Απόστολος Δοξιάδης

Χρίστος X. Παπαδημητρίου
Αλέκος Παπαδάτος Annie Di Donna

L O G IC O M IX
Δανείζοντας το ρόλο του παραμυθά στο φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ, μια
παρέα φίλων στη σύγχρονη Αθήνα προσπαθεί ταυτόχρονα να αφηγηθεί και
να καταλάβει τη μεγάλη περιπέτεια της Λογικής στις αρχές του £0ού αιώνα,
περιπέτεια που σημάδεψε ανεξίτηλα την εποχή μας. Είναι άραγε, όπως λέει
ένας από αυτούς, μια ιστορία τραγική, μεγέθους μάλιστα αρχαίας τραγωδίας;
Ή , όπως πιστεύει ένας άλλος, μια εντελώς αισιόδοξη περίπτωση; Στο Logicomix
οι αποστάσεις καταργούνται: από τα μυστικά που κρύβει η σοφίτα ενός παλιού
εγγλέζικου αρχοντικού μέχρι τη σκοτεινή όψη της πιο βαθιάς φιλοσοφικής
αλήθειας, κι από εκεί ως την καρδιά ενός σύγχρονου κομπιούτερ, ίσως να
μην είναι παρά μερικά, ελάχιστα βήματα...

μτ

0 Απόστολος Δοξιαδης σπούδασε μα­ Ο Αλέκος Παπαδάτος δεν έχει — ευτυ­

θηματικά, αλλά ανένηψε και έγινε συγ­
γραφέας. Το μυθιστόρημά του 0 Θείος
Πέτρος καί η Εικασία του Γκόλντμπαχ έχει
— jaJ μεταφραστεί σε τριάντα γλώσσες και
Θεωρείται γενικά το πρώτο του είδους της «μ α θ η μ α ­
τικής λογοτεχνία ς». Ο Απόστολος είναι δυστυχώς τε ­
λείως άμουσος.
χώς γι* αυτά— καμία σχέση με τα μα­
θηματικά. Μετά από είκοσι χρόνια δου­
V \ λειά στο κινούμενο σχέδιο, κατέληξε
στην πρώτη αγάπη του, το ακίνητο. Σκ ι-
τσάρει με φυσικό φωτισμό, κι όταν δεν υπάρχει παίζει
μπουζούκι και τζουρά στους «Τ ζά μ π α Μ άγκες».

Ο Χρίστος X. Παπαδημητρίου τα πρωι­ Μ Annie Di Donna σπούδασε ζωγραφική

νά διδάσκει και ερευνά τη θεωρητική
πληροφορική, στο Μπέρκλεϊ, ενώ τα
απογεύματα γράφει μυθιστορήματα,
όπως το Τούρινγκ, μαθήματα αγάπης. Τα
βράδια παίζει κίμπορντς και τραγουδάει στο ροκ συγ­
κρότημα «PosrHve E i^n v a lu e s ».
στη ΓαΧΚχα. Δούλεψε γιο είκοσι χρόνια
στο κινούμενο σχέδιο πριν ασχοληθεί
με τα κόμικς. Για όταν δε ζωγραφίζει,
λέει: «λα τγεύω να χογεύω ».
ISBN 9 7 8 -9 6 0 -8 3 9 9 -6 7 -9

9 789608 399679
 L O G I C O M IX

ΙΔ Ε Α & ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Απόστολος Δοξιάδης
Χρίστος X. Παπαδημητρίου

Σ Ε Ν Α Ρ ΙΟ
Απόστολος Δοξιάδης

Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο Σ X A P A K T W P 2 N & Σ Χ Ε Δ ΙΟ
Αλέκος Παπαδάτος
ΧΡ2Μ Α
Annie Di Donna

Μ Ε Λ Α Ν ΙΑ

Αλέκος Παπαδάτος
Δημήτρης Καρατζαφέρης
Θοδωρής Παρασκευάς

Ε ΙΚ Α Σ Τ ΙΚ Η Ε ΡΕΥ Ν Α

Anne Βardsj

Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η Α Π Ο ΤΑ Α Γ Γ Λ ΙΚ Α

Απόστολος Δοξιάδης

ΙΚΑΡΟΣ
ΕΙΣΑΓ2ΓΗ
f ΕΙΝΑΙ MIA '
ΤΟ ΣΟ ΘΛΙΒΕΡΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ. ΜΑ...,

r ΚΑΛ2Σ ΟΡΙΣΑΤΕ! ...ΠΑΡΟΝΤΕΣ

ΕΓ2 ΕΙΜΑΙ Ο Α Π Ο ΣΤΟ ΛΟ Σ. ΣΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
ΕΙΠΑΜΕ ΝΑ ΣΑΣ ΦΕΡΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟΝ...
ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΝΑ
. ΕΙΣΑΣΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ... λ

11
 Ο ΧΡΙΣΤΟΣ
ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΜΕ
ΤΗ ΘΕ2ΡΙΑ Τ2Ν
ΥΠΟΛΟΓΙΣΤ2Ν, ΚΙ ΕΤΣΙ,
ΕΜΜΕΣ2Σ, ΜΕ ΤΗ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΛΟΓΙΚΗ!

...TON
ΧΡΙΣΤΟ! ΚΑΙ ΑΚΡΙΒ2Σ
ΑΥΤΟ...

..ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟ Β ΙΒ Λ ΙΟ ^" ΜΑΛΙΣΤΑ, ΞΕΚΙΝ2ΝΤΑΣ ΤΟ,

ΜΑΣ ΘΕ2ΡΟΥΣΑΝ ΟΙ ΦΙΛΟΙ
. ΜΑΣ ΤΡΕΛΟΥΣ!

ΚΙ ΟΣΟΙ ΜΑΣ ...ΑΣ ΠΟΥΜΕ

ΕΠΑΙΡΝΑΝ ΣΤΑ ΜΙΑ «ΛΟ ΓΙΚ Η ΓΙΑ
...ΚΑΝΟΝΑ Α Σ Χ Ε Τ Ο Υ Σ », Ή
ΣΟΒΑΡΑ, ΓΙΑ ΤΟ ΥΣ ΛΑΘ ΟΣ
ΗΤΑΝ ΚΑΤΑ... ΕΝΔΕΧΟΜΕΝ2Σ
ΛΟ ΓΟ Υ Σ: Ή ΝΟΜΙΖΑΝ ΚΑΠΟΙΟΥ...
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΤΙ ΠΟΥ
...ΕΙΔΟΥΣ
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ...
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ
ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ,
Ή ΔΙΑΤΡΙΒΗ,
ΤΕΧΝΗΕΝΤ2Σ
ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΜΕΝΗ
ΣΕ ΚΟΜΙΚΣ!

1£
 ^ 0Μ2Σ ΔΕΝ ^
.ΚΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ
ΕΙΝΑΙ! 0Π2Σ ΤΟ ΜΙΑ... /
99,9% Τ2Ν ΑΛΛ2Ν ΙΣΤΟΡΙΑ.
. ΚΟΜΙΚΣ...
ΠΑΡΑΜΥΘΙ
ΔΗΛΑΔΗ!

V Ε, ΤΟ ΚΑΘΕ
ΟΜ2Σ Θ’ ΑΠΟΡΕΙΤΕ: ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΕΧΕΙ ΤΗΝ
ΤΟΤΕ ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Ο ΠΑΡΑΞΕΝΙΑ ΤΟΥ: ΣΤΟ
«ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ* ΔΙΚΟ ΜΑΣ, ΟΙ ΗΡ2ΕΣ
ΑΦΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ
L ΠΑΡΑΜΥΘΙ; Α ΤΗ Σ ΛΟΓΙΚΗΣ!

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ, ΒΕΒΑΙΑ,

ΠΙΣΤΕΥΑΜΕ ΟΤΙ ΦΤΑΝΟΥΝ
ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΜΟΥ ΓΝ2ΣΕΙΣ
ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ...

r -Λ Ο ^
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ
ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΙ
ΤΟ ΥΣ ΔΥ Ο :

ΑΛΕΚΟΣ

ΝΟΜΙΣΑΜΕ, ΛΟΙΠΟΝ,
ΟΤΙ ΜΑΣ ΕΦΤΑΝΑΝ
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΠΟΥ r ...ΑΝ
ΗΞΕΡΑ ΕΓ2. ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
_ ΟΜ2Σ ΜΑΣ ΒΓΑΖΕΙ
ψ ΠΡΟΧ2Ρ2ΝΤΑΣ 5 l ΝΟΗΜΑ!
ΦΑΝΗΚΕ ΟΤΙ
ΧΡΕΙΑΖΟΤΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ
ΠΙΟ ΕΙΔΙΚΟΣ, ΑΝ ΜΗ ΤΙ
ΑΛΛΟ ΓΙΑ ΝΑ Α
Ν . ΜΑΣ ΠΕΙ...

13
14
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ ΞΕΚΙΝΑ ΤΟ ΘΑ ΔΕΙΣ ΓΙΑΤΙ! ...ΠΡ2ΤΟΜΗΝΙΑ,
ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ ΤΟΥ 1939 ΚΑΙ ΝΑ ΣΟΥ ΘΥΜΙΣ2 Ο ΧΙΤΛΕΡ ΜΠΗΚΕ
ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ— ΟΤΙ... ΣΤΗΝ ΠΟΛ2ΝΙΑ.

ΝΑΙ,
«ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ
ΑΣΤΡΑΠΗ»!

...ΟΠΟΤΕ, ΤΑ «Σ ΤΟ Υ Κ Α Σ »
ΔΙΑΛΥΟΥΝ ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ ΚΑΙ
ΤΟ ΙΠΠΙΚΟ...

...ΤΑ «ΠΑΝΤΣΕΡ*
ΣΥΝΤΡΙΒΟΥΝ ΤΙΣ
ΟΧΥΡ2ΣΕΙΣ.

Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ
ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΟ
ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ...
ΕΝ2 μ ΑΝΤΙΣΤΑΣμ ΛΥΓΙΖΕΙ, μ ΝΑΖΙΣΤΙΚμ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
ΣΤΡΕΦΕΙ ΤΟΥΣ ΠΟΛ2ΝΟΥΣ ΚΑΤΑ Τ2Ν ΦΥΣΙΚ2Ν ΤΟΥΣ
ΣΥΜΜΑΧ2Ν...

Φ ΤΟΡΟΥΝ

ΠΟΖΝΑΝ ΜΟΝΤΛΙΝ
■ 2& . % %
ΒΑΡΣΟΒΙΑ1—

ΛΟΥΜΠΛΙΑΝΑ
...ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕΙ ΚΑΙ
μ ΣΥΝΘμκμ ΕίρμΝμΣ που ειχε
ΥΠΟΓΡΑΨΕΙ ΤΟ μΝ2ΜΕΝΟ
ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΜΕ ΤΟΝ ΧΙΤΛΕΡ.
ΚΡΑΚΟΒΙΑ

Τ2ΡΑ ΑΚΟΥ.

Εκτακτο
ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΕΤΑ ΤμΝ W p a p t h m a H I
ΕΙΣΒΟΛμ, Ο ΠΡ2ΤΑΓ2ΝΙΣΤμΣ
ΜΑΣ, Ο ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ,
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΜΙΛμΣΕΙ
ΣΕ ΕΝΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤμΜΙΟ, ΜΕ ΘΕΜΑ
« Ο ΡΟΛΟΣ τ μ Σ ΛΟΓΙΚμΣ
ΣΤΑ ΑΝΘΡ2ΠΙΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ»

και ΕΚΕΐΝμ τ μ ΜΕΡΑ ΑΡΧΙΖΕΙ μ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ...

16
 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΖ
ΘΑ ΠΟΥΜΕ ΠΟΛΛΑ ΣΤΗ
ΠΟ/\£ΜΟΖ ί ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟ Υ ΡΑΣΕΛ
ΔΐΑΒ>ΑΣΤΕί ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ...

...ΑΛΛΑ, ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝ2Σ, ΑΣ
ΔΟΥΜΕ ΜΙΑΝ ΑΛΛΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ.

'ΟΝ ΠΟΛΕΜΟ/
ΛΟυ ^ ιε ς ο χ ι ιφ αιρε' €

ΚΑΠΟΙΟΙ
ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ,
ί
01 ΛΕΓΟΜΕΝΟΙ
«ΑΠ0Μ 0Ν2ΤΙΣΤΕΣ»,
ΕΙΧΑΝ ΞΕΣΗΚ2ΘΕΙ
ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ
ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟ
ΟΙ «Α Π 0 Μ 0 Ν 2 ΤΙΣΤΕΣ» ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΧΑΟΣ: ΑΠΟ ΜΕΛΗ ΤΟΥ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΜΕΧΡΙ
Τ2Ν ΗΠΑ
ΦΙΛΟ-ΝΑΖΙΣΤΕΣ, ΑΠΟ ΕΙΡΗΝΙΣΤΕΣ ΜΕΧΡΙ ΑΠΛΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΠΟΥ
ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ.
ΔΕΝ ΗΘΕΛΑΝ ΝΑ ΕΜΠΛΑΚΕΙ Η Χ2ΡΑ ΤΟ ΥΣ ΣΕ ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΟΛΕΜΟ.

W ΞΕΡ2 ΤΙ ΗΤΑΝ 01 ^
«ΑΠ 0Μ 0Ν 2ΤΙΣΤΕΣ». ΑΛΛΑ
Π2Σ ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ»; V
^ ΚΑΤΣΕ! ^
ΕΝ2 ΦΤΑΝΕΙ ΣΤΟ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
. Ο ΡΑΣΕΛ... ν

17
 ...ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ ΝΑ
ΤΟΝ ΥΠΟΔΕΧΤΟΥΝ
ΣΤΗΝ ΠΥΛΗ ΚΑΠΟΙΟΙ
V ΕΠΙΣΗΜΟΙ. ^

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΜ2Σ ΟΙ ΜΟΝΟΙ.

A ΝΑΙ;
μ ικ ρ όe e ... Τί B ib O iZ ' ε ε ~ . οι λ
Λ / £ £ ΐ Δ ί £ 0* ν £ ί £
flPOft/lHMA.-.
ε -e m E iL ·
ν e#>vw - j

r ΠΡΟΚΑ Α£££(
fcAf?0l££ W ri& P 4 Z £ iZ!

ΓΙΑΤΙ ΒΛΕΠΕΙΣ, ΚΑΠΟΙΟΙ.

...Ζ2ΗΡΟΙ « ΑΠΟΜΟΝ2ΤIΣΤΕΣ»
ΕΧΟΥΝ ΜΠΛΟΚΑΡΕΙ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ
ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΟΠΟΥ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ
ΝΑ ΓΙΝΕΙ Μ ΟΜΙΛΙΑ. ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΟ ΥΣ
ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΕΛ2Σ
ΞΕΚΑΘΑΡΟ.

18
 ΜΑΎΑί&ΣΤΕ
Τ Η Ν 0ΑΑ\Α\ΑΣΑΖΧ
Μ£ι*/£Τε £Δ&
Μ Ι ύ ΐΑ ά Η Α Ο Σ Τ ε
ΜΑΖΙ ΜΑΣί

01 «ΑΠ 0 Μ 0 Ν 2 ΤΙΣΤΕΣ» ΕΧΟΥΝ

ΒΕΒΑΙΑ ΛΟΓΟ ΠΟΥ ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ
ΕΙΔΙΚΑ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΟΜΙΛΗΤΗ.

^ ΣΑΦ2Σ: ^ ^ Ε Σ Ε ΙΣ .
Ο ΡΑΣΕΛ ΕΙΣΤΕ ΑΝθΡΟΠΟΣ
ΗΤΑΝ ΗΔΗ ΠΟΛΥ ΛΟ ΓΙΚΟ Σ, ΚΥΡΙΕ
ΦΗΜΙΣΜΕΝΟΣ ν ΚΑΘΗΓΗΤΑ! /
.ΕΙΡΗΝΙΣΤΗΣ! ^ ^ ΝΑΙ, ΜΕΧΡΙ >
ΦΥΛΑΚΗ ΕΙΧΕ ΠΑΕΙ...
ΑΛΛΑ ΣΤΟΝ ΠΡ2Τ0
^ ΠΟΛΕΜΟ. > ΕΛΑΤΕ
Μ Α ΖΙ ΜΑΣ.
ΛΟΙΠΟΝ!

...ΠΛΤΙ ΔΕΝ
Ε Ρ Χ Ε Σ Τ Ε ΕΣΕΙΣ Η ΘΕΣΗ Σ Α Σ
ΛΙΑ21 ΜΟΧ ΣΤΗ Ε ΙΝ Α Ι Ε Δ £ E 3 S
ΔΙΑΛΕΞΗ; ΜΑ2Ι Μ ΑΣ!

...Μ£ ΕΜΑΣ, 0Μ2Σ ΔΕ

TOY'S ΛΟΓΙΚΟΎΣ ΒΑΣΕΙΣ ΚΑΤ2
ΑΝΘΡ2 ΠΟΥΣ! ΕΥΚΟΛΑ
ΕΝΑΝ ΡΑΣΕΛ!

19
 Μ Α ΘΑ Μ ΙΛ Η 2 °
0 A TO Α Γ Α Π ϋ Μ ε ν Ο Ζ Α Ζ
6 m α , τ η ... λ ο γ ι κ ή ! m y
φ Α ΐ/VE Τ Α I ΙΔ Α λ /Κ Η Ε ΙΣ Α Γ Ω Γ Η
Σ Ε Μ ΙΑ Κ Ο Ί& Ε Ν Τ Ο ΊΛ Α
η A τ ο ν πολ6*ι ο.
\
&ΒΝ
θ ε λ ο ίμ ο . ο γ τ ε
o w A t e z ., o w e
^GV&eA/TDYAejr'fj
HP& G H QF>4 TH-2L
ΕΧΑΝΑΝ ΤΗΝ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
ΝΑ ΠΟΥΝΕ ΤΙΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
ΤΟ ΥΣ Σ' ΕΝΑ ΔΙΑΣΗΜΟ
ΦΙΛΟΣΟΦΟ ΕΙΡΗΝΙΣΤΗ!
ΤΙ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ!
£0
 ...ΣΟΥ ΦΥΣΙΚΑ
ΛΕΙΠΕΙ ΚΑΙ ΜΟΥ
ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΕΙΠΕΙ... ΕΔ2
Η ΑΘΗΝΑ; ΜΕΓΑΛ2ΣΑ.
ΒΕΒΑΙΑ ΚΙ
ΕΚΕΙ ΠΟΥ Ζ2
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΟΛΟΥ
ΑΣΧΗΜΑ! α
 ΑΛΗΘΕΙΑ,
ΓΙΑ ΠΕΙ, ΠΟΤΕ

ΟΚ, ΕΙΝΑΙ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Α, ΝΑΙ! ΑΠΟ

Η «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ Σ Η »! ΑΛΛΑ ΓΙΑΤΙ ΣΕ. ΤΟΝ ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΝΤΑΚ
ΣΤΟΝ ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ,
.ΚΟΜΙΚΣ; ν ΜΕΣ2 ΣΟΥΠΕΡΜΑΝ!

Η ΦΟΡΜΑ ΕΙΝΑΙ
ΙΔΑΝΙΚΗ ΓΙΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
ΗΡ22Ν ΜΕ ΥΨΗΛΟΥΣ
^ ΣΤΟ Χ Ο ΥΣ!

ΟΙ ΠΡ2ΤΑΓ2ΝΙΣΤΕΣ
ΤΗΣ «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ Σ Η Σ »
ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΙ
w ΠΑΘΙΑΣΜΕΝΟΙ...

...ΤΟΛΜΗΡΟΙ,
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΙ
ΥΠΕΡΗΡ2ΕΣ!

εε
< ΠΑΝΤ2Σ, Σ2ΣΤΑ >
ΒΑΣΙΖΕΣΤΕ ΣΤΟΝ / ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ >
ΡΑΣΕΛ: ΕΙΝΑΙ ΑΠ’ ΤΑ Ο ΜΟΝΟΣ
ΜΕΓΑΛΑ ΑΣΤΕΡΙΑ ΛΟΓΟΣ ΠΟΥ ΤΟΝ
ΔΙΑΛΕΞΑΜΕ ΟΜ2Σ.
k ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ! >
ΜΕΤΡΗΣΑΝ ΠΟΛΥ
ΚΙ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΊΟ Υ
k ΠΛΕΥΡΕΣ... Α
ΞΕΡ2:
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ
ΑΚΤΙΒΙΣΤΗΣ,
ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ,
ΓΥΝΑΙΚΑΣ!

yP ^O X I Μ Ο Ν Ο ^
W ΚΥΡΙ2Σ ΜΑΣ ΕΛΚΕΙ ΤΟ
ϊ \ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ T O Y .J

...ΞΕΡΕΙΣ, Η 1:4Ψ/ί/,ΜΜ
r «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Τ2Ν Ν
ΘΕΜΕΛΙ2Ν» ΜΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ
’ ΕΜΑΣ ΜΑΣ
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΜΟΥ:
ΝΟΙΑΖΟΥΝ 01
01 ΠΙΟ ΣΠΟΥΔΑΙΕΣ ΙΔΕΕΣ
ΑΝΘΡ2Π0Ι. .
ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΚΑΠΟΥ
ΜΕΣΑ Σ ’ ΑΥΤΗ
ΓΕΝΝΗΘΗΚΑΝ! ^ 01 ΙΔΕΕΣ ^
ΤΟ Υ Σ ΜΑΣ ΑΦΟΡΟΥΝ
ΜΟΝΟ ΣΤΟ ΒΑΘΜΟ ΠΟΥ
ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ
ΠΑΘΗ ΤΟΥΣ! ^
-y Α ΝΑΙ... \
7 ΔΙΑΒΑΣΑ ΚΑΙ \ f ΣΙΓΑ... ^
TO ΑΡΘΡΟ TO Y r ΟΠΟΤΕ ^ ΜΗ ΜΟΥ
ΤΖΙΑΝ-ΚΑΡΛΟ ΡΟΤΑ, ΤΙ ΑΛΛΟ ΜΕΝΕΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ
ΣΧΕΤΙΚΑ ME ΤΑ «Η ΛΟΓΙΚΗ ΝΑ ΑΚΟΜΗ ΤΟΝ
ΑΦΥΣΙΚΑ ΨΗΛΑ ΠΡΟΗΛΘΕ ΑΠΟ k «ΕΝ Ο Χ Ο »!./
ΠΟΣΟΣΤΑ ΨΥΧ2ΣΗΣ ΤΗΝ ΤΡΕΛΑ;»
ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΠΤΏΣΕΙΣ
Τ2Ν ΠΑΤΕΡ2Ν ΤΗΣ
V ΛΟΓΙΚΗΣ. Α
jr mm, X
ΜΑΛΛΟΝ ΠΙΟ
ΚΟΝΤΑ ΕΙΣΑΙ, ΑΝ
ΠΑΡΑΦΡΑΣΕΙΣ
L y ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ^ V -Σ — y
Υ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ;
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΚΑΘ2Σ
-ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΑΠΟ
ΤΗΝ ΚΛΙΣΕ ΑΠΟΨΗ-
ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΑΠΟ
ΤΟ ΥΣ ΑΛΛΟΥΣ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΥΣ
k ΠΑΣΧΟΥΝ
3S ΨΥΧΙΚΑ! Λ

r ΓΙΑΤΙ ΛΟΙΠΟΝ >

ΤΕΤΟΙΟ ΠΟΣΟΣΤΟ
ΤΡΕΛΑΣ ΣΤΟΥΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΤΗΣ
ΛΟΓΙΚΗΣ;

ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΟΜ2Σ,
ΘΕ2Ρ2 ΤΗΝ ΑΠΟΨΗ
«Τ Ο Υ Σ ΤΡΕΛΑΝΕ Η
ΠΟΛΛΗ ΛΟΓΙΚΗ»
ΜΙΑ ΑΝΟΗΣΙΑ! .

£4
ΜΙΣΟ... ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ; Σ9ΣΤ0Σ!
ΔΕΝ ΕΧ2 ΞΑΝΑΡΘΕΙ Ο ΧΕΝΡΙ ΜΙΛΕΡ ΕΙΠΕ ΟΤΙ
ΑΠΟ Δ2. ^ ΟΙ ΑΛΗΘΙΝΟΙ ΑΘΜΝΑΙΟΙ
ΔΕΝ ΠΛΗΣΙΑΖΟΥΝ ΠΟΤΕ
< ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ! >

ΤΗ ΜΙΣΗ
ΠΛΑΚΑ ΤΟ Υ
ΣΤΟΥΝΤΙΟ
ΝΑ 'ΧΕΙ
ΤΟ ΚΟΜΙΚΣ,
ΘΑ ΣΚΙΖΕΙ!

r ΚΑΝΕ
ΠΟΔΑΡΙΚΟ,
^ ____ΜΑΓΚΑ! _
ccuei'
9 u is ~ " f ® r

£5
ΕΙΜΑΙ Ο ΑΛΕΚΟΣ. ΑΝΝΙ.
ΕΛΠΙΖ2 ΝΑ Σ ’ ΑΡΕΣΕΙ ΕΥΚΑΓΙΣΤ2 ΓΙΑ ΜΠΑ,
Τ Ο ΚΟΜΙΚΣ! ΤΗ ΒΟμΣΕΙΑ!* ΤΙΠΟΤΕ,
ΧΑΡΑ
ΜΟΥ
ΕΙΝΑΙ!

L-J Li
C L5/1

ΕΙΜΑΙ μ ANN. ^
2Σ ΕΡΕΥΝμΤΡΙΑ,
ΠΑΝΤΑ ΘΕΛ2 ΛΙΓμ
ΒΟμΘΕΙΑ! ΚΑΦΕ
ΚΑΝΕΙΣ;
 ...ΕΤΣΙ, Ο ΡΑΣΕΛ ΦΤΑΝΕΙ
ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΛΕΞΗ
s. ΤΟΥ ΚΑΙ—

ΕΙΠΑ ^
ΤΟ Υ ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΙΑ
ΤΟ ΥΣ ΔΙΑΔΗΛ2ΤΕΣ!

A, ΟΚ. ΟΠΟΤΕ, ΟΙ «Α Π Ο Μ Ο Ν 2 Τ ΙΣ ΤΕ Σ » ΜΠΑΙΝΟΥΝ ΜΕΣΑ ΝΟΜΙΖ2 Π2Σ ΘΑ ΜΠ2 ΚΙ ΕΓ2!

ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ Ν' ΑΚΟΥΣΟΥΝ ΤΙ ΘΑ ΠΕΙ.

ΕΝ TO IΑΥΤΗ ^
ΠΕΡΙΠΤ2ΣΕΙ, ΒΑΛΕ ΤΗ
ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΟΥ ΝΑ Δ2ΣΕΙ
ΔίΑΑΒΈΗ ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ PAlhK 1 ΣΤΑ ΣΚΙΤΣΑ... ΧΡ2ΜΑ!
Ό ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΟΓΙΚΗΙ >
ΣΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ'' \
Τ Ρ Π Γ' ΓΤ~ ~ Ι Γ Τ Τ Γ Τ

£7
1 «ΠΕΜΠΡΟΚ ΛΟΤ2»
 Κυρίες και Κύριοι,
είναι προσωπική μου
τιμή να καλωσορίσω
τον ομιλητή μας,
το σπουδαίο
Μαθηματικό...

.. .Διακεκριμμένο
Φιλόσοφο και, βέβαια,
μεγάλο επιστήμονα της
Λογικής... τον Λόρδο
Μπέρτραντ Ράσελϋ!

...Θα ακούσετε τη ■
Ευχαριστώ
μικρότερη διάλεξη στην
πολύ...
ανθρώπινη ιστορία!

^ Με καλέσατε να μιλήσω για

το «Ρόλο της Λογικής στα Ανθρώπινα
Πράγματα » . Αν όμως εκλάβω
. το αίτημα κυριολεκτικά... ,

51
 ίοβαρά, τα «κορυφαία 1
γεγονότα » είναι κορυφαία
μόνο ως προς τον παραλογισμό
τους. Και πρώτα απ' όλα
ο πόλεμος!
Οι διαδηλωτές που με «υποδέχτηκαν»
εδώ μου έφεραν στο νου άλλες διαδηλώσεις,
στις οποίες κι εγώ συμμετείχα...

...Εναντίον
ενός άλλου
πολέμου.

^ Συμφωνώ: ...Από την

οι άνθρωποι πρέπει Και τίποτε δεν επικρεμάμενη απειλή
να χουν λόγο στα είναι πιο κρίσιμο για ενός νέου Παγκοσμίου
κρίσιμα θέματα που την ανθρωπότητα . Πολέμου.
επηρεάζουν τη τη στιγμή αυτή...
^ ζωή τους!

^ Ιδού λοιπόν το ερώτημα: π ρ έ π ε ι^ β Υπομονή

να πολεμήσετε κι εσείς τους Ναζί στο παρακαλώ.
πλευρό της Βρετανίας; Να «φυλάξετε J
Θερμοπύλες
ν μαζί της;
Όχι!

- j Ι ή ^ ® ^ πΡεπει

32
 Καταρχήν, υποθέτω πως
συμφωνούμε ότι απαιτείται
χρήση μεθόδου λογικής!

Ποια είναι αυτή, Για ν' απαντήσουμε

όμως; Ποια είναι τα πρέπει, κι εμείς σαν τους
εργαλεία της Λογικής; αρχαίους Έλληνες, να
αναρωτηθούμε..

Θέλω να
ασχοληθώ
σήμερα,

Ο Αριστοτέλης είπε ότι για να

κατανοήσουμε ένα πράγμα πρέπει
να πάμε στις αρχές του.

2ραια, τώρα
θα το ρίξουμε και στην
αρχαιογνωσία!
 Ήμουν μικρό παιδί — και άρα
άσχετος με τη Λογική επιστήμη-
όταν έφτασα στο περίφημο
«Πέμπροκ Λ ο τζ»...

Αυτό
είναι.

Ήταν το σπίτι του Και της γιαγιάς μου, την οποία όΛοι
παππού μου, του Λόρδου αποκαΛούσαν «Λαίδη Τζον»!
Τζον ΡάσεΛ. ■1 Ί Η -------

Η μέρα που έφτασα

εκεί είναι η πρώτη μου
ανάμνηση. Έβρεχε δυνατά.

gr μμ Λ
7 ΛΕΡ2ΣΕΤΕ
ΤΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ
, ΣΑΣ, ΚΥΡΙΕ .
V ΜΠΕΡΤΙ!y

Οι ομπρέΛες ήταν
όλες μαύρες.

34
Ο παππούς μου ^ΓΕΙΑ ΣΟΥ, ΜΙΚΡΕ!
ήταν άνθρωπος ΟΧΙ ...Αλλά δεν ήταν
ΤΟ ΒΛΕΠΕΙΣ ΑΥΤΟ;
σημαντικός. Είχε Τ2ΡΑ, Πρωθυπουργός του
ΘΑ ΤΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣ2.
ΤΖΟΝ. «Πέμπροκ Λ ο τζ»!
διατελέσει
Πρωθυπουργός
της Αγγλίας.

r ΕΛΑ 1
ΜΑΖΙ ΜΟΥ,
ΝΕΑΡΕ.

Η «Λαίδη Τ ζ ο ν » με
οδήγησε μέσα από ένα
λαβύρινθο: διάδρομοι,
σκάλες και πόρτες...

...Ανακοινώνοντας τους
κανόνες που θα όριζαν από
εδώ και μπρος τη ζωή μου.

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΧΤΕΝΙΖΕΙΣ
ΚΑΘΕ ΠΡθ|
ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ
ΔΕ ΘΑ 1
ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ
γψοΝΕΙΙ ΣΟΥ! Α
ΠΟΤΕ
TW Φ2ΝΜ'·

δε ©α
/^ν τ \/α \λ α ς .
ηηΤΕ!

Ατέλειωτοι κανόνες.
 Υττ' αυτή την
έννοια, είμαι ένα
είναι οι κανόνες. αληθινό πνευματικό
Το παν είναι οι ορισμοί δημιούργημα της
^ γιαγιάς μου.

...Ο πιο
πιστός της
μαθητής.
Γιατί...

«Υ Π Ν Ο Δ 2 Μ Α ΤΙΟ » ΕΙΝΑΙ ΤΟ
ΜΕΡΟΣ ΟΠΟΥ ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΝΑ
ΚΟΙΜΗΘΟΥΜΕ ΤΗ ΝΥΧΤΑ.

Και οι πιο απλές έννοιες

έπρεπε να οριστούν
με βάση τις
προδιαγραφές της.

Ακόμη και τώρα που

σας μιλώ, θυμάμαι
την τρομερή μοναξιά
που με τύλιξε το πρώτο
εκείνο απόβραδο.

36
Οι στεναγμοί του ανέμου
στα κλαριά αντηχούσαν
τους δικούς μου...

...Όταν, ξαφνικά,
ακούστηκε μια
φρικαλέα κραυγή!

Αν και έκρυβε μέσα της

τον αβάσταχτο πόνο
του παγιδευμένου ζώου,
η φωνή είχε κάτι
το αλλόκοτα ανθρώπινο.
 ^ Με f
συγχωρείτε,
Λόρδε
Ράσελ.

Δεν Α, ναι... Αυτό, βέβαια, r Ο πατέρας

αναφέρατε τους ήταν το μέγιστο μυστήριο μου είχε πει ότι
γονείς σας! η μητέρα έφυγε
σε «μακρινό
ταξίδι». .

38
Με περίμενε έκπληξη.
r ΕΙΝΑΙ Ν
ΙΥΓΓΝ2ΜΜ ΣΤ0ΙΧΕΙ9ΜΕΝ0
ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ. ΤΟ «ΠΕΜΠΡΟΚ
, Λ Ο ΤΖ »; j

...ΔΕΝ ΤΟ
ΝΟΜΙΖ2.
Γ τι
ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ
i ΚΥΡΙΕ;

r ΕΣΕΙΣ Λ
ΑΚΟΥΣΑΤΕ
Φ2ΝΗ ΤΗ
. ΝΥΧΤΑ; > m rn m

ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΟΧΙ!

wr Αυτή ήταν Είχα κάνει λάβος; Ή μήπως Είχα ακούσει

η πρώτη μου επαφή με εκείνοι; Ή έλεγαν ψέματα; αληθινά την κραυγή;
την προβληματική φύση Μια άλλη... Ή μήπως είχα φανταστεί
της γνώσης: γιατί όλοι Κι αν ναι.
αρνούνταν κάτι που
L εγώ σαφέστατα j
Ik είχα ακούσει; Jek
...Όμως,
τέταρτη εκδοχή
βασάνιζε το νου
μου, γεμίζοντάς
με ανείπωτο

39
Ευτυχώς, η
περιέργεια μου
δε μ’ άφησε να
πολυσκεφτώ...

...Μα μ' έκανε

να ερευνήσω.

ϊ ΑΠΟ ^
ΚΕΙ ΠΑΝ2
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΗΤΑΝ! ή

Όπως και
πολλές
φορές
αργότερα
στη ζωή μου,
η περιέργεια
νίκησε τελικά
το φόβο.

ΚΛΕΙΣΤΟ!

ΘΕΟΥΛΗ ΜΟΥ,
ΒΟΗΘΕΙΑ...

40
 Κάποια μέρα αποπειράθηκα να σχεδιάσω το
«Πέμπροκ Λ ο τζ». Πρόσφατα βρήκα το πρωτόγονο σχέδιο
που είχα κάνει, μέσα σε μια παλιά βαλίτσα.

• \ + V m r

Αυτό είναι...
ο απαγορεύσεις
και μυστικά!

Παρά τους τόσους

απαγορευτικούς κανόνες του
«Λ ο τ ζ », στον κήπο του έζησα
τις πρώτες, σπάνιες εμπειρίες
ελευθερίας...

Εκεί πάντα υπήρχε 1

κάτι το ενδιαφέρον, I
βλέπετε.
Θυμάμαι μιαν ανοιξιάτικη μέρα,
που την ομόρφαινε ακόμα πιο πολύ
ένα ξαφνικό ταξίδι της γιαγιάς
στο Λονδίνο.

Το γραφείο
του παππού μου
βρισκόταν...

...Στην κορυφή της λίστας

των απαγορεύσεων.
J* ΜΕΕΕΕΕΕΝΕΙΣ Α4Α-ΓΓΛ0Σ Σ2 ΣΤ0 Σ .
ΜΕΕ-Ε£Α/£/Γ Α-ΑΓΓΛΟΟΟ— «0

ΕΝ-ΔΥΟ! Λ
ΕΛΑ ΜΕΣΑ ΝΑ ΜΥΣΤΙΚΟ!
ΣΕ ΕΙΣΑΓΑΓ2
ΣΤΟ ΜΙΚΡΟ
. ΜΑΣ... ^

43
44
 ΟΠ! ΑΥΤΟ Αν μου είχε μείνει
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΙΝΑΙ
η παραμικρή αμφιβολία
«Ε Κ ΤΟ Σ ΟΡΙ2Ν»!
περί του επικίνδυνου της
γνώσης, τώρα διαλύθηκε.

r υ Γ ΙΔ Γ ΙΔ ^
ΕΙΝΑΙ ΦΑΝΑΤΙΚΑ Όμως ο ρόλος
ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ που του ταίριαζε πιο
ΚΑΤΑΝΑΛ2ΣΗΣ καλά ήταν μάλλον
ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ο ό ψ ίς! λ
. ΚΑΡΠ2Ν! .

ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΤΕ,
ΔΗΛΑΔΗ; I
ψ ...ΚΑΙ Λ
ΕΓ2 ΠΑΙΖ2,
ΕΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝ2
ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ
L ΚΕΡΒΕΡΟΥ. Λ

ι
45
Δεν ισχυρίζομαι
ότι με προέτρεψε ^ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΦΥΣΙΚΗΣ
να γευθώ τα ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙ, ...ΑΡΙΣΤΕΡΑ
ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΑ
εδέσματα. Αλλά
ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΓ2ΓΗ! ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ,
η παρουσίασή
ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
του ήταν άκρως
ΜΑΛΛΟΝ ΠΡΟΣ
γαργαλιστική! . ΑΠΟΦΥΓΗΝ!

W T ΘΕ2ΡΙΕΣ ^
ΠΕΡΙ ΚΟΙΝ2ΝΙΑΣ,
ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ, ΕΠΑΝ2 V ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ^
ΔΕΞΙΑ... ΜΕΙΝΕ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΤΑ
ΜΑΚΡΙΑ ΚΙ . ΑΚΡ2Σ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ
X ΑΛΑΡΓΑ! ΒΙΒΛΙΑ, ΕΚΕΙ ΠΑΝ2...

...ΚΛΕΙΔ2ΜΕΝΑ,
ΦΥΣΙΚΑ, ΔΙΠΛΑ ΚΑΙ
ΤΡΙΔΙΠΛΑ!

Η απαγόρευση άσκησε
τη συνήθη της γοητεία.

ΕΔ2,
ΣΑΦ2Σ ΠΡΕΠΕΙ περνούσαν χρονιά
ΣΥΝΤΟΜΑ πριν μπω πάλι στη
ΝΑ ΞΑΝΑ ί L βιβλιοθήκη, α

46
 Βλέπετε, καβώς ήμουν
ξαπλωμένος εκείνο το βράδυ κι
ονειρευόμουν νέες εξορμήσεις
^ κατά κει...

...Άκουσα
το ίδιο φρικτό
ουρλιαχτό της
πρώτης νύχτας
στο «Πέμπροκ
Λ ο τζ»...

47
 2, ΓΙΑΤΡΕ,
ΕΛΑΤΕ
ΓΡΗΓΟΡΑ!

Περίμενα, '2σττου.

ΛΥΠΑΜΑΙ ΠΟΛΥ, ΚΑΛΟ

ΜΟΥ ΠΑΙΔΙ... ______ *

ΠΑΠΠΟΥΣ
t ΣΟΥ... λ

ΓΙΑΤΡΕ...
ΜΗΠ2Σ ΕΠΑΘΕ
ΤΙΠΟΤΕ Ο
ΠΑΠΠΟΥΣ ΕΦΥΓΕ;.
ΜΟΥ;
.ΕΦΥΓΕ!

48
Την επομένη,
είπα το
τελευταίο
αντίο στον
παππού μου.

Στην αγρύπνια του, όμως,

είχα σαφώς την αίσθηση
ότι η γιαγιά μου ένιωθε,
αντί για λύπη, οργή.

...Μια οργή που την

αιτία της την ήξερα.

Όταν το
βράδυ
άρχισε να
βροντά...

49
 ...Ο πιο ζοφερός μου
φόβος επαληθεύτηκε
εκκωφαντικά.

Ο παππούς τιμωρήθηκε
επειδή μου έδειξε τους
Απαγορευμένους
Καρπούς της Γνώσης.

Η απαίσια καταιγίδα
με προειδοποιούσε «Εσύ να
με τον πιο σαφή τρόπο: % μείνεις μακριά
 ψ Γιατί αν ^
αποτολμούσα κι
άλλες εξόδους σε
απαγορευμένες ...Οι κεραυνοί
περιοχές μιας εκδικητικής
L τότε... Α θεότητας θα με
έκαιγαν!

ΑιΒάσκονσι Be τον? τταΐΒας^

m l σωφροσύνην* μέ*γα Be
σ υ μ β ά \\€ τ α ι eh το μανθάν€ΐν
^ σωφροΡ€Ϊν αυτούς,,, >
Η γιαγιά μου
δεν ήταν
ο τύπος που θα
εμπιστευόταν
τους δασκάλους
του σχολείου.

Κι έτσι
βρήκε
τους
δικούς της.

Διδάχθηκα νεκρές γλώσσες.

r ΚΑΙ e rrrm ^
Τ2ΡΑ ΠΕΣ C ^ Tiiu 'Tn
ΤΟ ΕΣΥ!

$TT\T}aSu £
Τα σχετικά
r «...ΕΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙ ^
με τη
ΚΥΡΙΟΣ, ΚΑΙ ΕΘΗΚΕΝ ΜΕ
θρησκεία,
ΕΝ ΜΕΣ2 ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΙ
όμως, μου ΤΟΙΟΥΤΟ ΜΝ ΜΕΣΤΟΝ
τα δίδαξε . ΟΣΤΕ2Ν...» >:
προσωπικά.

r «και %
τούτο ην
ΜΕΣΤΟΝ
Ο Σ ΤΕ 2 Ν »,

r «...ΚΑΙ ΤΟ ΥΤΟ μΝ ΓΙΑΓΙΑ, ΜΠΟΡ2 ΝΑ

ΜΕΣΤΟΝ... ΟΣΤΕ2Ν ΑΝΘ. ΣΑΣ Ρ2ΤμΣ2 ΚΑΤΙ;
ΑΝΘΡ2ΠΙΝ2Ν... ΚΑΙ... ΚΑΙ.
ΠΕΡίμΓΑΓΕΝ ΜΕ ΕΠ’
Α Υ Τ Α ...»_______ _ _ gg

...ΠΟΤΕ
ΘΑ ΜΑΘ2
ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ
ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ
ΜΟΥ;

ΑΣ ΠΟΥΜΕ
ΟΤΙ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ
ΣΕ ΑΣΦΑΛΕΣ
ΜΕΡΟΣ. .

52
 r κάπου
ΟΠΟΥ ΟΙ ΑΛΛΟΙ
ΕΙΝΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΣ ΑΠΟ
^ ΑΥΤΟΥΣ! ,

Τα χρόνια περνούσαν,
μα τα ερωτήματα
έμεναν αναπάντητα.

Ελλείψει γνώσης, Τα μυστήρια

τα αντιμετώπιζα πλήβαιναν...
ακόμη μέσα από
την πίστη.

...Δίχως
μεγάλη
επιτυχία

Ψ ...Ο ΕΝ ^1
ΤΟΙΣ ΟΥΡΑΝΟΙΣ, 1
ΑΓΙΑΣΘΗΤ2 ΤΟ ΟΝΟΜΑ
ΣΟΥ, ΕΛΘΕΤ2 j
L μ Β Α ΣΙΛ- Α
2στόσο, καθώς μεγάλωνα,
η κατάστασή μου βελτιώθηκε. ΜΠΕΓΤΓΑΝΤ;

Ένα όμορφο
πρωινό...

Ν ΤΑΙΚ ΑΛΑ
ΣΟ Υ!

r ΕΓΚΟ
ΕΙΜΑΙ μ
ΓΚΕΓΜΑΝΙΣ.

Με πιο Ένα νεαρό...

ευχάριστη
rvrrr\ rCKcr

mv
gianzt fcfe Sonne*

...Του οποίου οι απόψεις

είχαν ξεφύγει απ' τον αυστηρό
έλεγχο της γιαγιάς μου!

54
Αυτός με πρωτοσύστησε σε έναν ηλικιωμένο κύριο,

^ ΘΑ ΑΠΟΔΕΙΞ2 ^
ΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟ Υ
ΕΥΚΛΕΙΔΗ: ΑΝ ΔΥΟ Γ2ΝΙΕΣ
ΕΝΟΣ ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΓΕ
^ ΤΡΙΓ2ΝΟΥ...

~ ...ΕΙΝΑΙ ΙΣΕΣ, ΤΟΤΕ, Ν

ΑΝΑΓΚΑΙΑ, ΟΙ ΔΥΟ ΔΗΛΑΔΗ,
ΠΡΟΣΚΕΙΜΕΝΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΤΕ
ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΗΣ— «ΑΝΑΓΚΑΙΑ»',

ΛΟΓΙΚΑ
ΑΝΑΓΚΑΙΑ!

r ΥΠΟΘΕΤΟΥΜΕ
ΛΟΙΠΟΝ ΑΡΧΙΚΑ ΟΤΙ
ΑΥΤΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΔΕΝ ...ΟΠΟΤΕ ΥΠΑΡΧΕΙ
ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΗΣ. ΤΟΤΕ ΣΤΗΝ ΑΒ ΣΗΜΕΙΟ Δ
Η ΠΛΕΥΡΑ ΑΒ ΕΙΝΑΙ... ΤΕΤΟΙΟ 2ΣΤΕ ΑΔ=ΑΓ.

55
r ...ΚΙ ΕΤΣΙ ^
0Λ0ΚΛΗΡ2ΝΕΤΑΙ
Μ ΑΠΟΔΕΙΞΗ. ΟΠΕΡ
ΕΔΕ/ ΔΕ/ΞΑ/ί

ΑΓ8
ΔΒΓ^αβτ
A ίιΛχι f7pOf

ΜΑΓΕΙΑ!

56
 Η ζωή μου άλλαξε άρδην μετά τη ^
συνάντηση με τον Ευκλείδη. Στο έργο του
βρήκα ό,τι μάταια αναζητούσα ως τότε
^ στη θρησκεία της γιαγιάς... >

(F" Εκείνος
μου έδειξε το δρόμο
που οδηγούσε στην αλήθεια:
τη Λογική. Και στην αγκαλιά
απόδειξη
της γνώρισα πρώτη φορά
ήταν η...
ν την ηδονή της απόλυτης
«Βασιλική
βεβαιότητας. Λ
Οδός»!

Η επίδραση αυτής της γνωριμίας

.ΚΑΙ Η ΓΝ2ΣΗ
ήταν πολύπλευρη, ιδιαίτερα καθώς.
Τ μ Σ ΦΥΣΗΣ
ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ,
...Ο νέος μου ΚΥΡΙΟΣ!
δάσκαλος Μ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
ΕΙΝΑΙ Η ΜΟΝΗ
δεν έμεινε ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΗΓΗ
μόνο στη ΑΞΙΟΠΙΣΤΗΣ
Γεωμετρία. ΓΝ2ΣΗΣ. >

57
 W ναι, ο ”
ΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ, r ΜΗΠ2Σ
Ο ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ, ΕΞΗΓΕΙ
Η ΠΛΑΝΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ 1 * 0
ΚΙΝΗΣΗ ...ΟΛΑ ΚΕΡΑΥΝΟ
ΤΑ ΕΞΗΓΕΙ Η
. ΕΠΙΣΤΗΜΗ! Α

Τις καλοκαιρινές
μέρες, αυτά τα λόγια
ηχούσαν θαυμάσια...

A.Ai\
Όμως τις νύχτες
του χειμώνα...

58
59
Και τότε συνέβη: αργά
μια νύχτα έφτασε ένα Τον κομιστή του
παράξενο γράμμα. μπορώ μονάχα να
τον εικάσω...

...Αλλά για το
αποτέλεσμά του
είμαι βέβαιος.

60
61
6£
63
 ΜΑ ΤΟΥΣ
...Κ\ Qpk ΑΓΓΕΛΟΥΣ
ΟΛΟΥΣ...
το/ν £χ@Ρ3 ΝΣογ ^
ΤΡΟΜΟΣ fcA l HOQ q £

ΦΑΝΤΑΣΜΑ
ΒΛΕΠ2!!!

ΕΙΝΑΙ
Ο ΤΑΦΟΣ
ΜΑΣ,
ΚΥΡΙΕ.

ο ι Βρε Τ 4 Λ /Ο ΙΓΙΑ ^α μ τα
i ΘΑΧΟΥΝ ΕΛ£γΘΕρΐ44 4 / /

ΕΛΑ Δ 2
ΒΡΕ ΣΥ!
ΦΑΝΤΑΣΜΑ
ΒΡΟΜΕΡΟ!!!

64
 Τα δυο του
πόδια είχαν
μείνει στην
Κριμαία.

!^ ύ Αυτά ι;§ ':

ήταν. I
ΓΓν '

J j
η Χ 1

65
 Ε πιτέλους
γνώριζα τη ν
οικογένεια
μου.

Ρ έιτσελ Ράσελ, Κάθριν Ράσελ,

η α δ ελ φ ή μου. το γένο ς Στάνλεϊ.

Ό λ α άρχισαν μ ε
το θάνατό τη ς
από διφ θερίτιδα, Η μ η τέ ρ α μου
σ τα έ ξ ι τη ς π έθ α νε απ ' τη ν
χρόνια. ίδια αρρώ σ τια.
------ ...Λίγο α ρ γό τερ α ,
οι δύο θάνατοι
οδήγησαν και τον
π α τέρ α σ τον τάφ ο.

Το ά λ μ π ο υ μ
εξη γ ο ύ σ ε τη ν
απουσία τω ν
γονιών μου.
Ό χ ι όμω ς
και το φ ο β ερ ό
έγ κ λ η μ ά τους,
το οποίο ε ίχ ε
π ροκαλέσ ει
τη ν οργή τη ς
γιαγιάς.
Η οποία,
π ά ν το τε έτο ιμ η
για...

66
...Καβγά, ε ισ έ β α λ λ ε
σ τη σκηνή το υ εγκλή μα τος.

Π2Σ ΤΟΛΜΑΣ
ΝΑ ΒΡΙΣΚΕΣΑΙ
ΕΔ2 Χ2ΡΙΣ ΤΗΝ
ΑΔΕΙΑ ΜΟΥ; .

Ό μω ς η τα ρ α χ ή μου δεν
ά φ ηνε Φέση για φ όβο.

m m

Ψ ΜΕ ΟΛΟ ^
ΤΟ ΣΕΒΑΣΜΟ,
ΔΕ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ ΤΗΝ
L ΑΔΕΙΑ ΚΑΜΕΝΟΣ! Λ

ΚΙ ΑΥΤΟ ΑΚΡ/Β2Σ
ΣΚΟΠΕΥ2 ΝΑ ΚΑΝ2!!!

Η γιαγιά ήταν
τε λ ε ίω ς α μ ά θ η τη
σ την α π είθ εια .

67
...Ό λο κι ό λο,
ότι συζούσαν σ' ένα
π α ρά ξενο ερω τικό
τρίγωνο μ ε έναν
α σ θενικό νεαρό.

ν /, / Λ \ λ .m m
Α σ υνήθιστο — σίγουρα! Ά λ λ α όχι
και αιτία ικανή για να σ τερ ή σ ε ις
ένα μικρό παιδί απ ' τη μνήμη
των γονιών του.

68
69
Κι α υτές ήταν π ολλές.
ίΑΠΟ ΣΗΜΕΙΟΥ ΕΚΤΟΣ ΕΥΘΕΙΑΣ
ΔΙΕΡΧΕΤΑΙ ΜΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΜΙΑ
...ΑΡΑ, ΟΠ2Σ ΟΡΙΣΕΙ ΤΟ
ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΣ ΠΡΟΣ ΑΥΤΗΝ».
ΑΞΙ2ΜΑ Τ2Ν ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΝ.

...ΜΑ,
ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΤΟ
ΑΠΟΔΕΙΞΑΜΕ!

ΝΑΙ, ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ

ΠΡΟΦΑΝΕΣΤΑΤΟ,,
ΦΙΛΕ ΜΟΥ!

^ ΕΣΕΙΣ ΕΙΠΑΤΕ ΟΤΙ

ΣΤΗ ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ ΠΡΕΠΕΙ
ΝΑ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΜΕ
. ΤΑ ΠΑΝΤΑ! >

r ΑΚΟΜΗ ΚΙ Ο ^
Ή τα ν η σ τιγμ ή
ΓΕΡΟ-ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ
μια ς τρ ο μ ερ ή ς
ΑΠΟ ΚΑΠΟΥ
ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ απ ογοήτευσ ης.
ν ΑΡΧΙΣΕΙ! α

...Που όμω ς
καθόρισε
τη ζωή μου!
— W m "/''

70
Ένα κρύο βράδυ,
το ν τε λ ευ τα ίο
χρόνο σ το
« Π έ μ π ρ ο κ » ...

Καθώς έγραψ α σ τις

«Α σ κήσ εις Ελληνικώ ν»,
άκουσα το φ ρ ικτό βογκητό.

Αυτή τη φορά
αποφάσισα ό τι
θα μάθαινα πια
τη ν α λ ή θ εια .

ΜΑΚΑΡΙΟΙ
ΟΙ ΠΤ2ΧΟΙ Τ 2
ΠΝΕΥΜΑΤΙ...

71
7£
73
£. ΜΑΘΗΤΕΥΟΜΕΝΟΣ Μ ΑΓΟΣ
77
 ΑΝ ΔΕΝ ΚΟΒΑΜΕ
ΚΑΙ ΚΑΤΙ, ΔΕ ΘΑ
ΤΕΛΕΙ2ΝΑΜΕ

."'""""'■pflUpii I 'Ί*1 .................................

...ΕΠΕΙΔΗ ΑΛΗΣΕΙΑ! ΤΟ ΛΕΕΙ ΣΤΙΣ

Θ ΕΛ2Ν ΑΠ 2, >
ΑΓΑΠΟΥΣΕ ΤΑ «ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΜΗΠ2Σ ΕΙΝ' ΑΚΡΑΙΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ; Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Ν » !
ΝΑ ΛΕΜΕ ΟΤΙ ΔΕΝ
ΑΥΤΟΚΤΟΝΗΣΕ
 Κυρίες και Κύριοι, ...Μα ετο ύ τη τη
φ α ν τα σ τείτε μ ε τώ ρα σε μια φορά ως μ έλ ο ς του
αίθουσα α ρ κετά όμοια μ ε ακροατηρίου.
L αυτήν εδώ ...

Ενός α κ ρ ο α τη ρ ίο υ ^ Α νάμεσ ά
όμω ς που α π ο τελ είτα ι
απ οκλειστικά από
νέους. .Μ π έρ τι
Ράσελ!

...ΜΕ ΤΗ
Πρώ τη μου ΧΡΗΣΗ
χρονιά σ το ΑΛΓΕΒΡΙΚΗΣ
ΕΣΤ2
Π ανεπ ισ τήμιο ΤΕΧΝΙΚΗΣ...
ΛΟΙΠΟΝ ΟΤΙ
Καίμπριτζ.
TO C ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ
ΑΠΕΙΡΟΣΤΟ...

υλοποίησης το υ μ εγά λου

ονείρου μου: να γίνω
μαθηματικός.

79
' ΚΥΡΙΕ
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΦΑΝ2Σ,
ΚΑΘΗΓΗΤΑ, ΜΙΑ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ,
ΕΡ2ΤΗΣΗ! «ΑΠΕΙ ΡΟΣΤΟΥ»; <ΑΠΕΙΡ2Σ ΜΙΚΡΟ»!

2σ τόσ ο, όσο πιο πολύ γνώριζα

τη «Βα σ ίλισ σ α των Επιστημώ ν»,
τό σ ο απογοητευόμουν.

ΜΠΑ; 2ΣΤΕ,
ΝΕΑΡΕ, ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙΣ
ΜΑ ΑΥΤΟ
ΕΙΝΑΙ ΦΑΥΛΟΣ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ
TOY ΝΕΥΤ2ΝΑ;

w ΟΧΙ... ΜΑΛΛΟΝ ^
...ΚΥΚΛΟΣ. ΕΚΕΙΝΟΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙ
Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΕΙ , ΤΟΥ ΕΥΚΛΕΙΔΗ! .
ΤΟ ΟΡΙΖΟΜΕΝΟ!

ΑΝ ΔΕ ΧΤΙΣΤΟΥΝ ΜΕ ΑΥΣΤΗΡΑ ΛΟΓΙΚΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ, ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
— ------------- w ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΝΟΗΜΑ!

80
Είχα ελπ ίσ ει βαθιά ό τι σ τα Μ αθηματικά
θα βρω τη ν ουσία τη ς Α λή θ εια ς.

Α ν τ αυτού, τώ ρα μάθαινα
κόλπα λογα ρ ια σ τικά ,
« Α νώ τερα Μπακαλική »!
'ζ Κι όμως, η δίψα μου
- για γνώση δεν είχ ε
- μειω θεί. ψ ΠΑΡΑΚΑΛ2, V ,
f Π 2Σ Π Α 2 ΣΤΗΝ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ
l ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ; J k

Στο Καίμπριτζ, Ν έες μ ατιές.

ανακάλυψα
νέους κόσμους.

"ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΡΧΕΣ'

ΕΙΠΕ Ο ΜΠΑΖΑΡΟΦ.
ΛΑΤΡΕΥ2 ΤΗΝ ΑΡΝΗΣΗ...
ΕΤΣΙ ΕΙΜΑΙ ΕΓ2
ΦΤΙΑΓΜΕΝΟΣ!” » .

Τα ν έα , το λ μ η ρ ά μ υθ ισ το ρ ή μα τα ,
μ ε βοήθησ αν πολύ να ξεπ ερ ά σ ω το φόβο
των ηθικών επιταγώ ν τη ς γιαγιάς.

81
Ενώ τα νέα θ εα τρ ικά έρ γα
H r ...ΛΕΣ ΚΑΙ ^
μού απεκάλυψαν τα πιο Ψ ΑΡΧΙΣΑ 1 r ΜΕ ΠΝΙΓΕΙ, .
σ κοτεινά μυστικά... ΝΑ Ν Ι2Θ 2 ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ
ΦΡ/ΚΤΟΥΣ ΠΟΝΟΥΣ ΜΟΥ, ΕΝΑ ΣΦΙΧΤΟ,
ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΙ... λ ΣΙΔΕΡΕΝΙΟ
ΚΟΛΑΡΟ!!! Α

Μυστικά απ ' το
π αρελθόν.

«ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΤΟ ΣΑΠΙΟ

ΜΕΣΑ ΣΟΥ, ΟΣΒΑΛΝΤ,
ΑΠΟ ΓΕΝΝΗΣΙΜΙΟΥ ΣΟ Υ ...»
ΤΙΣ ΑΜΑΡΤΙΕΣ Τ2Ν ΓΟΝΙ2Ν,
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΙΣ ΠΛΗΡ2ΝΟΥΝ!
ΑΙΣΧΟΣ! ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ
ΕΝΑΣ ΕΝΟΧΛΗΤΙΚΟ, ΑΡΑ ΣΩΣΤΟ:
ΜΠΡΑΒΟ,
ΟΧΕΤΟΣ! «ΚΟΥΒΑΛΑΜΕ ΑΧΡΗΣΤΟ
κ. ΙΨΕΝ!
^ ΦΟΡΤΙΟ»...
ΑΗΔΕΣΤΑΤΟ!
ΣΙΧΑΜΕΡΟ!!!

