Đồ án điện tử công suất:

Giáo viên hướng dẩn:Dương Văn Nghi

Sinh viên :

Đề tài :

Thiết kế bộ nguồn chỉnh lưu cho bể mạ hoặc bể điện phân

Phương án Điện áp 1 chiều Dòng điện 1 Nguồn nuôi

định mức chiều định mức
4 120 V 15000 A 3x380V,50Hz

1
 Lêi nãi ®Çu

M¹ kim lo¹i ra ®êi vµ ph¸t triÓn hµng tr¨m n¨m nay.Ngµy nay m¹ kim
lo¹i ®· trë thµnh mét ngµnh kü thuËt ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë hÇu hÕt c¸c n-
íc trªn thÕ giíi, phôc vô mét c¸ch ®¾c lùc cho mäi ngµnh khoa häc kü
thuËt s¶n xuÊt vµ ®êi sèng v¨n minh con ngêi.
Líp m¹ kim lo¹i trªn bÒ mÆt c¸c chi tiÕt m¸y,dông cô sinh ho¹t, ph-
¬ng tiÖn s¶n xuÊt, giao th«ng vËn t¶i, khai th¸c má ®Þa chÊt,th«ng tin liªn
l¹c, kü thuËt ®iÖn tö, c¬ khÝ chÝnh x¸c, thiÕt bÞ y tÕ, trang trÝ bao b× ..
VËy m¹ ®iÖn lµ g× ?
Mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt cã thÓ hiÓu m¹ ®iÖn lµ qu¸ tr×nh kÕt tña kim lo¹i
lªn bÒ mÆt nÒn mét líp phñ cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬, lý, ho¸ ... ®¸p øng ®îc c¸c
yªu cÇu kü thuËt mong muèn.
M¹ kim lo¹i kh«ng chØ lµm môc ®Ých b¶o vÖ khái bÞ ¨n mßn mµ cßn cã
t¸c dông trang trÝ, lµm t¨ng vÎ ®Ñp, søc hÊp dÉn cho c¸c dômh cô m¸y
mãc vµ ®å trang søc..
Ngµy nay kh«ng riªng g× ë níc ph¸t triÓn mµ ngay trong níc ta kü thuËt
m¹ ®· cã nhng bíc ph¸t triÓn nh¶y vät, tho¶ m·n yªu cÇu kü thuËt trong
s¶n xuÊt cung nh trong kinh doanh
Kü thuËt m¹ ®ßi hái ph¶i kh«ng ngõng ph¸t triÓn nghiªn cøu c¶i
tiÕn kü thuËt ,m¸y mãc chuyªn dïng thiÕt bÞ d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®ång bé
tù ®éng ho¸ víi ®é tin cËy cao. §iÒu nµy sÏ gióp n©ng cao chÊt lîng m¹
vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, chèng « nhiÔm m«I trêng.

§Ó cã mét líp m¹ tèt ngoµI nh÷ng yÕu tè kh¸c th× nguån ®iÖn dïng ®Ó
m¹ lµ rÊt quan träng.
§èi víi sinh viªn tù ®éng hãa, m«n häc ®iÖn tö c«ng suÊt lµ mét m«n rÊt
quan träng. Víi sù gi¶ng d¹y nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy c« trong khoa em ®·
tng bíc tiÕp cËn m«n häc. §Ó cã thÓ l¾m v÷ng lý thuyÕt ®Î ¸p dông vµo
thùc tÕ, ë häc kú nµy em ®îc c¸c thÇy giao cho ®å ¸n m«n häc víi ®Ò tµi :
ThiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu. §©y lµ mét ®Ò tµi cã quy m« vµ øng dông
thùc tÕ.
Víi sù cè g¾ng cña b¶n th©n cïng víi sù chØ b¶o cña c¸c rhÇy c« gi¸o
trong bé m«n vµ ®Æc biÖt lµ thÇy Dương Văn Nghi ®· gióp em hoµn
thµnh ®å ¸n nµy.

2
 Do lÇn ®Çu lµm ®å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt kinh nghiÖm cha cã lªn em
kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt mong c¸c thÇy gióp ®ì. Cuèi cïng em xin
ch©n thµnh c¶m ¬n !

Ch¬ng I : Giíi thiÖu chung vÒ c«ng nghÖ m¹ ®iÖn

§Ò tµI thiÕt kÕ nguån m¹ mét chiÒu lµ mét ®Ò tµI cã gi¸ trÞ thùc tÕ lín,
bëi v× trong c«ng nghÖ m¹ nguån ®iÖn mét chiÒu lµ mét yÕu tè quan
träng.
§Ó thÊy râ gi¸ trÞ cña ®Ò tµI, tríc hÕt ta cÇn ph¶i n¾m râ mét sè kh¸I
niÖm còng nh c¸c thiÕt bÞ cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh m¹ b»ng ®iÖn ph©n.
Ta dùa vµo s¬ ®å ®iÖn ph©n nh sau:

3
 S¬ ®å trªn lµ m« h×nh dïng trong ph¹m vi nhá nh phßng thÝ nghiÖm
®ång thêi còng dïng trong qui m« s¶n xuÊt lín. C¸c thµnh phÇn c¬ b¶n
cña s¬ ®å ®iÖn ph©n :
1. Nguån ®iÖn mét chiÒu nh : pin, ¾c qui, m¸y ph¸t ®iÖn mét chiÒu, bé
biÕn ®æi. Ngµy nay ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ bé biÕn ®æi. Bé biÕn ®æi
cho qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n cã ®iÖn ¸p ra thÊp : 3V, 6V, 12V, 24V… Tuú theo
yªu cÇu kü thuËt mµ chän ®iÖn ¸p ra cho phï hîp. Mét bé biÕn ®æi cã thÓ
lÊy ra mét sè ®iÖn ¸p cÇn thiÕt cho mét sè qui tr×nh.
VD : M¹ niken thêng dïng ®iÖn ¸p 6V hay 12V. §Ó m¹ Cr«m dïng
12V. §Ó ®¸nh bãng ®iÖn hãa nh«m thêng dïng ®iÖn ¸p 12 – 24V.
2. Anèt :lµ ®iÖn cùc nèi v¬Ý cùc d¬ng cña nguån ®iÖn mét chiÒu.
Tríc khi ®iÖn ph©n anèt cÇn ph¶i ®¸nh s¹ch dÇu mì, líp gØ…
Anèt dïng trong m¹ ®iÖn cã hai lo¹i : anèt hßa tan vµ anèt kh«ng
hoµ tan. Anèt hoµ tan ®îc dïng tronh c¸c trêng hîp m¹ niken, m¹ ®ång,
m¹ kÏm, m¹ thiÕc… Trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n anèt tan vµo dung dÞch m¹
theo ph¶n øng ë ®iÖn cùc :
Ni − 2e = Ni 2 +
Cu − 2e = Cu 2+
C¸c cation kim lo¹i tan vµo dung dÞch ®iÖn ph©n vµ ®I ®Õn catèt.
Ph¶n øng ®iÖn hãa ë anèt lµ ph¶n øng oxi hãa.
Anèt kh«ng hßa tan dïng trong trêng hîp m¹ Cr«m. Khi ®iÖn ph©n
ë bÒ mÆt

anèt kh«ng hoµ tan còng diÔn ra qu¸ tr×nh oxi hãa H 2 O, OH − , Cl − …

4
 2Cl − − 2e = Cl 2
4OH − − 4e = 2 H 2 O + O2 ↑

KhÝ tho¸t ra ë anèt trong qu¸ tr×nh ®iÖn ph©n thêng chÝnh lµ O2 hay Cl 2 .
3. Catèt : lµ ®iÖn cùc nèi víi cùc ©m cña nguån ®iÖn mét chiÒu.
Trong m¹ ®iÖn catèt lµ vËt m¹. Trªn bÒ mÆt vËt m¹ lu«n diÔn ra ph¶n øng
khö c¸c ion kim lo¹i m¹. VÝ dô nh :
M¹ niken : Ni 2+ + 2e = Ni ↓
M¹ kÏm Zn 2+ + 2e = Zn ↓

§ång thêi víi i«n kim lo¹i bÞ khö, H 3O + còng bÞ khö gi¶i phãng ra
khÝ H 2 theo ph¶n øng : 2 H 3 o + + 2e = H 2 ↑ + H 2 O
KhÝ H 2 tho¸t ra trªn bÒ mÆt ca tèt cã kh¶ n¨ng thÊm s©u vµo m¹ng
tinh thÓ kim lo¹i m¹ vµ c¸c kim lo¹i nÒn, lµm gi¶m ®é bÒn c¬ häc cña kim
lo¹i (khÝ H 2 khi gÆp nhiÖt ®é cao gi·n në m¹nh g©y ra sù r¹n nøt, gißn
kim lo¹i) .Ngêi ta gäi hiÖn tîng nµy lµ hiÖn tîng “ gißn kim lo¹i “.
§Ó kim lo¹i m¹ b¸m chÆt vµo bÒ mÆt kim lo¹i nÒn ®ång thêi cho líp m¹
®ång ®Òu, bãng s¸ng hÊp dÉn, tríc khi m¹ ta cÇn ph¶i gia c«ng cho bÒ mÆt
chi tiÕt b»ng ph¼ng, bãng vµ s¹ch c¸c chÊt dÇu mì mµng oxÝt.
Catè vËt m¹ cÇn ph¶i nhóng ngËp vµo dung dÞch, thêng ngËp díi mÆt
níc 8 – 15cm vµ c¸ch ®¸y bÓ khon¶g 15cm. C¸c chç nèi ph¶i ®¶m b¶o
tiÕp xóc thËt tèt, kh«ng ®Ó g©y ra hiªn tîng phãng ®iÖn trong chÊt ®iÖn
ph©n. TuyÖt ®èi kh«ng ®Ó ch¹m trùc tiÕp gi÷a anèt vµ catèt khi ®· nèi
m¹ch ®iÖn.
4. Dung dich chÊt ®iÖn ph©n : dung dÞch chÊt ®iÖn ph©n dïng ®Ó m¹
thêng cã hai phÇn :
_ Thµnh phÇn c¬ b¶n : gåm muèi vµ hîp chÊt chøa i«n cña kim lo¹i m¹ vµ
mét sè ho¸ chÊt thiÕt yÕu kh¸c, nÕu thiÕu hãa chÊt nµy th× dung dich
kh«ng thÓ dïng ®Ó m¹ ®îc.
_ Thµnh phÇn thø hai : bao gåm c¸c chÊt phô gia
+ ChÊt lµm bãng líp m¹
+ChÊt ®Öm gi÷ cho pH cña dung dÞch æn ®Þnh
+ChÊt gi¶m søc c¨ng néi t¹i ®¶m b¶o líp m¹ kh«ng bong nøt
+ChÊt san b»ng ®¶m b¶o cho líp m¹ ®ång ®Òu h¬n
+ChÊt lµm t¨ng ®é dÉn ®iÖn cho líp m¹ ®ång ®Òu h¬n
+ChÊt chèng thô ®éng hãa anèt nh»m æn ®Þnh m¹
Mét sè ®Æc ®iÓm dung dÞch m¹ :
_ Dung dÞch m¹ cÇn ph¶i cã ®é ®Én ®iÖn cao. §é ®Én ®iÖn cña
dung dÞch kh«ng nh÷ng chØ gi¶m ®îc tæn thÊt®iÖn trong qu¸ tr×nh m¹ mµ
cßn lµm cho líp m¹ ®ång ®Òu h¬n.
_ Mçi dung dÞch cho líp m¹ cã chÊt lîng trong mét kho¶ng pH
nhÊt ®Þnh. VÝ dô m¹ Niken pH=4,5 ®Õn 5,5. M¹ kÏm trong dung dÞch
am«niclorua pH= 4,5 ®Õn 5,5. M¹ kÏm trong dung dÞch axÝt pH= 3,5 ®Õn
4,0…
_ Mçi dung dÞch cho líp m¹ cã chÊt lîng cao trong mét kho¶ng
nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh. VD m¹ Niken kho¶ng nhiÖt ®é lµ 55 → 70. C , m¹ vµng

