Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Tomasz J. Kosiński
Nauki społeczne, etnologia, historia, slawistyka
E-mail: tomasz@kosinski.pl

Słowiańska symbolika
Streszczenie
Opracowanie jest fragmentem przygotowywanej przeze mnie książki „Kultura Słowian”, która
stanowi kontynuację moich badań w zakresie słowiańskich dziejów, obyczajów i wierzeń oraz
pochodzenia i dziedzictwa naszych przodków. To zarazem uzupełnienie mojej książki pt. „Wiara
Słowian”, gdyż symbole miały dla ludów słowiańskich wymiar religijny i równie dobrze ich opis
mógłby się znaleźć właśnie w publikacji o takiej tematyce.
Martwi mnie fakt, że obecnie w opinii publicznej istnieje tak wiele nieporozumień na ten temat,
a na przykład taka swastyka (swarga, swarzyca), uniwersalny symbol wielu religii, zawłaszczony
przez hitlerowców, jest zakazana nawet, gdy nie jest używa do faszystowskich celów, ale przez
rodzimowierców. Brakuje tu wiedzy i dobrej woli, a wrzucanie wszystkiego do jednegoo worka, to
przykład ignorancji i nieodpowiedzialności.
Miejmy nadzieję, że takie opracowania jak to, wyjaśniające pochodzenie i znaczenie znaków
obecnych także w naszym codziennym życiu lub odkrywanych na znajdywanych artefaktach czy
podczas badań etnograficznych, pozwoli na lepsze zrozumienie ich symboliki oraz uniknięcie
zbędnych oskarżeń wobec osób używających ich w dobrej wierze.
Słowa kluczowe: Słowianie, Sławianie, Wendowie, słowianofilstwo, slawistyka, symbolika,
znaki, słowianowierstwo, wiara, kultura, pogaństwo, swarzyca, swarga, swastyka, ręce boga, trika,
trystyka, kołowrót, lunula.

Znamy bardzo wiele słowiańskich symboli. Większość z nich to dawne znaki magiczne
odpowiadające najczęściej słowiańskim bogom, ale pewna część niestety została opracowana
współcześnie przez rodzimowierców, jako elementy zdobnicze lub na potrzeby słowiańskiej
ezoteryki i niestety nie ma oparcia w dawnej tradycji wedyjskiej.
Najważniejszymi słowiańskimi znakami religijnymi były:
 krzyż – symbolizował przede wszystkim równowagę wszechświata;
 swastyka (swarga, swarzyca) – solarny symbol szczęścia oraz Gwiazdy Polarnej, jako
centrum astralnego nieba,
 ręce boga – graficzne wyobrażenie Boga Najwyższego;
 rozeta – znak Pioruna, związana też z symboliką Drzewa Życia i ognia;
 kołowrót – symbol życia, ruchu planet, wyobrażający oś świata;
 trystyka (triskelion) – odzwierciedlenie troistości świata: Prawię, Jawię i Nawię;
 trójkąt – oko opatrzności bożej, symbol Belboga;
 koło – okrąg z różnymi znakami w nie wpisanymi, często otoczone promieniami było
odzwierciedleniem Słońca, jako źródła życia;
 lunica (lunula) – przedstawienie Księżyca (Miesiąca), patrona nocy;
 drzewo – znaki z wyobrażeniem drzew odnosiły się do Drzewa Świata (Kosmosu) i Drzewa
Życia, ewentualnie do drzew ziemskich otaczanych wielkim kultem.

1
 Tomasz J. Kosiński

Przykłady średniowiecznych pierścieni z różnymi symbolami (ze staroruskich znalezisk). 1 – motywy

zwierzęce, 2 – symbole płodności, 3 – dłoń, 4 – swastyka, 5 – inne motywy1.

1
D.W. Gromow, A.A Byczkow: Slavjanskaja runicznaja pismiennost – fakty i domysly, Moskwa 2005.

2
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Znaki na wczesnośredniowiecznej ceramice z Kruszwicy (W. Dzieduszycki)

3
 Tomasz J. Kosiński

Znaki symboliczne wykorzystywano m.in. w ornamentyce budynków, na strojach, w ozdobach

i biżuterii itp.

