NghÖ thuËt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thêi c¬

trong C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945

Theo lý luËn cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin, khëi nghÜa vò trang lµ mét khoa
häc, ®ång thêi lµ mét nghÖ thuËt, ®ßi hái sù n¾m v÷ng vµ tu©n theo nh÷ng quy luËt
kh¸ch quan hÕt søc nghiªm ngÆt vµ sù khÐo lÐo trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng chñ
quan cña chÝnh ®¶ng l·nh ®¹o c¸ch m¹ng.
C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 kh«ng chØ lµ th¾ng lîi cña ®-êng lèi gi¶i phãng
d©n téc ®óng ®¾n, mµ cßn lµ th¾ng lîi cña ph-¬ng ph¸p c¸ch m¹ng ®éc lËp, tù chñ
vµ s¸ng t¹o cña §¶ng vµ Hå ChÝ Minh, th¾ng lîi cña nghÖ thuËt chØ ®¹o khëi nghÜa
d©n téc, trong ®ã næi lªn nghÖ thuËt dù ®o¸n vµ chíp thêi c¬.
1. NhËn thøc ®óng tÇm quan träng cña thêi c¬ vµ ®iÒu kiÖn cña khëi nghÜa
vò trang
Thêi c¬ lµ “t×nh thÕ xuÊt hiÖn trong thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh rÊt cã lîi cho viÖc
ph¸t huy søc m¹nh giµnh th¾ng lîi trong khëi nghÜa, trong chiÕn tranh vµ trong t¸c
chiÕn”. Thêi c¬ khëi nghÜa lµ “thêi c¬ ®¶m b¶o cho khëi nghÜa giµnh th¾ng lîi. §ã
lµ: kÎ thï khñng ho¶ng, suy yÕu nghiªm träng; ®a sè quÇn chóng ñng hé khëi
nghÜa; tæ chøc l·nh ®¹o khëi nghÜa ®· s½n sµng hµnh ®éng. Thêi c¬ khëi nghÜa chØ
xuÊt hiÖn khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan chÝn muåi, cã sù t¸c ®éng, kÕt
hîp víi nhau chÆt chÏ. Chíp ®óng thêi c¬ ®Ó khëi nghÜa th× thµnh c«ng. Khëi nghÜa
non (ch­a cã thêi c¬), hoÆc chËm khëi nghÜa (®Ó lì thêi c¬) th× sÏ thÊt b¹i”1.
§Ó tiÕn hµnh khëi nghÜa th¾ng lîi ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn chñ quan, kh¸ch quan
vµ ph¶i næ ra ®óng thêi c¬. Lµ bËc thÇy vÒ t¹o lùc, lËp thÕ, tranh thêi, Hå ChÝ Minh
nhËn thøc s©u s¾c tÇm quan träng cña vÊn ®Ò thêi c¬. Trong bµi th¬ Häc ®¸nh cê,
Ng­êi viÕt: “Phïng thêi, nhÊt tèt kh¶ thµnh c«ng” (GÆp thêi, mét tèt cã thÓ thµnh
c«ng)2.
NhËn thøc ®-îc tÇm quan träng cña ®iÒu kiÖn khëi nghÜa vµ thêi c¬ c¸ch
m¹ng, LuËn c-¬ng ch¸nh trÞ cña §¶ng Céng s¶n §«ng D-¬ng (Dù ¸n ®Ó th¶o luËn
trong §¶ng) th¸ng 10-1930 nªu râ: ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu c¬ b¶n cña cuéc c¸ch
m¹ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc vµ phong kiÕn, thiÕt lËp chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng th× ph¶i
ra søc chuÈn bÞ cho quÇn chóng vÒ con ®-êng "vâ trang b¹o ®éng". §Õn lóc cã t×nh
thÕ c¸ch m¹ng "§¶ng ph¶i lËp tøc l·nh ®¹o quÇn chóng ®Ó ®¸nh ®æ ch¸nh phñ cña
®Þch nh©n vµ dµnh lÊy ch¸nh quyÒn cho c«ng n«ng". “Vâ trang b¹o ®éng kh«ng
ph¶i lµ mét viÖc th-êng, ch¼ng nh÷ng lµ theo h×nh thÕ trùc tiÕp c¸ch m¹ng, mµ l¹i
ph¶i theo khu«n phÐp nhµ binh, cho nªn cÇn ph¶i chó ý. Trong khi kh«ng cã t×nh
thÕ trùc tiÕp c¸ch m¹ng còng cø kÞch liÖt tranh ®Êu, nh-ng kÞch liÖt tranh ®Êu Êy

1
kh«ng ph¶i ®Ó tæ chøc nh÷ng cuéc manh ®éng, hoÆc lµ vâ trang b¹o ®éng qu¸ sím,
mµ cèt lµ ®Ó suy ®éng ®¹i quÇn chóng ra thÞ oai, biÓu t×nh, b·i c«ng, v.v., ®Ó dù bÞ
hä vÒ cuéc vâ trang b¹o ®éng sau nµy"3.