5
60 → 70 . C . Nh×n chung, khi ®iÖn ph©n nhiÖt ®é dung dÞch kh«ng vît qua
nhiÖt ®é s«i cña dung dÞch.
_ Mçi dung dÞch cã mét khoang mËt ®é dßng catèt thÝch hîp.
_ Dung dÞch chøa muèi phøc cña kim lo¹i thêng cho líp m¹ cã
chÊt lîng tèt h¬n líp m¹ tõ chÝnh kim lo¹i thu ®îc tõ nuèi ®¬n. VD líp
m¹ thu ®îc tõ dung dÞch Zn(CN ) 24−

hoÆc Zn(CN ) 32− tèt h¬n líp m¹ thu ®îc tõ dung dÞch muèi CuSO4 .
5. BÓ ®iÖn ph©n : lµm tõ vËt liÖu c¸ch ®iÖn, bÒn hãa häc, bÒn nhiÖt. Thµnh
vµ mÆt trong cña bÓ thêng ®îc lãt b»ng chÊt dÎo cã ®é bÒn hãa häc, bÒn
nhiÖt. Líp chÊt dÎo lãt ph¶i kÝn tuyÖt ®èi, níc kh«ng thÊm qua ®îc. MÆt
ngoµi s¬n nhiÒu líp chèng gØ. BÓ m¹ thêng cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt, ®iÒu
nµy gióp cho líp m¹ ®îc ph©n bè ®Òu h¬n bÓ cã h×nh d¹ng kh¸c. Cã nhiÒu
bÓ m¹ nh bÓ m¹ tÜnh, thïng m¹ quay, …
Trªn d©y lµ toµn bé s¬ ®å tæng qu¸t cña qu¸ tr×nh m¹ b»ng ®iÖn ph©n.
Trong c«ng nghÖ m¹ cßn cã mét sè yªu cÇu vÒ gia c«ng bÒ mÆt tríc khi
m¹.Yªu cÇu bÒ mÆt tríc khi m¹ :
- Tríc khi m¹ vËt cÇn m¹ ®îc tiÕn hµnh gia c«ng c¬ khÝ ®Ó cã bÒ
mÆt b»ng ph¼ng, ®ång thêi tÈy xãa c¸c lopø gØ, ®¸nh bãng bÒ mÆt theo
yªu cÇu sö dông.
- TÈy s¹ch dÇu mì c¸c hîp chÊt hãa häc kh¸c cã thÓ cã trªn bÒ
mÆt vËt m¹.
Tãm l¹i tríc lóc chi tiÕt vµo bÓ ®iÖn ph©n, bÒ mÆt cÇn ph¶i thËt b»ng
ph»ng, s¾c nÐt bãng tuyÖt ®èi s¹ch dÇu mì, c¸c mµng oxit cã thÓ cã.
Trong ®iÒu kiÖn nh vËy líp m¹ thu ®îc míi cã ®é bãng tèt, kh«ng síc,
kh«ng sÇn sïi, bãng ®Òu toµn líp m¹ ®ång nhÊt nh ý.
Ph¬ng ph¸p gia c«ng bÒ mÆt kim lo¹i tríc khi m¹ :
- Ph¬ng ph¸p gia c«ng c¬ khÝ bao gåm : mµi th«, mµi tinh, ®¸nh
bãng quay bãng hay sãc bãng trong thïng quay.
- Ph¬ng ph¸p gia c«ng hãa häc hay ®iÖn hãa häcbao gåm : tÈy
dÇu mì, tÈy gØ, tÈy l¹i lµm bãng bÒ mÆt, röa s¹ch.
Sù lùa chän ph¬ng ph¸p gia c«ng cho hiÖu qña tèt nhÊt l¹i cã gi¸ thµnh rÎ,
®ßi hái ngêi kü thuËt viªn ph¶i cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ nhÊt lµ ph¶i cã kinh
nghiÖm s¶n xuÊt. BÊt kú thiÕu sãt nµo dï nhá hoÆc ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng
c«ng viÖc chuÈn bÞ bÒ mÆt ®Òu dÉn ®Õn gi¶m sót chÊt lîng vµ h×nh thøc
líp m¹. ChÊt lîng líp m¹ phô thuéc mét c¸ch c¬ b¶n vµo ph¬ng ph¸p ®îc
lùa chän, kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh chuÈn bÞ bÒ mÆt líp m¹. Kh«ng
bao giê chóng ta coi nhÑ viÖc chuÈn bÞ bÒ mÆt vËt m¹.

6
 1.Các nguồn điện một chiều dùng cho mạ điện
Trong công nghệ mạ điện thì nguồn điện là một yếu tố hết sưc quan
trọng,nó quyết định nhiều đến chất lượng lớp mạ thu được.Nguồn điện một
chiều có thể là ắc quy,máy phát điện một chiều ,bộ biến đổi.Chúng ta phân
tích để quyết định lựa chọn phương án:
1. Ắc quy :
Trong công nghệ mạ điện ắc quy chỉ được sử dụng trong phòng thí
nghiệm hay sản xuất ở qui mô nhỏ.Do hạn chế về lượng điện tích nên ắc quy
chỉ dùng để mạ các chi tiết nhỏ,còn với các chi tiết lớnthì không dùng ắc quy
được Đặc biệt khi dòng điện mạ đòi hỏi lớn thì ắc quy không thể đáp ứng
được .Vì vậy mà trong công nghệ mạ người ta ít sử dụng ắc quy làm nguồn
mạ.
2. Máy phát điện một chiều :
Trong công nghệ mạ điện ,dùng máy phát điện một chiều khắc phục được
nhược điểm của ắc quy .Máy phát điện một chiều trong thực tế có thể được
sử dụng rộng rãi trong qui mô sản xuất lớn .Nhưng giá thành đầu tư cho
máy phát điện một chiều lớn ,cơ cấu điều khiển hoạt đọng khá phức tạp .
Máy phát điện một chiều với nhiều nhược điểm :cổ góp mau hỏng ,thiết bị
cồng kềnh ,làm việc có tiếng ồn lớn .Máy phát điện một chiều cần thường
xuyên bảo trì sửa chữa .Chính vì vậy mà trong công nghiệp người ta không
thường dùng máy phát điện một chiều .
3. Bộ biến đổi :
Hiện nay trong công nghiệp thì dòng điện xoay chiều được sử dụng rộng
rãi .Công nghệ chế tạo các thiết bị bán dẩn ngày càng hoàn thiện ,các thiết bị
hoạt đọng với độ tin cậy cao. Đặc biệt công nghệ sản xuất Thyritor đã đạt
nhiều thành tựu .Chính vì vậy các bộ biến đổi dòng điện xoay chiều thành
dòng điện một chiều ngày càng được sử dụng nhiều trong các ngành công
nghiệp .Ngày nay trong công nghệ mạ điện thì bộ biến đổi được sử dụng
rộng rãi nhất .Các bộ biến đỏi dùng trong quá trình mạ điện , điện phân có
thể cho ra các điện áp như:3V,6V.12V,24V,30V,50V.Tuỳ theo yêu cầu kỹ
thuật mà chọn điện thế cho phù hợp .Bộ biến đổi với các ưu điểm : thiết bị
gọn nhẹ ,tác động nhanh ,dễ tự động hoá ,dễ điều khiển và ổn định dòng .Chi
phí đầu tư cho bộ biến đổi rẻ ,hiệu quả làm việc cao và ổn định.So với dùng
nguồn mạ là ắc quy hoặc máy phát điện một chiều thì bộ biến đổi đáp ứng
được cả yêu cầu về mặt kinh tế và các tiêu chuẩn kỹ thuật.
Vây chúng ta chọn phương án là dùng bộ biến đổi.

2. Các phương án chỉnh lưu

Mạch chỉnh lưu có rất nhiều :chỉnh lưu 1 pha ,chỉng lưu 3 pha ,chỉnh lưu
có điều khiển ,chỉnh lưu khong điều khiển.Trong yêu cầu của đồ án là thiết

7
kế nguồn mạ có điện áp không cao và dòng điện lớn .Do nguồn nuôi là lưới
điện xoay chiều 3 pha nên ta xét các phương án có khả năng thực hiện như
sau:
- Chỉnh lưu cầu một pha
- Chỉnh lưuhình tia ba pha
- chỉnh lưu cầu ba pha
- Chỉnh lưu sáu pha có cuộn kháng cân bằng.

Phương án 1: Chỉnh lưu cầu một pha

Sơ đồ nguyên lý chỉnh lưu cầu 1 pha

Với u 2 = 2U 2 sin θ với θ = ϖ .t

a.Khi tải thuần trở R:
Khi θ =α :cho xung điều khỉên mở T1,T2 và Ud=U2,hai Thyristor sẽ khoá khi
u2=0
Khi θ =П+α :cho xung điều khiển mở T3,T4 và Ud=-U2
Dòng qua tải là dòng gián đoạn . hai Thyristor sẽ khoá khi

8
Giản đồ đường cong điện áp, dòng điện tải,dòng ở các van voi α = 30 0
,tải thuần trở.
Π
1 U
Giá trị trung bình của điện áp tải:Ud = ∫ 2U 2 sin θdθ = 2 2 (1 + cos α )
Πα Π
Ud
Giá trị trung bình dòng tải là: Id =
R
Giá trị trung bình dòng qua thyristor: I T = I d / 2
Do mỗi cặp thyristor chỉ dẩn trong 1 nửa chu ky của nguồn.
b.Khi tải R+ L.
Khi L đủ lớn thì dòng diên id sẽ là dòng liên tục .
did
Phương trình mạch tải là : U 2 m sin ϖt = R.d id + Ld
dt
did
hay 2U 2 sin θ = Rd i d + X d với
θ = ϖ .t
dθ
U2
U d = 2 2. cos α = U d 0 cos α , U d 0 = 0,9U 2
Π
Chỉnh lưu này có dạng tương tự như chỉnh lưư hình tia hai pha với tải Ld.
Dạng sóng cơ bản là:

9
c.Ưu và nhược điểm của sơ đồ này là:
Ưu điểm :
+ Điện áp ngược đặt lên mỗi van trong sơ đồ nhỏ
UngVmax= 2U 2
+ có hai thyristor tham gia dẩn dòng cùng 1 lúc nên có sụt áp do 2
thyristor dó gây ra ,chính lý do này làm cho mạch cầu không thích hợp với
chỉnh lưu điện áp dưới thấp dưói 10V hoặc khi dòng tải lớn làm tổn hao
công suất lớn .Sơ đồ này chỉ ứng dụng với yêu cầu điện áp chỉnh lưu cao và
dòng tải nhỏ.
Phương án 2 Chỉnh lưu hình tia ba pha .
a.Sơ đồ nguyên lý :
Sơ đồ như hình vẽ ,ba pha điện áp dịch pha nhau 1200 .Từ đó thấy rằng ,tại
mỗi thời điểm chỉ có điện áp của một pha dương hơn hai pha kia .
U a = 2U 2 sin θ
U b = 2U 2 sin(θ − 120ο )
U b = 2U 2 sin(θ − 240ο )
Chỉnh lưu tia ba pha .

10
Điện áp của van T1. b.

11
Điện áp van T1 là:

c.
a-Sơ đồ động lực ; b-Giản đồ các đường cong khi góc mở α =300 tải thuần
trở ; c- Giản đồ các đường cong khi α =600 .tải thuần trở.
ở đây Vd,Id lần lượt là điện áp và dòng ở tải.
I1,I2,I3 lần lượt là dòng qua van T1,T2,T3.
VT1 là điện áp trên van T1.

Nguyên tắc mở và điều khiển cac van ở đay là khi anốt của van nao dương
hơn hai van còn lai van đó mới được kích mở .Thời điểm hai điện áp của
hai pha giao nhau được coi là góc mở tự nhiên của cac van bán dẩn .Các
thyristor chỉ được mở thông với góc mở nhỏ nhất tại điểm góc thông tự
nhiên (trong chỉnh lưu ba pha ,góc mở nhỏ nhất α =00 sẽ dịch pha so với
điện áp pha 1 goc 30 0 ) .

12
 Theo hình b,c tại mỗi thời điểm nao đó chỉ có 1 van dẩn ,như vậy mỗi van
dẫn thông trong 1/3 chu kỳ nếu điện áp tải liên tục (đường cong I1,I2,I3 trên
hình b)
Còn nếu điện áp tải gián đoạn thì thời gian dẫn thông của các van nhỏ hơn
.Tuy nhiên trong cả hai trường hợp dòng điện trung bình qua van đều bằng
1/3Id.Trong khoảng thời gian van dẫn , điện áp của van bằng 0,dòng điện
của van bằng dòng điện tải ,trong khoảng thời gian van khoá dòng điện của
van bằng 0. điện áp của van phải chịu bằng điện áp dây giữa pha có van
khoá và pha có van đang dẫn.
Khi tải thuần trở dòng điện và điện áp tải liên tục hay gián đoạn phụ
thuộc vào góc mở của các thyristor.Nếu góc mở α ≤ 30 0 các đường cong
Ud,Id liên tục ,khi góc mở α > 30 0 điện áp và dòng điện tải gián đoạn .

Đường cong điện áp tải (Vd) và điện áp trên van T1(VT1) khi góc mở
α = 60 0 với tải trở cảm .
Khi tải trở cảm (nhất là với điện cảm lớn )dòng điện , điện áp tải là các
đường cong liên tục ,do có năng lượng dữ trữ trong cuộn dây nên có lúc điện
áp ud có đoạn âm,song dòng điện id chỉ có 1 chiều duy nhất.
Trị số trung bình điện áp của tải sẽ được tính theo công thức :
Ud α =Ud0 cos α nếu điện áp tải liên tục

13
 U d0
Ud = [1 + sin(Π / 3 − α )]
3
Khi điện áp tải gián đoạn(điển hình khi tải
tuần trở và góc mở lớn )
Trong đó Ud0 = 1,17.U2f
Ud0 là điện áp chỉnh lưu tia ba pha khi van là điốt.
U2f là điện áp thứ cấp biến áp .
b. Ưu và nhược điểm của sơ đồ chỉnh lưu tia 3 pha :
+Ưu điểm :
- Công suất máy biến áp này lớn hơn công suất máy biến áp 1
chiều là 1.35 lần , ít gây méo mó lưới điện
- Sụt áp trong mạch van nhỏ nhưng vẫn kém chất lượng hơn mạch
chỉnh lưu cầu và sáu pha hình tia.
+Nhược điểm :
- Giá trị dòng trung bình của van lực mới chỉ lúc lam việc
mớibăngdf 1/3dòng điện 1 chiều ,mà mạ điện lại yêu cầu cung
cấp dòng 1 chiều lớn nên sẽ có rất nhiều hạn chế khi chọn van
lực….