...ΠΟΥ
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΠΕΤΑΞΟΥΜΕ!

Ο πόνος όμως
έγιν ε θ ά ρρ ος.

Ή μουν πια
έ το ιμ ο ς να Σ ' ένα τα ξίδ ι σ την Ο υαλία,
αντιμετω π ίσ ω οι σ τίχοι του « Α λ ά σ το ρ α » του
τον εχθ ρό . Σ έ λ ε ϊ συνόδεψαν τη ν π ορεία μου
σ τις ο μο ρφ ιές μιας μαγευτικής
ενδοχώ ρας.
■77777^

...Μ' ά λλα
ψ λόγια, το Π αράλογο ^
σ τη χ ειρ ό τε ρ η μ ορ φ ή το υ!
Στο νεοφ ώ τισ το νου μου,
η τρ έ λ α φ ά ντα ζε ως απλή
αδυναμία, μια δ ειλ ή
L εγκα τά λειψ η >
«Μ ΕΛΠΙΔΑ ΚΙ Μ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ,
- V . τη ς Λογικής, ^ ζ ι
ΔΕΙΝΟΙ ΒΑΣΑΝΙΣΤΕΣ, ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΝ.
ΟΙ ΘΛΙΨΕΙΣ ΚΙ ΟΙ ΠΟΝΟΙ Τ2Ν ©NWT2N
Μ' ΕΙΧΑΝ ΑΦ ΗΣΕΙ...»

85
 'ΣΥΣΤΑΔΕΣ ΔΕΝΤΡ2Ν ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ ΕΥΩΔΙΑΣΑΝ
ΑΓΡΙΟΤ>ΡΊΑΝΤΑΦΥΛΛΑ ΜΑΖΙ ΚΑΙ n ^ 2 E j\IA ..r ^

«ΛΙΓ2ΝΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΕΤΟΥΤΗ Η ΕΥ2ΔΙΑ

Κ Α Λ 2Ν 7Α Σ ΤΗ Σ ' ΕΝΑ Γ Λ ^ ,Ο ^ Σ Τ ,Η Ρ ΙΟ

-^1 ___
Σ τη φύση, βρήκα τη ν
ενσ άρκω ση μιας νέα ς
ελ ευ θ ερ ία ς ...

...Α π α ρα ίτη τη ς
για να π ετάξω
από πάνω μου το
« ά χ ρ η σ το φ ο ρ τίο »

84
 « 2 ΓΗ, ΘΑΛΑΣΣΑ, ΑΓΕΡΑ,
2 ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΕΣΥ ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ!
ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΟΥ ΑΝΕΠΙΓΝ2ΣΤ0Υ!
ΔΕΞΟΥ ΤΟ ΙΕΡΟ ΜΟΥ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
ΓΙΑΤΙ ΕΣΕΝΑ, ΜΟΝΟ ΕΣΕΝΑ, ΑΓΑΠ2Η!»

Είχα πια
τη δύναμη να
φωνάξω.

...Τη δύναμη
να αποκηρύξω
τη ζο φ ερ ή μου
κληρονομιά.
Σ ε μια ά λ λ η εκδ ρ ο μ ή , συνάντησα
ένα απ όλυτο σ ύμβολο τη ς π ίσ τη ς
τη ς γιαγιάς μου.

86
 Τα χρόνια εκείνα , π ρ έπ ει
να πω, συχνά μ ε κατέκλυζαν
το άγχος κι η αγωνία.
Το σ χεδόν μανιακό
...Το έκανε α κόμη
π ά βος μου για τη β έβ α ιη ,
εν το ν ό τερ ο η μοναξιά,
τη ν απ όλυτη γνώση...

Τ ό τε γνώρισα Π ροερχόταν, όπως κι εγώ ,

και τη γυναίκα που από μια ιδια ίτερ α Φρήσκα
α ρ γό τερ α 0α οικογένεια.
^ π αντρευόμουν,

...Η οποία, ως ε κ
τούτου, δ ιέ β ε τε κι αυτή
.Ά λις Π έρ σ αλ Σμι0. σ οβαρή δόση τρ έλα ς!
m ι ■

«ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤ/ΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ;» ΜΕ ΤΙ ΘΑ
ΑΣΧΟΛΕΙΣΑΙ ΔΗΛΑΔΗ, ΜΕ ΤΙΣ ΔΥΣΚΟΛΕΣ
Ι-, ΠΡΑΞΕΙΣ; S ” --------------------------

ΔΕΝ Λ
ΠΕΦΤΕΙΣ ΚΑΙ
ΠΟΛΥ ΕΞ2
k Σ ’ ΑΥΤΟ!

...Σίγουρα πολύ πιο

φ ρ όνιμη απ' όσο 0α
τη ν ή0ελα !

87
 / ΝΑ ’ΞΕΡΕΣ \ ΤΙ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΜΑΚΑΡΙ ΝΑ ’ΧΑΝ
ΠΟΣΑ ΕΞΑΡΤ2ΝΤΑΙ1 ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ! ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ
ΑΠ’ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΣΤ2 ΚΙ ΕΝΑ ΨΗΓΜΑ
ΣΤΙΣ ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ / ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ
k ΑΥΤΕΣ! Λ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΟΙ
ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΓΙΑ
, ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ!

ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
ΜΑΛΛΟΝ ΤΗ
l ΣΥΜΠΑΘ2! y

ΤΟΤΕ ΜΗΠ2Σ ΣΤΡΑΦ2 ΚΑΤΑ ΚΕΙ\

88
 ΛΕΣ ΓΙΑ ΧΑΡΗ ΜΟΥ;
ΑΣΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ!

Ρ Σ το φ λ ε ρ τ ήμουν
m τε λ ε ίω ς πρω τάρης.

Α λ λά δυστυχώς δίχως ίχνος

τη ς τύ χης το υ π ρω τάρη!

ΚΥΡΙΟΙ,
Μ ΕΞΕΤΑΣΙΣ
ΑΡΧΙΖΕΙ!

...Είχα
ξεμυαλισ τεί!

Α κόμη και
σ τη διάρκεια
των τελικώ ν
εξετάσ εω ν...

89
 «ΑΡΙΣΤΑ»...
ΜΜ, ΔΙΟΛΟΥ
ΑΣΧΗΜΑ.

ΕΛΠΙΖ2 Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ

ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ, ΝΑ ΒΕΛΤ/2ΣΕ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒ2Σ: ΕΧ2 ΠΛΕΟΝ
κ. ΡΑΣΕΛ! ΑΠΟΨΗ ΣΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΙΣΘΕΙ! ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΘΑ
I. ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ! ΥΠΟΧ2ΡΗΣΟΥΝ,
w ΚΑΙ...

Επιτέλους
μιλούσα ελεύ θ ερ α ,

ΤΟ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΜΠΑ; ΚΑΙ ΔΕ ΦΟΒΑΣΤΕ ΟΤΙ

ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑ ΘΑ — Η ΠΤ2ΣΗ ΤΟΥ ΘΑ ΟΧΙ! ΒΛΕΠΕΤΕ
ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΕΙ! M L ΣΑΣ ΣΥΝΘΛΙΨΕΙ; ΔΕ ΣΚΟΠΕΥ2 ΝΑ
ΕΙΜΑΙ ΜΕΣΑ!

Κι έπ αιρνα
αποφάσεις.

90
Έ χοντας
εξασ φ αλίσ ει μια
διδακτική θ έσ η , Δ ιάβαζα μ ε π ά θο ς α ντά ξιο το υ
είχα τώ ρα χρόνο « φ ω τισ μ ένο υ α λ χ η μ ισ τή » το υ Σ έλεϊ.
και για ά λ λ ες
μ ελ έτες.

Έψαχνα για
γνώ ση αληθινή.

...Χω ρίς όμω ς να π α ρ α μ ελώ

και τη ν πολιορκία τη ς Ά λις.
r ΜΜ, ~
ΟΧΙ ΚΑΙ ΠΟΛΥ
. ΚΑΛΑ. λ

Π2Σ ΠΑΕΙ ^
ΜΕ ΤΗ ΝΕΑ ΣΟΥ
«ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ»;

ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ, ΑΝ Μμ ΜΑ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΕΙΝΑΙ

^ ο υ τε μ ΤΙ ΑΛΛΟ, ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΝ ΟΛΟΙ ΤΟ ΥΣ «ΜΕΓΑΛΟΙ»
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΡΕΣΕΙ W___ _ ΝΑ ΣΥΜΦ2ΝΟΥΝ! ...ΚΑΙ ΟΛΟΙ ΣΕ ΠΛΗΡΗ
ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ν ΔΙΑΦ2ΝΙΑ! ^
ΜΠΕΡΤΙ;

91
 ΟΠΟΤΕ Η «ΜΕΛΕΤΗ
ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ» ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
m SST Ο ΠΛΑΤ2ΝΙΚΟΣ Λ
ΠΑΡΑ ΕΝΑ ΕΙΔΟΣ ΜΠΟΥΦΕ,
ΕΝΑ ΠΟΤ-ΠΟΥΡ! ΙΔΕ2Ν!
O ilΘΕ2ΡΕΙ ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ
mm X ΚΑΚΕΠΤΥΠΑ ΤΗΣ
* ΑΛΗΘΕΙΑΣ... >

ΕΝ2 Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΣ ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΜΟΝΟ

ΣΤΗΝ ΑΚΡΙΒΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥΣ!

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΛΟΙΠΟΝ ΟΙ ΙΔΕΕΣ,

ΕΓΓΕΝΕΙΣ Ή
ΕΠΙΚΤΗΤΕΣ;

«ΕΠΙΚΤΗΤΕΣ»,
ΛΕΕΙ Ο ΜΕΓΑΣ ΧΙΟΥΜ!

Ο ΝΟΥΣ ΚΙ Η ΥΛΗ ΕΙΝΑΙ

ΑΡΑΓΕ ΕΝΝΟΙΕΣ _ ΝΑΙ, ΛΕΕΙ r ΔΙΑΛΕΓΕΤΕ
Λ ΑΝΤΙΘΕΤΕΣ; ) Ο ΝΤΕΚΑΡΤ! ΚΑΙ ΠΑΙΡΝΕΤΕ,
ν Μ ΙΣ Σ Μ ΙΘ !

ΟΧΙ, ΛΕΕΙ
Ο ΣΠΙΝΟΖΑ!

9£
 ^ ΚΑΙ Ο
ΥΛΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ,
ΟΛΟΓΥΡΑ ΜΑΣ,
ΤΙ ΕΙΝΑΙ;

«ΣΚΕΤΟ .ΜΙΑ ΜΑΛΛΟΝ ΑΚΡΑΙΑ ΑΠΟΨΗ

ΠΛΑΣΜΑ 11— Έ Μ -------- V , ΝΟΜΙΖ21
ΤΟΥ ΝΟΥχ
ΛΕΕΙ Ο
ΜΠΕΡΚΛΕΪ

Ο Ευκλείδης μου ε ίχ ε μ ά θ ει
να μισώ τη ν αντίφ ασ η.

...ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ

Στη Φιλοσοφία είχα ΟΠΟΙΟΥ ΕΙΝΑΙ
σ τρ α φ εί για να βρω όχι / Τ2ΡΑ ΤΟ ΕΤΕΡΟ ΜΑΣ
μόνο τη ν α λήθ εια , μα ( ΔΙΑΒΑΖ2 \ . ΗΜ /ΣΥ!y — "
και γνώση πρακτική... \ ΠΛΑΤ2ΝΑ, I
ΤΟ
«ΣΥΜΠΟΣΙΟ»,

ΠΑΡΤΕ
ΚΑΛΑ ΜΗΛΑ!

ΕΓ2 ΛΕ2
ΝΑ ΠΗΓΑΙΝ2 ΓΙΑ
ΤΟ ΣΠΙΤΙ!

...Χ ρήσ ιμη

για τη ζωή.
...Ό χι π άντα
επιτυχώ ς!

93
Μ ε το φίλο μου
Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤμΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΗΣ
το ν Τ ζο ρ τζ Μουρ,
ΔΕΙΧΝΕΙ ΟΤΙ Η ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΚΛΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΑΣ
α να ζη τήσ α μ ε τη ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΤΗΝ ΚΑΘΙΣΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΗ, Ο Υ Τ2Σ 2ΣΤΕ Η ΑΝΑΚΛΑΣΗ
φώ τιση σ το πλευρό ΥΠΟΒΙΒΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΤΑΘΕΡΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΌΝ
ενό ς Εγελιανού ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΛ2Ν ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΌΝ, ΚΑΙ ΚΑΘΟΤΙ
τη ς μόδας. Η ΑΠΟΨΗ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΑΠΟΨΗ, ΕΧΕΙ ΕΠΙΣΤΡΕΨΕΙ
ΣΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ.
77 ΕΠΑΘΑ!

> ft y βΐ ' - . _ΒΗ

{ i1 /Η
mmJm κ 4 ί Ι | ' ' ■/ ι

1 >ν

ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΜΠΟΥΡΔΕΣ
Ο Μουρ μ ε καταλάβαινε. ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.; ΕΓ2 ΘΕΛ2
ΝΑ ΓΝ2ΡΙΣ2 ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ,
ΦΙΛΕ ΜΟΥ, ΝΑ ΒΡ2 ΤΡΟΠΟ
ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣ2 ΒΕΒΑΙΗ
ΓΝ 2ΣΗ !

Ο ΧΕΓΚΕΛ ΤΟΤΕ ΑΧ, ΝΑ ’ΧΕ Η

ΠΡΟΦΑΝ2Σ ΔΕ ΣΟΥ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΝΑΝ
k ΤΑΙΡΙΑΖΕΙ! , ^ ΕΥΚΛΕΙΔΗ! .

...ΑΛΛΑ
ΠΟΙΟΣ; ΕΤΟΙΜΟ
ΤΟ ΚΑΠΕΛΟ
ΣΑΣ, ΚΥΡΙΕ!

94
 ΚΑΠΟΙΟΝ ΠΟΥ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΣ ΜΑ ΑΥΤΟ ΑΚΡΙΒ2Σ
Δ2ΣΕΙ ΓΕΡΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕ Ο ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ.
^ ΣΥΝΕΠΗ ΓΛ2ΣΣΑ! ^

r ΜΕ ΤΟΝ ^
«ΛΟΓ/ΚΙΣΤΙΚΟ
Σ ' ένα καπελάδικο,
ΛΟΓΙΣΜΟ» ΤΟΥ! «Λ ΟΓΙΚΙΣΤΙΚΟ;»
βρήκα αυτό που
π ά ντα γύρευα.
In a l
ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΤΟΣΟ ΣΑΦΗΣ 2ΣΤΕ « CALCULEMUS!»
ΜΕΘΟΔΟΣ ΟΤΑΝ ΘΑ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ
ΣΚΕΨΗΣ ΜΕ ΔΙΑΦ2ΝΙΑ, ΝΑ ΛΕΜΕ
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΑΠΛ2Σ...

ΛΟΓΑΡΙΑΣΟΥΜΕ!

ΓΙΑ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΒΕΒΑΙΑ ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟ, ΘΑ

ΠΡΕΠΕΙ ΠΡ2ΤΑ Η ΛΟΓΙΚΗ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΚΡΙΒΗΣ
____ ΕΠΙΣΤΗΜΗ!

Ο ΑΓ2ΝΑΣ
ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
ΕΧΕΙ ΗΔΗ
ΑΡΧΙΣΕΙ...

95
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΟΝΕΙΡΕΥΤΗΚΕ Ο ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ ΜΕ ΤΟ
«ΛΟΓΙΚΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΙΣΜΟ» ΤΟΥ, ΤΟ ΣΥΝΕΧΙΣΕ
k Ο ΤΖΟΡΤΖ ΜΠΟΥΛ! ___ _

Γ ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ~
r ΜΗΠ2Σ ΝΑ ΤΑ ΘΕ2ΡΟΥΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ,
ΤΟ ΔΟΚΙΜΑΣΕΤΕ, ΚΙ ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ
ΚΥΡΙΕ; L ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ! Α

ΤΑ ΑΤΟΜΑ
ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΕΙΝΑΙ .ΠΟΥ ΣΥΝΔΥΑΖΟΝΤΑΙ
ΚΟΙΤΑΞΕ. 01 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... ΒΑΣΕΙ 0ΡΙΣΜΕΝ2Ν
Ν0Μ2Ν. ^

Η γνω ριμία μ ε Α λ λά το κάλεσ μα

Α π ό εκείν η τη μ έρ α
τον Ευκλείδη σ τη μάχη το σάλπισε
ανήκα πια σ τη...
έ σ π ε ιρ ε το σπόρο. ο Λάιμπνιτς.

r ΑΧΑ! 2ΣΤΕ >

Τ2ΡΑ ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ
L ΣΤΟ ΨΗΤΟ... J

%
Α μ ’ έπ ος α μ ' έργον,
ο Μουρ μ ε εισ ή γ α γ ε σε
έναν καινούργιο κόσμο.

ΑΡΧΑΙΟΙ
ΑΥΤΟ ΤΟ
ΑΝ!
ΣΤΟΙΧΕΙ2Δ2Ν ΓΝ2ΣΕ2Ν
ΠΟΥ ΤΙΣ ΣΥΝΔΥΑΖΟΥΜΕ ΓΙΑ
ΝΑ ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ ΑΛΛΕΣ,
ΑΓΝ2ΣΤΈΣ.

«ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝ ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ ΙΣΟΝ

ΤΑΪΜ ΑΟΥΤ! ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ!» ΜΗΠ2Σ ΤΟ ΠΡΑΜΑ ΓΙΝΕΤΑΙ
Τ2ΡΑ ΠΟΛΥ ΤΕΧΝΙΚΟ; _

^ ΔΗΛΑΔΗ,
77 ΕΙΝΑΙ Η
ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ;

«ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΈΕΡ2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Γ Ο ΜΕΣΟΣ

ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ ΑΛΗΘΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ; L ΑΝΑΓΝ2ΣΤΗΣ
ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗ, ΕΥΧΑΡΙΣΤ2! q Ο Μ 2 Σ TO A
ΟΠ2Σ Π.Χ. “ΤΑ ΡΟΖ Α ΞΕΡΕ
ΑΝΘΗ ΕΙΝΑΙ ΡΟΖ”

ΥΠΑΡΧΕΙ
ΤΕΤΟΙΟ
ON; ,

97
Ν 0Μ ΙΖ2 Π2Σ ΕΔ2 ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ
ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΛΙΓΟ ΓΙΑ ΤΗ
γ τ -------------- ν ΛΟΓΙΚΗ...

...ΕΣΤ2 ΣΕ ΣΕΝΑ Λ
ΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΤΑ ΛΕ2 ΑΥΤΑ,
ΕΝΝΟΙΕΣ. ΦΙΛΕ ΜΠΕΡΤΙ!

ΑΥΤΟ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ:
...Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Π2Σ ΠΡΟΧΩΡΕΙ ΑΥΤΗ
Τ2Ν ΗΡ22Ν ΤΗΣ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ;
. ΛΟΓΙΚΗΣ!

γ ΟΠ2Σ > W ΑΝ ΗΤΑΝ ^

ΟΛΕΣ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΟΜ 2Σ Ζ2ΓΡΑΦΟΙ,
ΤΑ ΠΑΘΗ ΜΠΡΟΣΤΑ, ΔΕ ΘΑ 'ΔΕΙΧΝΕΣ ΚΑΙ
L ΚΙ ΟΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΙ ΤΙ ΖΩΓΡΑΦΙΖΑΝ;
Ρν ΑΠΟ ΠΙΣ2!

98
OK, ΠΕΣ ΜΟΥ: ΤΙ ΑΚΡΙΒ2Σ ΕΧΕΙΣ ΒΑΣΙΚΑ,
ΚΑΤΑ ΝΟΥ; .............. .... Ε... ΕΜ..,
\mmheko
ΕΣΤ2,
ΕΞΗΓΗΣΕ 'ψ§Α \.'
qJiVAi 6Δα J
ΤΟΝ ΟΡΟ! Μ ττο fr -
g d ^B 2 //'0

ΤΙ ΕΙΝ'
ΑΥΤΗ Η
ΛΟΓΙΚΗ',

.ΘΕ2ΡΙΑ!

ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΚΑΤΙ ΟΧΙ, ΠΑΙΓΝΕΙΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΚΑΙ... ΠΟΛΛΑ ε/Ζ/ΚΑ

ΟΧΙ, ΟΧΙ!
ΞΕΚΙΝΑΣ ΑΠΟ
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ..

ΝΕΑ ΓΙΑΤΙ ΜΑΘΑΙΝΕΙΣ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΠΡΙΝ

{ ΑΚΟΥΣΤΕ Τ2ΡΑ > ΔΕΝ ΓΝ2ΡΙΖΕΣ...
ΤΟΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ
ι ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ... > ? «ΛΟΓΙΚΗ >
ΕΙΝΑΙ ΝΕΑ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ.
ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ
^ ΣΚΕΨΗ!» ν

«ΑΝΑΓΚΑΙΑ,

99
 ί ...ΓΙΑΤΙ TO
i f ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ
V ΑΝΑΠΟΔΡΑΣΤΟ!

Ο Σ2ΚΡΑΤΗΣ ΕΙΝΑΙ.
^ ΠΑΡΕ
ΤΟ ΚΛΑΣΙΚΟ ΑΝΘΡ2ΠΟΣ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ΑΡΑ...
«ΟΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΙ
ΕΙΝΑΙ
^ Θ ΝΗΤΟ Ι».
Σ2ΚΡΑΤΗΣ ΕΙΝΑΙ
Θ Ν Η ΤΟ Σ». ,

Σ2ΣΤΑ! ΑΠΟ ΔΥΟ ΗΔΗ ΓΝ2ΣΤΕΣ .ΑΠΟ ΤΕΤΟΙΟΥΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ, Ο

ΣΚΕΨΕΙΣ, ΠΑΡΗΓΑΓΕΣ Τ2ΡΑ ΕΝΑ ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ ΕΦΤΙΑΞΕ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΝΕΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ____ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ!
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ!
' ΚΙ Ο
ΜΠΟΥΛ

ΟΠΕΡ ΕΔΕ/
ΔΕΙΞΑΙ, ΜΑΓΚΑ!

ΔΕΝ ΠΑΜΕ
ΠΑΡΑΚΑΤ2,
ΛΕ2 Γ2 ;
Ο ΜΠΟΥΛ
ΣΥΝΕΧΙΣΕ ΜΕ-

Η Μ ' ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΠΙΟ Κ Α Λ Α ^

TON ΗΡ2Α ΜΑΣ ΝΑ ΜΑΣ ΠΕΙ
w ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΠΟΥΛ; .

100
 Α π ό τη ν πρώ τη εκείν η μ έρ α
που ονειρεύτηκα κι εγώ το μ εγ ά λ ο
όνειρο ενό ς αυ σ τηρ ά λογικού
λογισμού, κόλλησ α κυριολεκτικά.
Η φ ιλόδοξη ιδέα το υ Λ άιμπ νιτς
μ ε σ υνεπ ήρε απ όλυτα.

Γιατί και σ την Ιδανική Πόλη

τη ς Λογικής τρυπ ώ νει μ έσ α
ο π αράλογος ο Έρως.

^ Ο Ο Π Ο ΙΟ Ι
ΜΠΟΥΛ ΕΙΝΑΙ
ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ
ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
ΑΠΛΗ ΣΑΝ ΤΗΝ
ΑΛΓΕΒΡΑ!

101
 «ΤΟΥΝΑΝΤΙΟΝ, ΑΝ ΗΤΑΝ Ο ΝΤ2Σ ΕΤΣΙ,
ΠΙΘΑΝ2Σ ΘΑ ΗΤΑΝ. ΕΝ2 ΑΝ ΗΤΑΝ
ΠΙΘΑΝ2Σ, ΘΑ ΗΤΑΝ.
ΙΔΟΥ Η ΛΟΓΙΚΗ

ΜΑ ΔΕ Μ’ ΑΡΕΣΕΙ Ο
ΤΟΥΙΝΤΛΝΤΙ!

ψ
...ΟΥΤΕ Ο
ΤΟΥΙΝΤΛΝΤΑΜ,1
Ο ΔΙΔΥΜΟΣ,
ΑΛΛ2ΣΤΕ!

ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ
ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΥ
ΘΕΣ ΝΑ ΠΑΣ
ΤΟΤΕ ΔΕΝ ΕΧΕΙ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟ
ΔΡΟΜΟ ΘΑ ΠΑΡΕΙΣ!

ΝΟΙΑΖΕΙ
ΤΟ ΠΟΥ
 ΒΛΕΠΕΙΣ, Η ΛΟΓΙΚΗ .Τ2ΡΑ ΘΕΛ2 ΝΑ ΓΙΝ2 ΚΑΜΠΙΑ!
ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ:
Ο /ΓΙ ΘΕΣ ΕΣΥ ΜΠΟΡΕΙΣ
ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ!

r ΕΙΝΑΙ r ΠΕΡΙΜΕΝΕ!
ΠΟΛΥ Ν Μ \0 \ ΣΟΥ ΕΧ2 ΡΟΛΟ
l ΚΑΙ... ΚΟΥΤΙ!

Ο ΤΡΕΛΟ-ΚΑΠΕΛΑΣ!

C 7 >

;ΚΑΙ Τ2ΡΑ
ΗΡΘΕ μ 2ΡΑ,
ΑΑΑΑ!
ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ
Ο/ΓΙ Π 2!»

.ΘΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ ΤμΝ ΕΙΜΑΙ

ΤΥΦΛΟΜΥΓ ΟΥΛΑ! ΤΡΕΛΟΣ ΚΑΙ
ΦΑΙΝΟΜΑΙ!

ΤΡΕΛΟΥΛμ
ΜΠΕΡΤΙ!

103
104
f ΘΑ >
ΣΕ
ΠΙΑΣΟ
ΤΡΕΛΟ­
ΚΑΠΕΛΑ!

105
106
107
 Καθώς όμω ς το μ ελ λο ν τικό μου τα ίρ ι Για να βρω την Άλις
απ ορροφημένη από άλλου
π αραδόξω ς αδιαφ ορούσ ε για τις ο μ ο ρ φ ιές
είδους δυαδική διερεύνηση.
τη ς α λγεβρ ική ς Λογικής...

...Π λοήγησα
το λαβύρινθο
μόνος μου!

Μ' ΑΓΑΠΑ... Μ ΑΓΑΠΑ... ΑΠΛ2Σ, ΗΘΕΛΑ

ΔΕ Μ' ΑΓΑΠΑ... Α. ΓΕΙΑ Σ Ο Υ ΜΠΕΡΤΙ! ΝΑ ΙΟ Υ ΔΕΙΞ2
ΤΟ Π2Σ ΟΙ ΛΟΓΙΚΟΙ
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ « Κ Α Ι» ΚΑΙ
ΣΟΡΥ! « Ή » ΕΙΝΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ
ΕΝΟΧΛ2; ΠΟΥ ΒΟΗΘΟΥΝ...

108
 ΚΑΙ Ο
I ΔΙΚΟΣ ΜΟΥ ]
ΓΡΙΦΟΣ;

.ΑΝ Μ’ ΑΓΑΠΑ.
.Ο ΟΠΟΙΟΣ
ΕΙΝΑΙ:

ψ ΑΝ ΜΑΝΤΕΨΕ!
Σ ’ ΑΓΑΠΑ Ε.
ΠΟΙΟΣ;

109
 ...Η αττόπ ειρά μου να κάνω
το δάσκαλο κ α τέλ η ξε
μ ε μ ένα ως μ α θη τή. Λίγο καιρό μ ε τά ,
π ήγα τη ν Ά λις σ το
« Π έμ π ρ ο κ Λ ο τ ζ » . Τ ΓΙΑΓΙΑ, ΝΑ ^
ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ2
ΤΗ ΔΕΣΠΟΙΝΙΔΑ
V ΣΜΙΘ! Λ

Ό π ου, αν και
α δ ιά β α σ τος, τα
κ α τά φ ερ α καλά!

ΑΓΑΠΑ ΚΙ
ΠΟΛΥ! ΕΓ2 ΤΟ
2 ς α σ το ιχείω το ς σ τη ΙΔ ΙΟ !!!
γυναικεία ψυχολογία,
θ εώ ρησ α τη σ υνάντηση
άκρως επ ιτυ χη μένη.

ο ΜΠΕΡΤΙ,
ΝΟΜΙ22 ΟΤΙ
ΜΕ Μ ΙΣΕΙ!

ΑΗΔΙΕΣ, ΜΠΕΡΤΙ!
ΓΛΥΚΙΑ
ΜΟΥ.

110
 Κι α ρχάριος
...Το π αράλογο π άθος
που τα ανθρώπινα ό ντα όντα ς, μια μόνο
ονομάζουν « έ ρ ω τ α » . λογική
κατάληξη

ΝΑ «ΠΑΝΤΡΕΥΤΕΙΣ»;;; ΤΗΝ «ΑΓΑΠΑΣ»;

ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ;;; ΟΥΤΕ ΑΥΤΗΝ;;; ΑΡΛΟΥΜΠΕΣ!
ΚΑΤΑ ΔΙΑΝΟΙΑ, ΜΠΕΡΤΙϋ! ΑΠΛ2Σ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΕΙΣ
ΣΑΡΚΙΚΑ!

ΕΕ,
ΛΙΓΟΥΛΑΚΙ.
ΜΑ ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ,
ΤΗΝ ΑΓΑΠ2!

ΚΙ ΑΚΟΥ Τόσο πολύ το ή θ ελ α (

Κ Α Λ Α :ΣΤΟ β λ έ π ε τε , να ολοκληρώ<
ΣΟ Ϊ ΤΗΣ, τη σχέση uar!
ΕΜΑΘΑ, ΕΧΕΙ
ΜΠΟΛΙΚΗ
ΤΡΕΛΑ! ΟΠ2Σ
ΚΑΙ ΣΤΟ
ΔΙΚΟ
ΜΑΣ.

1Γ ΕΝΑΣ >
ΛΟΓΟΣ
ΠΑΡΑΠΑΝ2 ΝΑ
ΜΗΝ ΤΥΧΟΝ
ΔΙΑΝΟΗΘΕΙΣ
ΓΑΜΟ! S '

Ή ταν από τις λ ίγ ες σ τιγ μ ές σ τη

ζωή μου που δ ε λογάριασ α
τον μπ αμπ ούλα τη ς τρ έλ α ς .

111
 Ό μω ς, π αρά το ό τι η ερ ω τική μου
ζωή π ρ ο ό δ ευ ε, ως διανοητής ..ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ
τώ ρα είχα κολλήσ ει για τα καλά. ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΤΙΣ
ΑΝΑΓΚΕΣ ΜΟΥ!

ΤΙ ΜΟΥΤΡΑ ΕΙΝ'
ΑΥΤΑ, ΦΙΛΑΡΑΚΟ; Τ2ΡΑ
ΕΧΕΙΣ ΣΤΟΧΟ: ΝΑ
V ΜΑΘΕΙΣ ΛΟΓΙΚΗ! Λ

ΤΟΤΕ ΜΑΘΕ
«Μ ΑΘΑΙΝ2 ΛΟΓΙΚΜ» ΕΠΙ ΕΝΑ ΚΙ ΑΛΛΗ!
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΧΡΟΝΟ...

Για να κατανοήσ ετε τη θ έσ η μου, ...Ή ταν βα σ ισ μένη σ τα Μ αθηματικά, >

να σας θυμίσω ό τι ο ουσ ιασ τικός σκοπός )υ π αρά π α ια ν σ το κενό, μ ε ένν ο ιες α σ α φ είς,
μου δ εν ε ίχ ε α λ λ ά ξει: να αποκτήσω β έβ α ιη α υ θ α ίρ ετες υπ οθέσεις, κυκλικούς ορισμούς.
γνώση για τον κόσμο... Μόνο η Λογική θ α μπορούσ ε να τα ... ,

^ ^ ...Γ ν ώ σ η
που θα 'δίνε
μόνο η Επιστήμη.

Είχα π λέον συνειδητοπ οιήσ ει ό τι τα Μ αθηματικά

έμοιαζαν πολύ μ ε το Σύμπ αν το υ ινδικού μύθου:
τελικ ά , τα σ τήριζαν μονάχα τα πόδια το υ ό ντο ς
όπου πατούσαν. Ή ταν δηλαδή...
Τα χάλια των
Μ αθηματικώ ν r T2PA ΠΑΙΡΝΕΙ ΣΑΡΚΑ ΚΑΙ ^
τα τόνιζαν Γ ΤΟ ΕΡΓΟ Τ2Ν ^ ΟΣΤΑ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΟΡΑΜΑι
α κόμη ΤΟΜΣΟΝ ΚΑΙ ΡΑΔΕΡΦΟΡΝΤ l ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΤΗΣ ΥΛΗΣ
π ερ ισ σ ό τερ ο , ΕΙΝΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ! ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ!
οι π ρόσφατοι
θ ρ ία μ β ο ι τη ς
Φυσικής.

...ΚΙ Ο Μ 2Σ, ΤΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ:
ΕΡΜΑ, ΜΕΝΟΥΝ ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΔΕΝ
_ ΠΙΣ2. ΤΟ ‘ΧΟΥΝ ΠΑΡΕΙ ΚΑΝ
V ΧΑΜΠΑΡΙ! α

Μ ε το ν Μ ουρ
ο νειρευό μα σ τα ν
ό νειρα τρανά.
ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ
ΟΜ 2Σ ΝΑ ΔΟΥΝ
ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ... .

ψ ΛΥΠΟΥΜΑΙ,
Τ ΚΥΡΙΟΙ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ 1
ΞΕΡΕΤΕ ΤΙ ΛΕΤΕ: ΤΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΕΚΟΥΝ /
ΣΤΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥΣ Λ
^ Μ ΙΑΧΑΡΑ!

Η κατάσ τασ η
μ ε σοκάριζε:
σ χεδόν κανένας ψ ΜΗΝ ΤΟ
μ αθηματικός δεν ΠΑΙΡΝΕΙΣ
ε ίχ ε επίγνω ση ΚΑΤΑΚΑΡΔΑ,
των π ροβλημάτω ν ΦΙΛΕ!
των θ εμ ελίω ν.

ΕΙΝΑΙ
Η Λ ΙΘ ΙΟ Ι!!!

113
 ΓΙΑ ΝΑ ΠΕΤΥΧΟΥΜΕ ΤΗ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ
Ό μω ς η ΓΝ2ΣΗ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΤΙΣ
απόγνωσή μου ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, ΝΑ ΠΑΜΕ ΠΑΛΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΜΗΔΕΝ.
δ εν κράτησ ε
πολύ. Γιατί Π Ρ Ο ΤΑ ΣΗ X V » Αν χ ^ ψ ,τ ό τ ε ψ * χ .
μια νέα ΠΡΟΤΑΣΗ X V I Α ν ζ ^ Χ Ψ ,τ ό τ ε ζ φ χ , ζ * ψ ; ζ 4 χ + ψ .
γνω ριμία ΠΡΟΤΑΣΗ X V I I . Α ν ζ ^ χ ψ ,τ ό τ ε χ φ ^ χ + φ ^ ζ.
α ναπ τέρω σ ε ΠΡΟΤΑΣΗ χνηί Αν ζ^Χ +ψ ,τ ό τ ε ζ^χ, ζ^ψ, ζϊχψ .
ξανά τις
ΠΡΟΤΑΣΗ X I X . Α ν ζ ^ χ + ψ ,τ ό τ ε χ φ ^ ξ ? χ ■+■φ ^ ζ .
ελπ ίδ ες μου.
Π ρόταση X X . Α ν χ ζ ^ ψ και χ ^ ψ + ζ , τ ό τ ε χ ^ ψ .

Στον Ά λ φ ρ εν τ Νορθ
Ο υά ιτχεντ βρήκα ένα
μ εγά λο αδ ελφ ό , ένα.. s/S ΥΠΑΡΧΟΥΝ %;
ΚΑΠΟΙΟΙ ΠΟΥ
ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤ2ΠΙΖΟΥΝ
Σ2ΣΤΑ, ΡΑΣΕΛ, ΑΛΛΑ
ΚΑΝΕΙΣ ΤΟΥΣ ΔΥΣΤΥΧ2Σ
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ Α
Ά έν το ρ α , V ΑΓΓΛΙΑ. Α

^ ΑΥΤΟΙ
ΤΟ ΒΛΕΠΟΥΝ:
ΣΥΝΔΥΑΖΟΝΤΑΣ
ΤΑ ΥΓΙΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Τ2Ν ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν
ΜΕ ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ^ «ΝΕΑ;» ^
ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΛΟΓΙΚΗΣ, Η ΛΟΓΙΚΗ ΔΕΝ
ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΚΑΝΕ ΒΗΜΑ
ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ
^ ΛΥΘΟΥΝ! w ΜΠΟΥΛ! ^

Δ ΙΧ 2Σ >
ΑΛΛΟ, ΕΧΕΙ ΜΙΑ ^ ΜΙΑ
ΚΑΠΟ ΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ
ΑΠΟ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΟΙΜΙΑ ΛΕΕΙ:
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ... , <ΑΝ ΘΕΣ ΚΑΤΙ ΝΑ
ΜΑΘΕΙΣ, ΤΟΤΕ
ΝΑ ΠΑΣ ΕΝΑ
ΑΛΛΑ ΔΕΝ
ΤΑ Ξ ΙΔ Ι!» .
ΕΧΕΙ ΔΥΝΑΜ2ΣΕΙ
ΑΡΚΕΤΑ ΓΙΑ ΝΑ
ΣΤΗΡΙΞΕΙ ΤΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ! Ο Ο υ ά ιτχ εντ μ ε βο ήθ ησ ε να δω
το φ ο β ερ ό επ αρχιω τισ μό του
αγγλικού μαθηματικού
κα τεσ τη μένο υ. Και έτσ ι...

m
 Η δίκη του ο ρ μ ή ήταν Πριν όμω ς αρχίσω να τακτοπ οιώ τα του
που μ ε ώ θησ ε σ το πρώτο Οίκου των Μ αθηματικώ ν... ___________
μ εγ ά λ ο τα ξίδ ι π νευματικής
L αναζήτησ ης... .
^ ...Είχα ^
β ά λ ει
μπ ροσ τά
ν ...Και να σ τήσω το
μου γνώ ρισε δικό μ ο υ !
τους νέους
α σ τέ ρ ε ς τη ς
Λογικής.

Ο γά μο ς μου μ ε τη ν Ά λις Π έρ σ αλ
Σ μ ιθ έγιν ε σ την εκκλησ ία των
Κουακέρων όπου ανήκε...

Υ π έμ εινα τη « β ο υ β ή π ροσευχή»,

Μ ε ελά χισ τα ,

Και χάρηκα τόσο πολύ όταν

— .......... τέ λ ε ιω σ ε !

.Δ είγματα ανίας.

115
 δ. WANDERJAHRE
ή ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ
 Το τα ξίδ ι μου
σ την Ευρώπη ήταν
μια π ερ ιή γησ η
μαγική...

^ ...Μ έσ α ^
σ την
α π έρ α ντη χώ ρα
των ιδεών. ν

Κ ά θ ε μ έρ α μάθαινα και
κά τι καινούργιο, κά τι που
μ ε οδηγούσε β α θ ύ τερ α σ το
θ α υμ α σ τό το υς βασ ίλειο.

...Ένα βα σ ίλειο
λυτρω μένο από όλα Δ2ΣΕ ΜΟΥ
τα λ ά θ η και ό λ ες ΕΝΑ ΧΕΡΑΚΙ,
τις α σ ά φ ειες του ΜΠΕΡΤΙ.
υλικού κόσμου.

Σ το Καίμπριτζ, είχα 5unf JTUnuten Bnbatti

δ ια β ά σ ει ένα π α ρ ά ξενο
γερμανικό κείμ ενο μ ε
τίτλ ο « B e g riffs s c h rifi» .

...Δ ηλαδή, « εννοιολογική

γ ρ α φ ή » . Ή ταν το πρώτο
ουσιαστικό βήμα προς το Ο σ υγγραφ έας του
ό ρα μ α του Λάιμπνιτς. ζούσε σ ε μια μικρή πόλη,
ο νομασ τή για τους
φιλοσ όφους τη ς...

W
 Το ό τι ο ίδιος δ εν ήταν καβόλου
διάσημος, όμως, δ ε μ ' ένο ια ζε:
οι φιλόσ οφ οι δεν κρίνονται μ ε
κριτήρια τενόρω ν. Β έβαια...

69

...Η « εννοιολογική
γ ρ α φ ή » το υ ήταν
σ τριφ νή σ την όψη. S Fla)

Η ----- - ”
, \ \— / ( b , ο) 1 - ΤΓί η \
\ I --------- F ib ) U rI T\— Fla1
/ ( b , ο),
\ ______ F ( b )

Μ “Γ / 1 δ ’ α) l jfe gioenschaft Fκ> hot,

la t auCh I /■
n rfa h re»sJ
a * Sa t * . dQSS 5 L X -S ^ ^ h e .
_______________

...Και κυρίως το ό τι εννοούν π ά ν το τε

ακριβώς αυτό που λ έ ν ε!

1£0
 ΧΜ... ΠΕΡΑΣΤΕ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΣΥΖΥΓΟ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΤΑ ΤΕΛΕΙ2Σ
ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΤΕ ΠΑΡΑΛΟΓΑ. λ

ΤΟ
ΕΞΗΓ2 ΣΤΗ
ΔΙΚΗ ΜΟΥ
ΑΛΛΑ

TIMM ΜΟΥ,
κ. ΚΑΘΗΓΗΤΑ! ...ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ
ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙ!

ΠΕΙΤΕ ΜΟΥ ΛΟΙΠΟΝ Τ2ΡΑ ΤΙ

ΜΕ ΘΕΛΕΤΕ: ΓΝ2ΡΙΖΕΤΕ ^ ΟΜΟΛΟΓ2 ΟΤΙ
ΤΟ ΕΡΓΟ ΜΟΥ, ΤΟ... ΜΕ ΔΥΣΚΟΛΕΨΕ. ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΑΠ' ^
V ΤΟΥΜΠΟΥΛ! X

ψτ ΝΑΙ,
r ΓΙΑΤΙ Ο ΜΠΟΥΛ 1
ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΙ
ΕΝΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΟ
« BEGRIFFSSCHRIFT» ; ΕΡΓΑΛΕΙΟ. α
k. ΟΜ2Σ... Λ

(^ Ζ .Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗΣ
Χ ^ Ε Ι Ν Α Ι ΑΛΛΟΣ, ΕΙΝΑΙ.»___ J

1£1
 ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΒΙΒΛΙΟ, κα ΦΡΕΓΚΕ ΜΗΝ ΞΕΧΝΑΜΕ
«ΣΥΖΥΓΟ Σ ΕΝΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΤΗΝ ΑΦΗΡΗΜΑΔΑ!
ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ!» JK B B m

^ Α, ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ
Ο ΓΚΟΤΛΟΜΠ. ΜΟΝΟ
ΠΟΥ Μ’ ΕΚΝΕΥΡΙΖΕΙ
^ 2ΡΕΣ 2ΡΕΣ! ^

MIA Ζ2Η Η
«ΑΚΡΙΒΕΙΑ», Η
«ΣΑΦΗΝΕΙΑ»!

...Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΓΛ2ΣΣΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ

ΚΑΝΕΙ Χ2ΡΙΟ ΜΕ ----- 7 / -------------- " ΓΚΟΤΛΟΜΠ!
ΤΗΝ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Η - 5 ^ ν
ΜΗΝ
ΚΟΨΕΙΣ
ΑΛΛΑ!!!

...ΕΙΝΑΙ
ΦΤΙΑΓΜΕΝΗ
ΓΙΑ ΤΗΝ
ΚΟΥΖΙΝΑ!

ΑΣΕ ΠΙΑ ΤΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ Μ Ο Υ ...ΦΤΙΑΞΟΥΜΕ

ΗΣΥΧΑ ΚΙ ΕΛΑ Μ ΕΣΑ!!! ΜΙΑ ΑΠ0ΛΥΤ2Σ
ΛΟΓΙΚΗ
ΓΛ 2ΣΣΑ ! .

ΒΕΒΑΙΑ!

...ΟΜ2Σ, ^
' ...ΟΠΟΤΕ, ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΠ2Σ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
7 Μ { ΕΝΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΜΕ ΜΕΣΑ, ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ
ΠΡΕΠΕΙ ΠΡ2ΤΑ ΝΑ... ^ ΤΙΣ ΚΥΡΙΕΣ;
 ΜΟΝΟ ΜΕ ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΜΑ ΓΓ ΑΥΤΟ ΕΤΣΙ ΑΚΡΙΒ2Σ ΕΙΜΑΙ ΚΙ
ΓΛ2ΣΣΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΤΟ ΛΟΓΟ ΘΕΛ2 ΕΓ2 ΒΕΒΑΙΑ. ΚΑΤΑ ΤΟΥΤΟ,
ΧΤΙΣΤΟΥΝ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ Τ2Ν ΚΑΙ ΕΓ2 ΝΑ ΜΑΘ2 ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΙ ΔΥΟ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν! Λ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΜΑΣ... y
ΤΟ ΘΕΜΑ!
ΑΔΕΛΦΕΣ
ΨΥΧΕΣ!

C.»/. ,.'Ι

ΕΙΣΤΕ
V ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΕΝΑΣ ^
ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ, ΡΑΣΕΛ:
ΜΙΣΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ
ΚΑΙ ΜΙΣΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ.

ΑΠ' ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

2Σ ΤΟΝ ΜΠΟΥΛ, ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΕΙΧΑΜΕ
ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΟΠ2Σ «Ο Σ2ΚΡΑΤΗΣ ΧΜ...
Στη βάση της ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΣ». ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΕΛΙ2ΣΗ ΣΑΝ ΤΙ ΔΗΛΑΔΗ
νέας γλώσσας Τ2Ν ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν ΟΜ2Σ ΘΕΛΟΥΜΕ
του Φρέγκε ^ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ!
ήταν μια πολύ
απλή ιδέα.
Έφτανε όμως
για ν' ανοίξει
καινούργιους
ορίζοντες.

— —

ΘΕΛΟΥΜΕ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ! ΤΡΙΑ

ΘΕΛΟΥΜΕ ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΥΤΑ ΔΔΔI
ΦΤΙΑΧΝΟΥΜΕ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΟΠ2Σ ΜΠΙΣ- ΓΥΝΑΙΚΑ!
« Ο * ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΣ»... .

...ΠΟΥ ΝΑ ΙΣΧΥΕΙ ^
ΒΕΒΑΙΑ ΑΝ ΤΟ « X » ΙΣΟΝ 1
ΡΑΣΕΛ», ΑΛΛΑ ΝΑ ΜΗΝ ΙΣΧΥΕΙ
ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ... ,

1£3
 ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΟΧΙ! ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΤΡ22 ΣΤΙΣ 17:00
VTXE7T ΚΑΙ Τ2ΡΑ ΕΙΝΑΙ ΜΟΛΙΣ 16:48! ΛΕΣ ΝΑ ____ g
που ^ 1
r ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΤΡΙΑ 1 ΜΟΥ ΕΧΕΙ ΣΑΛΕΨΕΙ; ^ |
ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΜΟΥ; ΤΑ
ΤΡΙΑ ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΠΟΥ
ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ
ν ΤΟ ΤΣΑΪΜΟΥϋ! Λ

ΟΧΙ
ΒΕΒΑΙΑ,
ΜΗΠ2Σ ΜΑ...
ΕΦΑΓΕΣ
ΕΝΑ; ΕΕ...
ΚΑΘΗΓΗΤΑ.

ΕΙΣΑΙ ΕΝΤΕΛ2Σ ΑΝΙΚΑΝΗ ΝΑ ΣΥΛΛΑΒΕΙΣ ΤΗΝ

ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ! ____ _

r ΜΑ, ^
ΓΚΟΤΛΟΜΠ,
ΕΒΑΛΑ
ΤΡΙΑ—
ΤΟ «ΜΥΣΤΗΡΙΟ
ΤΟΥ ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΟΥ
ΜΠΙΣΚΟΤΟΥ» ΕΧΕΙ ~ τι ^
^ ΑΠΛΗ ΛΥΣΗ... Λ ΑΠΙΘΑΝΟ!

...ΕΓ2
ΤΟ ’ΦΑΓΑ! w ΠΟΤΕ ^
ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ
ΜΟΥ ΤΡ2ΕΙ.

w ...ΓΙΑΤΙ
ΠΟΤΕ ΚΑΝΕΙΣ
ΔΕΝ ΕΡΧΕΤΑΙ
ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ!

1£4
Φύγαμε αργά 2, ΜΠΕΡΤΙ.
την ίδια
νύχτα από
την Ιένα.

ΣΑΝ ΤΟΝ ΦΡΕΓΚΕ, ΛΕΣ

ΕΤΣΙ ΘΑ ΓΙΝΕΙΣ ΤΟ ΕΛΠΙΖ2 ΔΙΑΚΑ2Σ.
κι ΕΣΥ; m

ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ, ^ ΣΚΕΨΟΥ ΟΜ2Σ: ΑΝ μ ΟΞΥΔΕΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑ

ΒΛΕΠΕΙΣ, ΕΙΝΑΙ ΚΙ ΕΝΑΣ ΑΝ ΟΙ ΠΑΡΑΞΕΝΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ μ
ΑΛμΘΙΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΣ! ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΛμ οψμ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΟΙΑ ΤμΣ ΜΑΝΙΑΣ ΓΙΑ
V ΜΕΓΑΛΕΙΟΥ ΤΟΥ; , .... ·χ,ι:.. _ ΑΚΡΙΒΕΙΑ...

ΣΤΑ
ΠΙΟ
ΔΕ ΘΑ ΜΙΚΡΑ,
μΘΕΛΑ ΝΑ 'ΜΑΙ
ΤΟΥ «ΜΕΓΑΛΟΥ:
^ μ ΓΥΝΑΙΚΑ. .
ΑΣ Μμ ΒΙΑΣΤΟΥΜΕ ΠΑΝΤ2Σ ΝΑ
ΚΡΙΝΟΥΜΕ ΑΥΣΤμΡΑ ΤΙΣ ΣΥΝμΘΕΙΕΣ
_ Τ2Ν ΓΙΓΑΝΤ2Ν. ^

«ΓΙΓΑΝΤΕΣ!»
ΛΕΣ ΚΑΙ ΜΙΛΑΜΕ
ΓΙΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ..,

1£5
 ΑΥΡΙΟ ΛΟΙΠΟΝ ΘΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣ2
ΕΝΑΝ ΑΛΗΘΙΝΟ ΜΥΘΙΚΟ ΗΡ2Α: ΤΟΝ
ΑΝΘΡ2ΠΟ ΠΟΥ ΕΦΑΓΕ ΠΡ2ΤΟΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΝ2ΣΗΣ

ΜΑ Ο ΓΚΕΟΡΓΚ ΚΑΝΤΟΡ ΤΟΝ ΜΑ ΔΕ

ϊϊα φ & ζ
ΠΑΡΑΚΟΥΣΕ. ΚΙ ΕΤΣΙ ΜΑΣ ΕΔΕΙΞΕ ΜΕΤΡΙΕΤΑΙ Station,
ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ! . S a ll e !
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΕΙΔΗ ΑΠΕΙΡΟΥ... ΚΑΙ

2aW en
bittel

ΠΡΙΝ ΑΠ' ΑΥΤΟΝ

ΚΟΙΤΑ..
ΒΛΕΠΑΜΕ ΜΕΣΑ..
ΒΡΕΧΕΙ.

...ΑΠΟ
ΕΝΑ ΓΥΑΛΙ.

,ΘΑΜΠΑ.

1£6
 ΠΕΣ ΛΟΙΠΟΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ
ΓΕΜΑΤΟ ΚΑΙ ΦΤΑΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ
ΖΗΤ2ΝΤΑΣ Δ2ΜΑΤΙΟ. ΤΙ ΘΑ
ΑΚΟΥ: ^ ΤΟΥ ΠΟΥΝΕ, ΛΕΣ:
ΣΚΕΨΟΥ
ΚΑΠΟΥ ΕΝΑ
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ
ΑΡΓΑ ΜΙΑ ΝΑ
ΝΥΧΤΑ... ΠΑΕΙ ΝΑ
ΜΕΙΝΕΙ
r ΣΑΝ 1
ΑΛΛΟΥ!
ΝΑ ΛΕΜΕ
ΚΑΛΗ2ΡΑ
Τ2ΡΑ!

.ΑΝ ΟΜ2Σ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ

ΑΠΕΙΡΟ, ΠΑΝΤΑ Θ Α -

Χ2ΡΑ ΕΝΑΣ
ΑΚΟΜΗ!

ΟΡΙΣΤΕ, ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΣΑΣ,

«ΧΙΜΕΛΓΚΑΡΤΕΝ»!

r ΟΥΦ!
ΔΕΝ ΕΙΝ'
ΑΠΕΙΡΟ..

Αν ο έρωτας
χτυπήσει
ποιητή, 0α
πει στην
καλή του
στίχους...

Ί£7
 ΤΟΝ ΕΝΟΙΚΟ ΤΟΥ
^ ΓΕΙΑ ^ ^ ΕΙΠΑΜΕ: ^ Δ2ΜΑΤΙΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ V,
ΣΑΣ! ΚΥΡΙΟΣ ΤΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ . ΤΟΝ ΛΕΜΕ « Ε ν » . .
ΚΑΙ ΚΥΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΓΕΜΑΤΟ!
ΡΑΣΕΛ.

ΒΕΒΑΙ2Σ,
ΚΥΡΙΕ ΡΑΣΕΛ,
ΑΛΛΑ ΕΧΕΤΕ ΚΑΝΕΙ
V ΚΡΑΤΗΣΗ. > ' ί Άρα είναι
φυσικό...

...ΜΕΤΑΘΕΤ2
ΓΙΑ ΤΟ ^ ΤΟΥΣ ΠΑΛΙΟΥΣ ΜΕ
Δ2ΜΑΤΙΟ ΤΟΥ ΤΟΝ ΕΞΗΣ ΤΡΟΠΟ...
ΝΕΟΥ ΕΝΟΙΚΟΥ

...Ο ερωτευμένος μαθηματικός

να πει τη δική του ποίηση.

— ι . .ι
.ΚΑΙ ΠΑ2 TON Ε£ ΣΤΟ Δ2ΜΑΤΙΟ 3, ΚΑΙ
ΕΤΣΙ ΤΟ Δ2ΜΑΤΙΟ £ ΠΑΙΡΝΕΙ Ο Ε1...

ΜΑ
ΕΣΕΙΣ ΕΧΕΤΕ
Δ2ΜΑΤΙΟ,
ΚΥΡΙΕ! .

1£8
 ΚΑΙ ΤΑ ΛΟΙΠΑ, ...ΚΙ Ο Ε4 ΣΤΟ
ΔΗΛΑΔΗ Ο Ε3 ΣΤΟ Δ2ΜΑΤΙΟ 4 Δ2ΜΑΤΙΟ 5 2ΣΤΕ r ΔΕΝ 1
ΓΙΑ Ν’ ΑΔΕΙΑΣΕΙ ΤΟ Δ2ΜΑΤΙΟ 3 Ν' ΑΔΕΙΑΣΕΙ— ΕΧ2 ΤΗΝ
_ ΓΙΑ ΤΟΝ Ε£...
ΠΑΡΑΜΙΚΡΗ
ΙΔΕΑ
MHEPTL < ΤΙ ΛΕΣ! J

ΚΟΙΤΑ, ΣΤΟ ΑΠΕΙΡΟ ΠΑΝΤΑ

©Α ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝ2

V Σ’ ΕΝΑ ΕΙΝΑΙ
ΠΕΠΕΡΑΣΜΕΝΟ ΟΜ2Σ ΤΡΕΛΟΙ ΑΥΤΟΙ
ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ, ΑΥΤΟ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ!
. ΘΑ ΤΑΝ ΑΔΥΝΑΤΟ.

ΝΑ Π2Σ: ΚΙΝΕΙΣ ΟΛΟΥΣ

ΤΟΥΣ ΕΝΟΙΚΟΥΣ ΕΝΑ Δ2ΜΑΤΙΟ, ΚΙ
ΕΤΣΙ ΤΟ Δ2ΜΑΤΙΟ 1 ΑΔΕΙΑΣΕ!

129
 Επιτρέψτε μου τώρα Όλοι έχετε κάποια εμπειρία από το σχολείο.
μια γενική παρατήρηση Όσοι τα αντιπαθείτε, βλέπατε το μάθημά τους σαν
στο ευαίσθητο θέμα των. αγγαρεία. Οι άλλοι ίσως σαν ένα παιχνίδι.

.Μαθηματικών.

Και πράγματι Έχουν όμως ...Μια όψη που δεν τη

υπάρχει κι αυτό και μια άλλη όψη τα νιώθεις αν δεν αρχίσεις
το στοιχείο. Μαθηματικά... να σκέφτεσαι για...

.Το Άπειρο!

Ένας μεγάλος σοφός εί .Πάντως, ότι καμιά άλλη ιδέα δεν τον ώθησε τόσο,
ότι καμία άλλη ιδέα δε γοή- μέχρι να φτάσει στα όρια των δυνάμεών του!
περισσότερο τον ανθρώπινο νου.
Ίσως να ναι έτσι. Βέβαιο είναι...

Αλλά ούτε υπάρχει

κι άλλη έννοια που
τόσο να ξεσκέπασε
τη βαθύτερη γύμνια
της μαθηματικής
μας γνώσης!

130
Αυτός ήταν ο
Λόγος που έκανε
τον Γκάους να
απαγορεύσει
τις μετωπικές
επιθέσεις.

2στόσο, η αυστηρή
προειδοποίησή του
δε με σκότιζε
εκείνο το πρωί... ...Καθώς πήγαινα να
συναντήσω τον Κάντορ, τον
Άρχοντα του Απείρου.

Να με Λοιπόν: ένας Βρετανός σε αναζήτηση

mγερμανικής
m wm σοφίας.

Καθ' οδόν, συνάντησα

κάποιον που είχε ΓΚΕΟΡΓΚ
ΦΡίΝΤΡΙΧ
κάνει ακριβώς το ΧΕΝΤΕΛ
αντίστροφο ταξίδι.

Συνέχισα
το δρόμο μου
με μεγάΛα κέφια,
m.

131
Το Πανεπιστήμιο του Χάλε
είχε απορροφήσει το παλιό της
Βιτεμβέργης, άρα με μια έννοια
ήταν ο παιδαγωγός του Άμλετ
και του Δόκτορα Φάουστ.
Είχε μ' άλλα λόγια, άριστες...

Περγαμηνές
για
μπελάδες!

Ομολογώ, δεν
Kmrnn ^
Sie mic ixm W tg 1 ένιωθα και πολύ
zuc Hlatkematisc|>en.
tifakultat zeigen? ευπρόσδεκτος.
Sw bitte? S

ΣΥΓΓΝ2ΜΗ,
ΨΑΧΝ2 ΤΟΝ
ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΥΡΙΟ
ΚΑΝΤΟΡ;

13£
 I Προχώρησα
προςτηνέα
Έτσι, όταν
\ διεύθυνση
είδα τα γκρίζα
ΐ που μου
κτίρια...
I έδωσαν,
| βέβαιος ότι
S ο Μέγας
| Κάντορ είχε
| μετακινηθεί.

