒ mÆt thÓ lo¹i. Nh­ng qua néi dung
®Ò bµi yªu cÇu (nçi buån vµ niÒm vui cña bÐ Xi-m«ng) dïng ph­¬ng thøc nghÞ luËn
hoÆc biÓu c¶m ®Òu ®­îc. Nh­ng cã lÏ, kÕt hîp hai ph­¬ng thøc nµy lµ phï hîp nhÊt.
2- VÒ néi dung
Theo yªu cÇu cña ®Ò, cÇn ph¶i lµm râ : v× sao bÐ Xi-m«ng buån, v× sao em vui.
Nh÷ng vui buån Êy ®­îc t¸c gi¶ miªu t¶ nh­ thÕ nµo ? T×nh c¶m cña t¸c gi¶ ? Em cã ý
kiÕn nh­ thÕ nµo vÒ niÒm vui vµ nçi buån Êy. ý nghÜa nh©n v¨n rót ra tõ niÒm vui vµ
nçi buån cña Xi- m«ng.
II- Bµi viÕt
Guy ®¬ M«-pa-x¨ng (1850-1893) lµ nhµ v¨n hiÖn thùc næi tiÕng cña Ph¸p nöa
cuèi thÕ kØ XIX. ¤ng lµ t¸c gi¶ h¬n ba tr¨m truyÖn ng¾n, c¸c tiÓu thuyÕt Mét cuéc ®êi,
¤ng b¹n ®Ñp vµ mét sè tiÓu thuyÕt kh¸c. Nh­ng ®ãng gãp cho nÒn v¨n häc Ph¸p nöa
cuèi thÓ kØ thø XIX vµ cho thÕ giíi cña M«-pa-x¨ng thuéc vÒ lÜnh vùc truyÖn ng¾n. Bè
cña Xi-m«ng lµ mét trong sè nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c cña «ng. Cèt truyªn thËt ®¬n
gi¶n, tÊt c¶ chØ xoay quanh nçi buån vµ niÒm vui cña bÐ Xi-m«ng, nh­ng qua ®ã bao
nh©n vËt, bao tÊm lßng ®«n hËu ®· s¸ng lªn (b¸c thî rÌn Phi-lÝp, chÞ Bl¨ng-sèt, ng­êi
trãt mét lÇn lÇm lì nh­ng lµ mét ng­êi mÑ tèt rÊt th­¬ng con, vµ lµ mét phô n÷ nÒn
nÕp, trung hËu). §ång thêi tõ niÒm vui, nçi buån cña cËu bÐ, nh÷ng ®Þnh kiÕn v« lÝ, sù
tµn nhÉn, th« b¹o còng lé mÆt vµ bÞ phª ph¸n.
V¨n b¶n Bè cña Xi-m«ng trong s¸ch Ng÷ v¨n 9 lµ mét ®o¹n trÝch truyÖn ng¾n nµy.
Cã thÓ tãm t¾t nh­ sau : Xi-m«ng lµ mét ®øa trÎ kh«ng cã bè. MÑ em bÞ mét g· "Së
khanh" lõa dèi mµ sinh ra em. LÇn ®Çu tiªn (lóc nµy Xi-m«ng ®é b¶y t¸m tuæi) ®Õn
tr­êng, em bÞ ®¸m häc trß chÕ giÔu, b¾t n¹t v× kh«ng cã bè. Em ®au khæ, buån bùc ra
bê s«ng ®Þnh t×m ®Õn c¸i chÕt cho xong. Nh­ng may m¾n, em gÆp b¸c thî rÌn Phi-lÝp.
B¸c an ñi vµ høa "Ng­êi ta sÏ cho ch¸u ...mét «ng bè", råi d¾t tay ®­a Xi- m«ng vÒ
nhµ. GÆp mÑ, Xi-m«ng l¹i oµ khãc : "Kh«ng, mÑ ¬i, con ®· muèn nh¶y xuèng s«ng
cho chÕt ®uèi, v× chóng nã ®¸nh con...®¸nh con...t¹i con kh«ng cã bè". Chøng kiÕn
c¶nh ®ã, b¸c Phi-lÝp rÊt xóc ®éng. B¸c nhËn (®ïa) sÏ lµm bè cña Xi-m«ng. Nghe b¸c
Phi-lÝp nãi thÕ, Xi-m«ng hÕt c¶ buån. Em im lÆng mét gi©y ®Ó ghi nhí c¸i tªn bè em -
"Phi-lÝp" vµo lßng. Ngµy h«m sau Xi-m«ng ®Õn tr­êng, bän trÎ l¹i xóm l¹i trªu ®ïa
®Çy ¸c ý. Nh­ng em ®· dâng d¹c tuyªn bè mét c¸ch cøng cái vµ ng©y th¬ "Bè tao Êy
µ, bè tao tªn lµ Phi-lÝp". MÆc dï c¸c b¹n vÉn ch­a tin nh­ng em tin t­ëng s¾t ®¸ vµo
lêi nãi cña m×nh vµ s½n sµng ®­¬ng ®Çu víi moÞ sù chÕ giÔu.
V× sao mét em bÐ non nít nh­ Xi-m«ng buån ®au tuyÖt väng ®Õn møc muèn t×m
®Õn c¸i chÕt ? V× em kh«ng ®­îc sinh ra trong mét gia ®×nh b×nh th­êng nh­ bao ®øa
trÎ kh¸c. Em chØ cã mÑ. Khi ®­îc sinh ra, em ®· kh«ng cã ®­îc mét ng­êi bè. Tuæi
th¬ cña Xi-m«ng lµ nh÷ng ngµy c« ®¬n trong ng«i nhµ nhá thiÕu t×nh th­¬ng vµ sù
ch¨m sãc, b¶o vÖ cña ng­êi bè. T×nh th­¬ng yªu cña mÑ còng kh«ng thÓ bï lÊp nh÷ng
chç trèng v¾ng trong t©m hån non nít th¬ ng©y cña em. Nh­ng bÊt h¹nh cña em
kh«ng ph¶i chØ cã vËy. Em cßn ph¶i chÞu sù trªu chäc, chÕ giÔu, coi th­êng cña c¸c
b¹n cïng trang løa v× "téi" em kh«ng cã bè khi lÇn ®Çu tiªn em ®Õn tr­êng. ThËt téi
- 142 -
nghiÖp cho Xi-m«ng, bÐ báng nh­ em lµm sao chèng l¹i ®­îc sù ®éc ¸c, chua cay,
®Þnh kiÕn cña ng­êi ®êi qua miÖng nh÷ng ®øa b¹n cïng häc. §Ó tho¸t khái sù nhôc
nh· v× bÞ khinh bØ, tÈy chay, Xi-m«ng chØ biÕt mét c¸ch lµ t×m ®Õn c¸i chÕt.
ThËt may cho Xi-m«ng, kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu nh×n mÑ con em b»ng
cÆp m¾t khinh bØ. Cuéc ®êi vÉn cßn cã nh÷ng ng­êi tèt nh­ b¸c thî rÌn Phi-lÝp. T×nh
cê gÆp Xi-m«ng ®ang khãc nøc në ë bê s«ng n¬i cËu bÐ ®Þnh nh¶y xuèng, B¸c Phi-lÝp
®· hái han em. Khi biÕt v× sao em ®au buån ®Õn vËy b¸c ®· an ñi, dç dµnh. B¸c nãi
víi em : "Ng­êi ta sÏ cho ch¸u mét «ng bè". Cã lÏ trong lóc kh«ng biÕt dç dµnh Xi-
m«ng b»ng c¸ch nµo, nªn b¸c ®µnh ph¶i "gì bÝ" víi mét lêi høa nh­ vËy. Nh­ng
chÝnh sù th«ng c¶m chia sÎ, ®Æc biÖt chÝnh lêi høa cña b¸c ®· lµm dÞu ®i nçi ®au khæ
cña Xi-m«ng.
BÐ Xi-m«ng ®¸ng th­¬ng trong nçi buån nh­ng em cßn ®¸ng th­¬ng h¬n trong
niÒm vui. Em ®©u biÕt ®­îc nh÷ng r¾c rèi phøc t¹p cña cuéc ®êi nªn khi b¸c Phi-lÝp
®­a em vÒ nhµ, tr­íc mÆt mÑ, em ®· hái b¸c : "B¸c cã muèn lµm bè ch¸u kh«ng",
"NÕu b¸c kh«ng muèn ch¸u sÏ quay trë ra nh¶y xuèng s«ng cho chÕt ®uèi". Tr­íc
t×nh c¶nh Êy, l¹i mét lÇn n÷a b¸c ph¶i "gì bÝ" b»ng mét c©u nh­ c©u nãi ®ïa "Cã chø,
b¸c muèn chø". VËy mµ Xi-m«ng ®· tin, ®· nh­ cÊt ®­îc nçi buån ®au chÊt chøa
trong lßng. Xi-m«ng cã ®ßi hái g× nhiÒu ®©u. §Ó xo¸ ®i nçi buån, mang ®Õn cho em
niÒm vui, sù tin t­ëng, chØ cÇn høa cho em mét «ng bè, chØ cÇn nãi víi em lµ muèn
lµm bè em.
Nçi buån vµ niÒm vui cña Xi-m«ng ®Òu v× hai lÝ do cã bè hay kh«ng cã bè, vµ bÞ
mäi ng­êi khinh bØ, tÈy chay, hay lµ ®­îc th«ng c¶m, chia sÎ víi nh÷ng thua thiÖt,
mÊt m¸t cña em. Kh«ng cã bè em ®au khæ. BÞ b¹n bÌ chÕ giÔu, coi th­êng em xÊu hæ,
nhôc nh· ®Õn muèn chÕt. §­îc b¸c Phi-lÝp an ñi, th«ng c¶m, høa lµm bè em, dï chØ
míi lµ mét lêi nãi ®ïa, em ®· vui vÎ, tù tin vµo chÝnh m×nh. Tõ nçi buån vµ niÒm vui
cña em, ta nhËn ra mét gia ®×nh yªn Êm h¹nh phóc, cã ®Çy ®ñ c¶ cha lÉn mÑ lµ mét
niÒm h¹nh phóc lín cña con trÎ. ThËt ®au ®ín, thiÖt thßi cho nh÷ng ®øa trÎ khi míi
lät lßng ®· kh«ng ®­îc ng­êi cha thõa nhËn, lín lªn l¹i bÞ x· héi coi th­êng, k× thÞ.
Lµ con ng­êi, nhÊt lµ trÎ con, ai còng cÇn ®­îc sèng mét cuéc sèng b×nh th­êng, sèng
trong t×nh th­¬ng yªu. Nh÷ng mÊt m¸t, thua thiÖt trong cuéc ®êi, ai mµ ch¼ng cã lóc
gÆp. NÕu ®­îc mäi ng­êi chia sÎ, th«ng c¶m, th× nçi ®au ®ùîc xoa dÞu, niÒm vui råi
sÏ vÒ. §Õn nh­ bÐ Xi- m«ng kh«ng cã bè, ng­êi ta còng cã thÓ cho em mét «ng bè,
nh­ lêi b¸c Phi-lÝp nãi ®Êy th«i ! Thùc sù th× ®Õn cuèi truyÖn Bè cña Xi-m«ng, B¸c
Phi-lÝp ®· thùc sù trë thµnh bè cña em, lµ chång cña mÑ em. Mét «ng bè lu«n yªu
th­¬ng, chë che, bªnh vùc em, høa sÏ kÐo tai tÊt c¶ nh÷ng ®øa nµo b¾t n¹t em. Mét
«ng bè mµ "ai cã ®­îc còng ph¶i lÊy lµm tù hµo".
Qua niÒm vui vµ nçi buån cña Xi-m«ng, Guy ®¬ M«-pa-x¨ng muèn nãi víi ng­êi
®äc lµ h·y biÕt sèng bao dung, nh©n hËu víi nhau. BiÕt mang h¹nh phóc ®Õn cho
ng­êi kh¸c còng lµ mang h¹nh phóc cho m×nh. Nh÷ng ®Þnh kiÕn hÑp hßi v« lÝ lµ
nguyªn nh©n lín nhÊt g©y ®au khæ cho con ng­êi, thËm chÝ cã thÓ ®Èy ng­êi ta vµo
chç chÕt. H·y cÈn thËn ®èi víi nã.