Trong thêi kú trùc tiÕp vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc 1939-1945, cïng víi viÖc
chuÈn bÞ lùc l-îng chu ®¸o, §¶ng vµ Hå ChÝ Minh hÕt søc nhÊn m¹nh vÊn ®Ò thêi
c¬ trong khëi nghÜa vò trang. Khi cßn ë QuÕ L©m, Trung Quèc (11-1940), nghe tin
vÒ cuéc khëi nghÜa Nam Kú, Hå ChÝ Minh nãi: T×nh h×nh chung trªn thÕ giíi ngµy
cµng cã lîi cho ta, nh-ng thêi c¬ ch-a ®Õn, ch-a thÓ khëi nghÜa ®-îc. Song nay
khëi nghÜa ®· næ ra råi, th× cÇn rót lui cho khÐo ®Ó duy tr× phong trµo.
Héi nghÞ lÇn thø t¸m cña Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng (5-1941) kh¼ng
®Þnh: “C¸ch m¹ng §«ng D­¬ng ph¶i kÕt liÔu b»ng mét cuéc khëi nghÜa vò trang”.
Chóng ta ph¶i “lu«n lu«n chuÈn bÞ mét lùc l-îng s½n sµng, nh»m vµo c¬ héi thuËn
tiÖn h¬n c¶ mµ ®¸nh l¹i qu©n thï (TG nhÊn m¹nh)”4. Trong th- KÝnh c¸o ®ång bµo
(6-1941), Hå ChÝ Minh chØ râ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ch-a thµnh c«ng cña
c¸c phong trµo ®Êu tranh chèng Ph¸p cña nh©n d©n ta lµ do “c¬ héi ch­a chÝn”5.
Mïa thu 1944, Ng-êi chØ thÞ ho·n cuéc khëi nghÜa ë Cao - B¾c - L¹ng v× c¶ n-íc
ch-a cã ®iÒu kiÖn h-ëng øng, kÎ thï cã thÓ tËp trung lùc l-îng ®µn ¸p khëi nghÜa ë
mét ®Þa ph-¬ng.
VËn dông luËn ®iÓm cña Lªnin vÒ t×nh thÕ c¸ch m¹ng, trong t¸c phÈm Con
®-êng gi¶i phãng, Hå ChÝ Minh nªu ba ®iÒu kiÖn cña thêi c¬ khëi nghÜa:
Mét lµ, chÝnh quyÒn thùc d©n ®Õ quèc ®· lung lay bèi rèi ®Õn cao ®é, chóng
®· c¶m thÊy kh«ng thÓ ngåi yªn n¾m gi÷ ®Þa vÞ cña chóng nh- tr-íc.
Hai lµ, quÇn chóng ®ãi khæ ®· c¨m thï thùc d©n ®Õ quèc ®Õn cùc ®iÓm, ®·
thÊy cÇn ph¶i ®ång t©m hiÖp lùc, næi dËy lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña ®Õ quèc thùc d©n,
v× mäi ng-êi hiÓu r»ng nÕu ngåi yªn còng chÕt.
Ba lµ, ®· cã mét chÝnh ®¶ng c¸ch m¹ng ®ñ søc tæ chøc, l·nh ®¹o quÇn chóng
næi dËy khëi nghÜa theo mét ®-êng lèi ®óng ®¾n, mét kÕ ho¹ch phï hîp, ®¶m b¶o
giµnh th¾ng lîi cho cuéc khëi nghÜa.