...Σε κάποια θέση

σπουδαιότερη.
...Υπέθεσα
ότι ανήκαν σε
κάποιο Ίδρυμα
για τα Νέα
Μαθηματικά.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ

ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΑΝΤΟΡ;

Αν βέβαια ίσχυε
■ αυτό, ο θλιβερός
I διάκοσμος...

...Μαρτυρούσε τα χείριστα
ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ για τα Νέα Μαθηματικά!
«ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ»!

Φανταστείτε ένα νεαρό

ζωγράφο να συναντά τον
Μιχαήλ Άγγελο, ή ένα...
■Η

...Συνθέτη
Έτσι ένιωθα
τον
στην πόρτα
Μπετόβεν.
του Κάντορ.

133
 ΚΥΡΙΕ ^ ΛΕΓΟΜΑΙ
ΚΑΘΗΓΗΤΑ ΡΑΣΕΛ. ΕΙΜΑΙ ΑΠ'
ΚΑΝΤΟΡ... ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ...

Αντίκριζα τον πατέρα

της Θεωρίας Συνόλων!

f ...ΚΑΙ ΕΝΘΟΥΣΙ2ΔΗΣ Ε, ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΗ

ΜΑΘΗΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΓΗΡΑΙΑ ΑΛΒΙΟΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ
LΣΑΣ ΕΡΓΟΥ* ----- — ν ΛΙΓΟΙ ΦΩΤΙΣΜΕΝΟΙ!
Γ Α, 2ΣΤΕ Ν
ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ
ΜΕ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ
ν Τ2ΡΑ; J

ΜΙΑ ΑΡΧΗ ΟΛΟΙ

ΕΙΝΑΙ... ΠΡΕΠΕΙ!!!

134
 Π2Σ ΝΑ ΓΙΝΕΙ... Η ΘΕ2ΡΙΑ
ΣΥΝ0Λ2Ν ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ!

135
 τρέλα ηταν ο
εφιάλτης μου.
Αλλά όταν την
είδα σε ένα
τέτοιο, μεγάλο
νου, διαλύθηκα.

Ε... ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΗΓΑΙΝ2.

ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΑΥΡΙΟ
ΤΗ ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ,

ΣΥΝ2ΜΟΣΙΑ
ΦΑΝΗΚΕ!

ΣΣΣ...
ΦΡΟΝΙΜΑ,
ΚΑΘΗΓΗΤΑ!

Ο ΠΟΝΤΙΦΗΞ ΠΡΕΠΕΙ ΕΙΠΑ ΚΑΙ ΕΛΑΛΗΣΑ ΚΑΙ

— ΝΑ ΛΑΒΕΙ
ΑΜΑΡΤΙΑΝ ΟΥΚ Ε Χ 2 Μ
Λ ΜΕΤΡΑ!!!

W f

Γ ...ΘΑ ΠΑΝΕ^ ΟΟΒΰυ

[ ΟΛΟΙ ΣΤΟ ΠΥΡ
Ι Τ Ο ΕΞ2ΤΕΡ0Ν!

Στο νου μου αντηχούσε πάλι, αφόρητα,

ένα φρικτό μοπβο απ' τα παλιά.

136
137
 ΠΡΟΔΟΤΗ!

ΜΑ... ΛΑ ΤΙ ΕΧ2 ΚΑΝΕΙ

ΠΛΗΣΙΑΣΕΣ ΤΟ ΗΠ£ΙΡΟ!

ΜΑ... ΑΥΤΟΣ...
ΔΕΝ ΕΙΝ* Ο ΧΕΝΤΕΛ.
ΕΙΝΑΙ Ο... Ο...

Γκααααουςϋ!

ΚΑΤΕΪΎΡΕΨΕί
TR G fM fAIfW !
 ΜΑ ΤΙ ΚΑΝΕΙΣ Τ2ΡΑ
Σ2ΠΑ,
ΑΓΑΠΗ.

ΟΝΕΙΡΟ
ΗΤΑΝ.

ΤΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ
ΔΕΝ ΠΑΝΕ ΒΟΛΤΕΣ,

.ΤΟ ΙΔΙΟ ΚΙ Η
ΚΑΙ ΒΕΒΑΙΑ. ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ.

Απ’ τη συνάντησή μου

με τον Κάντορ, έπρεπε
να καταλάβω —αν μη τι
άλλο— ότι ο δρόμος που
είχα πάρει ήταν γεμάτος
κινδύνους, κινδύνους
που δεν μπορώ...

...Παρά να τους ονομάσω

τάξης θεολογικής.

141
 Είμαστε στα 1900, τη χρονιά που ξεκινά
ο νέος αιώνας. Πουθενά δεν ήταν πιο φανερή
η διάχυτη αισιοδοξία του..

Εδώ συνέκλιναν
τα οράματα της (ΔΕΙΤΕ ΤΟΝ «ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ»!
καινούργιας
ανθρωπότητας. 0.1 ΑΧ, ΘΕΛ2
ΝΑ ΜΕ ΠΑΣ!!!

> ι ι
Η Λιτή, απέριττη
γραμμή του Πύργου
του Άιφελ συμβόλιζε
τέλεια το δυναμικό
πνεύμα της.

Η Επιστήμη
κι η Τεχνολογία
ήταν τα νέα
εργαλεία, που
θα έκαναν πράξη
το παλιό όνειρο.
.Της απόλυτης κυριαρχίας πάνω στη Φύση.
: γ: « μ μ ι I -
ΑΠΟ Δ2 Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΝΚΟΦΣΚΙ.
' ΚΙ ΑΠΟ Δ2... ΣΟΥ V .
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΕΡΜΙΤ, ΚΑΙ... ΣΥΣΤΗΝ2 ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
^ ---- νΝΤΕΝΤΕΚΙΝΤ./—
Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
ΧΑΙΡ2 ΠΟΛΥ. ΦΕΛΙΞ ΚΛΑΪΝ.

ΜΕΓΑΛΗ
ΜΟΥ ΤΙΜΗ!

μου ήρωες ανταμα

/ ΕΙΝΑΙ ^ r ΠΑΜΕ, >

ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ! ΘΑ ΜΑΣ
ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΣΤΟ
ΟΙ Ζ2ΝΤΑΝΟΙ «ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ
ΘΡΥΛΟΙΤ2Ν k ΑΠΟΙΚΙ2Ν». .
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν...
L ΗΜΙΘΕΟΙ! Α

Ο ΚΛΑΪΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΜΙΑ

ΝΕΑ ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ, Ο - .ΣΥΖΥΓΟ ΜΟΥ, ΕΒΕΛΙΝ.

ΔΕΝ
ΕΧΕΤΕ
ΓΝ2ΡΙΣΕΙ
ΤΗ...

Π2Σ ΕΙΣΤΕ,
κ. ΡΑΣΕΛ;

144
j^ ^ Jlo u λέτε: ™ ί Και υπήρχε πληθώρα νέων ιδεών:
Δεν είχε μόνο νέες θεωρίες, νέες τεχνικές,
μαθηματικούς στο
^ Παρίσι! λ

Το δικά μου ενδιαφέρον, όμως, ήταν μόνο σε μία.

...Κατεύθυνση:
της νέας ισχυρής
Λογικής που θα
έκτιζε εκ βάθρων
τα Μαθηματικά.

...Για την αξία της οποίας οι δυο

μέγιστοι εγκέφαλοι διαφωνούσαν.

Α π 'τ ο ν Π α ρ α δ ε ν σ ο

T o o Xep 1& ντ0Ρ' \Γ ^ ν ν .

Κι ο Ντάβιντ
Χίλμπερτ,
Ο Ανρί Πουανκαρέ, ο ο φανατικός
μεγαλοφυής μαθηματικός της αυστηρά
που πίστευε με πάθος ακριβόλογης
στην ανθρώπινη διαίσθηση. μεθοδολογίας.
 Από τα χρόνια
Γτης Αρχαίας Ελλάδας,1
οι μαθηματικοί είχαν
θέμα τους κάποια
αντικείμενα όπως..
σχήμα,

...Αλλά στα μέσα του 19ου αιώνα,

...Στάθηκε αρκετή στον
ένας Τσέχος εξέτασε συλλογές
Κάντο|3 για να χτίσει τη
αντικειμένων, που συνδέονταν από
ϊ κάποια κοινή ιδιότητα. Για
παράδειγμα...

αριθμοί πανω 1
από το 7», ή
«οι δυνάμεις του
L £», ή άλλες. Α

Αυτή 1
η απλή,
καθημερινή
ιδέα...

Ο Τσέχος r Κι όσοι από σας δίνετε σημασία σε

παππούς της τέτοιες συμπτώσεις, θα βρείτε ενδιαφέρον το
θεωρίας λεγόταν γεγονός ότι ο άνθρωπος που έσπειρε αυτή, τη
Μπέρναρντ μέγιστη μαθηματική βλασφημία... ^
Μπολτσάνο,

Ήταν
Καθολικός
Φυσικά,
ιερέας! Και.
η ιδέα του
αναστάτωσε
και δίχασε!
 J Τις μέρες του Συνεδρίου,
ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ! r ΚΙ ΕΤΣΙ Λ οι νέες ιδέες βούιζαν
Τ2ΡΑ ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΕΧΟΥΝ
DYN ΑΝΑΓΚΗ I σε κάθε παρισινό στέκι.
ΔΙΑΦΩΝΟΥΝ ΕΝΤΟΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝ2ΜΗ ΤΗΣ
ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΕ2ΡΙΕΣ ΛΟΓΙΚΗΣ!!!
^ ΤΟΥΣ! Λ c^asserie

ΕΔ2 ΝΑ ΤΡ2ΝΕ ΟΙ Αυτό που έκανε τη διαμάχη τόσο καίρια,

« ΥΠΕΡ» Ή ΟΙ «ΚΑΤΑ» ήταν ο κεντρικός ρόλος των συνόλων
στην αναζήτηση των Θεμελίων.

...ΘΕ2ΡΕΙ ΣΣ... ΘΑ ΣΕ
Ο ΠΟΥΑΝΚΑΡΕ. ΑΚΟΥΣΕΙ, ΕΚΕΙ
ΚΑΘΕΤΑΙ!

Υ ΣΑΣΛΕ2, Ψ ΜΑ ΟΧΙ! ^
Ο ΧΙΛΜΠΕΡΤ 1 ΑΠΛ2Σ ΤΟΥ 1
ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΑΞΙΟΤΙΜΟΥ
«ΑΥΣΤΗΡΙΑΣΗί ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΥ
ΟΞΥΤΑΤΗΣ ΤΟΥ ΑΡΕΣΟΥΝ ΠΩΣ
ΜΟΡΦΗΣ! ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ ΤΑ ΔΗΛΑΔΗ
k ΛΟΥΚΑΝΙΚΑ! ,
148
 ΕΕ! ΣΑΣ^
ΦΑΤΗ, ΣΤΟΠ! ΠΑΓΚΑΚΑΛ2/
ΜΑ, ΤΙ
ΓΕΡΜΑΝΑΡΑ! ΚΥΡΙΟΙ!
ΓΕΛΟΙΟΤΗΤΕΣ
ΠΑΝ2 ΤΟΥΣ! ΕΙΝ’ ΑΥΤΕΣ;

Όποιος θεωρεί τους

μαθηματικούς
ψυχρούς, έπρεπε
να χε έρθει στο
Παγκόσμιο Συνέδριο!

μου να σας δώσω Βάζω ένα σημείο « Α » στον

πίνακα. Κι έπειτα σύρω ευθεία

Έτσι ακριβώς θ' απαντούσε κι ο

ίδιος ο Ευκλείδης, όπως κι όλοι οι
μαθηματικοί, είκοσι τρεις
αιώνες τώρα.

7 Όμως
τώρα, ξαφνικά,
το « προφανώς >
είχε γίνει Λέξη
ταμπού!
Η δημιουργία των μη ευκλείδειων γεωμετριών έθετε σε
αμφισβήτηση τα παλιά «προφανή αξιώματα». Σωστότερα,
υπονόμευε την ίδια την έννοια του «προφανούς».

ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ
ΔΕ ΘΑ ’ΘΕΛΕ ΝΑ
ΣΗΚ2ΣΕΙ ΤΟ ΠΕΠΛΟ
ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟ
ΜΕΛΛΟΝ, ΝΑ ΔΕΙ ΤΑ
ΟΣΑ ΜΑΣ ΚΡΥΒΕΙ...

Το νεο α^το
πνεύμα ήταν
ιδιαίτερα φανερό
στην ομιλία του
Χίλμπερτ για
τα «Μαθηματικά
του Αύριο».

Η πρόθεσή του, είπε, ήταν να

παρουσιάσει το μέλλον της " Η ΔΙΑΙΣΘΗΣΗ >
επιστήμης μέσα από κάποια ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΠΙΑ ΘΕΣΗ ΣΤΙΣ ΤΑ ΝΕΑ ^ s j'
μεγάλα, άλυτα προβλήματα. ν ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΜΑΣ! ^ r ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ν
ΔΕ ΘΕ2ΡΟΥΝ ΤΙΠΟΤΕ
«ΑΥΤΟΝΟΗΤΑ ΠΡΟΦΑΝΕΣ»!
Στην ουσία όμως Χ2ΡΙΣ ΤΗΝ ΑΥΣΤΗΡΗ
η ομιλία ήταν μια ΑΠΟΔΕΙΞΗ, ΚΑΜΙΑ ΑΛΗΘΕΙΑ
αποκήρυξη της _ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ! Λ
παλιάς νοοτροπίας
και έκκληση για
μια καινούργια.

ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΑ
ΑΞΙ2ΜΑΤΑ ΜΙΑΣ
ΘΕ2ΡΙΑΣ...

...ΚΑΠΟΙΑΣ ΤΑΧΑ
...ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΟΣ ^ «ΔΙΑΣΘΗΤΙΚΗΣ»
ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΥΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ.
ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ. ΖΗΤΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΝΑ
ΑΛΛΑ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΥΜΕ ΕΙΝΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ
V ΚΑΘΕ ΕΝΝΟΙΑ... . ΣΥΜΒΑΤΑ!

SD D po

150
 ΓΙΑ ΜΑΣ, ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ, ΑΥΤΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ
/ 01 ΕΧΘΡΟΙ ΕΙΝΑΙ Ν3| ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ MIA J/ B S S i
γ μ ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ 1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ...
ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ. ΕΤΣΙ,
ΓΙΑ ΝΑ ΠΑΡΑΜΕΙΝΟΥΝ ΤΑ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Η «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ
l Τ2Ν ΕΠΙΣΤΗΜ2Ν» έ
Κ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ /
ΑΠΑΛΛΑΓΟΥΝ...
...ΤΟΣΟ
ΣΑΦΗΣ 2ΣΤΕ
ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ
ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΙ...

...ΚΑΙ ΑΠΟ ΜΙΑ ΜΗΧΑΝΗ

r Τ2ΡΑΤ0Υ
ΕΦΟΔΙΑΣΜΕΝΗ ΜΕ ΠΟΥΑΝΚΑΡΕ
ΤΙΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΤΟΥ ΜΥΡΙΣΟΥΝ
ΟΔΗΓΙΕΣ! Λ ΛΟΥΚΑΝΙΚΑ.

^ ...ΑΠΟ ΚΑΘΕΤΙ ^
ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΣΤΗΡΑ
ΚΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΛΟΓΙΚΟ!

Κάποιοι απ' τα προβλήματα του

Χίλμπερτ, του 1900, απασχολούν τους
μαθηματικούς ακόμα και σήμερα. Όμως
ένα τους έδωσε στόχο στα όνειρά μου.
ψ ΟΠΟΤΕ, ΓΙΑ Ν
ΝΑ Θ2ΡΑΚΙΣ0ΥΜΕ
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ,
ΑΡΚΕΙ ΝΑ ΤΟ
ΠΡΑΞΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ
V ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ! >

ψ ...Ο ΑΡΙΘΜΟΣ \
ΕΙΝΑΙ ΣΤΗ ΒΑΣΗ
ΚΑΘΕ ΤΟΜΕΑ Τ2Ν
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν. ΕΤΣΙ,
Η ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΕΙΝΑΙ
Ο ΒΡΑΧΟΣ ΟΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ
ΤΕΛΙΚΑ ΝΑ ΠΑΤΗΣΕΙ
k Η ΑΛΗΘΕΙΑ! j
,Να τος, ο άξιος, μεγάλος στόχος!

151
 ^ . . . η πεποίθηση ^
ΜΑΣ ΟΤΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ
ΕΝΤΕΛΕΙ ΠΛΗΡ2Σ
V ΕΠΙΛΥΣΙΜΑ... .

ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ^
ΣΤμ ΒΕΒΑΙΟΤμΤΑ
ΜΑΣ ΟΤΙ ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΕΝΑ
ΚΑΤΑΝΟΗΣΙΜΟ
^ ΚΟΣΜΟ... V

^ ΣΤΟ ΟΤΙ
AN ΕΝΑ ΕΡ2ΤΗΜΑ
ΤΕΘΕΙ ΛΟΓΙΚΑ, ΤΟΤΕ
ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΑ
ν Ν' ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ! ,

Μ’ ΑΥΤΟ το \
Γψ ΠΝΕΥΜΑ ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ Ν Ρ
ψ ΣΤΟ ΝΕΟ ΑΙ2ΝΑ ΤμΣ X
< ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, ΤμΣ ΕΛΠΙΔΑΣ, '
ΤμΣ ΠΡΟΟΔΟΥ! ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ
ΒΡΟΝΤΕΡΟ ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ: «ΝΑ
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΒΡΕΙΤΕ ΤΗ ΛΥΣΗ,
, ΔΙΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΡΕΘΕΙ!» ,
\ ΓΙΑ ΜΑΣ ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ ΤΟ «ΔΕ /
Α ΘΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΠΟΤΕ»! Μ
K k ΓΙΑΤΙ ΣΤΑ... sM h

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ
IGNORABIMUSH!

Όπως είπε ο ποιητής,

και για μια άλλη
επανάσταση...

«2 , τι χαρά να ζεις σ εκείνη

την Αυγή! Μα πιο μεγάλη
ακόμη αν ήσουν Νέος!»
* Λατινικά για το «0α αγνοούμε».

152
Διέσχισα τη Μάγχη ταγμένος πια στη νέα μου πορεία.
Στ αλήθεια, έκλεινε τώρα ένας κύκλος: ήμουν έτοιμος
πια να αντιμετωπίσω το παράπονό μου με τον Ευκλείδη.

...Να κάνω κάτι για την

απογοήτευσή μου με τα
« προφανή αξιώματα ».

Ε... ΚΑΤΙ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ...

ΔΗΛΑΔΗ... Ε... ΕΙΝΑΙ ΚΑΠ2Σ.

^ ΤΙ ^
ΣΚΑΡ2ΝΕΙ
ΠΑΛΙ ΑΥΤΟΣ
ΟΜΠΕΡΤΙ;

ΧΜΜ... ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΥΜΕ. ..ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΑΥΡΟΠΙΝΑΚΑΣ

Ο ΦΡΕΓΚΕ ΚΙ ΕΝΑΣ ΣΤΟ ΠΛΟΙΟ; / ------:
, ΑΛΛΟΣ, ΙΤΑΛΟΣ...

ψ ...Ο ΠΕΑΝΟ, Ν
ΕΦΤΙΑΞΑΝ ΜΙΑ
ΘΕ2ΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ
ΑΡΙΘΜΟΥΣ, ΠΟΥ... όν7//
l ΕΕ...Τ2ΡΑ... Α

153
157
 ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ!!!

Καθώς η μελέτη με ...Ο κοσμος μου Όσο προχωρούσα, τόσο

απορροφούσε όλο συρρικνωνόταν στο λιγότερο με άγγιζαν οι
και περισσότερο... θεμα»του βιβλίου. έγνοιες των άλλων ανθρώπων.
iaaz
— I_______________ .— -------
Δ ΙΑΒΑΣΤΕ!!! Οι κοινοί Φνητοί
ΤΟ ΥΣ ΤΣΑΚΙΣΑΜΕ δε μ' ενδιέφεραν. Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
ΤΟ ΥΣ ΜΠΟΕΡΣ! ΑΠΟΥΣΙΑΣΕΙ,
ΚΥΡΙΕ.

ΘΑ
ΞΑΝΑΡΘ2
ΑΡΓΟΤΕΡΑ.

Ούτε οι
πόλεμοι με
αφορούσαν.

Αν και κάποιοι θνητοί

μ' ενδιέφεραν πιο
πολύ από τους άλλους!

158
 ΕΛΠΙΖ2
ΝΑ ΜΗΝ
ΕΝ0ΧΛ2..

ΔΕΝ ΕΚΠΛΗΣΣΟΜΑΙ
ΕΛΑ ΚΑΘΙΣΕ . ΑΝΤΟΞΕΧΑΣΕ.
ΕΔ2! ΣΕ ΠΕΡΙΜΕΝΕ
Ο ΑΛΦΡΕΝΤ;

ΔΕΝ
ΠΕΙΡΑΖΕΙ.

ΚΑΝΕΙ ΜΕΡΕΣ ΝΑ ΜΟΥ ΜΙΛΗΣΕΙ

ΚΙ ΥΣΤΕΡΑ... ΜΟΥ ΟΥΡΛΙΑΖΕΙ,
ΑΛΛΟΚΟΤΟΣ, ΓΙΑ ΨΥΛΛΟΥ ΠΗΔΗΜΑ.
\ 2ΡΕΣ2ΡΕΣ.

159
161
 Ας είναι.
r «ΣΥΝΟΛΑ;» ^
ΜΑ ΝΟΜΙΖΑ ΟΤΙ ΣΕ
ΕΝΔΙΕΦΕΡΑΝ ΜΟΝΟ
ΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ!

Στην έρευνα μου,

/ Ήρβα να μιλήσω ^ είχα βασιστεί
για τη σχέση μου με τη ιδιαίτερα στην
Λογική. Θα μείνω —όσο μ' απλή ιδέα του
αφήνει η ζωή— σ' αυτή. ιερέα Μπολτσάνο.

Τ ρ Ε ^ Ε Ζ ΙΖ ^
ΠΡΑΓΜΑΤΙ, ΜΑ ΤΑ V ΤΙ ΑΛΛΟ ΕΙΝΑΙ ~
yN ΣΥΝΟΛΑ ΕΙΝΑΙ Η ΒΑΣΗ ΤΟ «3 », ΠΑΡΑ ΤΟ ^ μ « τ ρ ι -ο τ η τ α »
'M X Τ2Ν ΑΡΙΘΜ2Ν! ΣΥΝΟΛΟ Τ2Ν ΣΥΝΟΛ2Ν ΕΙΝΑΙ μ ΚΟΙΝΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ
ν ΜΕ ΤΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ; . TPIQN ΟΜΠΡΕΛ2Ν,
. TPIQN ΑΛΟΓ2Ν... >

ΤΡΙ2Ν ΑΥΓ2Ν.
ΤΑ
ί ΣΥΝΟΛΑ Λ
ΕΧΟΥΝ ΠΟΛΥ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ
V ΙΔΙΟΤμΤΕΣ. /

ΤΡΙ2Ν
ΛΙΠ/ΣΚ0Τ2Ν. ΑΛμΘΕΙΑ;
ΚΙ ΕΓ2 ΤΑ ΝΟΜΙΖΑ
ΑΝΙΑΡΑ.

16£
 π.χ. ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ r ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ Τ2Ν ΙΔΕ2Ν ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΙΔΕΑ.
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΔΗΛΑΔΗ
ΑΛΛΑ... Ή ΚΑΙ ΤΟΝ Π2Σ
^ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ! ΓΙΝΕΤΑΙ;

...ΑΡΑ, ΕΙΝΑΙ ΚΙ ΑΥΤΟ

ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ ΤΟΥ!

ΕΝΔΙΑΦΕΡ2Ν
ΔΕΝ ΑΥΤΟΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ ΟΜ2Σ ΟΛΑ ΤΟΥΣ, Ε; ΔΙΑΧ2ΡΙΣΜΟΙ: ΤΟ
«ΣΥΝΟΛΟ Τ2Ν ΣΥΝΟΛ2Ν
ΠΟΥ ΑΥΤΟΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ»,
ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΛΟ...

ΟΧΙ: ΤΟ
ΣΥΝΟΛΟ
Τ2Ν Ζ22Ν
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ «ΑΥΤ2Ν ΠΟΥ ΔΕΝ
Σ20! ΑΥΤΟΠΕΡΙΕΧΟΝΤΑΙ»

ΓΙΑ ΤΟ
ΟΠΟΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ
Ρ2ΤΑΜΕ ΑΥΤΟΠΕΡ· ΣΤΙΓΜΗ!
ΕΥΛΟΓΑ
ΑΝ...

163
 Έχω γράψει μέχρι σήμερα δεκάδες
βιβλία και εκατοντάδες άρβρα, κι έχω
m δώσει χιλιάδες
διαλέξεις...

Μα υποψιάζομαι
ότι αν επιζήσει
το όνομά μου...

Φανταστείτε μια
^ πόλη όπου διά
) — νόμου πρέπει...

...Κάβε άνδρας
να ξυρίζεται
καθημερινά.

Αλλά δε χρειάζεται
να ξυρίζονται μόνοι.

C
a η.jrs'M

j « J

...Για όσους
mkf mi I W I
δε θέλουν, η
Ο νόμος λέει ακριβώς:
πόλη έχει τον
«Όποιος δεν ξυρίζεται
κουρέα της.
μόνος του, τον ξυρίζει
-- L
ο κουρέας».

164
 «Όποιος δεν ξυρίζεται μόνος του, τον ξυρίζει ο
κουρέας». Ακούγεται ανώδυνο, ε; Αν όμως ληφθεί «Ποιος ξυρίζει τον
κυριολεκτικά, οδηγεί γραμμή στο παράδοξο! κουρέα;»

Γιατί τίθεται τώρα

το ερώτημα...
Να ξυριστεί μόνος του
σίγουρα δε γίνεται, γιατί.

.Βάσει του νόμου, οφείλει να ^ Μα δεν μπορεί και να «πάει στον ~

ξυρίζει αποκλειστικά και μόνο κουρέα» γιατί θα ξύριζε τον εαυτό του
αυτούς που... ...που δεν είναι δουλειά του κουρέα!

" ΕΙΝΑΙ ΜΟΙΑΖΕΙ

ΣΑΦΕΣ ΤΟ ΠΟΛΥ ΜΕ ΤΟ ΤΙ ΕΙΝ'
ΖΗΤΗΜΑ; ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΑΥΤΟ:
ΤΟΥ ΨΕΥΤΗ!

165
 «ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΣ ΜΟΥ... ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ: ΑΝ 0ΝΤ2ΣΛΕΕΙ ΨΕΜΑΤΑ,
Τ2ΡΑ ΣΑΣ ΛΕ2 ΨΕΜΑΤΑ! ΤΟΤΕ ΛΕΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ! ΜΑ ΑΝ ΛΕΕΙ ΤΗΝ
ΑΛΗΘΕΙΑ, ΤΟΤΕ ΛΕΕΙ...

...ΕΝΑ
ΨΕΜΑ!

ΒΛΕΠΕΤΕ, Ο/ΓΙ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ, ΕΓΚΥΜΟΝΕΙ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥΣ, ΣΑΝ ΤΟ «ΤΡΙΣΤΡΑΜ
ΠΑΡΑΔΟΞΑ. ΠΑΡΤΕ ΑΣ ΠΟΥΜΕ ΤΑ ΣΑΝΤΙ» ΤΟΥ ΣΤΕΡΝ, ΤΟ «ΑΝ ΜΙΑ ΝΥΧΤΑ
ΑΥΤΟ-ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ... ΤΟΥ ΧΕΙΜ2ΝΑ» ΤΟΥ ΚΑΛΒΙΝΟ Ή...

* Και το Logicomix είναι βέβαια αυτο-αναφορικό, όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από αυτή
την υποσημείωση.
 ΑΣ ΥΠΟΘΕΣΟΥΜΕ Τ2ΡΑ ΟΤΙ TO ΕΡ2ΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ: ΘΑ ΕΧΕΙ.
ΦΤΙΑΧΝΟΥΜΕ ΠΛΗΡΗ ΚΑΤΑΛΟΓΟ Τ2Ν
ΜΗ ΑΥΤΟ-ΑΝΑΦΟΡΙΚ2Ν ΒΙΒΛΙ2Ν!
( ΜΕΣΑ Λ
ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ
Κ TOY; A

ΑΥΤΟΣ ΣΑ
ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟΣ
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ...

Μ BPUKA!h
--ηρ4 Γ Γ j^oι.1
. u{j
'

■ Ι ι ·,\53 C i k v i

ΚΑΙ ΤΙ ΣΧΕΣΗ ΕΧΟΥΝ ΑΥΤΑ ΜΕ ΤΟ

AN TON EXEI, ZEN TON EXEI... χ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ;
Kl AN ZEN TON EXEI, TON EXEI!

ΟΠ2Σ ΚΙ
ΑΥΤΑ, ΕΧΕΙ ΤΗΝ
V ΔΕΚΑ ME ΤΟΝΟ
ΑΥΤΟ-ΑΝΑΦΟΡΑ
71 ΣΤΗ ΜΑΘΗΤΡΙΑ!
. 2Σ ΒΑΣΗ!

167
Ρ «Το σύνολο των ™ Ίσως ν’ ακούγεται
συνόλων που δεν ...«Αν ναι, τότε ^
σαν σπαζοκεφαλιά.
περιέχουν τον εαυτό τους, όχι. Και αν όχι, 5
Όμως ανατρέπει τελείως
περιέχει τον εαυτό του;» τότε ναι!» Αυτά είναι την έννοια του συνόλου
Η απάντηση: . ^ όλο κι όλο το... ως συλλογής με κοινή
ιδιότητα...
...Και
μαζί τη
Λογική!

r...
Παράδοξο
του Ράσελ!

Α, 2ΣΤΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΕΙΡΑ ΛΟΙΠΟΝ: ΓΕΝΝΑ

Η δημοσίευση του παραδόξου μ' έκανε
.— , λ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ!
μέσα σε μια νύχτα διάσημο στους
μαθηματικούς κύκλους.

Κάποιοι το μ Γ ΧΑ, ΧΑ!

είδαν με χαρά. ψ ΑΥΤΟΣ Ο 1
' ΡΑΣΕΛ ΧΤΥΠΑ
Μ’ ΕΝΑ ΣΜΠΑΡΟ
...Όπως ο Πουανκαρέ, που βρήκε
ΔΥΟ ΤΡΥΓΟΝΙΑ: ΤΜ
στο παράδοξο επιχειρήματα κατά ΘΕ2ΡΙΑ ΣΥΝΟΛ2Ν
της προσπάθειας να χτιστούν ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΤΜ
λογικά θεμέλια για τα Μαθηματικά. Νν ΛΟΓΙΚΗ! Α

Η ρήση του «η Λογική είναι

στείρα» βρήκε τώρα τον
τέλειο συνήγορό της...

Παραδόξως, η αντίδραση του Κάντορ ήταν επίσης θετική.

.Τ2Ν ΣΥΝΟΛ2Ν
«...ΑΡΑ, ΑΝ ΛΑΒΟΥΜΕ ΠΟΥ ΔΕΝ-»
ΤΗΝ ΙΔΙΟΤΗΤΑ "ΤΟ Σ ΑΝΗΚΕΙ
ΣΤΟ Σ" ΚΑΙ ΘΕ2ΡΗΣΟΥΜΕ ΟΤΙ
ν Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΟΡΙΖΕΙ Τ Ο .
— ·ν ΣΥΝΟΛΟ
I l l

ΔΟΞΑ
ΣΟΙ, ΚΥΡΙΕ,
ΔΟΞΑ ΣΟΙ!!!

168
 ..ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΑ,
/ ΕΙΜΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΙΑ,
ΤΟ ΤΕΡΑΣ ΠΟΥ
/ ΚΑΤΑΛΑΒΕΣ;;; Ο ΕΓΓΛΕΖΟΣ
ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΣΕ ΤΟ
ΕΔΕΙΞΕ ΟΤΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΟΛ2Ν
ΘΕΙΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ,
\ Τ2Ν ΣΥΝΟΛ2Ν ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!
κ ΠΕΘΑΝΕ! <
ΤΟ ΑΙΣΧΡΟ ΟΝ... ^

Με τη σωστή
δόση τρέλας, κι
η Λογική ακόμη
ερμηνεύεται
βεολογικά!

τι
ΚΑΛΑ.

ΝΟΝΕ
Αλλά οι άλλοι ερευνητές ΝΟΝΕ ΠΟΣΙΜΠΙΛΕ!
της Λογικής δε χάρηκαν και ΠΟΣΙΜΠΙΛΕ!
τόσο με την ανακάλυψή μου.

Ούτε ο Πεάνο
στο Τορίνο...

ΝΟΝΕ
ΠΟΣΙΜΠΙΛΕ!

Ούτε ο Χίλμπερτ ΝΑΙ, ΝΑ ΤΟΝ

στο Γκέτινγκεν... ΚΑΠ2Σ... ΠΑΡΕΙ Μ
ΣΙΓΟΥΡΑ ΟΡΓΗ!
ΠΡΕΠΕΙ!

ΚΑΠ2Σ
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΞΕΠΕΡΝΙΕΤΑΙ
ΑΥΤΟ, ΚΥΡΙΕ
ΚΑΘΗΓΗΤΑ!

169
...Ο Γκότλομπ
Φρέγκε στην Iένα,

Διάβασε το
παράδοξο τη
μέρα που θα 'δινε
εντολή να τυπωθεί
ο δεύτερος τόμος.., .Των «Θεμελίων της Αριθμητικής;

Με την πρώτη
ματιά, κατάλαβε
τη σημασία της
ανακάλυψής μου.

Ο Φρεγκε ειχε χτίσει

όλο το οικοδόμημά
του πάνω στην απλή
ιδέα του συνόλου.

Και τώρα έβλεπε πως οι βάσεις ήταν σαθρές. Είχαν υποχωρήσει...

Εισάγοντας τα σύνολα στη Λογική,

είχε μολύνει Θανάσιμα το σώμα
της. Τα «Θεμέλια της Αριθμητικής»
ήταν... αθεμελίωτα!

ΜΗΝ
ΑΡΓΗΣΕΙΣ
ΓΙΑ ΤΟ
ΔΕΙΠΝΟ!

170
Τελικά, ο Φρέγκε εξέδωσε το δεύτερο
τόμο των «Θεμελίων της Αριθμητικής»
Αλλά με μία προσθήκη...

K p s*

Από όλες τις πράξεις

πνευματικού ήβους που
έχω δει στη ζωή μου,
καμιά δε συγκρίνεται
με την αντίδρασή του
στο παράδοξό μου. «-S>

Πιο μεγάλο θάρρος από τούτο δεν 3<

υπάρχει για ένα στοχαστή: Να...
. tv 9

...Βάζει πάνω απ’ όλα την Αλήθεια!

 Τέλος, ίσως
με ρωτήσετε: εγώ
πώς αντέδρασα στο

Αλλιώς: τη χαρά της αναγνώρισης

την ακύρωνε η επίγνωση των
συνεπειών της ανακάλυψής μου...

r ΑΛΙΣ,
Ο ΑΝΤΡΑΣ ΣΟΥ
{ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ 1
Μ’ ΕΚΑΝΕ
ΤΙΠΟΤΕ ΜΠΡΟΣΤΑ
s. ΣΚΟΝΗ! >
Σ’ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ
ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ, j

Συνεπειών που δε μ' άφηναν να ξεχάσω.

172
 ΟΤΑΝ ΤΟ
f TO ΠΑΡΑΔΟΞΟ ^

.
ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΙΝΗ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ!
Γ ΕΜΑΘΑ, ΔΟΥΛΕΥΑ
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟΜΟ
ΤΗΣ «ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ
r ΕΛΑ ΝΑ \
ΔΕΙΣ ΤΙΣ
ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ
, ΑΖΑΛΕΕΣ. ν

.ΦΥΣΙΚΑ, ΑΜΕΣ2Σ ΤΑ ..ΠΑΡΑΤΗΣΑ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟΜΟ Τ2Ν

ΠΑΡΑΤΗΣΑ! «ΑΡΧ2Ν Τ2ΝΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν» ΜΟΥ!

ΑΝ ΣΕ
ΠΑΡΗΓΟΡΕΙ
ΠΑΝΤ2Σ,
ΚΙ ΕΓ2...

ΟΣΟΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ
ΣΤΗ ΘΕΜΕΛΙ2ΣΗ, ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ^
ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΑΛΙ ΠΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΣ ...ΤΟ ΠΙΟ
ΣΤΟ ΜΗΔΕΝ. ΠΑΕΙ ΠΟΛΥ ΒΑΘΙΑ. ΙΣΧΥΡΟ ΜΑΣ
ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ... ^ ΕΡΓΑΛΕΙΟ.
ΕΚΤΟΣ ΑΝ...

173
 ...ΕΧΕΙΣ ΚΑΜΙΑ ...ΓΙΑ ΝΑ «ΔΙΟΡΘ2ΘΕΙ
ΦΑΕΙΝΗ ΙΔΕΑ Π2Σ ΔΕ ΝΟΜΙΖ2. ΑΛΛΑ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞι
ΝΑ ΔΙ0ΡΘ2ΘΕΙ! ΙΣ2Σ ΠΑΡΑΚΑΜΠΤΕΤΑΙ.

ΚΟΙΤΑ.

ΑΣ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΟ ..ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΟΙΝ2ΝΙΚΕΣ ΚΑΣΤΕΣ

«ΠΟΙΟΣ ΞΥΡΙΖΕΙ

Ί74
 ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ, ΟΡΙΖ2
0Μ2Σ, ΚΑΤΑΡΓ2ΝΤΑΣ
«ΤΥΠΟΥΣ» ΣΥΝΟΛ2Ν
ΤΟ ΞΥΡΙΣΜΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ
ΠΟΥ ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ ΜΟΝΟ
ΚΑΣΤΑ, ΑΠΟΚΛΕΙΕΙΣ ΚΑΙ
ΑΛΛΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ: ΑΝ ΔΕΝ
ΜΠΟΡΕΙ Ν' ΑΝΗΚΕΙ
w ΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ... ^
s'"-~--- Ζΐ---- j ΣΤΟΝ
_ ( ΕΑΥΤΟ
V ΤΟΥ...

^ ...ΤΟΤΕ ^
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ
ΠΑΡΑΔΟΞΟ, ΝΑΙ!
ΑΝΑΡ2ΤΙΕΜΑΙ
ΜΟΝΟ ΠΟΣΗ...

...ΘΕ2ΡΙΑ Ν
ΣΥΝΟΛ2Ν r ΕΠΙΣΗΣ,
ΠΕΤΑΣ ΜΑΖΙ ΣΤΟ 2ΡΑΙΟ
ΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟ ΤΟ ΣΟΥ Χ2ΡΙΟ ΤΑ.
t ΠΑΡΑΔΟΞΟ; ,

ΜΑ ΑΥΤΟ S ' ΜΜ... " Ν !

ΑΚΡΙΒ2Σ ΘΕΛ2: f ΚΟΙΤΑ ΟΙ Ί
ΚΑΠΟΙΑ ΣΥΝΟΛΑ «ΤΥΠΟΙ» ΣΟΥ ΕΧΟΥΝ
ΝΑ ΜΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ... ,
ΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΥΝ
ΑΛΛΑ!
r ΑΛΛ2ΣΤΕ,
ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΟ
ΜΟΝΟ ΠΟΥ ^ ΚΑΘΕ ΠΡ2ΙΞΥΠΝ2 >
ΕΧΟΥΜΕ! ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΣ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΒΡΑΔΥ
ΠΕΦΤ2 ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΟΣ!

ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΠΡΟ ΚΑΙ ΜΟΝΟ

175
 ΤΙ; ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΟΜΟ
ΤΜΣ «ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΑΛΓΕΒΡΑΣ»;

Ελπίζαμε ότι ο νέος

αυτός Ναός της Λογικής
θα ήταν έτοιμος
σε δύο χρόνια.

176
Άνοιξη του ~ ΡΑΣΕΛ!
1905, το ΕΙΣΑΙ...
τέλος δεν ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ,
ήταν ακόμη r ΕΕ/ ^ ΦΙΛΕ
ορατά στον ΟΥΑΪΤΧΕΝΤ! k ΜΟΥ;
ορίζοντα. ΑΝΟΙΞΕ!

ΟΣΟ
ΜΠΟΡ2
ΝΑ...

r ΜΑ 1
ΟΛΟ ΜΑΣ ^ ΚΑΙ; ΜΕ
ΘΕ2ΡΙΑ ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΑΣΤΑΘΗ ΒΑΣΗ
ΤΥΠ2Ν ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ
ΦΕΥΓΕΙ! V Σ'ΑΥΤΗ! J ΑΣΤΑΘΗ...

...ΟΠΕΡ
ΑΤΟΠΟΝ!

ΑΧ,
ΡΑΣΕΛ!

r ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ Γ ΕΠΕΙΤΑ 1 ΜΠΕΡΤΙ!

ΔΟΥΛΕΨΑΜΕ ΤΟΥΣ ΒΑΛΑΜΕ ΤΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗ
ΜΕ «ΑΠΛΟΥΣ) ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΚΠΛΗΞΗ!
ΤΥΠΟΥΣ... <ΠΑΡΑΦΥΑΔΕΣ»
^ ΤΟΥΣ! Λ

ΕΤΣΙ
ΗΤΑΝ ΚΑΠ2Σ
ΚΑΛΥΤΕΡΑ
ΑΛΛΑ...

177
 ΓΕΙΑ,
ΓΕΙΑ,
ΜΠΕΡΤΙ!
ΣΚΑΘΑΡΙ.

Τ ΜΗ ΜΟΥ H
ΠΕΙΣ Π2Σ ΘΕΣ
ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΚΙ ΟΙ
«ΠΑΡΑΦΥΑΔΕΣ»
V Τ2ΡΑ; >

ΕΙΧΕΣ ΔΙΚΙΟ ΑΠ' ΤΗΝ ΑΡΧΗ: ΟΙ

ΤΥΠΟΙ» ΕΙΝΑΙ ΕΝΝΟΙΑ ΑΦΥΣΙΚΗ.
ΤΕΧΝΗΤΗ... ΑΧΡΗΣΤΗ!

ΚΑΝΕ
ΚΟΛΠΟ,
ΜΠΕΡΤΙ!

ΒΕΒΑΙΑ,
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
ΥΠΑΡΧΕΙ...

ψ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ’ΝΑΙ
ΤΑ «ΠΡ/ΝΚ/Π/Α» ΤΟΣΟ ΑΠΛΑ, 2ΣΤΕ
ΑΠΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΝΑ ΤΑ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΕΙ
ΣΤΟΝ ΕΡΙΚ! , ΑΚΟΜΗ ΚΙ ΕΝΑ
ΠΑΙΔΙ! Λ

’ ΤΟΣΟ Λ
ΑΠΛΑ ΟΣΟ
L ΤΟ... ;

178
 Τα «Πρινκίπία» δεν έπρεπε να αποκλίνουν
από αυτό. 2στόσο, όπως βλέπετε από μια
τυπική τους σελίδα, η άποψή μας για το τι θα πει
«απλό» ήταν λιγάκι ιδιάζουσα.
. 2, νιeΟχν Ο»/. \ w. φ(ί,ω) :s ·φί*.
I-.*51-234 .*11-62. D h . s,uieif*o f y . ( Τ )
2 £i‘xvi‘y.

Περάσαμε το
...ΕΤΣΙ,
καλοκαίρι ΑΝ ΕΣΤ2
επανεξετάζοντας Η ΠΡΟΤΑΣΗ
τις βασικές μας «Ν » ΕΙΝΑΙ
υποθέσεις. ΟΤΙ...

Και μέχρι το
φθινόπωρο, ΕΤΣΙ
είχαμε αλλάξει ΑΝΑΓΕΤΑΙ
ξανά πορεία με... ΣΕ...

...Ένα κόλπο
παλιό σαν τον
Και παλι,
Ευκλείδη: νέα
ξεκινούσαμε
αξιώματα!
απ' το μηδέν.

Για να εξοικονομήσω χρόνο εργασίας,

μετακομίσαμε στο σπίτι των Ουάιτχεντ.

Ήταν πολύ ευχάριστη

η αλλαγή — για μένα
τουλάχιστον!

2στόσο, η
συγκατοίκησή μας δεν
έλυσε τα προβλήματα.

179
Με ατελείωτες
ώρες δουλειάς,
φτιάξαμε
μια αρκετά πιο
ισχυρή λογική
γλώσσα.
ΡΑΣΕΛ,
ΔΕΝ ΠΑΙΡΝΕΙ
ΑΛΛΟ!
Το κεντρικό
πρόβλημα όμως
δεν έφευγε.
Όσο πιο
βαβιά
πηγαίναμε..
S E P S IS

r ΤΟ ΞΕΡ2,
ΑΛΛΑ ΣΥΝΕΧΕΙΑ
PQTAQ ΚΑΙ
ΞΑΝΑΡ- .

ΟΤΑΝ ΑΡΧΙΣΑΜΕ, Ο ΕΡΙΚ

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΙΣΑ ΠΟΥ ΜΕΤΡΟΥΣΕ 9Σ
ορΑ ΠΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΙΑ... ΚΑΙ Τ2ΡΑ ΛΥΝΕΙ
ΝΑ Ρ2ΤΑΜΕ { ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗ
\ ΜΕΘΟΔΟ TQN ΤΡΙ9Ν!

...ΑΛΛΑ ΝΑ
ΑΠΑΝΤΑΜΕ!

κι 01
ΒΡΟΝΤΕΣ ΔΕ
ΣΤΑΜΑΤΟΥΝ.

180
ψ ΑΥΤΗ μ
ΕΞΕΤΑΣΗ 1 r ΕΙΔΑ ^ ΑΚΡΙΒ2Σ! ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ
ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΗ ΕΝΑΝ ΕΦΙΑΛΤΗ Τ2Ν ΜΑ ΘΗΜΑΤΙΚ2Ν!!!
Τ2Ν ΑΡΧ2Ν ΜΑΣ ΤΙΣ ΠΡΟΑΛΛΕΣ.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΛΑΒΕΙ ΕΙΧΑ ΧΑΘΕΙ ΣΤΑ
ν ΤΕΛΟΣ! j ΥΠΟΓΕΙΑ—

r ΟΣ Τ2ΡΑ ~
ΕΙΠΑ «ΝΑΙ» ...ΚΑΙ Τ2ΡΑ 1
ΣΕ ΚΑΘΕ ΣΟΥ ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙΣ
ΚΑΠΡΙΤΣΙΟ! Α Γ ΑΞΙ2ΜΑΤΑ
k ΠΑΛΙ!!! Α

^ ΝΑ τι
ΑΡΧΙΣΟΥΜΕ, ΓΙΝΕΤΑΙ
ΦΤΟΥ ΚΙ ΑΠ’ ΕΔ2;
τμΝ Αρχμ,
ΤΕΣΣΕΡΙΣ
. ΦΟΡΕΣ!

ΦΥΣΗΞΤΕ
^ ΑΠΛ2Σ ^
ΚΑΙ ΜΟΝΟ, ΟΤΙ ΜΠΕΡΤϋ ΑΝΕΜΟΙ!
ΠΑΛΑΒ2ΣΕ ΦΥΣΗΞΤΕ!
Ο ΡΑΣΕΛ!
,
ΟΥΡΛ/ΑΞΤΕ!

Η συνεχής αμφιβολία που συνόδευε την

πορεία μας, με είχε τσακίσει...

181
 ΚΑΤΑΡΑ! Ο ΦΡΕΓΚΕ ΕΙΧΕ ΔΙΚΙΟ: ΜΟΝΟ «ΕΜΕΙΣ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
01 ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ» ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ
ΤΕΤΟΙΟ ΕΡΓΟ! ΔΕΝ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤ2 ΒΙΒΛΙΟ, Π2Σ ΔΕΝ ΤΟ
ΕΝΑΝ ΑΠΛΟ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ!!! ΒΛΕΠΕΙ; α

ψ ΜΠΑ, ^
τι ΑΛΛΑΓΗ
ΕΙΝ* ΑΥΤΗ; 2Σ
Τ2ΡΑ ΕΙΧΕΣ ΤΟΝ
ΟΥΑΙΤΧΕΝΤ
l ΘΕΟ ΣΟΥ! α

ΑΝΥΠΟΦΟΡΟΣ
ΓΕΡΟΣ!

ΔΕΝ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤ2

ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΛΙΟ-ΞΕΚΟΥΤΗ!
ΠΟΛΥ!

ΜΠΕΡΤΙ. ΤΑ ’ΧΕΙ
ΤΕΛΕΙ9Σ ΠΙΑ
ΧΑΜΕΝΑ!

ΕΙΣΑΙ ΒΕΒΑΙΟΣ Γ AM’ 2, ΔΕΝ ΤΟ ΒΛΕΠΕΙΣ;

ΟΤΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΙΟΣ; ΑΥΤΗ Η ΓΥΝΑΙΚΑ...
ΕΙΝ’ Ο... ΑΛΦΡΕΝΤ; ΑΥΤΗ... ΑΥΤΗ ΦΤΑΙΕΙ
ΓΙΑ ΟΛΑ!!!

18£
 ,.ΕΝΑ Σ 2 0
Σ' ΕΧΕΙ ΞΕΛΟΓΙΑΣΕΙ!
ΟΡΘΙΟ!!!
ΚΑΝΕΙ ΤΗΝ ΟΣΙΑ ΑΛΛΑ
ΕΙΝΑΙ ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ...
ΔΑΙΜΟΝΑΣ!

^ Α ΝΑΙ; ^
ΤΟΤΕ ΚΙ
ΕΣΥ ΞΕΡΕΙΣ ΑΑΑΑΑΑ
ΤΙ ΕΙΣΑΙ;
ΕΙΣΑΙ...

ΓΙΑΤΡΟ ΕΧΕΙΣ
ΣΕ ΑΝΑΓΚΗ ΕΣΥ!
ΣΙΧΑΘΗΚΑ
ΠΙΑ!

ΕΙΣΑΙ ΤΕΡΑΣ!
ΚΤΗ Ν Ο Σ!!! ,

Σ ' EXQ
ΑΝΑΓΚΗ.,

Χμμ. Δεν είμαι Πιο πολύ απ’ όλα η

κολοσσιαία φιλοδοξία είχε αναθέσει σε δύο
διόλου περήφανος
του. Βλέπετε, το ήξερα απλούς ανθρώπους: I
για τον τρόπο μου.
πως ήταν μια δουλειά τον Άλφρεντ JS i
Ομως το βιβλίο μας L και...
μ’ είχε διαλύσει για γίγαντες!
ψυχικά. Όμως...

183
Ί84
Μ επίτευξη του μνημειώδους μας εγχειρήματος
μάς πήρε 36Ε σελίδες... Τόσο χρειαστήκαμε ΘΑ Σ’ ΑΝΑΦΕΡ2
ν αποδείξουμε αυτό που ξέρει κάβε παιδάκι! ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ
ηογπα ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΚΡΟΚΕ! >
ΜΑ \ ΓΙΑΤΙ 36S 'Α Σ Ε ΝΙΚΗΣΑ!
ΓΙΑΤΙ \ ΣΕΛΙΔΕΣ; ΜΕ ΝΑ
ΟΜ2Σ, I ΠΑΙΞ2,
ΜΠΕΡΤΙ; ΜΙΚΡΕ
ΜΟΥ!

f ΓΙΑΤΙ
ΤΟΣΗ
ΔΟΥΛΕΙΑ,
. ΓΙΑ...

f ΤΟΣΟ
ΚΟΣΤΙΖΕΙ
ΤΟ ΝΑ ΕΙΣΑΙ
ΤΕΛΕΙ2Σ
ΒΕΒΑΙΟΣ.

ΚΟΙΤΑ!

Ο ΜΠΑΜΠΑΣ
ΣΟΥ ΚΙ ΕΓ2,
ΝΑ! ΔΟΥΛΕΙΑ
ΜΥΡΜΗΓΚΙ2Ν
ν ΚΑΝΟΥΜΕ. Λ

r ΑΧΑΡΗ, ~
ΑΛΛΑ
ΠΟΛΥ
ΣΠΟΥΔΑΙΑ!

Τα τελευταία ΟΧΙ, ΟΧΙ.

ΤΙΠΟΤΕ..,
χρόνια της
συγγραφής,
η γυναίκα μου
τα πέρασε σε
διάφορα
άσυλα.
Συχνά αναπολώ
τα χρόνια στους
Ουάιτχεντ...

Χρυσή
εποχή.

185
π π
 Οι αίθουσες ήταν
άδειες. Αντηχούσαν
τα βήματά μας.

— « —

ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΕΣ ΑΠ’ ΤΟΥΣ Λ

ΘΕΟΥΣ ΝΑ ΡΙΧΝΟΥΝ ΑΤΕΛΕΙ2ΤΑ
ΟΙ... ΔΑΝΑΪΔΕΣ; ΝΕΡΟ Σ’ ΕΝΑ ΤΡΥΠΙΟ ΠΙΘΑΡΙ...

187
 Ν0ΜΙΖ2 Π2Σ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ.
ΗΡΘΕ ΠΙΑ Η 2ΡΑ.

«ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ;

κ ...ΠΟΛΥ
^ ΤΙ \ ΜΗΠ2Σ ^
ΜΑΚΡΥ ΔΡΟΜΟ
W ΕΙΝΑΙ 1 , ΑΚΟΜΗ! . ΜΑΚΡΥ ΣΑΝ
f ΑΥΤΑ ΠΟΥ } ΤΟ ΔΙΚΟ
ΛΕΣ; ΔΕΝ ^ ΤΟΥΣ; α
ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΥΤΕ
ΣΤΑ Μ ΙΣΑ!
κ ΕΧΟΥΜΕ... /

^ ΜΑ... ^
ΜΑ ΕΔ2ΣΕΣ
ΤΟ ΛΟΓΟ
ΣΟΥ!

ΜΟΥ ^
ΕΙΠΕΣ ΟΤΙ ΘΑ
ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ
ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ!!!
ΤΟ ΚΑΝΑΜΕ,
ΞΑΝΑ ΚΑΙ
. ΞΑΝΑ. ^

ψ ΑΝ ΤΑ
«ΠΡ/ΝΚΙΠΙΑ»
ΗΤΑΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ,
ΑΣ ΣΥΖΗΤΟΥΣΑΜΕ
ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥΣ
ΕΠ’ ΑΠΕΙΡΟΝ... ΜΑ
ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΙΚΗ. .
ΚΙ Η ΛΟΓΙΚΗ
.ΚΑΠΟΤΕ.
ΚΑΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ^ΠΟΣΟ>
Ν' ΑΡΧΙΣΕΙ. ΜΙΣ2 ΤΗ
ΛΟΓΙΚΗ!

188
 Αγαπητοί φίλοι... ...Οι μη ειδικοί δύσκολα Με καταλαβαίνετε, σε ποια
ϊέρω καλά ότι, παρά εννοούν την αγωνία του κατάσταση ήμουν; Νιώθετε την
τα όσα πίστευε φιλοσόφου. αιτία της απόγνωσής μου;
ο Σωκράτης... Εσείς τι λέτε, κυρία μου;

Ομολογώ ότι
δε μου είναι και
πολύ σαφής!

Ρωτώ, λοιπόν;

2ραία... Ας δούμε τότε Μ’ άλλα λόγια, ζητώντας να

πάλι τα στάδια του
1ΤΑ Μ/\0Ηΐ%ΤιΚΑ flftnei στηρίξουμε τα Μαθηματικά σε
ΜΑ &Α£ι?τ<Μ £Τη μια Λογική χωρίς παράδοξα,
ταξιδιού: το « 1 » ειν’ η
αφετηρία 2 .0 < P fe fo e < P m * m .ε"1— τ^ θ έ λ α μ ε να... _
ΚΑΤΑΛΛΗΛΗ AoflSH
C BASH · ΤΑ
3. To f lA f A ^ r O
ΛοΠΚΗέι^ΑΙ £A4TT20iA7|jiW!>)
q. o oyaytW &er°
To « ε »
το καθιστά δυνατό. K jl7 7 tt/ ) ώσουμε το
To « 3 » , είναι κενό που χα βρει στ
η μεγάλη κρίση... ^ιδέες του Φρέγκε!

Είπα πρωτύτερα ότι τα Θεμέλια

των Μαθηματικών ήταν σαν τη μυθική
χελώνα που κρατούσε το Σύμπαν στην
, το υπερ­
πλάτη. Μα εμείς, πλάθοντας στέρεα γη
συμπαγές μας σύστημα
για να πατήσει, χτίσαμε απλώς ένα...
ήταν χτισμένο στην άμμο.

...Πύργο από
χελώνες, όσο
πάει το μάτι!

189
 f Για ένα φιλόσοφο, '
ένα «σύστημα Θεμελίων
δίχως θεμέλια » ήταν
ειρωνεία αφόρητη, j
Μου έτρωγε...
2στόσο, παρά τους φόβους μου, ^Επίσης, βέβαια,
τελικά συμφώνησα στην έκδοση: έπασχα από ακραίας
ίσως ένα βιβλίο να 'φερνε κοντά μορφής διανοητική
μας νέους, άξιους συνεργάτες. ασφυξία...

...Κι η δημοσίευση Πήγα με τον

άνοιγε παράθυρα, Ουάιτχεντ ως
έφερνε οξυγόνο. τους εκδότες.
J «ΝΑΣΕΙ
X ΤΑ χ
ΚΑΝΕΙΣ Ή ΝΑ ψ «ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ» Λ
ΜΗ ΖΕΙ...»
ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΜΑΣ
ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΟΝ
. ΠΑΡΑΔΕΙΣΟ... Λ

r ΜΗΝ ΕΙΣΑΙ
ΓΡΟΥΣΟΥΖΗΣ,
ΜΠΕΡΤΙ! ΘΑ
'ΝΑΙ ΤΕΛΕΙΑ!

Ο ΚΥΒΟΣ
Sr ...ΜΑ ΔΙΧ2Σ 1 S ΣΣΣ, ^ ΕΡΡΙΦΘΗ!
ΣΤΕΡΕΑ ΒΑΣΗ, f ΡΑΣΕΛ.
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΟΥΝ ΑΥΤΟΙ ΕΙΝΑΙ
ΑΠΛ2Σ, ΜΕ ΟΙ ΔΙΣΤΑΓΜΟΙ
ΕΠΑΡΚΕΙΑ, ΤΗΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ
k ΚΟΛΑΣΗ! Λ
h ΑΛΜΑ· ^

ΠΑΝΕΠίΣΤΗ
εΚΔΟΣΕ
ΚΑΪΜΤΓΡ

Δεν μπήκα.

190
192
ΘΕΜΑ.
Μ ΑΛ/Σ.

...ΕΙΝΑΙ
ΓΑΜΟΣ
ΒΑΣΙΚΑ Μ.
ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ
μ ΑΛΙΣ. ΜΙΑ...
ΦΑΡΣΑ!

■ΤΡΕΛΑ ΕΡ2ΤΕΥΜΕΝ0Σ ΜΑΖΙ,

.ΚΙ ΕΓ2, ΒΕΒΑΙΑ.
■ Η Κ Λ ΜΑΖΙ... ££..

ΤΟΞΕΡΟϋ!

Ψ ΞΕΡ9
ΟΤΙ ΚΙ ΕΣΥ
Μ’ ΑΓΑΠΑΣ!

193
194
 Ή Τ2ΡΑ
Ή ΠΟΤΕ.