Phưong án 3 Chỉnh lưu cầu ba pha đối xứng

Sơ đồ nguyên lý :

Sơ đồ cầu ba pha đối xứng gồm 6 thyristor

Có 2 nhóm :
-catốt chung T1,T3,T5
-anốt chung T2,T4,T6

14
 u 2 a = 2U 2 sin θ
u 2b = 2U 2 sin(θ − 120ο )
u 2c = 2U 2 sin(θ − 240ο )
a.Hoạt động của sơ đồ :
Giả thiết T5,T6 đang cho dòng điện đi qua .ta có bảng tổng quát hoá các quá
trình ở các van :
Thời điểm Mở Khóa
θ1 = π /6 +α T1 T5
θ1 = 3π / 6 + α T2 T6
θ1 = 5π / 6 + α T3 T1
θ1 = 7π / 6 + α T4 T2
θ1 = 9π / 6 + α T5 T3
θ1 = 11π / 6 + α T6 T4

15
 a.

b.
a. trường hợp α = 60 ,b. α = 30 với tải thuần trở
0 0

Trường hợp tải trở cảm với L đủ lớn ,dòng Id như là không thay đổi
( α = 30 0 )
5Π
+α
6 6
3 6U 2 cos α
Ta có Ud =
2Π Π
∫ 2U 2 sin θdϑ =
Π
+α
6

16
Giá trị điện áp ngược lớn nhất trên mỗi van : U ng max = 6U 2 = 2,45U 2
Id
Dòng điện trung bình chạy qua van I T =
3
+ Ưu điểm :
- Số xung áp chỉnh lưu trong 1chu kỳ lớn , độ đập mạch của điện áp chỉnh
lưu lớn ,chất lượng điện áp cao.
- ít làm méo lưới điện.
+ Nhược điểm :
- Sụt áp trong mạch chỉnh lưu gấp đooi ở so đồ tia nên không phù
hợp với điện ap thấp dưới 10 V
- Sử dụng số van nhiều .
Phương án 4: Chỉnh lưu 6 pha hình tia có cuộn kháng cân bằng
a. Sơ đồ nguyên lý .

Sơ đồ như hình vẽ gồm máy biến áp động lực ,cuộn kháng cân bằng
Lcb(PQ),6 van chia làm 2 nhóm T1,T3,T5 và T2,T4,T6.
Máy biến áp có hai hệ thống thứ cấp là a,b,c và a’,b’,c’ tạo thành hệ
thống nguồn đối xứng 6 pha.Các cuộn dây a và a’,b và b’,c và c’ có cực tính
ngược nhau,ssó vòng như nhau .
Điện áp chỉnh lưu trung bình trong sơ đồ có giá trị như trung bình cộng
điện áp đầu ra hai chỉnh lưu tia 3 pha.
3 6U 2
Ud = = 1,17U 2
2Π
Do có cuộn kháng cân bằng nên dòng tải gần như phẳng hoàn toàn.
Id
Dòng trung bình qua van là : I tbv =
6

17
Công suất biến áp nguồn là: S ba = 1,26 Pd
b.Dạng sóng cơ bản là:

18
c. Ưu,nhược điểm của sơ đồ:
+ Ưu điểm:
- Điện áp ra có độ bằng phẵng cao,có độ đập mạch lớn nhất ,chất
lượng tốt
- Dòng trung bình qua van nhỏ bằng 1/6 dòng qua tải thích hợp
dòng tải cao
- Ít làm méo lưới điện .
+ Nhược điểm :
- Số van sử dụng lớn giá thành cao
- Máy biến áp phức tạp có số cuộn thứ cấp nhiều.Dòng điện mạ
khá lớn và điện áp thấp căn cứ vào ưu nhược điểm của phương
án này ,ta quyết dịnh chọn bộ biến đổi dùng làm nguồn mạ là:

chỉnh lưu tia 6 pha có cuộn kháng cân bằng.

19
 Ch¬ng3 Thiªt kÕ mach lùc

S¬ ®å m¹ch lùc

20
S¬ ®å gåm:
+ 6thyristor
+ §iÖn trë sum lo¹i 1500A_60mV
+ B¶o vÖ van RC
+ Cuén kh¸ng c©n b»ng PQ
I. TÝnh to¸n m¸y biÕn ¸p
1. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña m¸y biÕn ¸p
Ta chän kiÓu m¸y biÕn ¸p ba pha trô, s¬ ®å ®Çu d©y ∆/Y lµm m¸t tù nhiªn
b»ng kh«ng khÝ, ®iÖn ¸p phÝa s¬ cÊp lµ 380V.
§Ó ®a tíi t¶i mét ®iÖn ¸p ra Ud theo yªu cÇu cÇn ph¶i tÝnh ®Õn nhiÒu yÕu tè
nh»m bï hÕt c¸c sôt ¸p trªn ®êng ra t¶i.Ngoµi c¸c sôt ¸p b×nh thêng nh sôt ¸p
trªn ®iÖn kh¸ng m¸y biÕn ¸p, trªn ®iÖn trë cuén d©y, ®iÖn trë dÉn, sôt ¸p trªn
c¸c van lùc cßn tån t¹i sôt ¸p chØ cã trong m¹ch chØnh lu gäi lµ sôp ¸p do
hiÖn tîng chuyÓn m¹ch. V× vËy nhiÖm vô ®Çu tiªn quan träng lµ x¸ ®Þnh ®iÖn
¸p c¸c cuén d©y thø cÊp cña m¸y biÕn ¸p(MBA). DiÖn ¸p mét chiÒu tæng
qu¸t t¬ng øng t¶i ®Þnh møc ®îc tÝnh nh sau:

21
 Ud=Uddm+∆Uluoi+∆Uvan+∆Uck+Σ∆UR+Σ∆Ur
Trong ®ã ta cã:
a> Uddm lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu ra t¶i ®Þnh møc
b> ∆Uvan lµ sôt ¸p trung b×nh trªn c¸c van b¸n dÉn. Cã thÓ chän s¬ bé
∆Uvan=2V
c> ∆Uluoi lµ sôt ¸p nguån xoay chiÒu díi trÞ sè ®Þnh møc v× líi ®iÖn kh«ng
æn ®Þnh.Sè liÖu nµy tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i cô thÓ cña n¬i ®Æt bé
chØnh lu nhng kh«ng vît qu¸ 20% ®iÖn ¸p ®Þnh møc.
d> ∆Uck lµ sôt ¸p trªn cuén kh¸ng c©n b»ng.
e> Σ∆UR lµ tæng sôt ¸p do thµnh phÇn mét chiÒu dßng t¶i g©y ra trªn c¸c
®iÖn trë gåm cã:
+ Sôt ¸p do ®iÖn trë pha d©y quÊn MBA g©y ra ∆Urba. §iÖn trë nµy cã
m.U 22
quan hÖ sau: Rba= er.
Sba
Víi m lµ sè pha MBA, Sba lµ tæng c«ng suÊt MBA, er lµ hÖ sè phô
thuéc Sba. VËy sôt ¸p nµy cã thÓ tÝnh theo biÓu thøc:
m.U 22
∆Urba= Id.Rba= Id.er. S
ba

+ Sôt ¸p trªn d©y dÉn phÝa d¬i xoay chiÒu: ∆U = Id.Rr, trong thùc tÕ
tÝnh to¸n thêng bá qua sôt ¸p nµy.
+ Sôt ¸p trªn d©y dÉn phÝa mét chiÒu: ∆Ur= = Id.Rr=, phô thuéc vµo d©y
dÉn cô thÓ( tiÕt diÖn d©y vµ chiÒu dµi tõ bé chØnh lu ®Õn t¶i).
+ Sôt ¸p trªn ®iÖn trë d©y cuèn bé läc mét chiÒu ∆Urloc
f> Σ∆Uγ lµ sôt ¸p do hiÖn tîng chuyÓn m¹ch g©y ra ®iÖn kh¸ng phÝa xoay
chiÒu lµ ®¸ng kÓ . BiÓu thøc tÝnh sôt ¸p nµy cã d¹ng Σ∆Uγ= kγ.Xa.Id víi
kγ. phô thuéc vµo s¬ ®å m¹ch van, thêng cã quan hÖ kγ=2Π/mdm trong
®ã Xa lµ tæng toµn bé ®iÖn c¶m phÝa xoay chiÒu, gåm:
m.U 12
+ §iÖn c¶m líi ®iÖn Xal =
S nm
víi m lµ sè pha líi ®iÖn, U1 lµ ®iÖn ¸p s¬ cÊp MBA, Snm lµ c«ng suÊt
ng¾n m¹ch líi ®iÖn.
+ §iÖn c¶m d©y cuèn MBA ®· quy ®æi vÒ thø cÊp BA, cã biÓu thøc t¬ng
tù nh ®iÖn trë d©y cuèn víi hÖ sè tû lÖ kh¸c
m.U 22
Xba = ex.
S ba
+ §iÖn c¶m b¶n th©n d©y nèi: Xdn = ω.Ldn.2Π.f.L*ldn
ë ®©y L* lµ ®iÖn c¶m d©y nèi trªn mét ®¬n vÞ chiÒu dµi, l dn lµ chiÒu dµi
d©y nèi.
Tõ c¸c biÓu thøc sôt ¸p trªn ta tÝnh ®îc
U ddm + ∆U van + ∆U rloc + ∆U r = + ∆U ck + ∆U rdd + ∆U xdd
Ud =
1 − (a + b + c.Pd + ∆U l )

22
 m.k γ .e x m.er m.k
Trong ®ã a = 2 2 ;b= 2 ;c= 2 r
k k .k p
u u k u .k p k u .S nm
C¸c hÖ sè kγ , ku , kp tra b¶ng hìng dÉn thiÕt kÕ ta cã víi chØnh lu 6 pha
cuén kh¸ng c©n b»ng th× ku = 1.17 ; kp = 1.26 ; kγ = 3/4Π;
Chän er = 4% ex = 10% Snm = 2000kVA vµ Σ∆Ul = 5% ta tÝnh ®îc
a= 0,0415 ; b = 0,0696 ; c = 0,2616.10-6
C«ng suÊt líi h÷u h¹n nªn kh«ng ®îc bá qua c.Pd mµ ph¶i dïng c¸ch tÝnh
quay vßng. Gi¶ sö cÇn n©ng Ud lªn 15%
Ud = 1,15Uddm = 1,15.120 = 138(V)
⇒ Pd = Ud.Id = 138.15000 = 2070000(W)
Trong m¹ ®iÖn, thiÕt bÞ ®iÖn thêng ®Æt xa bÓ m¹ ®Ó tr¸nh ¶nh hëng cña
ho¸ chÊt. V× vËy cã thÓ dÆt tæng tæn thÊt trªn d©y quÊn vµ d©y nèi lµ 8%
®iÖn ¸p. Do vËy
U ddm + ∆U van + Σ∆U
Ud =
1 − (a + b + c.Pd + ∆U l )
120 + 2 + 0,08.120
=
1 − (0,0415 + 0,0696 + 0,2616.10 −6.2070000 + 0,05)
=135,11(V)
KÕt qu¶ nµy rÊt kh¸c so víi 27,6V nªn cÇn quay vßng lÇn hai.
Pd = Ud.Id = 135,11.15000= 2026650(W) thay vµo biÓu thøc tÝnh Ud ta cã
120 + 2 + 0,08.120
Ud =
1 − (0,0415 + 0,0696 + 0,2616.10 −6.2026650 + 0,05
=425.89 (V)
NÕu quay vßng thªm vµi vßng n÷a sÏ ®îc trÞ sè Ud æn ®Þnh xÊp xØ 425.8V.
§iÖn ¸p Ud khi ®iÖn ¸p nguån b»ng ®Þnh møc
Ud 425.8
lµ:Ud(dm)= = =448.3(V)
1 − ∆U l 1 − 0,05
U d ( dm ) 448.3
§iÖn ¸p thø cÊp ®Þnh møc: U2(dm)= = = 383.17(V )
ku 1,17
U1 380
HÖ sè MBA: kba= = = 0.99
U 2 383.17

C«ng suÊt MBA:

Sba = kp.Pd = kp.Ud.Id = 1,26.86,84.6000 = 656510,4(VA) = 656,5104 kVA
Dßng ®iÖn cuén thø cÊp: I2 = ki.Id = 0,29.6000 = 1740(A)
0,41.I d 0,41.6000
Dßng ®iÖn cuén s¬ cÊp: I1 = = = 480,46( A)
k ba 5,12
2. TÝnh s¬ bé m¹ch tõ
- TiÕt diÖn s¬ bé trô MBA

23
 S ba
QFe = kQ. trong ®ã kQ lµ hÖ sè phô thuéc ph¬ng thøc lµm m¸t. Víi
m. f
MBA lµm m¸t tù nhiªn b»ng kh«ng khÝ, chän k Q = 6. m lµ sè pha MBA, m =
3.
Ta cã: QFe = 6. 656510,4 = 396,94(cm 2 )
3.50
4Q Fe 4.396,94
-§êng kÝnh trô MBA: d = = = 22,48(cm)
Π 3,14
ChuÈn ho¸ d=22,5cm
-Chän lo¹i thÐp 330, l¸ thÐp ®ä dµy 0,5mm vµ chon s¬ bé mËt ®é tõ c¶m
trong lâi thÐp lµ B = 1T.
-m=h/d víi h lµ chiÒu cao trô MBA. M=2÷2,5. Chän m=2,4
⇒ h = 2,4.22,5=54(cm)
3. TÝnh to¸n d©y quÊn
-Sè vßng d©y quÊn mçi pha s¬ cÊp:
U1 380
W1 = = = 43(vong )
4,44. f .Q Fe .B 4,44.50.396,94.10 − 4 .1
Sè vßng d©y mçi pha thø cÊp:
U2 74,2
W2 = . ¦ W1 = .43 = 8 (vßng)
U1 380
-Chän s¬ bé mËt ®é dßng ®iÖn trong MBA víi d©y dÉn ®ång vµ MBA kh«:
J1 = J2 = 2,75 A/mm2.
I 1 480,46
-TiÕt diÖn d©y dÉn s¬ cÊp: S1 = = = 174,7(mm 2 )
J2 2,75
Chän d©y dÉn tiÕt diÖn ch÷ nhËt, c¸ch ®iÖi cÊp B. Ta chuÈn ho¸ theo tiÕt diÖn
chuÈn S1 = 9,52 mm2
KÝch thíc d©y dÉn cã kÓ c¸ch ®iÖn lµ: a1 = 2,26mm ; b1 = 4,10mm
I 1 480,46
TÝnh l¹i mËt ®é dßng s¬ cÊp: J1 = = = 2,75( A / mm 2 )
S1 174,7
I 1740
-TiÕt diÖn d©y dÉn thø cÊp: S2 = 2 = = 632,7(mm 2 )
J 2 2,75
Chän d©y dÉn tiÕt diÖn ch÷ nhËt, c¸ch ®iÖn cÊp B. Ta chuÈn ho¸ theo tiÕt diÖn
chuÈn S=632mm2
KÝch thíc d©y cã kÓ c¸ch ®iÖn lµ: a2 = 16,80mm ; b2 = 5,10mm
I 2 1740
-TÝnh l¹i mËt ®é dßng thø cÊp: J2= = = 2,75( A / mm 2 )
S2 632
4. KÕt cÊu d©y quÊn s¬ cÊp
h − 2h g
-TÝnh s¬ bé vßng d©y trªn 1 líp cuén d©y s¬ cÊp: Wl1 = .k c
b1