Héi nghÞ lÇn thø t¸m cña Ban chÊp hµnh Trung -¬ng §¶ng (5-1941) nªu râ:
muèn g©y cuéc khëi nghÜa b»ng vâ trang ph¶i nh»m vµo c¸c ®iÒu kiÖn:
“1) MÆt trËn cøu quèc ®· thèng nhÊt ®-îc toµn quèc.
2) Nh©n d©n kh«ng thÓ sèng ®-îc n÷a d-íi ¸ch thèng trÞ cña Ph¸p – NhËt,
mµ ®· s½n sµng hy sinh b-íc vµo con ®-êng khëi nghÜa.
3) Phe thèng trÞ §«ng D-¬ng ®· b-íc vµo cuéc khñng ho¶ng phæ th«ng ®Õn
cùc ®iÓm võa vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ lÉn qu©n sù
4) Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi cho cuéc khëi nghÜa §«ng D-¬ng
nh- qu©n Tµu ®¹i th¾ng qu©n NhËt, C¸ch m¹ng Ph¸p hay C¸ch m¹ng NhËt næi dËy,

2
phe d©n chñ ®¹i th¾ng ë Th¸i B×nh D-¬ng, Liªn X« ®¹i th¾ng, c¸ch m¹ng c¸c thuéc
®Þa Ph¸p, NhËt s«i næi vµ nhÊt lµ qu©n Tµu hay qu©n Anh – Mü trµn vµo §«ng
D­¬ng”6.
Thêi c¬ c¸ch m¹ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan. Nã
sÏ kh«ng tù ®Õn, mµ ph¶i t¹o ra nã, giµnh lÊy nã. V× vËy, trong khi ®ãn dîi mét ®iÒu
kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi, §¶ng ®· nç lùc chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan, l·nh
®¹o nh©n d©n tiÕn hµnh cao trµo ®¸nh Ph¸p, ®uæi NhËt, gãp søc cïng §ång minh
tiªu diÖt chñ nghÜa ph¸t xÝt, thóc ®Èy cho thêi c¬ mau tíi. §ã lµ tinh thÇn chñ ®éng
s¸ng t¹o thêi c¬.
2. Th-êng xuyªn dù ®o¸n thêi c¬
§¶ng vµ Hå ChÝ Minh lu«n chñ ®éng dù ®o¸n thêi c¬. Khi qu©n §ång minh
chuyÓn sang ph¶n c«ng, Hång qu©n Liªn X« tõng b-íc ®Èy lïi ph¸t xÝt §øc khái
l·nh thæ Liªn X«, råi tiÕp tôc truy kÝch chóng qua c¸c n-íc §«ng ¢u, qu©n Anh –
Mü còng ph¶n c«ng ph¸t xÝt NhËt ë mÆt trËn ViÔn §«ng vµ thu nhiÒu th¾ng lîi, Hå
ChÝ Minh ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi cuéc, viÕt Th- göi ®ång bµo
toµn quèc (10-1944), nªu râ: “Phe x©m l­îc gÇn ®Õn ngµy bÞ tiªu diÖt. C¸c ®ång
minh quèc s¾p tranh ®-îc sù th¾ng lîi cuèi cïng. C¬ héi cho d©n téc ta gi¶i phãng
chØ ë trong mét n¨m hoÆc n¨m r­ìi n÷a. Thêi gian rÊt gÊp. Ta ph¶i lµm nhanh!”7.
Ngµy 9-3-1945, NhËt ®¶o chÝnh lËt ®æ Ph¸p, ®éc chiÕm §«ng D-¬ng. Ban
Th-êng vô Trung -¬ng §¶ng häp héi nghÞ t¹i Tõ S¬n (B¾c Ninh) ®Ó ph©n tÝch t×nh
h×nh vµ ®Ò ra chñ tr-¬ng chiÕn l-îc míi. Ngµy 12-3-1945, Ban Th-êng vô Trung
-¬ng §¶ng ra chØ thÞ NhËt – Ph¸p b¾n nhau vµ hµnh ®éng cña chóng ta, chØ râ sù
kiÖn NhËt ®¶o chÝnh lËt ®æ Ph¸p ë §«ng D-¬ng ®· t¹o ra mét cuéc khñng ho¶ng
chÝnh trÞ s©u s¾c, nh-ng ch-a ®ñ ®iÒu kiÖn tæng khëi nghÜa, v× ba lý do:
- NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p kh¸ dÔ dµng, nªn lùc l­îng cña NhËt cßn m¹nh, “ch­a
chia rÏ, hoang mang, do dù ®Õn cùc ®iÓm”, chóng cßn kh¶ n¨ng gi÷ ®­îc quyÒn
thèng trÞ ë §«ng D-¬ng.