^ ΓΙΑ... ΠΕΣ ^ ΤΟ... ^

/ΗΑΓ, ΧΡΥΣΕ ΜΟΥ, ΤΟ ΛΑΤΡΕΨΕ
Π2Σ ΤΑ ΠΗΓΑΤΕ ΜΕ ΤΡΕΛΑ ΤΟ
^ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ; λ ^ ΒΙΒΛΙΟ;

Η αλλαγή αυτή.
αναπάντεχη κατεύθυνση

ψ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ r ΕΚΔ2ΣΟΥΝ
Τ2Ν ΕΚΔΟΤ2Ν ΗΤΑΝ ΜΟΝΟ ΑΝ ΕΜΕΙΣ
ΕΝΑ ΕΥΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΡ2ΣΟΥΜΕ ΤΟ
L·, «οχι». ΚΟΣΤΟΣ! J

ψ ΔΕΝ 1
ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ
ΔΙΟΛΟΥ ΣΤΑ
«ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ»,
ΘΑ ΤΑ...

195
 Δέκα χρόνια r ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΣΑΝ ΝΑ ΒΡΟΥΝ "1
όνειρα του ΟΥΤΕ ΕΝΑΝ ΑΝΑΓΝ2ΣΤΗ ΝΑ
θριάμβου του ΤΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙ, ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ
μεγάλου μας ΕΙΠΑΝ: «ΑΦΟΥ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΔΕΧΕΤΑΙ
έργου είχαν . ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΤΑ "ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ" Α
καταλήξει εδώ. ΚΑΙ ΝΑ ΠΛΗΡ2ΘΕΙ... ^4

...ΤΟΤΕ, ΒΕΒΑΙΑ,
ΚΑΙ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕ ΘΑ
ΠΛΗΡ2ΣΕΙ ΓΙΑ ΝΑ ΤΑ
ΔΙΑΒΑΣΕΙ!»

Οι δισταγμοί τους ήταν,

δυστυχώς, απόλυτα βάσιμοι.

...Άλλο αν εμείς, παθιασμένοι για να βάλουμε τα ΜΗ '

«Πρινκίπια» στο διάλογο των ιδεών, δεχθήκαμε ΛΕΡ2ΘΕΙΣ ΜΕ
τελικά την ατίμωση της πληρωμένης έκδοσης. ΤΙΣ ΛΑΣΠΕΣ,
ΚΟΥΡΤ!

yr Και κάτι τελευταίο^^ν

γι* αυτή τη θλιβερή μέρα,
των πολλών συναισθηματικών
L αποτυχιών... J

Αλλά οι εκδότες είχαν βασικά δίκιο:

στα τριάντα έξι χρόνια από την
έκδοση, ένα μόνο άνθρωπο βρήκα
που ξέρω ότι διάβασε τα «Πρινκίπια»
από την αρχή ως το τέλος.

Όμως το 1910 ήταν

ακόμα παιδάκι.
Τώρα πια ξέρω ότι η
ΙΒ ΙΙ αυτο-ανάλυσή μου ήταν λάθος:
το πρόβλημα ήταν το βιβλίο!

196
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ
 ΜΑΛΙΣΤΑ! ΤΙ ΕΝΝΟΕΙΤΕ ΜΕ ΝΟΜΙΖ2 ΟΤΙ ΤΟ ΠΑΘΟΣ
ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΡΑΣΗ: ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΒΕΛΙΝ
«ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΗΤΑΝ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ
^ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ;» . ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΤΟΥ, ΣΤΙΣ
ΣΥΝΕΧΕΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Π ΟΡΡΙΔν τ ο μ
ΟΤΙ ΗΤΑΝ!

ΚΙ ΟΣΟ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΑΥΤΟ ΜΟΥ ΑΡΕΣΕ! ΜΟΙΑΣΕΙ ΟΝΤ2Σ

ΠΗΓΑΙΝΑΝ, ΤΟΣΟ Ο ΠΙΤΣΙΡΙΚΑΣ ΑΥΤΟΣ ΜΕ ΤΟΝ «ΜΙΚΡΟ
Η ΑΠΟΓΝ2ΣΗ ΤΟΥ ΚΟΥΡΤ ΓΚΕΝΤΕΛ»;
ΘΕΡΙΕΥΕ. λ

ΕΓ2 ΕΧ2
ΑΡΓΗΣΕΙ...
ΓΕΙΑ ΣΑΣ!
 ΓΙΑ ΠΕΣ: ΝΟΜΙΣΕΙΣ <ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΜΙΚΣ;
ΟΤΙ ΤΑ ΜΑΤΕΜΑΤΙΚ ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΑΤΑΙΡΙΑΣΤΗ
ΜΑΣ ΚΑΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ . ΣΧΕΣΗ...» ΕΞ
ΔΑΣΗ; :ΜΑΤΕΜΑΤΙΚ;
r Ή: ΤΑ ι
ΑΝΤΙΘΕΤΑ
ΕΛΚΟΥΝ!

r ΠΑΝΤ2Σ ΠΙΣΤΕΥ2 ΟΤΙ ΘΑ ^

ΗΤΑΝ ΚΑΛΟ ΝΑ ΕΞΗΓΗΣΕΤΕ ΠΙΟ
Ο ΧΡΙΣΤΟΣ
ΘΑ ΗΘΕΛΕ
ΠΟΛΥ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ... .
ΤΟ ΚΟΜΙΚΣ ΜΑΣ
...2ΣΤΕ ΝΑ ΠΕΙΤΕ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΜΙΑ
I ΚΑΙ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙ «ΘΕ2ΡΗΤΙΚΗ
Ζ -ϊ ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡ! ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ
ΓΙΑ Κ2Θ2ΝΙΑ»!

ΚΟΜΠΙΟΥΤΕΡ;

ΟΚ, ΕΣΤ2 ΟΤΙ ΔΕΧΟΜΑΙ ΑΥΤΗ ΤΗΝ

ΕΚΔΟΧΗ ΣΑΣ ΤΗΣ «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ»
ψ ΤΑ ΛΕΜΕ 1 ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ ΠΑΕ! ΟΜ2Σ;
ΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ,
L ΧΡΙΣΤΟ! ,
 ΑΝ Η «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Τ2Ν ©ΕΜΕΛΙ2Ν» ΕΙΝΑΙ,
0Π2Σ ΥΠΟΝΟΕΙΣ, ΜΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΡΑΓ2ΔΙΑ
ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ’ΧΕΙ ΚΑΠΟΙΟ ΔΙΔΑΓΜΑ;

Γ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΛΕΕΙ 1
ΟΤΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓ2ΔΙΑΣ
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ’ΝΑΙ «ΤΕΛΕΙΑ». ,

^ ...ΔΗΛΑΔΗ, ^
ΤΟ ΔΙΔΑΓΜΑ ΘΕΛΕΙ
ΤΕΛΟΣ. ΜΑ...

Η ΔΙΚΗ
ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ
, ΚΙ ΑΛΛΟ!

ΑΥΤΟ Ρ2Τ2:
ΠΟΥ ΠΗΓΑΙΝΕΙ

ΔΕ ΜΕΤΡΑ ^
ΒΕΒΑΙΑ ΜΟΝΟ Ο
ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ, ΑΛΛΑ
ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ!
/ ΤΟ ΝΟΗΜΑ \
f ΕΙΝΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΘΕ >
ΣΤΡΟΦΗ Τ2Ν ΗΡ22Ν,
ΤΟΝ ΚΑΘΕ ΣΤΑΘΜΟ, ΤΟ
L ΚΑΘΕ ΑΔΙΕΞΟΔΟ. /

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΜΙΑ
ΑΝΟΛΟΚΛΗΡ2ΤΗ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ
ΟΔΥΣΣΕΙΑ! y

Α, ΜΑΛΙΣΤΑ,
ΜΕ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ
ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ
ΙΘΑΚΗΣ.
 W ΕΣΥ, 2Σ
r ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, 1
ΤΙ ΘΑ ΆΕΓΕΣ ΟΤΙ ΚΙΝΕΙ
ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ,
L ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ Ή Α
ΠΑΝΤ2Σ, ΕΓ2 ΔΕΝ V Η ΔΡΑΣΗ; Λ
ΕΧ2 ΠΕΙΣΘΕΙ ΑΚΟΜΗ
ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ «ΛΟΓΙΚΗ
ΚΑΙ ΤΡΕΛΑ», ΕΤΣΙ ΟΠ2Σ
ΜΠΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΞΑΝΑΜΠΑΙΝΕΙ.
ΔΕ ΛΕ2 ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΝΑ ΔΕΙΣ ΚΑΙ
ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ
ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ—

r ΝΟΜΙΖ2 1
f ΑΚΟΥ: ΞΕΧΝΑ
Π2Σ ΕΙΝΑΙ
ΠΡΟΣ ΣΤΙΓΜΗ ΟΤΙ ^
ΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ
ΕΧΟΥΜΕ ΙΣΤΟΡΙΚΑ
L ΘΕΜΑ! a
ΠΡΟΣ2ΠΑ, ΠΟΥ ΘΕΛΟΥΝ
«ΝΑ ΘΕΜΕΛΙ2ΣΟΥΝ
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ...»
ΚΑΙ ΔΕΣ ΤΗΝ
«ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ» ΣΑΝ
ΝΑ ’ΝΑΙ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ.
 Γ ΓΙΑ ΜΕΝΑ ΛΟΙΠΟΝ ΕΙΝΑΙ ^
100% ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ: ΚΙΝΟΥΝ
ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΤΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ, ΜΑ ΚΑΙ ΤΙΣ
ΙΔΕΕΣ... ΓΙΑΤΙ ΜΟΝΟ ΤΕΤΟΙΟΙ
ΑΝΘΡ2ΠΟΙ ΘΑ ΤΙΣ ΕΙΧΑΝ! .

κ ΚΑΤΣΕ: ΕΝΝΟΕΙΣ ΟΤΙ ΑΝ ~

ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΝΕΥΡ2ΤΙΚΟΙ ΔΕΝ
ΘΑ ’ΧΑΝ ΤΗΝ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΘΕΛΗΣΗ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΜΟΝΗ ΝΑ ΦΤΙΑΞΟΥΝ
. ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ; Λ

...Ή ΜΗΠ2Σ ΟΤΙ ΟΙ

ΙΔΙΕΣ ΟΙ ΙΔΕΕΣ ΕΙΝΑΙ
ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Τ2Ν
, ΝΕΥΡ2ΣΕ2Ν; Λ

r ΤΙ ΕΙΠΕ Ο ^
ΜΠΕΡΤΙ ΤΟΥ ΕΡΙΚ
ΓΙΑ ΤΟ «1+1=£ ΣΕ
Εβί ΣΕΛΙΔΕΣ»;

V ΛΕ2
ΛΟΙΠΟΝ,
ΚΑΤ’ ΑΡΧΗΝ,
V ΟΤΙ 1 ΟΤΙ ΛΙΤΟΤΕΡΟ
ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΕΝΟΙ
ΤΙΜΗΜΑ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
ΑΠΑΙΤΕΙ «ΤΟ ΝΑ ΘΑ 'ΒΡΙΣΚΑΝ
ΕΙΣΑΙ ΑΠΟΛΥΤ2Σ ΑΚΡΑΙΟ ΤΟ
ΒΕΒΑΙΟΣ». k ΤΙΜΗΜΑ! Α
 ...ΠΕΡΙ «ΤΡΕΛΑΣ». ΣΤΟ ΚΑΤ2 ΚΑΤ2, ΠΟΛΛΟΙ
\ΟΙ
OK, ΕΤΣΙ ΚΑΠ2Σ ΣΑΝ ΝΑ
ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΝΟΪΚΟΙ ΑΛΛΑ ΜΟΝΟ ΕΝΑΣ·
ΒΓΑΖ2 ΝΟΗΜΑ. ΑΛΛΑ ΑΣΕ
ΝΑ ΤΟ ΣΚΕΦΤ2. ΦΟΒΑΜΑΙ
ΜΗΠ2Σ ΠΑΡΑΔΙΝΕΙΣ
ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΤΑ... A ΤΟ ΑΠΑΙΣΙΟ...
ΚΙ ΕΧ2 ΑΡΓΗΣΕΙ

ΦΤΙΑΧΝ2 ΤΙΣ ψ ΤΙ ΜΕΡΑ ΜΑΛΛΟΝ, ΝΑ 'ΡΘ2

ΜΑΣΚΕΣ ΓΙΑ ΚΑΤΙ ΠΕΡΝΑΣ! ΑΠ’ ΑΠ’ ΤΗ ΜΙΑ ΚΙ ΕΓ2; ΛATPEYQ
ΦΙΛΟΥΣ ΠΟΥ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΡΑΓ2ΔΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΒΕΣ...
ΑΝΕΒΑΖΟΥΝ ΛΟΓΙΚΗ ΣΤΗΝ ΣΤΗΝ
ΟΡΕΣΤΕΙΑ» . λ ΑΡΧΑΙΑ ΑΛΛΗ!
k ΤΡΑΓ2ΔΙΑ! λ

ΠΕΡΙΜΕΝ2 ο Σ ^
ΕΣΥ 2Σ ΡΤ ΑΝ ΚΑΙ ^
ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ, «ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ»
JTDlAw 1
ΧΡΙΣΤΟ! ΓΝ2ΡΙΖΟΝΤΑΣ
ΣΠΟΥΔΑΣΕΣ ΤΟΥΣ ΗΡ2ΕΣ ΜΑΣ,
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ή ΙΣ2Σ ΚΑΤΑΛΑΒ2 ΚΑΙ ψ Γ ΑΧΑ...
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ f ΔΙΑΚΡΙΝ2 1
ΤΟΥΣ, ΜΙΑ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΤΗΣ
ΜΕΡΑ! y ΘΕ2ΡΙΑΣ «Η
ΛΟΓΙΚΗ ΑΠ’ ΤΗΝ
^ ΤΡΕΛΑ»! Λ

Ζ0<-1
 ΔΕΝ
ΕΙΣΑΙ
ΟΠΑΔΟΣ, ψτ ΚΟΙΤΑ,
ΕΣΥ; ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΠ’
ΤΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ W ΜΑ ΑΝ >1
ΑΥΤΟΥΣ ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ Η 1
ΗΤΑΝ ΣΙΓΟΥΡΑ ΤΡΕΛΑ ΤΟΥΣ,
ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΙ
ΤΟ ΣΥΜΠΤ2ΜΑ ΤΗΣ
Ή ΜΑΝΙΑΚΟΙ
ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ, ΗΤΑΝ ΣΚΕΤΗ ΥΓΕΙΑ:
Ή ΞΕΡ2 ΚΙ ΕΓ2 ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΑΠΛΟ
V. ΤΙ ΑΛΛΟ... / ΤΟ ΣΥΝΘΕΤΟ!

..ΠΟΛΥ
ΑΠΛΟ! 11

7 Α ΝΑΙ, Λ
«ΑΠΛΟ», ΟΠ2Σ
362 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ
, 1+1 = 2! ,

r ΓΓ ΑΥΤΟ >
ΠΡΟΤΙΜ2 ΤΟΥΣ
ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥΣ ΣΟΡΥ, ΑΛΛΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΝ ΚΑΝΑΜΕ
ΛΟΓΙΚΗ! > ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥΣ,
ΑΚΟΜΗ!

ΣΕ «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΤΡΑΓ2ΔΙΑ»
ΔΕΝ ΤΟ ΒΛΕΠ2 ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ!

205
 .ΑΡΑ ΘΑ ΠΑΣ ΣΤΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ, ΠΟΥ ΔΟΥΛΕΥΕΙ
ΜΕ ΕΝΑ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟ!

ΑΥΤΟ,

W/ ΛΟΙΠΟΝ, 01 ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΙ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ

Γ ΣΟΥΝ ΙΕ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...

£06
 r ...ΒΗΜΑ 3: «ΚΟΙΤΑ AN
ΥΠΑΡΧΕΙ ΓΡΑΜΜΗ ΠΟΥ ΠΑΕΙ ΓΙΑ Δ2ΣΕ ΜΟΥ
ΑΠ’ TO X ΣΤΟ Ψ. ΑΝ ΝΑΙ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΤΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ.
ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΣΤΗΝ
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Χ-Ψ ΚΑΙ ΠΗΓΑΙΝΕ
ΣΤΟ ΒΗΜΑ Μ», ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ «ΜΠΕΣ
ΣΤΟ ΤΡΕΝΟ ΜΕ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ ΤΟΝ
ΤΕΡΜΑΤΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ .
feaw. ΚΑΙ-»

... ΑΝ ΤΟ ΚΑΛΟΣΚΕΦΤΕΙΣ, ΤΕΛΙΚΑ,

ΧΑΡΤΟ­ ΤΟ ΧΑΟΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΓΡΑΦΟΙ! ΤΟ ΑΝΗΓΑΓΑΝ ΣΤΗΝ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ
Τ2Ν XAPTQN, ΚΟΣΜ2Ν ΑΠΛ2Ν,
ΟΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ Η ΛΟΓΙΚΗ! >

«ΟΣΟ ΠΙΟ ΑΠΛΑ,

ΤΟΣΟ ΠΙΟ ΚΑΛΑ>
^ ΕΤΣΙ;

«0/74
ΑΓ. ANTSNIQ1

£07
 Έφτασα το πρωί στο Μπέρκλεϊ,

Αλλά ακόμη σκέφτομαι την Αβήνα

Και το κόμικς της «Αναζήτησης;

Που του 'βγαλα παρατσούκλι «Logicom ix». Και.

.Το νόημά του,

Να σου πω λοιπόν μια ιστορία

Που νομίζω μ' έφερε πιο κοντά,

 Ιστορία Αθηναϊκή!
! Η ^ ^ Κ > υ / 3 η ς Σεπ τεμβρίου Σταδίου/Αθηνάς
PanepiStim iou/3rd S ep tem vrio u Stadiou

?ίΛτ\ν\
ν

Κατεβήκαμε με την
Ανν στην Ομόνοια...

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
ΜΟΥ ΗΤΑΝ ΕΔ2
ΠΑΡΑΔΙΠΛΑ!

Δημήτρι
«oi/AsNoS Oimilnoi

Βγαίνοντας
θεώρησα ότι είχα
γυρίσει στην
παλιά μου γειτονιά

ΠΟΥ
ΔΙΑΟΛΟ
ΝΑ ’ΝΑΙ;

ρρϋΜ» Ο μο νΟ ^ ΜΑ ΕΛΑ TgPA f 1

ΜΙΣΟ, ΝΑ Δ2 ΤΟ
ΧΑΡΤΗ... ...ΠΡ2ΤΗ ΦΟΡΑ ΠΕΡΝΟΥΣΑ ΑΠΟ Δ2
ΚΑΝΟΥΝ ΠΡΟΒΑ ΣΕ f§ [ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ, ΕΠΙ ΕΞΙ
ΑΥΤΟ TO X2PO. / ""< ΧΡΟΝΙΑ... Α

f e jf P it S l t l l l f l
Χ Α ί^ Υ Σ
ΝΕΥΡ9ΝΕΣ ΜΟΥ!

ao9
 Α, ΤΙ 2ΡΑΙΑ.
Η ΛΑΧΑΝΑΓΟΡΑ
ΣΤΕΚΕΙ ΑΚΟΜΗ
ΚΑΛΑ!

Μεταξύ μας, ομολογώ

πως έκανα και λίγο το
κομμάτι μου στην Ανν,
ότι ξέρω την περιοχή
απέξω κι ανακατωτά.
Ήταν φανερό: είχαν αλλάξει πολλά
τόσα χρόνια που έλειπα.

iMPoRj and EXPoRT co m pan y ^

2P-— ν £ :.α ' «γ ιο » eta #e ia

ΧΡΙΣΤΟ!
ΑΡΓΟΥΜΕ,
ΕΛΑ!

f Τ2ΡΑ
Τ ΣΟΡΥ 1 ΝΑ ΒΡΟΥΜΕ
ΑΛΛΑ ΤΗ... >
ΠΡΟΣΠΑΘ2 ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ.
ΝΑ Χ2ΝΕΨ2
ΑΥΤΑ ΠΟΥ
ΒΛΕΠ2. Α

ΤΡΙΤΟ
ΔΕΞΙΑ!

r ΒΛΕΠΕΙΣ; ^
ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΙΣ2Σ
Ν' ΑΛΛΑΖΟΥΝ, ΜΑ
. ΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΟΧΙ. ψ:ρ ΧΡΙΣΤΟ
ΕΛΑ!

r ΚΑΛΕ! Η ΤΑΜΠΕΛΑ ί
ΤΟΥ ΚΟΥΡΕΙΟΥ ΕΙΝΑΙ
L ΣΤΑ ΙΝΔΙΚΑ! 1 \ Μ Μ

£11
 ΜΑ ΤΙ ΣΟΥ ΚΑΝΕΙ ΕΝΤΥΠ2ΣΗ,
ΕΣΕΝΑ ΠΟΥ ΖΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ;
ΚΙ Η ΑΘΗΝΑ ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΗ V ΠΑΝ2 ΑΠΟ ΤΟ ^
ΡΊΜΔΙ VAM TIVAAATV! 10% ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ Γ ΕΔ2 ^
ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΝΟΜΙΖ2
ΕΙΝΑΙ Τ2ΡΑ ΠΙΑ ΟΙ ΜΑΛΛΟΝ
. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ. ΤΕΙΝΕΙ ΠΡΟΣ
ΤΟ 99%! „

Ε, ΦΤ2ΧΟΓΕΙΤΟΝΙΑ ΕΙΝΑΙ,
ΤΙ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙΣ; ΑΚΟΥ... r ΟΠΟΤΕ, V ΟΤΙ οι ^
Ο «ΧΑΡΤΗΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
«ΣΤΑ ΜΙΣΑ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΣΟΥ ΓΡΑΦΤΗΚΑΝ
ΤΡΙΤΟΥ ΤΕΤΡΑΓ2ΝΟΥ ΝΕΥΡ2ΝΕΣ» ΑΠΟ ΑΝΘΡ2ΠΟ
ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΤΟΑ, ΔΕΞΙΑ, ΤΙ ΛΕΕΙ; ΑΠΑΙΔΕΥΤΟ ΣΤΗΝ
ΠΟΥ ΒΓΑΖΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΑΛΓΟΡΙΘΜΙΚΗ
ΠΛΑΤΕΪΤΣΑ...» ΑΚΡΙΒΕΙΑ!

ΕΔ2 ΟΜ2Σ
ΒΛΕΠ2 ΔΥΟ
ΣΤΟΕΣ!

ΓΙΑ ΝΑ Δ2... ΧΜ. ΘΑ ΕΦΑΡΜΟΣΟΥΜΕ ΑΛΛΗ ΦΟΡΑ! ΠΑΡΕ ΣΥ ΤΗ ΜΙΑ

ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ: ΚΙ ΕΓ2 ΤΗΝ ΑΛΛΗ, ΚΙ ΟΠΟΙΟΣ
ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ ΠΡ2ΤΑ ΤΗ ΜΙΑ ΣΤΟΑ, ΚΙ ΑΝ ΒΓΕΙ ΣΤΗΝ «ΠΛΑΤΕΪΤΣΑ»,
ΔΕ ΜΑΣ ΒΓΑΛΕΙ ΤΟΤΕ... ΤΗΛΕΦ2ΝΑΕΙ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ!

ΚΑΤΑΛΗΓΟΥΜΕ
ΔΙΑ ΤΗΣ ΕΙΣ ΑΤΟΠΟΝ
ΑΠΑΓ2ΓΗΣ ΟΤΙ Η Σ2ΣΤΗ
ΕΙΝ' Η ΑΛΛΗ!
 ΣΟΥ ΜΙΛΑ2, PE!

ΜΕ ΛΗΣΤΕΨΑΝ/ΜΟΥ ΔΙΝΕΤΕ
«ΠΛΑΤΕΪΤΣΑ» ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΣΑΣ,
F ΟΥΦ. 1 ΝΑ ΠΑΡ2 ΤΟ ΓΙΟ ΜΟΥ;
ΠΟΚ, ΑΠΟ Δ2.
ΠΑΡΑΛΙΓΟ!
ΝΑ ΠΑΡ2 ΤΗΝ
ANN... _
ΚΥΡΙΕ! ΦΥΣΙΚΑ.
ΑΜΕΣ2Σ.
 ΑΣΤΕΡΙ ΟΧΙ, ΟΧΙ... r ΤΟΝ
ΜΟΥ, ΕΥΧΑΡΙΣΤ2! ΠΗΡΑΤΕ:
ΘΕΛΕΙ ΟΚ;
ΠΑΡΕΑ;

ΣΕ ΠΑΡΕ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΗ,

ΑΛΗΤΗ! ΠΗΡΑ ΚΑΙ ΘΑ ΜΙΛΗΣΕΙΣ ΣΤΟ
ΤΡΕΙΣ ΚΑΘΙΚΙ ΠΟΥ ΜΟΥ...
ΦΟΡΕΣ!
ΕΚΛΕΨΕ
ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ
ΧΡΙΣΤΟ! ΜΟΥ!

ΟΥΤΕ ΑΠΟ ΚΕΙ ΕΙΧΕ ΔΕΝ ΤΟ ΣΥΓΓΝ2ΜΗ

Π/ΣΤΕΥΟ r OKI ΚΑΤΑΡΑ\
«ΠΛΑΤΕΪΤΣΑ», ΚΥΡΙΕ, ΜΗΠ2Σ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ.
ΟΠΟΤΕ... ΤΙ ΕΠΑΘΑ! ΞΕΡΕΤΕ
OKI ΜΙΛΑΕΙ.
ΜΑ ΤΙ ΕΙΜΑΙ, Π2Σ— λ
ΕΝΤΕΛ2Σ

ΤΙ
ΓΙΝΕΤΑΙ
Τ2ΡΑ;

£14
ΑΣ ΕΙΝΑΙ, ΔΕΝ ...ΝΑ ΤΟ
ΤΟ ΒΑΖΟΥΜΕ ΠΑΜΕ ΑΠΟ
ΕΝΑ,
ΤΗΝ ΑΡΧΗ.
ΚΑΤ2. ΚΑΠΟΥ Γ A, 2ΡΑΙΑ, 1 ΠΡΕΠΕΙ
Θ Α’ΝΑΙ! Τ2ΡΑ ΜΕ ΝΑ
ΚΑΘΗΣΥΧΑΣΕΣ
ΠΛΗΡ9Σ! ΤΣΕΚΑΡΟΥΜΕ
ΤΙΣ ΣΤΡΟΦΕΣ! ΑΚΟΥ.
ΔΥΟ—

ΚΑΠΟΙΟΣ
ΥΠΟΦΕΡΕΙ.
ΝΟΜΙΖ2
ΟΤΙ ΞΕΡ2 ΚΑΙ
ΠΟΙΟΣ!

£15
 Είδα την πρόβα ως το τέλος,
ΒΛΕΠ2
ΣΤΑ ΜΑΤΙΑ απόλυτα μαγεμένος.
ΣΟΥ ΤΟ
ΦΟΝΙΚΟ! ΔΙΚΟ ΣΟΥ
ΤΡΟΜΑΖΟ ΕΙΝ' ΤΟ
ΓΙΕ ΜΟΥ. ΦΟΝΙΚΟ, ΟΧΙ
ΔΙΚΟ ΜΟΥ!

Όποιος πράττει, θα υποφέρει:

«Το μόνο μάθημα είναι

ο πόνος».

Όμως,
αλήθεια, η
μαθαίνουμε

Τι μας διδάσκει η ζωή

στη συνθετότητά της;

ΜΑ ΑΝ ΟΧΙ, Λ
ΘΑ Μ' ΕΥΡΕΙ ΤΟΥ
ΦΥΛΑΞΟΥ!
ΠΑΤΕΡΑ!
ΑΝ ΜΕ ΣΚΟΤ2ΣΕΙΣ,
ΟΠΟΥ ΚΙ ΑΝ ΠΑΣ
ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΣΟΥ
μ ΚΑΤΑΡΑ Η Λογική μισεί
ΘΑΣΕ ΒΡΕΙ! τις αντιφάσεις.

£16
Παράξενο: οι αντιφάσεις της
«Ορέστειας» έφεραν στο νου,

...Τη μικρούλα, δική μου

ύβρη, λίγο νωρίτερα...

...Που νόμισα
πως ξέρω καλά
μια γειτονιά...
...Απλά και μόνο επειδή
έχω το «χάρτη στους
νευρώνες», όπως είπα.

Τι αφέλεια!

Κι έπειτα -πράγμα ακόμα πιο

παράξενο— θυμήθηκα το σχόλιο στην
Ανν για τους «χαρτογράφους»...

...Και τους ήρωες αυτού του

παλαβού κόμικς που
παλεύουμε...

Κι είπα: «Ναι, ο Φρέγκε,

ο Ράσελ, ο Ουάιτχεντ, ήταν
εξαίρετοι χαρτογράφοι...»

Ο ΤΕΛΕΙΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ
«...Αλλά ίσως, ΤΡΕΛΑΣ!
λίγο λίγο, να
μπέρδεψαν την
πραγματικότητα
με τους χάρτες»,

Κι ένιωσα, μ' αυτό, να

παίρνει πιο ξεκάθαρη
μορφή το θέμα
«Λογική και Τρέλα».

£17
5. ΛΟΓΙΚΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΙ
ΠΟΛΕΜΟΙ
 ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ TOY ΧΡΙΣΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΧΑΡΤΜΣ-ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΜΤΑ ΜΑΣ
ΕΡΧΕΤΑΙ ΚΟΥΤΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΥΤΟ ΤΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Τ2ΡΑ, Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΕΙΣΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗ Ζ2Η ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ!
ANN, ^
ΒΡΗΚΕΣ ΤΟ ΥΛΙΚΟ
ΓΙΑ ΤΟ ΜΠΡΑΪΤΟΝ;

r ΥΠΑΓΧΟΥΝ
ΚΑΠΟΙΕΧ ΥΠΕΓΟΧΕΧ
ΠΑΛΙΕΧ Φ2ΤΟΓΑΦΙΕΧ.
ΠΑΓΑΛΙΑ ΤΗΧ
ΜΠΕΛ ΕΠΟΚ!

^ ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΑΥΤΗ
Η ΠΑΡΑΛΙΑ;

ΣΤΑ ΖΟΡΙΚΑ,
Ο ΡΑΣΕΛ ΣΥΧΝΑ
ΔΡΑΠΕΤΕΥΕ.
ΗΘΕΛΕ... ΝΑ ’ΝΑΙ
A, ΟΥΙ... ΜΟΝΟΣ..
ΖΕΣ ΤΙ ΟΓΑΙΑ
ΤΑΛΑΣΣΑ! ΝΑ
ΣΚΕΦΤΕΙ,

Καθόμουν στην ...Στα χρόνια που

ακρογιαλιά, ένα ο Ευκλείδης με
χειμωνιάτικο πρωινό, λύτρωσε απ' την
όταν η σκέψη μου αυστηρή θρησκεία
γύρισε πίσω... της Γιαγιάς.
Είχα περάσει είκοσι χρόνια στην πάλη
με τα Θεμέλια των Μαθηματικών...

...Αυτή την ατελέσφορη εξόρμησή μου

στον απύθμενο 2κεανό της Αλήθειας.

Ιίΐ,',,.μ*-· 3 gg

Σε λίγες μέρες, τα «Πρινκίπια» θα έφερναν τους

καρπούς των κόπων μου στους ανθρώπους.

...Ή, για την ακρίβεια, στους ελάχιστους

ανθρώπους που θα τους καταλάβαιναν.

Ετούτη η αίσθηση ενός

τέλους, έστω λειψού,
ξανάφερε στο νου μου τη

Η ανασκόπηση έφερε στο

φως μια πικρή αλήθεια:

Πέρα από τα Μαθηματικά και

έναν αποτυχημένο γάμο, δεν
είχα τολμήσει άλλες σχέσεις.

Αυτό ήμουν.

...Τσιμπολογώντας ίσα ίσα

ιεκομμενοςαπ τονκοσμο,
κάποια κομματάκια του, όσα
χωρούσαν μέσα απ’ τα κάγκελα
της σκοτεινής φωλιάς μου.
ψ Κατάλαβα, πια, ότι στα ανθρώπινα
δεν είχα προχωρήσει. Παρέμενα κατά
βάθος το ίδιο θλιμμένο αγοράκι που μάταια
«Πρινκίπια»
ζητούσε να σωθεί απ' τη θανάσιμη
ήταν ένα χέρι,
^ αγκαλιά της αβεβαιότητας...
κόσμο...
1 / U H i ■4Β ι ι ρ γ,',^ ιΤ^ V J B j
f i -J
1 4 18 Ρ ^ ■ - 1
1 « S B t g E ji ... f/c
1 ρΗκΓ s'|J s~·Jm *f|| I i
i \
I/ x j§ Ρ ^ . Θ α ν
7 έφτανε όμως \
ill
1 στην αλλη ) \
V JZ T 2 - i „
V όχθη; /
li llro

Φτάσαμε στα 1911. Το Με το πρώτο γελάστηκα:

χρόνο αυτό συνέβησαν ήταν στην αρχή σαν όνειρο
_____ι___ Γ. '____
...αλλά κατέληξε τελικά σε
εφιάλτη. Το άλλο
όμως αντίθετα—

Ήμουν στο διαμέρισμά μου, στο Πανεπιστήμιο,

ένα φθινοπωριάτικο απόγευμα, όταν...

ΕΙΣΤΕ
ΤΟ ΚΥΡΙΟ
ΚΑΤΗΓΚΗΤΗ
ΡΑΣΕΛ;

££3
 ΤΙ ΚΑΝΕΙ Ο ΚΥΡΙΟΣ ΛΕΕΙ ΟΤΙ ΕΣΕΙΣ ΕΙΣΤΕ Ο
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ; ΚΑΛΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΗΓΚΗΤΗΣ
ΓΙΑ ΛΟΓΚΙΚΗ.

Εξαρχής, ψ ΜΑ ΣΤΑ 'Ι

μου έκανε ΣΙΓΚΟΥΡΑ ΕΧΟΥΜΕ ΟΜ2Σ ΚΑΙ ΤΗ ΓΝ2ΣΗ Τ2Ν
τεράστια ΞΕΡΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΕΜΠΕΙΡΙΚ2Ν ΔΕΔΟΜΕΝ2Ν.
εντύπωση η ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΠΟ
παθιασμένη ΛΟΓΚΙΚΕΣ
k ΠΡΑΞΕΙΣ! λ ΤΟΤΕ ΤΙ ΛΕΣ ΓΙΑ λ
σχέση του
ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
με τη
Τ2Ν ΑΙΣΘΗΣΕ2Ν; Μ Ο ΧΙ!
φιλοσοφία.

Τέτοιο πάβος, το είχα ξαναδεί

μόνο στο νεότερο εαυτό μου.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ
ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ
ΑΠΟ ΕΜΠΕΙΡΙΑ, ΔΕ ΘΑ
ΝΤΕΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΔΕΧΘΕΙΣ, ^
ΣΕ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, 2Σ
ΓΚΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΗ ΤΗ ΔΗΛ2ΣΗ
ΑΛΗΤΕΙΑ! «ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΣ
ΡΙΝΟΚΕΡΟΣ ΣΤΟ
, Δ2ΜΑΤΙΟ»; λ

Τ2ΡΑ! ΣΙΓΟΥΡΑ
ΘΑ ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΚΑΙ
ΚΑΠΟΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ
ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΣΤΑ
ΣΟΒΑΡΑ!

££4
 Λίγο αφότου έφτασε στο Καίμπριτζ, εκδόβηκε
ο πρώτος τόμος των «Πρινκίπια».

ΕΙΝΑΙ
ΜΟΥΣΙΚΗ,
ΡΑΣΕΛ.

/ ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΜΑΣ \ Η ΟΥΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΠΕΙΘΟΥΝ

Όμως, οι f -ΔΗΛΑΔΗ ΣΧΕΔΟΝ > ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕ2ΡΙΑΣ Τ2Ν ΤΥΠ2Ν,
ελάχιστοι ΟΛΟΙ!—ΛΕΝΕ ΟΤΙ ΠΑΡΑ ΠΡΑΓΜΑ ΠΟΥ ΑΠ' ΤΗΝ ΑΡΧΗ...
άλλοι που ΤΙΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΔΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ
μπορούσαν ΣΥΜΒΟΛΙΚ2Ν ΥΠΟΛΟΓΙΣΜ2Ν,
w ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ j ΜΑ ΝΤΕΝ
να το
V ΠΙΟ ΣΤΕΡΕΑ. ν / ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ
καταλάβουν
ΠΟΣΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ
ήταν λιγότερο ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΥΠΟΙ;
ενθουσιώδεις. ΑΧ,
ΜΑ ΕΙΝΑΙ
ΑΠΟΛΥΤΑ
K2TQNIA!

ΜΟΝΟ ΑΥΤΟΙ
ΜΑΣ ΦΥΛΑΝΕ ΑΠ' ΤΟ
ΠΑΡΑΝΤΟΞΟ! ΤΟΥΣ ΕΧΕΙ
[ΑΝΑΓΚΗ Η ΛΟΓΚΙΚΗ! ΠΡΕΠΕΙ
Ν’ ΑΓΚ2ΝΙΣΤΟΥΜΕ,
ΓΚΙΑ ΝΑ ΤΟΥΣ
Σ2ΣΟΥΜΕ

,.,ΠΑΣΗ
ΤΥΣΙΑΙ

^^5
 ψ Φυσικά, η στάση τού ^ η ο λόγος; Ειχα πλέον πεισθει άτι
Βίτγκενσταϊν με εξέφραζε ο νέος μαθητής μου ήταν μια
απόλυτα. Όμως, ούτε του μεγαλοφϋία! Α ναι,
Ουάιτχεντ ούτε εμένα μας έμεναν τα εβλεπα καβαρα
δυνάμεις να επιχειρήσουμε όλα τα σημαδια.
W τη διάσωση. \ΔτΠ\ΙΤΤ/ΟΙ Λctc

Κι όμως,
ήμουν
αισιόδοξος.

μ ΛΟΓΚΙΚΗ ^ ...ΝΑ ΠΕΤΑΞΟΥΜΕ

ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΙΑ ΟΛΑ Γ ΑΛΛΑ!
ΣΠΟΥΝΤΑΙΑ ΓΚΙΑ
ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ ΣΤΟΥΣ
L «ΕΙΝΤΙΚΟΥΣ»!

Παθιασμένος. Δυναμικός.

ΝΤΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠ2
ΝΑ ΠΑΡΑΤΗΣΕΙΣ ΤΑ
«ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ»!
ωρες ωρες
εξοργιστικά
καταπιεστικός!

£26
 r ...Μ' άλλα ^ ■Θα προχωρούσα, ^
Λόγια, είχε ακριβώς για να ερευνήσω
ό,τι χρειαζόταν για ■τώρα σε στερεότερο
να διορθώσει τα έδαφος-, το πώς
^ «Πρινκίπια»! , γνωρίζουμε τον J
L υλικό κόσμο,

Όμως, «άλλαι αι r ΟΓΚΑΪΝΤΑΡΟΣ

ΜΑ Η ΘΕ2ΡΙΑ ΣΥΝΟΛ2Ν
βουλαί ανθρώπων, ΧΙΛΜΠΕΡΤ ΤΗ ΛΕΕΙ
ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΕΞ2Ν ΟΥΚ ΑΝΕΥ
άλλα ο φίλος μου ο ^ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ. «ΠΑΡΑΝΤΙΣΟ»,
Λούντβιχ κελεύει!» ^ ΜΑ ΕΙΝΑΙ Η... λ

ΤΟΣΕΣ
ΣΕΛΙΝΤΕΣ
ΣΠΑΤΑΛΑΤΕ
ΓΚΓ ΑΥΤΑ ΤΑ
ΣΥΝΟΛΑ!

ΚΟΛΑΣΑ ΠΟΥ
Χ2ΝΕΙ ΜΕΣΑ...

r ...ΣΤΑ ^ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ r αα \ ^

ΜΑΤΗΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΑΝ ΠΡΟΤΟΥ ΕΜΕΙΣ ΡΑΣΕΛ,
ΤΟ ΤΕΡΑΣ «Χ2ΣΟΥΜΕ» ΜΕΣΑ ΤΟ ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ
«ΑΠΕΙΡΟ»! ν ΜΥΑΛΟΥΔΑΚΙ ΜΑΣ! ^ Π0ΝΑ2!

^ «Χ2ΝΕΙΜΕΣΑ;»
ΑΗΔΙΕΣ! ΤΟ ΑΠΕΙΡΟ
ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙ ΑΠ' ΤΗΝ
ΑΡΧΗ\ ΦΙΛΕ ΜΟΥ!

2.2.7
 ^ ...ΙΚΕΤΕΥ2 ΜΗΝ ΠΕΙΣ ^
ΟΤΙ ΝΤΕΧΕΣΑΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΜΑΤΗΜΑΤΙΚΑ ΕΞ2 ΑΠΟ ΕΜΑΣ,
ΕΞ2 ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΡ2ΠΙΝ0
Ifil, ΜΥΑΛΟ;

ΣΑΦΟΣΘΑ ^
ΤΟ Π2: ΑΝ ΔΕΝ
ΥΠΑΡΧΟΥΝ, ΖΟΥΜΕ
. ΣΤΟ ΧΑΟΣ!

ΜΑ ΑΥΤΟ ΕΙΝ' ΤΟ ΜΕΓΚΑΛΕΙΟ

Τ2Ν «ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ»: ΓΚΡΑΦΟΥΝ
ΑΥΤΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΑΥΤΑ ΠΟΥ
. ΝΤΙΑΒΑΖΕΙΣ! α

ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ
χΑΠΕΙΡΟ» ΣΟΥ
ΛΟΙΠΟΝ; ,

Όταν ανέθεσα στον Βίτγκενσταϊν να

βελτιώσει κάπως τη συλλογιστική μας.
r ΜΑ ΝΤΕ ^
...Είχα ελπίσει, αφελώς, ότι ΒΛΕΠΕΙΣ... ΜΠΛΑ ΜΠΛΑ ΣΕ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΝΤΟ
θα έκανε ό,τι του ζήτησα.
ΜΠΛΑ ΜΠΛΑ

ΑΑΑΧ

Αντ' αυτου, τωρα

αμφισβητούσε τις
πιο θεμελιώδεις
μου αρχές για τη
φύση της Αλήθειας

££8
 ΚΙ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΤΟ
ΒΛΕΠΕΤΕ, ΕΙΧΕ ΗΔΗ ΑΦΗΣΕΙ ΤΗΝ
ΑΝΤΕΧΕ Ο ΡΑΣΕΛ...
ΑΛΙΣ ΚΙ Η ΕΒΕΛΙΝ ΜΑΛΛΟΝ ΔΕΝ ΕΙΧΕ
ΑΠΕΙΛΟΥΣΕ ΤΗΝ ΠΙΟ
r ...ΚΙ ΑΥΤΟ 1 ΔΙΑΘΕΣΗ ΝΑ ΕΝΔ2ΣΕΙ.
ΙΣΧΥΡΗ ΑΜΥΝΑ ΤΟΥ,
ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ
«ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΟΥ ’ΧΑΝ
w ΑΛΗΘΕΙΑ». ΜΕΙΝΕΙ ΑΛΛΕΣ
Sv ΑΜΥΝΕΣ! A

ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟ
ΕΚΕΙΝΗ ΣΥΜΟΤΑΝ
Π2Σ ΗΤΑΝ ΓΥΝΑΙΚΑ
ΤΟΥ ΚΑΛΥΤΕΓΟΥ
ΦΙΛΟΥ ΤΟΥ
ΓΑΣΕΛ!

/ Ο ΡΑΣΕΛ 1 / ΜΑ λ
/ ' Π Ο Υ ΕΙΔΕ^
ΒΡΗΚΕ ΣΤΟΝ ΚΥΡΙ2Σ
ΣΤΑΔΙΑΚΑ ΟΤΙ ,..ΒΑΘΙΑΣ
ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ ΕΝΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ
ΗΤΑΝ Η ΕΚΦΡΑΣΗ ΛΟΞΑΣ!
ΚΑΘΡΕΦΤΗ: ΜΙΑ «ΠΑΘΟΥΣ»
V ΜΙΑΣ...
ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΗ
ΔΙΚΟΝ ΤΟΥ
κ ΣΤΟΙΧΕΙ2Ν! /

ψ ΝΑ ΜΟΥ ^
Ο Βίτγκενσταϊν NT2ΣΕ! Ο ΤΕΟΣ
όρμησε αργά L ΤΡΕΛΑ! Α
μια νύχτα στο
δωμάτιό μου, Του είπα να ΣΟΥ 'ΧΕΙ
σε παροξυσμό προσέχει: :<ΝΤ2ΣΕΙ>:
αγωνίας για ένα έτσι που ζούσε ΗΔΗ!
τεχνικό θέμα κινδύνευε να
της Λογικής. καταλήξει
καμιά μέρα
τρελός.

229
 ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΣΥΧΝΑ ΤΑ «ΠΟΛΛΑ
ΧΜ! ΕΔ2 Ο ΡΑΣΕΛ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΝΑ ΥΠΟΝΟΕΙ
ΚΟΙΝΑ» ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ
Π2Σ μ ΤΡΕΛΑ ΠΗΓΑΖΕΙ ΑΠΟ ΤΜ ΛΟΓΙΚΗ - ΚΙ
2Σ «ΤΥΠΙΚΑ ΟΣ2Ν ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ
ΟΧ! ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ. ΠΟΥ ΛΕΣ ΕΣΥ!
^ ΜΕ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ»!

* ΝΑ
ΑΚΟΥΣΤΕ!

ΛΕΕΙ Ο ΡΑΣΕΛ: «ΟΠ2Σ ΚΙ ΕΓ2, ΕΤΣΙ ΚΙ ΑΥΤΟΣ

ΤΕΤΟΙΑ ΠΑΙΝΤΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΟΥ
ΣΥΝΕΧ2Σ ΑΝΕΛΥΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ, ΣΥΝΗΘΕΙΑ ΠΟΥ
ΕΙΧΕ Ο ΓΑΣΕΛ, Π2Σ ΝΑ ΜΗ ΣΕΛΕΙ
ΝΕΚΡ2ΝΕΙ ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ».
ΝΑ ΤΟ ΝΕΚΓ9ΣΕΙ!

ΑΚΡΙΒ2Σ!

ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΟΝ

2ΘΗΣΑΝ ΟΙ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΕΣ ΚΑΙ
ΟΙ ΝΕΥΡ2ΣΕΙΣ ΤΟΥ!

Δεν είναι
τυχαίο ότι ο
παλιός μου φόβος της
τρέλας βγήκε ξανά στην
επιφάνεια μόλις άρχισε
να αμφισβητείται η αξία Το έχει
του έργου μου πει κάποιος
^ στη Λογική. Λ παλιότερα:
«Ο ύπνος
της λογικής
γεννά
τέρατα».

£30
 Εγώ, βέβαια, ως γνήσιο τέκνο της βικτοριανής
εποχής, θεωρούσα κάθε άνθρωπο κομμένο,
μέσα του, σε δύο κομμάτια.

Το ένα ήταν αγνό και άσπιλο

με «Πιστεύω» του τη Λογική.
··

Μα το άλλο
ήταν ένα
άγριο τέρας,
με ακόρεστη
όρεξη για
την ηδονή.

Αυτό το δεύτερο είχε βγάλει

στην επιφάνεια η αμφισβήτηση
του έργου μου.

Οδηγήθηκα τώρα σ' ένα φρικτό αδιέξοδο.

^ «ΟΥΚ ^
ΕΥΤΥΧΗΣΕΙΣ,
ΕΛΑ, ΑΓΟΡΙ ΜΟΥ! ΕΑΝ ΜΗ ΕΠΙΛΥΣΕΙΣ
ΜΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΕΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
^ ΓΛΕΝΤΙ! Λ ΤΗΣ ©Ε2ΡΙΑΣ Τ2Ν
ΤΥΠ2Ν !»

...Και τότε ήταν που συνέβη και το δει

πολύ σημαντικό γεγονός στη ζωή μου.

£31
 Στη διάρκεια της κρίσης μου, έβρισκα
κάποιο στήριγμα στην ανιαρή
ρουτίνα της πανεπιστημιακής ζωής. ^ ΑΝ ΔΕΝ V ΣΑΣ
ΠΑΡΟΥΝ Ο,ΤΙ ΖΗΤ2
ΖΗΤΟΥΝ ΕΙΡΗΝΙΚΑ, ΣΥΓΓΝ2ΜΗ
^ ΟΙ OVNNOI Θ' ΑΓΡΙΕΨΟΥΝI ΚΥΡΙΟΙ.
ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΕΛ2Σ
ΑΠΟΦΑΣΙΣΜΕΝΟΙ,
^ ΚΥΡΙΟΙ! ^

Κι ήταν
στη διάρκεια
ενός τέτοιου
Μια σειρά
πληκτικού
πραγμάτων.
δείπνου που
ξεκίνησε...

ΠΕΡ/ΜΕΝΕ,
ΡΑΣΕΛ.

...Που μου
ΣΑΣ φανέρωσε,
ΖΗΤΟΥΝ αναπάντεχα, ^ ΕΙΠΑΝ
ΕΠΕΙΓ0ΝΤ2Σ μια εντελώς ΕΙΝ' ΕΠΕΙΓΟΝ!
ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ νέα στάση ΤΡΕΧΑΜ ^
ΣΑΣ!
ζωής.

^ ΕΧΟΥΜΕ ...ΠΙΘΑΝ2Σ
Α, ΟΥΑΙΤΧΕΝΤ, ΗΡΘΕΣ.
ΟΠΙΣΘΟΣΤΕΡΝΙΚΟ ΟΞΥ ΕΜΦΡΑΓΜΑ!
^ ΑΛΓΟΣ... _

...ΚΑΙ
ΕΦΙΔΡ2ΣΗ. ΟΞΥ...
ΕΜΦΡΑΓΜΑ,

£52
 Ενώ την κοίταζα βουβός,
τα τελευταία αναχώματα
της κοσμοθεωρίας που
με συντηρούσε τόσα
χρόνια κατέρρευσαν.

^ ΑΧ...
ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ. ΑΝΟΗΣΙΕΣ,
ΚΑΛΗ ΜΟΥ, ΘΑ
ΤΟΝ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ
ΕΣΥ Η ΙΔΙΑ...

" ΥΠΟΣΧΕΣΟΥ Στα μάτια της

Π2Σ ΘΑ ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ αντίκρισα με τρόμο
^ ΤΟΝ ΑΛΦΡΕΝΤ!
τη θνητότητα μου.

Μ α .._________
ΜΠΕΡΤ/...
ΒΟΗΘΑ ΤΟΝ
^ ΕΡΙΚ ΝΑ ΦΑΝΕΙ
ΑΝΔΡΑΣ!

Ένα καινούργιο
αίσθημα ευθύνης
μου ’δείξε την έξοδο
1
από την απόγνωση. ...Η αφορμή
για ένα μεγάλο
άνοιγμα, προς
&
τη ζωή.

£33
 Στα μάτια της Έβελιν είχα
δει, γυμνό κι αφτιασίδωτο,
το πεπρωμένο μας...

Την τραγική μοναξιά

του ανθρώπου.

Τη βαθιά ματαιότητα
της σύντομης ζωής μας.

Τη φοβερή σκληρότητα
του πόνου, της αρρώστιας.

Την
αδυσώπητη,
ανελέητη
φρίκη του
θανάτου.

Μιλώντας όμως στον

Έρικ, κατάλαβα ότι
υπήρχε εναλλακτική:

^ Η λύτρωση... 1

Στη συμπόνια.

Στην αγάπη.
 To «οξύ έμφραγμα»
ήταν δυσπεψία,
ενισχυμένη ελαφρώς
απ’ την

Κι όμως, αν και Τόσο αληθινή, μάλιστα, ώστε

η αναγγελία του
επικείμενου θανάτου της
ήταν κάπως πρόωρη,
η εσωτερική αλλαγή που
μου προκάλεσε ήταν
πέρα για πέρα αληθινή.
όταν πήρα γράμμα από τον ...Ούτε με
Βίτγκενσταϊν, που είχε τώρα κλόνισαν τόσο οι
αποσυρθεί σε ένα ερημικό αμφιβολίες του,
νορβηγικό φιορδ, για να ούτε με ενόχλησε
σκεφτεί «σχετικά με το νόημα πολύ η κριτική του.
των λογικών προτάσεων»...

Η καινούργια μου έγνοια για τα

ανθρώπινα είχε σε μεγάλο βαθμό ...ΕΤΣΙ, ΓΙΑ
ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΟΥΜΕ
τιθασσεύσει την αγωνία μου για τη ΝΑ ΕΝΕΡΓΗΣΟΥΜΕ
Θεμελίωση των Μαθηματικών. ΛΟΓΙΚΑ...

Κι αυτό, σημειωτέον,
σε μια εποχή που η Λογική
κάθε είδους σπάνιζε.

£35
Βλέπετε, είμαστε
πια στο καλοκαίρι
του 1914...

ΛΕΤΕ r ΤΟΠΙΚΟ ^
ΝΑ ’ΧΟΥΜΕ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ,
ΦΑΣΑΡΙΕΣ . ΧΡΥΣΟ ΜΟΥ.
ΚΙ ΕΔ2;

ΤΟ ΠΟΛΥ ΠΟΛΥ ΝΑ
ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΟΜ2Σ Π2Σ ΤΟ ΠΗΡΑΝ ΕΠΙΤΕΘΟΥΝ ΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ!
ΚΑΤΑΚΑΡΔΑ ΚΙ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ.

^ «ΗΡ2ΣΙΑ ^ ΑΥΤΟ
ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΜΑΛΛΟΝ ΠΕΡΙΠΛΕΚΕΙ
ΜΕ ΠΟΛΕΜΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΕΡΒΙΑ!» ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ!!! Λ

236
 - S S S s

‘ ^urio w n0^
^ hsepb^ - ι
/V4
ΠΑΡΕΙ!

Μέσα σε Μια σειρά Μας έφερε ...Ενός

λίγες μόνο παράλογων στο φοβερού
μέρες... ενεργειών... κατώφλι... εφιάλτη.

Η Ευρώπη είχε
αρρωστήσει βαριά m K A iK
από οξύ εθνικισμό..

mJh ...Και τα άκρως μεταδοτικά μικρόβια

dr διέσχιζαν ταχύτατα τη Μάγχη.

£37
 Εσείς όμως ...Με την τάση μου να
δεν κολλήσατε! προσπαθώ πάντα να 'μαι

Λογική.^
Ή μάλλον

Φαίνεται
είχα αναπτύξει
ανοσία.

Μην ξεχνάτε το «γερο-Πάρκερ»,

τον ανάπηρο που είχα δει μικρός
στο νεκροταφείο. Η θέα αυτού λ
^ του τραγικού ανθρώπινου /
ερείπιου... I

Με έμαθε
τι ακριβώς είναι
ν ο πόλεμος!

Έτσι, ...Ανέλαβα δράση: άρχισα να

μόλις φάνηκε αρθρογραφώ, να δίνω διαλέξεις,
η απειλή... να ιιιλώ σε συνκεντοώσειο. με
ηα

£38
Στις 4 Αυγούστου 1914,
ήμουν στο συλλαλητήριο
των ειρηνιστών στην...
i j IΕ
___- _____ ___ Γ--- ---
J ...Πλατεία Τραφάλγκαρ.
I Εκεί μάβαμε τα νέα:

...Η πατρίδα μας είχε

μόλις κηρύξει τον
πόλεμο στη Γερμανία!

ΚΑΤ2 ΟΙ
ΟΥΝΝΟΙ!

Και τότε, είδα Αυτοί που πριν από ...Τώρα πανηγύριζαν

να γίνεται ένα λίγο ένωνε η ελπίδα ενθουσιασμένοι την
εφιαλτικό Φαύμα. της ειρήνης... αρχή ενός πολέμου!

^ ΚΥί
Το πιο παράξενο bpetania J A kvma-t* ; ^
όμως ήταν η πρώτη
δική μου αντίδραση. 0 ____ r ......----------------------------.

ΖΗΤ2 0
ΒΑΣΙΛΕΥΣ!

Ξαφνικά ήθελα την ήττα

της Γερμανίας όσο κι ο πιο
φανατικός εβνικιστής!

£39
Ευτυχώς, αυτή η ανάδυση Με τις διαλέξεις και τ' άρθρα Ναι, ο προσωπικός μου
των θαμμένων ενστίκτων μου επιτέθηκα στην τρέλα «διάδοχος» κατατάχθηκε
κάποιας αρχαίας, άγριας που είχε κυριεύσει κάποια αμέσως, ως εθελοντής,
απ' τα πιο γερά μυαλά στον

r ΝΑ ’ΝΑΙ ΜΕΓΑΛΑ ΤΑ Γ/ΑΒΟΛ,

Αν και ο Βίτγκενσταϊν είχε ΚΑΝΟΝΙΑ, ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ, ΚΥΡΙΕ ΛΟΧΙΑ!
πάει για τους δικούς Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΑΣ
του, ιδιότυπους λόγους... ► ΕΙΝΑΙ ΛΙΓΟ ΜΥ2Ψ. Λ

•j - ·.

...Οι ανώτεροι του, CvJ i ■i f B j a ^

Μ /o
το δίχως άλλο χάρη
στη ζάπλουτη m !
οικογένειά του, τον p I v<
τοποθέτησαν στο iff 1 >
Αρχηγείο Στρατιάς. jflKjy
V i - <=> ° \ i :

J ljs s

Σε ανώτατη θέση: Βοηθός

Τεχνίτης, παρακαλώ!

Καμία ασχολία όμως δεν

ΑΥΤΟ ΕΧΕΙ
μπορούσε να τον κάνει να πάψει
ΕΝΤΙΑΦΕΡΟΝ!
ν αναρωτιέται: τι είναι οι λογικές
προτάσεις και ποια...
τππστ
Μ
...Η σχέση
τους με
τη γλώσσα.

240
Στα πρώτα χρόνια του πολέμου,
έφταναν ακόμη γράμματά του...

Την κεντρική ιδέα

...ΤΟ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ ^ ΚΑΘΕ ΚΑΝΟΝΙ
τού την έδωσαν τα ΑΡΑ KATE
ΘΑ ΒΑΛΛΕΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑ MIA I
μικρά μοντέλα. ΠΡΑΓΚΜΑ ΤΟ
ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ ΠΥΡΟΒΟΛΑΡΧΙΑ, J
ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ! ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑ
. ΚΥΡΙΟΙ. «Μ ΚΑΙ ΕΝΑ
W *B m r ΚΑΘΕΤΙ
ΣΥΜΒΟΛΟ!
/ ΣΤΡΑΤΙ2ΤΑΚΙ
Τ Ι ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑ
2C Μ ΕΝΑ ΤΑΓΜΑ
ΠΕΖΙΚΟΥ.

^ ...ΚΑΙ ΜΕΤΑ ^ ΝΑ ΜΠΕΙ ΤΟ

ΤΑ ΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ
ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ...
ΠΕΖΙΚΟΥ ΘΑ ΕΠΙΤΕΘΟΥΝ
I. ΜΕΤ2ΠΙΚΑ!
W f ...ΚΙ ΕΠΕΙΤΑ Λ,
ΙΔΙΟΦΥΕΣ! γ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ 1
' ΣΥΝΤΥΑΖΟΝΤΑΙ, ΜΕΣ2
ΤΗΣ ΓΚΛ2ΣΣΑΣ, ΜΕ ΒΑΣΗ
ΤΙΣ ΠΡΑΓΚΜΑΤΙΚΕΣ
h ΤΟΥΣ ΣΧΕΣΕΙΣ! Λ

241
 ΠΟΥ Η ΓΚΛ2ΣΣΑ
ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ!
ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΣΥ!!! ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΕΙΠΑ ΣΠΡ2ΞΕ
ΣΤΗΝ ΒΙΤΓΚ— ΠΑΡΑ... 2
ΤΟ ΠΕΖΙΚΟ
ΜΕΣΑ! ΟΥΣΙΑ...
r ΜΙΑ ^
ΕΙΚΟΝΑ
ΤΟΥ
ΚΟΣΜΟΥ!

