IX.

PHÊ PHÁN CHỦ NGHĨA ĐẾ QUỐC

Chúng ta hiểu sự phê phán chủ nghĩa đế quốc theo ý nghĩa rộng, tức là thái độ của các giai cấp khác
nhau trong xã hội đối với chính sách của chủ nghĩa đế quốc, xét theo hệ tư tưởng chung của các giai
cấp ấy.

Các cường quốc có các động cơ khác nhau trong việc theo đuổi chủ nghĩa đế quốc, bao gồm các lý do
về kinh tế, chính trị, văn hóa và ý thức hệ, hay tâm lý xã hội.

- Về kinh tế:các nước đế quốc tìm cách thống trị các quốc gia khác nhằm mở rộng
nền kinh tế, chiếm đoạt tài nguyên, bóc lột lao động, hoặc tìm cách xuất
khẩu các hàng hóa và tư bản dư thừa
- Ví dụ:
Dưíi ®©y lµ kiÓu mÉu vÒ sù phª ph¸n, vÒ mÆt kinh tÕ, cña
Cau-xky ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc. ¤ng ta xem xÐt nh÷ng sè
liÖu n¨m 1872 vµ n¨m 1912 vÒ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña Anh
ë Ai-cËp; kÕt qu¶ ng-êi ta thÊy lµ sè xuÊt nhËp khÈu ®ã ®Òu
ph¸t triÓn Ýt h¬n toµn bé xuÊt nhËp khÈu cña Anh. ThÕ lµ Cauxky kÕt luËn: "chóng ta kh«ng cã mét lý
do nµo ®Ó cho r»ng,
kh«ng dïng ®Õn qu©n sù ®Ó chiÕm ®ãng Ai-cËp mµ chØ nhê t¸c
dông ®¬n thuÇn cña c¸c nh©n tè kinh tÕ, th× th-¬ng m¹i gi÷a
Anh víi Ai-cËp t¨ng Ýt h¬n". "Xu h-íng bµnh tr-íng cña t- b¶n"
"cã thÓ ®-îc thùc hiÖn thuËn lîi nhÊt th«ng qua chÕ ®é d©n chñ
hoµ b×nh, chø kh«ng ph¶i th«ng qua nh÷ng ph-¬ng ph¸p b¹o
lùc cña chñ nghÜa ®Õ quèc"*
Vd2:Ai còng biÕt lµ nh÷ng c¸c-ten ®· ®-a ®Õn
nh÷ng chÕ ®é thuÕ quan b¶o hé theo mét kiÓu míi vµ ®éc ®¸o:
(¡ng-ghen ®· nªu lªn ®iÒu ®ã ngay trong tËp III cña bé "T-
b¶n"159) c¸i ng-êi ta b¶o hé chÝnh lµ nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ
xuÊt khÈu ®-îc. Ng-êi ta l¹i còng biÕt c¸i chÕ ®é cè h÷u cña
nh÷ng c¸c-ten vµ t- b¶n tµi chÝnh lµ "xuÊt khÈu víi gi¸ rÎ
m¹t", mµ ng-êi Anh gäi lµ "b¸n ph¸ gi¸"; ë trong n-íc th×
c¸c-ten b¸n s¶n phÈm cña m×nh theo gi¸ ®éc quyÒn cao, mµ
b¸n ra n-íc ngoµi th× rÎ gÊp ba lÇn ®Ó ®¸nh quþ kÎ c¹nh
tranh víi m×nh, ®Ó më réng ®Õn møc tèi ®a viÖc s¶n xuÊt cña
m×nh
Vd3:nhµ kinh tÕ häc t- s¶n A. Lanxbuèc, ¤ng ta kh«ng ph¶i chØ ngÉu nhiªn
lÊy mét n-íc nµo ®ã vµ chØ lÊy riªng mét thuéc ®Þa ®Ó so s¸nh víi
c¸c n-íc kh¸c; «ng ta ®· so s¸nh viÖc xuÊt khÈu cña mét n-íc ®Õ
quèc: 1) sang nh÷ng n-íc phô thuéc vÒ mÆt tµi chÝnh vµo n-íc ®Õ
quèc ®ã, vay tiÒn n-íc ®Õ quèc ®ã vµ 2) sang nh÷ng n-íc ®éc lËp
vÒ mÆt tµi chÝnh. Vµ ®©y lµ kÕt qu¶ sù so s¸nh Êy:
  Lan-xbuèc ®· kh«ng tæng kÕt vµ do ®ã thËt l¹ lïng lµ «ng ta
®· kh«ng nhËn thÊy r»ng nÕu nh÷ng con sè trªn cã chøng tá
mét c¸i g× ch¨ng n÷a, th× c¸i ®ã chØ b¸c bá «ng ta mµ th«i, v× viÖc
xuÊt khÈu sang nh÷ng n-íc phô thuéc vÒ mÆt tµi chÝnh vµo
§øc, dï sao còng ®· ph¸t triÓn nhanh h¬n, tuy lµ kh«ng nhiÒu
l¾m, so víi viÖc xuÊt khÈu sang c¸c n-íc ®éc lËp vÒ mÆt tµi
chÝnh (chóng t«i nhÊn m¹nh ch÷ "nÕu" v× b¶n thèng kª cña Lanxbuèc rÊt kh«ng ®Çy ®ñ)
- Về chính trị:V× ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc
lµ sù ph¶n ®éng toµn diÖn vµ sù t¨ng c-êng ¸ch ¸p bøc d©n
téc do cã ¸ch thèng trÞ cña bän ®Çu sá tµi chÝnh vµ do cã
sù g¹t bá c¹nh tranh tù do, cho nªn vµo håi ®Çu thÕ kû XX,
* Weltwirtschaftliches Archiv, Bd II. tr. 1931).
_________________________________________________________
1) T- liÖu kinh tÕ thÕ giíi, t.II.
chñ nghÜa ®Õ quèc ®· vÊp ph¶i sù chèng ®èi cña ph¸i d©n chñ
tiÓu t- s¶n ë hÇu hÕt c¸c n-íc ®Õ quèc chñ nghÜa.