Słońce
Symbol Słońca oraz jego cykliczności wyrażany był nie tylko poprzez swastykę, kołowrót, czy
krzyż, ale również w postaci koła, w które często wpisywano inne znaki związane z jego
cyklicznością lub właściwe dla bóstw solarnych.

Symbol Słońca

Motyw słoneczny był też bardzo popularny w zdobnictwie ludowym i architekturze.

Motyw solarny na ruskiej chacie (O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2007)

4
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Symbole solarne w ruskich izbach (O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2007)

5
 Tomasz J. Kosiński

Ochronne symbole Słońca (rannego, południowego i wieczornego) i Ziemi na ruskich chatach

(O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2007)

6
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Słońce i księżyc z Bałkanów (P.N. Vidusa, 2014)

Krzyż
Równoramienny Krzyż związany był z siłami przyrody oraz symbolizował równowagę
wszechświata. W znaku krzyża ujmowano też podział świata na 4 kierunki, choć w rzeczywistości
ramiona krzyża wyznaczały 4 strony nieba.

Znak krzyża, jako symbol nieba

7
 Tomasz J. Kosiński

Schemat krzyża astralnego oparty jest na centralnym punkcie, którym jest Gwiazda Polarna
znajdująca się na skrzyżowaniu dwóch linii tworzących ramiona krzyża określające 4 pozycje Słońca
w czasie cyklu dziennego (pory dnia) i rocznego (pory roku).
Gdy spojrzymy w górę na niebo i spróbujemy zrobić jego odrys (mapę), to zauważymy, że
południe i północ są zamienione miejscami. Jest to zgodny układ z porami dnia także, kiedy to
Słońce wschodzące zmierza w lewo (zgodnie z lewoskrętnym ruchem obrotowym Ziemi), osiąga
najwyższy punkt w środku dnia (południe), po czym zachodzi znikając za horyzontem, dając
początek nocy, która z kolei ma swoje apogeum o północy.
Krzyż to symbol Małego Wozu i jego rocznego obrotu wokół Gwiazdy Polarnej, podobnie jak
swastyka i kołowrót.
Znak krzyża był również wyobrażaniem Słońca, jako ognia niebiańskiego oraz ognia ziemskiego.
Krzyż z czterema ramionami oznaczał ogień w ogóle, z sześcioma ramionami wyglądający jak płatek
śniegu w górach (miejsce na wysokości) symbolizował pioruna, również kulistego, a krzyż
z ośmioma ramionami odpowiadał Słońcu.
Powszechnie przyjmuje się, że słowo "krzyż" pochodzi od paneuropejskiego „cru”, co oznacza
"krzywe", z łacińska crux - krzyż. Ter rdzeń występuje też w słowach „krąg”, czy też „kryć”. Słowo
"krzyż" może jednak pochodzić od słowiańskiego korzenia "kres" - "ogień" (krzesać – rozpalać
ogień, krzesiwo - narzędzie do rozpalenia ognia). Warto wiedzieć też, że koniec Słońca (ciemna pora
roku, śmierć starego Słońca) zwano dawniej „Słońcakres”.

Niektóre przykłady znaku krzyża czteroramiennego, symbolu ognia, Słońca i Ziemi

Dowody archeologiczne wskazują, że krzyż, jako symbol czczony nawet w okresie górnego
paleolitu. Krzyż jest symbolem życia, nieba i wieczności. Właściwy (równoramienny) krzyż
symbolizuje zasadę połączenia oraz interakcji między dwoma siłami: kobiety (linia pozioma)
i mężczyzny (w pionie). Krzyże są podzielone na proste (posiadające funkcje poziome
i pionowe) oraz ukośne (z dwiema skośnymi liniami). Prosty krzyż symbolizuje męską agresywną,
ukośny natomiast spokojniejsze cechy.
Prosty krzyż może również służyć, jako pierwotny model Drzewa Świata, gdzie pionowy pasek
jest Drzewem Świata, a oś pozioma przedstawia świat Jawii (rzeczywistości). Odpowiednio, w krzyż

8
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

ukośnym górna część wskazuje lokalizację świata Prawii, a dół świata Nawii. Naturalnie te krzyże
mają odpowiednią wartość magiczną. Zwłaszcza czarny krzyż miał posiadać silne właściwości
ochronne.
Powszechnie wykorzystywany w różnych kulturach i okresach, począwszy od Babilonii, przez
czasy pierwszych Piastów i Zakonu Templariuszy oraz Kawalerów Maltańskich, a skończywszy na
III Rzeszy, był tzw. krzyż rycerski, w kilku odmianach.

