III.

VAI TRÒ LỊCH SỬ CỦA CH1Ủ NGHĨA TƯ BẢN

III.1. Vai trò tích cực của chủ nghĩa tư bản
- Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhanh chóng, chuyển từ kỹ thuật lao
động thủ công lên kỹ thuật ngày càng hiện đại. Giải phóng sức lao động, nâng
cao hiệu quả khám phá và chinh phục tự nhiên của con người.
Như Mác đã đánh giá, chủ nghĩa tư bản ở thời kỳ của Mác, từ thế kỉ 18 đến giữa
thế kỉ 19 tức là khoảng 100 năm tồn tại đã tạo ra một lực lượng sản xuất ngang
bằng với toàn bộ lực lượng sản xuất của loài người trước đó cộng lại.
- Chuyển nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất lớn hiện đại, dưới tác động của
các quy luật của kinh tế thị trường đã kích thích cải tiến kỹ thuật, tăng năng
suất lao động … tạo ra khối lượng sản phẩm hàng hóa khổng lồ
Trong thế kỷ 20, các nhà kinh tế học của nước Anh đã đánh giá 100 năm tồn tại
của chủ nghĩa tư bản trong thế kỷ 20 (từ năm 1900 đến 2000), chủ nghĩ tư bản đã
tạo ra được một khối lượng của cải gấp 15 lần khối lượng của cải của loài người
trước đó cộng lại.
- Xã hội hóa sản xuất phát triển cả chiều rộng và chiều sâu => quá trình sản
suất được liên kết với nhau, phụ thuộc lẫn nhau thành một hệ thống sản xuất
xã hội thống nhất.
Quá trình này không chỉ diễn ra ở một khu vực, một quốc gia mà hiện nay đang
diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới.
III.2. Những giới hạn phát triển của chủ nghĩa tư bản
- Mục đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa trước hết tập trung chủ yếu vì
lợi ích của thiểu số giai cấp tư sản, không phải vì lợi ích của quần chúng nhân
dân lao động một cách tự giác => không phù hợp với sự phát triển của tiến bộ
loài người.
Mục đích của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là giá trị thặng dư, là bóc lột lao động
làm thuê của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Vì thế mục đích của nó là
tập trung chủ yếu vì lợi ích thiểu số giai cấp tư sản. Nó tạo ra sự bất công, sự bất
bình đẳng trong xã hội. Cho nên chủ nghĩa tư bản không phù hợp với sự phát triển

1
In đậm dùng cho powerpoint
Phần viết thường dùng cho thuyết trình.
của tiến bộ loài người. Loài người phải đi đến một xã hội tiến bộ hơn chủ nghĩa tư
bản.
- Chủ nghĩa tư bản là một trong những nguyên nhân của hầu hết các cuộc
chiến tranh trên thế giới. Chiến tranh đã phá hủy lực lượng sản xuất, kéo lùi
nền kinh tế thế giới hàng chục năm.
Chủ nghĩa tư bản luôn tìm mọi cách chiếm lĩnh thị trường (thị trường đầu vào, thị
trường đầu ra). Cho nên chủ nghĩa tư bản trong xã hội hiện đâị chính là một trong
những nguyên nhân cơ bản của hầu hết các cuộc chiến tranh trên. Như chúng ta đã
biết, mọi ngòi nổ của cuộc chiến tranh lần thứ nhất, chiến tranh lần thứ 2 và các
cuộc chiến tranh cục bộ trong thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 này đều xuất phát từ mục
đích của chủ nghĩa tư bản để chiếm lĩnh thị trường và hậu quả gây ra rất lớn.
- Sự phân hóa giầu nghèo ngày càng sâu sắc, thể hiện ở sự bần cùng hóa đối
với đa số nhân dân lao động và sự giàu có của các tư bản độc quyền. Trên thế
giới, sự phân cực giầu nghèo giữa các quốc gia trên thế giới ngày càng cao.
Đó là sự phân cực giữa các nước phương Đông và các nước phương Tây, giữa các
nước phương Nam với các nước phương Bắc. Chính vì vậy, chủ nghĩa tư bản
không phải là giai đoạn cuối cùng của lịch sử nhân loại. Loài người sẽ phải đấu
tranh để đi đến một xã hội tiến bộ hơn chủ nghĩa tư bản.
III.3. Xu hướng vận động của chủ nghĩa tư bản
- Trong chủ nghĩa tư bản, vì mục đích lợi nhuận trình độ xã hội hóa của lực
lượng sản xuất ngày càng cao. Để thích ứng, quan hệ sản xuất tư bản chủ
nghĩa không ngừng được điều chỉnh, mở rộng mang hình thức xã hội cả về
quan hệ sở hữu, quan hệ quản lý và quan hệ phân phối, nhưng tính chất tư
nhân tư bản chủ nghĩa không hề thay đổi, không những thế tính chất tư nhân
ngày càng được tập trung cao.
Dù cho có điều chỉnh, mở rộng mang hình thức xã hội thì bản chất của quan hệ sản
xuất tư bản chủ nghĩa vẫn không hề thay đổi, tức là vẫn dựa trên cơ sở sở hữu tư
nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và bóc lột lao động làm thuê dưới hình
thức giá trị thặng dư. Không những thế tính chất tư nhân của nó ngày càng được
tập trung cao và được thể hiện rõ : nhà nước tư sản trở thành một chủ thể sở hữu tư
bản tư nhân tập thể.
- Sự điều chỉnh quan hệ sản xuất trong chủ nghĩa tư bản phần nào đã tạo ra
sự phù hợp nhất định của quan hệ sản xuất với tính chất xã hội hóa ngày càng
cao của lực lượng sản xuất, góp phần duy trì sự tồn tại và phát triển của chủ
nghĩa tư bản. Nhưng những điều chỉnh đó không làm giảm mà còn làm tăng
tính gay gắt trong mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất.
Đó là mâu thuẫn vốn có, mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản : mẫu thuẫn giữa
tính chất xã hội hóa ngày càng cao của lực lượng sản xuất với tính chất tư nhân của
quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa. Mẫu thuẫn này tất yếu sẽ dẫn chủ nghĩa tư bản
đến chỗ phải bị thay thế bởi xã hội mới tiến bộ hơn