24
trong ®ã kc = 0,95 lµ hÖ ssè Ðp chÆt. H g = 1,5cm lµ kho¶ng c¸ch tõ g«ng ®Õn
26,4 − 2.1,5
cuén s¬ cÊp. VËy Wn = .0,95 = 54,2 (vßng)
0,410
¦W 43
-TÝnh s¬ bé sè líp cuén d©y s¬ cÊp: nl1= 1 = = 0,8(líp)
¦ Wn 54,2
chän nl1 = 1 líp:
¦ Wn 47
-ChiÒu cao thùc tÕ cuén d©y s¬ cÊp lµ: h1 = .b1 = .0,410 = 20,28(cm)
Wl1 0,95
-Chän èng quÊn d©y b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn bÒ dÇy S 01 = 0,1cm. Kho¶ng
c¸ch tõ trô ®Õn cuén s¬ cÊp a01 = 1,0cm
-§êng kÝnh trong èng c¸ch ®iÖn:
Dt = dFe+2a01-2S01 = 11+2.1-2.0,1 = 12,8(cm)
-§êng kÝnh trong cuén s¬ cÊp: Dt1 = Dt + 2S01 = 12,8+2.0,1=13(cm)
-Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÑn gi÷a c¸c líp cuén d©y s¬ cÊp cd l1 = 0,1mm. BÒ dÇy
cuén s¬ cÊp lµ: Bd1 = (a1+cdl1).nl1 = (2,26+0,1).4 = 9,44(mm)
-§êng kÝnh ngoµi cuén s¬ cÊp:
Dn1 = Dt1+2Bd1 = 13+2.0,944 = 14,888≈14,9(cm)
-§êng kÝnh trung b×nh cuén s¬ cÊp:
Dn1 + Dt1 14,9 + 13
Dtb1 = = = 13,95 (cm)
2 2
-ChiÒu dµi cuén d©y s¬ cÊp:
l1 = W1.Π.Dtb1 = 185.3,14.13,95 = 8103,6(cm) = 81,036(m)
5. KÕt cÊu d©y quÊn thø cÊp
-Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÖn cuén s¬ cÊp – thø cÊp cd 01 = 1cm, chän s¬ bé chiÒu
cao cuén thø cÊp h2 = h1 = 20,28cm
20,28
V× cã hai cuén thø cÊp trªn mét pha, ta chän h2 = = 10,14(cm)
2
h2 10,14
-Sè vßng d©y trªn mét líp: Wl2 = .k c = .0,95 = 18,9 (vßng)
b2 0,51
¦W 15
-TÝnh s¬ bé líp d©y cuèn thø cÊp: nl2 = 2 = = 0,79 (vßng)
¦ Wl 2 18,9
chän sè líp d©y cuèn thø cÊp n12 = 1 víi 15 vßng d©y.
¦ Wl 2 15
-ChiÒu cao thùc tÕ cuén thø cÊp h2 = .b2 = .0,510 = 8,05(cm)
kc 0,95
-§êng kÝnh cuén thø cÊp: Dt2 = Dn1+2cd01= 14,9+2.1 = 16,9(cm)
-Chän bÒ dÇy c¸ch ®iÖn líp d©y cuèn thø cÊp cdl2 = 0,1mm
BÒ dÇy cuén thø cÊp: Bd2 = a2+cdl2 = 16,80+0,1 = 16,90(mm) = 1,69(cm)
§êng kÝnh ngoµi cuén thø cÊp:
Dn2=Dt2+2Bd2 = 16,9+2.1,69 = 20,28(cm)
-§êng kÝnh trung b×nh cuén thø cÊp:
Dn 2 + Dt 2 20,28 + 16,9
Dtb2 = = = 18,59(cm)
2 2
-ChiÒu dµi d©y cuèn thø cÊp:

25
l2 = 2.W2.Π.Dtb2=2.15.3,14.18,59=1751,2(cm) = 17,512(m)
-§êng kÝnh trung b×nh c¸c cuén d©y:
Dn 2 + Dt1 20,28 + 13
Dl2 = = = 16,64(cm)
2 2
D
⇒ rl2 = l 2 = 8,32(cm)
2

6. Khèi lîng s¾t vµ ®ång

-ThÓ tÝch trô
VT = 3.QT.h = 3.79,61.26,4 = 6305,112(cm3) = 6,3(dm3)
Khèi lîng trô:
MT = VT.mFe = 6,3.7,85 = 49,46(kg) víi mFe = 7,85kg/dm3 lµ khèi lîng riªng
cña s¾t.
-ThÓ tÝch g«ng
Vg = 2Qg.L = 2.95,76.55,536 = 10636,3(cm3) = 10,6dm3
Khèi lîng g«ng:
Mg = Vg.mFe = 10,6.7,85 = 83,21(kg)
-Khèi lîng s¾t:
MFe = MT+Mg = 49,46+83,21 = 132,67(kg)
-ThÓ tÝch ®ång:
VCu = 3(S1.l1+S2.l2)
= 3(9,52.10-4.81,036.10+84,80.10-4.17,512.10) = 6,77(dm3)
-Khèi lîng ®ång:
MCu = VCu.mCu = 6,77.8,9 = 60,253(kg)
Víi mCu = 8,9kg/dm3 lµ khèi lîng riªng cña ®ång.
II Chän van b¶o vÖ van
1. Chän van
Trong qua tr×nh lµm viÖc, nhiÖt ®é van t¨ng lªn do c«ng suÊt tæn hao trªn van
g©y ra. Khi nhiÖt ®é van cao h¬n nhiÖt ®é m«i trêng xung quanh th× nhiÖt ®-
îc truyÒn vµo m«i trêng. Khi nhiÖt ®é van t¨ng qu¸ giíi h¹n cho phÐp sÏ dÉn
tíi ph¸ huû van. V× vËy ph¶i lµm m¸t cho van trong suet qu¸ tr×nh lµm
viÖc.C¸c biÖn ph¸p lµm m¸t thêng gÆp lµ:
+Lµm m¸t tù nhiªn: dùa vµo sù ®èi lu kh«ng khÝ quanh van, hiÖu suÊt van chØ
®¹t 25-30%.
+Lµm m¸t cìng bøc b»ng giã: t¹o luång kh«ng khÝ víi tèc ®é lín qua van,
®Èy nhanh qu¸ tr×nh truyÒn nhiÖt cña van vµo m«i trêng, hiÖu suÊt van chØ ®¹t
60%.
+Lµm m¸t b»ng níc: van ®îc g¾n thªm tÊm ®ång rçng cho níc ch¶y qua,cho
phÐp van ®¹t ®îc hiÖu suÊt 90% nhng hÖ thèng lµm m¸t kiÓu nµy phøc t¹p,
chØ ¸p dông khi yªu cÇu c«ng suÊt t¶i lín.
Nh vËy víi yªu cÇu cô thÓ cña ®Ò tµi nµy: C«ng suÊt t¶i kh«ng lín, ta chän
kiÓu lµm m¸t cìng bøc b»ng giã v=6m/s2 vµ cã c¸nh t¶n nhiÖt.
a> §iÖn ¸p ngîc trªn van
Theo sæ tay híng dÉn ta cã Ungmax = 2,45U2
Víi hÖ sè dù tr÷ ®iÖn ¸p ku=1,7 ta cã:
Ungmax = 2,45 ku U2 = 2,45.1,7.30,20 = 125,8(V)
b> Dßng ®iÖn lµm viÖc cña van

26
 I d 10000
Dßng trung b×nh qua van Itbv = = = 1667( A)
6 6
Chän hÖ sè dù tr÷ dßng ®iÖn ki=1,8
Id 10000
VËy: Iv=ki.Itbv = 1,8. = 1,8 = 3000( A)
6 6
Van cÇn chän ph¶i tho¶ m·n: Uv>125,8V
Iv > 3000A
Tra sæ tay híng dÉn thiÕt kÕ, chän lo¹i Thyristor do liªn x« chÕ t¹o cã ký
hiÖu T14-320 víi c¸c th«ng sè nh sau:
-dßng cho phÐp tèi ®a qua van ë ®iÒu kiÖn chuÈn: Icp = 320A
-dßng qu¸ t¶i ng¾n h¹n cho phÐp qua van kh«ng qu¸ vµi ms:
Ix = 650A.
-TrÞ sè ®Ønh dßng h×nh sin cho phÐp qua van trong mét lÇn I®=6000A
-Dßng dß: Idß=25mA
-CÊp ®iÖn ¸p: 3-16 ta chän lo¹i cÊp 3 lµ ®îc
-CÊp du/dt : 2-6
-CÊp di/dt : 2-6
-Sôt ¸p thuËn trªn van ë dßng ®Þnh møc: ∆U = 1,75V
-§iÖn ¸p ®iÒu nhá nhÊt ®¶m b¶o dßng ®iÒu khiÓn më van: U®k=3,5V
-Dßng ®iÒu khiÓn nhá nhÊt ®¶m b¶o më van I®k=200mA
-CÊp thêi gian phôc håi tÝnh chÊt kho¸ cña van: tph=1-4
2.B¶o vÖ van
a> B¶o vÖ qu¸ ¸p
• Nguyªn nh©n g©y qu¸ ¸p
- Qu¸ ¸p tõ líi ®iÖn ®a tíi: do sÐt ®¸nh vµo ®êng d©y líi ®iÖn, do
®ãng ng¾t c¸c phô t¶i chung nguån víi bé chØnh lu. Qu¸ p¸ lo¹i
nµy cã thÓ gÊp 4-5 lÇn ®iÖn ¸p ho¹t ®éng.
- Qu¸ ¸p do ®ãng g¾t c¸c khèi choc n¨ng cña b¶n th©n bé chØnh l-
u:
+§ãng biÕn ¸p lùc chØnh lu
+§ãng m¹ch chØnh lu sau khi ®ãng biÕn ¸p lùu g©y ra tèc ®ä
t¨ng ¸p du/dt tíi 1000V/µs.
+Ng¾t biÕn ¸p nguån khi kh«ng t¶i g©y qu¸ ¸p ®Õn 5 lÇn ®iÖn ¸p
lµm viÖc.
+Ng¾t t¶i khái m¹ch chØnh lu g©y qu¸ ¸p do ¶nh hëng cña c¸c
®iÖn c¶m trong m¹ch ®iÖn.
Hai lo¹i qu¸ ¸p ë trªn mang tÝnh ngÉu nhiªn
-Qu¸ ¸p do hiÖn tîng chuyÓn m¹ch gi÷a c¸c van khi lµm viÖc.
Lo¹i
nµy mang tÝnh chÊt chu kú, thêng xuyªn x¶y ra vµ g¾n liÒn víi sù
ho¹t ®éng cña m¹ch chØnh lu.
+Khi van chuyÓn tõ kho¸ sang dÉn, ®iÖn ¸p trªn van ®ét ngét gi¶m tõ gi¸ trÞ
x¸c ®Þnh xuèng gÇn b»ng 0 ; ®ét biÕn nµy truyÒn tíi c¸c van kh¸c díi d¹ng
xung ®iÖn ¸p rÊt m¹nh.
+Khi van chuyÓn tõ dÉn sang kho¸, do hiÖn tîng di t¶n ®iÖn tÝch khái van rÊt
nhanh, dßng qua van gi¶m víi tèc ®é lín g©y ®ét biÕn ¸p khi trong m¹ch cã
®iÖn c¶m.

27
Møc ®é qu¸ ¸p lo¹i nµy lªn ®Õn 5-10 lÇn ®iÖn ¸p líi vµ du/dt còng
tíi1000V/µs.
*B¶o vÖ qu¸ ¸p b»ng m¹ch RC

Udmp , Uimp lµ c¸c gi¸ trÞ cùc ®¹i cho phÐp cña ®iÖn ¸p thuËn vµ ngîc ®Æt trªn
Thyristor mét c¸ch chu kú, cho trong sæ tay tra cøu.
Ud.m.np , Uim,np lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cho phÐp cña ®iÖn ¸p thuËn vµ ngîc trªn
Thyristor mét c¸ch chu kú, cho trong sæ tay tra cøu.
Uim lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña ®iÖn ¸p ngîc thùc tÕ dÆt trªn Thyristor.
b lµ hÖ sè dù tr÷ vÒ ®iÖn ¸p b=1-2
k lµ hÖ sè qu¸ ®iÖn ¸p

C¸c bíc tÝnh to¸n:

+X¸c ®inh hÖ sè qu¸ ®iÖn ¸p theo c«ng thøc
U im. p
k=
b.U im
+X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè trung gian: C*min(k) , R*max(k) , R*min(k)
di
+TÝnh max khi chuyÓn m¹ch
dt
+X¸c ®inh lu lîng tÝch tô Q=f(di/dt) , sö dông c¸c ®êng cong trong sæ tay tra
cøu
+TÝnh c¸c th«ng sè trung gian
2Q
C = C*min.
U im
LU im LU im
≤ R ≤ Rmax
*

R*min 2Q 2Q
Trong ®ã L lµ ®iÖn c¶m cña m¹ch RLC
Cuèi cïng ta chän m¹ch b¶o vÖ RC víi c¸c th«ng sè : R=85Ω
C=0,25µF
c> B¶o vÖ qu¸ dßng
*B¶o vÖ tèc ®ä t¨ng dßng di/dt cho Thyristor
Khi Thyristor b¾t ®Çu dÉn, kh«ng cho phÐp dßng t¨ng giíi h¹n cho phÐp.
®Ó b¶o vÖ ph¶i cã ®iÖn c¶m ph¸i xoay chiÒu nh»m h¹n chÕ tèc ®ä t¨ng
dßng. Tuy nhiªn b¶n th©n ®iÖn c¶m t¶n cña c¸c cuén biÕn ¸p ®· gi÷ vai
trß ®iÖn c¶m b¶o vÖ, ta kh«ng cÇn quan t©m vÊn ®Ò nµy n÷a.