Różne warianty krzyża rycerskiego: od lewej Templariuszy (znany też z monet Piastów), kawalerski
(zawłaszczony przez III Rzeszę), maltański.

Osiem nagrobków z krzyżem rycerskim na starej grobli przy Dobrom Potoku k. Krupja w Serbii
(P.N. Vidusa, 2014)

9
 Tomasz J. Kosiński

Krzyż nagrobny z Serbii z oznaczonymi na ramionach dwiema równonocami (prosty krzyż) i dwoma
przesileniami (rozeta), źródło: P.N. Vidusa, 2014

Nagrobek z krzyżem rycerskim wrysowanym w słońce z Rajackich Pivnic koło Negotina w Serbii
(P.N. Vidusa, 2014)

10
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Innym z wariantów jest Krzyż Słoneczny, zwany też Słonecznym Kręgiem i krzyżem gnostyckim.
Spotykany w formie cztero- sześcio- i ośmioramiennej, często wpisanej w okrąg. Koło z pisanym
weń krzyżem to jeden z najstarszych symboli solarnych Indoeuropejczyków.

Krzyż słoneczny

Symbol koła z wpisanym krzyżem może być symbolem Ziemi z równikiem i południkiem.
Podobny jest do niego symbol jabłka królewskiego.
Forma sześcioramienna krzyża wpisanego w okrąg widnieje m.in. na posągu Światowida ze
Zbrucza oraz na wielu megalitach.
Podobny do Krzyża Słonecznego jest tzw. Krzyż celtycki, lub inaczej Kołokrzyż, najbardziej
precyzyjnie pokazuje podobieństwa krzyża ze swastyką i całą konwencję ich podziału. Znak takiego
krzyża znany był praktycznie wszystkim Indoeuropejczykom, w tym Słowianom, a jego historia
liczy co najmniej 8-9 tysięcy lat. Zwano go też „Krzyżem wojownika” i „Krzyżem Wotana”
(Odyna).

Krzyż tzw. celtycki (Kołokrzyż) oraz krzyż nordycki Aegishjalmur

Z kolei wieloramienny krzyż z poprzeczką na każdej belce lub swastyką, ze skręconymi w lewo
lub w prawo ramionami, pełni funkcję ochroną przed wszelkimi wpływami zewnętrznymi. Wielu
badaczy rosyjskich uznaje ten symbol jako znak magiczny Roda. Ten symbol był rozpowszechniony
już w starożytności, co potwierdzają dowody archeologiczne - wiele amuletów z tym znakiem
zostało znalezionych na terytoriach Scytów i innych ludów indoeuropejskich; w średniowieczu
zdobią one ściany domów i wyroby z drewna, a często również sakralne naczynia. Skandynawską
wersją tego znaku jest Aegishjalmur, czyli Hełm Nietykalności, jest to znak o wielkiej mocy2.
Jak podaje Trojanowski, w Japonii po żniwach uplatają ze słomy i składają na ołtarzach
wianuszki, w których środek jest wpleciony krzyż, symbol słońca życiodajnego i życia wiecznego.

2
O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2007.

11
 Tomasz J. Kosiński

Krzyż jest dziś jednak kojarzony głównie z chrześcijaństwem. Jak wiemy, w Rzymie nie przybijano
przecież ludzi do krzyży tylko do drewnianej zbitki dwóch pali w ksztalcie litery „T”. Przy
tworzeniu podstaw wiary chrześcijańskiej, jako religii państwowej za czasów Konstantyna zapewne
na synodzie ustalono, żeby wykorzystać uniwersalny solarny symbol krzyża, jako motyw główny
nowej religii. Jezus w ten sposób stał się też bogiem światłości, dzięki czemu był bardziej
przyswajalny dla większości ludów czczących bóstwa słońca3.
W antagonizmie do tego nowego kultu solarnego w osobie Jezusa Światłości Świata powstał
6 wieków później islam wykorzystujący, jako motyw główny symbol księżyca. Odwieczna walka
słońca i księżyca reprezentowana przez te obie religie trwa nadal. Judaizm to natomiast stary bóg,
spopielony w niemieckich piecach krematoryjnych podczas holokaustu (Bóg umarł w Auschwitz).
Na znaku krzyża opierała się swastyka, którą wykorzystali i sprofanowali naziści składając ofiarę
całopalną z Żydów i Słowian.