3 Β ίτγκενσ τα ϊν^Ν β
μελετούσε το πώς η
γλώσσα μας εκφράζει την
αλήθεια. Όμως η ζωή
^ στην εμπόλεμη ,
Αγγλία...

...Επαλήθευε
τη γνώμη μου, ότι ήταν
όργανο του ψεύδους!

Κ,
ΡΑΣΕΛ.

Καθώς ο πόλεμος κλιμακωνόταν,

ζήτησα άδεια ενός έτους, ώστε να
αγωνισθώ κατά του ενδεχόμενου
μιας γενικής επιστράτευσης.

Στο Καίμπριτζ πήγαινα μόνο

αν τύχαινε να χω ομιλία.

ε^ε
 r ΠΟΣΑ ΣΟΥ ΔΙΝΕΙ Ο ^
ΚΑΪΖΕΡ ΓΙΑ ΝΑ ΡΙΧΝΕΙΣ ΤΟ ΗΘΙΚΟ
. Τ2Ν ΣΤΡΑΤΙ2Τ2Ν ΜΑΣ; Α
ΠΡΟΔΟΤΗ.

Συχνά, οι συναντήσεις με κατά

τα άλλα λογικούς ανθρώπους
έβριβαν παραλογισμού.

r ΚΑΛ2Σ ΗΛΘΑΤΕ!
I Και μερικές ήταν πολύ ΘΑ ΕΧΟΥΜΕ ΑΡΚΕΤΟ ΜΙΣΟ
. πιο οδυνηρές από άλλες. . ΚΟΣΜΟ. ΛΕΠΤΟ.

ΟΥΑΙΤΧΕΝΤ; ΡΑΣΕΛ.

243
 ΕΡΙΚ ΟΥΑΙΤΧΕΝΤ, ΣΚΑΘΑΡΙ, ΓΙΑΤΙ ΊΑ ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΑ Λ
ΔΟΚΙΜΟΣ ΠΙΛΟΤΟΣ ΤΗΣ
ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ!
ΚΑΤΑΤΑΧΤΗΚΕΣ;
Ο ^1 ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ... 1
ΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΕΣΥ 1
ΞΕΧΑΣΕΣ! /

ΜΑ ΕΙΝΑΙ L U L / 1γ Θ’ ΑΡΓΗΣΕΙΣ
ΠΑΙΔΙ! ΓΙΑ ΤΟ ΤΡΕΝΟ Α
ΣΟΥ, ΕΡΙΚ. J

Ε, ΜΠΕΡΤΙ!

ΜΗΝ ΤΟΝ ΑΚΟΥΣ ΤΟ ΓΕΡΟ! ΔΕ ΘΕΛ2 ΝΑ ΠΕΡΑΣ2 ΤΗ

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η «ΠΑΤΡΙΔΑ» ΚΑΙ ΤΑ Ζ2Η ΜΟΥ ΜΕΣ’ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ, ΝΑ
ΣΧΕΤΙΚΑ. ΚΥΡΙ2Σ... ΨΑΧΝ2 ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ...

...ΠΑ2
ΓΙΑ ΤΗΝ
ΠΛΑΚΑ!

r ΘΕΛ2
ΝΑ ΖΗΣ2,
ΦΙΛΕ!

244
 Ο Βίτγκενσταϊν είχε πάει εθελοντής για
παρόμοιο λόγο. Μόνο που η «πλάκα» ΠΟΣΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΝΕΝΑ.
του είχε φιλοσοφικές αποχρώσεις! ΕΧΕΙΣ;

J r κύριε ΔΕΝ
ψ ΣΥΝΤΑΓΚΜΑΤΑΡΧΑ, ΕΙΣΑΙ Ο
ΑΙΤΟΥΜΑΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΜΟΝΟΣ.
ΤΗ ΜΕΤΑΤΕΣμ ΜΟΥ
k ΣΤΟ ΜΕΤ2ΠΟ. Λ

ΕΧΕΙΣ ΟΜ2Σ
ΣΥΖΥΓΟ;

ΔΕΝ ΕΝΝΟμΣΕΣ: ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΑΙΤΟΥΜΑΙ

ψ ΜΕ Λ
ΣΟΒΑΡΟΥΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥΣ ΝΑ ΠΑ2 ΣΤΟ
ι ΛΟΓΟΥΣ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΜΗΝΑ ' ΟΛΟ ΤΟ
ΣΕΒΑΣΜΟ, ΜΕΤ2ΠΟ!
V ΠΑΣ ΣΤΟ ΜΕΤ2ΠΟ.
ΕΣΕΙΣ ΝΤΕΝ
ΕΝΝΟμΣΑΤΕ.

Ο Βίτγκενσταϊν πίστευε ότι πριν

τιθασσεύσει τη Λογική, «έττρεττι
να γίνει ανθρώπινο ον». Κι ετσι.. ΘΑ
ΜΕΡΙΜΝμΣ2
ΣΧΕΤΙΚΑ.
...Αναζήτησε
την οδό του
Σοπενχάουερ;
τίποτε δε σε
εξανθρωπίζει
όσο η στενή
επαφή με το
θάνατο!
Και πράγματι,
μερίμνησε.

245
 Ο Βίτγκενσταϊν τα κατάφερε.

le g Η νέα μονάδα του

είχε προορισμό
το μέτωπο.

Επιτέλους, απήΛαυσε Έζησε την ηδονή του

τη ζωή στα χαρακώματα. να κοιμάσαι στη Λάσπη

Άκρως
Βρήκε την κάβε διασκεδαστική.
εργασία σπουδαία. -εκουραστη.
^ ν ^ "3
ε μΠμ μ β

NT!ATΑΕΤΕ,
.Και ασφαλέστατη.
ΚΥΡΙΕ ΛΟΧΙΑ!

ΚΑΝΕΙΣ
ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ)

Α, ο υψηλός μαζοχισμός
των προνομιούχων!
 ΓΙΑ ΝΑ ΤΗ ΦΕΡΕΙΣ
ΑΠΟΣΤΟΛμ ΣΟΥ Λ ΕΙΣ ΠΕΡΑΣ, ΠΡΕΠΕΙ
ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗΣ ΝΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙΣ
ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΛΥ...
ΝΕΟ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟ
Sw ΣΧΕΔΙΟ. Λ ...ΓΕΡΑ
ΝΕΥΡΑ,

ΚΑΤΑΛΑΒΑ,
ΛΟΧΑΓΕ!
Κάποια στιγμή, βρήκε αυτό
ακριβώς που αποζητούσε.

Μάλλον όμως δεν

είχε καταλάβει. Πάντως,
όχι αρχικά,

f Ο «προκεχωρημενος
| παρατηρητής» πάει
στο κέντρο του πυρός.

Για να το
καταλάβεις αυτό,
πρέπει να το ζήσεις!
 ΕΧΕΙ
ΝΟΗΜΑ
Ο ΚΟΣΜΟΣ:

...ΑΝ ΝΑΙ,
ΤΟΤΕ ΤΟ ΚΡΥΒΕΙ
ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ!

Ο κόσμος έχει
δυστυχώς
αυτό το μεγάλο
μειονέκτημα:
από κοντά δε
μοιάζει διόλου
με την όποια
«εικόνα» του.
 ...Διαφορά που
δεν την εξηγεί
καμιά θεωρία.

ΓΕΡΑ...
Ν-ΝΕΥΡΑ.

...Μπροστά στο θάνατο,

ο Βίτγκενσταϊν έκανε
την ανακάλυψή του:
 Το ακραίο πείραμα
του Βιτγκενσταϊν είχε
ευτυχώς αίσιο
κ. τέλος.

Όχι του Έρικ

Ουάιτχεντ.

ΑΓΑΠΗΤΟΙ, ΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΟΥΜΕ
ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ Σ2Η
ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΕ ΤΗΝ Προτίμησα να
Ι η · · ^ ΠΑΤΡΙΔΑ. Η κηδεία συνδύαζε
μην πάω.
θρησκευτική και
πατριωτική ρητορεία
σε μεγάλες δόσεις.

Τον πένβησα
αλλάζοντας..,

£52
 ...Πορεία: αντί να προωθώ
ειρηνευτικές πρωτοβουλίες,
άρχισα τώρα πια να προτρέπω
τους Βρετανούς να γίνουν
αντιρρησίες συνείδησης.

Όπως r ^
r Στρατευτείτε ^
κι ο κάθε
πάλι λοιπόν, η ίδια δεν ήρθαμε
πόλεμος!
κατάσταση είναι: εδώ για
ένας πόλεμος να ακούμε y
. παράλογος! j fn a c !

Κύριε
καθηγητά, Ακούτε.
να πάρετε
.θ έ σ η !
r Μια
απόδειξη
Φανείτε
θέλουμε!
συνεπής

253
 Μ' έδιωξαν απ’ το Καίμπριτζ,
Υπομονή, τελειώνει σε λίγο η
με μήνυσαν, με δίκασαν...
ιστορία μου. Και, πάντως, τα
Ποια άλλη, μεγαλύτερη
γεγονότα που ενδιαφέρουν
απόδειξη να δώσω;

Αυτά είναι
παρελθόν!
Τώρα τι
γίνεται;

...ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΟΥΜΕ
ΤΟΝ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ
ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ ΣΕ ΕΞΙ
ΜΗΝ2Ν ΦΥΛΑΚΙΣΗ!
Είμαι βέβαιος
πως θα ακούσετε
με χαρά ότι πήγα
μέσα για ένα
άρθρο μου
όπου χτυπούσα
την είσοδο της
δίκης σας χώρας
στον πόλεμο!

Δεν έχω όμως παράπονο: στη

φυλακή αξιώθηκα μια θαυμαστή r ΤΕΛΕΙΑ. ^
ποιότητα αυτοσυγκέντρωσης. μ ΕΙΣΑΓ2ΓΗ
ΣΤΗ «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ
Τ2Ν ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν»
ΟΛΑ ΚΑΛΑ, ΕΧΕΙ ΣΧΕΔΟΝ
ΜΙΛΟΡΔΕ; ΤΕΛΕΙ2ΣΕΙ! Λ

Με την όρεξή
μου για Ηθική
τώρα επαρκώς
κορεσμένη...

...Επανήλθα στη διανόηση,

με μια υπεράσπιση των αρχών
του έργου μου στη Λογική.

£54
Μερικούς μήνες μετά
το τέλος του πολέμου, μου
ήρθε ένα απρόσμενο δώρο.
ΔΟΞΑ «ΕΛΥΣΑ ΜΙΑ 1
ΣΟΙ... ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ ΟΛΑ ΤΑ
ΚΑΛΑ! ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ».

Ο καλάς μου
ο Βίτγκενσταϊν
...πάντα
μετριόφρων!

Το χειρόγραφο του
μεγάλου του έργου, το πιο πολύ
γραμμένο στα χαρακώματα, μου ήταν εν
μέρει ακατανόητο. Όμως, διαισθανόμουν
την ουσία της «ολικής
λύσης» του...
*4 0 ά /r tr i η
ΰΧί τη/¥
W 0 x#$qx£gT%/ a w a * & (ί

M ty jj& fm ZWSγ££Ρ Ϋ 0Ζ«/ι/ K x ffig lg S j otUZO

t

/?&</ 4ψ ρ£*/ιφ A&fcg Aft/ φΙ*ϊ 0 m Js

I ...ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤ2Ν, )
l ΚΑΙ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑ!^/

S55
 r ΑΡΧΙΚΑ, μ αναγκη ^ ^ ΑΥΤΟΣ ΚΙ Ο \
ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ ΓΙΑ ΑΠΟΛΥΤΗ ΦΡΕΓΚΕ ΤΗ ’ΒΛΕΠΑΝ W fl-,
ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΕΧΕΙ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΣΑΝ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ) ^
ΤΗΣ ΤΗ ΔΥΣΠΙΣΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ... 7 ^ 1 <
Ν\ΑΝΘ Ρ2ΠΙΝΗ ΓΛ2ΣΣΑ. <
^ 7 " ...ΚΙ ΕΤΣΙ
/ ΕΦΤΙΑΞΑΝ ΣΤΗ
Sf ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΙΑ )
Μ ΓΛ2ΣΣΑ «ΛΟΓΙΚΑ /
ΤΕΛΕΙΑ»,

ΟΜ2Σ, ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ Η ΠΡ2ΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ^

Τ2Ν «ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ», Ο ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ 'ΤΡΑΚΓΑΤΟΥΣ» ΟΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ
^ ΑΠΕΡΡΙΨΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ. ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ...

w "ΣΤΡΑΦΗΚΕ
™ ν — 9TH
^7 ΠΑΛΙ ΣΤΗΝ \ ' t fC
4 Λ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ / j
! \ ΓΛ2ΣΣΑ! > / · - '- ..... " Τ ^

ΟΠ2Σ ΤΟ ΚΑΝΟΝΑΚΙ
ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΤΕΛΟ...

ΤΟΥ
ΑΛΗΘΙΝΟΥ

£56
 ΟΠΟΤΕ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ^ ΠΑΜΕ ΟΜ2Σ ^
«ΤΟ ΚΑΝΟΝΙ ΧΤΥΠΗΣΕ ΣΤΟ ΔΕΚΕΜΒΡΗ
ΤΟΝ ΕΧΘΡΟ» ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙ ΤΟΥ 1919 ΚΑΙ ΤΗ
ΕΝΑ ΓΕΓΟΝΟΣ ΣΤΟΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ. ΣΤΗ ΧΑΓΗ...

ΧΑΓΗ, ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ
ΜΠΟΥΟΥΜ!
L o 4 X r^ lL

IHHi

[Φυσικά, ήταν ακόμη

Iδύσκολο για έναν
Αυστριακό να έρθει
στην Αγγλία. Έτσι
τον συνάντησα σε
ουδέτερο έδαφος.

Για να περιγράφω
το μεταπολεμικό
Βέλγιο, θα πρεπε
να 'μαι ° Αισχύλος
ή ο Ευριπίδης...

...Αν και η Τροία μετά την

άλωση δε θα χε πιο
μαύρο χάλι απ' την Υπρ.

Η χαρά που θα τον έβλεπα

ύστερα από επτά χρόνια...

Ήταν ανάμεικτη
με ανησυχία.

£57
 ...ΕΝΤΑΞΕΙ, ΤΑ ΠΕΡΙ ^ Γ ANTE ΠΑΛΙ! 1
Για μια βδομάδα, Τ2Ν «Ε ΙΚ Ο Ν 2Ν » ΕΙΝΑΙ ΣΑΦΗ. ΝΤΕΝ ΕΧΟΥΜΕ
περνούσαμε τη μέρα ΟΜ2Σ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΟΥΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΙΑ «ΑΝ2ΤΕΡΗ
ΜΟΝΟ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΑΝ2ΤΕΡΗ ΓΚ Λ 2ΣΣΑ »! MONO
εξετάζοντας μια μια
ΓΛ2ΣΣΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ! ΕΝΑ ΕΙΝΤΟΣ
όλες τις προτάσεις
ΑΛΗΤΕΙΑΣ
του «Τρακτάτους». ► ΥΠΑΡΧΕΙ! λ

Η ΛΟΓΚΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΓΚΛ2ΣΣΑΣ;

r ΜΙΑ ΓΚΛ2ΣΣΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΑ ΤΗΣ, ΟΠ2Σ ΤΑ ΣΙΝΤΕΡΑ
EIKON2N ΑΡΚΕΙ ΓΚΙΑ V ΣΤΟ ΣΚΕΛΕΤΟ ΕΝΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ. ^
ΝΑ ΠΕΡΙΓΚΡΑΨΕΙΣ ΟΛΑ ΟΜ2Σ...
ΤΑ ΝΤΕΝΤΟΜΕΝΑ ΤΟΥ
L ΚΟΣΜΟΥ! ^

r ΚΙ Η
ΛΟΓΙΚΗ;

ΑΝΤΕ
ΝΑ ΖΗΣΕ/Σ
ΜΕΣΑ ΣΤΑ
ΣΙΝΤΕΡΑ!

^ |

^ΙκΑ Τ Α Λ Α Β Ε ΤΟ, ΟΤΙ Η ΝΤΙΚΗ ^

ΜΟΥ INTEA ΕΙΝ* ΑΚΡΙΒ2Σ ΑΝΤ/ΤΕΤΗ
ΑΠ' ΤΗ ΝΤΙΚΗ ΣΟΥ! ΑΠΟ ΣΕΝΑ -ΚΑΙ
ΤΟΝ ΦΡΕΓΚΕ- ΜΟΝΟ ΤΗ ΜΕΤΟΝΤΟ
ΠΑΙΡΝ2! ^

£58
 ΓΙΑ ΠΕΣ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
r μ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΣΟ Υ ^
ΣΟΥ ΚΑΤΕΔΑΦΙΖΕΙ ΚΑΙ
ΣΤΑ ΤΕΜΕΛΙΑ ΤμΣ ΛΟΓΚΙΚΜΣ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ; .
ΕΞμΓΚΕΙΤΑΙ ΑΠ’ Τμ ΦΥΣμ
. ΤΗΣ! ΝΤΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ... A
w ΝΑ ΜΙΛΑΣ ^
«γκ/α » τμ α ο χ ι.
Λ0Γκικμ!ΑΥτμ r ΤΑ MATHMATIKA ^
, ΜΠΟΡΕΙΣ j ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΚΑΛΟ
ΕΡΓΚΑΛΕΙΟ. ΜΑ ΤΟ ΝΑ
να τμ V ΝΤΙΝΕΙΣ... A
ΝΤΕΙΞΕΙΣ
ΜΟΝΟ! r ...ΣΤΙΣ ^
ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥΣ
ΑΥΤΟΝΟΜΗ
ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΕΙΝ’
ν ΤΡΕΛΟ! Α

ΕΝΑ ΕΝΑ
ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ,
ΑΥΤΟ ΓΚΕΝΝΑ ΤΑ ΤΕΡΑΤΑ, ΟΠ2Σ ΤΟ.
ΦΙΛΕ ΜΟΥ.
«ΣΥΝΟΛΟ
ΟΛ2Ν Τ2Ν
Δεν είν* εύκολο ΣΥΝΟΛ2Ν»
να χωνέψεις
τη λύση «όλων Γ ...ΟΠ2Σ ^
των προβλημάτων ΑΥΤΟ ΣΑΣ ΤΟ
της φιλοσοφίας». k « Α Π Ε ΙΡ Ο »!^

...Κι ακόμη
δυσκολότερο αν
καταστρέφει το
έργο της ζωής σου!

ΑΛΛΑ ΝΤΕΝ ^
ΕΧΟΥΜΕ ΑΝΑΓΚΗ ΤΑ
ΣΥΝΟΛΑ! ΚΑΙ ΝΑ ΛΕΣ ΟΤΙ
ΛΑΘΟΣ!
«Τ Ο X ΙΣΧΥΕΙ ΓΚΙΑ ΤΟ
V ΝΑ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ^
ΑΠΕΙΡΟ» ΕΙΝΑΙ ΚΟΥΦΙΟ,
^ -Κ Ο Υ Φ ΙΑ : «ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΣΑΝ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΥ
ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΤΡΙΑ
k ΜΙΛΑ «ΓΚΙΑ ΤΟ <
k ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΟ Α
ΣΥΜΠΑΝ»!
ΣΥΜΠΑΝ». αΑ

ΚΑΙ ΝΑ
ΚΟΙΤΑ..

£59
...ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΛΑΡΙ;
ΕΧΕΙ ΤΡΙΑ ΦΥΛΛΑ,
ΟΠΟΤΕ... «ΥΠΑΡΧΟΥΝ
ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΤΡΙΑ
ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΤΟ λ
ΣΥΜΠΑΝ!»

ΑΛΛΑ ΟΧΙ
ψ ΟΧΙ, ΚΑΝΕΙΣ Γ «ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ»...
ΤΟΣΟ ΠΟΛΥ ΛΑΤΟΣ! ΤΟ ΑΠΑΓΚΟΡΕΥΕΙ Η
ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΠΕΙΣ «ΣΤΟ ΛΟΓΚΙΚΗ, ΑΦΟΥ ΓΚΙΑ ΤΟ
ΝΤΕΝΤΡΟ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΥΜΠΑΝ ΝΤΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ
ΤΡΙΑ ΦΥΛΛΑ...» Λ k . ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΕΙΚΟΝΑ! ^

ΕΠΡΕΠΕ ΑΠΟ ΤΑ
ΠΑΡΑΝΤΟΞΑ ΝΑ ΤΟ
ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ, ΡΑΣΕΛ.
7^ ΚΟΣΜΟ Λ
ψ ΝΤΕΝ ΜΠΟΡΕΙ.
Η ΛΟΓΚΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΕΝΝ ΜΟΡΦΗ,
ΚΕΝΗ. ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙ ΓΚΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ
ΓΚΙΑ ΤΟΝ... ι ΛΕΕΙ ΜΟΝΟ
Ιν ΜΠΟΥΡΝΤΕΣ! J

ΟΜ2Σ Η ΔΗΛ2ΣΗ
«ΑΥΡΙΟ ΕΙΤΕ ΘΑ ΧΙΟΝΙΣΕΙ,
ΕΙΤΕ ΟΧΙ» ΕΙΝΑΙ MEN ΚΕΝΗ ΜΟΡΦΗ,
ΑΛΛΑ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΚΑΙ
ν ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΚΡΙΒΗΣ, Κ ΝΑΙ, ΑΛΛΑ >
ΝΤΕΝ ΛΕΕΙ ΤΙΠΟΤΕ
ΓΚΙΑ ΤΟ ΤΙ ΚΑΙΡΟ ΘΑ
ν ΚΑΝΕΙ ΑΥΡΙΟ! >

Αυτό ήταν Λοιπόν: είκοσι

χρόνια ίδρωνα για να
θεμελιώσω την ύπαρξη
μιας μηχανής παραγωγής
ταυτολογιών!

£60
 pr TO ΒΙΒΛΙΟ 1 ΑΛΛΟΥ
μ ο υ ορ/οτετε/ ΕΙΝΑΙ ΟΜ2Σ
ΤΗ ΓΚΛ2ΣΣΑ, ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΜΑ.
ΑΡΑ ΚΑΙ ΤΜ ΕΙΝΑΙ...
ϊ ΜΑΓΚΓ ^
V ΣΚεΨΗ. y Π2Σ ΝΑ ΑΥΤΟ ΝΤΕΝ
ζοΥΜε. , ΜΙΛΑΜΕ.

ΚΙ ΑΝ ΞΕΡΕΙΣ ΟΛΗ ΤμΝ / ΔΙΧ2Σ \

ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΝΤΕ ΦΤΑΝΕΙ ΓΚΙΑ ί ΓΛ2ΣΣΑ 1
ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙΣ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗ,
ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. ΓΚΓ ΑΥΤΟ ΟΜ2Σ, Π2Σ ΝΑ
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΓΚΕΙΣ εΞ 2 ΚΑΤΑΝΟμΣΕΙΣ ΤΟ
ΑΠ’ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ! Λ L ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ; /

ΣΦΥΡΙΖΟΝΤΑΣ ΙΣ2Σ:

ΠΟΛΥ
ΚΡΥΟ ΓΚΙΑ
ΝΑ ΣΦΥΡΙΞ2,
, ΡΑΣΕΛ!

£61
6. ΜΗ ΠΛΗΡΟΤΙ-ΙΤΑ
 ΛΟΙΠΟΝ,
Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΤΟ
ΚΑΛ2Σ
ΘΑ ΠΡΟΤΙΜΟΥΣΕ ΗΙΑΣΑ.
ΟΡΙΣΕΣ, ^ ΚΑΙ ΠΑΜΕ Ν
ΧΡΙΣΤΟ.. ΟΛΟΤΑΧ2Σ, ΜΑΛΛΟΝ ΝΑ ΤΗΝ
ΠΟΥΜΕ « Λ Υ Σ Η » .
ΠΡΟΣ ΤΗ ΛΗΞΗ
ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ.

ΕΙΔΑΜΕ ΗΔΗ Π2Σ Η ΕΛΠΙΔΑ ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ

V ΙΣ2Σ. ΑΛΛΑ
ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ ΚΛΟΝΙΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ
« ΤΡΑΚΤΑΤΟΥΣ ΛΟΓΚΙΚΟ-Φ!Λ Ο ΣΟ Φ ίΚ Ο Υ Σ»^/ Η ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΣΟΥ
ΧΑΡΤΕΣ-ΚΟΣΜΟΣ
ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΟ
S ...ΠΟΥ, ΤΑ ΚΥΡΙΑ
Ψ ΠΡΟΣ2ΠΙΚΑ, ^ V ΘΕΜΑΤΑ j
Γ.».· ίΡ

ΒΑΣ2 ΣΤΑ «ΔΕΚΑ V ΤΟΥ.

ΠΙΟ ΥΠΕΡΤΙΜΗΜΕΝΑ
. ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ,
k ΙΣΤΟΡΙΑΣ»! Λ

ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΓΙΑ ΜΙΑ 2ΓΑ

Α, ΜΗΝ ΤΑ ΒΑΖΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΜΟΝΟ, ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΠΕΓΙΜΕΝΕΙ
ΑΦΗΡΗΜΕΝΟ; ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Η ANN ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΓΟΒΑ
ΜΑΣ ΠΑΙΖΕΙ ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΡΟΛΟ! SferjV ΤΖΕΝΕΓΑΛΕΤΗΣ
l 3 {% < < 0 Γ ε Σ τε /Α Σ » !./

£65
Ο πόλεμος
ΜΕΣΙΕ, ΣΑΣ
είχε αλλάξει ΑΥΤΟ
ΚΑΛ2 ΣΤΗ
τα πάντα — ΛΕΓΕΤΑΙ
ΓΕΝΕΣΗ ΕΝΟΣ
κι όχι μονάχα «ΤΕΧΝΗ»
ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ!
για μένα.

Ο κόσμος
είχε έρβει τα
πάνω κάτω.

Γ Σ2ΣΤΑ: ~
«ΤΕΧΝΗ ΠΟΥ
ΑΡΝΕ/ΤΑΙ ΤΗΝ
, ΤΕΧΝΗ!» ,

ΜΑ ΤΙ ΣΤΗΝ ΕΥΧΗ ΚΑΝΕΤΕ ΕΚΕΙ

ΚΑΙ
Τ2ΡΑ.

ΙΔΟΥ!
1 ΑΝ ΑΥΤΟ ΕΙΝ’ Η χΆ
«ΤΑΠΑ Σ2ΜΑ ΑΦΡΟ Η ΤΕΧΝΗ 1 ΤΕΧΝΗ, ΦΕΡΤΕ Μ ΟΥ·
ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΣΤΟΠ ΘΕΣ ΜΙΜΕΙΤΑΙ ΤΗ ί ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ! )
ΜΕΣΟΒΑΣΙΛΕΙΑ ΒΑΣ2 Ζ2Η, ΜΕΣΙΕ!
ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΠΕΡΚΑ». ΟΛΑ... ΦΥΡΔΗΝ
ΜΙΓΔΗΝ!

266
Υπόθεση: ο Παλαιός Κόσμος
γέννησε ένα φρικτό πόλεμο.

Συμπέρασμα:
οι αξίες του Παλαιού 1
Κόσμου, και άρα
και η τέχνη που τις
εκφράζει, πρέπει
να καταστραφούν.

τ — Γ «Τον κόσμο κυριεύει απόλυτη αναρχία».

£67
 Το «Τρακτάτους» ...Αν και, φυσικά, δεν έγινε ..Με πρώτο το φίλο μου
του Βίτγκενσταϊν μπεστ-σέλερ, σιγά σιγά ν Μουρ, τον άνθρωπο που
εκδόθηκε το 19££. άρχισε ν' ακούγεται. μ' έβαλε στη Λογική.

{ Αυτοί
( που τους \
ενδιέφερε
το μήνυμά του
του έδιναν όλο
l και πιο πολλή
\ σημασία. J

ΤΟ «ΤΡΑΚΤΑΤΟΥΣ» ΝΑΙ, ΟΠ2Σ «ΕΛΥΣΕ» ΑΠ’ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 2Σ ΤΗΝ ΑΦΕΝΤΙΑ

ΜΕΤΡΙΕΤΑΙ ΜΕΤ2ΠΙΚΑ Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΜΟΥ, ΜΑΣ ΛΕΕΙ, Η ΛΟΓΙΚΗ ΑΠΛ2Σ
ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟ ΓΟΡΔΙΟ ΔΕΣΜΟ: ΦΤΙΑΧΝΕΙ ΣΥΝΘΕΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΝΑ
ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ... ΜΕ ΣΠΑΘΙ!
«ΛΕΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟ Μ' ΑΛΛΑ ΛΟΓΙΑ».
...ΚΑΙ
ΤΑ ΛΥΝΕΙ
ΟΛΑ!

τ Ο,ΤΙ ΠΗΡΕ ^
ΕΙΚΟΣΙ ΤΡΕΙΣ ΑΙ2ΝΕΣ
ΝΑ ΧΤΙΣΤΕΙ, ΑΥΤΟΣ
ΣΤΟ ΠΙΤΣ-ΦΙΤΙΛΙ
w ΤΟ ΔΙΑΛΥΕΙ. Λ
ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΕΣ!

r Ο ΟΥΑΙΤΧΕΝΤ ^ ΣΥΜΠΑΘΑ ΜΕ, ΜΟΥΡ, ΑΛΛΑ Ο ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ

ΚΙ ΕΓ2 ΓΡΑΨΑΜΕ ΠΑΙΖΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΡΑΠΟΥΛΑ ΣΤΗΜΕΝΗ. ΑΥΤΟ ΤΟ
ΤΡΕΙΣ ΤΟΜΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ «ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑΥΤΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΥ ΜΟΥ ΜΥΡΙΖΕΙ
ΘΕΜΕΛΙ2ΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΑΡΛΟΥΜΠΟΛΟΓΙA !
. ΛΟΓΙΚΗΣ, ΚΑΙ—

Γ ΓΙΑ ΤΗΝ >Ι

ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΝΑΙ;
ΘΕΜΕΛΙ2ΣΗΣ, ~ ΜΗΠ2Σ ΚΙ
. ΦΙΛΕ ΜΟΥ! Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ
ΣΟΥ, ΜΥΡΙΖΕΙ,
«Ο ΣΑ ΔΕ ΦΤΑΝΕΙ
L Η ΑΛΕΠΟΥ»; a

£68
Όμως, οι όποιες επιφυλάξεις μου για τη Λογική του
Βίτγκενσταϊν δεν επεκτείνονταν στο χαρακτήρα του. μ ΕΚΚΕΝΤΡIΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΕΝ
ΕΧΕΙ ΠΙΑ ΚΑΝΕΝΑ ΟΡΙΟ!

ΓΙΑΤΙ 'im m m ψ ΧΑΡΙΣΕ Λ

ΓΕΛΑΣ, ΤΗΝ ΤΕΡΑΣΤΙΑ
ΑΓΑΠΗ: ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ
ΤΟΥ ΣΤΙΣ
ΖΑΠΛΟΥΤΕΣ
ΑΔΕΛΦΕΣ
L TOY! λ

r ΑΚΟΥ ΚΙ ΑΥΤΟ: ΕΧΟΝΤΑΣ ΠΙΑ «ΛΥΣΕΙ

V ΜΑ ΓΙΑΤΙ Σ’ ΑΥΤΕΣ; ^ ΟΛΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ;
ΔΕΝ ΤΑ ‘ΔΙΝΕ ΣΕ ΚΑΝΕΝΑ F «ΤΟ Χ Ρ Η Μ Α ί Τ2ΡΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΝΑ ΠΑΕΙ ΝΑ
ΦΤ2ΧΟ ΚΑΛΥΤΕΡΑ; > f ΔΙΑΦΘΕΙΡΕΙ», ΓΙΝΕΙ ΔΑΣΚΑΛΟΣ. .
ΑΡΑ ΟΙ «ΗΔΗ
ΔΙΕΦΘΑΡΜΕΝΟΙ»
ΔΕ ΘΑ ΠΑΘΟΥΝ
ΛΕΕΙ.
^ ΤΙΠΟΤΕ,
ΤΙ, ΣΕ
% . ΧΑΧΑ! Λ
ΣΧΟΛΕΙΟ;

|Γ ΝΑΙ, ΚΑΙ ΒΡΗΚΕ ΝΕΟ ^

ΑΠΙΘΑΝΑ ΕΡΗΜΙΚΟ ΜΕΡΟΣ, r ΝΑΙ; ΑΣ ^
...ΤΟ ΘΕ2Ρ2
ΓΙΑ Ν' ΑΣΚΗΣΕΙ ΤΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ ΕΛΠΙΣΟΥΜΕ ΝΑ
ΥΠΕΡΟΧΗ ΙΔΕΑ.
ΤΟΥ... ΑΚΟΥ ΝΑ ΔΕΙΣ: ΕΝΑ Χ2ΡΙΟ ΤΟ ΘΕ2ΡΟΥΝ
L ΣΤΙΣ ΑΛΠΕΙΣ! J ΚΙ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ
ν ΤΟΥ! Α

r ΕΓ2 Α, μισό
ΛΟΙΠΟΝ λεπτό.
ΜΠΕΡΤΙ.. Έ 2ΖΠ .
-έχασα να σας πω οτι στο
μεταξύ είχε επέλβει στην
προσωπική μου ζωή μια
αλλαγή πολύ ευχάριστη...

τουλάχιστον!

269
Η νέα μου γυναίκα, η Ντόρα, συμμεριζόταν
την έγνοια μου για τα μέλη αυτού του διόλου
επιλεκτικού «κλαμπ»: της Ανθρωπότητας.

...Το οποίο λίγους μήνες

αργότερα βα
αποκτούσε νέο μέλος.

Οι ηδονές της
φιλοσοφίας
δε μ' είχαν
προετοιμάσει
για τόση χαρά.

f° Τ? γ ίτ ΐΛΝΤΑΜ Κί? 1 0 γ ΙΝΤΛΝΠ ^ Wr

' ΑΡχ,ΣΑΚι Μ α,α,αα ΚΙ y 4

. ■ Χ τ

£70
ΜΗΠ2Σ
ΚΑΝΕΙ
ΚΡΥΟ; ΜΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΕΙΑ!

Α Α *** Όπως το χα συνήθειο,

κατέφυγα στα εργαλεία
του ορθού λόγου.

ΧΜΜ... ΠΟΛΥ
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ...

Η νέα επιστήμη
της Ψυχολογίας
υποσχόταν πολλά,

£71
 Αλλά όχι μόνο αυτή: τα σημεία Μέσα στους σκοπούς αυτού του
των καιρών έδειχναν ότι ίσως είχε «Κύκλου», ήταν να βάλουν τα
k έρβει η ώρα της Λογικής. Μαθηματικά και την Επιστήμη

Στη
Βιέννη,
μια ομάδα
πρωτοπόρων αποτυχία του
είχε συντάξει έργου μου
ένα τολμηρό στη Λογική,
μανιφέστο που
παρουσίαζε
μια καθαρά
επιστημονική
νθεώρηση του i
κόσμου.
...

ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΛΕΣ ΣΥΝΕΧ2Σ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

^ ΡΑΣΕΛ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ « Α Π Ο ΤΥ Χ ΙΑ »..
ΜΕ ΤΙΠΟΤΕ!
ΜΑ
ΕΚΕΙΝΟΣ
ΤΟ ΛΕΕΙ
ΕΤΣΙ!

...ΗΤΑΝ ΜΕΓΙΣΤΗ ΤΙΜΗ ΓΙΑ ΜΑΣ ...ΑΝΘΡ2ΠΟΥ ΠΟΥ ΕΔΡΑΙ2ΣΕ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΓΛ2ΣΣΑ
ΠΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΜΕ ΤΗ Η ΟΠΟΙΑ ΚΑΝΕΙ ΔΥΝΑΤΗ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΘΕ2ΡΗΣΗ W
ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ! ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΜΑΣ ΕΜΠΝΕΕΙ, ΟΠ2Σ Λ
ΚΥΡΙΟΥ ΡΑΣΕΛ, ΤΟΥ... ΚΙ ΑΥΤΟ Τ2Ν...
ΔΥΟ ΠΟΛΥ ΣΕΒΑΣΜΙ2Ν
3 ΚΥΡΙ2Ν, ΤΟΥ ΦΡΕΓΚΕ ΚΑΙ
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ SEMIfJ
ϋ ί Τ=== V ΤΟΥ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ!
ΠΑΝΒΊΙΠΗΜίΟ 8i£NNt-|

£7£
 ΚΑΙ ΔΙΑ Σ2ΣΗΣ ΜΑΣ Π2Σ ΑΚΡΙΒ2Σ ΣΟΥ μΡΘΕ ΝΑ ΠΕΙΣ ΤΟΝ
ΕΝΕΠΝΕΥΣΕ! ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ «ΣΕΒΑΣΜΙΟ»;
μ ΔΙΑΛΕΞΗ,
ΚΑΘμΓμΤΑ! ί \I \ ΙΡ 'Α ειναιΥ
1 ^ 0 0 < ( ΓΕΡΟΣ! )

ΝΑ’ΣΤΕ
ΚΑΛΑ.

Για τα μέλη του Κύκλου της BLέwης

ο Βίτγκενσταϊν ήταν ένας Θρύλος...

...Του οποίου η σχέση με την αλήθεια,

όπως όλων των θρύλων, ήταν ισχνή.

ΝΑ ΣΑΣ ΣΥΣΤμΣ2 ΤΙΜμ ΜΟΥ, ^

ΕΝΑ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟ. ΚΥΡΙΕ ΚΑΘμΓμΤΑ.

ΚΟΥΡΤ
ΓΚΕΝΤΕΛ.

ψ ΓΡΑΦ2 TO X
' ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥ ^
«ΠΟΥΘΕΝΑ;»
ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΛΟΓΙΚΗΣ, ΤΙ, ΔΗΛΑΔΗ,
ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΤΑ
ΚΑΙ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΣΑΣ
Ρ2ΤΗΣ2: ΠΟΥΘΕΝΑ ΣΤΑ ΔΙΑΒΑΣΑΤΕ;
, «ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ» ΔΕΝ
V ΑΝΑΦΕΡΕΤΕ- >

ψ Φ ΥΣΙΚ Α,^· r ΑΞΙΖΕΤΕ ΠΑΡΑΤΗΡ2 ΟΤΙ ΠΟΥΘΕΝΑ ΣΤΟ

' ΤΗΝ ΚΑΘΕ 1 ΟΠ2ΣΔΗΠΟΤΕ ΒΙΒΛΙΟ ΔΕ ΔΙΑΤΥΠ2ΝΕΤΑΙ
ΤΟΥΣ ΣΕΛΙΔΑ! ΠΑΡΑΣΗΜΟ. ΑΝ Η ΠΛΕΟΝ ΘΕΜΕΛΙ2ΔΗΣ ΤΟΥ
Π2Σ ΑΛΛΙ2Σ ΘΑ V ΚΑΙ... j V ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ. >
^ ΓΙΝΟΤΑΝ; A

/ ΦΥΣΙΚΑ, χ
...ΔΕΝ Χ ΟΤΙ ΚΑΘΕ ΛΟΓΙΚΗ Λ
ΕΙΜΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ - Ή Η ΑΡΝΗΣΗ
ΣΙΓΟΥΡΟΣ ΤΗΣ, ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΨΕΥΔΗΣ—
ΠΟΙΟ! ΕΙΝΑΙ, ΘΕ2ΡΗΤΙΚΑ, ΛΟΓΙΚΑ
\ ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΗ! /

£73
 ψ TO r JO ^
r ΜΑ, ΔΙΧ2Σ Λ ΑΛΗΘΙΝΟ ΘΕ2ΡΕΙΤΕ
ΑΛΛΟ,ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΞΙ2ΜΑ,
ΕΙΝΑΙ Η ΒΑΣΗ ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΟ! . APA; ,
ΤΜΣ ΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΣΙ ΔΕΝ
k ΜΑΤΙΑΣ: , V ΕΙΝΑΙ; j

ψ Ο-ΟΧΙ... ΑΠΛ2Σ ”
Ν0ΜΙΣ2 ΟΤΙ ΕΚΦΡΑΖΕΙ r δεν ^
ΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΕΝΟΣ ΛΟΓΙΚΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΚΟΣΜΟΥ. ΚΑΤΑ ΧΙΛΜΠΕΡΤ: ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ
«ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΔΕΝ ΚΙ ΑΥΤΟ,
.ΥΠΑΡΧΕΙ IGNORABIMUS!»> V 0Μ2Σ; >

Οι ερωτήσεις του νεαρού με γύρισαν πίσω

στις πρώτες φιλοσοφικές μου απορίες. Μου
θύμισαν, οδυνηρότατα, το κενό στην απαρχή
της αναζήτησής μου, το κενό που χρόνια
προσπαθούσα μάταια να γεμίσω.

ΚΑΛΥΤΕΡΑ Γ ΜΕ ΤΟ >
ν Τ2ΡΑ; Λ «ΜΑΤΑΙΑ»,
ΛΕΣ;

ΟΚ, ΝΑ ΔΕΧΤ2 ΤΗΝ ΚΛΑΨΑ ΤΟΥ, ΦΤΑΝΕΙ ΝΑ

ΕΙΝΑΙ ΣΑΦΕΣ: Χ2ΡΙΣ ΤΜ ΧΑΜΑΛΟΔΟΥΛΕΙΑ Τ2Ν
«ΠΡ/ΝΚΙΠΙΑ», Ο ΚΟΥΡΤ ΓΚΕΝΤΕΛ ΔΕ ΘΑ ΕΚΑΝΕ
ΤΙΣ ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ!

ψ ΠΑΝΤ2Σ, ^
ΔΕΝ ΠΗΡΕ 1
ΚΑΙ ΠΟΛΛΕΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΡΑΣΕΛ
- Ή ΟΠΟΙΟΝ
. ΑΛΛΟΝ! *

£74
 ...ΝΑ ΤΟΣ, f XAIP2 ΠΟΥ ~
^ ΟΣΟ Ο 1
ΕΚΕΙ, ΣΤΗ ΣΑΣ ΒΛΕΠ2
ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΘΑ
«ΛΟΓΙΚΗ» ΤΟΣΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟ
ΑΥΞΑΝΕΙ, ΕΓ2 ΘΑ
ΤΟΥ... V ΚΑΘΗΓΗΤΑ! . . εΠ/ΜΕΝο; Α

^ ...ΠΟΙΟ \
ΤΟΝ
«ΚΙΝΔΥΝΟ»
L ΑΕΤΕ; > ΕΒΡΑΪΚΟ
ΦΥΣΙΚΑ!!!

«Η Λογική
/ ΤΟ ΑΠ0ΔΕΙΚΝΥ2
/ ΑΥΣΤΗΡΑ ΛΟΓΙΚΑ... X είναι ένα
r ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΗ ΚΑΤΑΛΗΞΗ... εργαλείο»,
ΥΠΟΣΚΑΠΤΟΥΝ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΑ είπα πριν...
ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ... ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ
ΑΜΥΝΑ... ΝΑ ΑΠΟΚΟΠΟΥΝ ΑΠΟ
TO KOIN2NIKO Σ2ΜΑ... ΚΑΘΕ T t r r l k .
ν ΔΥΝΑΤΟ ΜΕΣΟ... ΓΙΑ MIA A
\ ΝΕΑ ΚΟΙΝ2ΝΙΑ... Σαν το μαχαίρι:
άμα 0ες κόβεις
ψωμί, άμα βες
σκοτώνεις.

£75
£76
 Ή, μ' άΛΛα Λόγια: αν ξεκινήσετε Οπότε, πώς να μπουν
με Λάθος βάσεις, η Λογική γίνεται στον ίσιο δρόμο αυτά τα
στραβόξυλα οι άνθρωποι,
πώς να Λυτρωθούν απ' το
1 Συναίσθημα, το Ένστικτο,
k τη Συνήθεια;

Κ
w
Μ
m m m m m

Για μένα, υπήρχε μόνο μία,

μάΛΛον προφανής απάντηση:
η παιδεία.
Μα τι
σόι παιδεία
θα ταν;

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΣ
ΜΟΝΟ ΧΑΡΑΚΑ
ΚΑΙ ΔΙΑΒΗΤΗ!
w ΑΚΟΥ2... .

r ΕΕ... ΣΥΡ2...
ΕΥΘΕΙΑ ΑΠΟ... ΤΗΝ
k ΚΟΡΥΦΗ «Β»...

ΟΧΙ!!! ΤΟ *Χ2 ΠΕΙ ΧΙΛΙΕΣ

ΑΧΟΥΟΥ! ~ ΕΠΤΑΚΟΣΙΕΣ ΜΙΑ ΦΟΡΕΣ!
ΕΥΘΕΙΑ» ΛΕΕΙ! ΜΑ
ΠΟΙΑ ΕΥΘΕΙΑ; . ΠΟΙΑ
ΕΥΘΕΙΑ,

ΕΕ...
ΤΟ ΥΨ.
ΥΨΟΣ. ΕΜ... ΕΕ...
ΚΥΡΙΕ ΚΑΘΗΓΗΤΑ.
ΤΗ... ΤΗΗ...

£77
 ΔΕ ΘΑ ΚΑΤΕΒΕΙ Η ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ ΣΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 1
ΣΟΥ, ΑΝΕΓΚΕΦΑΛΟ ΠΛΑΣΜΑ! ΕΣΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΑΛΕΙΣ
ΤΟ ΧΟΝΤΡΟΚΕΦΑΛΟ ΣΟΥ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΕΙ ΓΙΑ ΝΑ
ΑΝΕΒΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΤΗΣ!!!

ΕΠΤΑ.
ΟΚΤ2.

Η μόνη προσφορά
του Βίτγκενσταϊν στην
παιδεία ήταν μια νέα
χρήση του χάρακα στη
γεωμετρική απόδειξη.

ΕΙΝΑΙ ^ ΟΝΤ2Σ... ΚΙ ΕΤΣΙ, ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΒΕΒΑΙΑ Ο ΡΑΣΕΛ,

ΔΥΙΤΥΧ2Σ ΑΡΚΕΤΑ ΧΑΣΤΟΥΚΙΑ, ΚΑΜΠΟΣΕΣ Ο ΦΑΝΑΤΙΚΟΣ ΜΑΣ
ΠΑΛΙΑ. ΦΑΠΕΣ ΚΙ ΑΡΚΕΤΕΣ ΧΑΡΑΚΙΕΣ, ΟΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΤΗΣ,
Χ2ΡΙΚΟΙ ΤΟΥ ΕΔ2ΣΑΝ ΔΡΟΜΟ. ΔΕ ΘΑ ΔΕΧΟΤΑΝ
«ΠΑΛΑΙΟΥ ΤΥΠΟΥ»
ΠΑΙΔΕΙΑ!
ΑΥΤΟΙ
ΗΤΑΝ ΟΙ
ΛΟΖΙΚΟΙ,
ΛΕ2 Γ2!

£78
Είχα πλέον
πεισθεί ότι οι 7 ΦΙΛΟΙ, >
πρόοδοι στην ΜΕ ΧΑΡΑ ΣΑΣ ΣΧΟΛΕΙΟ
επιστημονική ΥΠΟΔΕΧΟΜΑΙ ΤΟΥ ΑΥΡΙΟ!
Ψυχολογία ΣΗΜΕΡΑ
θα έδιναν τη ^ ΣΤΟ... >
λύση...

...Θα έφτιαχναν τον

τέλειο «θεραπευτή
χαλασμένων αυγών»

^\..Κ Ι ΕΔ2 ΕΧΕΙ ΑΧ, ΜΙΛΟΡΔΕ,

ΚΑΝΟΥΜΕ ΚΡΑΓΙΟΝΊΑ, Π2Σ ΣΑΣ ΗΡΘΕ r μα, λ
ΤΑ ΤΕΧΝΙΚΑ, ΜΠΙΛΙ! ΑΥΤΗ Η ΕΞΑΙΣΙΑ,
V ΜΕ... Ο ΛΟΡΔΟΣ
Η ΘΕΙΑ ΙΔΕΑ;
ΡΑΣΕΛ ΕΙΝΑΙ
. ΜΥΑΛΟ! .

Γ ΑΠΛ2Σ, ΔΕ ^
ΘΕΛΑΜΕ ΝΑ
ΥΠΟΣΤΟΥΝ ΚΑΙ ΤΑ
ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΠΑΙΔΙΑ
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΥ
ΓΕΝΝΗΣΕ ΤΟΝ
IV ΠΟΛΕΜΟ!

Η Ντόρα κι εγώ μοιράσαμε ΣΗΜΕΡΑ ΞΕΚΙΝΑΜΕ ΤΗ

τα νέα μας καθήκοντα. ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ, ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΚΙ ΕΜΕΙΣ
ΓΝ2ΡΙΣΤΗΚΑ ΟΤΑΝ ΗΜΟΥΝ ΝΟΜΙΣΑΜΕ
ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟΣ. . ΟΤΙ ΗΤΑΝΕ
ΠΑΝΤΑ
ΓΕΡΟΣ!

£79
.ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΙΟ ΟΜΟΡΦΟ ΠΡΑΓΜΑ ΙΣ2Σ ΚΙ ΑΥΤΟ, ^
ΠΟΥ’ΧΑ ΔΕΙ ΠΟΤΕ! ΑΛΛΑ ΥΠΗΡΧΕ ΚΙ ΕΝΑΣ
ΑΛΛΟΣ ΛΟΓΟΣ.
ΦΑΙΝΕΤΑΙ
ΕΙΧΕ
ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΔΕΙ
ΑΣΧΗΜΗ
ΑΛΛΑ «ΟΜΟΡΦΑ
ΝΤΑΝΤΑ!
ΠΡΑΓΜΑΤΑ»! ,

ΕΛΑΤΕ, ν Τ Λ,η^ΓΤΤ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΛ2

ΕΛΑΤΕ... - ρομ^ βιδ ΛΙΓΗ ΗΣΥΧΙΑ, ΠΑΙΔΙΑ!
ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ.
ΕΙΝΑΙ
ΑΠΑΙΣΙΑ! ΠΡΙΤΣ
ΚΟΚΟ.
ΕΙΠΕΣ «ΟΧΙ
ΚΑΝΟΝΕΣ»!

r ΕΙΠΑ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ^ ΜΙΑΑ \ / ...ΤΟΥ ΔΙΚΟΥ ΣΑΣ

ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ! ΝΙΑΑ ) [ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ, ΤΗΣ
ΖΗΤΑΜΕ ΑΥΤΟΠΕΙΘΑΡΧΙΑ, ■------\\ \ ΠΡΟΟΔΟΥ ΣΑΣ—
s. ΟΜ2Σ, ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ...

ΑΛΛΙ9Σ ΜΑΣ
ΤΑ ΛΕΕΙ Τ2ΡΑ!

ΚΑΤ2Η ΚΑΤ2 ΟΙ
ΓΕ2ΜΕΤΡΙΑ! ΚΑΝΟΝΕΣ!

ΠΟΥ 'ΣΑΙ
ΗΡ2ΔΗ!

Συχνοί, το καλύτερο επιχείρημα

υπέρ του παλιού ...είναι το νέο!

£80
^ ΕΙΔΑΤΕ; ΔΥΟ ΔΙΑΜΕΤΡΙΚΑ
ΑΝΤΙΘΕΤΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑ ΚΑΙ ΟΙ 2ΥΟ
ΠΑΙΔΕΙΑ, ΑΠ' ΤΗ ΜΙΑ Η ΑΥΤΑΡΧΙΚΜ ΗΤΑΝ ΒΑΣΙΚΑ
L ΤΟΥ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ, ΜΕ ΒΑΣΗ > ΤΟ ΙΣ ΙΟ !
\ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ... JM

ΤΟ ΧΑΡΑΚΑ,
ΜΑΛΛΟΝ!

ΚΑΙ ΑΠ' ΤΗΝ ΑΛΛΗ

μ ΛΛΤ/-ΑΥΤΑΡΧΙΚΗ ΤΟΥ
ΡΑΣΕΛ - ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
ΟΜ2Σ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣ
ν. ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ!

ΑΣΤΕΙΑΚΙ.

r Υ Π 'Ο Ψ Η ,Ο Γ ΙΟ Σ ^ν
ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ ΑΡΓΟΤΕΡΑ
ΣΤΗ Ζ2Η ΤΟΥ ΕΚΔΗΛ2ΣΕ
ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΙ Η ΚΟΡΗ
ΤΟΥ, Η ΕΓΓΟΝΗ ΤΟΥ ΡΑΣΕΛ
^ ΑΥΤΟΚΤΟΝΗΣΕ. .

ΚΙ Ο ΓΙΟΣ
ΤΟΥ ΧΙΛΜΠΕΡΤ. ^ m , ΓΙΑ ΝΑ ΧΤίΣΟΙΜε ^
ΒΝΑ ΑΠΟΔείΚΤ/ΚΟ ΛΟΓΙΣΜΟ
θΕΜ&ΜΟΜΕΗΟ Α*Ξ|0^ΑΤ |κ α
ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ρας£λ- ΟΫΑϊτχεΝΤ,.. J

ffg ΠΑΤΕΡΑ
f lf t ΗΡΘΑΝ»
 k a ts τ α χ ε Β Α ro y .
ΠΑΤΡΡΑ, Z A t n s i . . . n s z . ΤΌΑΜΑ 2 !
A S 2 ..,© A H e
πα ρο υλ / ! / ΘΑ M 6 \
f π αρο^λ/ '
x a z n e e ii!

ΔϋΥΛ£ν*
Δ ε κ / to
Β Α Β Π Ε ΙΙ

ΚΑΙ TON ooxih !

AYftAM/U η /f
ΠΗΡΑΝ. ΜΠΑΜΠΑ! to no £A£{ Γ
Μ θ Η Γ Ν Τ Α ,/ς

ΤΟ ΓΙΟ ΔΕΝ ΤΟΝ ΞΑΝΑΔΑΝ. ΚΑΙ ΠΑΝΤ2Σ ΙΣΟΣ ΤΟΥΣ 2ΘΗΣΕ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΟΧΙ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΟΥ. ___— Ο ΦΟΒΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΑΦΕΙΑ ΚΑΙ
ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ - ΦΟΒΟΣ
^ Μ Α Μ ΛΟΓΙΚΗ ^ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ.
ΕΙΝΑΙ ΦΑΡΜΑΚΟ! Σ2ΣΤ0; ΛΑΘΟΣ;
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΤΟ
ΕΦΤΙΑΞΑΝ, ΔΕΝ ΤΟ εχο ενα ^
ν ΕΠΑΙΡΝΑΝ; ^ ^ ΜγΣΤΙ^Ο I 1
ΚΓΥΜμεΝΟ ITW^
V ΘΑΤ k Καγ^ α ^Ογ...
ΗΤΑΝ
ΠΟΛΥ
ΜΕΓΑΛΗ
,Ζ Ο Σ Η '

£8£
 ψ Σ ' αυτό το σημείο, γυρνώ στα παλιά. ^ ...Σε
Γιατί, ενώ εγώ έκανα πειράματα εκπαιδευτικά, βάση από
οι ερευνητές της Λογικής, με οδηγό τους τα γρανίτη!
«Πρινκίπια», έφτασαν στο ζενίθ του αγώνα
για να χτίσουν...

θεμέλια των
Μαθηματικών
στην απόλυτη
βεβαιότητα,
να σταθεί
το μυθικό
L ■τέρας... Λ

ΝΑΙ! ΚΑΙ Χ2ΡΙΣ ΤΗΝ

ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΓΛ2ΣΣΑ Τ2Ν
« ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ», ΑΥΤΟ ΘΑ
^ ΗΤΑΝ ΟΝΕΙΡΟ >
Α. ΑΠΑΤΗΛΟ! Λ

Πιστός στο πνεύμα Το μήνυμά του το διέδιδε με

της ομιλίας του, κάθε διαθέσιμο μέσο...
του 1900, που είχε Ακόμη και με
εμπνεύσει τόσο κι τη νεότατη,
εμένα , ο Χίλμπερτ θαυμαστή
συνέχιζε πάντα να εφεύρεση,
κηρύττει, ως Μέγας το ραδιόφωνο.
Ταγός του αγώνα.

ΜΕ ΤΗ ΝΕΑ ΛΟΓΙΚΗ,
ΘΑ ΒΑΛΟΥΜΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ
ΒΑΘΙΑ ΤΟΝ ΑΚΡ0Γ2ΝΙΑΙ0
ΛΙΘΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΜΑΣ,
^ ΔΗΛΑΔΗ ΤΗΝ...

ψ ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΟΤΗΤΑ ^
Γ ΚΑΘΕ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ
I ΠΡΟΤΑΣΗΣ, Ή -ΑΝ ΕΙΝΑΙ
I ΨΕΥΔΗΣ- ΤΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ
ΤΗΣ! V
.....

£83
 [ΜΘΟΥΜΕ

ΠΡΙΝΚίΠΙΑ
ΜΑΤΕΜΑΤΙΚΑ

^ Το μήνυμά του είχε εμπνεύσει, μεταξύ άλλων,

ΞΞΞ μ*·α πρόσφατη γνωριμία μου, το νεαρό που βα.
—ΐ · · ·
.0 Δ0ΚΤ2Ρ ΦΟΝ ΝΟΙΜΑΝ,
...Μιλούσε στο επόμενο συνέδριο Λογικής, μέσα
στο άντρο του Κύκλου της Βιέννης.
ΧΑΙΡ2 Λ
Π2Σ ΠΑΕΙ, ΣΛΙΚ! ΙΔΙΑΙΤΕΡ2Σ,
ΕΜΑΘΕΣ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΑ!
ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ
ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ;

ψ ΣΥΝΤΟΜΑ X
ΓΥΡΝΑ ΣΤΗ Χ
ΒΙΕΝΝΗ, ΟΠΟΤΕ ΘΑ
ΓΙΝΕΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ
k ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ! ΑΠΟ Δ2 ^
ΕΝΑΣ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΣ
ν ΦΙΛΟΣ ΜΑΣ... Α

ΑΠ0Ρ2 Π2Σ Ο «Κ ΥΚ Λ Ο Σ» ΑΠΟΔΕΧΕΤΑΙ ΕΜΕΝΑ ΟΙ ΦΗΜΕΣ ΛΕΝΕ ΟΤΙ ΕΛΥΣΕ ΤΟ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ: ΕΙΔΙΚΑ ΠΕΡΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚ2Ν ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΧΙΛΜΠΕΡΤ,
in^., ΔΙΑΦ2Ν0ΥΜΕ100% ! ΤΗ «ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ
ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ»... __

ΙΣ2Σ Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ...ΑΡΑ ΚΑΙ TSN

ΟΜΙΛΗΤΗΣ ΝΑ ΣΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΏΝ!
ΒΓΑΛΕΙ ΝΙΚΗΤΗ!