28
*B¶o vÖ dßng ®iÖn d¹ng xung
Khi m¹ch cã sù cè, dßng qua van t¨ng nhanh vµ thêng kÐo dµi cì 10ms.
V× vËy cÇn cã c¸c phÇn tö h¹n chÕ sù t¨ng trëng dßng sù cè xuèng ®Õn
møc cho phÐp. Cã c¸c biÖn ph¸p sau:
-T¸c ®éng vµo m¹ch ®iÒu khiÓn: ng¾t xung ®iÒu khiÓn_ph¬ng ph¸p nµy sÏ
®îc tr×nh bµy khi tÝnh to¸n m¹ch ®iÒu khiÓn
-T¸c ®éng vµo m¹ch lùc:
+Dïng cÇu ch× t¸c ®äng nhanh ®Æt trôc tiÕp cho tong van hay ®Æt ë ®Çu
vµo m¹ch van, ®Çu ra phÝa mét chiÒu.
+Dïng aptomat ®Æt ë ®Çu vµo biÕn ¸p lùc hay ®Çu ra bé chØnh l-
u(aptomat).
Ta chän thiÕt bÞ aptomat 1 chiÒu v× ®é t¸c ®éng nhanh cao h¬n, ®îc m¾c ë
®Çu ra mçi van chØnh lu. Ta dïng aptomat cã nh·n hiÖu BA-20 do liªn x«
chÕ t¹o cã: dßng ®iÖn ®Þnh møc 5000A
®iÖn ¸p mét chiÒu ®Þnh møc 1000V
d> B¶o vÖ qu¸ nhiÖt ®é cho van
Khi lµm viÖc víi dßng ®iÖn ch¶y qua, trªn van cã sôt ¸p, do ®ã cã tæn hao
c«ng suÊt ∆P, sinh nhiÖt ®èt nãng van. Van chØ lµm viÖc díi nhiÖt ®é cho
phÐp Tcp nµo ®ã,nÕu kh«ng sÏ g©y háng van.V× vËy ta ph¶i thiÕt kÕ hÖ
thèng t¶n nhiÖt hîp lý b»ng c¸nh t¶n nhiÖt.
Tæn thÊt c«ng suÊt trªn mét Thyristor:
∆P = ∆U.Ilv = 1,75.240 = 420(W)
DiÖn tÝch bÒ mÆt to¶ nhiÖt:
∆P
Sm = trong ®ã τ lµ ®é chªnh lÖch nhÖt ®é van so víi m«i tr-
K m .τ
êng
Chän Tmt = 400C
NhiÖt ®é cho phÐp cña van lµ Tcp = 1250C, chän nhiÖt ®é trªn c¸nh t¶n
nhiÖt lµ Tlv = 900C ⇒ τ =900C-400C = 500C
Km lµ hÖ sè to¶ nhiÖt b»ng ®èi lu vµ bøc x¹, chän Km=8W/m2.0C
420
VËy: Sm = = 1,05 (m2)
8.50
Chän lo¹i c¸nh t¶n nhiÖt 24 cacnhs, kÝch thíc mçi c¸nh
(a x b) = (24 x 24) (cm2)
Tæng diÖn tÝch t¶n nhiÖt lµ:
S = 24.24.24 = 13824(cm2) ≈1,38m2
H×nh chiÕu c¸nh t¶n nhiÖt

29
II ThiÕt kÕ cué kh¸ng läc
1. TÝnh to¸n ®iÖn c¶m läc
Sù ®Ëp m¹ch cña ®iÖ ¸p chØnh lu lµm cho dßng ®iÖn t¶i còng ®Ëp m¹ch theo,
lµm xÊu ®i chÊt lîng dßng ®iÖn mét chiÒu.V× vËy ta ph¶i thiÕt kÕ bé läc ®iÖn
c¶m: dïng mét ®iÖn c¶m nèi tiÕp víi t¶i, ®iÖn kh¸ng c¶u ®iÖn c¶m L cµng lín
so víi ®iÖn trë t¶i cµng tèt. TrÞ sè ®iÖn c¶m läc tÝnh theo c«ng thøc:
Rd 2 Rd
L= . k sb2 − 1 ≈
mdm mdm .ω1 .(mdm
2
− 1).k dmr
ë ®©y - Rd lµ tæng tÊt c¶ ®iÖn trë t¶i.Cã thÓ tÝnh mét c¸c gÇn ®óng
Ud 24
Rd= = = 0,03(Ω)
Id 800
- mdm lµ sè lÇn ®Ëp m¹ch cña ®iÖn ¸p chØnh lu
- ω1 lµ tÇn sè gãc cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu.
k dm
- ksb lµ hÖ sè san b»ng víi k sb= , kdm=0,057 lµ hÖ sè ®Ëp
k dmr
m¹chcña chØnh lu 6 pha cuén kh¸ng c©n b»ng.kdmr lµ hÖ sè ®Ëp
m¹ch riªng cña m¹ch chØnh lu. Chän kdmr=0,0015
0,057
Ta cã: ksb= = 38
0,0015
VËy trÞ sè ®iÖn c¶m läc lµ:
Rd 0,03
L= . k sb2 − 1 = . 38 2 − 1 = 0,6.10 −3 ( H ) = 0,6mH
mdmω1 6.2.π .50

30
2.ThiÕt kÕ kÕt cÊu cuén kh¸ng läc
C¸c kÝch thíc lâi thÐp cña cuén läc 1 chiÒu thÓ hiÖn ë h×nh vÏ díi ®©y.

2.1T×m kÝch thíc lâi thÐp

-KÝch thíc c¬ së: a=2,6 4 L.I d2 = 2,64 0,91.10 −3.800 2 = 12,77(cm)
Chän a=13cm
-Víi kÝch thíc c¬ së a ta cã quan hÖ:
b=(1÷1,5)a
c=(0,6÷0,8)a
h=(2 ÷ 3)a
Chän b=1,2a = 1,2.13 = 15,6(cm)
c=0,8a = 0,8.13 = 10,4(cm)
h=3a = 3.13 = 39(cm)
-TiÕt diÖn lâi thÐp: Sth=a.b = 13.15,6=202,8(cm2)
-DiÖn tÝch cöa sæ: Scs=h.c = 39.10,4 = 405,6(cm2)
-§é dµi trung b×nh ®êng søc:
lth=2(a+h+c) = 2.(13+39+10,4) = 124,8(cm)
-§é dµi trung b×nh d©y quÊn:
ldq=2(a+b)+Π.c = 2(13+15,6)+3,14.10,4 = 89,9(cm)
-ThÓ tÝch lâi thÐp:
Vth=2ab(a+h+c) = 2.13.15,6.(13+39+10,4) = 25309,4(cm3)
2.2TÝnh ®iÖn trë d©y quÊn ë 200C ®Èm b¶o ®é sôt ¸p cho phÐp:
∆U = / I d
r20=
[
1 + 4,26.10 −3.(Tmt + ∆T − 20 ]
Chän sôt ¸p mét chiÒu tèi ®a cho phÐp trªn cuén kh¸ng läc
∆U = =5%Ud = 5% .24 = 1,2(V)
Coi nhiÖt ®é m«i trêng lµ Tmt=400C, ®é chªch nhiÖt ®é ∆T=500C.

31
 1,2 / 800
Ta cã: r20= = 1,12.10 −3 (Ω)
[ −3
1 + 4,26.10 .(40 + 60 − 20 ]
2.3TÝnh sè vßng d©y cuén c¶m
r20 .S cs 1,12.10 −3.405,6
W = 414. = 414. = 29,4 (vßng) chän W=30(vßng).
l dq 89,9
2.4 MËt ®é tõ trêng
100 ¦ W .I d 100.30.800
H= = = 19231( A / m)
l th 124,8
2.5 Cêng ®é tõ c¶m
∆U ≈ .10 4
B= víi ∆U ≈ = 6V lµ sôt ¸p xoay chiÒu tèi ®a cho phÐp
4,44ω. f dm .S th
trªn cuén kh¸ng; chØnh lu 6 pha cuén kh¸ng c©n b»ng cã 6 ®Ëp m¹ch trong
mét chu kú nªn fdm=6.50=300(Hz)
6.10 4
Ta cã B = = 0,0074(T )
4,44.30.300.202,8

2.6 TÝnh hÖ sè µ theo H vµ B

V× B>0,005T nªn
−0 , 75 −0 , 75
 H  19231
µ ≈542.  .10 −6
= .10 −6 = 59.10 −6 ( H / m)
1000   1000 
2.7 TrÞ sè ®iÖn c¶m nhËn ®îc:
µ . ¦ W 2 .S th 59.10 −6.30 2.202,8
Ltt= = = 0,86.10 −3 ( H ) = 0,86(mH )
100.l th 100.124,8
TrÞ sè nµy lín hîn 5% gi¸ trÞ yªu cÇu L=0,6mH nªn chÊp nhËn ®îc.
2.8 TiÕt diÖn d©y quÊn.
l dq .S cs 89,9.405,6
S=0,072 = 0,072 = 410,8(mm 2 )
r20 1,12.10 −3
V× kh«ng cã lo¹i d©y tiÕt diÖn ch÷ nhËt t¬ng øng, ta ph¶i chän 3 d©y tiÕt
diÖn ch÷ nhËt kÝch thíc(18 x 6) mm2
2.9 Khe hë tèi u
lkk=1,6.10-3.W.Id = 1,6.10-3.30.800 = 38,4(mm)
MiÕng ®Öm cã ®é dµy:ldem = 0,5 lkk = 0,5.38,4 = 19,2(mm)
2.10 kÝch thíc cuén d©y
Chän lâi quÊn d©y cã ®é dµy 10mm.Chän ®é dµy bé cèt ®Ó quÊn cuén
d©y lµ ∆c=5mm
§é cao sö dông ®Ó quÊn d©y:
hsd = h-2∆c = 39- 2.0,5 = 38(cm)
hsd
Sè vßng d©y trong mét líp: W’= víi hd=1,8cm lµ ®é cao c¶u d©y lo¹i
hd
38
dÑt. VËy: W ’= = 21,1
1,8

32
 ¦W 30
Sè líp d©y: n= '
= = 1,42 Chän n=2 líp, vËy mçi líp cã 15 vßng d©y
¦W 21,1
§é dµy c¶ cuén d©y lµ: ∆cd = n(d+∆cach_dien) víi d=3.6 = 18mm lµ ®é dÇy
d©y quÊn, ∆cach_dien=1mm lµ ®é dÇy líp c¸ch ®iÖn gi÷a hai líp d©y quÊn
VËy ∆cd= 2.(1,8+0,1) = 3,8(cm)
2.11 So s¸nh ®é dµi c¶ cuén d©y víi kÝch thíc cö sæ ta thÊy ∆cd<c, vËy
cuén d©y lät trong cöa sæ.
2.12 KiÓm tra chªch lÖch nhiÖt ®é
Tæn thÊt trong ®ång d©y quÊn lµ:
1,02.∆U = .I d 1,02.1,2.800
PCu = = = 902,3(¦ W )
1 + 4,26.10 .(Tm − 20) 1 + 4,26.10 −3.(40 − 20)
−3

Chương 4

Mạch điều khiển :

Sơ đồ khối của MĐK như sau :

Đồng bộ Utựa SS+TX KĐX

Udk
Đây chính là sơ đồ điều khiển dọc.
Nhiệm vụ của từng khâu như sau:

33
* Khâu đồng bộ để tạo điên áp đồng bộ với mạch lực.
* Khâu Utựa để tạo điện áp răng cưa đưa vào 1 cửa của bộ so sánh.
* Khâu SS+TX so sánh giữa điện áp điều khiển và điện áp răng cưa để xác
định thời điểm phát xung đồng thời tạo dạng xung là xung đơn, xung kép
hay xung chùm.
* Khâu khuyếch đại xung dùng KĐCS xung điều khiển đủ công suất để mở
van lực.
*Sơ đồ chi tiết toàn bộ mạch điều khiển được trình bày bằng hình vẽ sau:
D8
D4 Ecs R12

BAX
1 5 Thys is tor
C3
R1 R13
DF C1 D7
1 5 D3 R2 U2 4 8
4

2 0
7
-
D1 D2 6 3 Urc

4
+ R10
3 6 2 Us s
0
+ -
4 8 2 - 6 Q1
3 +
7

R4 R2
0 0
4

Q2

7
D6
Udk D5
R11
R3

E R9

R6
0
4

2 - Udd
6
3 +

C2
7

R7

R8

Title
< Title>

Siz e Document Numbe r Rev

A < Doc> < RevCode >

Da te: Frida y, June 11, 20 04 Sheet 1 of 1

Ta sẽ phân tích chi tiết sự hoạt động của sơ đồ.

1-Khâu đồng pha:

Sơ đồ của khâu đồng pha:

Từ sơ đồ này ta thấy điện áp đồng pha được lấy ra từ điện áp lực thông qua
MBA. Phần sơ cấp của điện áp đồng pha được đấu tam giác để điện áp này
được bắt đầu từ giá trị 0 của điện áp lực. Nó được minh hoạ bằng hình vẽ
sau:

34
380V U2
MACH LUC

DONG PHA

c*

b*

a*

35
Theo hình minh hoạ ta và sơ đồ cấu trúc ta thấy khâu đồng pha có 2 mục
tiêu quan trọng là:
* Chuyển đổi điện áp lực thường có giá trị cao sang giá trị phù hợp với mạch
điều khiển thường là điện áp thấp.
* Cách ly hoàn toàn về điện giữa MĐK với mạch lực. Điều này đảm bảo an
toàn cho người sử dụng cũng như cho các linh kiện điều khiển.
Khi sử dụng sơ cấp đấu tam giác ta sẽ có phạm vi điều chỉnh α=(180- α) do
điện áp UAK của van lực ở pha A bắt dương trùng với điểm qua không của
điện áp dây AC.
Sáu cuộn sơ cấp của BA đồng pha sẽ được cung cấp cho 6 nhóm van của
mạch lực.