Vis dụ: ở nước mỹ, cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m 1898
chèng T©y-ban-nha ®· g©y ra sù chèng ®èi cña "Nh÷ng ng-êi
chèng chñ nghÜa ®Õ quèc", tøc nh÷ng ng-êi m«-hi-can cuèi
cïng cña nÒn d©n chñ t- s¶n, hä gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lµ mét
cuéc chiÕn tranh "téi lçi", coi viÖc th«n tÝnh ®Êt ®ai n-íc kh¸c lµ
vi ph¹m hiÕn ph¸p, tuyªn bè hµnh vi ®èi víi A-ghi-nan-®«, thñ
lÜnh cña nh÷ng ng-êi d©n b¶n xø ë Phi-li-pin, lµ "sù lõa ®¶o cña
bän s«-vanh" (Mü ®· høa víi «ng nµy lµ ®Ó cho n-íc «ng ®-îc
tù do, nh-ng råi sau ®ã ®em qu©n ®éi Mü ®æ bé vµ th«n tÝnh
Phi-li-pin), vµ dÉn ra nh÷ng lêi cña Lin-c«n: "khi ng-êi da tr¾ng
tù cai qu¶n m×nh, th× ®ã lµ chÕ ®é tù trÞ; khi hä tù cai qu¶n m×nh
vµ ®ång thêi cai qu¶n c¶ nh÷ng ng-êi kh¸c, th× ®ã kh«ng cßn lµ
chÕ ®é tù trÞ n÷a, mµ lµ chÕ ®é chuyªn chÕ" *