- TÇng líp trung gian míi chØ hoang mang, dao ®éng chø ch-a ng¶ h¼n vÒ
phÝa c¸ch m¹ng, “ph¶i qua mét thêi kú ch¸n ng¸n nh÷ng kÕt qu¶ tai h¹i cña cuéc
®¶o chÝnh, lóc Êy míi ng¶ h¼n vÒ phe c¸ch m¹ng, míi quyÕt t©m gióp ®ì ®éi tiÒn
phong”.
- §¶ng vµ quÇn chóng c¸ch m¹ng, trõ c¸c c¨n cø chÝnh, cßn nh×n chung trong
c¶ n­íc ch­a s½n sµng hµnh ®éng. §éi tiÒn phong “cßn ®ang lóng tóng ë chç söa
so¹n khëi nghÜa, ch­a s½n sµng chiÕn ®Êu, ch­a quyÕt t©m hy sinh”8.
Th-êng vô Trung -¬ng nªu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn khëi nghÜa sÏ mau chãng chÝn
muåi vµ mét cao trµo c¸ch m¹ng næi dËy v× ba lý do sau:
a) ChÝnh trÞ khñng ho¶ng (qu©n thï kh«ng r¶nh tay ®èi phã víi c¸ch m¹ng).

3
 b) N¹n ®ãi ghª gím (quÇn chóng o¸n ghÐt qu©n c-íp n-íc).
c) ChiÕn tranh ®Õn giai ®o¹n quyÕt liÖt (Dång minh sÏ ®æ bé vµo §«ng
D-¬ng ®¸nh NhËt)
Trong ®iÒu kiÖn cô thÓ lóc ®ã, Ban Th-êng vô Trung -¬ng chñ tr-¬ng ph¸t
®éng mét cao trµo kh¸ng NhËt cøu n-íc m¹nh mÏ ®Ó lµm tiÒn ®Ò cho cuéc tæng
khëi nghÜa, ®ång thêi s½n sµng chuyÓn qua h×nh thøc tæng khëi nghÜa mét khi ®· ®ñ
®iÒu kiÖn.
Ban Th-êng vô Trung -¬ng §¶ng dù kiÕn nh÷ng hoµn c¶nh thuËn lîi ®Ó thùc
hiÖn tæng khëi nghÜa, nh- khi qu©n §ång minh kÐo vµo §«ng D-¬ng ®¸nh NhËt ®·
b¸m ch¾c, tiÕn s©u trªn ®Êt ta vµ qu©n NhËt ®· kÐo ra mÆt trËn ng¨n c¶n qu©n §ång
minh ®Ó phÝa sau s¬ hë. “Song dï sao ta kh«ng thÓ ®em viÖc qu©n §ång minh ®æ bé
vµo §«ng D-¬ng lµm ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cho cuéc tæng khëi nghÜa cña ta; v× nh- thÕ
lµ û l¹i vµo ng-êi vµ tù bã tay trong khi t×nh thÕ biÕn chuyÓn thuËn tiÖn. NÕu c¸ch
m¹ng NhËt bïng næ vµ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng cña nh©n d©n NhËt thµnh lËp hay
nÕu giÆc NhËt mÊt n-íc nh- Ph¸p n¨m 1940, vµ qu©n ®éi viÔn chinh NhËt mÊt tinh
thÇn, th× khi Êy dï qu©n §ång minh ch-a ®æ bé, cuéc tæng khëi nghÜa cña ta vÉn cã
thÓ bïng næ vµ th¾ng lîi”9.
Th¸ng 4-1945, Ban Th-êng vô Trung -¬ng §¶ng triÖu tËp Héi nghÞ qu©n sù
c¸ch m¹ng B¾c Kú. Héi nghÞ dù ®o¸n: “Ngµy diÖt vong cña NhËt tuy kh«ng gÇn
nh- cña §øc nh-ng còng kh«ng cßn xa n÷a... T×nh h×nh kh¸ch quan v« cïng thuËn
tiÖn Êy ®· ®Èy m¹nh phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam ®i tíi vµ nã lµ mét trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn b¶o ®¶m sù th¾ng lîi cña cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc n-íc
ta”10.