2- Khâu tạo điện áp răng cưa:

Sơ đồ nguyên lý của mạch tạo răng cưa dùng KĐTT:

36
 D4

R1
DF C1

4
1 5 D3 R2

4
-
2 - Urc
D1 D2 + 6 2
3 + 6
4 8 OA1 3
OA2

7
0 R3 0

7
E
Nguyên lý hoạt động được minh hoạ bằng đồ thị sau:

Udf

UOA1

UOA2

* Ở nửa chu kỳ UOA1 < 0 (OA1 bão hoà âm ) Đ3 dẫn. Sử dụng đặc điểm của
OA là điện thế giữa 2 cửa (+) & (-) bằng nhau, ta có điện thế điểm (-) của
OA2 bằng 0 do điểm (+) của OA2 nối đất. Lúc này theo sơ đồ ta thấy :

37
 - Điện áp trên tụ điện C bằng điện áp ở đầu ra của OA2 : uC = uOA2
- Điện áp trên điện trở R2 bằng điện áp đầu ra của OA1( bỏ qua sụt áp trên
Đ3): uR2 = uOA1
Thông thường mạch thiết kế với điều kiện R2 << R3 , dẫn đến iR3<< iR2 ,nên
ta có thể bỏ qua dòng iR3 . Như vậy dòng qua tụ iC1 chính bằng dòng iR2 vì
dòng vào cửa âm của của OA2 không đáng kể . Từ đó ta có:
1 1 U OA1 U bh
UOA1= ∫iR2dt = ∫ R dt = CR t
C C 2 2

Như vậy điện áp trên tụ C tăng tuyến tính. Khi điện áp này đạt trị số
ngưỡng của điot ổn áp của Đ4 thì nó giữ nguyên giá trị này.
Dòng điện lúc này được nạp theo chiều :
Urc→C→R2→Đ3
* Ở nửa chu kỳ sau điện áp uOA1>0, Đ1 khoá dòng qua R2 = 0, dòng qua tụ C
bằng dòng qua điện trở R3, dòng này ngược chiều dòng nửa chu kỳ trước có
nghĩa tụ C phóng điện.
1 E
uOA2 = uC = UOA - ∫iR3dt = UOA- CR t
C 3

3- Khâu so sánh :
Khâu so sánh dùng OA để so sánh điện áp điều khiển và điện áp răng cưa.
Chú ý điện áp răng cưa đưa vào đầu đảo của OA, điện áp điều khiển đưa vào
đầu không đảo của OA .
Khi udk= urc thì đầu ra OA lật trạng thái. Dạng điện áp của đầu ra khâu so
sánh có dạng xung vuông . Hoạt động của khâu so sánh được minh hoạ bằng
đồ thị sau :

Urc

Udk

Uss

Khâu so sánh dùng OA vì tổng trở vào của OA lớn không gây ảnh hưởng
đến các điện áp đưa vào.

38
+ Độ chính xác so sánh rất cao , độ trễ không quá vài µs
+ Mạch điều khiển này thực hiện quá trình điều khiển thuận.
4- Khâu tạo dao động :
Sơ đồ tạo dao động dùng IC thuật toán :
R6

4
2 -
6 Udd
3 +

C2

7
R7

R8

0
Khâu này dùng IC thuật toán LF351 tạo dao động với tần số cao 10kHz .
Đây chính là mạch dao động RC .
5- Bộ trộn xung :
Sơ đồ của bộ trộn xung như sau :

39
 4
2 - Us s R10
6 T1
3 +

R2
D5

7
R6 R9

4
2 - Udd
6
3 +

R7
7

C2

R8

0
Bộ trộn xung dùng điôt có nghĩa là khi Uss dương transistor sẽ được đóng
mở theo nhịp của xung ở bộ tạo dao động .
Mạch trộn xung hoạt động như sau :
* Khi Ussnó sẽ sẵn sàng mở T1, tuy nhiên đây chỉ là điều kiện cần vì đầu ra
của bộ so sánh còn được nối với bộ dao động thông qua điôt Đ5 .
- Nếu Ud.d< 0 Đ5 thông, ta sẽ thiết kế chọn R9 và R10 sao cho điện áp tại cực
bazơ của T1 bằng 0.Giả sử điện áp tại cực bazơ này là UB ta có biểu thức sau
:
U ss − U B U B − U d .d
R 10
- R9
=0
U ss U d .d
Ta sẽ chọn R9, R10 sao cho : R + R = 0 thì từ biểu thức trên ta có UB= 0 .
10 9

Như vậy trong trường hợp này T1 sẽ đóng mặc dù Uss dương .
Thông thường khi ta chọn nguồn nuôi cho IC khâu so sánh và IC cho khâu
tạo dao động giống nhau lúc đó biên độ điện áp ra ở 2 khâu giống nhau có
nghĩa là ta chỉ cần chọn R9 = R10 là sẽ thoả mãn được bài toán .
- Nếu Ud.d > 0, lúc đó do cách chọn điện trở & và nguồn nuôi ở trên ta có
điện áp thuận UD5 = 0 do đó Đ5 sẽ không mở và toàn bộ điện áp Uss được đặt
vào cực bazơ của T1 làm mở T1 .

40
 * Kết quả là tại cực bazơ T1 xuất hiện dạng điện áp dạng xung chùm thực
hiện việc đóng mở T1 theo nhịp của xung chùm .
6- Khuyếch đại công suất xung điều khiển :
Thông thường xung nhịp tạo ra sau bộ trộn xung không đủ công suất để
mở van mạch lực . Khuyếch đại xung có nhiệm tăng công suất của xung sau
bộ trộn xung . Đại đa số các van được chế tạo để có thể mở được chắc chắn
với xung điều khiển có UGK = 5→10V ; IG = 0,3 → 1A trong thời gian cỡ
100µs .
Ta có sơ đồ khuyếch đại xung dùng biến áp xung như sau :
D8
Ecs R12

BAX
1 5 Thys is tor
C3
R13
D7
4 8
0
R10
Q1

Uvao
Q2

D6
D5
R11

R9

0
Theo sơ đồ khuyếch đại xung ở trên ta thấy đầu ra của KĐX sẽ được nối với
các cực G-K của van còn đầu vào được nối với khâu tạo xung chùm .Hệ số
KĐCS KP = KU*KI thông qua hệ số KĐ dòng và áp như sau :
- Hệ số KĐ điện áp KU . Các tầng KĐ xung bao giờ cũng làm việc ở chế
độ khoá, vì vậy điện áp ra tải của nó luôn có thể đạt trị số nguồn cung cấp
ECS cho KĐX . Nguồn ECS được chọn có trị số từ 15 → 30V đồng thời biên
độ điện áp xung vào cũng được chọn cỡ 10V . Như vậy có thể coi hệ số
KU=1.

41
 - Hệ số KĐ dòng điện : Tạo dạng xung trong các mục trên sử dụng các IC
. Vì vậy chúng chỉ mang được tải dòng điện vài mA (khoảng 3mA) .Từ đó ta
IG
có KI= I = 100→200 >> 1
V

Như vậy thực chất KĐX chính là KĐ dòng điện vì KI rất lớn .
Với cỡ dòng điện IG như trên cần phải dùng transistor làm chức năng KĐ ,
và vì transistor thông dụng cỡ 1A có hệ số KĐ β dưới 100 nên KĐX sử dụng
ở trên dùng 2 tầng KĐ (ở đây chính là sơ đồ Đalingtơn ), nếu cần có thể
dùng đến ba tầng KĐ.
Ta phân tích mạch KĐX ghép bằng BAX ở trên. Sơ đồ sử dụng BAX ghép
với tầng KĐ Đalingtơn sử dụng 2 transistor T1, T2 . Khi có xung chùm đặt
vào cực bazơ của T1 thì T1 mở cho dòng chảy từ nguồn nuôi chảy qua
BAX , qua T1 đến mở bão hoà T2 để T2 dẫn dòng chính chảy qua BAX
xuống đất. Như vậy điện áp trên cuộn sơ cấp BAX & dòng điện chảy qua nó
cũng có dạng xung . Dòng điện này cảm ứng sang cuộn thứ cấp , và ở cuộn
thứ cấp này cũng xuất hiện dòng xung chảy vào cực điều khiển Thysistor .
Trong mạch trên Đ7 có tác dụng trả năng lượng tích luỹ trong cuộn cảm lại
nguồn khi mà cuộn sơ cấp này đang dẫn dòng thì T1,T2 khoá lại.
- Điện trở R11 cũng có tác dụng tiêu tán năng lượng chảy từ T1 để T2 khoá
dễ dàng hơn .
- Điôt Đ6 có tác dụng cắt xung âm trên cực điều khiển T1 khi mà T1 khoá.
- Điện trở R2 chọn theo khả năng dẫn dòng cho phép của T1.
- Tuy nhiên do điện trở này mắc nối tiếp với cuộn sơ cấp nên khi dẫn nó
làm giảm áp đặt vào BAX. Để vẫn giữ điện áp ban đầu trên BAX bằng giá
trị nguồn ta phải đưa thêm tụ C3 vào , khi T1 khoá tụ phải kịp nạp đến trị số
bằng nguồn .
7- Biến áp xung :
Biến áp xung thực hiện các nhiệm vụ :
* Cách ly mạch lực & mạch điều khiển .
* Phối hợp trở kháng giữa tầng KĐX và cực điều khiển van lực .
* Nhân thành nhiều xung ( BAX có nhiều cuộn thứ cấp ) cho các van ghép
song song của mạch lực .
BAX phải làm việc với tần số cao nên lõi thép BA cho tần số 50Hz không
đáp úng được . Lõi dẫn từ thường dùng cho BAX là lõi ferit dạng xuyến ,
hình trụ có tiết diện kiểu chữ E .
- Do dòng điện qua các cuộn dây BAX không liên tục nên trị số hiệu dụng
của dòng điện nhỏ ,vì vậy tiết diện dây quấn BAX không được chọn từ trị số
dòng điện như thông thường mà hay được chọn từ điều kiện đảm bảo độ bền
cơ học với đường kính đây quấn trong khoảng (0,2 → 0,4)mm . Số vòng đây

42
bị hạn chế do kích thước cửa sổ của lõi BAX khá nhỏ nên nằm trong giới
hạn dưới 100 vòng .
1- Tính toán khâu điện áp tựa :
Khâu tạo điện áp tựa chính là khâu tạo điện áp răng cưa :
Sơ đồ tạo điện áp tựa :

D4

R1
DF C1
1 5 D3 R2

4
2

4
Urc
-
D1 D2 6 2 -
3 + 6
4 8 OA1 3 +
OA2
7

R3
0 0

7
E

* Hai KĐTT dùng LF351 vì OA loại này cho độ dốc xung ra gần như
thẳng đứng.
* Các điôt Đ1, Đ2 làm nhiệm vụ giữ cho độ chênh lệch điện áp giữa 2 cửa
vào của OA1. Do các điôt này luôn có điện áp rơi thuận trên nó là 0,7V nên
khi điện áp trên cửa 2 của OA1 lớn hơn 0,7V thì Đ1 thông và điện áp cửa 2
bằng 0,7V . U2max = 0,7V .
+ Khi điện áp trên cửa 2 nhỏ hơn -0,7V thì Đ2 thông và cũng giữ mức
điện áp min trên cửa 2 là -0,7V.
Như vậy với các điôt Đ1, Đ2 làm cho mức điện áp giữa 2 cửa OA1 luôn
nằm trong khoảng từ -0,7V→ 0,7V.
Ta có thể chọn 2 điôt này là con 1N4007 là thoả mãn yêu cầu bài toán.
* Tính các trị số nguồn nuôi và điện áp vào : Chọn nguồn nuôi cho OA là E
= + 12V , điện áp đồng pha Udp = 10 2 = 14,14V
- Chọn ngưỡng điện áp ra của điện áp răng cưa là 9,2V , tức là ta chọn loại
điốt ổn áp là BZ- 092 .
* Tính các điện trở :
+ Điện trở R1 được tính chọn để hạn chế dòng vào OA1 , dòng vào của
IC khá nhỏ cỡ mA , chỉ khoảng từ 1→3mA
14,14
Ta chọn R1 > = 4,7kΩ . Có thể chọn R1 = 15kΩ .
3.10 −3

43
 + Tính điện trở R3 : Chọn giá trị tụ C1 = 0,22µF lúc đó R3 được chọn theo
nguyên tắc đảm bảo tụ C1 phóng hết điện trong khoảng thời gian T/2 như đã
phân tích trong chương 3 .
1
12.
R3 = 50 = 59,288kΩ , tuy nhiên R3 còn có nhiệm vụ hạn
−6
2.9,2.0,22.10
chế dòng vào của OA2 , nên ta chọn R3 lớn hơn giá trị tính toán R3= 60kΩ
và tốt nhất để có khả năng điều chỉnh thời gian phóng cho tụ ta sẽ mắc nối
tiếp một điện trở 55kΩ với một biến trở 20kΩ .
+ Điện trở R2 được chọn theo sự hạn chế chặt chẽ thời gian nạp cho tụ vì:
U bh
UOA2 = C.R t , thời gian nạp điện cho tụ phải thoả mãn cho điện áp vượt
2

quá giá trị ổn áp của Đ4 .