®Ò sè 89
Giíi thiÖu chung nh©n vËt §«n Ki-h«-tª trong tiÓu thuyÕt cïng tªn cña
XÐc-van-tÐt ®· ®­îc häc ë ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 8.
- 143 -
 bµi lµm
XÐc-van-tÐt (1547 - 1616 ) lµ nhµ v¨n T©y Ban Nha næi tiÕn thÕ giíi chØ víi
mét cuèn tiÓu thuyÕt cïng tªn víi nh©n vËt chÝnh - §«n Ki-h«-tª.
§«n Ki-h«-tª lµ ng­êi cã lÝ t­ëng, biÕt h­íng tíi lÏ c«ng b»ng, muèn thùc hiÖn
c«ng lÝ, trõng ph¹t nh÷ng g× bÊt c«ng, ®éc ¸c.
Con ng­êi kh¾c khæ, d¸ng kh¼ng khiu, c­ìi trªn con “tuÊn m·” giµ nua nh­ng víi
vÎ ngoµi “khèn khæ” Êy lµ mét tr¸i tim cuång nhiÖt vµ t©m hån, lÝ t­ëng cao th­îng
“mét th­¬ng, mét ngùa chu du thiªn h¹ bªnh vùc kÎ hÌn yÕu, ®¹p b»ng mäi gian nguy,
®Ó tiÕng th¬m l­u truyÒn m·i m·i”.
Tuy nh×n nh÷ng chiÕc cèi xay thµnh nh÷ng tªn khæng lå vµ tÊn c«ng chóng, nh­ng
râ rµng §«n Ki-h«-tª ®· xuÊt ph¸t tõ suy nghÜ “§©y lµ cuéc chiÕn ®Êu chÝnh ®¸ng,
quÐt s¹ch c¸i gièng xÊu xa nµy khái tr¸i ®Êt”. Nh÷ng chiÕn c«ng kh¸c cña chµng hiÖp
sÜ còng vËy, ®Òu xuÊt ph¸t tõ lÝ t­ëng “cøu khèn phß nguy”, v× thiÖn trõ ¸c (tÊn c«ng
hai tu sÜ, cho ®ã lµ hai phï thuû ®ang b¾t cãc mét nµng c«ng chóa ; tÊn c«ng mét ®µn
cõu mµ chµng t­ëng lµ mét ®¹o qu©n bÊt nghÜa). Thùc tÕ, tuy “®iªn ®iªn khïng
khïng” song chµng còng ®· tõng cøu ®­îc mét cËu bÐ bÞ chñ ®¸nh ®Ëp, cøu mét to¸n
ng­êi tï - Nh÷ng n¹n nh©n thùc sù trong x· héi bÊt c«ng.
§«n Ki-h«-tª mang trong m×nh dßng m¸u quÝ téc, hiÖp sÜ cao th­îng.
Chµng lu«n muèn v­¬n lªn rÌn luyÖn theo tinh thÇn hiÖp sÜ tèt ®Ñp, lÊy cung kiÕm
vµ danh dù lµm th­íc ®o nh©n phÈm. §«n Ki-h«-tª ®· c¨n dÆn ®¸m m· cña m×nh “dï
cã thÊy ta gÆp c¬n nguy biÕn còng kh«ng ®­îc vung kiÕm b¶o vÖ ta ®Êy”. V× nh­ thÕ
lµ kh«ng cao th­îng, bëi ®©y lµ trËn ®Êu gi÷a c¸c hiÖp sÜ. Trong c¸c cuéc chiÕn ®Êu,
th¾ng hay b¹i, §«n Ki-h«-tª ®Òu gi÷ v÷ng, thÓ hiÖn râ c¸i chÝ khÝ nµy. Ch¼ng h¹n nh­
lÇn chµng tÊn c«ng hai thÇy tu, ®¸nh nhau víi mét kÞ sÜ tØnh Vi-xcai-a. H×nh ¶nh
chµng thËt dòng m·nh “Chµng ®øng h¼n lªn bµn ®¹p, hai tay xiÕt chÆt thanh g­¬m, bæ
mét nh¸t nh­ c¶ tr¸i nói lao xuèng ®Çu ®èi ph­¬ng”, “Khi Êy ®èi thñ ng· l¨n xuèng
®Êt, chµng míi nh¶y xuèng ngùa, r¶o b­íc tíi gÇn, dÝ g­¬m vµo gi÷a tr¸n b¾t ph¶i ®Çu
hµng”. Cuèi cïng v× theo ®óng luËt giang hå hiÖp sÜ, §«n Ki-h«-tª ®· tha chÕt cho kÞ
sÜ ...
ë §«n Ki-h«-tª vÉn ¸nh lªn trÝ th«ng minh, sù tØnh t¸o. TrÝ th«ng minh, tØnh t¸o
xuÊt ph¸t tõ t©m hån cao th­îng. Lêi khuyªn cña chµng khi Xan-ch« Pan-xa xin nhËn
chøc thèng ®èc lµ mét vÝ dô : “Xan ch«, nÕu anh thö anh sÏ m¾c c©u, anh sÏ kh«ng
nh¶ ra ®­îc. Cßn g× thÝch thó b»ng cã quyÒn lùc, b¾t thiªn h¹ phôc tïng m×nh. Ng­êi
ta chiÕm ®­îc c¸i ghÕ quyÒn lùc nµo th× bÈy còng kh«ng ®i, dï lµ chØ huy mét ®µn
cõu, ng­êi ta còng kh«ng chÞu bu«ng ra. ¤i ! QuyÒn lùc, quyÒn lùc ! Nã hÊp dÉn bao
nhiªu kÎ ngu muéi vµ dèt n¸t !”. Râ rµng §«n Ki-h«-tª cao th­îng “nguyªn chÊt”,
kh«ng bÞ tiÒn tµi, quyÒn lùc che mê.
Nh­ng râ rµng §«n Ki-h«-tª lµ mét hiÖp sÜ lçi thêi, viÔn v«ng, dÉn tíi chç chµng
nhiÒu khi trë nªn ng©y ng«, buån c­êi.
Thêi ®¹i c¸c hiÖp sÜ ®· qua råi nh­ng v× chµng nhåi nhÐt nhiÒu s¸ch kiÕm hiÖp,
c©u chuyÖn vÒ c¸c hiÖp sÜ giang hå nªn chµng ®· cã sù ngé nhËn, muèn ®ãng vai hiÖp
sÜ. B¾t ch­íc hä, chµng còng trang bÞ cho m×nh nh­ mét hiÖp sÜ, mÆc dÇu ®ã lµ nh÷ng
trang bÞ th¶m h¹i, biÕn chµng thµnh kÎ ®iªn khïng, ngí ngÈn tr­íc con m¾t ng­êi ®êi
(vò khÝ han rØ, chiÕc mò s¾t ®­îc söa sang l¹i b»ng b×a cøng, mét con “nghÏo” gÇy
nhom vµ mét t×nh n­¬ng trong méng t­ëng. Chµng còng mang theo mét gi¸m m·, lÊy
tªn hiÖu cho m×nh vµ cho t×nh n­¬ng...)

- 144 -
 Chµng nhÇm lÉn liªn tôc nªn ®· kh«ng Ýt lÇn g©y ra nh÷ng tÊn bi hµi kÞch, chuèc
lÊy th¶m h¹i kh«ng thÓ biÖn minh næi d­íi con m¾t ng­êi b×nh th­êng (tÊn c«ng cèi
xay giã, ®µn cõu, nh÷ng nhµ tu hµnh...).
Qua nh©n vËt võa ®¸ng th­¬ng, võa buån c­êi, võa ®¸ng mÕn §«n Ki-h«-tª, ph¶i
ch¨ng XÐc-van-tÐt muèn nãi víi chóng ta : PhÈm chÊt hiÖp sÜ lµ ®¸ng quý. Thêi ®¹i
nµo còng cÇn cã hiÖp sÜ, nh­ng kh«ng ph¶i nh÷ng hiÖp sÜ lçi thêi. Mçi mét thêi ®¹i
cÇn ph¶i s¶n sinh ra hiÖp sÜ cña chÝnh m×nh.

®Ò sè 90
NhËn xÐt vÒ n¨ng lùc quan s¸t cña G. L©n-®©n qua viÖc «ng miªu t¶ bÇy chã
cña Gi«n Thoãc-t¬n trong ®o¹n trÝch Con chã BÊc (Ng÷ v¨n 9, tËp 2).
Bµi lµm
TiÕng gäi n¬i hoang d· (1903) lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña G.
L©n-®©n. TruyÖn lµ kÕt qña cña nh÷ng chuyÕn ®i cïng víi cïng víi c¸c nhãm t×m
vµng lªn tËn miÒn b¾c Ca-na-®a gÇn B¾c cùc. TiÕng gäi n¬i hoang d· kÓ vÒ sè phËn
con chã BÊc. BÊc lµ mét chó chã nhµ khoÎ m¹nh tinh kh«n. Nã bÞ b¾t cãc ®­a lªn
vïng B¾c cùc ®Ó kÐo xe tr­ît tuyÕt cho nh÷ng ng­êi ®i t×m vµng. BÊc ®· ph¶i qua tay
nhiÒu «ng chñ tµn b¹o, ®éc ¸c. ChØ cã Gi«n Thoãc-t¬n lµ «ng chñ duy nhÊt th­¬ng
yªu nã vµ c¶m ho¸ ®­îc nã. Nhãm t×m vµng cña Thoãc-t¬n cïng lò chã tiÕn s©u m·i
vµo nói rõng miÒn B¾c hoang vu, l¹nh lÏo. Sèng gi÷a thiªn nhiªn hoang d¹i, kh¾c
nghiÖt, tiÕng gäi cña rõng th¼m, cña tæ tiªn hoang d· cø thøc dËy trong lßng BÊc. DÇn
dÇn nã ®· trë thµnh mét con chã to lín hung d÷, ranh ma, chØ thê phông riªng m×nh
Thoãc-t¬n. Nh­ng råi Thoãc-t¬n vµ c¶ nhãm chÕt thª th¶m trong rõng. Kh«ng cß g×
cã thÓ nÝu gi÷ BÊc víi con ng­êi, nã m·i m·i ®i theo tiÕng gäi hoang d· cña bÇy sãi
rõng vµ trë thµnh mét con sãi thÇn khñng khiÕp. TruyÖn hÊp dÉn ng­êi ®äc bëi c¶nh
thiªn nhiªn miÒn B¾c hoang d·, kh¾c nghiÖt, d÷ déi, ®Çy bÝ Èn, bëi "x· héi" nh÷ng
ng­êi ®i t×m vËn may ë vïng ®Êt bèn mïa tuyÕt phñ. Mét x· héi cã c¶ ng­êi m¹nh mÏ,
tù tin, dòng m·nh vµ nh©n tõ nh­ Thoãc-t¬n, cã c¶ nh÷ng kÎ tham lam, ngu xuÈn vµ
®éc ¸c nh­ Han. Nh­ng truyÖn cßn ®Æc biÖt hÊp dÉn bëi nh÷ng trang miªu t¶ ®êi sèng
t×nh c¶m loµi chã võa s¸t thùc, võa sinh ®éng. Do ®©u mµ t¸c gi¶ cã ®­îc nh÷ng trang
miªu t¶ ®êi sèng "t©m hån" con chã BÊc nh­ ®o¹n trÝch trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n
9 ? ChÝnh lµ do kh¶ n¨ng quan s¸t tinh tÕ cña nhµ v¨n.
G. L©n-®©n kh«ng nh©n c¸ch ho¸ c¸c con chã cña «ng. ¤ng chØ miªu t¶ chóng
mét c¸ch chÝnh x¸c, tinh tÕ, tØ mØ. Nh÷ng biÓu hiÖn t×nh c¶m cña c¸c con chã trong
®o¹n trÝch lµ cña chung loµi chã, nh­ng nhµ v¨n, víi tµi quan s¸t cña m×nh vÉn thÊy
chóng kh¸c nhau. X¬-kÝt, NÝch, BÊc ®Òu yªu mÕn, trung thµnh víi Thoãc-t¬n, nh­ng
mçi con cã mét biÓu hiÖn riªng. C« ¶ X¬-kÝt th× thÝch ®­îc chñ vuèt ve, ©u yÕm. Nã
"cã thãi quen thäc c¸i mòi cña nã vµo d­íi bµn tay cña Thoãc-t¬n råi hÝch, hÝch m·i
cho ®ªn khi ®­îc vç vÒ". Cßn con NÝch biÓu lé t×nh c¶m s«i næi vông vÒ h¬n "th­êng
chåm lªn, t× c¸i ®Çu to t­íng cña cu cËu lªn ®Çu gèi Thoãc-t¬n. §Æc biÖt, mäi hµnh
®éng, mäi biÓu hiÖn cña BÊc ®­îc t¸c gi¶ quan s¸t vµ miªu t¶ v« cïng tØ mØ, tinh
t­êng. D­êng nh­ BÊc còng cã c¸c cung bËc t×nh c¶m nh­ con ng­êi. Khi th× BÊc
"bËt dËy trªn hai ch©n, miÖng c­êi, m¾t long lanh, häng rung lªn nh÷ng ©m thanh