Ręce Boga
Krzyż Słowiański znany też, jako tzw. Ręce Boga to równoramienny krzyż, którego każde ramię
zwieńczone jest tzw. grabiami.
Interpretację tego znaku, jako jednego z religijnych symboli Słowian przygotował Lech Emfazy
Stefański m.in. w wydanej w 1993 roku książce Wyrocznia słowiańska oraz w statucie Rodzimego
Kościoła Polskiego.
Według rodzimowierców ideogram ten jest wyrazem mocy wszechogarniającej, oznaczającej
władczo-opiekuńczy aspekt Najwyższego Boga. Cztery piorunowładne ręce, o pięciu, lub sześciu
palcach ułożonych w grzebień, tworzą krzyż równoramienny. Ramiona krzyża skierowane w cztery
strony świata są wyrazem wszechwładności stwórcy, zwanego w rodzimej wierze Słowian
Bogoświatem.

Znak Ręce Boga z wpisanymi swastykami

3
W. Trojanowski, Podania mityczne dziejow dziejow polskich w oswietleniu wiaroznawstwa porownawczego i podan
ludowych, Warszawa 1917.

12
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Czasem w polach pomiędzy ramionami Rąk Boga umieszczane są cztery swarzyce, spośród
których dwie mają pojedynczo zagięte ramiona, dwie inne posiadają z kolei na końcach podwójne
zagięcie. Ma to symbolizować dwoistość ognia niebiańskiego. Swarzyce o pojedynczych zagięciach
oznaczają Swaroga i Słońce, zaś te o podwójnym zagięciu można rozumieć, jako symbole Peruna.
Według mnie, dwie zwykłe swastyki między rękami boga, mogą być symbolami równonocy,
a dwie swarzyce z tzw. widłami to symbole przesileń, gdyż podwójna część złamanego ramienia
może odnosić się do dominacji (po równonocy wiosennej – dnia nad nocą, a po równonocy jesiennej
– nocy nad dniem.
Ramiona krzyża wraz z grzebieniami na ich zakończeniach, jak niektórzy przyjmują, mogą
symbolizować deszcz i chmury właściwe dla boga gromowładnego, choć inni autorzy zakładają, że
owe grzebienie na końcach ramion krzyża przedstawiają promienie słoneczne Darzboga.
Znak ten, jako symbol Swaroga wymieniany jest przez Grzegorzewicza w książce „O Bogach
i ludziach”. Przy takiej interpretacji można zatem uznać go za „Ręce Swaroga”4.

Popielnica z Białej
(ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, domena publiczna)

4
W. Brożyna, Ręce Swaroga. Germańska symbolika w służbie słowiańskiego rodzimowierstwa, [na:]
https://www.academia.edu/38074037/R%C4%99ce_Swaroga_Germa%C5%84ska_symbolika_w_s%C5%82u%C5%B
Cbie_s%C5%82owia%C5%84skiego_rodzimowierstwa

13
 Tomasz J. Kosiński

Są i tacy, którzy uznają, że jest to jednak znak Peruna – Swarożyca (syna Swaroga). Jedna dłoń
z promieniami to błyskawica, a druga to grom. Jak wiemy najpierw w czasie burzy widać błysk,
a potem słychać uderzenie. Dawniej Słowianie nie wiedzieli, że jest to związane z różną szybkością
światła i dźwięku i wierzyli, że Perun zsyła najpierw grom, a potem błyskawicę.
Symbol Ręce Boga odnajdujemy na popielnicy z Białej, przypisywanej ludności kultury
przeworskiej, traktowanej, jako prasłowiańska, a przez niektórych wiązanej również z Wandalami,
wciąż przez wielu uznawanymi za plemiona germańskie.
Znalezisko to datowane jest na III‒IV wiek n.e. (kultura przeworska). Niemcy, ze względu na
widniejące na niej swastyki, wykorzystywali to znalezisko, jako germańskie, a pod koniec II wojny
światowej wywieźli naczynie z Łodzi i od tamtej pory nie są znane jej dalsze losy. W Polsce
zachowała się tylko jej gipsowa kopia.
Postacie stojące na grzbietach zwierząt, według Stefańskiego, są duszami zmarłych, którzy
dostąpili heroizacji. Posiadają wyolbrzymione, przypominające grzebienie, dłonie. W większości
dawnych słowiańskich rytów grzebień występuje bowiem w kontekście dialektyki najwyższych
mocy, to jest Słońca i Księżyca. Wywodzone było to z przypominających pioruny wyładowań
elektrycznych, towarzyszących zwykle czynności rozczesywania włosów kościanymi (używanymi
m.in. przez ludność kultury pomorskiej) grzebieniami, które były symbolu energii kosmicznej.