284
Είναι σχεδόν
^ ΚΥΡΙΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΑΙ Ν ...ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ
αδύνατο να
ΧΙΛΜΠΕΡΤ ΚΑΙ ΡΑΣΕΛ, ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΟΤΜΤΑΣ Τ2Ν
σας μεταφέρω
ΑΞΙΟΤΙΜΟΙ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟΙ, ΘΑ ΠΡΟΤΑΣΕ2Ν ΤΗΣ
την αίσθηση ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ2 ΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗΣ.
της προσμονής ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΜΟΥ... ^
καβώς άρχισε ο
Γκέντελ να μιλά. ΟΠ2Σ ΕΣΕΙΣ,
ΘΕ2ΡΕΙ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
ΕΙΝΑΙ
ΕΚΦΑΝΣΗ ΜΙΑΣ
ΠΛΑΤ2ΝΙΣΤΗΣ, ΕΤΗ
ΑΛΗΘΕΙΑΣ
Φ2ΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ
ΑΝ2ΤΑΤΗΣ
ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ.
. ΜΟΡΦΗΣ. ,

ΟΙ ΠΑΝΙΣΧΥΡΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ .ΚΑΙ ΑΡΑ, ΠΕΡΑΙΤΕΡ2, ΝΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ Ρ2ΤΗΣΟΥΜΕ;

Τ2Ν «ΠΡΙΝΚΙΠΙΑ» ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ «ΜΙΑ ΟΡΘΑ ΔΙΑΤΥΠ2ΜΕΝΗ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΡ2ΤΗΣΗ
ΓΙΑ ΠΡ2ΤΗ ΦΟΡΑ, ΝΑ ΕΧΕΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΑΠΑΝΤΗΣΗ;»
ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΜΙΑ «ΟΡΘΑ
ΔΙΑΤΥΠ2ΜΕΝΗ ΕΡ2ΤΗΣΗ»
ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΜΙΑΣ ΠΡΟΦΑΝ2Σ!
ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΘΕ2ΡΙΑΣ...

^ Ή ΑΛΛΙ2Σ: «ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ r ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ^

ΟΛΕΣ ΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΝΤΕΛ2Σ ΘΕΜΕΛΙ2ΔΗ
ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΕΣ, ΕΙΤΕ... ^ ΕΡ2ΤΗΣΗ ΒΡΗΚΑ ΤΗΝ
ΑΠΑΝΤΗΣΗ,
ΚΑΘΑΥΤΕΣ, ΕΙΤΕ b. Η ΟΠΟΙΑ...
-ΑΝ ΔΗΛ2ΝΟΥΝ ΚΑΤΙ
ΨΕΥΔΕΣ- ΟΙ ΑΡΝΗΣΕΙΣ
Τ Ο Υ Σ ;»

->r........ 1

£85
 .ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΝ
ΘΑ ΑΠΑΝΤΗΘΟΥΝ!»

ΔΟΚΤ2Ρ... W T ΟΧΙ! ^ · |
ΘΑ ΕΝΝΟΕΙΤΕ ΟΤΙ Ψ αφου μ ^
ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ Γ ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ 1
ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ UOY ΔΕΝ ΑΠΕΙΡΗ, ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ Γ ΕΓ2 ΟΜ2Σ ^
ΘΑ ΕΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΝ02 ΑΥΤΟ ΠΟΥ
ΑΚΟΜΗ ΑΠΑΝΤΗΘΕΙ ΕΙΠΑ: «ΠΟΥ ΔΕΝ ΘΑ
ΠΡ0ΦΑΝ2Σ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΘΟΥΝ ΠΟΤΕ»!
L ΘΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ i
k. ΠΑΝΤΑ.

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ,
ΔΗΛΑΔΗ, ΑΠΕΔΕΙΞΑ
ΟΤΙ Η ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ, ΑΡΑ
ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΘΕ2ΡΙΑ ΠΟΥ
ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ Σ’ ΑΥΤΗ,
ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ
ΜΗ ΠΛΗΡΗΣ.

...APA TO «G en -r»
ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΔΕΙΞΙΜΟ...
Το κοινό της ΔΙΟΤΙ ΑΝ ΗΤΑΝ, ΘΑ ΥΠΗΡΧΕ
διάλεξης είχε αντικ-οιδιΓιώνΤΛ? χ ^ «ν» ΤΕΤΟΙΟ 2ΣΤΕ... Άκουσε όμως κάτι
ελπίσει ότι Οα τελείως άλλο.
ακούοει την χ δ κ (1 1 Gen r ) - > R< ^ k$ K rz o i2 .
επιβεβαίωση
του πιο χ βκ (1 ? Gen r ) - fJ ^ (S k (rM
ακριβού του
οράματος...

ΤΕΤΕΛΕΣΤΑ/!

£86
 «Τετέλεσται»: ^ Η | ...Μα για κάποιους,
ο Φον Νόιμαν συνόψισε ^ ιδιαίτερα έξυπνους
τέλεια την ουσία της ανθρώπους, το Θεώρημα
ανακάλυψης του Μ ^της Μη Πληρότητας ήταν
Γκέντελ. το τέλος ενός...

Είναι ίσως
...Ονείρου, που
Wm δύσκολο για τους
είχε Φεολογική καταγωγή,
^ μη ειδικούς να το
και το πιστεύω του είχε
καταλάβουν...
γραφτεί στα ελληνικά, πριν
είκοσι τρεις αιώνες.

Αυτή είναι
mm ΑΦΗΣΤΕ
Οι αποδείξεις
ΤΟΝ...
η ομορφιά, δεν επιτρέπουν
αυτός είναι παρακάμψεις...
ο τρόμος των
Μαθηματικών
...Ούτε καν η
απόδειξη ότι κάτι
δεν αποδεικνύεται!

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΣΚΕΨΗ,

2ΣΤΕ ^ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, ΜΕΣ2 ΜΠΟΥΛ, 2Σ
ΛΟΙΠΟΝ... ΤΟ ΘΕ2ΡΗΜΑ ΤΟΥ ΓΚΕΝΤΕΛ, ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ
ΤΕΤΕΛΕΣΤΑΙ: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΜΕ ΜΙΑ ΝΕΑ ΑΡΧΗ,
ΕΕ; ΠΟΥ-

ΣΙΓΑ... ΠΡΙΝ ^
ψ τ ΑΥΤΗ ΗΤΑΝ ΚΑΝ ΔΙΑΝΟΗΘΟΥΜΕ
Η ΠΡ2ΤΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ
ΤΟΥ ΦΟΝ ΝΟΪΜΑΝ. ΓΙΑ «ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ»,
ΜΕΤΑ ΟΜ2Σ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΧΟΥΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΓΙΑ
ΠΗΡΕ ΤΕΛΕΙ2Σ ΑΛΛΗ ΚΑΜΠΟΣΑ ΑΚΟΜΗ
V ΤΡΟΠΗ! A ^ «ΠΑΛΙΑ ΤΕΛΗ»! λ

£87
Σαν να μην τους έφτανε το βεώρημα του
Γκέντελ, οι Βιεννέζοι φίλοι μου σύντομα ...ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ
δέχτηκαν νέο πλήγμα, πιο τραυματικό... ...ΠΟΥ TO > ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ
ΕΝΕΠΝΕΥΣΕ ΠΡΟΤΑΣΗΣ
...2Σ ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΤΟ ΔΙΚΟ ΣΑΣ ΤΟΥ:
...Μιας και ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗ, ΣΑΣ «ΤΡΑΚΤΑΤΟΥΣ» «ΓΙΑ ΟΣΑ ΔΕΝ
διέλυσε μια ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΜΕ ΤΟ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ
για πάντα «ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΜΙΛΑ, ΓΓ ΑΥΤΑ ΠΡΕΠΕΙ
το μύβο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΝΑ Σ2ΠΑΙΝΕΙ».
του πιο ΚΟΣΜΟΘΕ2ΡΙΑΣ».
μεγάλου τους
ινδάλματος.

ΟΠΟΥ ΝΑ «ΜΙΛΑ»,
ΦΥΣΙΚΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΝΑ
«ΜΙΛΑ ΛΟΓΙΚΑ»!

V ΜΑΣ ΔΕΙΞΑΤΕ TON Κ ΑΦΟΥ ΑΥΤΟ ΓΙΑ ^ ...ΚΑΙ ΑΡΑ, ^

ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΕΞΟΡΙΣΟΥΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ «ΔΕ ΜΙΛΑΣ ΚΑΙ ΑΝΕΠΙΔΕΚΤΟ ΜΙΣΟ
ΤΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ, ΤΗ ΛΟΓΙΚΑ» ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΛΕΠΤΟ,
ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ, ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ, ΑΝΤΙΜΕΤ2ΠΙΣΗΣ! ΚΥΡΙΟΙ!
ΚΛΠ. ΑΠ’ TO Χ2ΡΟ Κ Α-ΝΟΗΤΟ... >
^ Τ Η Σ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ. ^

το ΕΓΚ2 ΛΕ2 ΑΚΡΙΒ2Σ ^ ...ΕΙΝΑΙ ΤΑ >

ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ Ί · ΤΟ ΑΝΤΙΤΕΤΟ: ΜΟΝΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ
ΤΡΑΚΤΑΤΟΥΣ» ΜΟΥ ψ ΠΡΑΓΚΜΑΤΙΚΗ
ΑΥΤΑ ΓΚΙΑ ΤΑ
ΣΑΣ ΕΧΕΙ ΤΕΛΕΙ2Σ Μ ΟΠΟΙΑ ΝΤΕ ΓΚΙΝΕΤΑΙ ΝΑ
, ΣΗΜΑΣΙΑ!!! ν
ΝΤΙΑΦΥΓΚΕΙ! AL·' ΜΙΛΗΣΕΙΣ ΛΟΓΚΙΚΑ...

288
Αν κι οι συζητήσεις με τον Βίτγκενσταϊν ήταν

θορυβώδεις, ευτυχώς δεν

£89
Κι ούτε εξεπλάγην - τ ο λέω με
μεγάλη λύπη— όταν ήρβε το
τρίτο και χειρότερο χτύπημα.
ΕΙΣΤΕ Ο Λ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
ΣΛΙΚ;

Η τελευταία πράξη
στη σύντομη ζωή του
Κύκλου της Βιέννης παίχτηκε
στις 22 Ιουνίου 1936.

ΣΑΣ ΕΦΕΡΑ
ΕΝΑ Δ2Ρ0!

Ο φιλο-ναζιστικός Τύπος
υποστήριξε πως η
ορθολογιστική κοσμοθεωρία
του Κύκλου προσέβαλε τις
«ιερές γερμανικές αξίες»...

- ...Και άρα ο Σλικ ήταν

^ άξιος της τύχης του.

Ο φονιάς ήταν πιστός του

νέου τευτονικού θεού...
■ I .. -

.Αδόλφου Χίτλερ.

290
 Έχω ανάγκη να το πω: /^ Τ ο ταξίδι μου είχε κάποιες'
σας είμαι ευγνώμων, για τη χαρές, μα πιο πολλές
συντροφιά σας στο μακρύ απογοητεύσεις, με πιο
ταξίδι, από τα παιδικά μου πρόσφατη την αποτυχία
In. χρόνια... μου και ως εκπαιδευτικού

Να ένα νέο, και πολύ πιο πικρό,

«Παράδοξο του Ράσελ»...

r ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ, ΤΖΟΝ
ΟΤΙ ΕΔ2 ΕΙΝΑΙ ΤΟ
ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΟΥ—
f ΕΙΝΑΙ ^
ΟΜ2Σ ΚΑΙ ΤΟ
ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ,
ΜΠΑΜΠΑ! j

Με την Ντόρα, είχαμε φτιάξει το

Μπίκον Χιλ για να προσφέρουμε ...Παραβλέποντας όμως εντελώς ότι, στη
ιδανική εκπαίδευση στα παιδιά μας. |J | διαδικασία αυτή, τους στερήσαμε τόσο το
σπίτι, όσο και τους γονείς τους.
r ΕΙΝΑΙ 1
ΑΠΟΤΥΧΙΑ
ΣΚΕΤΗ! , r ΤΙ ΕΙΝ* >
ΑΠΟΤΥΧΙΑ,
L ΜΠΕΡΤΙ;

£91
 ΜΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΕΜΠΝΕΕΙ ΚΑΘΕ ΑΛΗΘΙΝΑ
ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΑΝΘΡ2ΠΟ!

ΜΜΜ;
ΤΙ ΛΕΣ
Μ2ΡΟ;

Α, να προσδέσω εδώ ότι η σχέση ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΔ°,

μου με την Ντάρα ήταν «προοδευτική» ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ ΕΔ2 ) VJLl
με περισσότερες της μιας έννοιες. ΟΙ ΕΡΑΣΤΕΣ ΣΟΥ ΜΕ ΠΕΙΡΑΖΕΙ! ^ ^
ΕΙΝΑΙ ΟΜ2Σ ΑΝΑΓΚμ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΝΟΥΝ)

ΜΑ ΤΙ ΛΕΣ Τ2ΡΑ; ΟΙ
ΞΕΡΕΙΣ, ΜΠΕΡΤΙ, ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΧ2 ΤμΝ ΑΙΣΘμΣμ
Φ2ΤΙΣΜΕΝΟΙ ΑΝΘΡ2ΠΟΙ ΤΑ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΕΣΥ Ο ΙΔΙΟΣ ΑΝΔΡΑΣ ΠΟΥ
ΕΚΑΝΑΝ ΑΥΤΑ ΣΤμΝ ΕΠΟΧΗ ΠΑΝΤΡΕΥΤΗΚΑ!

ΜΜΜ... ΑΥΤΟ
ΤΟ ΘΕ2Ρ2 ΜΑΛΛΟΝ
ΚΟΜΠΛΙΜΕΝΤΟ!

ΑΝ ΕΣΥ ΕΙΣΑΙ Ο
Λιγο αργότερα, ΤΡΕΛΟ-ΚΑΠΕΛΑΣ, ΤΟΤΕ
άφησα και το ΕΓ2 ΠΟΙΟΣ ΕΙΜΑΙ;
Μπίκον Χιλ και το
γάμο με την Ντόρα.

...Ναι, τώρα μου

Κατάλαβα πια, ήταν πια φανερό:
ότι στην προσπάθειά την ανθρωπότητα την
μου να αλλάξω την αποτελούσαν τα ίδια
ανθρώπινη φύση, πάντα «αυγά», με
είχα τυφλωθεί απ’ την τα ίδια πάθη, που
πολλή θεωρία — κι οδηγούν στις ίδιες,
όχι για πρώτη φορά. πάντα, «ομελέτες»!

£9£
Όμως ο κόσμος μας έχει
προβλήματα πιο σοβαρά
από τα οικογενειακά μου.

Μην το ξεχνάτε:
πριν ένα χρόνο
ο Χίτλερ μπήκε ...Την
στην Αυστρία, περιβόητη
με εκείνο το «ένωση».
«Άνσλους»...

■ M B 1Ζ Ξ Μ Β Μ Β | Γ Π :
Μια απ' τις πρώτες ενέργειες των νέων
«φωτισμένων» κυρίων της Αυστρίας ήταν
να ελευθερώσουν το φονιά του Σλικ.

V ΧΑΙΛϋ! >
ΖΗΤ2 Ο ΜΑΡΤΥΣ
ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ
V ΡΑΪΧ!!! J

Να ένα τέλειο παράδειγμα

του πώς ορίζουν οι Ναζί τη
δικαιοσύνη, ορισμό που τώρα
δίχως άλλο εφαρμόζουν και
στην Τσεχοσλοβακία — κι εδώ και
τρεις μέρες και στην καημένη την
Πολωνία. Και ποιος ξέρει και
πού αλλού, αργότερα...

Μάζεψαν βίαια όλους τους

Εβραίους, καθώς και όποιον δεν Αυτό, φτάνω πια
ταιριάζει, ή και απλώς διαφωνεί στο κυριότερο,
με τους Ναζί, και τους έχουν όλους όπως το νομίζω,
στείλει σε άγνωστο προορισμό. ερώτημά μας:

893
 Τι είνα ι Μα πως να τη βρούμε; Πως ν ανακαλύψουμε
οι Ν α ζί; την αληθινή σημασία αυτής της φρικτής νέας
εκτροπής που μας απειλεί;

V Καμία >|
«εκτροπή»: είναι
η απόρροια
των αντιφάσεων
του συστήματος,
.απλά και μόνο!
Ρ Τότε για
f πείτε μου: '
Η απάντησή > γιατί η αντι-
Σωστά: > καπιταλιστική
σας σε αυτό, «Ναζισμός, το
πιστεύω, πρέπει Ρωσία υπέγραψε
Ανώτατο Στάδιο το σύμφωνο
να καθορίσει τη Καπιταλισμού!»
V στάση σας. y , ειρήνης με τον
k Χίτλερ; J

Ο Στάλιν ¥ Ναι, αλλά 1 w Μα δε μας ^

θέλει πρώτα ϊ απαντήστε μου ενδιαφέρει να f Λάθος,
να χτίσει το σ' αυτό που ρωτώ: / «εξηγούμε»... «εξηγούμε» ^
σοσιαλισμό πώς εξηγείτε ! Απλούστατα, μια χαρά, λογικά
στη χώρα την ύπαρξη των δε θέλουμε να κι επιστημονικά!
L του! λ I Ναζί; Με ποιο I μπλεχτούμε σε ένα Κι αποφασίζουμε
τρόπο; καβγά που δε μας a να μείνουμε
l αφορά! y j k . απ' έξω! 1

Σίγουρα, και τα δυο

συστήματα είναι άκρα,
με σύγκλιση στο ίδιο
l σημείο. Είναι... λ

«Ολόκληρη;»
Τι, τώρα εξισώνετε
Κομμουνισμό και
Ναζισμό; >

' Φυσικά... ^
Αντιδραστικός Χ α! Και
πλουτοκράτης π πάει να πει
, είναι! λ
«ελευθερία»;

£94
 r Ό χ ι, 1
ψ Ναι, το ξέρω: > Γ /Μ
Ελευθερία καταπίεση Ράσελ,
η υποτίμηση της
στην τώρα θα
ελευθερίας είναι χ
πείνα! ρωτήσω
προνόμιο αυτών που I// εγώ!
k ήδη την έχουν. / '

Μας φώναξες λέγοντας ^ Και λοιπόν; Σ ε τι μας διαφώτισες;

πως θα μάθουμε κάτι για την
αντίθεσή μας στην εμπλοκή των
ν Ακριβώς! \
ΗΠΑ στον πόλεμο της Αγγλίας...
Τ ι μας είπε η
Και ήρθαμε! ^4 .
διάλεξή σου για τον
πόλεμο — που δεν το
. ξέραμε ήδη; J

Χ μμ. ^
Κατ' αρχήν
δεν ήταν
^ Όντως. > διάλεξη...
Και σας
ευχαριστώ
^ πολύ. Λ

...Ήταν μια ιστορία, Να τος X

η ιστορία κάποιου που ψ ο Λάιμπνιτς, που είδε >
έψαξε ένα τρόπο να * πρώτος τ όνειρο μου:
βρίσκει πάντα τις μια τέλεια μέθοδο για την
σωστές απαντήσεις». επίλυση των προβλημάτων,
απ' τη Λογική ως την j
Την k. ίδια την Ανθρώπινη /
επόμενη Φ ν. Ζωή. >/
εικόνα,
δείξτε!
Τα πάμε ^ s l
αυτά! Α λλά τι μας
λέει εμάς, που δεν έγινε
πραγματικότητα το
όνειρό σου; a

£95
 Ίσως Λέει Σκεφτείτε το: αν ακόμη και
κάτι σε όλους στη Λογική και στα Μαθηματικά, στους
μας: για την τομείς της μέγιστης βεβαιότητας,
Αλήθεια... δεν υπάρχει απόλυτη διασφάλιση,
...Δεν πώς γίνεται να τη βρούμε στο χάος των
υπάρχει ανθρωπίνων ζητημάτων — είτε των
«Βασιλική προσωπικών, είτε των Λ
Ο δ ό ς »! δημόσιων!

Ά σ ' τα κι
απάντησέ μας: τι
μας λεν όλα αυτά
για τον πόλεμο;

Ειδικό για τον πόλεμο... ίσως

τίποτε! Λένε όμως πολλά για τη στάση
σας απέναντι του. Ή , μάλλον, για την
πεποίθησή σας άτι η στάση σας αυτή
είναι η απόλυτα σωστή.

Μια στιγμή! Μη με παρεξηγείτε: ακόμη

και σήμερα, θεωρώ τον εαυτό μου
ορθολογιστή! Ακόμα και τώρα, θεωρώ τη
Λογική ένα πανίσχυρο εργαλείο...

...Μέσα σε
Τα οποία « ό ρ ια » , Χ^καποια ορια.^
όμως, φαίνεται πως τα
θεωρείτε πολύ στενά '

{ Βλέπετε, Μα ακούστε κι
^ Ό τα ν η Λογική μιλά 1
ο Βίτγκενσταϊν είχε αυτό: όπως πολλοί από
για την ανθρώπινη ζωή,
δίκιο: ακόμη και « ό λ η σας, θέλω να παραμείνω
σίγουρα είναι στενά. Κι όταν
η ε π ισ τ ή μ η » δε φτάνει ειρηνιστής. Αλλά.,
φτάνει να παίρνει το σχήμα
για να καταλάβουμε
γενικόλογων και φαινομενικά
τέλειων θεωριών, τότε, πια,
l καταντά καλοστημένη J
απάτη!
Μ

Πώς ν αντέξω
μιαν Ευρώπη που θα
είναι κτήμα του Χίτλερ
και του Στάλιν;

£96
r Σας ικετεύω Λοιπόν: Μα χωρίς τη Λογική Μήπως να γυρίσουμε
σκεφτείτε καλά — πολύ καλά!— για οδηγό, πώς 0α στην «Α γ ία Τ ρ ιά δ α »,
πριν αποφασίσετε αν 0α πάρετε πάρουμε αυτή την Συναίσθημα, Ένστικτο
τα όπλα, αν θα μπείτε στους ν απόφαση; και Συνήθεια; *
μπελάδες μας... Ή 0α
μείνετε απ' έξω! y

L ^ A kάμα κι έτσι,
νεαρέ μου, η «Α γ ία
Τρ ιά δ α » αυτό λέει: να
κάτσουμε καλά σ τ’
αυγά μας! ^

■ r Ίσως και να ’ρθε Ακούστε: η ιστορία μου είναι σήμα κινδύνου,

Γ ο καιρός να στραφούμε >
σε μιαν άλλη παλιά τριάδα:
Δικαιοσύνη, Ευθύνη...
ακόμη και τη διάκριση
Καλό-Κακό... Με άλλα λόγια,
όλες τις — κατά τον Σλικ—
^«ανεπίδεκτες επιστημονικής
WL αντιμετώπισης» / ft
έννοιες. /
ένα αφηγηματικό επιχείρημα κατά των λύσεων
«π α σ π α ρ το ύ ». Εμένα μου έμαθε πως δεν
αρκούν οι λύσεις-συνταγές... Και σίγουρα όχι
όταν πρόκειται να αντιμετωπίσεις αληθινά
δύσκολα προβλήματα!
______________

Ράσελ,
αποφεύγεις την ^
ερώτησή μας: «Γϊα τί να
. μπούμε εμείς στον
Λ . πόλεμό σ α ς ;» Λ

Δ ε την αποφεύγω. Και ^ Μα, κύριε καθηγητά,

δε σας λέω ότι πρέπει να μπείτε δεν υπάρχει δίλημμα.
— ή το αντίθετο. Δεν μπορώ να Είναι φως φανάρι το
πάρω, αντί για σας, τη δική σας πράμα: σε πόλεμο
απόφαση. Η συμβολή μου στο που δε μας αφορά,
δίλημμά σας ήταν μοναχά δεν έχουμε καμιά
η ιστορία μου. δουλειά!

~ Δεκτό. Να μία ι
πιθανή απάντηση,
η δική σας αντίδραση
στην ιστορία
μου...

Μα
η δική σας,
ποια
είναι;

£97
£98
ΦΙΝΑΛΕ
 ψ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΐ|
ΤΟ Υ ΑΙΜΑΤΟΣ ΞΕΚΙΝΑ 1
ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΤΡΙΛΟΓΙΑ,
ΟΤΑΝ μ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ
ΠΑΠΠΟΥ ΤΟ Υ ΟΡΕΣΤΗ, Α ΝΑΙ. ^
ΤΟ Υ ΒΑΣΙΛΙΑ ΑΤΡΕΑ, ΠΑΕΙ CHERCHEZ
ΜΕ ΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ ΤΟΥ, LA
V ΤΟΝ ©ΥΕΣΤΜ. > k FEMME!*

w ...Ο ΑΤΡΕΑΣ ^
ΘΥΜ2ΝΕΙ Τ Ο Σ Ο ΠΟΥ ψ ΛΥΠΑΜΑΙ, >
ΑΝΑΓΝ2ΣΤΕΣ, r ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ^
ΣΦΑΖΕΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Τ Ο Υ
ΑΛΛΑ ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΜΟΝΟ ΟΙ ΜΥΘΟΙ.
ΘΥΕΣΤΗ ΚΑΙ Τ Ο Υ ΤΑ
ΕΙΝΑΙ ΦΡΙΚΤΟΙ! ΟΧΙ ΜΟΝΟ! Λ
ΣΕΡΒΙΡΕΙ ΓΙΑ ΔΕΙΠΝΟ,
ν ΝΑ ΤΑ ΦΑΕΙ! .
ΜΠΛ/ΑΧ.
ΦΡΙΚΗ...

γ ΜΕΤΑ, 1
Ο ΘΥΕΣΤΗΣ
ψ Τ2ΡΑ, Ο \
ΤΙ ΚΑΝΕΙ ΑΛΛΟ ΓΙΟ
ψ ΓΙΟΣ Τ Ο Υ ΑΤΡΕΑ, 1
2ΓΑΙΑ Ο ΑΓΑΜΕΜΝ2Ν,
ΤΟΝ ΑΙΓΙΣΘΟ.
ΤΑ ΠΑΛΙΑ Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΗ Σ
ΑΥΤΟΣ ΘΑ
ΚΤΙΓΙΑ! ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ
ΑΝΑΛΑΒΕΙ ΤΗΝ
ΤΡΟΙΑ, ΘΑ ΘΥΣΙΑΣΕΙ
L ΕΚΔΙΚΗΣΗ.
k ΤΗΝ ΚΟΡΗ A
^ τ ο υ ... Λ

r « ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ » ,
ΟΠΟΤΕ Η
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ,
k ΜΕ ΤΟΝ... >

301
Α ΙΠ ΣΘ Ο , ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ Τ2ΡΑ
ΕΡΑΣΤΗΣ ΤΗ Σ, ΣΦΑΖΟΥΝ
ΤΟΝ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ, ΜΟΛΙΣ
ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΝΙΚΗΤΗΣ
Σ Τ Ο ΔΕΥΤΕΡΟ, Τ2ΡΑ, Ο ΟΡΕΣΤΜΣ ΕΙΝΑΙ Τ2ΡΑ
Ο ΑΠΟΛΛ2Ν ΠΡΟΣΤΑΖΕΙ ΣΕ ΤΡΑΓΙΚΟ ΔΙΛΗΜΜΑ:
ΤΟ Ν ΟΡΕΣΤΗ, Τ Ο ΓΙΟ ΝΑ ΕΚΔΙΚΗΘΕΙ Ή ΟΧΙ;
ΞΕΡΕΙ Π2Σ Ο,ΤΙ ΚΑΙ
ΝΑ ΚΑΝΕΙ,; ΟΛΟ ΚΑΙ
ΚΑΠΟΙΟ ΘΕΟ ΘΑ
ΕΞΑΓΡΙ2ΣΕΙ!

ΓΙΝΕΤΑΙ,

ΓΙΑΤΙ, ΒΛΕΠΕΙΣ,
ΤΕΛΙΚΑ ΣΚΟΤ2ΝΕΙ ΤΗΝ
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ, ΟΠΟΤΕ ΟΙ
ΕΡΙΝΥΕΣ, Θ ΕΟΤΗΤΕΣ ΕΚΔΙΚΗΤΙΚΕΣ
ΙΉ , ΑΛΛΙ2Σ, «ΑΙΜΟΔΙΨΗ ΛΑΓ2Ν ΙΚΑ», I
ΑΠΑΙΤΟΥΝ Σ Τ Ο ΤΡΙΤΟ ΕΡΓΟ
ΤΗ Σ ΤΡΙΛΟΓΙΑΣ Τ Ο ΔΙΚΟ
ΤΟΥ ΑΙΜΑ!

ΚΑΙ ΠΟΛΥ! ΓΙΑΤΙ ΕΝ2

Ο ΑΠΟΛΛ2Ν «Ε Ξ Α ΓΝ ΙΖΕΙ»
ΤΟΝ ΟΡΕΣΤΗ, ΟΙ ΕΡΙΝΥΕΣ ...ΚΑΙ ΤΟ ΤΕ
ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΕΞΑΛΛΕΣ, Η ΘΕΑ ΑΘΗΝΑ
ΟΠΟΤΕ Α ΥΤΟ Σ ΕΡΧΕΤΑΙ ΕΔ2, ΚΑΝΕΙ ΚΑΤΙ Τ Ο
ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, 2Σ ΙΚΕΤΗΣ ΠΡ2ΤΟΦΑΝΕΣ - ΓΙΑ
ΣΤΗ ΘΕΑ ΤΗ Σ ΣΟΦΙΑΣ. ΘΕΑ ΤΟ ΥΛ Α Χ ΙΣΤΟ Ν :
ΖΗΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΘΕΣΗ ΝΑ
\Ν
ΤΗΝ ΚΡΙΝΟΥΝ ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ, ιι
ΦΤΙΑΧΝΟΝΤΑΣ ΕΠΙ
Τ Ο Υ Τ Ο Υ Τ Ο ΠΡ2ΤΟ Γ ...ΜΑ ΔΕ ^
ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕ ΜΟΥ ΦΤΑΙΕΙ
ΕΝΟΡΚΟΥΣ! Τ Ο ΤΕ Λ Ο Σ , Τ Ο
ΤΕ Λ Ο Σ ΜΟΥ
ν ΑΡΕΣΕ!! >

302
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ, ΜΑΛΙΣΤΑ, ΛΑΘΟΣ!
ΜΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΠΟΛΥ! ΕΙΔΙΚΑ,, ΤΙ r Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ^ ΕΧ2 ΔΥΟ
ΕΚΕΙ ΠΟΥ Ο ΡΑΣΕΛ ΣΥΜΦ2ΝΕΙ ΕΓΙΝΕ: ΕΧΕΙ ΜΙΑ ΔΙΑΦ2ΝΙΕΣ
ΜΕ ΤΟ Ν ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝϊ ΟΤΙ ΔΙΑΦ2ΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ..ΜΕ Τ Ο Π2Σ
Σ ΤΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ Σ Η ». ΤΗ ΒΛΕΠΕΤΕ
ΕΡ2ΤΗΣΕΙΣ, Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ Σ9ΣΤΑ ; y , ΕΣΕΙΣ! Λ
ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ «ΠΕΡΑ ΑΠΟ
ΤΑ Λ Ο Γ ΙΑ ». Α ΛΛΑ
ΤΗ ΒΡΙΣΚΕΙΣ ΣΤΟ Ν
ΚΟΣΜΟ - ΟΧΙ
ΣΕ ΧΑΡΤΗ!

r ΦΥΣΙΚΑ, 1
r ΠΡ2ΤΗ: ΕΧΕΙ ΚΑΙ ΚΑΤΙ
ΔΕΝ ΑΠΕΤΥΧΕ. ΤΡΑΓΙΚΟ! ΑΛΛΑ
ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ: ΑΙΣΙΟ ΤΕΛΟ Σ
ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΟΠ2Σ... Η...
, ΤΡΑΓ2ΔΙΑ.'

^ ΖΕΝ Λ
ΗΤΑΝ
ΟΜ2Σ ΚΑΙ
Κ2Μ2ΖΙΑ,
ΕΕ;

« Α ΙΣ ΙΟ » ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ; ΜΗΠ2Σ ΓΙΑ ΤΟ Ν ^ ...ΑΛΛΑ ΔΕΚΑ

ΚΑΝΤΟΡ, ΠΟΥ ΤΡΕΛΑΘΗΚΕ; ΤΟΝ ΓΚΕΝΤΕΛ, ΧΡΟΝΙΑ ΚΙ ΕΧΕΙΣ τ ...ΜΕ ΤΗ Λ
ΠΟΥ ΠΕΘΑΝΕ ΑΠ' ΤΗΝ ΠΕΙΝΑ, ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΕΝΑ ΤΕΛ Ο Σ ΓΕΝΕΣΗ Τ Ο Υ
ΤΗ Σ ΠΑΡΑΝΟΙΑΣ; ΤΟ Ν ΡΑΣΕΛ Ή ΤΟΝ ΕΞ-ΑΙΣΙΟ... ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ:
L ΧΙΛΜΠΕΡΤ ΜΕ Τ Ο Υ Σ ΨΥΧ9ΣΙΚ0ΥΣ Λ Η «ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ:
ΓΙΟΥΣ; Ή Τ Ο Ν - ΚΑΤΑΛΗΓΕΙ
. Σ ’ ΑΥΤΟΝ! ,
Τ Ο ΔΙΔΑΓΜΑ >
ΕΙΝΑΙ Σ Τ Ο ΤΕΛΟΣ, ΕΣΥ
Ο ΙΔΙΟΣ Τ Ο ΕΙΠΕΣ!

ΑΚΟΛΟΥΘΑ
ΛΟΙΠΟΝ ΤΗΝ
ψ ΕΣΥ
«ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
f ΟΜ2Σ, ΚΑΚΟΣ*
. ΓΙΑ...
ΤΗ ΒΛΕΠΕΙΣ
ΣΑΝ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΝΘΡ2Π2Ν ΚΑΙ
L MONO! A ψ Ε, ΤΙ χ
r ΝΑ ΓΙΝΕΙ...
ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙ
ΑΝΘΡ2Π0ΥΣ
, ΕΙΝΑΙ!

303
 ΒΡΕΙΤΕ ΛΟΙΠΟΝ Τ Ο Υ Σ ψ ΟΧΙ! ^
Σ 2 Σ Τ0 Υ Σ ΑΝΘΡ2ΠΟΥΣ! ΓΙΑΤΙ ΜΕΤΑ ΗΡΘΕ
ΚΑΙ ΔΕΙΞΤΕ Σ Τ 9ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΙ Ο ΠΑΡΣΙΦΑΛ ΤΗΣ
ΠΕΤΥΧΑΝ! Τ Ο ΜΟΝΟ ΠΟΥ «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ Σ Η Σ »,
ΛΕΤΕ ΓΙΑ ΤΟ Ν ΦΟΝ ΝΟΪΜΑΝ, . Ο ΓΝΗΣΙΟΣ...
ΕΙΝΑΙ Τ Ο «Τ Ε Τ Ε Λ Ε Σ Τ Α Ι»
ΟΤΑΝ ΑΚΟΥΣΕ ΤΟΝ ...ΖΕΝ
ΓΚΕΝΤΕΛ! ΠΡΕΜΙΕ!

ζγ ΜΑ ΔΕΝ ΙΣΧΥΣΕ ^
7 Τ Ο «Τ Ε Τ Ε Λ Ε Σ Τ Α Ι»;
ΤΖΙΦΟΣ Τ Ο ΠΕΡΙΦΗΜΟ
Λ «Π Ο Τ Ε IGNORABIMUS»!

ψ ...ΔΗΛΑΔΗ Ο
/ ΑΛΑΝ ΤΟΥΡΙΝΓΚ, 1
ΠΟΥ ΕΙΠΕ: «Ο Λ Α ΝΑ ψ ...που t o n
Τ ΑΠΟΔΕΙΞΟΥΜΕ, ΔΕΝ ψ ΕΚΑΝΕ ΠΡΑΞΗ ΜΕΤΑ
ΜΠΟΡΟΥΜΕ, ΟΚ! - ΑΣ ΤΟ Ν ΠΟΛΕΜΟ, Α ΥΤΟ Σ
ΔΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ ΤΙ ΚΙ Ο ΦΟΝ ΝΟΙΜΑΝ, ΤΑ
ΜΠΟΡΟΥΜΕ!» ΚΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΠΙΟ ΑΞΙΑ ΤΕΚΝΑ ΤΗ Σ
ΟΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΕΙΞΗ, ^ «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ ΣΗ Σ»! Λ
ΕΠΙΝΟΕΙ Τ Ο ΘΕ2ΡΗΤΙΚΟ
\ ΠΡΟΔΡΟΜΟ T O Y A
« ν ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ... \

ΗΔΗ ΣΤΟ Ν ΠΟΛΕΜΟ, ΟΠΟΤΕ, Η ΝΕΑ

ΟΜ2Σ, ΕΙΧΑΝ ΛΑΜΨΕΙ ΛΟΓΙΚΗ ΚΕΡΔΙΣΕ
ΟΙ ΙΔΕΕΣ Τ Ο Υ : ΚΑΙ ΤΗ ΜΑΧΗ Τ Ο Υ
ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ!
...ΣΑΣ 1
ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΓΙΑ
Μ χΜ Μ Μ
«Α Π Ο ΤΥ Χ ΙΑ »
V Α ΥΤΟ ; /

ΤΟ ΥΡΙΝΓΚ»
ΕΣΠΑΣΑΝ Τ Ο Υ Σ
ΠΙΟ ΔΥΣΚΟΛΟΥΣ
Κ2ΔΙΚΕΣ Τ Ο Υ
ΝΑΥΤΙΚΟΥ Τ Ο Υ Α
ΧΙΤΛΕΡ! ^

304
 ΜΑ 01 ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ ΔΕΝ
ΕΙΝΑΙ Ο ΥΤΕ «Α ΙΣ ΙΟ Ι» Ο ΥΤΕ
«4/7-Α ΙΣΙΟ Ι»! ΕΙΝΑΙ ΑΠΛ2Σ
ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΕΡΓΑΛΕΙΑ, ΣΑΝ
ΤΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ, ΕΙΤΕ Τ Ο Υ Σ
ν ΧΡΗΣΙΜΟΠ—

ΟΧΙ, ΔΕ ΣΥΜΦ2Ν2!
Τ Ο ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΕΙΝΑΙ Η
ΕΛΠΙΔΑ ΜΑΣ ΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ
V ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ! ^ ΝΑΙ, ΚΑΙ ΤΖΟ ΓΟ ,
ΦΤΟΥ! ΕΜΠΟΓΙΟ 0ΠΛ2Ν
ΚΑΙ ΠΑΙΖΙΚΗ
ΠΟΓΝΟΓΑΦΙΑ.

W ΝΑ ^
ΟΛΑ ΤΑ ^ ΠΑΜΕ Σ Τ Ο Υ Σ
ΠΡΑΓΜΑΤΑ «Α ΣΗΝ Α ΙΟ ΥΣ
ΕΧΟΥΝ ΔΥΟ ΕΝ Ο ΓΡΚΟ ΥΣ»
ΟΨΕΙΣ... k. ΛΕ2. Λ
ΕΛΑΔ2
ΜΑΓΚΑΑΑ!!!

ΜΠΟΥ! ΚΟΙΤΑ, Η «ΟΡΕΣΤΕΙΑ» ΕΙΝΑΙ ΣΕ

ΤΕΛΕΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΕ ΤΗΝ «Α Ν Α Ζ Η ΤΗ Σ Η »;
ΕΚΕΙ Ο ΚΑΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ - ΕΔΩ Ο ΧΙΤΛΕΡ!
ΕΚΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ Τ Ο Υ ΑΙΜΑΤΟΣ ΚΙ 01 ΠΑΛΙΟΥ
ΤΥ Π Ο Υ ΘΕΟΙ - ΕΔ2 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΙ Ο
ΑΑΑααα t ΦΟΒΕΡΟΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ Τ2Ν ΝΑΖΙ!

...ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΑ Ο
ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗ Σ ΘΕΑΣ
ΑΘΗΝΑΣ ΚΙ 01 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ
ΤΗ Σ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΣΠΑΝΕ ΤΟ Ν ΚΥΚΛΟ ΤΗ Σ
ΕΚΔΙΚΗΣΗΣ - ΕΚΕΙ! ΚΙ ΕΔ2, Ο
ΤΟΥΡΙΝΓΚ ΚΑΤΑΤΡ0Π2ΝΕΙ ΤΟΝ
ΧΙΤΛΕΡ ΜΕ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ Τ Ο Υ
ΜΗΧΑΝΗ! ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ
ΕΝΑ-ΠΡΟΣ-ΕΝΑ!

305
 ΚΑΙ Τ Ο «Ε Υ Χ Α Ρ ΙΣ Τ 2 » ^ «Λ Υ Σ Η ^
ΣΤΟ Ν ΤΟΥΡΙΝΓΚ, ΑΠ' ΤΗ ΔΙΚΗ ΠΑΣΠΑΡΤΟΥ», I . _____ μ ηηηημ
ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΗΤΑΝ Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΕΙΠΕ... ΑΛΛΑ ^
Τ Ο Υ ΓΙΑ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΠΟΥ ΤΟΝ
ΔΕΝ ΗΞΕΡΕ ΑΠΟ 1
k ΕΚΑΝΕ ΝΑ ΑΥΤΟ ΚΤΟ ΝΗΣΕΙ!
^ I ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ
ΒΛΕΠΕΤΕ! J

f ΜΠΕΓΤΙ Λ
Τ Ο ΊΊΕ : ΖΕΝ
ΥΠΑΡΓΧΕΙ
«ΛΥΣΗ
Τ Ε Λ Ε ΙΑ »! j

r ΜΜ... ΤΙ ΛΕΣ 1
ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΝΕΣΗ
Τ Ο Υ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ
2 Σ ΕΠΙΛΟΓΟ Σ ΤΟ
^ ΒΙΒΛΙΟ ΜΑΣ; /
ΕΙΣΑΙ
ΗΛΙΘΙΟΣ!
ΚΑΝΙΒΑΛΕ!
ΑΛΗΤΗ!

r ΟΧΙ! ΘΕΛΕΙ ^
ΕΝΑ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ,
Σ Τ Ο ΟΠΟΙΟ
ΤΙ ΕΚΑΝΕ:
ΤΟΥΤΟ Δ 2 ΕΙΝΑΙ
„ Ο ΠΡΟΛΟΓΟΣ!

^ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ^
ΚΙ ΕΤΣΙ,
f ΠΙΟ ΕΝΖΙΑΦΕΓΟΝ 1
ΦΙΛΟΙ ΜΑΣ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ: ΟΙ ΕΓΙΝΥΕΣ
ΒΑΖΟΥΝ Τ Ο ΣΚΥΛΟ ^ ...ΑΦΟΥ
ΝΑ ΦΑΕΙ Τ Ο ΠΟΥΛΙ Ε ΛΑ ΤΕ, ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ
L ΤΗ Σ ΣΟΦΙΑΣ! / ΑΡΧΙΣΕΙ! ΧΡΟΝΟΣ ΓΙΑ
ΜΙΑ...

ν Σ2ΣΤΗ ^
ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ,
ΚΑΛΥΤΕΡΑ Τ Ο
ΦΙΝΑΛΕ ΝΑ Τ Ο
ΑΦΗΣΟΥΜΕ ΣΕ
< ΑΛΛΟΝ... λ

306
 ΑΚΟΥΜΕ,
2 ΕΡΙΝΥΕΣ,
ΤΙ ΘΕΛΕΤΕ
Τ2ΡΑ;

ΑΝ ΑΠΑΛΛΑΞΕΤΕ Τ Ο ΦΟΝΙΑ,
ΠΟΥ ΕΣΦΑΞΕ ΤΗ ΜΑΝΑ ΤΟΥ..

ΝΑ ΠΡΟΣΕΞΟΥΝ ΚΑΛΑ
ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΣΟΥ, Τ Ο Υ ΔΙΑ ΚΟΡΗ,
Τ Ο ΑΙΜΑ ΤΗ Σ ΘΑ
ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΠΟΥΜΕ!
Τ Ο ’ΧΕΤΕ ΔΙΚΗ ΣΑΣ
ΚΑΤΑΡΑ!

w ΣΑΝ ΝΑ ΜΗΝ Τ Ο Υ Σ ΕΦΤΑΝΕ Τ Ο ^ w ΟΠ2Σ ΟΙ ^

ΔΙΛΜΜΜΑ ΤΗ Σ ΥΠΟΘΕΣΗΣ, ΕΧΟΥΝ Τ2ΡΑ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΠΡΙΝ
ΟΙ ΦΟΥΚΑΡΑΔΕΣ ΟΙ ΕΝΟΡΚΟΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ: ΑΝ
ΟΡΓΗ Τ2Ν ΕΡΙΝΥ2Ν ΑΠΟ ΠΑΝ2! λ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ Τ Ο Υ Σ
ΕΓΓΛΕΖΟΥΣ, Τ Ο Υ Σ
ΑΠΕΙΛΕΙ Η ΟΡΓΗ Τ Ο Υ
ν ΧΙΤΛΕΡ! j

ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ
Η Ζ2Η : ΔΥΣΚΟΛΗ,
 ΕΙΠΑΝ ΚΙ 01
ΔΥΟ ΠΛΕΥΡΕΣ
Ο ,ΤΙ ΕΙΧΑΝ; ΜΙΛΗΣΑ: ΚΑΙ Τ2ΡΑ,
ΜΕ ΟΔΗΓΗΣΕ ΑΘΗΝΑΙΟΙ ΔΙΚΑΣΤΕΣ,
ΤΟ ΕΙΠΑΜΕ! Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΡΙΞΤΕ ΤΙΣ ΨΗΦΟΥΣ
Τ Ο ΦΟΝΙΑ ΤΟΝ Η ΔΙΚΑΙΗ! bw ΣΑΣ.
ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΙ Ο
ΠΑΝΑΡΧΑΙΟΣ
ΝΟΜΟΣ Τ Ο Υ
ΑΙΜΑΤΟΣ!

2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΑΣ,

ΑΝ ΔΕ
ΤΑ ΒΛΕΠΕΙΣ ΑΥΤΑ;
ΜΑΣ Δ 2 Σ 0 Υ Ν
ΔΙΚΙΟ, μ ΤΙΜΗ
ΜΑΣ ΣΒΗΝΕΙ. ΝΥΧΤΑ,
ΧΑΝΟ Μ ΑΣΤΕ! ΔΕΙΞΕ Σ Τ Ο Υ Σ
ΕΝΟΡΚΟΥΣ
ΤΟ Ν ΑΡΧΑΙΟ
ΝΟΜ Ο!

ψ 2 ΘΕΟΙ...
? ΤΙ ΨΗΦΟ ΘΑ '
ΡΙΞΟΥΝ; Ή ΤΗ Ζ2Η
ΘΑ ΜΟΥ ΧΑΡΙΣΕΙ Η
ΑΠΟΦΑΣΗ Τ Ο Υ Σ ,
l Ή ΘΑΝΑΤΟ A
L· ΦΡΙΚΤΟ! Λ

ΜΕΤΡΗΣΤΕ Τ2ΡΑ ΤΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΟΥΜΕ,

ΨΗΦΟΥΣ, ΠΟΛΙΤΕΣ ΜΟΥ,
ΜΕ ΠΡΟΣΟΧΗ ΜΕΓΑΛΗ!
Π2Σ ΚΓΙΝΟΥΝ 01 «ΣΟ Φ Ο Ι
ΑΣΗΝΑΙΟΙ» ΑΥΤΟ Ν ΤΟ Ν
ΜΗΤΓΟΚΤΟΝΟ!
ΤΙ
ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ
ΕΡΓΟ!
ΕΔ2 ΔΕ
ΣΕ ΒΟΗΘΑ
ΚΑΙ ΠΟΛΥ Η
«ΣΚΕΨ Η».

...ΠΟΥ Σ Κ 0 Τ2 ΣΕ
ΤΗ ΣΥΖΥΓΟΚΤΟ Ν Ο
ΠΟΥ ΣΚ 0 Τ2 Σ Ε ΤΟΝ
ΠΑΙΔΟΚΤΟΝΟ!
 ^ 2 ΑΘΗΝΑ, Η ^
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΕΛΕΙ2ΣΕ.
01 ΨΗΦΟΙ «Υ Π Ε Ρ » ΚΑΙ
«Κ Α Τ Α » Τ Ο Υ ΟΡΕΣΤΗ
^ ΕΙΝΑΙ ΙΣΕΣ! >

...ΑΦΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ,

ΠΡΕΠΕΙ ΤΗ ΛΥΣΗ ΝΑ
ΤΗ Δ 2Σ2 ΕΓ2!

ΚΙ ΑΠ0ΦΑΣΙΖ2.

ΝΑ Δ 2 Σ 2 ΤΗΝ ΨΗΦΟ
ΑΑΑΧ ΕΣΕΙΣ..
Σ ΤΟ Ν ΟΡΕΣΤΗ. 2 ΘΕΑ 2/ΜΕΜ
ΝΕΟΙ ΘΕΟΙ!
ΜΕΓΑΛΗ...
Σ2ΘΗΚΑ!

ΑΑΑΧΧΧ.

01 ΑΡΧΑΙΟΙ
Μ ΑΣ ΝΟΜΟΙ
ΣΒΗΣΑΝ!

ΑΑΑΑΑΑΑΑΡΡΡΦΦ! ΑΑΑΡΦ ΜΑΣ

Α ΒΑ ΣΤΑΧΤΟ Σ ΑΤΙΜΑΣΑΝ!
V ΠΟΝΟΣ!!! ^ r ΚΟΡΕΣ ^
ΤΗ Σ ΝΥΧΤΑΣ,
Η ΝΕΑ ΘΕΑ ΜΑΣ
ΓΕΛΑΣΕ! j

Τ Α Θ Η Ν Α ΙΟ Ι,^ ΚΙ ΑΥΤΗ Η
ΣΤΡΕΦ 2 ΕΠΑΝ2 ΑΣΗΝΑ ΕΙΝΑΙ
\\«Π Ο Λ Υ
ΣΑΣ ΑΓΡΙΑ ΟΡΓΗ ...ΚΑΙ
Σ Ο Φ Η »;
l ΚΑΙ Μ ΙΣΟΣ! ΒΟΗΣΑΕΙ Τ Ο
ΖΟΛΟΦ ΟΝΟ;
 ΕΡΙΝΥΕΣ, Η ΔΙΚΗ ΗΤΑΝ ΔΙΚΑΙΗ!
ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΜΗΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΡΟΝΕΙΤΕ, ΛΟΙΠΟΝ
ψ ΟΜ2Σ ^
ΑΡΧΗ, ΒΛΕΠΕΙΣ, ΚΑΠΟΥ
μ ΑΘΗΝΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΚΑΙ ΜΗ ΖΗΤΑΤΕ ΕΚΔΙΚΗΣΗ!!!
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΚΟΨΕΙΣ
ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΙ Τ2ΡΑ
ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΛΙΑ!
k ΝΕΑ ΑΞΙ2ΜΑΤΑ! Λ
ΓΚ Ν Ν Ν
γ ΣΙΓΑ, 1
ΔΕΝ ΤΕΛΕ/2ΣΕ
ΑΚΟΜΑ Τ Ο
ΕΡΓΟ! a

r Η ΠΟΛΗ ΣΟΥ, ΑΘΗΝΑ, ^

ΜΑΣ ΠΕΡΙΓΕΛΑΣΕ! ΜΑΖΙ ΚΑΙ
I. ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΟΦΙΑ! Λ

ΔΕΧΟΜΑΙ ΤΗΝ ΟΡΓΗ ΣΑΣ! ΜΑ Τ2ΡΑ ΠΡΟΣΟΧΗ,

Δ2 ΣΤΕ ΤΗ Σ ΤΟ Π Ο ΚΑΙ ΕΛΑΤΕ ΝΑ... «Τ ΙΜ Ε Σ ;;;» ΕΙΝΑΙ ΓΕΜΑΤΗ
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΜΑΣ
ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ!
...ΜΕΙΝΕΤΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ! ΑΤΙΜΑΣΑΝ;
ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΜΟΥ ΘΑ ΣΑΣ
ΓΕΜΙΣΟΥΝ ΜΕ ΤΙΜΕΣ!

ΝΕΟΙ ΘΕΟΙ, ΠΡ2ΤΟΙ

ΣΤΗΝ ΠΟΝΗΡΙΑ!

r ΕΡΙΝΥΕΣ, >
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΕΙΞΕΤΕ
ΣΕΒΑΣΜΟ ΣΤΗΝ ΙΕΡΗ
ΔΥΝΑΜΗ Τ Ο Υ ΛΟ ΓΟ Υ
ΤΗ Σ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ!
ΜΕΙΝΕΤΕ ΕΔ2! Δ2ΣΤΕ
.Κ ΑΛΟ , ΠΑΡΤΕ ΚΑΛΟ*

ΤΙ ΚΟΛΠΟ ΤΟ ΚΟΛΠΟ
ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ, ΤΟ Υ Ν' ΑΚΟΥΣ
Τ2ΓΑ; ΚΑΙ ΤΟ «Α ΛΛΟ
ΜΙΣΟ».
 ΤΙ ΘΑ Δ2ΣΕΙ μ ΠΟΛμ ΣΟΥ ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΔΡΑΣ Ή ΓΥΝΑΙΚΑ
ΑΝΤΑΞΙΟ ΑΥΤΟΥ ΠΟΥ ΠμΡΕ; ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΝΙ2ΣΕΙ ΠΟΤΕ
τμ ΔΥΝΑΜμ ΠΟΥ ΑΡΠΑΞΕ ΘΑ ΤμΝ ΟΡΓΗ ΣΑ Σ, ΣΙΓΟΥΡΑ ΑΓΝΟΕΙ
ΤμΝ ΞΑΝΑΠΡΟΣΦΕΡΕΙ; ^ ΤΙ ΠΑΕΙ ΝΑ ΠΕΙ «Ζ 2 μ ». .

Γ ΕΔ2 ΛΟΙΠΟΝ: 1
μ α ζ ί μ Δίκμ μ ο υ
σοφία κι μ Δίκμ
ΣΑ Σ ΤμΝ ΠΟΛμ
k ΝΑ ΦΥΛΟΥΝ! A

Αγτμ
ΖΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ.
ΕΙΝΑΙ
Α Λ ΕΠ Ο Υ !

ΕΣΑΣ ΚΙ ΕΜΕΝΑ ΜΑΖΙ ΘΑ ΜΑΣ

α α α α α χ χ ...
ΤΙΜΟΥΝ, ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓ2 ΜΑΖΙ ΘΑ
τα ΜΑΓΙΚΑ
ΟΔμΓΟΥΜΕ Τ2Ν π ο λ ιτ 2 ν τμ ζ©μ ΕΣΥ
ΤΗ Σ ΜΕ
ΑΔΕΛΦΗ,
Σ ΤΟ ΑΓΑΘΟ! ΠΙΑΝΟΥΝ!
ΤΙ ΛΕΣ;
— -7 — τ έ τ οι α ΣΑΝ
ΔΥ Ν Α Μ μςα ς μ ο ργή
Δ ΙΝ 2 !!! ^ ΜΟΥ ΝΑ
ΣΒΗΝΕΙ..
ΕΓ2 ΛΕ2
Π2Σ ΠΡΕΠΕΙ
ΝΑ AEXTQ!

κορμ τ ο υ δ ια , ΕΛΑΤΕ ΛΟΙΠΟΝ,

ΤμΝ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΟ Υ
ΝΑ m Μ, ΓΕΜΑΤΕΣ ΚΑΛΟΣΥΝμ,
τ μ ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΙ ΟΧΙ ΟΡΓμ! ΕΛΑΤΕ! ΤμΝ
μ ΤΕΛΕΙΑ
ΕΡΙΝΥΕΣ... . μ ΑΛΗΘΙΝΗ ΠΟΛμ ΜΟΥ ΕΥΛΟΓμΣΤΕ
ΛΥΣΗ!
ΣΟΦΙΑ, ΜΑΣ
r ...ΜΙΑ 1 ΜΕ ΤΙΣ ΧΑΡΕΣ ΣΑΣ!!!
ΕΔ2 ΘΑ ΛΕΕΙ, ΘΕΛΕΙ
ΜΕΙΝΟΥΜΕ, ΓΙΑ ΚΑΙ... ΓΕΡΗ ΔΟΣΗ
ΑΠΟ ΑΥΤΑ
ΠΑΝΤΑ! a
ΠΟΥ ΣΥΝΗΘ2Σ
ΤΑ ΠΕΤΑΜΕ 2Σ
. Μ Η -Ζ ΟΦΑ!
ΕΜΕΙΣ, ΚΟΡΕΣ ΤΗΣ ΝΥΧΤΑΣ, ΚΑΝΟΥΜΕ ΕΤΟ ΥΤΗ ΤΗΝ ΙΕΡΜ ΕΥΧΗ ΓΙΑ Τ Ο Υ Σ ΠΟΛΙΤΕΣ ΤΜΣ ΑΘΗΝΑΣ.

ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΣΑΣ, Η ΕΡΙΔΑ ΠΟΤΕ

ΝΑ ΜΗ ΔΙΧΑΣΕΙ, Ο Υ ΤΕ ΚΙ Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ
ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΠΟΛΕΜΟ ΦΡΙΚΤΟ!

ΝΑ Δ2ΣΕΙ Μ ΓΗ ΑΠΛΟΧΕΡΗ ΣΟΔΕΙΑ!

ΝΑ ΞΕΧΕΙΛΙΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΝΕΡΙΑ ΑΠΟ ΚΑΡΠΟΥΣ
ΚΙ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ, ΟΛΟΧΑΡΟΙ, ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΝΑ
ΓΙΟΡΤΑΣΟΥΝ, ΚΑΤ2 ΑΠΟ ΗΛΙΟ ΟΛΟΛΑΜΠΡΟ..

...ΔΙΧ2Σ ΝΑ ΞΕΧΝΟΥΝ ΚΑΙ

ΤΟ Ν ΕΡΜΗ, ΘΕΟ ΤΗ Σ ΤΥΧΗΣ
ΤΗ Σ ΑΠΡΟΣΜΕΝΗΣ!

ΧΑΡΕΙΤΕ! ΧΑΡΕΙΤΕ!
ΧΑΡΕΙΤΕ, ΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ
ΖΕΙΤΕ ΜΕ ΣΟΦΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ!!!
 Δυο λόγια από τους συγγραφείς

Η πηγή του Logicomix είναι η ιστορία της αναζήτησης των θεμελίων των
μαθηματικών, μια πνευματική περιπέτεια με προεκτάσεις πολλών λογιών, της
οποίας η πιο κρίσιμη περίοδος εκτυλίχθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου
αιώνα και στις πρώτες του 20ου. Όμως, παρά το γεγονός ότι οι κύριοι χαρακτήρες
του είναι βασισμένοι σε πραγματικά πρόσωπα, το βιβλίο μας δεν είναι, ούτε και
φιλοδοξεί να είναι, έργο ιστορικό. Είναι, και θέλει να είναι, μυθιστόρημα, στη
μορφή κόμικς.