-Về tâm lý – xã hội:sau cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e, ®iÒu hoµn
toµn tù nhiªn lµ c¸i ®¼ng cÊp hÕt søc ®¸ng kÝnh Êy ®· h-íng
nh÷ng sù cè g¾ng chñ yÕu cña m×nh vµo viÖc an ñi tÇng líp
tiÓu thÞ d©n vµ nh÷ng c«ng nh©n Anh ®· bÞ chÕt nhiÒu trong
c¸c trËn chiÕn ®Êu ë Nam Phi vµ ph¶i ®ãng thªm thuÕ ®Ó b¶o
®¶m lîi nhuËn cao h¬n n÷a cho bän t- b¶n tµi chÝnh Anh.
Lµm cho ng-êi ta tin r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng ®Õn nçi
xÊu xa ®Õn nh- thÕ, r»ng nã ®· gÇn thµnh chñ nghÜa liªn - ®Õ
quèc (hay ®Õ quèc cùc ®oan), cã thÓ b¶o ®¶m ®-îc mét nÒn
hoµ b×nh vÜnh cöu
Ví dụ:
Ta h·y xÐt Ên-®é, §«ng-d-¬ng vµ Trung-quèc.
Ng-êi ta biÕt r»ng ba xø thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa ®ã, mµ
tæng sè d©n c- cã tõ 6 ®Õn 7 tr¨m triÖu ng-êi, ®Òu bÞ t- b¶n
tµi chÝnh cña vµi c-êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa: Anh, Ph¸p,
NhËt, Mü, v.v., bãc lét. Cø cho lµ c¸c n-íc ®Õ quèc chñ nghÜa
nµy thµnh lËp nh÷ng liªn minh chèng l¹i nhau ®Ó b¶o vÖ hoÆc
më réng nh÷ng thuéc ®Þa cña m×nh, nh÷ng lîi Ých vµ "khu
vùc ¶nh h-ëng" cña m×nh trong c¸c n-íc ch©u ¸ kÓ trªn.
§ã sÏ lµ nh÷ng liªn minh "liªn - ®Õ quèc chñ nghÜa" hay "®Õ
quèc chñ nghÜa cùc ®oan". Cø cho lµ tÊt c¶ c¸c c-êng quèc ®Õ
quèc chñ nghÜa thµnh lËp mét liªn minh ®Ó ph©n chia "mét
c¸ch hoµ b×nh" c¸c n-íc ch©u ¸ kÓ trªn, - ®ã sÏ lµ mét thø "t-
b¶n tµi chÝnh liªn hîp trªn ph¹m vi quèc tÕ". Trong lÞch
Chñ nghÜa ®Õ quèc 529 530 V. I. Lª-nin
sö thÕ kû XX cã nh÷ng vÝ dô thùc tÕ vÒ kiÓu liªn minh nh-
thÕ, ch¼ng h¹n, trong quan hÖ gi÷a c¸c c-êng quèc víi Trungquèc160. Thö hái, liÖu "cã thÓ" cho r»ng, trong
®iÒu kiÖn duy tr×
chÕ ®é t- b¶n (chÝnh ®iÒu kiÖn ®ã ®· ®-îc Cau-xky ®-a ra ®Ó
lµm tiÒn ®Ò), nh÷ng liªn minh Êy kh«ng tån t¹i trong mét thêi
gian ng¾n ngñi, r»ng nh÷ng liªn minh Êy trõ bá ®-îc nh÷ng
cuéc va ch¹m, xung ®ét vµ ®Êu tranh d-íi mäi h×nh thøc vµ
d-íi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc cã thÓ cã, - liÖu "cã thÓ" nh- thÕ ®-îc
ch¨ng?
 Sù ph©n tÝch vÒ lý luËn, còng nh- sù phª ph¸n trªn ph-¬ng
diÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, ®Òu
hoµn toµn tiªm nhiÔm c¸i tinh thÇn tuyÖt ®èi kh«ng thÓ dung
hoµ ®-îc víi chñ nghÜa M¸c, tøc lµ lµm lu mê vµ gi¶m nhÑ
nh÷ng m©u thuÉn c¨n b¶n nhÊt, vµ c¸i ý ®å b¶o vÖ cho b»ng
®-îc sù thèng nhÊt, ®ang suy sôp, víi chñ nghÜa c¬ héi trong
phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u