3. §¸nh gi¸ chÝnh x¸c thêi c¬ vµ kiªn quyÕt ch¬p thêi c¬ ph¸t ®éng tæng
khëi nghÜa
§Ó tiÕn lªn khëi nghÜa vò trang, §¶ng ®· cã sù chuÈn bÞ vÒ ®-êng lèi vµ
ph-¬ng ph¸p c¸ch m¹ng. Lùc l-îng c¸ch m¹ng, bao gåm c¶ lùc l-îng chÝnh trÞ vµ
lùc l-îng vò trang ®-îc x©y dùng vµc rÌn luyÖn trong mét qu¸ tr×nh 15 n¨m kÓ tõ
khi §¶ng ra ®êi, qua nhiÒu phong trµo c¸ch m¹ng réng lín, nhÊt lµ qua cao trµo
kh¸ng NhËt cøu n-íc. §Õn th¸ng 8-1945, ®éi tiªn phong vµ quÇn chóng c¸ch m¹ng
®· s½n sµng hµnh ®éng, kiªn quyÕt hy sinh phÊn ®Êu giµnh ®éc lËp tù do. TÇng líp
trung gian, sau mét thêi gian ®· nhËn râ bé mÆt cña ph¸t xÝt NhËt, ch¸n ng¸n nh÷ng
chÝnh s¸ch cña NhËt, nªn ®· ng¶ h¼n vÒ phÝa c¸ch m¹ng. Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan
cho mét cuéc tæng khëi nghÜa ®· ®Çy ®ñ.
Gi÷a lóc ®ã, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi thø II kÕt thóc. Ph¸t xÝt NhËt ®Çu hµng
§ång minh kh«ng ®iÒu kiÖn. Hµng ngò NhËt ë §«ng D-¬ng hoang mang ®Õn cùc
®iÓm; qu©n ®éi NhËt mÊt hÕt tinh thÇn; bän ViÖt gian th©n NhËt ho¶ng sî. “Nh÷ng

4
®iÒu kiÖn khëi nghÜa ë §«ng D­¬ng nh­ ®· chÝn muåi”. “C¬ héi rÊt tèt cho ta giµnh
quyÒn ®éc lËp ®· tíi”.
Nh-ng mét nguy c¬ míi ®ang dÇn ®Õn: qu©n ®éi c¸c n-íc §ång minh chuÈn
bÞ vµo §«ng D-¬ng lµm nhiÖm vô t-íc vò khÝ ph¸t xÝt NhËt. Tr-íc ®ã, khi ph¶n
c«ng ph¸t xÝt NhËt, c¸c lùc l-îng §ång minh ®· tiÕn vµo Philippin vµ MiÕn §iÖn.
Hä ®· tiªu diÖt qu©n ®éi NhËt, nh÷ng ®«ng thêi còng xãa bá lu«n lùc l-îng kh¸ng
chiÕn chèng NhËt ë nh÷ng n-íc nµy. Víi b¶n chÊt thùc d©n ®Õ quèc, hä cã thÓ dùng
ra mét chÝnh quyÒn phï hîp víi lîi Ých cña hä, nh-ng tr¸i víi ý chÝ vµ nguyÖn väng
cña d©n téc ta.