Odrysy znaków graficznych na naczyniu z Białej

14
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Warianty tego znaku pojawiają się w pracy Kazimierza Moszyńskiego „Kultura ludowa
Słowian”.

Motywy ludowe z Rękami Boga (K. Moszyński)

Symbol ten znajdujemy zarówno w wykopaliskach dotyczących Słowian, jak i wśród wzorów
używanych do ozdabiania pisanek, o czym pisał K. Moszyński. Znajdujemy go m.in. na wrzecionie
łupkowym z osady pod wsią Savvinskaya Sloboda nieopodal Moskwy, na którym Ręce Boga
widnieją obok kilku wariantów swastyki5.

Motywy ludowe z Rękami Boga i swastykami z osady pod wsią Savvinskaya Sloboda (K. Moszyński)

Podobny znak jak palczasta swarga na popielnicy z Białej, a identyczny z jednym z tych
z Savvinskiej Slobody, znajdujemy na artefaktach z kultury Vinca. Tutaj wydaje się, że trzy odnogi
(palce) z 4 ramion swargi oznaczają 3 miesiące w rocznym cyklu (3x4=12 miesięcy) obrotu Ziemi
wokół Słońca6.

Swastyka z kultury Vinca

5
A. Tarunin, Sakralnyj simwoł. Istorija swastyki, Moskwa 2009.
6
P.N. Vidusa, Perunovi zapisi, 2014.

15
 Tomasz J. Kosiński

Swarga / swarzyca (swastyka)

Znany znak swastyki, zwanej przez Słowian Swarzycą, Świąszczycą lub Swargą, a przez Rosjan
Solncevorot (Słońcowrót), to jeden z symboli solarnych, który istnieje w wielu wariantach, jak
leworamienna, praworamienna, kołowrót itp. Przypomina wiatraczek.
Słowianie wykorzystywali znak swastyki na różne sposoby w wielu wariantach (poniżej).

1) 2) 3) 4) 5)

6) 7) 8) 9) 10)

11) 12) 13) 14) 15)

16) 17) 18) 19) 20)

21) 22) 23) 24)

25) 26)

Różne warianty słowiańskich swastyk. 1 – Swastyka prawoskrętna, 2 – Swastyka lewoskrętna, 3 – Swarzyca

kruszwicka, 4 – Ręce Boga, 5 – Kołowrót, 6 – Swastyka okrągła, 7 – Ogniobog, 8 – Tarcza, 9 – Swadziebnik,
10 – Swarożyc, 11 – Molwiniec, 12 – Atakujący sokół (nazistowskie „Czarne Słońce”), 13 – Krzyż słoneczny,
14 – Ognyena, 15 – Rodiva, 16-18 – znaki Peruna, 19 – Chors, 20 – Bogownik, 21 – Rod (Domownik), 22 –
Simargl, 23 – Strzybog, 24 – Jarowit, 25 – Strzybożyc, 26 - Tajemnica