- 145 -
kh«ng thèt nªn lêi...". Êy lµ lóc chó ta sung s­íng ng©y ngÊt khi ®­îc Thoãc-t¬n ®ïa
víi nã, m¾ng yªu nã. Còng cã khi BÊc béc lé t×nh c¶m nh­ mét ®øa trÎ con: "Nã
th­êng hay h¸ miÖng ra c¾n lÊy bµn tay Thooc-t¬n råi Ðp r¨ng xuèng m¹nh ®Õn nçi
vÕt r¨ng h»n vµo da thÞt mét lóc l©u". Êy lµ nh÷ng lóc t×nh c¶m cña BÊc dµnh cho
Thoãc-t¬n ph¸ bê trµn ra m·nh liÖt. ThËt thó vÞ khi ta ®äc nh÷ng c©u miªu t¶ sù t«n
thê cña BÊc ®èi víi Thoãc-t¬n. Sù miªu t¶ Êy ®óng hµnh ®éng cña loµi chã mµ chóng
ta th­êng thÊy, nh­ng kh«ng nhËn ra hÕt ý nghÜa cña nã. ChØ ®Õn khi ®äc ®o¹n trÝch
Con chã BÊc chóng ta míi hiÓu ®­îc "loµi khuyÓn m· chÝ t×nh" nµy : "Nã th­êng
n»m phôc ë ch©n Thoãc- t¬n hµng giê, m¾t h¸o høc tØnh t¸o nh×n lªn mÆt anh, ch¨m
chó xem xÐt, hÕt søc quan t©m theo dâi tõng biÓu hiÖn tho¸ng qua, mäi cö ®éng hoÆc
thay ®æi trªn nÐt mÆt.", vµ "t×nh c¶m cña BÊc ngêi lªn qua ¸nh m¾t to¶ r¹ng ra ngoµi".
§Æc biÖt, t¸c gi¶ ®· hÕt søc nh¹y c¶m, tinh tÕ khi nhËn xÐt : "BÊc kh«ng muèn rêi
Thoãc-t¬n mét b­íc. Tõ lóc anh ra khái lÒu cho ®Õn lóc anh quay trë vÒ" chÝnh lµ
xuÊt ph¸t tõ nçi sî h·i b¶n n¨ng, nh­ lµ mét dù c¶m m¬ hå cña BÊc vÒ nh÷ng nçi
hiÓm nguy, vÒ c¶ c¸i chÕt cã thÓ Ëp ®Õn víi «ng chñ bÊt cø lóc nµo.
§ã lµ nçi sî h·i mÊt Thoãc-t¬n (mµ sau nµy lµ sù thËt thª th¶m) : "ViÖc thay thÇy
®æi chñ lu«n xoµnh xo¹ch tõ khi nã ®Õn vïng ®Êt ph­¬ng b¾c ®· lµm n¶y sinh trong
lßng nã nçi lo sî lµ kh«ng ng­êi chñ nµo cã thÓ g¾n bã l©u dµi. Nã sî Thooc-t¬n l¹i
còng biÕn khái cuéc ®êi nã nh­ Pª-r«n vµ Ph¬-r¨ng-xoa vµ hai anh chµng ng­êi lai
£-cèt d· ®i qua råi biÕn mÊt tr­íc ®©y. Ngay c¶ ban ®ªm, trong c¸c giÊc m¬, nã còng
bÞ nçi lo sî nµy ¸m ¶nh. Nh÷ng lóc Êy, nã véi vïng dËy kh«ng ngñ n÷a, tr­ên qua gi¸
l¹nh ®Õn tËn mÐp lÒu, ®øng ®Êy, l¾ng nghe tiÕng thë ®Òu ®Òu cña chñ".
§o¹n trÝch Con chã BÊc thÓ hiÖn ãc quan s¸t tinh tÕ, tµi miªu t¶ loµi vËt cña G.
L©n-®¬n. Nh­ng søc hÊp dÉn ng­êi ®äc cña ®o¹n trÝch, còng nh­ cña toµn bé tiÓu
thuyÕt TiÕng gäi n¬i hoang d· kh«ng ph¶i lµ ë ®ã mµ lµ con chã BÊc k× l¹ lµm thøc
dËy trong lßng ta nh÷ng t×nh c¶m con ng­êi trong s¸ng vÞ tha. Ai cã lßng th­¬ng yªu
bao dung loµi vËt ch©n thµnh, ng­êi ®ã Ýt cã kh¶ n¨ng lµm ®iÒu ¸c, sÏ sèng cao ®Ñp,
l­¬ng thiÖn víi con ng­êi.

®Ò sè 91
Võa qua tr­êng em tæ chøc ph¸t ®éng thi ®ua häc tèt, tham gia c¸c phong trµo thÓ
thao v¨n nghÖ tèt ®Ó chµo mõng ngµy Nhµ gi¸o ViÖt Nam 20 th¸ng 11 n¨m 2005. Sau
®ît ph¸t ®éng, líp em tæ chøc buæi tæng kÕt ®ît thi ®ua ®ã. §­îc bÇu lµm th­ kÝ, em
h·y viÕt biªn b¶n ghi l¹i buæi tæng kÕt ®ã cña líp.

I. Ph©n tÝch ®Ò
§©y lµ d¹ng bµi lËp biªn b¶n mét cuéc häp líp tæng kÕt mét ®ît thi ®ua ng¾n ngµy
lËp thµnh tÝch chµo mõng ngµy Nhµ gi¸o ViÖt Nam (20/11).
- H×nh thøc : §¶m b¶o h×nh thøc cña mét biªn b¶n häp
- Néi dung : Ph¶i ghi l¹i ®­îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña cuéc häp (thµnh tÝch ®¹t
®­îc cña líp)
II. bµi lµm
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
§éc lËp - Tù do - H¹nh phóc
- 146 -
 ........,ngµy......th¸ng......n¨m 2005
Biªn b¶n
Häp líp (9H) tr­êng (THCS TrÇn Mai Ninh)
Tæng kÕt ®ît thi ®ua häc tèt, tham gia phong trµo thÓ thao, v¨n nghÖ
chµo mõng ngµy Nhµ gi¸o ViÖt Nam (20/11)

I- Thµnh phÇn dù häp

- C« gi¸o chñ nhiÖm
- C¸c b¹n trong líp (tæng sè 46 cã mÆt 45, v¾ng 01 cã lý do (b¹n NguyÔn V¨n
Nam)
- §¹i biÓu : ThÇy HiÖu phã vµ c« gi¸o Tæng phô tr¸ch ®oµn ®éi
Chñ tr× cuéc häp : C« gi¸o chñ nhiÖm
Th­ ký : NguyÔn Hµ An, líp phã phô tr¸ch häc tËp
II- Néi dung
1- C« chñ nhiÖm nªu lý do cuéc häp, giíi thiÖu ®¹i biÓu vµ h­íng dÉn líp c¸ch
thøc tiÕn hµnh tæng kÕt thi ®ua.
2- Líp tr­ëng ®äc tæng kÕt ®ît thi ®ua cña líp vµ ®­a ra tiªu chÝ b×nh xÐt c¸
nh©n, tËp thÓ xuÊt s¾c ®Ò nghÞ nhµ tr­êng khen th­ëng.
a) KÕt qu¶ thi ®ua cña líp (ghi néi dung cô thÓ).
- ¦u, nh­îc ®iÓm
.................
- KÕt qu¶ cô thÓ
KÕt qu¶ häc tËp
.................
KÕt qu¶ phong trµo thÓ thao v¨n ho¸ v¨n nghÖ
.................
b) Nªu tiªu chÝ b×nh xÐt c¸ nh©n vµ tæ xuÊt s¾c ®Ò ghÞ nhµ tr­êng khen th­ëng.
3- C¸c b¹n trong líp ph¸t biÓu ý kiÕn gãp ý, giíi thiÖu nh÷ng c¸ nh©n, tæ, nhãm
xuÊt s¾c ( l­îc ghi nh÷ng ý chÝnh ).
4- §¹i biÓu ph¸t biÓu ý kiÕn ( l­îc ghi ý chÝnh ).
5- C« gi¸o chñ nhiÖm ®¸nh gi¸ tæng qu¸t nh÷ng thµnh tÝch vµ nh÷ng tån t¹i cÇn
kh¾c phôc trong ®ît thi ®ua ( l­îc ghi ý chÝnh ). H­íng dÉn líp c¸ch thøc biÓu quyÕt
bÇu c¸ nh©n vµ tËp thÓ xuÊt s¾c (b»ng h×nh thøc gi¬ tay)
6- Sau khi líp biÓu quyÕt, líp tr­ëng th«ng b¸o l¹i danh s¸ch nh÷ng c¸ nh©n, tæ,
nhãm xuÊt s¾c cña líp ®­îc ®Ò nghÞ nhµ tr­êng khen th­ëng, vµ nªu v¾n t¾t nhiÖm vô
cña líp trong thêi gian cßn l¹i cña häc kú 1
7- Th­ ký th«ng qua biªn b¶n tr­íc líp
Cuéc häp kÕt thóc vµo håi ...... giê ......... ngµy ..............................
Th­ ký Chñ to¹

®Ò sè 92

- 147 -
 Líp em ®­îc nhµ tr­êng cho m­în mét sè s¸ch n©ng cao c¸c m«n : To¸n, Sinh
häc, Ng÷ v¨n, TiÕng Anh ®Ó «n thi tèt nghiÖp líp 9, em h·y viÕt biªn b¶n giao nhËn
sè s¸ch ®ã.

I. Ph©n tÝch ®Ò
§©y lµ mét d¹ng biªn b¶n giao nhËn tµi s¶n, nªn nhÊt thiÕt ph¶i thÓ hiÖn ®­îc bªn
giao, bªn nhËn, néi dung giao nhËn, sè l­îng, chÊt l­îng s¸ch giao nhËn, thêi h¹n tr¶,
®iÒu kiÖn b¶o qu¶n, c¸ch xö lý nÕu cã s¸ch háng hoÆc thiÕu.
II. bµi lµm
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
§éc lËp - Tù do - H¹nh phóc

Biªn b¶n giao nhËn s¸ch

Thùc hiÖn chñ tr­¬ng chung cña tr­êng.................................... vÒ viÖc cho
c¸c líp 9 m­în s¸ch phôc vô «n thi tèt nghiÖp ;
H«m nay, ngµy ..............., vµo håi ............. giê,
T¹i th­ viÖn tr­êng .............................................................................
§¹i diÖn bªn cho m­în s¸ch : C« gi¸o....................... phô tr¸ch th­ viÖn
§¹i diÖn bªn m­în s¸ch :
-Häc sinh.......................................Líp tr­ëng líp...........
§· tiÕn hµnh bµn giao sè s¸ch (theo b¶ng thèng kª - ®iÒn vµo b¶ng)

S Tªn s¸ch N¨ Sè T×nh tr¹ng s¸ch

è m xuÊt l­îng (Ghi râ lµnh/ r¸ch,
TT b¶n (cuèn) nÕu r¸ch ghi râ r¸ch
trang nµo)
0 To¸n 9 tËp 1
1
0 To¸n 9 tËp 2
2
0 Bµi tËp to¸n 9
3
0 KiÕn thøc c¬ b¶n m«n
4 to¸n THCS
0 Ng÷ v¨n 9 tËp 1
5
0 Ng÷ v¨n 9 tËp 2
6
0 KiÕn thøc c¬ b¶n v¨n -
7 tiÕng ViÖt THCS

- 148 -
 0 ¤n tËp m«n Sinh vËt
8 THCS
0 Sinh vËt 9 tËp 1
9
1 Sinh vËt 9 tËp 2
0
1 Anh v¨n 9
1
1 Bµi tËp Anh v¨n 9
2
1 ¤n tËp Anh v¨n THCS
3

Tæng céng : ............®Çu s¸ch, tæng sè cuèn................cuèn (Sè l­îng ghi b»ng
ch÷...................................................................).
T×nh tr¹ng s¸ch (tæng hîp nh÷ng nÐt c¬ b¶n)...................................................
....................................................................................................................................
..............................................................................................................................
Tr¸ch nhiÖm cña líp............lµ :
- KiÓm tra s¸ch tr­íc khi ký nhËn ;
- Sö dông vµ b¶o qu¶n s¸ch .........................................................................
- Tr¶ s¸ch vµo ngµy ......................................................................................
Tr­êng hîp lµm háng, mÊt, lµm r¸ch, xÐ c¸c trang s¸ch, b«i bÈn ph¶i ®Òn tiÒn
®óng b»ng gi¸ ghi ë b×a 4 cña cuèn s¸ch cïng lo¹i xuÊt b¶n n¨m 2005, hoÆc ®Òn s¸ch
cïng lo¹i.
Biªn b¶n ®­îc lËp thµnh 3 b¶n :
Mét b¶n bªn m­în s¸ch (líp tr­ëng líp......... ) gi÷
Mét b¶n ng­êi giao (c« gi¸o phô tr¸ch th­ viÖn) gi÷.
Mét b¶n göi ban gi¸m hiÖu nhµ tr­êng

Bªn m­în C« gi¸o chñ nhiÖm Bªn giao Ban gi¸m hiÖu nhµ
tr­êng
(ký nhËn) (b¶o l·nh) (ký giao) (x¸c nhËn)

®Ò sè 93

- 149 -
 Gia ®×nh em cÇn thuª mét c¨n phßng ë Hµ Néi cho chÞ g¸i em ë ®Ó häc ®¹i häc,
mÑ em ®· t×m ®­îc nhµ ®Ó thuª vµ tho¶ thuËn c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. Em h·y gióp mÑ,
viÕt mét b¶n hîp ®ång thuª nhµ.