§iÒu ®¸ng chó ý lµ Héi nghÞ Pètxdam (Posdam) (tõ 17-7-1945 ®Õn 2-8-1945)
gåm Liªn X«, MÜ vµ Anh ®· giao nhiÖm vô t-íc vò khÝ ph¸t xÝt NhËt ë §«ng
D-¬ng cho qu©n ®éi Anh (Nam vÜ tuyÕn 16), vµ qu©n ®éi T-ëng Giíi Th¹ch (B¾c vÜ
tuyÕn 16). Ph¸p kh«ng ®-îc dù Héi nghÞ nµy vµ còng kh«ng ®-îc nhËn tr¸ch nhiÖm
g× ë §«ng D-¬ng. Nh-ng §ê-G«n ®· t×m gÆp Tæng thèng Mü T¬-ru-man
(H.Truman) ®Ò nghÞ gióp cho qu©n Ph¸p trë l¹i §«ng D-¬ng. Víi chiÕn l-îc toµn
cÇu, lóc nµy MÜ thÊy ®­îc “nguy c¬ chñ nghÜa céng s¶n ®ang lan réng ë §«ng Nam
¸”, song träng t©m chiÕn l­îc cña MÜ ®ang ®Æt ë T©y ¢u (vµ ®ång thêi ph¶i tËp
trung sù chó ý vµo Trung Quèc), nªn MÜ ch-a cã ®iÒu kiÖn can thiÖp trùc tiÕp vµo
§«ng D-¬ng. MÆt kh¸c MÜ l¹i muèn hoµ ho·n víi Anh, Ph¸p ®Ó cïng lËp mÆt trËn
bao v©y Liªn X«. §Ó ®¹t môc ®Ých Êy, MÜ cã thÓ hy sinh quyÒn lîi bé phËn ë §«ng
Nam ¸. Do vËy, hä quyÕt ®Þnh ñng hé ý ®å trë l¹i §«ng D-¬ng cña Ph¸p. Ngµy 24-
8-1945, Tæng thèng T¬-ru-man tuyªn bè víi t-íng §ê-G«n t¹i Nhµ Tr¾ng: “Dï thÕ
nµo, vÒ vÊn ®Ò §«ng D-¬ng, chÝnh phñ t«i kh«ng ph¶n ®èi uy quyÒn vµ qu©n ®éi
Ph¸p trë l¹i xø nµy”11.
Anh ph¶i lo gi¶i quyÕt t×nh h×nh ë c¸c thuéc ®Þa M· Lai, MiÕn §iÖn, l¹i
®ang can thiÖp vµo Xy ry, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ë l¹i §«ng D-¬ng, nh-ng còng
kh«ng muèn MÜ chi phèi toµn bé khu vùc chiÕn l-îc nµy. H¬n n÷a, Anh sî phong
trµo ®éc lËp d©n téc ë §«ng D-¬ng sÏ “lµm g­¬ng” cho c¸c thuéc ®Þa cña Anh ë
§«ng Nam ¸. V× thÕ, Anh còng s½n sµng gióp Ph¸p. Ngµy 24-8-1945, Anh ký víi
Ph¸p hiÖp ®Þnh vÒ c¸c nguyªn t¾c vµ thÓ thøc kh«i phôc quyÒn lùc cña Ph¸p t¹i
§«ng D-¬ng.
C¸c lùc l-îng ®Õ quèc cã m©u thuÉn nhau vÒ quyÒn lîi, song do cïng chung
môc ®Ých chèng ph¸ c¸ch m¹ng, nªn ®Òu gióp Ph¸p trë l¹i ViÖt Nam. Víi sù che
chë cña thùc d©n Anh, qu©n Ph¸p ®· næ sóng tiÕn c«ng t¹i Sµi Gßn (23-9-1945).
Trªn c¶ lêi nãi vµ viÖc lµm, thùc d©n Ph¸p ngµy cµng lé râ d· t©m x©m l-îc, ¸p ®Æt
mét lÇn n÷a ¸ch thèng trÞ thùc d©n cò ë ViÖt Nam.

5
 ChÝnh v× thÕ, thêi c¬ trªn ®©y kh«ng tån t¹i vÜnh viÔn. Nã sÏ biÕn mÊt khi
qu©n §ång minh vµo n-íc ta. C¸c thÐ lùc ph¶n ®éng trong n-íc còng ®ang t×m c¸ch
thay thÇy ®æi chñ.
Thêi c¬ c¸ch m¹ng chØ tån t¹i trong kho¶ng thêi gian tõ khi ph¸t xÝt NhËt ®Çu
hµng §ång minh ®Õn tr-íc khi qu©n §ång minh vµo n-íc ta. §ã lµ lóc kÎ thï cò ®·
ng· gôc, nh-ng kÎ thï míi ch-a kÞp ®Õn, so s¸nh lùc l-îng cã lîi nhÊt ®èi víi c¸ch
m¹ng.
Héi nghÞ toµn quèc cña §¶ng häp t¹i T©n Trµo (14 vµ 15-8-1945) ®· kÞp thêi
®¸nh gi¸ t×nh h×nh, kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn tæng khëi nghÜa ®· ®Çy ®ñ, thêi c¬
c¸ch m¹ng ®· tíi. Héi nghÞ quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng toµn d©n næi dËy tæng khëi nghÜa
giµnh chÝnh quyÒn tõ tay ph¸t xÝt NhËt tr-íc khi qu©n §ång minh vµo §«ng D-¬ng.