Có thể tính R2 theo biểu thức sau :
U bh − 0,7
R2 < C U OA + E
tn R3
UOA = 12- 2 = 10V
chọn tn = 1ms thì :
10 − 0,7
R2 < 0,22.10 −6 9,2 + 12 = 4,18kΩ
0,001 60.10 3
Chọn R2 = 2kΩ
** Mạch tạo điện áp tựa đã được tính toán xong .
2- Khâu so sánh :
Để tạo sự đồng bộ trong mạch điều khiển về linh kiện ta cũng dùng IC thuật
toán trong khâu so sánh .
4

2 - Us s
6
3 +

R4
7

Udk

Khâu so sánh này ta cũng dùng LF351 để

tạo sườn xung dốc đứng .

44
Ở cửa 2 của OA ( cửa đảo) ta cho trực tiếp điện áp răng cưa vào . Cửa này
không cần điện trở hạn chế dòng do dòng ra của bộ tạo răng cưa nhỏ.
Ở cửa 3 ta dùng một biến trở để có thể thay đổi điện áp vàochính là điện áp
điều khiển .
U dk
+ Điện áp trên cửa vào 3 của OA là U3 = VR2
VR
+ R4 có tác dụng hạn chế dòng vào cửa dương của OA
Có thể chọn R4 =VR = 1kΩ .
3- Tính toán khâu tạo dao động :
Sơ đồ của bộ tạo dao động :

R6
4

2 -
6 Udd
3 +

C2
7

R7

R8

Với đặc tính ưu việt của OA là độ chính xãc cao , ít bị nhiễu bên ngoài nên
hầu hết các bộ tạo dao động hiện nay dùng OA

Giả sử ta cần tạo bộ dao động dùng OA có tần số 10kHz . Chu kỳ của bộ tạo
dao động này là : T = 2R6 C2 ln(1+2R8/R7) . Tổng trở bộ phân áp (R7+R8) cỡ

45
20kΩ, điện trở R7 thường lấy nhỏ hơn để giảm độ chênh lệch giữa 2 cửa vào
OA .
+ Chọn R8 = 15kΩ , R7 = 5kΩ
Thay vào biểu thức tính chu kỳ ta được :
T= 2R6C2 ln( 1+2*15/5) = 2R6C2 ln7 .
Chọn thông số C2 = 100nF thay vào phương trình trên ta tìm giá trị R6
1
R6 = 10 4 = 257Ω
−7
2.10 ln 7
OA dùng tạo dao động là LF351
Nguồn nuôi cho IC này cũng là nguồn nuôi đối xứng E= ±12V.
Biên độ điện áp ra của OA đạt cỡ 10V là mức điện áp bão hoà của IC .
Chú ý rằng 6 kênh điều khiển ta chỉ dùng hung một bộ tạo dao động này sau
đó lấy tín hiệu đưa song song vào 6 bộ trộn xung .
4 - Tính toán bộ trộn xung :
Sơ đồ của bộ trộn xung :

VCC
7

Udd R9
1 -
3
2 +
D5
11

T1
7

Us s R10
1 -
3 D6
2 +
11

0
Hai cổng ra của các bộ tạo dao động và bộ so sánh được đưa tới bộ trộn
xung dùng Đ5 .
- Các điện trở R9 , R10 nhằm mục đích hạn chế dòng đưa tới bộ trộn xung .
- Điện trở R10 tính theo điều kiện mở bão hoà T1 lúc Đ5 đang khoá , ta có
biểu thức :
sR C
R10 ≤ β , s là hệ số bão hoà lấy từ 1,2→1,5

46
* Điện trở R9 được chọn theo điều kiện khoá chắc transistor T1 , tức đảm
bảo UBE ≤ 0 , điện áp này chịu tác động đồng thời của Uss đang dương , qua
điện trở R10 và Udd điện áp đang âm . Theo phương pháp điện thế nút ta có :
U bh U bh
−
R 10 R 9
1 ≤0
UBE = 1
+
R 10 R 9
U bh U bh
hay R − R ≤ 0 suy ra R9 ≤ R10
10 9

Thông thường ta chọn nguồn nuôi bằng nhau nên có thể chọn R9 = R10 .
Các điện trở này có tác dụng hạn chế dòng ra của OA nên ta chọn
R9 = R10 = 1kΩ
5 – Tính toán mạch KĐCS xung điều khiển .
Sơ đồ của khâu KĐCS :

D8
Ecs R12

BAX
1 5 Thys is tor
C3
R13
D7
4 8
0
R10
Q1

Uvao
Q2

D6
D5
R11

R9

0
Trên đây là sơ đồ KĐCS xung chùm . Ta tính giá trị các linh kiện như sau :
* Tính R12 , R12 chọn theo khả năng dẫn dòng tối đa cho phép của Q2

47
 E
R12 > I , trong khi đó C lại được tính theo khả năng bù sụt áp do
cp

R12 mắc nối tiếp cuộn sơ cấp BAX . C được tính từ biểu thức :
tn
C3 < 3R , tn là thời gian nghỉ giữa 2 xung chùm .
12

Loại Thysistor T800 mà ta sử dụng yêu cầu điện áp điều khiển Udk = 7V ,
dòng điều khiển Idk = 400 mA
+ Tần số xung chùm bằng tần số của bộ tạo dao động fxc = 10kHz và chu kỳ
lặp là 20ms - một chùm xung trong một chu kỳ lưới điện ( tần số lưới điện là
50Hz ) .
+ Ta phải thiết kế mạch KĐ xung chùm thoả mã được những yêu cầu trên .
Chọn biến áp xung có tỷ số các cuộn dây bằng 2 , các tham số dòng
điện và điện áp là :
U1 = Udk.k = 7.2 =14 ( k là hệ số BAX)
Tuy nhiên đối với dòng điện I1 có sự khác biệt vì biến áp xung của chúng ta
có nhiều cuộn thứ cấp , cụ thể là ở đây biến áp xung có 6 cuộn thứ cấp để
mở 6 van mắc song song với nhau . Dòng I1 được tính
I1 = 6.Idk/k = 6.0,4/2 = 1,2A
Nguồn công suất phải có trị số lớn hơn giá trị U1 để bù sụt áp trên điện trở
vì vậy chọn nguồn công suất Ecs = 18V . Từ đây hai giá trị Ecs và I1 chọn
bóng Q2 là BUP30 có tham số Uce= 30V ; Icmax = 20A ; βmin = 70
18
Theo trên ta có : R12 > = 0,9
20
Chọn R12 = 2,2Ω
Công suất điện trở này thường khoảng (2÷4) W do dòng qua nó lớn và khá
thường xuyên , nhất là khi góc điều khiển nhỏ nhất .
Kiểm tra độ sụt áp khi bóng dẫn dòng :
U12 =I1. R12 = 1,2.2,2 = 2,64V , suy ra điện áp trên BAX phải là
U1 = 18- 2,64 = 15,36V và đạt yêu cầu
Tuy nhiên để tăng mạnh xung kích cho van vẫn có thể dùng thêm tụ tăng
cường áp , C được tính như sau :
- Tần số xung 10kHz tương ứng một chu kỳ xung là :
1 1
Txc = f = 4 = 100µs ,
xc 10
cho rằng xung đối xứng thì khoảng nghỉ bằng khoảng có xung , có nghĩa
khoảng cách giữa 2 xung chùm là tn = 0,5.Txc = 50µs
50.10 −6
Từ đó C3 < = 7,58 µF , chọn C3= 4,7µF
3.2,2
Chọn Q1 là bóng ZTX6898 có Uce = 20V ; Icmax = 2A ; βmin = 400

48
+ Điện trở R11 chọn để tiêu tán năng lượng do Q1,Q2 phải làm việc với tần
số cao khi bị ngắt đột ngột thì dòng chảy qua điện trở này xuống đất . Có thể
chọn R11 = 2kΩ
* Điôt Đ7 trả năng lượng nguồn tích luỹ trong cuộn sơ cấp BAX
* Điôt Đ6 dùng để cắt xung âm tại đầu vào Q1
Cả hai điốt này có thể dùng 1N4007.
6- Tính toán BAX .
Tính toán kích thước tổng của BAX được tính
kU 2 I 2 t x ∆U x
V =6 m3 (do 6 cuộn thứ cấp)
∆B.∆H
Chọn ∆B= 0,2T ; ∆H=30A/m
Mặt khác do tn= tx nên trị số dòng hiệu dụngcuộn thứ cấp bằng một nửa dòng
điều khiển I2 = 0,5Ig .
Thay số vào ta tính được :
2.6.0,5.0,4.50.10 −6.0,1
V= 6 = 6.2.10-9m3 = 12cm3
0,2.30
Tra bảng cho trường hợp từ hoá một phần chọn loại lõi hình trụ ký hiệu
4229 (đường kính ngoài 42mm , đường kính trong 29mm ) có tiết diện lõi
tương ứng bằng 2,66cm2 .
Vậy số vòng dây cuộn sơ cấp :
U 1 .t x 15,36.50.10 −6
w1 = ∆B.S = = 15 vòng .
ba 0,2.2,66.10 − 4
Lấy w1 = 16 vòng , suy ra w2 = 16/2 = 8 vòng .

7- Tính toán nguồn cung cấp cho mạch điều khiển .

Đa số mạch điều khiển đòi hỏi nguồn cung cấp là điện áp một chiều, trị
số điện áp và độ ổn định tuỳ thuộc từng khâu trong mạch . Năng lượng cấp
cho các nguồn này thông thường vẫn lấy từ lưới điện nhừ biến áp điều
khiển . Có thể chia làm 3 loại chính :
a) Nguồn không đòi hỏi độ ổn định cao . Loại này cấp cho khu vực rơle
điều khiển (12V hoặc 24V ) và khâu KĐCS (trị số xấp xỉ 20V) . Độ dao
động điện áp cho phép đến 10% hoặc hơn nữa , song có đặc điểm là chịu
dòng tiêu thụ lớn , có thể lên đến vài A . Vì vậy ở đây hay dùng mạch chỉnh
lưu lọc bằng tụ điện và không cần ổn áp , do đó điện áp này sẽ thay đổi theo
độ dao động của lưới điện thông qua biến áp điều khiển .
b) Nguồn một chiều ổn áp có giá trị theo cấp . Loại này cấp cho các mạch
bán dẫn , vi mạch ( OA , IC logic ) đòi hỏi độ ổn định điện áp không quá 2%
với mọi ảnh hưởng ( nguồn lưới , biến động tải ). Vì vậy nguồn này thực

49
chất là mạch ổn áp . Trị số điện áp phụ thuộc vào linh kiện được dùng và
tuân theo quy chuẩn chung , thông dụng nhất là các cấp 5V , ± 12V , ±15V .
c) Nguồn điện áp chuẩn . Loại này chỉ cung cấp cho một khâu cần ổn định
điện áp rất cao ( 0,1% ) gọi là nguồn chuẩn .Tuy vậy trị số điện áp không
thuộc loại quy chuẩn mà tuỳ thuộc yêu cầu kỹ thuật và thiết kế , tuy nhiên
thường không quá 10V.
i) Nguồn một chiều ổn áp theo cấp chuẩn .
Mạch ổn áp yêu cầu điện áp vào phải là nguồn một chiều đã được lọc sơ bộ
, tức là nguồn loại a) . Vì vậy có thể dùng nguồn cho KĐX cấp chung cho
mạch ổn áp khi công suất điều khiển không lớn . Tuỳ thuộc các tham số tải
ổn áp.
Phần lớn nguồn ổn áp cho mạch điều khiển dùng IC ổn áp chế tạo sẵn ,
trong đó seri 78xx và 79xx là thông dụng nhất hiện nay . Chúng có sơ đồ
như sau :
Vi mạch họ 78xx

Uva o 1 3 Ura
VIN VOUT

C1 C2
78XX/SIP

Vi mạch họ 79xx
Uva o 2 3 Ura
VIN VOUT
Seri này được 79XX/SIP
C1 C2
chế tạo công
nghiệp với các
cấp điện áp và
thể hiện bằng 2 số cuối cùng ( thí dụ 7812 có điện áp ra bằng 12V ) .
Dòng tải cho phép của loại này là 1,5A ( phải có tản nhiệt ) nên nói chung
đủ công suất thoả mãn hầu hết các mạch điều khiển thông dụng .
Lưu ý chung : Để các IC ổn áp hoạt động bình thường phải tính chọn sao
cho trong quá trình hoạt động điện áp đầu và không cao quá trị số cho phép
của từng loại ( tính ở chế độ lưới điện cao nhất và mạch ổn áp không tải ) và
cũng không thấp hơn mức tối thiểu cần thiết ( tương ứng khi điện áp lưới
điện thấp nhất và mang tải lớn nhất ) , mức tối thiểu khoảng 2,5V÷3V
ii) Xác định công suất biến áp nguồn điều khiển.
Biến áp nguồn điều khiển thường có nhiều cuộn dây thứ cấp mà mỗi
cuộn dây cấp điện cho một khu vực nào đó như :

50
 * Cuộn thứ cấp cho điện áp đồng pha .
* Cuộn cấp nguồn cho khu vực tạo điện áp ổn áp cho mạch điều khiển .
* Cuộn cấp nguồn cho tầng KĐCS .
* Cuộn cấp điện áp cho các rơle điều khiển .
* Cuộn cấp nguồn cho khu vực tín hiệu hoá …
Cũng có thể một cuộn dây cấp cho đồng thời cho nhiều khu vực nếu nó
không gây ảnh hưởng đến sự hoạt động của mạch nói chung . Để biết được
công suất máy biến áp phải nắm được các tính chất tải ( tải xoay chiều hay
một chiều thông qua chỉnh lưu ) để có các trị số về điện áp & dòng điện tiêu
thụ ở từng cuộn dây thứ cấp . Do có nhiều cuộn dây thứ cấp nên công suất
phía thứ cấp thường lớn hơn sơ cấp , vì vậy thường dựa vào công suất này
để tính toán máy biến áp :
Sba = ∑ksđ.Pd + ∑P2 + ∆Pd + PCu +Pth
+ ksđ.Pd - tổng công suất các cuộn thứ cấp có tải là mạch chỉnh lưu , hệ số ksđ
chính là quan hệ giữa công suất biến áp và công suất tải trong từng mạch
chỉnh lưu .
+ P2 - tổng công suất các cuộn thứ cấp các cuộn thứ cấp có tải xoay chiều
( không cần chỉnh lưu như đồng pha , tách pha, đèn hiệu)
+ ∆Pd - tổn thất trong các van chỉnh lưu vứi những cuộn dây có tải là mạch
chỉnh lưu .
+ PCu , Pth là tổn thất trong đồng và thép , thường lúc đầu chưa biết , sẽ xác
định trong quá trình thiết kế .