I. gîi ý
§Ò bµi yªu cÇu lËp mét mÉu hîp ®ång d©n sù thuª nhµ ë trong mét thêi gian nhÊt
®Þnh. V× vËy bµi lµm cÇn nªu râ bªn thuª, bªn cho thuª, ng­êi lµm chøng, ®Þa ®iÓm
nhµ thuª, diÖn tÝch c¨n phßng, thêi h¹n thuª, c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kÌm theo cho nhu cÇu
ë, gi¸ tiÒn ph¶i tr¶, ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp (nÕu cã)
II- Bµi viÕt
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
§éc lËp - Tù do - H¹nh phóc

..............., ngµy.......th¸ng.......n¨m ..............

Hîp ®ång thuª nhµ ë

Chóng t«i gåm :

1- Ng­êi cho thuª nhµ : .. ................................ ......CMND sè ................ do C«ng
an............ ........................... cÊp ngµy ..............................
2- Ng­êi thuª nhµ ë : ............................ CMND sè ...................... do C«ng
an ................. cÊp ngµy ...............................
3- Ng­êi sÏ ë trong c¨n hé thuª :................................. CMND sè............. do C«ng
an....................... cÊp ngµy ........................
4- §¹i diÖn cho chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng - ng­êi lµm chøng :
«ng.............. .... .... ..................... c¸n bé ®Þa chÝnh UBND......................................
§· tiÕn hµnh lËp hîp ®ång thuª nhµ víi nh÷ng tho¶ thuËn sau :
1. C¨n hé thuª
( Ghi vÝ dô nh­ sau )
- §Þa ®iÓm : phßng 30 nhµ E6 Khu tËp thÓ Trung tù Hµ Néi
- DiÖn tÝch 26m2, kÌm theo c¸c thiÕt bÞ ®­îc l¾p ®Æt trªn t­êng gåm 2 qu¹t trÇn
(hiÖu Hoµn KiÕm), gi¸ s¸ch gia ®×nh, tñ t­êng 3 ng¨n. hÖ thèng cung cÊp ®iÖn, n­íc,
®iÖn tho¹i.
- Thêi h¹n thuª : trong 5 n¨m tõ 01/8/2004 ®Õn 30/7/2009.
- Lý do thuª : lµm nhµ ë cho 4 n÷ sinh viªn trong thêi gian häc ®¹i häc Kinh tÕ
Quèc d©n Hµ Néi.
- Gi¸ tiÒn thuª: 3.000.000 ®ång /12 th¸ng. Gi¸ thuª kh«ng thay ®æi trong c¶ 5 n¨m.
(kh«ng tÝnh tiÒn ®iÖn sinh ho¹t, tiÒn n­íc, tiÒn ®iÖn tho¹i vµ c¸c dÞch vô c«ng céng
kh¸c)
2. QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña bªn thuª nhµ

- 150 -
 - §Æt cäc 1.000.000 ®ång cho viÖc thuª nhµ. TiÒn ®Æt cäc ®­îc dïng ®Ó thanh to¸n
thiÖt h¹i (nÕu cã) do bªn thuª chÊm døt hîp ®ång tr­íc thêi h¹n, hoÆc trõ vµo tiÒn
thuª nhµ 12 th¸ng cuèi cïng.
- Tr¶ tiÒn thuª nhµ ®Þnh kú 12 th¸ng mét lÇn vµo ®Çu kú.
- Kh«ng ®­îc thay ®æi cÊu tróc c¨n hé.
- Kh«ng ®­îc dïng c¨n hé vµo môc ®Ých kh¸c.
- ViÖc c­ tró cña c¸c thµnh viªn trong c¨n hé ph¶i tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña C«ng
an thµnh phè vÒ khai b¸o t¹m tró, t¹m v¾ng.
- ChÊp hµnh c¸c quy ®Þnh cña ban qu¶n lý khu tËp thÓ vµ chÝnh quyÒn ph­êng vÒ
phßng chèng ch¸y næ, phßng chèng tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o trËt tù an toµn vÖ sinh
c«ng céng vµ c¸c nghÜa vô kh¸c cã liªn quan.
- Hµng thµng nép tiÒn ®iÖn sinh ho¹t, tiÒn n­íc, tiÒn vÖ sinh phÝ vµ c¸c lo¹i phÝ
dÞch vô c«ng kh¸c theo quy ®Þnh cña ph­êng ®èi víi mçi c¨n hé.
- Tr­íc khi bµn giao c¨n hé cho bªn cho thuª, bªn thuª ph¶i tr¶ l¹i hiÖn tr¹ng c¨n
hé nh­ lóc nhËn ban ®Çu.
3. QuyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña bªn cho thuª nhµ
- NhËn tiÒn ®Æt cäc, tiÒn thuª tõng ®ît, ghi vµ ký nhËn tiÒn thuª hµng n¨m cña bªn
thuª.
- Bµn giao c¨n hé cho bªn thuª sö dông sau khi nhËn ®­îc tiÒn tr¶ ®ît 1 (12 th¸ng
®Çu)
- H­íng dÉn bªn thuª nhµ c¸c quy ®Þnh cña ®Þa ph­¬ng vµ ban qu¶n lý khu tËp thÓ
vÒ phßng chèng ch¸y næ, phßng chèng tÖ n¹n x· héi, ®¶m b¶o trËt tù an toµn vÖ sinh
c«ng céng, s¬ ®å hÖ thèng ®iÖn, n­íc, ®iÖn tho¹i.
4. §iÒu kiÖn thùc hiÖn
- Hîp ®ång cã thÓ ®­îc mét bªn ®¬n ph­¬ng chÊm døt nÕu bªn kia vi ph¹m ph¸p
luËt hoÆc c¸c ®iÒu ®· tho¶ thuËn vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi bªn. Bªn vi ph¹m ph¶i
®Òn bï thiÖt h¹i g©y ra cho bªn kia. Møc ®Òn bï do hai bªn tho¶ thuËn nh­ng tèi ®a
kh«ng qu¸ 3 th¸ng tiÒn thuª nhµ.
- Tr­êng hîp bªn thuª muèn ®¬n ph­¬ng chÊm døt hîp ®ång th× ph¶i b¸o tr­íc
víi bªn cho thuª Ýt nhÊt mét th¸ng vµ tho¶ thuËn ®Ó ®Òn bï thiÖt h¹i cho bªn cho thuª
nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 3 th¸ng tiÒn thuª nhµ. TiÒn ®Òn bï trõ vµo tiÒn ®Æt cäc tr­íc
khi thuª nhµ. Sau ®ã hai bªn thanh lý hîp ®ång.
- Tr­êng hîp bªn cho thuª muèn chÊm døt hîp ®ång th× ph¶i b¸o tr­íc cho bªn
thuª Ýt nhÊt mét th¸ng vµ tr¶ l¹i toµn bé tiÒn ®Æt cäc, tho¶ thuËn båi th­êng cho bªn
thuª nhµ nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ ba th¸ng tiÒn thuª nhµ. Sau ®ã hai bªn thanh lý hîp
®ång.
- Tr­êng hîp cã tranh chÊp mµ hai bªn kh«ng thèng nhÊt ®­îc th× nhê chÝnh
quyÒn ph­êng ®øng ra hoµ gi¶i trªn c¬ së hîp ®ång ®· ký vµ c¸c v¨n b¶n cña Nhµ
n­íc vÒ quan hÖ d©n sù.
- Khi hÕt thêi h¹n 60 th¸ng kÓ tõ ngµy 01/8/2004, hîp ®ång ®­¬ng nhiªn hÕt hiÖu
lùc vµ hai bªn chñ ®éng ®Ó thanh lý hîp ®ång.
- 151 -
 Hîp ®ång ®­îc lËp thµnh 4 b¶n cã hiÖu lùc nh­ nhau
Mét b¶n bªn cho thuª nhµ gi÷
Mét b¶n bªn thuª nhµ gi÷
Mét b¶n göi Uû ban nh©n d©n ph­êng.
Mét b¶n giao cho ng­êi sö dông.
Bªn cho thuª Bªn thuª Ng­êi sö dông UBND ph­êng

®Ò sè 94
Nhµ nghÌo, em cÇn ph¶i lµm thªm vµo dÞp hÌ ®Ó gióp ®ì gia ®×nh. Cã mét cöa
hiÖu b¸n ®å l­u niÖm nhËn em vµo b¸n hµng. Chñ cöa hiÖu ®Ò nghÞ lµm hîp ®ång. Em
h·y thùc hiÖn yªu cÇu nµy.

1. Ph©n tÝch ®Ò
§Ò bµi yªu cÇu viÕt mét b¶n hîp ®ång lao ®éng mïa vô, theo c«ng viÖc. §©y lµ
yªu cÇu rÊt phæ biÕn hiÖn nay. Theo LuËt Lao ®éng n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam n¨m 2002, c«ng d©n ViÖt Nam tõ 15 tuæi trë lªn cã quyÒn giao kÕt hîp
®ång lao ®éng. C¸c em häc sinh líp 9 rÊt nhiÒu em ®· ®ñ 15 tuæi. B¶n hîp ®ång lao
®éng ph¶i thÓ hiÖn ®­îc néi dung cÇn thiÕt vµ theo mÉu cña Bé lao ®éng th­¬ng binh
x· héi
II- bµi mÉu
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
§éc lËp - Tù do - H¹nh phóc

Ph­êng .............., ngµy......th¸ng..... n¨m.....

hîp ®ång lao ®éng

Chóng t«i gåm :

Bªn ng­êi sö dông lao ®éng lµ bµ NguyÔn Minh H»ng sè
CMND ............................. do C«ng an Thanh Ho¸ cÊp ngµy ........................... lµ chñ
cöa hµng ®å l­u niÖm sè 12 Phè Cao Th¾ng thµnh phè Thanh Ho¸
Hé khÈu th­êng tró : sè nhµ 54 phè Hµng Than Ph­êng Ba §×nh thµnh phè Thanh
Ho¸. §iÖn tho¹i : (037) 851004
Bªn ng­êi lao ®éng lµ : Lª Minh Anh sinh ngµy 09/4/1980
NghÒ nghiÖp : häc sinh líp 9E tr­êng THCS NguyÔn V¨n Trçi thµnh phè Thanh
Ho¸.
Hé khÈu th­êng tró : sè nhµ 42, H¶i Th­îng L·n ¤ng, x· Qu¶ng Th¾ng, thµnh
phè Thanh Ho¸.
Tho¶ thuËn ký kÕt hîp ®ång lao ®éng vµ cam kÕt nh÷ng ®iÒu kho¶n sau :

- 152 -
 §iÒu 1- Thêi h¹n vµ c«ng viÖc hîp ®ång
- Lo¹i hîp ®ång : mïa vô
- Thêi h¹n tõ ngµy 01/6/2005 ®Õn 1/8/2005
- Thö viÖc trong 3 ngµy, tõ 01- 03/6/2005
- §Þa ®iÓm lµm viÖc : Cöa hµng sè 12 phè Cao Th¾ng, thµnh phè Thanh Ho¸.
- C«ng viÖc ph¶i lµm : b¸n hµng ®å l­u niÖm, b¶o qu¶n hµng ho¸ trong quÇy.
§iÒu 2 : ChÕ ®é lµm viÖc
- Thêi gian lµm viÖc : 8 giê/ ngµy. Buæi s¸ng tõ 8 giê ®Õn 11 giê, buæi chiÒu tõ 14
giê ®Õn 19 giê. Mçi tuÇn lµm viÖc 6 ngµy, nghØ hµng tuÇn vµo ngµy thø hai.
- Tr­êng hîp khi ng­êi sö dông lao ®éng yªu cÇu lµm thªm giê th× ®­îc tÝnh tiÒn
c«ng b»ng 150% tiÒn c«ng giê b×nh th­êng trong ngµy, nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 2 giê
trong ngµy.
- §­îc cÊp ph¸t nh÷ng dông cô lµm viÖc gåm m¸y tÝnh cÇm tay, bót, sæ s¸ch.
§iÒu 3 : NghÜa vô vµ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng
1- QuyÒn lîi :
- TiÒn c«ng : tiÒn c«ng tÝnh b×nh qu©n theo giê, mçi giê lµm viÖc ®­îc tr¶ 10.000
®ång (m­êi ngh×n ®ång).
- TiÒn c«ng giê lµm thªm trong ngµy b¨ng 150% tiÒn c«ng giê b×nh th­êng.
- H×nh thøc tr¶ l­¬ng : tr¶ hµng tuÇn vµo cuèi giê lµm viÖc buæi chiÒu chñ nhËt.
- TiÒn th­ëng : nÕu lµm tèt khi kÕt thóc hîp ®ång cã thÓ ®­îc th­ëng ®Õn 20 giê
tiÒn c«ng.
- Ph­¬ng tiÖn ®i l¹i : tù tóc.
2- NghÜa vô :
- B¸n hµng d­íi sù h­íng dÉn cña chñ cöa hµng.
- B¶o qu¶n vµ ®¶m b¶o an toµn vÒ hµng ho¸, tiÒn vµ c¸c vËt dông kh¸c trong cöa
hµng.
- NÕu lµm vì, háng, mÊt hµng ho¸ do l¬ lµ, thiÕu tr¸ch nhiÖm th× ph¶i båi th­êng.
- §i lµm ®óng giê, nÕu nghØ viÖc ph¶i b¸o tr­íc 1 ngµy.
§iÒu 4. NghÜa vô vµ quyÒn h¹n cña ng­êi sö dông lao ®éng
1. NghÜa vô :
- B¶o ®¶m viÖc lµm vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng ®iÒu ®· cam kÕt trong Hîp ®ång
lao ®éng.
- Thanh to¸n ®Çy ®ñ, ®óng thêi h¹n tiÒn c«ng cho ng­êi lao ®éng.
2- QuyÒn h¹n :
- §iÒu hµnh ng­êi lao ®éng lµm viÖc.