Ειδικότερα για την αναπαράσταση της ζωής του Μπέρτραντ Ράσελ — αλλά όχι
μόνο— , βρεθήκαμε αντιμέτωποι με ένα τεράστιο όγκο υλικού, που χρειάστηκε
όχι μόνο να συντομεύσουμε και να απλοποιήσουμε, αλλά να ερμηνεύσουμε και,
ενίοτε, να συμπληρώσουμε εφευρίσκοντας. Επίσης, αν και οι χαρακτήρες μας
βασίζονται κατά το δυνατό στα πραγματικά τους πρότυπα, αναγκαστήκαμε συχνά
να αγνοήσουμε κάποια ιστορικά καθέκαστα, για να δώσουμε στην αφήγησή μας
μεγαλύτερο ενδιαφέρον ή συνοχή. Οι περισσότερες από αυτές τις παρεκκλίσεις
έγιναν με την επινόηση συναντήσεων για τις οποίες δεν υπάρχουν ιστορικές
ενδείξεις — σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν και αντενδείξεις— , αν και η
ανταλλαγή των ιδεών που διαμείβεται σε αυτές έχει πάντα βάση αληθινή και έγινε
κατά κανόνα, στην πραγματικότητα, μέσω αλληλογραφίας ή δημοσιεύσεων.
Μερικά παραδείγματα τέτοιων παρεκκλίσεων: απ' όσο γνωρίζουμε, ο Ράσελ
δε συνομίλησε ποτέ με τον Φρέγκε ή τον Κάντορ διά ζώσης — αν και
αλληλογραφούσαν— , και δεν είμαστε βέβαιοι αν παραβρέθηκε στη θρυλική
διάλεξη του Χίλμπερτ στο Παρίσι, το 1900. (Όμως είναι βέβαιο ότι βρισκόταν
εκεί λίγες μέρες νωρίτερα, για το Διεθνές Συνέδριο Φιλοσοφίας, όπου συνάντησε
και τον Πεάνο). Επίσης, δεν έχουμε κανένα στοιχείο για το αν ο Ράσελ ήταν στο
κοινό όταν ο Γκέντελ ανακοίνωσε το πρώτο θεώρημα της μη πληρότητας. Μάλλον
δεν ήταν, και ο Χίλμπερτ σίγουρα δεν ήταν — αν και ο Φον Νόιμαν σίγουρα ήταν
και, όντως, είπε αμέσως μετά «τετέλεσ τα ι». Επιπλέον, ο Ράσελ αποκλείεται
να επισκέφθηκε στη συνέχεια τον Φρέγκε, αφού ο τελευταίος είχε πεθάνει έξι
χρόνια νωρίτερα, έχοντας ήδη γράψει πρωτύτερα τους φοβερούς αντισημιτικούς
λίβελούς του.

Οι φιλίστορες αναγνώστες μπορούν να διασκεδάσουν εντοπίζοντας κι άλλες

τέτοιες ανακρίβειες. Εμάς μας παρηγορεί το σχόλιο του Δομήνικου
θεοτοκόπουλου, στον πίνακα του « Τ ο Τολέδο με καταιγίδα»:

315
 Βρέθηκα στην ανάγκη να βάλω το νοσοκομείο του Δον Χουάν Ταβέρα με τη
μορφή μοντέλου, γιατί όχι μόνο ερχότανε να σκεπάσει την πύλη του
Βισάγκρα, αλλά και ο Βόλος του ανέβαινε με τρόπο που ξεπερνούσε την
πόλη- κι έτσι, μια που το 'βαλα σα μοντέλο και το μετακίνησα από τον τόπο
του, μου φαίνεται προτιμότερο να δείξω την πρόσοψή του παρά τις άλλες του
μεριές. Ό σ ο για την θέση του μέσα στην πόλη, φαίνεται στο χάρτη.*

Παράλληλα με αυτές τις διευκρινίσεις, όμως, νιώθουμε την ανάγκη να τονίσουμε

ότι — πέρα από την απαραίτητη μερική του απλοποίηση, για να ταιριάζει σε
αφηγηματικό έργο— προσπαθήσαμε να μείνουμε απόλυτα πιστοί στο διανοητικό
περιεχόμενο της περιπέτειας που κινεί την ιστορία μας. Κι αυτό όχι μόνο στο
κεντρικό όραμα, με τις επί μέρους έννοιες και ιδέες που το διατρέχουν, αλλά και
στην ουσία των φιλοσοφικών θεμάτων και των υπαρξιακών αγωνιών που δημιούργησε.

Α .Δ ., Χ .Χ .Π .

* Ό πω ς παρατίθεται από τον Γιώργο Σεφέρη πριν από τη « Σ τ έ ρ ν α » , πιθανώς σε δική του
μετάφραση. «Μ ο ν τ έ λ ο » εδώ προφανώς σημαίνει μικρογραφία, σμίκρυνση.
Σημειωματάριο
Χωρίς να είναι διόλου απαραίτητες για την ανάγνωση του Logicomix, οι παρακάτω σημειώσεις,
παρουσιασμένες αλφαβητικά, δίνουν πρόσθετα στοιχεία για κάποια από τα βασικά πρόσωπα
και τις ιδέες που αναφέρονται στο βιβλίο. Τις παραθέτουμε με πλήρη επίγνωση των ορίων μας
για μια τέτοιου τύπου παρουσίαση και με την πεποίθηση ότι όσοι αναγνώστες ενδιαφέρονται για
πληρέστερη ενημέρωση θα τις χρησιμοποιήσουν ως εφαλτήριο, για να ανατρέξουν σε άλλες
πηγές, είτε στη σύντομη βιβλιογραφία που παραθέτουμε στο τέλος, είτε αλλού. Ό σ ο ι
διαβάσουν περισσότερα του ενός λήμματα, θα συναντήσουν κάποια — φυσική σε τέτοια
παρουσίαση— αλληλοεπικάλυψη. Ο ι λέξεις με μπλε γράμματα έχουν δικά τους, ξεχωριστά
λήμματα, ενώ αυτές με πλάγια αναφέρονται συνήθως σε τεχνικούς όρους.

Αλγόριθμος Μία συστηματική διαδικασία, καθορισμένη

βήμα προς βήμα από απόλυτα σαφείς κανόνες, που ξεκινά
από ορισμένη κατάσταση και καταλήγει στο επιθυμητό
αποτέλεσμα. Αν και ο όρος προέρχεται από τα μαθηματικά,
όπου κυρίως χρησιμοποιείται, αλγόριθμος κάλλιστα μπορεί να
είναι μια καλογραμμένη μαγειρική συνταγή ή οι οδηγίες για να
βρούμε κάποια διεύθυνση. 1-1λέξη είναι η ευρωπαϊκή
παραφθορά του ονόματος του Άραβα μαθηματικού και
αστρονόμου Αλ Καρίζμι, που έζησε τον 9ο αιώνα στη Βαγδάτη,
όπου συνέλεξε και κατέγραψε πολλές μεθόδους υπολογισμών,
κάποιες από τις οποίες πιθανότατα εφηύρε ο ίδιος. (Το βιβλίο
με αυτή τη συγκομιδή, η περίφημη Αλ Γ αμπρ, αποτελεί και
την ιστορική αφετηρία της λέξης «ά λγε β ρ α ».) Απλός
μαθηματικός αλγόριθμος είναι, για παράδειγμα, η μέθοδος που μαθαίνουμε στο
δημοτικό για την πρόσθεση δύο ακεραίων: «Γράψτε τους αριθμούς τον ένα κάτω
από τον άλλον, ευθυγραμμισμένους δεξιά. Στην αρχή προσθέστε την άκρη δεξιά
στήλη, και αν το αποτέλεσμα είναι μονοψήφιο, γράψτε το από κάτω, στην ίδια
στήλη. Αν είναι διψήφιο, γράψτε από κάτω το δεξιά ψηφίο του αποτελέσματος,
κρατήστε το πρώτο ψηφίο και προσθέστε το στη δεύτερη στήλη από τα δεξιά...»,
κ.ο.κ. Ίσως ο παλαιότερος γνωστός ενδιαφέρων αλγόριθμος είναι αυτός που δίνει
ο Ευκλείδης στα Στοιχεία του, για τον υπολογισμό του μέγιστου κοινού διαιρέτη
δύο μη αρνητικών αριθμών. Οι αλγόριθμοι άρχισαν να αποκτούν μεγάλο
ενδιαφέρον το 15ο αιώνα με τη διάδοση του δεκαδικού συστήματος που, αντίθετα
από το ρωμαϊκό, επέτρεπε τη δημιουργία μεθόδων για αριθμητικούς
υπολογισμούς, όπως αυτόν που αναφέραμε πρωτύτερα. Σήμερα, οι αλγόριθμοι
κατά κανόνα κωδικοποιούνται με σύνθετα συμβολικά συστήματα που αποκαλούνται
γλώσσες προγραμματισμού και είναι στη βάση της λειτουργίας των ηλεκτρονικών
υπολογιστών και του Ίντερνετ.

319
Αξίωμα Από τον καιρό του Ευκλείδη, που είχε δεχθεί και τις σχετικές επιδράσεις
του έργου του Αριστοτέλη στη λογική, οι μαθηματικοί θεωρούν ότι μια σωστά
δομημένη θεωρία πρέπει να βασίζεται σε κάποιες (κατά κανόνα λίγες) απλές
βασικές αρχές, που δεν απαιτούν απόδειξη. Αυτό αποτελεί λογική αναγκαιότητα,
αν θέλει κανείς να αποφύγει την άπειρη αναδρομή (να προσπαθεί ασταμάτητα να
βασίσει το καθετί σε κάτι άλλο), ή την κυκλικότητα (να αναγκάζεται να βασίζει την
ισχύ μιας πρότασης, έστω εμμέσως, στον εαυτό της). Μέχρι το 19ο αιώνα, τα
αξιώματα θεωρούνταν αυτονόητες αλήθειες για τον κόσμο, έννοιες τόσο προφανείς
που δε χρειάζονται απόδειξη. Την άποψη αυτή πρεσβεύει ουσιαστικά και ο Φρέγκε,
στο έργο του οποίου τα αξιώματα εκφράζουν κάποιες θεμελιώδεις, υπέρτατες
λογικές αλήθειες. Όμως, από τον Χίλμπερτ και μετά, και κάτω από την επίδραση
της σχολής του φορμαλισμού\ που αυτός εισήγαγε, τα αξιώματα ερμηνεύονται
ανεξάρτητα από οποιαδήποτε αναφορά στην εξωτερική πραγματικότητα, με μόνες
απαιτήσεις: από τα μεν μεμονωμένα αξιώματα τη γραμματική ορθότητα (δηλαδή να
είναι γραμμένα σύμφωνα με τους κανόνες της λογικής γλώσσας που χρησιμοποιούν),
και από το σύνολο των αξιωμάτων ενός συστήματος τη μεταξύ τους συνέπεια (να μην
υπάρχουν αξιώματα που αντιφάσκουν με άλλα), και την ανεξαρτησία (να μη
συνάγονται από άλλα αξιώματα της ίδιας θεωρίας).

Α π ό δ ε ιξη Η διαδικασία της λογικής επιβεβαίωσης μιας

μαθηματικής πρότασης που ξεκινά από ένα σύνολο
αποδεκτών αρχών (αξιωμάτων ή ήδη αποδεδειγμένων
προτάσεων) και προχωρεί μέσω σαφώς ορισμένων και
ολοκληρωμένων λογικών βημάτων, που λέγονται και
συμπερασματικοί κανόνες. Οι αποδείξεις των γεωμετρικών
προτάσεων των Στοιχείων του Ευκλείδη αποτελούσαν για
είκοσι τρεις περίπου αιώνες το πρότυπο μαθηματικής
απόδειξης. Όμως, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, η παλιά
αποδεικτική μέθοδος έγινε αντικείμενο διεξοδικότατης
φιλοσοφικής και λογικής διερεύνησης και βρέθηκε να
είναι ελλιπής, κυρίως σε δύο κατευθύνσεις: α) την έννοια
των αξιωμάτων ως «αυτονόητων αληθειών» και, β) των
λογικών αλμάτων, όπου η διαίσθηση — που ειδικά στον
Ευκλείδη είναι κυρίως οπτική-γεωμετρική— συμπλήρωνε
κάποια κενά που άφηναν οι συμπερασματικοί κανόνες.
Με την έννοια αυτή, το εγχείρημα των Φρέγκε, Ράσελ,
Ουάιτχεντ και των άλλων λογικιστων, δηλαδή η
θεμελίωση των μαθηματικών στη λογική, ξεκινά σε μεγάλο βαθμό ως αντίδραση
στις ατέλειες της αποδεικτικής μεθόδου του Ευκλείδη, αλλά και των επιγόνων του,
δυτικών μαθηματικών, που τον είχαν ως πρότυπο. Γενικότερα, η αναζήτηση των

320
θεμελίων των μαθηματικών περιλάμβανε στους κεντρικούς στόχους της μία πλήρη
θεωρία και πρακτική της αυστηρά λογικής απόδειξης, σύμφωνα με την οποία τα
μαθηματικά θα μπορούν να παράγουν όλες τις αλήθειες τους από ένα μικρό,
συνεπές σύνολο αξιωμάτων. Το μεγάλο ερώτημα του Χίλμπερτ, το λεγόμενο
Πρόβλημα της Απόφασης (Errhscheidungsproblem) που τέθηκε το 1928 και
απαντήθηκε επτά χρόνια αργότερα από τον Τούρινγκ, ουσιαστικά ισοδυναμεί με
το αίτημα ενός ενιαίου, πανίσχυρου μηχανισμού αποδείξεων, ικανού να
χαρακτηρίσει αληθή ή ψευδή την οποιαδήποτε μαθηματική πρόταση με βάση έναν
αυστηρά καθορισμένο αλγόριθμο.

Αριστοτέλης Γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Στάγειρα

της Χαλκιδικής και φοίτησε στην πλατωνική Ακαδημία,
στην Αθήνα. Αν και μαθητής του Πλάτωνα, ανέπτυξε τη
δική του φιλοσοφία, που διέφερε από του δασκάλου
του κυρίως στο ότι βασιζόταν στην παρατήρηση της
πραγματικότητας και στην προσπάθεια εξαγωγής από
αυτή γενικών νόμων. Ένα από τα πιο σημαντικά έργα
του είναι η συστηματοποίηση της λογικής, σε έξι έργα
που οι αρχαίοι σχολιαστές συναρίθμησαν με το
συλλογικό όνομα Όργανον. Τα βιβλία του Οργάνου\
δηλαδή οι Κατηγορίες, το Περί Ερμηνείας, τα Αναλυτικά
Πρότερα, τα Αναλυτικά Ύστερα, τα Τοπικό και το Περί Σοφιστικών Ελέγχων,
αποτέλεσαν τη βάση της λογικής μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Αριστοτέλης
είχε τεράστια επίδραση στα μαθηματικά, κυρίως με την έμφασή του στη
σημασία των πρώτων, αδιαμφισβήτητων αρχών από τις οποίες πρέπει να ξεκινά
κάθε λογική αναζήτηση — αυτή είναι η έννοια που εμφανίζεται ως αξίωμα στο
έργο του Ευκλείδη, ο οποίος γνώριζε το έργο του Αριστοτέλη. Στο κέντρο της
λογικής του μεθοδολογίας βρίσκεται ο συνδυασμός σαφώς διατυπωμένων
προτάσεων (ισχυρισμών) μέσω των συλλογισμών, για τη δημιουργία νέων
προτάσεων που είναι διαφορετικές από τις αρχικές, αλλά προκύπτουν αναγκαία
από αυτές. Ο Αριστοτέλης πέθανε το 322 π.Χ.

Αυτο-αναφορικότητα Στην κυριολεξία,

η ιδιότητα μιας πρότασης να αναφέρεται στον
εαυτό της. Μ χρήση του όρου γενικεύεται στη
λογική για να αναφερθεί σε προτάσεις που
περιλαμβάνουν τον εαυτό τους στην έκταση
της αναφοράς τους. Έτσι, ο κουρέας του
παραδείγματος για το Παράδοξο του Ρασελ
εμπλέκεται κι αυτός στο δίλημμα, αφού

3ει
η πρόταση «Ό π οιος δεν ξυρίζεται μόνος του, τον ξυρίζει ο κουρέας» αναφέρεται
και στον ίδιο — αυτό γιατί η πρόταση αναφέρεται στους κατοίκους του χωριού και
ο κουρέας είναι ένας απ' αυτούς. Οι αυτο-αναφορικές προτάσεις έχουν
διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στη λογική ήδη από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων
και των παραδόξων τους, όπως του Ευβουλίδη ή του Επιμενίδη («ο ι Κρητικοί λένε
πάντα ψέματα»). Η απόδειξη του Κάντορ για τη μη αριθμησιμότητα του συνόλου
των πραγματικών αριθμών χρησιμοποιεί μια αριθμητική παραλλαγή της αυτο­
αναφοράς, ενώ το θεώρημα της μη πληρότητας αποδείχθηκε από τον Γκέντελ με
την κατασκευή μιας πρότασης που είναι πολύ κοντά στο πνεύμα του Ευβουλίδη, με
μια κρίσιμη διαφορά: ενώ εκείνος δηλώνει, σε παράφραση, «ετούτη η πρόταση
είναι ψευδής», η ιδιοφυής παραλλαγή του Γκέντελ λέει, στη γλώσσα της
αριθμητικής, «ετούτη η πρόταση είναι μη αποδείξιμη». Κάθε συνεπής αξιωματική
θεωρία μέσα στην οποία μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια τέτοια πρόταση είναι
από τη φύση της η ασυνεπής ή μη πλήρης, αφού η πρόταση αυτή είναι είτε
ψευδής, οπότε είναι και ψευδής και αποδείξιμη — αφού είναι ψευδές άτι είναι
μη αποδείξιμη— καταρρίπτοντας τη συνέπεια του αξιωματικού συστήματος,
είτε αληθινή, οπότε είναι και αληθής και μη αποδείξιμη, αποδεικνύοντας τη
μη πληρότητα του συστήματος.

Βίτγκενσταϊν, Λούντβΐχ Θεωρείται από πολλούς

ο σημαντικότερος φιλόσοφος του 20ού αιώνα.
Γεννήθηκε το 1889 στη Βιέννη και ήταν γιος ενός από
τους πλουσιότερους ανθρώπους της Αυστρίας, του
μεγιστάνα της βιομηχανίας Καρλ Βίτγκενσταϊν. Είχε
τρεις αδελφές και τέσσερις αδελφούς, τρεις από
τους οποίους αυτοκτόνησαν σε νεαρή ηλικία, ενώ
ο τέταρτος έγινε διάσημος πιανίστας. Σπουδάζοντας
μηχανολόγος για να γίνει «αεροναύτης»,
ο Βίτγκενσταϊν ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για τη
λογική και τα θέματα της θεμελίωσης των μαθηματικών. Απευθύνθηκε στον
Φρέγκε, που τον προέτρεψε να πάει στο Καίμπριτζ για να μαθητεύσει πλάι στον
Ράσελ. Η σχέση Ράσελ-Βίτγκενσταϊν επηρέασε καθοριστικά και τους δύο άνδρες,
αλλά εντέλει το δάσκαλο πιο πολύ από το μαθητή. Με την έκρηξη του Πρώτου
Παγκοσμίου Πολέμου, ο Βίτγκενσταϊν κατατάχθηκε ως εθελοντής στον αυστρο-
ουγγρικό αυτοκρατορικό στρατό. Επεδίωξε — και κατόρθωσε— να βρεθεί στην
πρώτη γραμμή του πυρός, στο Ανατολικό Μέτωπο, όπου παρέμεινε για δύο
χρόνια. Προάχθηκε σε αξιωματικό, παρασημοφορήθηκε δύο φορές και πήρε
πολλαπλές εύφημες μνείες για την ανδρεία του. Η συγγραφή του Τρακτάτους
Λόγκικο-Φιλοσοφικούς ( Λογικο-φιλοσοφική Πραγματεία) άρχισε στα χαρακώματα
και συνεχίστηκε σε ιταλικό στρατόπεδο συγκεντρώσεως, όπου ο Βίτγκενσταϊν

32ε
πέρασε, ως αιχμάλωτος, τους τελευταίους μήνες του πολέμου. Μετά τον πόλεμο
και τον θάνατο του πατέρα του, ο Βίτγκενσταϊν δώρισε την κολοσσιαία
κληρονομιά του στις αδελφές του. Στη συνέχεια, έχοντας, σύμφωνα με την
άποψή του, «λύσει όλα τα προβλήματα της φιλοσοφίας», εργάστηκε για μια
δεκαετία περίπου ως κηπουρός, αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας (σχεδίασε το σπίτι
της αδελφής του στη Βιέννη, που θεωρείται σπουδαίο έργο του μοντερνισμού)
και κυρίως δάσκαλος σε ένα μικρό ορεινό χωριό στη Νότια Αυστρία. Το 1929,
επηρεασμένος από την επαφή του με κάποια μέλη του Κύκλου της Βιέννης
— με τους οποίους παρά ταύτα διαφώνησε ριζικά για την ανάγνωσή τους του
Τρακτάτους— , και από μια διάλεξη του Λούιτσεν Μπράουερ, πατέρα του
μαθηματικού ιντουισιονισμού, άρχισε να ασχολείται και πάλι με τη φιλοσοφία,
αρχικά των μαθηματικών και αργότερα με γενικότερα θέματά της, κυρίως
γνωσιολογικά, με επίκεντρο τη γλώσσα. Λίγο μετά γύρισε στο Καίμπριτζ, όπου
παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του ως καθηγητής φιλοσοφίας. Στην περίοδο
αυτή, ο Βίτγκενσταϊν ουσιαστικά αποκήρυξε το πρώιμο έργο του ως ιδιαίτερα
δογματικό και ανέπτυξε τη νέα του φιλοσοφία, όπως καταγράφεται κυρίως στις
Φιλοσοφικές Αναζητήσεις (Phitosophische Uniersuchungen). Το έργο αυτό
εκδόθηκε μεταθανάτια, όπως και πολλά άλλα κείμενά του, σημειώσεις,
διαλέξεις, καθώς και καταγραφές μαθημάτων και συζητήσεων από τους μαθητές
του. Από την ύστερη φιλοσοφία του Βίτγκενσταϊν απουσιάζει η διάθεση
συοτηματοποίησης που συναντάμε στο Τρακτάτους. Αντίθετα, τονίζεται εδώ η
σημασία της γλώσσας και της ψυχολογίας —της γνωσιακής ψυχολογίας όπως τη
λέμε σήμερα—, και εισάγονται διαισθητικές έννοιες όπως η «οικογενειακή
ομοιότητα» και τα «παιχνίδια της γλώσσας». Σε αυτό το στάδιο της
φιλοσοφικής του πορείας, ο Βίτγκενσταϊν ασχολήθηκε για μια ακόμη φορά με
τα μαθηματικά, αναπτύσσοντας μιαν ακραία πρακτική άποψη γι' αυτά — στον
αντίποδα του πλατωνισμού αλλά και του αυστηρού φορμαλισμού—,
ως απλών εργαλείων που νομιμοποιούνται μόνο από τη χρησιμότητά τους στις
εφαρμογές. Κάποιο από τα σεμινάριά του για τα μαθηματικά παρακολούθησε
και ο Άλαν Τούρινγκ — διασώζονται μάλιστα διάλογοί τους, όπου είναι φανερά
ότι οι δύο άνδρες διαφωνούσαν ριζικά στις απόψεις τους. Μ τελευταία συζήτηση
του Βίτγκενσταϊν με τον Ράσελ ήταν στη διάρκεια της συνάντησής τους στη
Χάγη, το 1919, καθώς μετά την επάνοδό του στην Αγγλία δεν είχαν πλέον
ουσιαστική επαφή. Και ενώ ο Ράσελ σε μεταγενέστερα κείμενά του γράφει με
μεγάλο θαυμασμό για τον πρώιμο Βίτγκενσταϊν και την επίδραση που άσκησε
πάνω του στα πρώτα χρόνια της γνωριμίας τους — θεωρεί μάλιστα την άποψη
του μαθητή του περί των μαθηματικών ως ταυτολογιών καθοριστική για τη δική
του εγκατάλειψη του κλάδου— , αναφέρεται στον ύστερο Βίτγκενσταϊν ελάχιστα
και, πάντως, απορριπτικά, χαρακτηρίζοντάς τον «μυσ τικισ τή». Ο Βίτγκενσταϊν
πέθανε στην Αγγλία, το 1951.

323
 Γκέντελ/ Κουρτ Γεννήθηκε το 1906, στην πόλη
Μπριν της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας
(το σημερινό Μπρνο της Τσεχίας). Ο Γκέντελ
σπούδασε μαθηματικά στη Βιέννη, όπου και
απέκτησε έντονο ενδιαφέρον για τη λογική και τη
θεμελίωση των μαθηματικών. Στη διδακτορική του
διατριβή έκανε ένα σημαντικό βήμα προς την
εκπλήρωση του «Προγράμματος του Χίλμπερτ»,
αποδεικνύοντας το θεώρημα της πληρότητας, που
ορίζει ότι όλες οι αληθείς προτάσεις στη λογική
πρώτης βαθμίδας — δηλαδή του απλού
κατηγορηματικού λογισμού τύπου Φρέγκε— μπορούν
να αποδειχτούν από ένα μικρό σύνολο αξιωμάτων.
Το 1931 όμως κατάφερε να αποδείξει ότι το ίδιο δεν ισχύει για τη λογική της
δεύτερης βαθμίδας, δηλαδή για μια λογική αρκετά ισχυρή να στηρίξει τα
θεμέλια της αριθμητικής, ή άλλων αντίστοιχων ή πιο σύνθετων μαθηματικών
θεωριών. Τα δύο θεωρήματα που καταγράφουν αυτή τη διαπίστωση
ονομάζονται της μη πληρότητας. Ο Γκέντελ ήταν ένα από τα νεαρότερα μέλη
του Κύκλου της Βιέννης. Όμως, η βαθιά του πίστη στην αυτόνομη ύπαρξη της
μαθηματικής αλήθειας — μ' άλλα λόγια, ο ακραίος μαθηματικός πλατωνισμός
του— σύντομα τον απομάκρυναν από τον Κύκλο, του οποίου τα μέλη
υιοθετούσαν την υλιστική κοσμοθεωρία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1930,
ο Γ κέντελ ταλαιπωρήθηκε από σοβαρά ψυχικά προβλήματα και νοσηλεύθηκε
δυο φορές στην Αυστρία με τη διάγνωση της μελαγχολίας. Το 1940, μετά το
«Ά νσλο υς» και την επικράτηση των Ναζί, κατόρθωσε να διαφύγει με τη
γυναίκα του και να φτάσει στην Αμερική. Έγινε ένα από τα πρώτα μέλη του
Ινστιτούτου Ανωτέρων Σπουδών του Πρίνστον, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος
της ζωής του. Το πιο σημαντικό του έργο στα χρόνια αυτά ήταν η απόδειξη ότι
η Υπόθεση του Συνεχούς του Κάντορ είναι συνεπής με τα αξιώματα της
θεωρίας συνόλων. Στο Πρίνστον, ο Γκέντελ ανέπτυξε στενή φιλία με τον
Αϊνστάιν και εργάστηκε για ένα διάστημα πάνω στη θεωρία της γενικής
σχετικότητας, αποδεικνύοντας με μαθηματικό τρόπο τη δυνατότητα ύπαρξης
ενός σταθερού, περιστρεφόμενου σύμπαντος, μέσα στο οποίο θα μπορούσε
να υλοποιηθεί το «ταξίδι στο χρόνο» της επιστημονικής φαντασίας.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, η ψυχική υγεία του Γκέντελ επιδεινώθηκε
σημαντικά, με σοβαρές εκδηλώσεις παράνοιας. Πέθανε τον Ιανουάριο του 1978
στο νοσοκομείο του Πρίνστον όπου νοσηλευόταν για κάποιο σχετικά ασήμαντο
ουρολογικό πρόβλημα. Αιτία του θανάτου του ήταν η ασιτία, την οποία
προκάλεσε ο ίδιος, αρνούμενος να φάει επειδή πίστευε ότι το προσωπικό του
νοσοκομείου προσπαθούσε να τον δηλητηριάσει.

324
 Ευκλείβης Γεννημένος γύρω στο 325 π.Χ.,
ο Ευκλείδης είναι ο πρώτος Έλληνας μαθηματικός
του οποίου το έργο επιζεί στη μορφή που του έδωσε
ο ίδιος, αφού τα έργα των παλαιοτέρων διασώζονται
μόνο όπως καταγράφηκαν αργότερα. Έζησε και
εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια, όπου είχε κάποια
σχέση με τη Μεγάλη Βιβλιοθήκη. Το σημαντικότερο
έργο του, τα Στοιχεία, είναι το θεμελιώδες κείμενο των δυτικών μαθηματικών και
μάλιστα θεωρείται το βιβλίο με τις περισσότερες εκδόσεις στην ιστορία, μετά τη
Βίβλο. Αν και, πιθανότατα, τα περισσότερα από τα θεωρήματα που εμφανίζονται
στα Στοιχεία δεν ανακαλύφθηκαν από τον ίδιο τον Ευκλείδη, η συλλογή, κατάταξη
και καταγραφή των γνωστών μαθηματικών της εποχής του είναι σίγουρα δικό του,
κορυφαίο έργο. Τα Στοιχεία αποτελούν ένα θαυμαστό διανοητικό οικοδόμημα όπου
ο Ευκλείδης, πιστός στα διδάγματα του Αριστοτέλη, αρχίζει από ορισμούς και
πρώτες αρχές (τα αξιώματα, ή αιτήματα, όπως ο ίδιος τα αποκαλεί) και κατόπιν
οδηγείται σε όλα του τα θεωρήματα μέσα από τη λογική της απόδειξης.
Αν και οι μεταγενέστεροι μελετητές της λογικής, από τα χρόνια της αναζήτησης
των θεμελίων των μαθηματικών και μετά, έχουν επικρίνει τον Ευκλείδη για
την υπερβολική του στήριξη στη γεωμετρική διαίσθηση και τη χρήση στις
αποδείξεις του αφανών παραδοχών — επιπλέον των αξιωμάτων— η επίδραση
των Στοιχείων στην εξέλιξη των μαθηματικών είναι μοναδική, αφού αποτελούν
αδιαμφισβήτητα την ιστορική βάση της μαθηματικής μεθοδολογίας.
Ο Ευκλείδης πέθανε γύρω στο 265 π.Χ.

Θεμελίωση των Μαθηματικών Από την εποχή

του Πυθαγόρα, οι φιλόσοφοι αναρωτήθηκαν για τη
φύση των μαθηματικών οντοτήτων και για τους λόγους
της εγκυρότητας της μαθηματικής γνώσης. Από το
Διαφωτισμό μέχρι τα μισά του 19ου αιώνα, κυριάρχησε
η άποψη των μαθηματικών ως της ανώτατης μορφής
γνώσης, της μόνης που μπορεί να φτάσει σε μια
αλήθεια απόλυτη και αντικειμενική, εντελώς
ανεξάρτητη από τη δύναμη του νου να τη συλλάβει
ή, πολύ περισσότερο, να τη δημιουργήσει — αυτή είναι
η άποψη που θέλει τα μαθηματικά «κορωνίδα των επιστημών», τίτλο που
κληρονόμησαν από τη θεολογία. Κάτω από αυτή την οπτική, οι βασικές έννοιες
των μαθηματικών αντανακλούν ιδιότητες του ίδιου του σύμπαντος και τα θεωρήματά
τους είναι απεικονίσεις ανώτερων αληθειών. Η άποψη αυτή έλκει την καταγωγή της
από τον Πλάτωνα — και, με κάποια έννοια, τον Πυθαγόρα πριν από αυτόν— και τη
θεωρία του για τις απόλυτες ιδέες-πρότυπα {είδη), τις οποίες οι ανθρώπινες

325
μαθηματικές κατασκευές απλώς προσεγγίζουν — γι' αυτό και ονομάζεται μαθηματικός
πλατωνισμός. Όμως, τον 19ο αιώνα μια σειρά από νέες ανακαλύψεις, με κυρίαρχη
ανάμεσά τους αυτή των μη ευκλείδειων γεωμετριών, οδήγησε στην ανατροπή του
κλασικού, ιδεαλιστικού προτύπου και έγινε αφορμή για την αμφισβήτηση της
απόλυτης εγκυρότητας της μαθηματικής αλήθειας. Στην αμφισβήτηση αυτή
συνετέλεσαν και άλλοι παράγοντες, και κυρίως τα παράδοξα που γέννησε η έννοια
του απείρου, έννοια που θεωρούνταν προβληματική για τα μαθηματικά ήδη από την
εποχή του Ζήνωνα του Ελεάτη. Από την επινόηση όμως του απειροστικού λογισμού,
τον 17ο αιώνα, και κυρίως μετά τα θεωρήματα περί αριθμήσιμωvm\. μη αριθμήσιμων
συνόλων, του Κάντορ, η κρίση κορυφώθηκε και οδήγησε κάποιους μαθηματικούς στην
αγωνιώδη προσπάθεια για τη θεμελίωση των μαθηματικών σε νέες, στέρεες βάσεις.
Το Ποράδοξο του Ράσελ κατάφερε ισχυρό πλήγμα στην αρχική αισιόδοξη άποψη,
ότι το έργο αυτό θα ήταν μάλλον απλό. Το «Πρόγραμμα» που ανακοίνωσε ο Ντόβιντ
Χίλμπερτ, στη δεκαετία του 1920, εκφράζει την πιο θετική εκδοχή του οράματος των
επίδοξων θεμελιωτών, ζητώντας τη δημιουργία ενός αυστηρού, τυπικού αξιωματικού
συστήματος για όλα τα μαθηματικά, καθώς και την απόδειξη ότι το σύστημα αυτό
είναι συνεπές (δεν οδηγεί σε παράδοξα), πλήρες (δεν αφήνει μέρος της αλήθειας
αναπόδεικτο) και αποκρίσιμο (για κάθε πρότασή του υπάρχει συγκεκριμένη διαδικασία
που αποφαίνεται με βεβαιότητα για το αν η πρόταση προκύπτει από αξιώματα ή όχι).

Θεωρία Συνόλων Η μελέτη συλλογών αντικειμένων που τις ορίζει κάποια κοινή
ιδιότητα — σε κάποιες περιπτώσεις, η ιδιότητα αυτή μπορεί να μην είναι άλλη
από το ότι ανήκουν στο ίδιο σύνολο, όπως π.χ. στο αυθαίρετα ορισμένο σύνολο
(ξ, χ, 14, 8,134). Οι οντότητες αυτές μελετήθηκαν για πρώτη φορά από τον Τσέχο
μαθηματικό Μπέρναρντ Μπολτσάνο (1781-1848), που εισήγαγε τη χρήση του όρου
Menge — τη γερμανική λέξη για το σύνολο, η οποία υιοθετήθηκε στη συνέχεια και
από τον Κάντορ— και όρισε την έννοια του πληθαρίθμου; ή «μεγέθους» ενός
συνόλου. Όμως, ο φόβος κάποιων παραδόξων που προέκυπταν από παρατηρήσεις
όπως ότι το σύνολο των ακεραίων μπορεί να μπει σε ένα προς ένα αντιστοιχία με
το «μισό του», δηλαδή το σύνολο των ζυγών (απλώς πολλαπλασιάζοντας κάθε
ακέραιο επί 2, ή διαιρώντας κάθε ζυγό διά 2), οπότε ένα σύνολο να έχει «ίδιο
αριθμό στοιχείων» με ένα υποσύνολό του, απέτρεψαν τον Μπολτσάνο από το να
ασχοληθεί περισσότερο με το θέμα. Ο Κάντορ όμως προχώρησε, κι έτσι η
γέννηση της θεωρίας ως σημαντικού κλάδου των μαθηματικών σημαίνεται από τις
δικές του ιδιοφυείς αποδείξεις. Τοποθετείται, συγκεκριμένα, στις 7 Δεκεμβρίου του
1873, όταν ο Κάντορ έγραψε στον δάσκαλό του, Ρίχαρντ Ντέντεκιντ, περιγράφοντάς
του την απόδειξη της μη αριθμησιμότητας των πραγματικών αριθμών, σε αντίθεση
με την αριθμησιμότητα των ρητών — όπου αριθμησιμότητα ενός συνόλου είναι,
ακριβώς, η ιδιότητα να μπορούν να μπουν τα στοιχεία του σε ένα προς ένα
αντιστοιχία με τους φυσικούς αριθμούς, δηλαδή το 1, 2, 3,... κ.ο.κ. Τα δύο αυτά

3£6
θεωρήματα οδήγησαν τον Κάντορ στην απορία για την πιθανή ύπαρξη ενός
τρίτου είδους απείρου, που να είναι ο πληθάριθμος υποσυνόλων των πραγματικών
μεταξύ ρητών και πραγματικών, και στη λεγόμενη «Υπόθεση του Συνεχούς» που
εικάζει ότι τέτοιο, τρίτο είδος, δεν υπάρχει. Η θεωρία συνόλων θεωρήθηκε
(και θεωρείται ακόμη) από πολλούς ο πιο θεμελιώδης κλάδος των μαθηματικών,
έχοντας εξορίσει από αυτή τη θέση τον παραδοσιακό κάτοχο του τίτλου, την
αριθμητική. Μάλιστα, ένα από τα πιο φιλόδοξα μαθηματικά εγχειρήματα του
20ού αιώνα, της ομάδας σπουδαίων γάλλων μαθηματικών που δημοσίευσε με
το άνομα «Νικολά Μπουρμπακί», ήταν η προσπάθεια για τη βεμελίωση των
μαθηματικών πάνω στα σύνολα. Μ έννοια του συνόλου είναι τόσο διαισθητικά
απλή που είναι δύσκολο να ορισθεί χωρίς τη χρήση κάποιου, έστω
προσεγγισπκού, συνωνύμου της — εδώ χρησιμοποιήσαμε το «σ υ λλο γή ».
Και ίσως, ακριβώς γι' αυτά το λόγο, η μη αυστηρή (που πάει να πει: μη
αξιωματικά θεμελιωμένη) υιοθέτησή της από τον Μπολτσάνο και τον Κάντορ
οδήγησε τόσο σύντομα σε προβλήματα, με σημαντικότερο το Παράδοξο του
Ράσελ. Για να ξεπεραστεί το παράδοξο αυτά, καθώς και η μη επιτρεπτή — στη
σύγχρονη θεωρία συνάλων— έννοια του «συνόλου όλων των συνόλων»,
χρειάσθηκε να θεμελιωθεί η θεωρία με αυστηρά αξιωματικό τρόπο, απόπειρα
που έγινε αρχικά στα Πρινκίπια Ματεμάηκα. Το μεταγενέστερο αξιωματικό
σύστημα που επικρατεί μέχρι σήμερα είναι γνωστό με το ακρωνύμιο ZFC,
από τα αρχικά των δύο επινοητών του, του Ζερμέλο (Zermelo) και του Φράνκελ
(Fraenkel), και το C που δηλώνει το πρόσθετο «αξίωμα της επιλογής» (axiom
of choice), που είναι απαραίτητο για τα απειροσύνολα.

Ιντουΐσίονίσμός Η φιλοσοφική αυτή στάση, που

ενίοτε αποδίδεται στα ελληνικά και ως ενορασίοκρατία,
είναι η άποψη για τα μαθηματικά που αναπτύχθηκε
από το μεγάλο Ολλανδό μαθηματικό Λούιτσεν
Μπράουερ (1881-1966), αν και πρόδρομός της
θεωρείται από κάποιους ο Πουανκαρέ, με την έντονη
πίστη του στο ρόλο της διαίσθησης στα μαθηματικά.
Η φιλοσοφική αυτή θέση είναι καντιανή στην
καταγωγή της και θεμελιώνεται στην πεποίθηση ότι
η διαίσθηση και ο χρόνος είναι έννοιες απαραίτητες
στα μαθηματικά που, κατά τον Μπράουερ, δεν μπορούν
να γίνουν α-χρονικά, ούτε και «τυπικά» με την έννοια
του φορμαλισμού του Χίλμπερτ. Αντίθετα με τους
λογικιστές Φρέγκε και Ράσελ, ο Μπράουερ πίστευε ότι η λογική είναι θεμελιωμένη
στα μαθηματικά — και όχι το ανάποδο. Επίσης, ήταν εντελώς αντίθετος στα
θεωρήματα του Κάντορ για το άπειρο, πιστεύοντας ότι δεν είναι σωστά
κατασκευασμένα και κατά συνέπεια πρέπει να απορριφθούν. Γενικότερα,
ο Μπράουερ απέρριπτε πολλές αποδεικτικές μεθόδους καταξιωμένες ήδη από την
εποχή των Ελλήνων μαθηματικών — μάλιστα, η επιθυμία του να τις εξορίσει από
τα μαθηματικά οδήγησε τον Άγγλο μαθηματικά και φιλόσοφο Φρανκ Ράμσεϊ να
χαρακτηρίσει τον ιντουισιονισμό «μπολσεβικισμό των μαθηματικών». Κατά τον
Μπράουερ, οι λογικοί νόμοι της τρίτου ή μέσου αποκλίσεως (βάσει της οποίας μια
πρόταση πρέπει πάντα να είναι ή αληθής ή ψευδής), αλλά και η αποδεικτική
μεθοδολογία της εις άτοπον απαγωγής, που ουσιαστικά βασίζεται σ' αυτήν, δεν
μπορούν να χρησιμοποιούνται για τα απειροσύνολα. Αν και ο μαθητής τού
Μπράουερ, Άρεντ Χάιτινγκ, έδωσε τυπική μορφή στις θεωρίες του δασκάλου του,
ο ίδιος ο ιδρυτής του ιντουισιονισμού παρέμεινε μέχρι τέλους επιφυλακτικός για
το νόημα μιας τέτοιας προσπάθειας. Όμως, εντελώς αναπάντεχα, οι απόπειρες
τυποποίησης των ιδεών του Μπράουερ έχουν σήμερα αποκτήσει σημαντικές
εφαρμογές στον τομέα της τεχνητής ευφυΐας.

Κάντορ, Γκέοργκ Γεννημένος το 1845, ο Κάντορ

σπούδασε με καθηγητές κάποιους από τους
σπουδαιότερους μαθηματικούς της εποχής του,
ανάμεσά τους τον Ρίχαρντ Ντέντεκιντ και τον Καρλ
Βάιερστρας. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της
καριέρας του ως καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Χάλε,
όπου έγραψε τις μνημειώδεις εργασίες, που έδειξαν
τη δύναμη της θεωρίας συνόλων, της οποίας ο Κάντορ
Θεωρείται πατέρας. Τα δύο διασημότερα Θεωρήματά
του είναι: α) ότι το σύνολο των ρητών αριθμών (δηλαδή
των κλασματικών) μπορεί να τεθεί σε ένα προς ένα
αντιστοιχία με το σύνολο των φυσικών (οι θετικοί
ακέραιοι 1, 2, 3,..., κ.ο.κ.), ιδιότητα που το καθιστά, όπως λέγεται, αριθμήσιμο,
και: β) ότι το σύνολο των πραγματικών αριθμών (που περιλαμβάνει και τους
δεκαδικούς) δεν μπορεί να μπει σε τέτοια αντιστοιχία, άρα είναι μη αριθμήσιμο.
Αυτή η ανακάλυψη της ύπαρξης, ουσιαστικά, δύο ειδών απείρου, ήταν εντελώς
αντίθετη στη διαίσθηση και κατά συνέπεια εντελώς αναπάντεχη. Οι ανακαλύψεις
του Κάντορ δημιούργησαν φανατικούς οπαδούς αλλά και πολέμιους, με
επιχειρήματα υπέρ ή κατά των θεωρημάτων του, που επεκτείνονταν στη χρήση
της θεωρίας συνόλων γενικότερα. Οι δύο πιο επιφανείς εχθροί της θεωρίας ήταν
ο σπουδαίος μαθηματικός Λέοπολντ Κρόνεκερ και ο μέγας Ανρί Πουανκαρέ, ενώ
ο πιο σημαντικός υποστηρικτής της ήταν ο εξίσου μέγας Ντάβιντ Χίλμπερτ.
Ο εντοπισμός δύο διαφορετικών ειδών απείρου στο χώρο των πραγματικών
αριθμών οδήγησε στο φυσικό ερώτημα αν υπάρχει και κάποιο τρίτο είδος, που
να ιεραρχείται ανάμεσα στα δύο. Ο Κάντορ έκανε την υπόθεση, που έκτοτε

3£8
ονομάζεται «Υπόθεση του Συνεχούς» — ως συνεχές ορίζεται η ευθεία των
πραγματικών αριθμών— , ότι δεν υπάρχει τέτοιο, τρίτο είδος απείρου, και πέρασε
την υπόλοιπη μαθηματική ζωή του προσπαθώντας να την αποδείξει — χωρίς όμως
να το καταφέρει. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Κουρτ Γκέντελ απέδειξε
ότι η Υπόθεση του Συνεχούς είναι συνεπής με το αξιωματικό σύστημα ZFC της
θεωρίας συνόλων (γεγονός το οποίο δεν συνιστά, από μόνο του, απόδειξή της),
ενώ στα 1964 ο μαθητής του Γκέντελ, νεαρός Αμερικανός μαθηματικός Πολ Κόεν,
απέδειξε ότι η Υπόθεση είναι ανεξάρτητη από το σύστημα αυτό, με άλλα λόγια
ότι τα ισχύοντα αξιώματα της θεωρίας συνόλων δεν επαρκούν ούτε για την
απόδειξη ούτε τη διάψευση της Υπόθεσης. (Για την ανακάλυψή του αυτή,
ο Κόεν πήρε και το Μετάλλιο Φιλντς, το αποκαλούμενο και «Νόμπελ των
Μαθηματικών».) Ο Κάντορ υπέφερε από σοβαρά ψυχικά νοσήματα και
νοσηλεύθηκε για μακρά διαστήματα με τη διάγνωση της μελαγχολίας. Κάποιοι
ιστορικοί των μαθηματικών απέδωσαν τα προβλήματα αυτά στην πολεμική που
δέχτηκε η θεωρία συνόλων από μέρος της μαθηματικής κοινότητας, σε
συνδυασμό με την αγωνία που του δημιούργησε η επίπονη, πολύχρονη
προσπάθεια απόδειξης της Υπόθεσης του Συνεχούς. Στα τελευταία χρόνια της
ζωής του, ο Κάντορ δεν έκανε μαθηματική έρευνα αλλά εργάστηκε με πάθος για
να στηρίξει δύο αλλόκοτες θεωρίες: ότι τα έργα του Σαίξπηρ είχαν γραφτεί στην
πραγματικότητα από τον ελισαβετιανό φιλόσοφο Φράνσις Μπέικον και ότι
ο δυτικός χριστιανισμός ξεκινά με την έλευση του Ιωσήφ της Αριμαθαίας στην
Αγγλία. Σημειώνουμε ότι η δεύτερη θεωρία, μαζί με τη σχετική περί του Ιωσήφ
ως φυσικού πατέρα του Ιησού, πρωτοεμφανίζεται σε θρύλους και παραδόσεις του
Γκράαλ, ή «Άγιου Δισκοπότηρου», και αποτελεί προσφιλές δόγμα πολλών
αποκρυφιστών. Ο Κάντορ πέθανε το 1918, στο ψυχιατρικό άσυλο όπου βρισκόταν
έγκλειστος παρά τη θέλησή του.

Κατηγορηματικός λογισμός Ο όρος, που συχνά χρησιμοποιείται και ως

συνώνυμο τού κάπως γενικότερου κατηγορηματική λογική, περιγράφει μια
επέκταση του προτασιακού λογισμού του Μπουλ. Στον κατηγορηματικό λογισμό,
οι βασικές προτάσεις, ή κατηγορήματα, είναι σύνθετα αντικείμενα της μορφής
Π(α, β, γ , ...), όπου το Π είναι σύμβολο της γλώσσας και τα α, β, γ, κλττ. σταθερές ή
μεταβλητές. Για παράδειγμα, αν το «γηραιότερος» είναι ένα σύμβολο, το «Πλάτων»
μια σταθερά και το « α » μια μεταβλητή, το «γηραιότερος (Πλάτων, α ) » είναι
μια ορθά διατυπωμένη πρόταση, που δηλώνει ότι ο Πλάτων είναι γηραιότερος του
α. Προτάσεις αυτού του τύπου μπορούν να συνδυαστούν με τους συνδέσμους του
Μπουλ, «κ α ι», « ή » , και « ό χ ι» , και να έπονται ενός ποσοδείκτη του Φρέγκε,
όπως του «για κάθε χ » ή του «υπάρχει χ » . Έτσι, η πρόταση:

«υπάρχει α γηραιότερος(α, Πλάτων)»

329
σημαίνει ότι υπάρχει (τουλάχιστον) ένας άνθρωπος που είναι γηραιότερος του
Πλάτωνα. Εμφανώς, μια τέτοια γλώσσα είναι πολύ πιο κοντά στην υλοποίηση του
ονείρου του Λάιμπνιτς ενός «λογικιστικού λογισμού», από αυτή του απλού
προτασιακού λογισμού του Μπουλ. Χρησιμοποιώντας σύμβολα διαφόρων κλάδων
των μαθηματικών, όπως το +, το >, ή άλλα, μπορούμε να κατασκευάσουμε
κατηγορήματα που εκφράζουν μαθηματικές αλήθειες στην αυστηρή γλώσσα της
λογικής. Για παράδειγμα, το απλό θεώρημα της αριθμητικής που λέει ότι κάθε
ακέραιος είναι είτε μονός είτε ζυγός, μπορεί στη γλώσσα του κατηγορηματικού
λογισμού να γραφτεί ως εξής:

«για κάθε χ υπάρχει ψ (χ = ψ+ ψ ή χ = ψ+ ψ+ 1 )»

Μ μορφή αυτή του κατηγορηματικού λογισμού συνήθως ονομάζεται λογική πρώτης

βαθμίδας (firs+-order logic), σε αντίθεση με τη λογική δεύτερης βαθμίδας
(second-order logic), μια πολύ ισχυρότερη γλώσσα που μπορεί να εκφράσει
ουσιαστικά την ολότητα των μαθηματικών. Μ διαφορά τους είναι ότι η λογική
δεύτερης βαθμίδας μπορεί να χρησιμοποιεί ως τιμές των μεταβλητών της και σύνολα,
επιτρέποντας διατυπώσεις του τύπου «υπάρχει ένα σύνολο Κ » . Το αν μια πρόταση
στη λογική, είτε της πρώτης είτε της δεύτερης βαθμίδας, είναι αληθής ή ψευδής,
εξαρτάται και από το μοντέλο βάσει του οποίου η πρόταση ερμηνεύεται. Έτσι, για
παράδειγμα, το αριθμητικό θεώρημα που παρουσιάσαμε πιο πάνω είναι αληθές
μόνο για τους ακεραίους αριθμούς και εφόσον το σύμβολο + έχει τη συνήθη ερμηνεία
της αριθμητικής πρόσθεσης, αλλά γίνεται ψευδής αν, ας πούμε, με + εμείς
συμβολίσουμε την πράξη του πολλαπλασιασμού. Παρ' όλα αυτά, κάποιες προτάσεις
που εκφράζουν βασικές ιδιότητες των μπουλιανών συνδέσμων ή των ποσοδεικτών
είναι αληθείς ανεξαρτήτως της ερμηνείας τους — τέτοιες προτάσεις ονομάζονται
έγκυρες. Το θεώρημα της πληρότητας του Γκέντελ προτείνει ένα απλό αξιωματικό
σύστημα που αποδεικνύει την εγκυρότητα στη λογική της πρώτης βαθμίδας.

Κύκλος της Βιέννης Μια ομάδα φιλοσόφων

και επιστημόνων με φιλοσοφικές ανησυχίες
που συναντιόταν τακτικά στη Βιέννη από το
1924 μέχρι το 1936. Οι κύριες φιλοδοξίες του
Κύκλου ήταν, αφενός, η δημιουργία μιας
ισχυρής εμπειρικής φιλοσοφίας εμπνευσμένης
από τις πρόσφατες επιτεύξεις της λογικής, των
μαθηματικών και της φυσικής, και αφετέρου
η εφαρμογή της μεθοδολογίας των μαθηματικών και των φυσικών επιστημών στις
ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες. Ιδρυτής και κύριος εμπνευστής του Κύκλου
ήταν ο Μορίτς Σλικ, καθηγητής της φιλοσοφίας της επιστήμης με σοβαρές σπουδές
στη φυσική. Ανάμεσα στα επιφανή μέλη του Κύκλου συγκαταλέγονταν οι

330
μαθηματικοί Χανς Χαν (ο καθηγητής του Γκέντελ), Όλγα Χαν-Νόιρατ, Γκούσταβ
Μπέργκμαν, ΚαρΑ Μένγκερ καθώς και, για ένα διάστημα, και ο ίδιος ο Γκέντελ.
Επίσης, ο φυσικός Φίλιπ Φρανκ, ο κοινωνικός επιστήμων 'Οτο Νόιρατ, και οι
φιλόσοφοι Βίκτορ Κραφτ και ΡούντοΛφ Κάρναπ. 1-1ομάδα συναντιόταν, χωρίς καμία
επισημότητα, αρχικά κάθε Πέμπτη απόγευμα στο καφενείο «Σ ε ν τρ ά λ » της
Βιέννης, και αργότερα στο χώρο του «Μαθηματικού Σεμιναρίου» του
πανεπιστημίου. Παρά τη χαλαρή σύστασή του, τα μέλη του Κύκλου είχαν ένα κοινό
φιλοσοφικό πιστεύω, το οποίο εκφράστηκε στο «Μανιφέστο της Επιστημονικής
Κοσμοθεωρίας». Τα μέλη του Κύκλου αναφέρουν το έργο των Φρέγκε, Ράσελ και
Αϊνστάιν ως πηγή της αρχικής τους έμπνευσης, αλλά το Τρακτάτους Λόγκικο-
Φιλοσόφικους του Βίτγκενσταϊν ως βασικό τους πρότυπο. Μ φιλοσοφία του λογικού
εμπειρισμού, που ανέπτυξαν, πρεσβεύει ότι η γνώση προέρχεται από την εμπειρία.
Ακολουθώντας το δόγμα του Τρακτάτους, πίστευαν ότι η λογική — αν και απαραίτητη
στην επεξεργασία του πρωτογενούς υλικού των δεδομένων της εμπειρικής
παρατήρησης— δεν περιέχει, αυτή καθαυτή, παρά ταυτολογίες, και κατά συνέπεια
η πραγματική γνώση για τον κόσμο μπορεί να προέλθει μόνο από την επιστημονική
παρατήρηση και το πείραμα. Όσοι ισχυρισμοί δεν μπορούν να αναχθούν στην
εμπειρική παρατήρηση, όπως για παράδειγμα τα θρησκευτικά δόγματα ή οι
επιταγές της ηθικής, δεν μπορούν να «αποδειχθούν» επιστημονικά, και άρα είναι
σύμφωνα με τα δόγματα του Κύκλου κυριολεκτικά α-νόητοι. H πιο ακραία έκφραση
αυτής της θέσης, που οφείλεται στον Κάρναπ, λέει ότι για να έχει νόημα ένας
ισχυρισμός πρέπει να μπορεί να υπάρχει ένας αλγόριθμος που να αποφαίνεται
περί της αλήθειας ή του ψεύδους του με την αναγωγή του σε παρατηρήσιμα
γεγονότα — ουσιαστικά μια σύγχρονη έκφανση του «calculemus» του Λάιμπνιτς—,
άποψη που ο Κάρναπ προσπάθησε αργότερα να συμβιβάσει με το θεώρημα της
μη πληρότητας. Αν και ο Κύκλος διαλύθηκε μετά τη δολοφονία του Σλικ από ένα
φιλοναζιστή φοιτητή, το πνεύμα του παρέμεινε ακμαίο μέσω του έργου των μελών
του, τα περισσότερα από τα οποία έφυγαν για την Αγγλία και την Αμερική. Εκεί
είχαν καθοριστική επίδραση στη δημιουργία της μεταπολεμικής αγγλο-σαξονικής
φιλοσοφίας και κοινωνικής επιστήμης, συνεχίζοντας τη φιλοσοφική σχολή του
λογικού εμπειρισμού και τη συναφή της, του λογικού θετικισμού ή ποζιτιβισμού.

Λάιμπνιτς Γκότφριντ Γεννημένος το 1646,

ο γερμανός φιλόσοφος, μαθηματικός και μελετητής
της λογικής, υπηρέτησε στη διάρκεια της
σταδιοδρομίας του στις αυλές αρκετών ηγεμόνων
της κεντρικής Ευρώπης ως ιστορικός, διπλωμάτης
και πολσικός σύμβουλος. Την ίδια εποχή με τον Ισαάκ
Νεύτωνα — αλλά ανεξάρτητα από αυτόν— , ανακάλυψε
τον απειροστικό λογισμό, δημιουργώντας και το

331
συμβολισμό που ακολουθείται μέχρι σήμερα για τις πράξεις του. Ήταν ισχυρός
υποστηρικτής της θέσης του φιλοσοφικού οπτιμισμού (αισιοδοξίας), με τη θεωρία
του ότι ο κόσμος μας είναι ο καλύτερος από όλους τους πιθανούς κόσμους,
έχοντας δημιουργηθεί από ένα Θεό που είναι ταυτόχρονα αγαθός και
παντοδύναμος. Θεωρείται ο πιο σημαντικός ερευνητής της λογικής μετά τον
Αριστοτέλη και πριν από τον Μπουλ. Ο Λάιμπνιτς ονειρεύτηκε τη δημιουργία ενός
λογικιστικού λογισμού (calculus ra+iocina+or), με άλλα λόγια ενός πανίσχυρου
προτασιακού λογισμού του οποίου οι προτάσεις να επιδέχονται πράξεις
μαθηματικού τύπου. Κατά τον Λάιμπνιτς, ο λογισμός αυτός θα οδηγούσε μια
μέρα σε ένα απόλυτα ορθολογικό σύστημα λήψης αποφάσεων, ώστε όταν
οι άνθρωποι διαφωνούν για το οτιδήποτε, να μπορούν να πουν «calculemus»
(«α ς λογαριάσουμε» ή ας «υπολογίσουμε») και να βρίσκουν με την εφαρμογή
των κανόνων του λογισμού τη σωστή λύση. Αν και έκανε κάποια πρώτα βήματα
στην τυποποίηση της λογικής, ο Λάιμπνιτς ουδέποτε πραγματοποίησε το όνειρό
του. Πέθανε το 1716.

Λογική Ο όρος καλύπτει ένα ευρύ φάσμα νοημάτων — πράγμα φυσικό, αφού
κατάγεται από την πλουσιότατη σε σημασίες λέξη λόγος—, αν και η επιστήμη της
λογικής μπορεί να περιγράφει ως η μελέτη της μεθοδικής σκέψης και
συγκεκριμένα του λεγάμενου παραγωγικού (deductive) τρόπου των συλλογισμών
και της απόδειξης. Στα βιβλία τού αποκαλουμένου Οργάνου του Αριστοτέλη,
παρουσιάζεται κυρίως ο τρόπος σκέψης με τη χρήση συλλογισμών, ο οποίος,
ως εξ αυτού, για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια θεωρήθηκε ουσιαστικά ταυτόσημος
του όρου «λο γικ ή ». Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η λογική θεωρούνταν κλάδος
της φιλοσοφίας. Αλλά το έργο του Μπουλ και ακόμη περισσότερο του Φρέγκε και
της «εννοιολογικής γραφής» του, την έφερε πολύ πιο κοντά στα μαθηματικά.
Τα νέα συστήματα των δύο αυτών πρωτοπόρων έδειξαν τη λανθάνουσα μαθηματική
δομή της λογικής σκέψης και —του Φρέγκε ιδιαίτερα— τη χρησιμότητα της λογικής
στη μελέτη των ίδιων των μαθηματικών, των εννοιών, της μεθόδου και, κυρίως, των
θεμελίων τους. Έτσι, η βασική άποψη της σχολής του λογικισμού,
που θεμελίωσε ο Φρέγκε και της οποίας ο Ράσελ υπήρξε ο σημαντικότερος
συνεχιστής, ήταν ότι τα μαθηματικά μπορούν να αναχθούν στη λογική ή,
ακριβέστερα, ότι τα μαθηματικά δεν είναι παρά ένας κλάδος της λογικής. Μετά
το τέλος της εποχής της θεμελιακής αναζήτησης και των θεωρημάτων του Γκέντελ,
η λογική αναπτύχθηκε σε ένα πολύπλευρο τομέα με πολλούς κλάδους, που κινούνται
ανάμεσα στα μαθηματικά και στη φιλοσοφία. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν
βρεθεί αναπάντεχες εφαρμογές της λογικής στη θεωρητική πληροφορική, όπου
οι μέθοδοί της προσφέρουν ισχυρές βάσεις για το σχεδιασμό και την επαλήθευση
του λογισμικού, αλλά συχνά και της ίδιας της υλικής υποδομής (hardware) των
ηλεκτρονικών υπολογιστών καθώς και τις βάσεις δεδομένων και την τεχνητή ευφϋία.