Đối với mạch điều khiển mà ta đã thiết kế ở trên có các thông số cần thiết
kế như sau :
Trước hết ta cần xem xét lại khu vực biến áp điều khiển nó có cấu trúc như
sau :

+18V 2 3 +12V
VIN VOUT
7812
C1 C2

51
 -18V 2 3 - 12V
VIN VOUT
7912
C1 C2

Điện áp một chiều lấy từ bộ chỉnh lưu sẽ cung cấp trực tiếp cho nguồn công
suất ở phần KĐCS & cung cấp đầu vào cho các IC ổn áp
** Tính toán phần đồng pha
Điện áp đồng pha Udp = 10V
Điện trở R1 = 15kΩ , suy ra dòng điện chảy trong cuộn thứ cấp của cuộn dây
10
đồng pha : Idp= = 0,000666 ; ta lấy Idp = 0,001A .
15.10 3
Công suất cho sáu cuộn dây đồng pha :
Pdp = 6.10.0,001= 0,06VA
Đây chính là công suất cuộn thứ cấp có tải xoay chiều ⇒ P2 = 0,06VA
** Tính công suất cho phần chỉnh lưu tạo điện áp một chiều ± 24V
+ Điện áp ra : Ud = 24V
+ Dòng điện ra : Dòng điện ra tải của bộ chỉnh lưu Id sẽ bao gồm các dòng
điện thành phần sau :
- Dòng cung cấp cho IC ổn áp 7812, 7912 cỡ khoảng 1,5A
- Dòng cung cấp cho nguồn công suất :
Mỗi biến áp xung sẽ gồm sáu cuộn thứ cấp dòng chảy trong mỗi cuộn
thứ cấp lúc làm việc là 0,4
Do có 6 cuộn thứ cấp nên dòng chảy trong cuộn dây này là
I1 = 6.0,4/2 = 1,2A
Như vậy Id = 1,5+1,2= 2,7A
Công suất ra tải của bộ chỉnh lưu : Pd = Ud.Id = 18.2,7 = 48,6 VA
⇒ ∑ksđ.Pd = 1,05.48,6 = 51,03W
** Tổn thất trên van : Dòng chảy qua các điôt của bộ chỉnh lưu
Itbvan =Id/3 = 2,7/3 = 0,9A
Tổng sụt áp trên van chỉnh lưu : ∆Pd = 2.0,7.0,9 = 1,26 W
** Tổn hao thép : Pth = pth.Gth= 1,5VA
** Tổn hao đồng :PCu = 2VA
Từ các tính toán trên ta tính tổng công suất của MBA
Sba = 0,06 + 51,03+1,26+1,5+2=55,85VA
*Tính toán các thông số của MBA
a) Cỡ lõi thép dựa vào công suất MBA
S ba .10 2
Sth.Scs = , trong đó
2,22.f .B m .δ.k th .k cs

52
 Bm = 1,3.0,9=1,17T ; f=50Hz ; kcs = 0,26 ; kth = 0,9 ; δ = 3.0,95=2,85
Thay các số này vào biểu thức tính toán ta được
55,85.10 2
Sth.Sba = = 64,48cm4
2,22.50.1,17.2,85.0,9.0,26
Chọn loại thép E55 có Scs = 2,8cm2
64,48
suy ra kích thước lõi thép Sth= 2,8 = 23cm2
b) Tính số vòng các cuộn dây
Biểu thức chung là
E.10 4
w= =
4,44.f .B m .S th
+Số vòng dây cuộn sơ cấp :
E1 = U1(1- 0,01∆U1%) = 220(1- 0,01.13.90%)= 194,26V
194,26.10 4
suy ra w1 = = 325 vòng
4,44.50.1,17.23
+ Số vòng thứ cấp đồng pha :
E2 = U1(1+0,01.∆U2%) = 10(1+0,01.18.0,9) = 12
12
w2dp = 194,26 .325 = 20 vòng
+ Số vòng cho chỉnh lưu :
20
E2cl = 2,34 (1+0,01.18.0,9) = 10V
10
w2cl = 194,26 .325 = 17 vòng
+ Tiết diện dây quấn :
1
Sdq = = 1/2,09 = 0,478mm2
δ
+ Đường kính dây quấn :
4
Ddq = S dq = 1,13 0,478 = 0,78mm
π
8- Vấn đề tính toán thời gian tăng áp
Yêu cầu của bài toán Thiết kế nguồn điện phân là thời gian tăng áp 2 giờ .
Điều này có nghĩa là thời gian từ khi khởi động với 20% điện áp định mức
tới giá trị điện áp định mức định mức .
Giá trị điện áp định mức Udm = 400V
Giá trị điện áp khởi động bằng 20% giá trị điện áp định mức, tức là
Ukđ = 20%.400 = 80V
Góc α được điều chỉnh sao cho điện áp thoả mãn được điều này.
Áp dụng công thức Udα = Udocosα

53
 Ở đây Udo = 2,34U2 = 2,34.269,517= 630,66978
+ Góc α ứng với điện áp khởi động : Ukđ = 630,66978cosα = 80
Từ đây ta giải tìm ra góc αkđ = 82,71o
+ Góc α ứng với điện áp định mức : Udm = 630,66978cosα = 400
Từ đây ta giải tìm ra góc αdm = 50,63o
Như vậy giải điều chỉnh góc α thoả mãn bài toán về thời gian tăng áp là :
α = 82,71o → 50,63o .
Quá trình thay đổi của góc điều khiển α sẽ được điều chỉnh bởi điện áp điều
khiển . Khi điện áp điều khiển tăng thì làm cho góc α giảm dẫn tới điện áp
ra tăng . Quá trình điều khiển như vậy là quá trình điều khiển thuận, vì điện
áp điều khiển tăng thì điện áp ra tăng .
Ta sẽ tính điện áp điều khiển ứng với các góc điều khiển này :
+ Trước hết ta xem xét sơ đồ tạo răng cưa
Udp

Urc

9,2V

50,63o β

82,71o π

Nhìn từ sơ đồ trên ta có thể tính được giá trị điện áp điều khiển
9,2
Góc β được tính : tgβ =
180
Giá trị điện áp tại góc điều khiển 82,71o là :
Ukđ = (180o – 82,71o)tgβ = 4,97V
Giá trị điện áp tại góc điều khiển 50,63o là:
Udm = (180o – 50,63o )tgβ = 6,61V
Kết quả : Để thoả mãn được điều kiện tăng áp trong thời gian 2h , thì điện
áp điều khiển được điều khiển tăng dần từ giá trị 4,97V → 6,61V
Thiết kế mạch tăng áp tự động

54
 Để cho hệ thống có thể điều chỉnh tăng áp một cách tự động ta sẽ thiết kế
mạch tăng áp tự động cho điện áp điều khiển .
Nguyên lý hoạt động như sau : Mạch này tại thời điểm đầu sẽ đưa ra điện
áp có giá trị bằng giá trị điện áp khởi động tức là Uo = 4,97V. Sau thời gian
đúng 2h hay 7200s nó sẽ đạt được điện áp có giá trị bằng điện áp định mức
điều khiển . Như vậy theo nguyên lý này thì ta có thể dùng một mạch vi
phân RC và điện áp lấy ra bằng điện áp nạp cho tụ .
Sơ đồ nguyên lý của mạch :
E

Ura

0
Theo sơ đồ trên ta đã biết điện áp ra của mạch chính là điện áp được nạp trên
tụ C từ nguồn một chiều E . Biểu thức của điện áp ra này như sau :
Ura (t) = E + Aexp(-t/T) , ở đây T= RC là hằng số thời gian
của mạch . Điện áp Ura phải được tính toán để thoả mãn 3 điều kiện sau :
- Ura(0) = 4,97V
- Ura(7200) = 6,61V
- Giá trị điện áp Ura không được lớn hơn 6,61V
Từ các điều kiện trên ta sẽ chọn các thông số cho mạch như sau :
+ Nguồn một chiều E = 6,61V , và để đảm hệ thống hoạt động đạt yêu cầu
trong những trường hợp lưới điện bị biến động (phải tăng Udk mới đạt được
điện áp ra 400V) ta thiết kế nguồn E có thể điều chỉnh tinh được ( dùng biến
trở kết hợp với mạch phân áp ) .
+ Giá trị điện áp ban đầu bằng 4,97V tức là :
Ura(0) = E + A = 4,97 ; suy ra A= 4,97-E = 4,97- 6,61 = -1,84
+ Giá trị điện áp tại thời điểm t=7200s là 6,61V tức là bằng nguồn E . Thực
tế đối với mạch RC thì chỉ sau thời gian t=3T quá trình đã có thể coi là xác

55
lập vì lúc đó giá trị điện áp trên tụ C xấp xỉ bằng giá trị điện áp nguồn E , từ
lập luận này ta tính được RC như sau : Coi rằng t= 3T = 7200
⇒ T = RC = 7200/3 = 2400 .
2400
Chọn tụ C = 6800µF/100V thì R= = 353kΩ
6800.10 −6

LẬP BẢNG TRỊ SỐ TÍNH CÁC PHẦN TỬ VÀ LINH KIỆN

TÊN PHẦN TỬ TRỊ SỐ LINH KIỆN TÊN

R1 15kΩ Đ1 1N4007
R2 2kΩ Đ2 1N4007
R3 60kΩ Đ3 1N4007
R4 1kΩ Đ4 BZ-092
VR5 1kΩ OA1 LF351
R6 257Ω OA2 LF351
R7 5kΩ OA3 LF351
R8 15kΩ OA4 LF351
R9 2kΩ T1 BUP30
R10 2kΩ T2 ZTX6898
R11 2kΩ Thysistor T800
R12 2,2Ω Đ6 1N4007
C1 0,31µF Đ7 1N4007
C2 100nF
C3 4,7µF

56
 CHẠY MÔ PHỎNG BẰNG MÁY TÍNH PC
1- Chạy mô phỏng khâu tạo điện áp răng cưa
D4

R1
DF C1
1 5 D3 R2
4

4
Urc
-
D1 D2 6 2 -
3 + 6
4 8 OA1 3 +
OA2
7

R3
0 0
7
E

Điện áp răng cưa chạy mô phỏng có dạng như sau :

57
2- Chạy mô phỏng khâu so sánh
Khâu so sánh có sơ đồ mô phỏng như sau:

3- Chạy mô phỏng khâu tạo dao động

58
4- Chạy mô phỏng khâu trộn xung :

5- Chạy mô phỏng khâu khuyếch đại xung

59
6- Chạy mô phỏng khâu tạo xung sau khâu ghép biến áp xung(xung
thật)

60
 KẾT LUẬN

♣ Đồ án môn học là một môn không thể thiếu được với sinh viên học kỹ
thuật nói chung và đối với sinh viên học kỹ thuật điện nói riêng . Bởi vì nhờ
quá trình làm đồ án sinh viên không những hiểu biết về môn học đó mà còn
có điều kiện tìm hiểu về các quá trình sản xuất trong thực tế , biết liên kết
những môn khoa học với nhau và quan trọng nhất là giúp sinh viên quen với
công việc thiết kế chính là công việc sau này sẽ phải làm
♣ Qua việc chạy mô phỏng mạch điều khiển bằng phần mềm chuyên
dụng PSpice ta có một sốkết luận sau :
+ Mạch thiết kế chạy theo đúng yêu cầu thiêt kế tạo xung chùm
+ Tất cả các khâu đều phối chạy rất đúng yêu cầu kỹ thuật
Như vậy là việc thiết kế nguồn mạ điên đã hoàn tất và có khả năng được
ứng dụng vào trong sản xuất công nghiệp với độ tin cậy cao
Trong mạch sử dụng những linh kiện hầu hết là thông dụng trong thực tế ,
vì vậy sản phẩm thiết kế này hoàn toàn có khả năng sản xuất hàng loạt với
giá thành rẻ , điều này khá quan trọng cho sản phẩm vì với giá thành sản
xuất rẻ sản phẩm có khả năng cạnh tranh trên thị trường .
Trong quá trình làm Đồ án môn học Thiết kế nguồn điện phân em xin
chân thành cảm ơn thầy Dương Văn Nghi cùng các thầy giáo trong bộ môn
ĐTCS đã giúp đỡ em hoàn thành được đồ án của mình

61
 TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đồ án môn học ĐTCS được hoàn thành với sự trợ giúp của các tài liệu &
các phần mềm chuyên dụng sau :
1- Điện tử công suất - Nguyễn Bính
2- Bài tập điện tử công suất - Phạm Quốc Hải
3- Hướng dẫn thiết kế mạch điện tử công suất - Phạm Quốc Hải
4- Thiết kế MBA - Phạm Văn Bình
5- Kỹ thuật điện hoá
6- Kỹ thuật mạch điện tử - Phạm Minh Hà
7- Cơ sở lý thuyết mạch - Nguyễn Bình Thành
8- Kỹ thuật điện tử -Đỗ Xuân Thụ - Nguyễn Viết Nguyên
9 - Vẽ và thiết kế mạch in với Orcad 9.0
10- Mô phỏng mạch điện với Orcad 9.0
11- Sử dụng Autocad 14 - Nguyễn Hữu Lộc
12- Phần mềm vẽ và mô phỏng mạch điện bằng Orcad 9.2

62