- 153 -
 - ChÊm døt hîp ®ång lao ®ång tr­íc thêi h¹n nÕu ng­êi lao ®éng vi ph¹m nh÷ng
®iÒu ®· cam kÕt.
- Buéc ng­êi lao ®éng båi th­êng hµng ho¸ bÞ mÊt, háng do lçi cña ng­êi lao
®éng.
§iÒu 5. §iÒu kho¶n thi hµnh
- Hîp ®ång ®­îc lËp thµnh hai b¶n cã gi¸ trÞ nh­ nhau, mçi bªn gi÷ mét b¶n vµ cã
hiÖu lùc hÕt ngµy 1/8/2005.
Hîp ®ång lµm t¹i cöa hµng sè 12 Cao Th¾ng thµnh phè Thanh Ho¸ håi....giê,
cïng ngµy
Ng­êi lao ®éng ký tªn Ng­êi sö dông lao ®éng ký tªn

®Ò sè 95
H×nh ¶nh Tó X­¬ng trong bµi th¬ N¨m míi chóc nhau

LÆng lÆng mµ nghe nã chóc nhau,

Chóc nhau tr¨m tuæi b¹c ®Çu r©u.
Phen naú «ng quyÕt ®i bu«n cèi,
Thiªn h¹ bao nhiªu ®øa gi¶ trÇu.

LÆng lÆng mµ nghe nã chóc sang

§øa th× mua t­íc, ®øa mua quan,
Phen nµy «ng quyÕt ®i bu«n läng
Võa b¸n võa la còng ®¾t hµng.

Nã l¹i mõng nhau c¸i sù giµu,

Tr¨m ngh×n v¹n mí ®Ó vµo ®©u ?
Phen nµy ¾t h½n gµ ¨n b¹c,
§ång rông ®ång r¬i lä ph¶i cÇu.

Nã l¹i mõng nhau sù l¾m con,

Sinh n¨m ®Î b¶y ®­îc vu«ng trßn.
Phè ph­êng chËt hÑp, ng­êi ®«ng ®óc,
Bång bÐ nhau lªn nã ë non.

bµi lµm

Mét n¨m míi l¹i ®Õn nh­ng lµ mét n¨m míi kh¸c h¼n, nhÊt lµ ë chèn thÞ thµnh.
Bªn c¹nh “c©y nªu, trµng ph¸o, b¸nh ch­ng xanh” cæ truyÒn cã tiÕng bËt nót r­îu s©m
banh, më n¾p hép s÷a bß ... Nh÷ng cô giµ kh¨n ®ãng ¸o the, nh÷ng c« yÕm ®á, r¨ng
®en, v¸y lôa såi lÆng lÏ ®i bªn c¹nh g¸i t©n thêi “chÝ cha chÝ ch¸t khua giÇy dÐp”. Vµ
nÕu nh­ nh÷ng “n¨m míi” tr­íc ®©y, ng­êi ta chóc mõng nhau ®Çm Êm, nhuÇn nhÞ,
khiªm nh­êng theo phong tôc ¸-§«ng th× b©y giê nhiÒu kÎ phën ph¬, nãi c­êi chóc
tông lÉn nhau oang oang theo kiÓu T©y ph­¬ng. §©y ch¶ lµ n¨m míi cña mét “thêi
- 154 -
míi”. Thêi cã mïi thùc d©n ®« hé mµ ! Gi÷a c¸i n¨m míi cña mét lo¹i “xu thêi”, nhè
nh¨ng Êy, cã mét ng­êi quan s¸t vµ sau ®ã ghi l¹i thµnh mét kÝ sù - giai phÈm ®Ó ®êi.
Ng­êi Êy cã tªn lµ Tó X­¬ng, cßn thiªn “kÝ sù” kia lµ mét bµi th¬ - bµi N¨m míi chóc
nhau. Bµi th¬ lÏ dÜ nhiªn næi lªn néi dung ®¶ kÝch, ch©m biÕm c¸i x· héi cïng bän
ng­êi ch­íng tai gai m¾t nä. Nh­ng ®iÒu ®¸ng nãi vµ ta sÏ nãi ë ®©y lµ bµi th¬ cßn
cho ta thÊy h×nh ¶nh con ng­êi ®· viÕt nªn bµi th¬ - H×nh ¶nh Tó X­¬ng.
Bµi th¬ cã 4 khæ, t¶ c¸i c¶nh “n¨m míi chóc nhau” cña bän ng­êi h·nh tiÕn trong
x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn lai c¨ng. C¸i ®¸m “t«m tÐp v¨ng m×nh ®· s­íng ch­a”.
Nh­ng gÇn nh­ th¸i ®é “ng­êi t¶” lµ th¸i ®é “im lÆng” ®Õn tuyÖt ®èi. Cã ch¨ng «ng
chØ nhÕch miÖng c­êi mØa, “ngÉm nghÜ” c¸ch m×nh ®¸p tr¶ l¹i chóng mµ th«i. Qua bµi
th¬, ta chØ thÊy Tó X­¬ng “l¼ng lÆng” nghe vµ ch¨m chó “nh×n” ®Êy th«i ! Nµo lµ
“l¼ng lÆng mµ nghe nã chóc nhau” hoÆc “Nã l¹i mõng nhau c¸i sù giµu”. ¤ng Tó cã
nãi mét lêi nµo ®©u. DÉu cho sau khi nghe vµ nh×n, «ng cã viÕt “phen nµy «ng quyÕt”,
“phen nµy ¾t h¼n” th× ®ã còng chØ «ng “tù nghÜ” khi ®­îc chøng kiÕn, khi chÝnh «ng
“tai nghe, m¾t thÊy”. Nh­ng cïng víi th¸i ®é im lÆng, «ng Tó cã mét “c¸i nh×n soi
mãi chÕt ng­êi” c¸i ®¸m nhè nh¨ng kia. ¤ng kh«ng “®¸nh tiÕng” cho chóng biÕt.
¤ng chØ nghe, chØ nh×n, song c¸i g× «ng còng nghe, còng nh×n vµ ®· thÊy hÕt, hiÓu hÕt
vÒ chóng. V× vËy, ng­êi ta thÊy qua bµi th¬, hiÖn lªn mét con ng­êi d¸m “®¬n th­¬ng
®éc m·”, mét m×nh g­êm g­êm nh×n bän Çm Ü, x« bå, ®èi ®Çu, ®­¬ng ®Çu víi chóng
trong c¸i n¨m míi Êy. §Ó «ng ch©m biÕm, ®¶ kÝch, mØa mai, b×nh luËn s©u cay. ¤ng
kh«ng dïng ®¹i tõ sè nhiÒu “chóng” ®Ó gäi bän Êy. ¤ng dïng “nã” : “nã chóc nhau”
“nã mõng nhau”... Êy lµ «ng gép chóng l¹i, chØ c¶ mét lo¹i ng­êi thÞ d©n h·nh tiÕn ...
Kh«ng nãi, im lÆng, «ng chØ nh×n vµ nghe nh÷ng “®øa” nh÷ng “nã” om sßm chóc
tông nhau nh©n dÞp n¨m míi. Víi th¸i ®é khinh bØ, «ng nÐm ra mét tiÕng c­êi lín nh­
muèn tung hª tÊt c¶. Nh­ng ë chiÒu s©u cña câi t©m m×nh, «ng c¶m thÊy thËt buån
®au. §©y lµ tr­êng hîp mµ NguyÔn C«ng Trø tõng nãi ®Õn : “khi vui muèn khãc,
buån tªnh l¹i c­êi”.
H×nh ¶nh Tó X­¬ng víi c¸i nh×n Êy, víi tiÕng c­êi Êy sÏ cßn sèng m·i trong v¨n
ch­¬ng ®Ó gióp ng­êi ®êi sau hiÓu ®­îc thùc tr¹ng x· héi ViÖt Nam mét thêi vµ ®Ó
biÕt ®au buån c¸i ®au buån lín cña nhµ th¬.

®Ò sè 96
Ng­êi anh hïng thêi TrÇn trong ThuËt hoµi cña Ph¹m Ngò L·o
Phiªn ©m :
Hoµnh sãc giang san c¸p kØ thu,
Tam qu©n t× hæ khÝ th«n ng­u.
Nam nhi vÞ liÔu c«ng danh tr¸i,
Tu thÝnh nh©n gian thuyÕt Vò hÇu.
DÞch th¬ :
Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu,
Ba qu©n khÝ m¹nh nuèt tr«i tr©u.
C«ng danh nam tö cßn v­¬ng nî,
Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu.