352.
Μη πληρότητα Το 1931, ο εικοσιπεντάχρονος Κουρτ Γ κέντελ απέδειξε δύο
θεωρήματα που αναφέρονται συχνά στον ενικό ως «το θεώρημα της μη
πληρότητας», αν και συχνά η διατύπωση αυτή περιγράφει μόνο το πρώτο από τα δύο.
Η πληρότητα ενός λογικού συστήματος είναι η ιδιότητα βάσει της οποίας μια ορθά
διατυπωμένη ή γραμματικά ορθή πρότασή του (που είναι δηλαδή γραμμένη σύμφωνα
με τους «γραμματικούς» κανόνες του συστήματος) μπορεί να αποδειχθεί, αυτή ή
—αν είναι ψευδής— η αντίθετη της, από τα αξιώματα του συστήματος. Το θεώρημα
της πληρότητας του Γ κέντελ αποδεικνύει αυτή την ιδιότητα για το σύστημα της
λογικής πρώτης βαθμίδας, δηλαδή τον κατηγορηματικό λογισμό στη μορφή που
αυτός αναπτύχθηκε αρχικά από τον Φρέγκε, στην Εννοιολογική Γραφή. Όμως, στο
επίκεντρο του λεγάμενου «Προγράμματος του Χίλμπερτ» βρισκόταν η απόδειξη
της πληρότητας της λογικής δεύτερης βαθμίδας (όπου οι λογικές μεταβλητές μπορούν
να παίρνουν ως τιμές τους σύνολα), καθώς μόνο αυτή είναι επαρκής για να στηρίξει
τα θεμέλια της αριθμητικής, ή και πιο σύνθετων κλάδων των μαθηματικών.
Εντελώς αντίθετα με τις προσδοκίες και τα όνειρα της μαθηματικής κοινότητας,
ο Γ κέντελ απέδειξε, στην εργασία του «Περί μη αποκρισίμων προτάσεων των
Πρινκίπια Ματεμάτικα και άλλων συναφών συστημάτων», ότι οποιοδήποτε
αξιωματικά σύστημα για την αριθμητική βασισμένο στις αρχές των Πρινκίπια θα ήταν
αναγκαστικά μη πλήρες. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο από τα δύο θεωρήματα της μη
πληρότητας ορίζει ότι σε οιοδήποτε σύστημα επαρκές να ορίσει τις ιδιότητες των
ακεραίων αριθμών και τις αριθμητικές πράξεις, θα υπάρχουν πάντα τυπικά ορθές
και επιπλέον αληθείς προτάσεις που δεν μπορούν να αποδειχθούν (αυτές ή, αν είναι
ψευδείς, οι αντίθετές τους) μέσα στο σύστημα. Το δεύτερο θεώρημα λέει άτι αν
ένα σύστημα τέτοιου τύπου είναι πλήρες, δεν μπορεί να αποδειχθεί μέσα στο
σύστημα η συνέπειά του — με άλλα λόγια, ότι πληρότητα και συνέπεια δεν μπορούν
να αποδειχθούν ταυτόχρονα σε ένα σύστημα της δεύτερης βαθμίδας.

Μπουλ, Τζορτζ Γεννημένος το 1815, ο Μπουλ ήταν

αυτοδίδακτος μαθηματικός, που αργότερα έγινε
καθηγητής των μαθηματικών και της λογικής στο Κουίνς
Κόλετζ, στο Κορκ της Ιρλανδίας. Η μεγάλη του
συμβολή στη μαθηματική λογική, την οποία διατύπωσε
στο βιβλίο του Μια Διερεύνηση των Νόμων της Σκέψης
( An Investigation ofihe Laws o f Though·/·), ήταν η
δημιουργία μιας συμβολικής γλώσσας για τις λογικές
προτάσεις που επιτρέπει την υπαγωγή τους σε ψάξεις,
αντίστοιχες με της αριθμητικής. Παρά την τεράστια
σημασία του έργου του στη μαθηματικοποίηση των
λογικών συλλογισμών, ο Μπουλ χρησιμοποίησε ως βάση
το μοντέλο της λογικής του Αριστοτέλη, χωρίς να συμβάλλει στη λογική με νέες

355
έννοιες. Το έργο του είναι το πρώτο σοβαρό βήμα για τη δημιουργία ενός «λογικιστικού
Λογισμού» (calculus raHocinafor), όπως τον ονειρεύτηκε ο Λάιμπνιτς, και η πρώτη
ουσιαστική μορφή ενός προτασιακού λογισμού, δηλαδή της αναγωγής της λογικής
διαδικασίας σε μια απολύτως σαφή γλώσσα, της οποίας οι — επίσης απολύτως
σαφείς— προτάσεις μπορούν να αποτελέσουν το αντικείμενο μαθηματικής
επεξεργασίας. Η χρήση των συνδέσμων «κ α ι», « ή » και « ό χ ι» στη λεγόμενη
«μπουλιανή αναζήτηση» (Boolean search) του Ίντερνετ έχει κατευθείαν καταγωγή
από το έργο του και τη δική του αντίληψη του προτασιακού λογισμού. Σε αυτόν, τα
προτασιακά σύμβολα X και Ψ—ουσιαστικά μεταβλητές που μπορούν να πάρουν τις
τιμές 0 (για το ψεύδος), ή 1 (για την αλήθεια)— , ενώνονται με τους συνδέσμους
«κ α ι», « ή » και «ό χ ι», καθώς και το σύνδεσμο «συνεπάγεται» που εισήγαγε
συστηματικά ο Αριστοτέλης. (Σημειώνουμε ότι ο στωικός φιλόσοφος Χρύσιππος
είχε ήδη εντοπίσει τους συγκεκριμένους αυτούς συνδέσμους, τον 3ο π.Χ. αιώνα.)
Αλγεβρικού τύπου ταυτότητες, όπως οι τρεις παρακάτω, επιτρέπουν την απλοποίηση
των πιο σύνθετων λογικών διατυπώσεων και την εξαγωγή από αυτές συμπερασμάτων:

(X ή Ψ) = (Ψ ή X)
όχι (όχι X) = X
όχι (X και Ψ) = (όχι X) ή (όχι Ψ)

Εναλλακτικά, μπορούμε να πούμε ότι οι αποδείξεις των προτάσεων ενός λογικού

συστήματος, ή των συνδυασμών τους, μπορούν να βασιστούν σε ένα σύστημα
αξιωμάτων και απλές πράξεις. Αυτό που λείπει από το λογικό φορμαλισμό του
Μπουλ είναι η ιδιότητα έκφρασης διασυνδέσεων σημασίας μεταξύ των προτάσεών
της. Έτσι, στο παραπάνω παράδειγμα, δεν υπάρχει τρόπος να δηλωθεί ότι το X
και το Ψ μπορεί να εκφράζουν τις δύο μεταξύ τους αντιφατικές προτάσεις
« ο Πλάτων είναι γηραιότερος του Σωκράτη» και « ο Σωκράτης είναι γηραιότερος
του Πλάτωνα». Αυτή η αδυναμία διορθώνεται με τον κατηγορηματικό λογισμό.
Ο Μπουλ πέθανε το 1864.

Ορέστεΐα Μ τριλογία του Αισχύλου που πρωτοπαίχτηκε

στο θέατρο του Διονύσου, στην Αθήνα, το 458 π.Χ., δύο
χρόνια πριν από το θάνατο του ποιητή, είναι η μόνη
σωζόμενη πλήρης τριλογία του αρχαίου ελληνικού
θεάτρου — αν και το τέταρτο, σατυρικό έργο Πρωτέας,
που τη συμπλήρωνε, δεν έχει διασωθεί. Στο πρώτο
έργο της τριλογίας, τον Αγαμέμνονα, ο αρχηγός της
ελληνικής εκστρατείας στην Τροία επιστρέφει στο
παλάτι του στο Αργος, φέρνοντας μαζί του, σκλάβα,
την προφήτισσα του Απόλλωνα, Κασσάνδρα. Αν και η Κλυταιμνήστρα δηλώνει αρχικά
ευχαριστημένη με την επιστροφή του, έχει άλλα σχέδια. Μαζί με τον εραστή της,

534
και ξάδελφο του Αγαμέμνονα, τον Αίγισθο, δολοφονούν την Κασσάνδρα και τον
Αγαμέμνσνα. Στις Χοηφόρους, το δεύτερο έργο της τριλογίας, ο Αίγισθος και η
Κλυταιμνήστρα βασιλεύουν στο Αργος, ενώ η Ηλέκτρα, κόρη του Αγαμέμνονα,
θρηνεί στον τάφο του πατέρα της και ονειρεύεται την εκδίκηση, που μπορεί να
πραγματοποιήσει μόνο αν επιστρέφει από την εξορία ο αδελφός της ο Ορέστης.
Όταν εκείνος γυρίζει στο Άργος, σχεδιάζουν μαζί και εκτελούν το φόνο του
Αίγισθου. Στη συνέχεια, σε μια ιδιαίτερα δραματική σκηνή όπου η Κλυταιμνήστρα
γυμνώνει το στήθος της δείχνοντας στον Ορέστη τους μαστούς που τον θήλασαν,
εκείνος τη σκοτώνει. Το τρίτο έργο, οι Ευμενίδες·, είναι από τα πιο παράξενα στην
ιστορία του θεάτρου, κυρίως καθώς όλοι οι ομιλούντες χαρακτήρες, πλην του
Ορέστη, είναι θεοί ή άλλα υπερφυσικά όντα. Ο χορός αποτελείται από τις Ερινύες,
τις αρχαίες θεότητες της εκδίκησης που κυνηγούν να τιμωρήσουν το μητροκτόνο
Ορέστη. Ο Ορέστης καταφεύγει αρχικά στους Δελφούς, όπου ο Απόλλων τον
εξαγνίζει από το έγκλημά του. Καθώς όμως αυτό δεν ικανοποιεί τις Ερινύες, που
συνεχίζουν να τον καταδιώκουν, φεύγει και πηγαίνει στην Αθήνα, όπου προσπίπτει
στο άγαλμα της Αθηνάς. Η Αθηνά εμφανίζεται επί σκηνής και ιδρύει το πρώτο
αθηναϊκό δικαστήριο, τον Άρειο Πάγο, αναθέτοντας στους Αθηναίους να
αποφασίσουν με την ψήφο τους αν ο Ορέστης είναι αθώος ή ένοχος. 1-1δίκη, όπου
εκτός από τον κατηγορούμενο, την Αθηνά και τις Ερινύες μιλά και ο θεός Απόλλων,
καταλήγει με την ψηφοφορία των ενόρκων, όπου η απαλλαγή και η καταδίκη του
Ορέστη ισοψηφούν. Το επιμύθιο της δίκης εξελίσσεται όπως και στο βιβλίο μας,
αν και οι διάλογοι εδώ δεν αποτελούν ακριβή μετάφραση του κειμένου του Αισχύλου,
έχοντας ελαφρά διασκευασθεί για την προσαρμογή τους στη φόρμα του κόμικς.

Ουάιτχεντ, Άλφρεντ ΝορΦ Ο Άγγλος

μαθηματικός και φιλόσοφος γεννήθηκε το 1861 και
δίδαξε στο Καίμπριτζ και αργότερα στο Πανεπιστήμιο
του Λονδίνου και στο Χάρβαρντ, στην Αμερική.
Το 1891 παντρεύτηκε την κατά πολύ νεότερή του
Ιρλανδή Έβελιν Γουέιντ. Πριν από τη γνωριμία του με
τον Ράσελ έγραψε τον πρώτο τόμο της Οικουμενικής
Άλγεβρας {Universal Algebra), ενός βιβλίου
πρωτοποριακού για την εποχή του όπου διερευνώνται
με πολύ μοντέρνο και αυστηρά αξιωματικό τρόπο οι
διάφοροι τύποι συμβολικών συστημάτων που εμπλέκονται στην αλγεβρική σκέψη.
Μαζί με τον Ράσελ, ασχολήθηκε επί μία δεκαετία αποκλειστικά με τη συγγραφή
των Πρινκίπια Ματεμάτικα. Μετά την έκδοση των τριών τόμων των Πρινκίπια και την
εγκατάλειψη του έργου από τον Ράσελ, ο Ουάιτχεντ προσπάθησε για ένα
διάστημα να γράψει και έναν τέταρτο τόμο, αφιερωμένο στη γεωμετρία, χωρίς
όμως να ολοκληρώσει το έργο. Στη συνέχεια, οι δύο άνδρες είχαν ελάχιστες

355
σχέσεις, με βασική αιτία διακοπής της φιλίας τους τη διάσταση των απόψεων τους
στο θέμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο και το θάνατο
σ' αυτόν του γιου του Έρικ, ο Ουάιτχεντ δεν ασχολήθηκε ξανά με τη θεμελίωση
των μαθηματικών, ούτε και συνέβαλε, το 1925, στην επανέκδοση των Πρινκίπια, που
έγινε με αποκλειστική ευθύνη του Ράσελ. Ο Ουάιτχεντ ασχολήθηκε τα τελευταία
χρόνια της ζωής του με τις θεωρίες της εκπαίδευσης και γενικότερα με τη
φιλοσοφία, όπου παρήγαγε αξιόλογο έργο σε κατεύθυνση ανθρωπιστική, πολύ
διαφορετική από την αυστηρότητα του μαθηματικο-φιλοσοφικού έργου του.
Πέθανε το 1947.

Παράδοξο TOU Ράσελ Ανακαλύφθηκε το 1901, ενώ

ο Ράσελ έγραφε τις Αρχές των Μαθηματικών (Principles
o f Mathematics), βιβλίου που εκδόθηκε το 1903. Στη
μορφή στην οποία το ανακάλυψε αρχικά ο Ράσελ, το
παράδοξο δείχνει ένα θεμελιώδες λάθος στη θεωρία
συνόλων, και συγκεκριμένα στην αρχική ιδέα του
Μπολτσάνο, που χρησιμοποίησε και ο Κάντορ, των
συνόλων ως «συλλογών αντικειμένων με μια κοινή
ιδιότητα». Αόγω της γενικότητας αυτής της ιδέας, την
οποία ο Φρέγκε ουσιαστικά μετέφερε στο χώρο της
λογικής, μπορεί κανείς να μιλήσει για «σύνολα συνόλων» φτάνοντας μέχρι την
έννοια του «συνόλου όλων των συνόλων». Για τα σύνολα μπορούμε επίσης να
ορίσουμε την ιδιότητα της «αυτο-περιεκτικότητας» (self-inclusiveness), με άλλα
λόγια της ιδιότητας να περιέχει ένα σύνολο τον εαυτό του. Έτσι, για παράδειγμα,
το σύνολο όλων των συνόλων είναι σύνολο, άρα περιέχει τον εαυτό του ως στοιχείο
(αφού έχει κι αυτά την κοινή ιδιότητα που χαρακτηρίζει το σύνολο), όπως είναι και
το σύνολο όλων των ιδεών, που είναι και αυτό μια ιδέα — ενώ το σύνολο όλων των
φυσικών αριθμών δεν είναι φυσικός αριθμός, άρα δεν έχει την ιδιότητα της αυτο­
περιεκτικότητας. Εφαρμόζοντας την αρχή της τρίτου ή μέσου αποκλίσεως — αρχή
θεμελιώδη στους αποδεικτικούς συλλογισμούς ήδη από την εποχή των αρχαίων
ελληνικών μαθηματικών—, βάσει της οποίας ένα αντικείμενο ή έχει ή δεν έχει μια
ιδιότητα (π.χ. ένας φυσικός αριθμός ή είναι ή δεν είναι πρώτος), μπορούμε να
πούμε ότι ένα σύνολο έχει ή δεν έχει την ιδιότητα της αυτο-περιεκτικότητας
και βάσει αυτού να χωρίσουμε το σύνολο όλων των συνόλων σε δύο μη
επικαλυπτόμενα υποσύνολα: το σύνολο των συνόλων που έχουν την ιδιότητα («τ ο
σύνολο των συνόλων που περιέχουν τον εαυτό τους») και αυτών που δεν την έχουν
(«τ ο σύνολο των συνόλων που δεν περιέχουν τον εαυτό τους»). Για το δεύτερο
από αυτά μπορούμε να αναρωτηθούμε, όπως αναρωτήθηκε και ο νεαρός Ράσελ,
αν αυτό το σύνολο περιέχει τον εαυτό του ή όχι. Και να το παράδοξο: αν περιέχει
τον εαυτό του, σημαίνει ότι πρέπει να έχει την ιδιότητα να μην περιέχει τον εαυτό

536
του (αυτή ορίζει το σύνολο), άρα δεν περιέχει τον εαυτό του. Αλλά αν δεν
περιέχει τον εαυτό του, σημαίνει ότι δεν έχει την ιδιότητα αυτή, άρα περιέχει
τον εαυτό του. 1-1κατάσταση του να ισχύει μία πρόταση καί το αντίθετό της δεν
επιτρέπεται σε ένα καλοφτιαγμένο λογικό σύστημα, καθώς παραβιάζει τη
θεμελιώδη αρχή της συνέπειας — και αυτή ακριβώς η κατάσταση ονομάζεται
παράδοξο. Οι θεωρίες που περιέχουν παράδοξα πάσχουν στις βασικές αρχές
τους, ορισμούς και αξιώματα, και χρειάζονται επαναθεμελίωση. Αν και το παράδοξο
του Ράσελ ιστορικά αναπτύχθηκε σε διατυπώσεις συναφείς της θεωρίας συνόλων,
ο ίδιος ο Ράσελ το θεωρούσε αναπόσπαστα δεμένο με την έννοια της αυτο-
αναφορικότητας, δηλαδή των λογικών προτάσεων που αναφέρονται στον εαυτό
τους, όπως στο «τώρα σας λέω ψέματα» του Ευβουλίδη.

Πεάνο, Τζίουζέπε Γεννημένος το 1858, ο μεγάλος

αυτός Ιταλός μαθηματικός και μελετητής της λογικής
έζησε στο Τορίνο, στο πανεπιστήμιο του οποίου ήταν
καθηγητής. Αν και η επίδρασή του στην εξέλιξη της
μαθηματικής λογικής και της θεμελίωσης των
μαθηματικών είναι συνολικά μικρότερη από αυτή του
Φρέγκε, το αξιωματικό σύστημα που ισχύει για την
αριθμητική μέχρι και σήμερα είναι δικό του και φέρει
το όνομά του — συχνά αναφέρεται απλώς ως
«αριθμητική Πεάνο». Ο Ράσελ χρησιμοποίησε το
λογικό συμβολισμό του Πεάνο, θεωρώντας τον πολύ
πιο εύχρηστο από του Φρέγκε, άποψη που δικαιώθηκε ιστορικά με τη γενικότερη
υιοθέτησή του και τη χρήση του μέχρι και σήμερα. Ο Πεάνο πίστευε
— παραλλαγές του ονείρου αυτού εμφανίζονται σε όλη την ιστορία της αναζήτησης
των θεμελίων, αλλά και αργότερα— ότι όλα τα μαθηματικά μπορούν να
τυποποιηθούν και να εκφραστούν σε μια κοινή, συμβολική γλώσσα, ξεκινώντας από
κάποια λιγοστά αξιώματα. Όμως, η επιμονή του να προτείνει ως κύριο διδακτικό
βιβλίο στο πανεπιστήμιο του Τορίνο το ιδιαίτερα στριφνό βιβλίο του, όπου
επιχειρούσε να υλοποιήσει αυτό το όραμα, οδήγησε τους φοιτητές σε διαδηλώσεις
που πέτυχαν τελικά την απόσυρσή του. Επηρεασμένος από τις απόπειρές του να
ενοποιήσει τα μαθηματικά με μια κοινή γλώσσα, καθώς και από το αισιόδοξο
πνεύμα της θεμελιακής αναζήτησης, ο Πεάνο πέρασε αρκετά χρόνια
κατασκευάζοντας τη λατίνο σίνε φλεξιόνε («λατινικά χωρίς πτώσεις»), μια βοηθητική
γλωσσά που θα μπορούσε να χρησιμοποιείται από ανθρώπους διαφορετικών
εθνικοτήτων για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Όμως, όπως και η αντίστοιχή της
Εσπεράντο του Πολωνού γιατρού Λούντβικ Ζάμενχοφ, η Βόλαπικ, η Ίντο και άλλες
παρόμοιες απόπειρες — όλες καρποί μιας υπεραισιόδοξης εποχής— , η γλώσσα του
Πεάνο δεν καθιερώθηκε. Ο Πεάνο πέθανε το 1932.

357
 Πουανκαρέ, Ανρί Γεννήθηκε το 1854 στο Νανσί
της Γαλλίας. Αν και σπούδασε μηχανικός, στην
«Εκόλ Πολιτεκνίκ» και την «Εκόλ Ντε Μιν»,
έφτασε να αναγνωριστεί, μαζί με τον Ντάβιντ
Χίλμπερτ, ως ο μεγαλύτερος μαθηματικός της
εποχής του. Θεωρείται ευρύτερα ο «τελευταίος
οικουμενικός μαθηματικός», με άλλα λόγια
ο τελευταίος που μπόρεσε να γνωρίσει όλο το
εύρος των τότε υπαρκτών μαθηματικών αλλά και
να κάνει μεγάλες ανακαλύψεις σε όλους σχεδόν τους σημαντικούς τομείς, μεταξύ
αυτών στις διαφορικές εξισώσεις, την ανάλυση, τη θεωρία των αυτόμορφων
συναρτήσεων, των πολλών μιγαδικών μεταβλητών, τις πιθανότητες, τη στατιστική,
καθώς επίσης και σε εφαρμοσμένους τομείς, όπως τη θεωρητική φυσική, την
αστρονομία και τη μηχανική. Με το έργο του Ανάλυση του τόπου ( Analysis siius)
δημιούργησε το σημαντικότατο για τα μαθηματικά του £0ού αιώνα κλάδο της
αλγεβρικής τοπολογίας, και η εργασία του πάνω στο πρόβλημα των τριών σωμάτων
σηματοδοτεί τη γένεση της θεωρίας του χάους. Παρά τις πολλές μεγάλες του
ανακαλύψεις στα καθαρά μαθηματικά, ο Πουανκαρέ παρέμεινε ως το τέλος της
ζωής του ένα εξαιρετικά πρακτικό πνεύμα. Αντίθετα με πολλούς μεγάλους
μαθηματικούς, αγαπούσε και γνώριζε θαυμάσια την τεχνολογία της εποχής του
και ασχολήθηκε μέχρι το τέλος της ζωής του, παράλληλα με τα πιο θεωρητικά
μαθηματικά, και με εντελώς πρακτικά θέματα, όπως για παράδειγμα την
επιθεώρηση των μεταλλείων και την εκπόνηση του σχεδίου να χρησιμοποιηθεί
ο Πύργος του Άιφελ ως τεράστια κεραία που θα στέλνει σήματα στους
ναυτιλομένους. 'Ηταν ο τελευταίος από τους μεγάλους μαθηματικούς που έμεινε
πιστά προσκολλημένος σε μια παλαιότερη, πιο διαισθητική και ρομαντική άποψη
για τη φύση των μαθηματικών, μακριά από τα αυστηρά πρότυπα που κυριάρχησαν
στην εποχή της αναζήτησης των θεμελίων των μαθηματικών. Στο πνεύμα αυτό
ερμηνεύεται και η περιβόητη δήλωσή του ότι « η θεωρία συνόλων είναι μια
ασθένεια, από την οποία τα μαθηματικά κάποτε θα απαλλαγούν», καθώς και οι
απόψεις του σχετικά με τη μαθηματική έρευνα και μεθοδολογία, που συνοψίζονται
στη φράση ότι « η λογική είναι στείρα αν δε γονιμοποιηθεί από τη διαίσθηση».
Λόγω αυτών, και άλλων συναφών απόψεών του, ο Πουανκαρέ θεωρείται από
πολλούς πρόδρομος της φιλοσοφικής σχολής του ιντουισιονισμου του Μπράουερ,
σχολής στους αντίποδες του αυστηρού φορμαλισμού του Χίλμπερτ. Πέθανε το 1912.

Πρινκίπια Ματεμάτικα (Principia M a ih e m a iic a ) Το εξαιρετικά σημαντικό

στην ιστορία της λογικής, ουσιαστικά ημιτελές βιβλίο στο οποίο ο Μπέρτραντ
Ράσελ και ο Άλφρεντ Νορθ Ουάιτχεντ προσπάθησαν να αναστηλώσουν — μετά την
καταστροφή που προκάλεσε το Παράδοξο του Ράσελ— , το μεγαλεπήβολο σχέδιο

338
του Φρέγκε, δηλαδή της θεμελίωσης των μαθηματικών με βάση τη λογική. Ο ίδιος
ο τίτλος του — που σημαίνει «Αρχές των Μαθηματικών» στα λατινικά— θεωρήθηκε
από κάποιους υπερβολικά ματαιόδοξος, σχεδόν βέβηλος, καθώς είναι ο ίδιος
ακριβώς με αυτόν του μεγάλου έργου του Νεύτωνα. Οι τρεις τόμοι των Πρινκίπια
δημοσιεύθηκαν το Ί9Ί0, το 1912 και το 1913. Το έργο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό
στην ιδέα του Ράσελ των τύπων (+ypes), που θεσπίζει ιεραρχίες συνόλων, η κάθε
βαθμίδα της οποίας μπορεί να περιέχει μόνο κατώτερες βαθμίδες. Συγκεκριμένα
για τα Πρινκίπια χρησιμοποιήθηκε η «διακλαδωμένη» ή « μ ε παραφυάδες»
(ramified) μορφή της θεωρίας των τύπων, που όμως δεν μπόρεσε να δώσει τα
αναμενόμενα αποτελέσματα χωρίς να προστεθεί ένα ακόμη αξίωμα, το λεγόμενο
«της αναγωγιμότητας» (axiom of redudbili+y). Το αξίωμα αυτό αποτέλεσε τον
κυριότερο στόχο των επικριτών των Πρινκίπια·. οι ερευνητές της λογικής — και
αργότερα και ο ίδιος ο Ράσελ— θεώρησαν το αξίωμα άκρως αντι-διαισθητικό,
στην ουσία μια εντελώς τεχνητή μέθοδο να εξαφανιστεί το πρόβλημα το οποίο
δεδηλωμένα προσπαθούσε το βιβλίο να λύσει. Όμως, παρά το γεγονός ότι τα
Πρινκίπια δεν υλοποίησαν τα φιλόδοξα σχέδια των συγγραφέων τους, επηρέασαν
καθοριστικά τη σύγχρονη λογική. Ίσως η πιο σημαντική τους επίδραση να είναι
ότι αποτέλεσαν το εφαλτήριο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε ο Κουρτ Γ κέντελ για
να αποδείξει τα θεωρήματα της μη πληρότητας.

Ράσελ, Μπέρτραντ Ο Ράσελ, του οποίου

το πλήρες άνομα, σύμφωνα με την ευγενική του
καταγωγή, είναι Μπέρτραντ Άρθουρ Ουίλιαμ,
Τρίτος Λόρδος Ράσελ, γεννήθηκε στην Ουαλία
το 1872. Ο Ράσελ ήταν εγγονός του σημαντικού
πολιτικού Λόρδου Τζον Ράσελ, του οποίου τον τίτλο
αργότερα κληρονόμησε. Έμεινε ορφανός και από
τους δύο γονείς στα τέσσερά του χρόνια, οπότε
την ανατροφή του ανέλαβαν οι γονείς του πατέρα
του και, μετά τον θάνατο και του παππού του, στα έξι του χρόνια, αποκλειστικά
η γιαγιά του, Λαίδη Ράσελ. Μεγάλωσε κοντά της στην οικογενειακή έπαυλη
«Πέμπροκ Λ ο τζ» στο πάρκο του Ρίτσμοντ, στα δυτικά όρια του Λονδίνου.
Ο Ράσελ είναι περισσότερο γνωστός στο ευρύ κοινό για τη δράση του ως
ειρηνιστής. Επίσης, ως εκλαϊκευτής της επιστήμης και της φιλοσοφίας — το
βιβλίο του // Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας (A History o f Western Philosophy')
αποτελεί υπόδειγμα σαφούς αλλά ταυτόχρονα συναρπαστικής παρουσίασης
σύνθετων ιδεών, και οδήγησε στην απονομή σε αυτόν του Νόμπελ Λογοτεχνίας,
το 1950. Όμως, το μεγαλύτερο του έργο είναι η συμβολή του στην προσπάθεια
για τη θεμελίωση των μαθηματικών, στην οποία αφιερώθηκε στο πρώτο μισό
της ζωής του. Το δίχως άλλο, ο Ράσελ είναι μαζί με τον Αριστοτέλη, τον Μπουλ,

339
τον Φρέγκε και τον Γ κέντελ, ένας από τους μέγιστους μελετητές της λογικής
στην ανθρώπινη ιστορία. Όμως, παρά την τεράστια σημασία και επίδραση του
έργου του, αφενός στην ανάπτυξη της επιστήμης της λογικής και τη θεμελίωση
των μαθηματικών, και αφετέρου στη δημιουργία των φιλοσοφικών σχολών των
οπαδών τού Κύκλου της Βιέννης, δηλαδή των «επιστημονικών κοσμοθεωριών»
του λογικού θεηκισμού και του λογικού εμπειρισμού, ο Ράσελ θεωρούσε το έργο
του στη λογική αποτυχημένο. Η ενασχόλησή του με τη λογική και τα μαθηματικά
λήγει ουσιαστικά με την ολοκλήρωση της συγγραφής των Πρινκίπια Ματεμάτικα,
το 1911, αν και ασχολήθηκε για ένα διάστημα, μια δεκαετία αργότερα, με την
επανέκδοσή τους. Ο Ράσελ κατέληξε να θεωρεί τα Πρινκίπια σισύφειο
εγχείρημα, που προσέκρουσε στο μη εφικτό του στόχου που ήθελε να πετύχει,
να στηρίξει δηλαδή τα μαθηματικά αποκλειστικά στη λογική. Οι δικές του
επιφυλάξεις για τα Πρινκίπια, αλλά και η κριτική τού Βίτγκενστοϊν, με την άποψή
του ότι όλες οι λογικές προτάσεις είναι κατά βάση ταυτολογίες, κατάφερε το
τελειωτικό πλήγμα στα μαθηματικο-λογικά όνειρα του Ράσελ. Η προσωπική του
ζωή ήταν ταραγμένη και κατά βάση δυστυχισμένη, αν και υπήρξαν περίοδοι
ευτυχίας. Παντρεύτηκε τέσσερις φορές και απέκτησε τρία παιδιά. Ο πρώτος
του γιος, Τζον, εκδήλωσε σχιζοφρένεια μετά το γάμο του, όπως και η κόρη τού
Τζον, εγγονή του Ράσελ, που αυτοκτόνησε λίγο μετά τα είκοσι χρόνια της.
Η παθολογία αυτή δεν αποκλείεται να αποτελεί μια ακόμη περίπτωση του
ιστορικού ψυχασθένειας της οικογένειας Ράσελ — που ο Ράσελ φοβόταν
ιδιαίτερα, ως το τέλος της ζωής του— , ιστορικού που είχε εκδηλωθεί νωρίτερα
στα πρόσωπα του θείου του Ουίλιαμ και της θείας του Αγκάθα. Τα τελευταία
χρόνια της ζωής του, ο Ράσελ τα αφιέρωσε στον αγώνα για τον πυρηνικό
αφοπλισμό. Πέθανε το 1970.

Τούρινγκ, Άλαν Γεννημένος στο Λονδίνο το 191£,

ο μεγάλος αυτός βρετανός μαθηματικός θεωρείται
ο πατέρας των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ο Τούρινγκ
συνέβαλε σε αρκετούς κλάδους των μαθηματικών,
αλλά η σπουδαιότερη συμβολή του είναι
αναμφισβήτητα στον κλάδο της λογικής. Ενώ σπούδαζε
μαθηματικά στο Καίμπριτζ, ο Τούρινγκ γοητεύθηκε
από το θεώρημα της μη πληρότητας, και αποφάσισε
να ασχοληθεί με το Πρόβλημα της Απόφασης
(En+scheidungsproblem) του Χίλμπερτ, που δεν είχε
λυθεί από τον Γκέντελ. Το πρόβλημα αυτά ρωτά αν,
στα πλαίσια ενός λογικού συστήματος, υπάρχει
κάποιος αλγόριθμος που να απαντά πάντα
αν μια πρόταση είναι αποδείξιμη ή όχι μέσα στο

340
σύστημα. Η απάντηση του Τούρινγκ, που δημοσιεύτηκε το 1936, ήταν ένα
καταλυτικό « ό χ ι » . Για να φτάσει σε αυτή, όμως, έπρεπε πρώτα να ορίσει με
ακρίβεια την έννοια του αλγορίθμου. Ο ιδιοφυώς απλός ορισμός του βασίστηκε
στην έννοια μιας στοιχειώδους, θεωρητικής «μηχανής», με είσοδο (input),
έξοδο (ου+ρυ+), ένα κεντρικό σύστημα επεξεργασίας (cen+ral con+rol) και μια
χάρτινη ταινία για μνήμη (m em ory). Μ θεωρητική αυτή κατασκευή, που
αποκαλείται έκτοτε μηχανή Τούρινγκ, έχει παίξει κυρίαρχο ρόλο στη θεωρία
αλλά και την πράξη της πληροφορικής, καθώς προεικονίζει ουσιαστικά τον
ηλεκτρονικό υπολογιστή. Οι μηχανές του Τούρινγκ, όπως και οι σύγχρονοι
υπολογιστές, έχουν τη βασική ιδιότητα της κα&ολίκότητας — με άλλα λόγια,
μπορούν να εκτελούν το οποιοδήποτε υπολογιστικό έργο, φτάνει να υπάρχει
γι' αυτό το κατάλληλο πρόγραμμα. Δύο ακόμη μαθηματικοί, ο Αλόνζο Τσερτς
(που ήταν και ο υπεύθυνος καθηγητής για τη διατριβή του Τούρινγκ, στο Πρίνστον),
και ο Εμίλ Ποστ, δημιούργησαν περίπου την ίδια εποχή εξίσου αυστηρά
διατυπωμένους ορισμούς γενικών αλγορίθμων που αργότερα αποδείχθηκε ότι
ήταν θεωρητικά ισοδύναμοι με αυτόν του Τούρινγκ. Όμως το δικό του σύστημα
είχε τη μέγιστη επιρροή, κυρίως λόγω της ιδιαίτερης απλότητας της βασικής
του σύλληψης, που μπορεί, παρά ταύτα, να λύνει προβλήματα τεράστιας
πολυπλοκότητας. Το έργο του Τούρινγκ, όπως και των δύο άλλων μαθηματικών
που αναφέραμε, εντάσσεται σαφέστατα στη διανοητική πορεία της
αναζήτησης των θεμελίων των μαθηματικών, της οποίας αποτελεί την άμεση
συνέχεια. Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Τούρινγκ ήταν
υπεύθυνος για το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία δύο πρωτόγονων
(με τα σημερινά μέτρα) εξειδικευμένων ηλεκτρονικών υπολογιστών, που
βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στη λογική των πρώτων του ερευνών. Με τη
χρήση αυτών των υπολογιστών, οι αναλυτές κωδίκων τον Συμμάχων, υπό την
καθοδήγηση του Τούρινγκ, στο κέντρο «Μπλέτσλεϊ Παρκ», κατόρθωσαν να
σπάσουν τον περιβόητο κώδικα «Α ίν ιγμ α » του γερμανικού ναυτικού, επιτυχία
με καθοριστικές συνέπειες στην έκβαση του πολέμου. Για το έργο του αυτό,
απονεμήθηκε στον Τούρινγκ το παράσημο της «Τάξεως της Βρετανικής
Αυτοκρατορίας». Μετά τον πόλεμο, ο Τούρινγκ συμμετείχε στις πρώτες
βρετανικές προσπάθειες για την κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών και
ίδρυσε τον τομέα της τεχνητής ευφυΐας, θέτοντας τα πρώτα του προβλήματα
και προτείνοντας το αποκαλούμενο σήμερα τεστ του Τούρινγκ, που μπορεί να
σταθμίσει αν ένα πρόγραμμα ή μία μηχανή «μπορεί να σκεφτεί». Το 1952,
ασκήθηκε εναντίον του ποινική δίωξη για την ομοφυλοφιλία του, που τότε ακόμη
ήταν σοβαρό ποινικό αδίκημα βάσει των βρετανικών νόμων. Για να αποφύγει την
ποινή φυλάκισης, δέχθηκε να υποβληθεί σε μία πειραματική «θερα π εία » με
οιστρογόνα, η οποία κατά πάσα πιθανότητα ήταν η αιτία της βαριάς κατάθλιψης
που τον οδήγησε στην αυτοκτονία, το 1954.

341
ΤρακτάτουςΛ όγκικο-Φιλοσοφικούς (Trachius Logico-Phibsophicus)
Το σημαντικότατο αυτό φιλοσοφικό έργο γράφτηκε από τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν
στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στα χαρακώματα του Ανατολικού
Μετώπου και σε στρατόπεδο συγκεντρώσεων στην Ιταλία, με βάση τις σημειώσεις
από την ενασχόλησή του με τη λογική, στο Καίμπριτζ και αλλού. Αρχικά το έργο
είχε το γερμανικό τίτλο με την ίδια σημασία, Logische-Philosophische Abhandhng
(Λογικο-φιλοσοφική Πραγματεία), αλλά ο Μουρ, με βάση την προτίμησή του στους
λατινικούς τίτλους (το βασικό δικό του έργο λέγεται Principia Eihica), καθώς και
αναφορά στο Trachius Logco-PoliHcus του Σπινόζα, πρότεινε τη μορφή που
τελικά υιοθετήθηκε, δηλαδή τη λατινική μορφή του πρωτότυπου. Στο Τρακτάτους,
ο Βίτγκενσταϊν παρουσιάζει τη δική του — όπως την έχει αποκαλέσει— «ολική λύση
των προβλημάτων της φιλοσοφίας». Αν και χρησιμοποιεί πολλές τεχνικές του
Φρέγκε και του Ράσελ και έχει δεχθεί σημαντική φιλοσοφική επίδραση από
τον Σόπενχαουερ, καθώς και άλλες — κυρίως γερμανικές— φιλοσοφικές και
πνευματικές τάσεις, οι βασικές ιδέες και το έργο της σύνθεσης είναι δικά του.
H έκδοση του βιβλίου κατέστη δυνατή μόνο όταν ο (πολύ διασημότερος, τότε)
Ράσελ δέχθηκε να γράψει τον πρόλογο, στον οποίο αποκαλεί το Τρακτάτους «ένα
σημαντικό φιλοσοφικό γεγονός». Παρ' όλα αυτά, η διάσταση απόψεων των δύο
ανδρών ήταν ήδη δεδομένη, και ο Βίτγκενσταϊν δυσαρεστήθηκε έντονα με το
κείμενο του προλόγου, θεωρώντας ότι παρερμήνευε το έργο του και περιείχε
σοβαρά φιλοσοφικά λάθη. Το Τρακτάτους είναι σύντομο, οργανωμένο σε επτά
κεφάλαια. Το καθένα ξεκινά από μία βασική πρόταση και συνεχίζει με την
ανάπτυξη-σχολιασμό της σε αυστηρά αριθμημένες παραγράφους. Στις πρώτες
προτάσεις (1 και £) αναπτύσσεται η άποψη ότι « ο κόσμος είναι ό,τι συμβαίνει»,
δηλαδή τα γεγονότα (Tafsache στα γερμανικά, fac+s στα αγγλικά) και τους
συνδυασμούς τους. Εδώ ο Βίτγκενσταϊν διαχωρίζει τη θέση του από τον
Αριστοτέλη και την παραδοσιακή φιλοσοφία που θεωρεί τον κόσμο συλλογή
πραγμάτων. Οι επόμενες δύο προτάσεις (3 και 4), ως επί το πλείστον, αναπτύσσουν
τη θεωρία της γλώσσας ως εικόνας (Bild στα γερμανικά, pic+ure στα αγγλικά) του
κόσμου. Περνώντας εδώ από τον κόσμο στην αναπαράστασή του, και τη γλώσσα,
ο Βίτγκενσταϊν οριοθετεί τη σκέψη στα πλαίσια των λογικών προτάσεων («μ ια
σκέψη είναι πρόταση με σημασία»), όπου η σημασία βασίζεται στην
αναπαράσταση γεγονότων του κόσμου. Αυτό είναι το μέρος του βιβλίου όπου
ο Βίτγκενσταϊν παρουσιάζει για πρώτη φορά και την άποψή του για τη λογική και
τα μαθηματικά ως ταυτολογιών, σχημάτων κενών σημασίας. Στις προτάσεις 5 και 6
αναπτύσσεται κυρίως η πρακτική που ορίζει όλες τις προτάσεις ως συνθέσεις
απλουστέρων, των οποίων η αλήθεια μπορεί να συναχθεί από την αλήθεια των
συνθετικών τους βάσει των κανόνων συνδυασμού λογικών πράξεων κατά Μπουλ.
Εδώ φαίνονται εντονότερα οι επιδράσεις των Φρέγκε-Ράσελ και χρησιμοποιείται
πολύ ο μαθηματικός συμβολισμός. Επίσης, στο Τρακτάτους γίνεται για πρώτη
φορά στην ιστορία η χρήση της μεθόδου των πινάκων αλήθειας για τη μελέτη
μπουλιανών πράξεων — μεθόδου που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. 1-1τελευταία
και πιο φημισμένη πρόταση του βιβλίου, η 7, δεν αναπτύσσεται περαιτέρω (το
«κεφάλαιο» έχει μόνο μια πρόταση) την εξής: « Γ ι' αυτά που δεν μπορούμε να
μιλήσουμε, γι' αυτά πρέπει να σιωπούμε». Όπως αναφέρεται και στην ιστορία
μας, η φράση αυτή δέχθηκε — και δέχεται ακόμη— δύο ακραία διαφορετικές
αναγνώσεις: τη μία στο πνεύμα του ακραίου θετικισμού του Κύκλου της Βιέννης, που
θεωρεί «αυτά για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε» α-νόητα, και αυτή που
λέγεται ότι έδωσε ο ίδιος ο Βίτγκενσταϊν στη συνάντησή του με τον Σλικ, δηλαδή
ότι αυτά για τα οποία δεν μπορούμε να μιλήσουμε είναι τα πιο σημαντικά
πράγματα, όπως η θρησκεία, η πίστη, η τέχνη, η ηθική. Για τη στάση που εκφράζει
αυτή του η ερμηνεία, καθώς και για αρκετά τμήματα του Τρακτάτους που ξεφεύγουν
από τη λογική-συστηματική τάση, ο Ράσελ θεώρησε ότι ο Βίτγκενσταϊν «έγινε
μυστικιστής» μετά τα χρόνια της στενής συνεργασίας και φιλίας τους. Το
Τρακτάτους είναι από τα πιο πολυσυζητημένα και πολυμελετημένα βιβλία στην
ιστορία της φιλοσοφίας, και η επίδρασή του είναι τεράστια και σε πολλούς τομείς.
Εκτός των άλλων, ίσως επηρέασε — και σίγουρα δικαιώνει— τον τρόπο με τον οποίο
οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οι βάσεις δεδομένων αναπαριστούν τον κόσμο.

Φον Νόιμαν, Τζον Γεννημένος το 1903 στη

Βουδαπέστη —το « Τ ζ ο ν » είναι η αγγλική εκδοχή του
ουγγρικού «Γιά νο ς »— , ο Φον Νόιμαν έδειξε από πολύ
νωρίς δείγματα της ιδιαίτερης ευφυΐας του, μιλώντας
στα έξι του χρόνια αρκετές γλώσσες, ζώσες και νεκρές,
και κάνοντας ενδιαφέρουσες μαθηματικές ανακαλύψεις
πριν από τα δεκάξι του. Σπούδασε μαθηματικά στο
πανεπιστήμιο της γενέτειράς του, απ’ όπου πήρε το
διδακτορικό του στα είκοσι δύο, ενώ ταυτόχρονα,
για να ικανοποιήσει τον πατέρα του, σπούδαζε χημικός
μηχανικός στο φημισμένο πολυτεχνείο της Ζυρίχης.
Με την ταχύτατη και εντυπωσιακή νοημοσύνη του αναγνωρίστηκε γρήγορα ως ένας
από τους αδιαμφισβήτητους μαθηματικούς αστέρες της γενιάς του. Ήταν παρών
στη διάλεξη όπου ο Γκέντελ ανακοίνωσε το πρώτο θεώρημα της μη πληρότητας
και αμέσως κατάλαβε τη σημασία του. Στο τέλος της διάλεξης έκανε μια σειρά
σημαντικών παρατηρήσεων στον Γκέντελ και στη συνέχεια απέδειξε, ανεξάρτητα
από αυτόν, το δεύτερο θεώρημα της μη πληρότητας — το οποίο όμως είχε στο
μεταξύ αποδείξει και ο ίδιος ο Γ κέντελ. Ο Φον Νόιμαν από τότε δεν εργάστηκε
ξανά σε θέματα λογικής και θεμελίωσης των μαθηματικών, αλλά ασχολήθηκε
με πολλούς άλλους κλάδους των μαθηματικών. Έχει αποκληθεί ο «τελευταίος
μεγάλος μαθηματικός», καθώς έκανε σημαντικότατες ανακαλύψεις σε πολλούς
διαφορετικούς τομείς, ανάμεσα τους τη θεωρία συνόλων, τις άλγεβρες τελεστών,
την εργοδική θεωρία και τη στατιστική. Επίσης, έκανε σημαντικές ανακαλύψεις
στην κβαντομηχανική, τη δυναμική των ρευστών αλλά και τα μαθηματικά
οικονομικά, θεμελιώνοντας μάλιστα μαζί με τον οικονομολόγο Όσκαρ
Μόργκενστερν τη θεωρία παιγνίων, στο βιβλίο τους Θεωρία Παιγνίων καί
Οικονομικής Συμπεριφοράς ( Theory o f Games and Economic Behavior).
Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν από τους βασικούς
συντελεστές της δημιουργίας της ατομικής βόμβας, και μετά τον πόλεμο ανέλαβε
επικεφαλής της ομάδας που κατασκεύασε τη βόμβα υδρογόνου. Ίσως το
σημαντικότερο έργο του, όμως, ήταν η συμβολή στη δημιουργία των ηλεκτρονικών
υπολογιστών. Ενώ εργαζόταν ως σύμβουλος σε μία από τις ομάδες που σχεδίασε
τους πρώτους υπολογιστές, το 1946, επηρεασμένος και από το έργο του Τούρινγκ
επινόησε μία σειρά από σημαντικές σχεδιαστικές αρχές, μεταξύ των οποίων τις
έννοιες του κεντρικού επεξεργαστή (central processing unit) και των ξεχωριστών
μονάδων μνήμης (τους προγόνους των σημερινών δίσκων), όπου αποθηκεύονται τα
δεδομένα αλλά και τα προγράμματα. Σχεδόν όλοι οι μεταγενέστεροι υπολογιστές
βασίζονται στις αρχές αυτές, που είναι γνωστές σήμερα ως αρχιτεκτονική Φον
Νόιμαν. Ο Φον Νόιμαν αφοσιώθηκε στη μελέτη των ηλεκτρονικών υπολογιστών,
με ιδιαίτερο τομέα του την εφαρμογή τους στην επιστημονική έρευνα. Πέθανε
το 1957 από καρκίνο, που πιθανά προκλήθηκε από την παρουσία του σε αρκετές
δοκιμές της βόμβας υδρογόνου.

Φρέγκε, Γκότλομπ Γεννημένος το 1848, ο Φρέγκε

πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ως καθηγητής
στο πανεπιστήμιο της Ιένα, στη Γερμανία. Θεωρείται ο
θεμελιωτής της σύγχρονης λογικής, της οποίας τις έννοιες
διατύπωσε για πρώτη φορά στο βιβλίο του Εννοιολογική
Γραφή {Begriffschrift), που εκδόθηκε το 1879. Εκεί, ο
Φρέγκε διαχωρίζει τη θέση του από τους προγενέστερους
μελετητές της λογικής, που ακολουθούσαν την παράδοση
του Αριστοτέλη, και εισάγει με σαφήνεια την έννοια της
μεταβλητής στις λογικές προτάσεις. Αντί, για
παράδειγμα, προτάσεων του τύπου « ο Σωκράτης είναι
άνθρωπος», ο Φρέγκε έφτιαξε προτάσεις όπως « ο X
είναι άνθρωπος», που μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς ανάλογα με την τιμή του
X — η συγκεκριμένη, ας πούμε, είναι αληθής αν το X ισούται με « Αλέκος», αλλά
ψευδής αν ισούται με «Μ άγκας». Ο Φρέγκε εισήγαγε παράλληλα τη χρήση των
δύο ποσοδεικτων, του καθολικού (συμβολίζεται V), που κάνει μια πρόταση αληθή
«για κάθε X » , και του υπαρκτικού (συμβολίζεται 3), που λέει ότι «υπάρχει
κάποιο X » για το οποίο μια πρόταση είναι αληθής. Αργότερα, εφάρμοσε το
λογικό του σύστημα στα προβλήματα της θεμελίωσης των μαθηματικών, με το
μεγαλεπήβολο έργο Θεμελιώδεις Νόμοι της Αριθμητικής (Grundgeseize der
AriihmeHk), του οποίου ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1893. Με το βιβλίο αυτό
ο Φρέγκε ιδρύει ουσιαστικά τη σχολή του λογικισμού, η βασική θέση της οποίας
είναι ότι τα μαθηματικά είναι κλάδος της λογικής. Ο δεύτερος τόμος των Νόμων
του δημοσιεύθηκε το 1903, μαζί με το παράρτημα όπου αναφέρεται η επιστολή
στην οποία ο Ράσελ τού ανακοινώνει το Παράδοξο, εξέλιξη που ο Φρέγκε θεώρησε
ως καταλυτικά πλήγμα στο εγχείρημά του. Αν και ο ιδιαίτερα δύσχρηστος λογικός
συμβολισμός του Φρέγκε έχει σήμερα εγκαταλειφθεί, οι έννοιες και οι μέθοδοι
που καθιέρωσε αποτελούν ακόμη, σε μεγάλο βαθμό, τη βάση της σύγχρονης
λογικής. Μετά το δεύτερο τόμο των Νόμων, ο Φρέγκε δεν παρήγαγε σημαντικό
έργο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του εκδήλωσε σοβαρή παρανοϊκή
συμπτωματολογία, που την εξέφρασε μεταξύ άλλων σε μια σειρά άρθρων με
ακραίες επιθέσεις κατά της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, των εργατικών
σωματείων, των ξένων και, κυρίως, των Εβραίων που τους κατηγορούσε για όλα
τα δεινά της Γερμανίας, οραματιζόμενος «ολικές λύσεις» του «προβλήματος».
Πέθανε το 1925.

Χίλμπερτ, Ντάβιντ Ο Χίλμπερτ γεννήθηκε το

1862 στο Κένιγκσμπεργκ της Πρωσίας (το σημερινό
ρωσικό Καλίνινγκραντ) και πέρασε το μεγαλύτερο
μέρος της ζωής του ως καθηγητής στο
πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, το σημανπκότερο
κέντρο μαθηματικών σπουδών στον κόσμο τα χρόνια
εκείνα. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους
μαθηματικούς στην ιστορία και, μαζί με τον Ανρί
Πουανκαρέ, ο σπουδαιότερος της εποχής του.
Συνέβαλε καθοριστικά σε πολλούς κλάδους των μαθηματικών, ανάμεσά τους στη
θεωρία των αναλλοίωτων, τη θεωρία αλγεβρικών αριθμών, το λογισμό των
μεταβολών, τη θεωρία των διαφορικών εξισώσεων και άλλους, κάνοντας επίσης
σημαντικές καινοτομίες στη μεθοδολογία της απόδειξης. Το 1899 δημοσίευσε τα
Θεμέλια της Γεωμετρίας (Grundlagen der Geomeirie), βιβλίο που τοποθετεί τη
γεωμετρία σε αυστηρή αξιωματική βάση ολοκληρώνοντας με σύγχρονο τρόπο
το έργο του Ευκλείδη. Το 1900, στην περίφημη ομιλία του στο Διεθνές Συνέδριο
Μαθηματικών, στο Παρίσι, κατονόμασε και ανέπτυξε είκοσι τρία μεγάλα άλυτα
προβλήματα γνωστά έκτοτε ως «τα προβλήματα του Χίλμπερτ», τα οποία
θεώρησε άτι θα καθορίσουν την πορεία της επιστήμης των μαθηματικών τον
20ό αιώνα. Έντεκα από αυτά έχουν σήμερα λυθεί ολοκληρωτικά, επτά εν μέρει,
ενώ τα υπόλοιπα — με πιο ονομαστό ανάμεσά τους το όγδοο, ή «Υπόθεση του
Ρίμαν»— παραμένουν άλυτα. Στη δεκαετία του 1920, οι ιδέες του Χίλμπερτ των

345
προηγούμενων δεκαετιών σχετικά με τη Οεμελίωση των μαθηματικών κατέληξαν
στο αποκαλούμενο «Πρόγραμμα» που φέρει το όνομά του. Μ Θριαμβευτική του
ιαχή «σ τα μαθηματικά δεν υπάρχει ignorabimus» καθώς και το «πρέπει να
μάθουμε και θα μάθουμε» —το τελευταίο ειπωμένο λίγες μέρες πριν από την
ανακοίνωση από τον Γκέντελ του πρώτου θεωρήματος της μη πληρότητας—
εκφράζουν την πιο αισιόδοξη και μεγαλεπίβολη παραλλαγή της θεμελιακής
αναζήτησης. Αν και τα συμπεράσματα του Γκέντελ και των Τούρινγκ και Τσερτς
κατάφεραν καίριο πλήγμα στο υπερφιλόδοξο σχέδιο του Χίλμπερτ, το Πρόγραμμά
του συνέχισε να ασκεί σημαντική επιρροή στη φιλοσοφία των μαθηματικών και τη
θεωρία της απόδειξης. Στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή ο Χίλμπερτ
έδινε την εικόνα προτύπου ψυχικής υγείας. Όταν όμως ο μοναδικός γιος του,
Φραντς, εκδήλωσε σχιζοφρένεια στα δεκαπέντε του χρόνια, ο Χίλμπερτ τον
έστειλε σε άσυλο όπου παρέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής του. Ο πατέρας του
ουδέποτε τον επισκέφθηκε, δηλώνοντας, μετά την εκδήλωση της αρρώστιας του
ότι «δεν έχει γιο ». Ο Χίλμπερτ πέθανε το 1943.

346
Βιβλιογραφία
Για τη συγγραφή του Logicomix διαβάσαμε πολλά βιβλία — κάποια βέβαια είχαν διαβαστεί
παλαιότερα, πολύ πριν γεννηθεί η ιδέα— και συμβουλευθήκαμε επιπλέον πολλά άλλα, και ακόμη
περισσότερα άρθρα. Από όλα αυτά, παραθέτουμε εδώ μόνο κάποια ελάχιστα που θεωρούμε
πιο βασικά, άλλα για το πλήθος της πληροφορίας, άλλα για την οξυδέρκεια, τη γλαφυρότητα ή
και τη συνθετική ματιά. Δεν έχουν όλα μεταφραστεί στα ελληνικά, αλλά για όσα γνωρίζουμε όπ
υπάρχουν μεταφράσεις, παραθέτουμε και τη σχετική πληροφορία.

Andersson, Stefan. In Quasi o f Certainty: Bertrand Russell's Search for Certainty

in Religion and Mathematics Up to the Principles of Mathematics (1903).
Stockholm: Almqvist & Wiksell International, 1994.
Davis, Martin. The Universal Computer: The Road from Leibniz to Turing. New
York: W. W. Norton & Company, 2000. (Στα ελληνικά: Μηχανές της Λογικής.
Μετάφραση: Στάθης Ζάχος. Αθήνα: Εκκρεμές, 2007.)
Edmonds, David and John Eidinow. Wittgenstein's Poker. London: Faber and
Faber, 2001. (Στα ελληνικά: Η Οργή του Βίττγκενσταϊν. Μετάφραση:
Μαργαρίτα Μηλιώρη. Αθήνα: Πατάκης, 2004.)
C ra y , Jeremy J . The Hilbert Challenge. Oxford: Oxford University Press,
2000. (Στα ελληνικά: Η Πρόκληση του Χίλμπερτ. Μετάφραση: Τεύκρος
Μιχαηλίδης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2007.)
Janik, Allan and Stephen Toulmin. Wittgenstein's Vienna. New York: Simon and
Schuster, 1973.
Monk, Ray. Ludwig Wittgenstein: the Duty o f Genius. London: Jonathan Cape,
1990. (Στα ελληνικά: Ludwig Wittgenstein: το Χρέος της Μεγαλοφυΐας.
Μετάφραση: Γρηγόρης Ν. Κονδύλης. Αθήνα: Scripta, 1998.)
— Bertrand Russell: the Spirit o f Solitude, 1872-1921. London: Jonathan Cape,
1996.
— Bertrand Russell: the Ghost o f Madness, 1921-1970. London: Jonathan Cape,
2000 .
Reid, Constance. Hilbert. Berlin: Springer-Verlag, 1970. (Στα ελληνικά: Ο
Προκλητικός Κύριος Χίλμπερτ. Μετάφραση: Θεοφάνης Γραμμένος και Γιώργος
Κυριακόττουλος. Αθήνα: Τραυλός, 2007.)
Russell, Bertrand. M y Philosophical Development. London: George Allen & Unwin,
1959. (Στα ελληνικά: Α/ Φιλοσοφική μου Εξέλιξη. Μετάφραση: Αντώνης Πέρης.
Αθήνα: Αρσενίδης, 2007.)
— The Autobiography o f Bertrand Russell. London: George Allen & Unwin, 1967.
— Griffin, Nicholas, ed. The Selected Letters o f Bertrand Russell. London:
Routledge, 2002.

349
S+adler, Friedrich. The Vienna Circle, Studies in the Origins, Development, and
Influence o f Logical Empiricism. English translation Ιογ Camilla Nielsen.
Vienna: Springer-Verlag, £001.
Van Heijenoor+, Jean. From Frege to Code!. Cambridge: Harvard University
Press, 1967.
Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. English -translation b\j
D. F. Pears and B. F. McGuinness. London: Routledge and Kegan Paul, 1961.
(Στα ελληνικά: Tractatus Logico-Philosophicus. Μετάφραση: Θανάσης
Κιτσόπουλος. Αθήνα: Παπαζήσης, 1978.)