Kiªn quyÕt chíp thêi c¬, Héi nghÞ chØ râ: “T×nh thÕ v« cïng khÈn cÊp. TÊt c¶
mäi viÖc ®Òu ph¶i nh»m vµo ba nguyªn t¾c:
a) TËp trung – tËp trung lùc l-îng vµo nh÷ng viÖc chÝnh.
b) Thèng nhÊt – thèng nhÊt vÒ mäi ph-¬ng diÖn qu©n sù, chÝnh trÞ, hµnh ®éng
vµ chØ huy
c) KÞp thêi – kÞp thêi hµnh ®éng kh«ng bá lì c¬ héi”12.
Trong Th- kªu gäi tæng khëi nghÜa, Hå ChÝ Minh viÕt: "Giê quyÕt ®Þnh cho
vËn mÖnh d©n téc ta ®· ®Õn. Toµn quèc ®ång bµo h·y ®øng dËy ®em søc ta mµ tù
gi¶i phãng cho ta”. “Chóng ta kh«ng thÓ chËm trÔ"13.
LÖnh khëi nghÜa ®-îc ban bè khÈn cÊp:
“12 giê tr­a ngµy 13-8-1945, ph¸t xÝt NhËt ®· ®Çu hµng §ång minh, qu©n ®éi
NhËt ®· bÞ tan r· kh¾p c¸c mÆt trËn. KÎ thï cña chóng ta ®· ng· gôc.
Giê tæng khëi nghÜa ®· ®¸nh.
C¬ héi cã mét cho qu©n d©n ViÖt Nam vïng dËy giµnh lÊy chÝnh quyÒn ®éc
lËp cña n­íc nhµ!”14
D-íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, c¶ d©n téc ViÖt Nam kiªn quyÕt chíp thêi c¬
“ngµn n¨m cã mét”, nhÊt tÒ næi dËy víi tinh thÇn: dï hy sinh tíi ®©u, dï cã ph¶i ®èt
ch¸y c¶ d·y Tr-êng S¬n còng kiªn quyÕt giµnh cho ®-îc ®éc lËp. C¸ch m¹ng ViÖt
Nam tiÕn ®Õn b-íc nh¶y vät vÜ ®¹i: nhanh chãng chuyÓn tõ khëi nghÜa tõng phÇn
lªn tæng khëi nghÜa.
Nhê cã sù chuÈn bÞ lùc l-îng chu ®¸o, l¹i næ ra ®óng thêi c¬, cuéc tæng khëi
nghÜa th¸ng T¸m 1945 ®· giµnh ®­îc th¾ng lîi “nhanh, gän, Ýt ®æ m¸u”. §ã lµ mét
®iÓn h×nh thµnh c«ng cña §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ nghÖ thuËt t¹o thêi c¬,
dù ®o¸n thêi c¬, nhËn ®Þnh chÝnh x¸c thêi c¬, ®ång thêi kiªn quyÕt chíp thêi c¬
ph¸t ®éng tæng khëi nghÜa, ®-a c¸ch m¹ng th¸ng T¸m – mét cuéc c¸ch m¹ng gi¶i
phãng d©n téc ®iÓn h×nh, ®Õn thµnh c«ng.

6
Chó thÝch:
1
Trung t©m Tõ ®iÓn b¸ch khoa qu©n sù Bé Quèc phßng: Tõ ®iÓn b¸ch khoa qu©n sù ViÖt Nam,
Nxb Q§ND, HN, 1996, tr. 775-776.
2
Hå ChÝ Minh Toµn tËp, TËp 3, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, HN, 2000, tr. 285.
3
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 2, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, HN, 1998,
tr. 101-102.
4
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, HN, 2000,
tr. 131.
5
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 167.
6
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 130.
7
Hå ChÝ Minh Toµn tËp, tËp 3, s®d, tr. 506.
8
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 365-366.
9
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 373
10
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 385.
11
Xem L-u V¨n Lîi: N¨m m-¬i n¨m ngo¹i giao ViÖt Nam, T1, Nxb C«ng an Nh©n d©n, HN,
1996, tr. 42.
12
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 425.
13
Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, TËp 3, S®d, tr. 554.
14
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam:V¨n kiÖn §¶ng Toµn tËp, TËp 7, S®d, tr. 420.