bµi lµm
Ph¹m Ngò L·o xuÊt th©n b×nh d©n nh­ng cã tµi kiªm v¨n vâ. T­¬ng truyÒn,
H­ng §¹o V­¬ng TrÇn Quèc TuÊn trÈy qu©n dÑp giÆc Nguyªn - M«ng ®· gÆp «ng.
- 155 -
BÊy giê Ph¹m Ngò L·o ®ang ngåi gi÷a ®­êng ®an sät. Qu©n lÝnh cña V­¬ng qu¸t dÑp
®­êng, «ng vÉn kh«ng nghe thÊy, lÊy gi¸o ®©m vµo ®ïi ch¶y m¸u míi sùc tØnh. Bëi
Ph¹m ®ang m·i nghÜ tíi “nî c«ng danh”, ®em tµi n¨ng cña m×nh ra thi thè dÑp giÆc
gióp n­íc. §­îc H­ng §¹o V­¬ng thu nhËn lµm t× t­íng, Ph¹m tá râ tµi n¨ng, lËp
nhiÒu c«ng tr¹ng, lµ mét trong nh÷ng ng­êi anh hïng lõng lÉy thêi TrÇn.
ThuËt hoµi lµ bµi th¬ tá lßng. Th¬ tá lßng d­íi c¸c tªn thuËt hoµi, ng«n chÝ, c¶m
hoµi lµ lèi th¬ quen thuéc x­a. Nã tËp trung bµy tá chÝ h­íng, khÝ ph¸ch cña “chÝ lµm
trai”. Êy lµ c¸i “nî c«ng danh”, c¸i nî lËp th©n víi n­íc, víi vua ®Ó tù kh¼ng ®Þnh
m×nh.
Ng­êi chinh phu trong Chinh phô ng©m tõng tuyªn ng«n : “ChÝ lµm trai dÆm
ngh×n da ngùa...”, NguyÔn C«ng Trø còng nãi tíi “ChÝ anh hïng”, tá râ “®· sinh ra ë
trong trêi ®Êt ; ph¶i cã danh g× víi nói s«ng”... Tuy nhiªn c¨n cø vµo tõng bµi, øng víi
tõng ng­êi, tõng thêi, t¸c phÈm cã thÓ chØ lµ mét kiÓu c¸ch s¸ch vë, nãi cho cã “khÈu
khÝ” vËy th«i. Mét sè kh¸c tho¹t nh×n còng n»m trong khu«n khæ nµy nh­ng chÝnh lµ
t©m sù thËt, lµ niÒm day døt m¸u thÞt, lµ kh¸t väng sèng cao ®Ñp cña mét con ng­êi,
mét thÕ hÖ ë thêi ®¹i m×nh. Cho nªn h×nh ¶nh vµ khÝ ph¸ch cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong
nh÷ng t¸c phÈm nh­ thÕ rÊt kh¸c nhau, t¹o nªn ë ng­êi ®äc sù rung c¶m kh¸c nhau.
Ch¼ng h¹n ë §Æng Dung (ng­êi cuèi triÒu TrÇn) lµ vÎ bi tr¸ng : “Thï n­íc ch­a xong
®Çu véi b¹c ; MÊy ®é mµi g­¬m d­íi bãng tr¨ng”. NguyÔn C«ng Trø lµ sù cao ng¹o
nh­ng xãt xa th©n phËn, dÉu lµ th©n phËn anh hïng.
ThuËt hoµi cña Ph¹m Ngò L·o - Chµng nam tö trong bµi th¬ nµy ®Æt trong hÖ
thèng “tá lßng” cã mét vÎ ®Ñp, khÝ ph¸ch riªng. §Êy chÝnh lµ c¸i lÏ lµm bµi th¬ qua
ngh×n n¨m vÉn tån t¹i, xóc ®éng lßng ng­êi.
Tr­íc hÕt, bµi th¬ kh«ng ph¶i lµ khÈu khÝ cña mét ng­êi mµ lµ khÈu khÝ cña c¶
mét thêi ®¹i. Thêi ®¹i “Hµo khÝ §«ng A”. B»ng c¸ch nµy, c¸ch kh¸c nhiÒu ng­êi
trong thêi TrÇn lóc bÊy giê ®· nãi nh­ thÕ. TrÇn Thñ §é : “NÕu bÖ h¹ muèn hµng th×
tr­íc hÕt ph¶i chÐm ®Çu thÇn ®·”. TrÇn Quang Kh¶i : “Ch­¬ng D­¬ng c­¬ng gi¸o
giÆc, Hµm tö b¾t qu©n thï”. Råi c¸c vi vua anh hïng nhµ TrÇn. TrÇn Nh©n T«ng :
“X· t¾c hai phen bon ngùa ®¸ ; Non s«ng ngh×n thña v÷ng ©u vµng”.
ThuËt hoµi cña Ph¹m Ngò L·o lµ mét tiÕng nãi. Kh«ng ph¶i tiÕng nãi cña chñ
so¸i mµ tiÕng nãi cña mét ng­êi, cña thÕ hÖ tuæi trÎ sèng trong sù nghiÖp chèng ngo¹i
x©m, muèn ®ãng gãp søc m×nh, ®Ó l¹i tuæi tªn trong sù nghiÖp Êy.
§iÓm thø hai, chÝ khÝ, kh¸t väng c«ng danh cña Ph¹m Ngò L·o cÊt lªn qua bµi th¬
lµ sù thóc dôc tõ sù nghiÖp chung, oai hïng lõng lÉy. Nã ®­îc minh chøng b»ng chiÕn
c«ng cña chÝnh b¶n th©n «ng. §ã kh«ng ph¶i lµ thø “khÈu khÝ h·o”, tá lßng theo c«ng
thøc.
Sù hoµ hîp, t­¬ng øng gi÷a thêi ®¹i vµ c¸ nh©n lµm cho bµi th¬ hïng tr¸ng mµ
ch©n thùc.
Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy thu
Ba qu©n khÝ m¹nh suèt sao ng­u.
DÉu ®­îc hiÓu “ cÇm ngang ngän gi¸o trÊn gi÷ ®Êt n­íc võa mÊy thu ; ba qu©n
dòng m·nh nh­ hæ b¸o, khÝ thÕ nuèt ®­îc c¶ tr©u” hay “nuèt sao Ng­u” th× c©u th¬
còng ®Òu muèn dùng l¹i bèi c¶nh, hiÖn thùc x· héi réng lín. §ã lµ h×nh ¶nh, lµ bøc
tranh hoµnh tr¸ng cña sù nghiÖp ®¸nh giÆc thêi TrÇn. Ph©n tÝch bøc tranh nµy, chóng
ta thÊy cã nhiÒu tÇng h×nh ¶nh víi c¸ch thøc “dùng tranh” rÊt nghÖ thuËt.
C¶ hai c©u th¬ ®Çu nµy lµ c¸i nÒn réng : hµo khÝ ®¸nh giÆc cña mét d©n téc trong
®ã cã ng­êi chiÕn sÜ vµ cã c¶ ®oµn qu©n. Hµo khÝ Êy ®­îc tËp trung miªu t¶ ë h×nh
- 156 -
¶nh tiªu biÓu nhÊt, thÓ hiÖn khÝ ph¸ch anh hïng nhÊt “móa gi¸o”. “Móa gi¸o non s«ng
tr¶i mÊy thu - Ba qu©n ...”. Nh­ vËy c¶ “ba qu©n” cïng móa gi¸o, cïng ra trËn. Song
thu l¹i thµnh ®iÓm, lµ hµnh ®éng cña ng­êi chiÕn sÜ. C©u th¬ dùng lªn tr­íc m¾t ta
h×nh ¶nh “mét tr¸ng sÜ móa g­¬m” xung trËn trªn c¸i nÒn “ba qu©n ®Çy hµo khÝ giÕt
giÆc” kia. C©u th¬ tõ “®iÓm” më réng ra. HoÆc ng­îc l¹i, më ra rÊt réng, thu hÑp dÇn
råi thu thµnh mét “®iÓm” (Tr¸ng sÜ anh hïng - ®éi qu©n tr¸ng sÜ - Ba qu©n, d©n téc
hoÆc Ba qu©n, d©n téc - ®éi qu©n tr¸ng sÜ - tr¸ng sÜ anh hïng). KhiÕn cho chØ hai c©u
th¬ mµ tr­êng diÔn t¶ rÊt réng, tr­êng c¶m xóc rÊt m·nh liÖt, s©u s¾c. C©u th¬ t­îng
tr­ng nh­ng l¹i rÊt thùc. C¸i thùc cña thêi ®¹i ë thÕ hÖ trÎ tuæi, ë mçi c¸ nh©n.
Hai c©u th¬ cuèi cïng, h×nh ¶nh Ng­êi tr¸ng sÜ kh«ng cßn hiÖn lªn “tr«ng thÊy
n÷a”. Nã ®­îc biÓu hiÖn qua t©m sù, suy nghÜ :
C«ng danh nam tö cßn v­¬ng nî
Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò hÇu
ë ®©y cã mét quan niÖm nh©n sinh quen thuéc cña nh÷ng con ng­êi cã chÝ khÝ
thêi phong kiÕn. Lµm th©n con trai c¸i nî c«ng danh lµ c¸i nî ph¶i tr¶. C«ng danh lµ
sù nghiÖp vµ tiÕng th¬m. Nã cßn tá râ sù ph©n biÖt nam - n÷ trong ®ã, song kh«ng
ph¶i lµ tiªu cùc. Khi mét thÕ hÖ “lo” nh÷ng ®iÒu nh­ thÕ. Vµ nî c«ng danh cã mét
khu«n mÉu mµ häc theo, v­¬n tíi : g­¬ng Vò hÇu - Gia C¸t L­îng.
Trªn c¸i nghÜa chung nµy lµ hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña Ph¹m Ngò L·o.
Víi nhµ th¬ - ng­êi anh hïng hä Ph¹m, c«ng danh - chÝ lµm trai - g¾n víi sù ®ãng
gãp, x¶ th©n cao nhÊt, Ých lîi nhÊt, nhiÒu nhÊt cho ®Êt n­íc, d©n téc trong c«ng cuéc
b¶o vÖ ®Êt n­íc. Nçi niÒm canh c¸nh Êy, c¸i “thÑn” Êy lµm cho con ng­êi v­¬n tíi
nh÷ng c¸i cao ®Ñp, anh hïng. Nã còng lµ sù khÝch lÖ, mét tuyªn ng«n cho thÕ hÖ vµ
thêi ®¹i. B¶n dÞch nghÜa ®· dÞch “kÎ nam nhi ... nªn thÑn...” e lµ ng­êi ®äc hiÓu mét ý
lµ “ch­a tr¶ xong nî nam nhi”. Cã lÏ ph¶i dÞch : “Nam nhi ... th× thÑn” ®Ó râ c¸i ý
khuyÕn c¸o, khÝch lÖ, h­íng tíi c¶ mét thÕ hÖ lóc bÊy giê.
Hai c©u th¬ do vËy cã vÎ ®Ñp cña kh¸t väng lËp c«ng, ®ãng gãp, hi sinh cho d©n
téc ®Êt n­íc.
Bµi th¬ 4 c©u 28 ch÷ ®· dùng lªn hµo khÝ cña c¶ mét thêi ®¹i, mét thÕ hÖ vµ mét
con ng­êi. Nã lµ sù thÓ hiÖn c¶m høng yªu n­íc, chñ nghÜa yªu n­íc m·nh liÖt. Dung
l­îng nhá nh­ng søc bao qu¸t, hµm chøa trong ®ã thËt lín lao. §©y lµ bµi th¬ minh
chøng rÊt râ cho ®Æc ®iÓm vÒ néi dung, vÒ h×nh thøc cña v¨n häc trung ®¹i.

®Ò sè 97
§i ®­êng cña ng­êi tï Hå ChÝ Minh

Nguyªn v¨n ch÷ H¸n : TÈu lé

TÈu lé tµi tri tÈu lé nan
Trïng san chi ngo¹i hùu trïng san :
Trïng san ®¨ng ®¸o cao phong hËu
V¹n lÝ d­ ®å cè miÖn gian.
DÞch th¬ : §i §­êng
§i ®uêng míi biÕt gian lao
Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng
Nói cao lªn ®Õn tËn cïng
- 157 -
 Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng n­íc non
(Theo Th¬ Hå ChÝ Minh - NXB Gi¸o dôc)

bµi lµm

BÞ chÝnh quyÒn T­ëng Giíi Th¹ch b¾t giam, gi¶i tíi gi¶i lui h¬n mét n¨m trêi qua
mÊy chôc nhµ lao tØnh Qu¶ng T©y, B¸c lµm nhiÒu th¬ trªn ®­êng ®i. §©y lµ trªn
®­êng bÞ gi¶i ®i. Ta cã thÓ kÓ : ChiÒu tèi, Míi ®Õn nhµ lao Thiªn B¶o, C¶nh ngoµi
®ång, Gi¶i ®i sím, Tõ Long An ®Õn §ång ChÝnh, Trªn ®­êng ®i, lÝnh g¸c khiªng lîn
cïng ®i, §i Nam Ninh, Tr­ît ng·, Gi÷a ®­êng ®¸p thuyÒn ®i huyÖn Ung, Hoµng h«n,
Gi¶i ®i Vò Minh... TÊt c¶ h¬n hai m­¬i bµi. Cã bµi nãi vÒ nçi gian khæ, vÊt v¶ ph¶i
chÞu ®ùng, cã bµi ghi l¹i c¶nh däc ®­êng, cã bµi ghi c¶m t­ëng... mçi bµi mét vÎ
nh­ng ®Òu to¸t ra phong th¸i Hå ChÝ Minh.
§i ®­êng, bµi th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt ®­îc dÞch thµnh 4 c©u lôc b¸t. B¶n dÞch kh¸
hay, nãi chung s¸t nguyªn t¸c, ®¶m b¶o ®­îc thÇn th¸i cña nguyªn t¸c.
Hai c©u th¬ ®Çu :
§i ®­êng míi biÕt gian lao
Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng
Cã ng­êi cho r»ng c©u th¬ nªu mét thùc tÕ, më ®Çu b»ng mét sù thËt. Sù thËt “§i
®­êng míi biÕt gian lao”. C©u thø hai vµ tiÕp theo c©u 3, 4 lµ c©u th¬ “®ãn nhËn”. Tõ
ý thøc vÒ gian nan, B¸c ®· chuyÓn tíi sù ®ãn nhËn. Kh«ng h¼n lµ thÕ. §i ®­êng l¹i lµ
“Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng”, B¸c míi rót ra kÕt luËn : “§i ®­êng míi biÕt gian
lao”. VÊn ®Ò ë ®©y lµ t¹i sao B¸c l¹i “®¶o” nh­ thÕ ? Th× ra, tuy bµi th¬ lµm vÒ ®i
®­êng, cã thÓ lµm ngay lóc ®ang ®i, song kh«ng ph¶i nh»m, hay chÝnh x¸c h¬n kh«ng
chó ý ®Õn con ®­êng gian lao, gËp ghÒnh, trËp trïng nói víi nói mµ ®iÒu høng thó lµ
tõ sù vÊt v¶ gian nan nµy rót ra bµi häc lÝ thó cho b¶n th©n. C¸i “mÊt” lµ ph¶i chÞu vÊt
v¶, khæ nhäc nh­ng c¸i “®­îc” lµ ®­îc nh×n ng¾m : “Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng
n­íc non”.
§i ®­êng míi biÕt gian lao
...........
Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng n­íc non.
Trong gian lao, trong hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt, B¸c vÉn t×m ra ®­îc nh÷ng ®iÒu ®Ó
“®ãn nhËn”, “h­ëng thô” thó vÞ. Thanh tao, ®iÒm tÜnh, trµn ®Çy l¹c quan, ung dung “lµ
ë chç nµy”. V× thÕ bµi th¬ cßn cho ta c¶m t­ëng cã thÓ kh«ng ph¶i lµm lóc ®ang ®i,
ngÉu høng thµnh, mµ lµm lóc ®· dõng ch©n, nghÜ l¹i, rót ra “bµi häc”, thó vÞ vÒ
chuyÖn ®i ®­êng.
NÕu ®Æt bµi th¬ trong c¶nh bÞ tï ®Çy, gi¶i ®i cña B¸c ta cµng thÊy c¸i lín, ®Ñp cña
bµi th¬. Bµi th¬ cã vÎ nh­ lµ sù ngo¹n c¶nh cña thi nh©n hay cña ®¹o sÜ. H×nh ¶nh cuèi
cïng thËt ®Ñp, lín lao. Mét con ng­êi ®øng trªn ®Ønh cao cña d·y nói trËp trïng tr¶i
dµi réng ra, thu tÊt c¶ thiªn nhiªn, nói non Êy vµo trong tÇm m¾t. H×nh ¶nh con m¾t
víi tÇm bao qu¸t réng lín næi lªn nh­ mét h×nh t­îng hÊp ®Én, lÊp l¸nh cña bµi th¬.
§©y chÝnh lµ c¸i c¶m høng, c¸i tø th¬ “lªn nói” ta tõng thÊy ë B¸c, ë th¬ B¸c. Bµi Míi
ra tï tËp leo nói còng h×nh ¶nh mét con ng­êi nh­ thÕ.
Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói
Lßng s«ng g­¬ng s¸ng bôi kh«ng mê