16
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Znak swastyki, to skrzyżowane dwa pioruny, symbole Peruna, czyli runy „S S”, co może
oznaczać Światło Świata. Uważa się, że naziści zapożyczyli ten znak od Rzymian, dla których był to
symbol szczęścia, co znaczy zresztą w wielu innych kulturach i religiach, jak hinduizm, buddyzm,
czy u Słowian.
Warto wiedzieć, że swastyka odzwierciedla graficznie ruch dzienny i roczny Wielkiego Wozu
wokół nieruchomej Gwiazdy Polarnej. Leworamienna (na rysunku nr 1 powyżej) powstała w formie
przeprowadzenia prostej linii od Polaris do końca „dyszla”, a praworamienna (na rys. nr 2 powyżej)
do tyłu wozu lub też jest lustrzanym odbiciem pierwszej. Swastyka tak obracającego nieba
widzianego z Ziemi jest lewoskrętna, czyli kręci się w lewą stronę, bo i nasza planeta kręci się
w lewo wokół własnej osi i po orbicie wokół Słońca. Ciekawostką jest, że największa znana
astronomom czarna dziura mieści się akurat w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy, której
Wielki Wóz jest częścią7.

Pochodzenie symbolu swastyki od układu Wielkiego Wozu na niebie, zorientowanego wobec Gwiazdy
Polarnej w 4 okresach roku (rys. T.J. Kosiński)

Swastyka jest symbolem obrotu Ziemi wokół Słońca, ale też wyobraża jasną i ciemną stronę
życia. To uniwersum, kosmos, absolut, wszechświat. Jest to znany symbol w wielu kulturach świata,
wszędzie kojarzony pozytywnie, jako symbol szczęścia. Jedynie naziści wykorzystali go do niecnych

7
T.J. Kosiński, Wiara Słowian, Warszawa 2020.

17
 Tomasz J. Kosiński

celów i dlatego dzisiaj w zachodnim świecie jest niestety kojarzona, jako zły, często nawet zakazany
znak.
Słowianie wierzyli, że kosmos jest zbudowany na kształt gumna i świat kręci się w kółko wokół
głównej osi, zwanej piastą, na którą nakłada się koło od wozu. Tak jak niebiański wóz zmienia swoje
położenia w zależności od pory dnia i roku, tak samo ziemski wóz (życie) płynie zgodnie z cyklem
przyrody. Swastyka przypominała zatem kierat, w którym były zaprzęgnięte 4 konie.

Gumno z 4 końmi tworzące układ swastyki na podobieństwo niebiańskiego układu.

Co ciekawe, jeszcze w okresie przejściowym, tzw. dwuwiary, trwającym faktycznie jakieś 2-3
wieki po chrzcie Mieszka znajdywane są na nowych budynkach i obiektach sakralnych znaki swargi.
Przykładem może być swastyka wyryta na murach romańskiej kolegiaty Św. Apostołów Piotra
i Pawła mieszczącej się na wschodnim brzegu jeziora Gopło. Jej obecność na kościele zbudowanym
w 2 połowie XII w., świadczy o tym, że pogańskie praktyki magiczne po 200 latach od
chrystianizacji były nadal żywe i znak ten może być swoistym graffiti mającym buntowniczy
kontekst lub też jest to świadoma adaptacja symbolu w celu zjednania sobie miejscowego ludu do
celów chrystianizacyjnych.
Swastyka występuje na wielu średniowiecznych artefaktach wiązanych ze Słowianami, w tym
także na denarze Mieszka.

Denar Mieszka I

18
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Swastyki na artefaktach z terenów Ukrainy

Sporo znalezisk, w tym wiele kamieni, ze znakiem swastyki znajduje się na Bałkanach:

Kamienie z symbolem swastyki z terenu Bałkanów (P.N. Vidusa, 2016)

19
 Tomasz J. Kosiński

Swastyki na nagrobkach serbskich (P.N. Vidusa, 2016)

20
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Swarzyca była także popularnym elementem zdobniczym w architekturze i wzornictwie

ludowym.

Motyw swarzycy, jako ornament arcitektoniczny.

Znak swarzycy umieszczano nie tylko na kamieniach nagrobnych, naczyniach, murach domostw,
ale też na ozdobach. Symbol ten miał przynosić szczęście i pełnił funkcje ochronne.

Fibuła z motywami swastyk z I-III w na terenie lechickiego osadnictwa koło wioski Taimanawa w dystrykcie
Bychow na Białorusi.

21
 Tomasz J. Kosiński

Motyw „wiatraczka” symbolizującego ciągły ruch, życie i prawa cykliczności rządzące

w przyrodzie był bliski ludziom.

Fibuła z wiatraczkiem z Białorusi (I-III w.)