- 158 -
 Båi håi d¹o tr­íc T©y Phong LÜnh
Tr«ng l¹i trêi Nam, nhí b¹n x­a
Bµi “Trêi höng” còng vËy :
§Êt trêi mét tho¸ng thu mµn ­ít
S«ng nói mu«n trïng tr¶i gÊm ph¬i
Sau nµy lµ c¸c bµi Th­îng s¬n (Lªn nói), §¨ng s¬n (Lªn nói) hay Väng Thiªn S¬n
(Tr«ng Thiªn S¬n).
Con ng­êi Êy ®øng trªn cao, nh×n ng¾m “thu vµo tÇm m¾t mu«m trïng n­íc non”,
nh­ng l¹i hoµ nhËp víi non n­íc, thiªn nhiªn. Con ng­êi lín lao, vÜ ®¹i nh­ng kh«ng
næi lªn mét m×nh, tù cao tù ®¹i, nh×n d­íi tÇm m¾t m×nh tÊt c¶. §ã chÝnh lµ B¸c.

®Ò sè 98
H·y ph©n tÝch bµi Ng¾m tr¨ng.
bµi lµm
Nãi vÒ con ng­êi vµ t©m hån B¸c, chóng ta biÕt B¸c lµ n¬i héi tô nh÷ng g× tèt ®Ñp
nhÊt l­u l¹i tõ qu¸ khø vµ nh÷ng m¬ ­íc t­¬ng lai, lµ kÕt tinh nh÷ng phÈm chÊt quÝ
gi¸ cña lÞch sö vµ thêi ®¹i. Cho nªn ë “NhËt kÝ trong tï” cã bµi hån hËu, trong trÎo
nh­ th¬ d©n gian, nh­ng còng cã bµi trang träng, b¸t ng¸t nh­ th¬ §­êng, th¬ Tèng,
cèt c¸ch ¸ ®«ng mµ vÉn hiÖn ®¹i : Bµi “Ng¾m tr¨ng” tiªu biÓu vÒ ®Æc s¾c nghÖ thuËt
nµy cña th¬ “NhËt kÝ trong tï” :
Trong tï kh«ng r­îu còng kh«ng hoa
C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê
Ng­êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬.
Kh«ng biÕt tù bao giê, ¸nh tr¨ng ®· to¶ s¸ng bµng b¹c trong hÇu hÕt nh÷ng bµi th¬
ph­¬ng §«ng. VÎ ®Ñp dÞu dµng, ®»m th¾m, s©u xa cña vÇng tr¨ng trë thµnh mét “m«
tÝp tr÷ t×nh”, bëi sù gÇn gòi víi t©m hån con ng­êi ¸ ®«ng - mét sù hoµ quÖn, ®ång
c¶m tù bªn trong gi÷a con ng­êi vµ thiªn nhiªn. Trong c¸i b¸t ng¸t lung linh cña vÇng
tr¨ng - kho¶ng trêi, ph¶i ch¨ng con ng­êi l¾ng nghe vµ ph¸t hiÖn ra c¸i chÊt ng­êi
vÜnh cöu trong chÝnh b¶n th©n m×nh, trong sù im lÆng mªnh mang vµ huyÒn diÖu cña
¸nh tr¨ng ? ... B¸c Hå cña chóng ta rÊt yªu thiªn nhiªn, t©m hån vµ th¬ cña Ng­êi trµn
®Çy ¸nh tr¨ng, ¸nh tr¨ng rÊt s¸ng, rÊt trong, rÊt ®Ñp.
Trong tï kh«ng r­îu còng kh«ng hoa
C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê
Tr¨ng, hoa, r­îu lµ nh÷ng thó vui thanh cao cña c¸c thi nh©n §­êng, Tèng ngµy
x­a. Nh­ng trong hoµn c¶nh nhµ tï “kh«ng r­îu còng kh«ng hoa” mµ B¸c vÉn ®Õn
víi tr¨ng, thËt lµ nghÖ sÜ ! C©u th¬ thø hai nãi lªn c¸i bån chån, n¸o nøc cña B¸c tr­íc
¸nh tr¨ng, c¸i tha thiÕt t×nh yªu cña t©m hån Ng­êi víi tr¨ng. Hai c©u th¬ ®Çu còng
gîi lªn mét m©u thuÉn gi÷a t×nh yªu thiªn nhiªn cña B¸c vµ hoµn c¶nh trong tï, gi÷a
c¶m høng d¹t dµo, bay bæng, trµn ®Çy vµ thùc t¹i xÝch xiÒng, thiÕu thèn.
NÕu ®Çu tiªn, bµi th¬ më ra mét h×nh ¶nh thi nh©n ngµy x­a, mét kh«ng khÝ th¬
§­êng, th¬ Tèng : ¸nh tr¨ng, r­îu, hoa mét thi nh©n biÕt bao nång nµn tha thiÕt, say
s­a víi ¸nh tr¨ng, th× bµi th¬ khÐp l¹i mét c¸ch bÊt ngê vµ ®éc ®¸o trong t­ thÕ väng
nguyÖt cña mét ng­êi chiÕn sÜ. ChÊt thÐp vµ chÊt t×nh hoµ quyÖn lµm mét. Bµi th¬

- 159 -
®Ëm ®µ chÊt ph­¬ng §«ng, cèt c¸ch ¸ ®«ng, bçng chèc rÊt hiÖn ®¹i. H×nh ¶nh chiÕn
sÜ lång trong h×nh ¶nh mét thi sÜ ®¾m say thiªn nhiªn.
Ng­êi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ
Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬
Tr¨ng vµ ng­êi trong mèi giao c¶m tri ©m, tri kØ. Ng­êi h­íng ra ngoµi song s¾t
®Ó ®Õn víi tr¨ng, vµ tr¨ng theo ng­êi to¶ s¸ng vµo trong tï. Con ng­êi vµ ¸nh tr¨ng
nµy râ rµng lµ hÕt søc míi mÎ, hiÖn ®¹i. Tr¨ng vµ ng­êi nh­ hai ng­êi b¹n cïng yªu
nhau, v­ît qua c¸c song s¾t tµn b¹o, c¸i hoµn c¶nh khæ ®au, ng¨n trë cña nhµ tï. NhÊt
lµ trong hoµn c¶nh cô thÓ cña ng­êi lµm th¬, ¸nh tr¨ng vµ t­ thÕ väng nguyÖt kia biÓu
hiÖn chÊt thÐp cña mét ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, ®øng ë trªn mäi gian khæ tï ®µy. Cã
thÓ nãi r»ng, B¸c ®· ®­a ¸nh tr¨ng to¶ s¸ng vµo trong nhµ tï hay chÝnh t©m hån ng­êi
®· to¶ s¸ng trªn vÇng tr¨ng cña bµi th¬ nµy. Cïng mét vÇng tr¨ng, mµ biÕt bao mÆc
c¶m, bu«ng xu«i, ch¸n ch­êng trong th¬ NguyÔn KhuyÕn “song th­a ®Ó mÆc bãng
tr¨ng vµo”, hay c¸i ngËm ngïi, tho¸t li cña T¶n §µ víi “trÇn thÕ em nay ch¸n n÷a råi”.
Trong c¸i b¸t ng¸t cña vÇng tr¨ng th¬ B¸c, chóng ta l¾ng nghe vµ ph¸t hiÖn ra c¸i chÊt
ng­êi vÜnh cöu : mét t×nh yªu phãng kho¸ng, nång nµn, say ®¾m thiªn nhiªn, cuéc
sèng ; mét ý chÝ, mét tinh thÇn c¸ch m¹ng kiªn c­êng lu«n lu«n h­íng ra ¸nh s¸ng
cuéc ®êi. ¸nh tr¨ng cña Ng­êi kh«ng chØ bµng b¹c nh÷ng nçi niÒm, tÊc lßng con
ng­êi nh­ th¬ x­a, ¸nh tr¨ng cña Ng­êi g¾n bã thiÕt tha víi con ng­êi vµ to¶ ¸nh
s¸ng ra cuéc ®êi, trong sù hoµ nhËp vÎ ®Ñp cña con ng­êi vµ thiªn nhiªn. Con ng­êi
yªu thiªn nhiªn, ®ãn nhËn thiªn nhiªn vµ mang vÎ ®Ñp thiªn nhiªn t« ®iÓm cho cuéc
sèng cña m×nh, tõ t×nh yªu thiªn nhiªn thªm nguån søc sèng ®Ó chiÕn ®Êu cho h¹nh
phóc, vÎ ®Ñp cña con ng­êi. Bµi th¬ ng©n lªn mét chÊt th¬ míi, rÊt hiÖn ®¹i, chØ cã thÓ
cã ®­îc tõ t©m hån, tõ nh©n sinh quan céng s¶n. Bµi th¬ lµ mét sù vang h­ëng gi÷a
t©m hån con ng­êi víi thiªn nhiªn, sù vang h­ëng lµm t­¬i th¾m vµ n¶y në nh÷ng
®iÒu cao ®Ñp h¬n, nh÷ng h¹t gièng cña h¹nh phóc trong cuéc sèng con ng­êi. Nãi
mét c¸ch kh¸c, t×nh yªu nµy, sù rung c¶m nµy, chÊt th¬ nµy trë thµnh mét nguån n¨ng
l­îng v« tËn cho hµnh ®éng, søc sèng, ®i suèt cuéc ®êi mçi ng­êi.

®Ò sè 99
Ph©n tÝch bµi th¬ ChiÒu tèi cña Hå ChÝ Minh
bµi lµm
Nguyªn v¨n ch÷ H¸n : Mé
QuyÖn ®iÒu qui l©m tÇm tóc thô,
C« v©n m¹n m¹n ®é thiªn kh«ng
S¬n th«n thiÕu n÷ ma bao tóc
Bao tóc ma hoµn, l« dÜ hång
(Theo Th¬ Hå ChÝ Minh - NXB Gi¸o dôc - 1986)
Hoµng h«n (B¸c cã bµi th¬ nhan ®Ò nh­ thÕ) lµ buæi chiÒu, Mé lµ chiÒu tèi. ChiÒu
tèi trªn con ®­êng bÞ gi¶i ®i tõ nhµ lao nµy sang nhµ lao kh¸c. B¶n dÞch kh¸ s¸t trõ
mét chç, “S¬n th«n thiÕu n÷” nghÜa lµ “thiÕu n÷ xãm nói” dÞch lµ “c« em xãm nói”
mµ chóng ta sÏ ®Ò cËp ë sau.
Bµi th¬ tøc c¶nh “chiÒu tèi” trªn ®­êng bÞ gi¶i ®i. ChØ cã c¶nh ®­îc quan s¸t,
kh«ng nãi tíi m×nh. §Æt trong hoµn c¶nh NhËt kÝ trong tï ra ®êi, ta míi biÕt lµ th¬
lµm trªn ®­êng bÞ gi¶i ®i cña B¸c, mét ng­êi tï. NÕu kh«ng, h¼n kh«ng ai biÕt t¸c gi¶
®· “thµnh th¬” trong hoµn c¶nh nµo. NhËt kÝ trong tï cã nhiÒu bµi th¬ nh­ thÕ bëi vÒ
- 160 -
mÆt tinh thÇn, B¸c kh«ng xem m×nh lµ tï nh©n, bÞ tï ®µy. Ph­¬ng ch©m nµy ®· ®­îc
nªu lªn tõ ®Çu : “Th©n thÓ ë trong lao ; Tinh thÇn ë ngoµi lao”.V× vËy kh«ng ph¶i
trong ChiÒu tèi, trong nhiÒu bµi kh¸c, B¸c còng kh«ng ph¶i lµ “h×nh ¶nh mét ng­êi
tï” b»ng x­¬ng, b»ng thÞt. Dï gi¶i ®i tõ “Gµ g¸y mét lÇn ®ªm chöa tan” hay “N¨m
m­¬i ba c©y sè mét ngµy ; ¸o mò dÇm m­a ­ít hÕt giµy” hoÆc qua “Nói cao råi l¹i
nói cao trËp trïng”. ë ®©y còng thÕ. ChiÒu tèi mµ vÉn trªn ®­êng ®i, nh­ng nh×n
phong c¶nh däc ®­êng B¸c vÉn vui, vÉn víi con m¾t, tÊm lßng Êm ¸p, vÉn nªn th¬.
Nh×n xung quanh “Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ”, nh×n lªn trêi cao “Chßm m©y tr«i
nhÑ gi÷a tÇng kh«ng” vµ nh×n vÒ phÝa xa trong xãm nhá cña mét vïng nói nµo ®ã ë
quª ng­êi ®Êt kh¸ch bÞ l­u ®µy “c« em xãm nói xay ng« tèi...”. Bèn c©u th¬ t¶ c¶nh,
th× hai c©u th¬ ®Çu cßn thuéc vÒ chiÒu, nghÜa lµ cßn nh×n ®­îc c¶nh vËt b»ng chÝnh nã.
Hai c©u th¬ sau thuéc vÒ tèi, nghÜa lµ B¸c vÉn ph¶i ®i, tèi xuèng dÇn, ®Õn lóc c¶nh vËt
chØ cã thÓ nh×n khi nã ph¸t s¸ng, cã ¸nh s¸ng. Tr­íc hÕt nh×n thÊy lß than rùc ®á thÊy
c« thiÕu n÷ xay ng«, nghe tiÕng cèi xay ng«. C¶nh tr­íc v¾ng lÆng, tho¸ng nhÑ, Êm ¸p.
C¶nh sau sinh ®éng, rùc s¸ng. C¶nh tr­íc cã c¸i ®Ñp cña chiÒu réng, cña kh«ng gian
réng. C¶nh sau thu vµo mét ®iÓm, ®iÓm s¸ng vµ lµm s¸ng lªn c¶ bµi th¬. Tr¸i víi c¸i
kh«ng gian, thêi gian thùc cña chiÒu dÇn dÇn tèi. NghÜa lµ ngo¹i c¶nh th× tèi dÇn mµ
th¬ th× bõng s¸ng.
Hai c©u th¬ ®Çu cßn tho¶ng mét nçi buån khi nh×n c¶nh vËt. Chim ®· cã chç tró
ngô, m©y ®­îc tù do nhën nh¬, v« t­, mµ ng­êi th× cßn ph¶i lÆn léi trªn ®­êng, kh«ng
®­îc tù do vµ bÞ dµy vß bëi bao nçi b¨n kho¨n, lo nghÜ. Nh­ng còng chØ mét tho¸ng t­
lù, c¶nh vËt trong m¾t nh×n cña B¸c vÉn kh«ng “©m u”, “kh«ng s¾c mµu” nh­ cã
ng­êi c¶m nhËn. Hai c©u th¬ sau ghi l¹i c¶nh “c« em xãm nói xay ngo tèi” nh­ng
chÝnh v× thÊy “lß than ®á” mµ B¸c rò bá hÕt chót tho¸ng t­ lù võa ®Õn. C¸i mµu ®á
®­îc B¸c c¶m nhËn thËt nh¹y bÐn nªn qua “mµu ®á” Êy ng­êi ta cã thÓ nghÜ thªm
nhiÒu ®iÒu.
Cßn mét ®iÒu cÇn nãi thªm lµ, c©u 3, nguyªn t¸c viÕt “S¬n th«n thiÕu n÷” -
“thiÕu n÷ xãm nói”, mang mµu s¾c trung hoµ, b¶n dÞch th¬ dÞch “c« em xãm nói”. “C«
em” mang s¾c th¸i biÓu c¶m. ë b¶n dÞch th¬, cã thªm c¸i t×nh, mét chót rung ®éng
tr­íc “C« em xãm nói” lµm mÊt tÝnh trung hoµ, khiÕn bµi th¬ th« h¬n, mÊt phÇn dung
dÞ ®i rÊt nhiÒu.
Bµi th¬ viÕt vÒ chiÒu tèi nh­ng ng­êi ®äc thÊy s¸ng. Êy lµ do t¸c gi¶ cña nã - B¸c
- nh×n chiÒu tèi b»ng ¸nh s¸ng cña t©m hån, nh·n quan cña ng­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng
vÜ ®¹i.

®Ò sè 100
Ph©n tÝch bµi th¬ Khi con tu hó cña Tè H÷u
bµi lµm
Ho¹t ®éng c¸ch m¹ng bÞ b¾t giam, ngåi trong nhµ lao,Tè H÷u, ng­êi chiÕn sÜ
m­êi chÝn tuæi võa gi¸c ngé lÝ t­ëng céng s¶n cao ®Ñp, «m Êp bao dù ®Þnh x«ng pha
trong tr­êng tranh ®Êu, x¶ th©n v× nghÜa lín, nghe tiÕng chim tu hó b¸o hiÖu mïa hÌ
®Õn ®· lµm bµi th¬ nµy.
Mïa hÌ sèng ®éng, n¸o nøc, ®Çy gîi më, nh­ng ng­êi trÎ tuæi say mª ho¹t ®éng
nh­ «ng l¹i bÞ cÇm tï gi÷a bèn bøc t­êng kÝn mÝt, ngét ng¹t, c¸ch biÖt víi cuéc ®êi.
TiÕng chim tu hó kia ®· ®¸nh thøc nçi niÒm, b¶n tÝnh s«i næi ë ng­êi thanh niªn céng
- 161 -
s¶n. Tõ tiÕng chim tu hó, Tè H÷u t­ëng nghÜ ®Õn cuéc sèng phãng kho¸ng, nãng
báng cña mïa hÌ ë bªn ngoµi.
Khi con tu hó gäi bÇy
Lóa chiªm ®­¬ng chÝn, tr¸i c©y ngät dÇn
V­ên r©m dËy tiªng ve ng©n
B¾p r©y vµng h¹t ®Çy s©n n¾ng dµo
Trêi xanh cµng réng cµng cao
§«i con diÒu s¸o lén nhµo tõng kh«ng.
Cã ng­êi cho r»ng khæ th¬ dÉn trªn lµ mét bøc tranh phong c¶nh, víi nh÷ng c©u t¶
c¶nh vµo lo¹i ®Ñp vµ hay trong tËp th¬ Tõ Êy, trong c¶ th¬ Tè H÷u.
Qu¶ thËt ë ®©y c¶nh mïa hÌ ®­îc t¶ cã hån, sèng ®éng. TÊt c¶ d­êng nh­
®ang n¶y në, ph¸t triÓn. Lóa chiªm “®­¬ng” chÝn, kh«ng ph¶i “®·” chÝn ; tr¸i c©y
“®ang” ngät dÇn, kh«ng ph¶i “®·” ngät. Vµ ®Òu béc lé hÕt søc m×nh trong c¸i mïa hÌ
rén r· kia. TiÕng ve “dËy”, n¾ng vµng “®Çy” s©n. ChiÒu réng, chiÒu cao cña kh«ng
gian, cña sù vËt thËt phãng kho¸ng, tù do. Trêi xanh cao réng, diÒu s¸o “lén nhµo
tÇng kh«ng”.
TiÕng chim tu hó nh­ lµ khóc d¹o ®Çu. Tõ khóc më mµn nµy, c¶ mïa hÌ bõng
lªn, n¸o nøc, say mª... Nh­ng cho r»ng ®©y lµ mét bøc tranh th× kh«ng ®óng. Víi con
m¾t ho¹ sÜ, ®©y kh«ng ph¶i lµ mét bøc tranh mïa hÌ víi bÊy nhiªu thø dån vµo mét
c¸i khung nh­ thÕ. H×nh nh­ hai c©u ®Çu lµ mét bøc, c©u thø ba, thø t­ vµ hai c©u n¨m,
s¸u ®Òu lµ nh÷ng bøc tranh ®éc lËp víi nhau. NÕu gäi lµ tranh th× ®©y lµ tranh liªn
hoµn míi ®óng. T¹i sao l¹i nh­ thÕ? V× ®©y lµ “tranh” kh«ng ®­îc vÏ b»ng m¾t nh×n,
mµ vÏ b»ng t­ëng t­îng, h×nh dung ra theo t©m tr¹ng cña con ng­êi. Nh©n vËt tr÷ t×nh
trong bµi th¬ nµy, ë lóc nµy kh«ng ®Þnh vÏ tranh mµ c¶nh trÝ n¸o nøc, sinh ®éng, sinh
s«i cña c¶nh vËt tõ tiÕng ve kªu ®· hiÖn thµnh h×nh, ®øt nèi thµnh mïa hÌ trong con
ng­êi. C¶nh råi l¹i c¶nh theo ®ã mµ hiÖn ra, toµn nh÷ng c¶nh phãng kho¸ng tù do nh­
mong t­ëng.
VÒ mÆt kÕt cÊu do¹n mét, 6 c©u th¬ ®Çu vµ ®o¹n hai, 4 c©u th¬ cuèi cã thÓ xem lµ
hai bµi th¬ riªng biÖt. Bµi tr­íc ®­îc ®Æt tªn lµ “mïa hÌ”, bµi sau ®Æt tªn lµ “tiÕng
chim tu hó”. Th× ra tuy ngay bµi ®Çu c©u ®Çu cña bµi ®· lµ “Khi con tu hó gäi bÇy”
nh­ng thùc ra c¸i hån cña c¶ bµi th¬ nµy, bµi Khi con tu hó l¹i n»m ë 4 c©u sau, ë c©u
sau cïng :
Ngét lµm sao, chÕt uÊt th«i
Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu.
Th× ra tiÕng chim tu hó Êy t¹o “nghÞch tr¹ng” trong lßng ng­êi thanh niªn nµy.
Mïa hÌ s«i ®éng, rùc rì, kho¸ng ®¹t ®· ®Õn råi mµ m×nh l¹i bÞ giam h·m tï tóng.
Ngo¹i c¶nh (do t­ëng t­îng v× ®· d­îc nÕm tr¶i) t¸c ®éng vµo con ng­êi g©y mét
xung ®éng ë con ng­êi, khiÕn con ng­êi bøc bèi, ngét ng¹t muèn vïng vÉy, tung ph¸.
Ta nghe hÌ dËy bªn lßng
Mµ ch©n muèn ®¹p tan phßng hÌ «i !
Nh­ng thùc tÕ kh«ng thÓ lµm ®­îc, nªn ph¶i buét ra thµnh lêi than. Êy chÝnh lµ
biÓu hiÖn cña lßng khao kh¸t tù do, khao kh¸t ho¹t ®éng bÞ th«i thóc ngµy cµng m·nh
liÖt ë con ng­êi trÎ tuæi giµu t©m huyÕt ch­a ®­îc tho¶ m·n, ®¸p øng. C©u th¬ cuèi
cïng : “Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu” nh­ tiÕng ®êi cø l¨n n¸o nøc mµ con ng­êi
th× ®ang ®µnh chÞu tï tóng. TiÕng chim tu hó ngoµi trêi kia l¹i nh­ giôc gi· ®èt nãng
t©m can d÷ déi.

- 162 -
 Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu

TiÕng chim tu hó chÝnh lµ tiÕng ®êi, lµ cuéc sèng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng. Vµ t©m
tr¹ng, tinh thÇn kia lµ t©m tr¹ng, tinh thÇn cña mét ng­êi chiÕn sÜ trÎ tuæi “say mïi
h­¬ng ch©n lÝ”.

- 163 -