W krajach dalekiego Wschodu, ale i nie tylko, po dziś dzień funkcjonuje znak swarzycy jako
symbol szczęścia, boskiej opieki, uniwersum. W hinduizmie współcześnie swarzyca prawoskrętna 卐
zwana jest Swastyką i jest symbolem Boga Surya (Słońca) a przeciwna jej Swastyka lewoskrętna 卍
to Sauwastika i utożsamiana jest z nocą oraz Boginią Kali. Swastyka w sanskrycie oznacza
„sprzyjająca samopoczuciu” lub „dająca pomyślność”. Swastyka jest popularna także w buddyzmie,
a znak ten spotyka się również u indian północnoamerykańskich (Navaho).

Ornament ze swarzycą (S. Jakubowski)

22
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Bardzo ciekawy jest fakt, iż czerwona swastyka jest szlacheckim herbem rodu Boreyko.
Ornamentyka tego herbu może być związana z początkami Rusi Kijowskiej. Jak podają kroniki,
książę kijowski Oleg, który w wieku IX razem z Waregami zdobył Konstantynopol, umocował swoją
tarczę z wielką czerwoną swastyką na bramie miasta. Ród Boreyków, pochodzący z Rusi Kijowskiej,
którą założyli Polanie, także umieścił swastykę na swoich tarczach. Początki tego herbu datowane są
na XIV-XV wiek.

Herb szlachty polskiej Boreyko

Polski Kościół Rodzimowierczy za Święty Symbol uznaje Swarzycę wmurowaną w ścianę

kolegiaty w Kruszwicy. Możliwe, że pierwotnym miejscem tego obiektu była świątynia Swarożyca
w Swarzędzu.

Swarzyca kruszwicka

23
 Tomasz J. Kosiński

Tego typu przedstawienia znane są nie tylko na Bałkanach i w innych częściach Słowiańsczyzny,
ale i na przykład na wiekowych kopcach w Ameryce Północnej. To kolejne potwierdzenie, że
rdzenni mieszkańcy tego kontynentu znali ten uniwersalny symbol.

Swarzyca znaleziona w jednym z kopców tzw. The Mounds w stanie Mississipi w Dolinie Ohio w USA (po
lewej) i opisana przez Blake’a w „The Crosss Ancient and Modern” oraz swarzyca z Dići k. Ljiga w Serbii
(po prawej) z pracy „Perunovi zapisi” P.N. Vidusy

Tradycja swastyki, jako symbolu szczęścia o ochronnym znaczeniu przetrwała w Polsce nawet do
okresu międzywojnia, kiedy to wykorzystywano ten znak powszechnie, jako motyw odznak i medali
organizacji paramilitarnych i harcerskich.

Swastyka, jako znak organizacji wojskowych nie miała nic wspólnego z nazizmem, był to popularny symbol
szczęścia, wykorzystywany w grafice godłowej, heraldyce czy medalierstwie.

24
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Kołowrót
Krzyż w wersji ośmioramiennej zwano kołowrotem. To starożytny symbol solarny znany w wielu
kulturach, w tym także u Słowian. Wystepował w dwóch wersjach, jako krzyż ośmioramienny
wpisany w okrąg oraz trzy swastyki nałożone na siebie pod pewnym kątem, co miało symbolizować
cykliczność słońca i życia.

Krzyż ośmioramienny, zwany też kołowrotem, wersji kolistej (koło od wozu) oraz współczesnej (z kosami)

W wersji pierwotnej przypominał koło od wozu. Słowianie wierzyli, że oś świata przypomina

wielka piastę od koła, jak w kieracie. Takież drewniane koło umieszczano na kupalnym słupie lub na
stosie i palono w ramach obrzędu na cześć Słońca w dniu przesilenia letniego, kiedy był najdłuższy
dzień w roku, ale od tej pory miało go ubywać (śmierć młodego Słońca).

Jedno z wielu praktycznych zastosowań kołowrotu.

25
 Tomasz J. Kosiński

Ornamenty ruskiej chaty z symbolami Słońca i Ziemi.8

Wyobrażenia z kołowrotem znane są m.in. z dzwoniastych, terakotowych figurek żeńskich

z greckich Teb z ok. VII w. p.n.e.

Figurki z Teb (lewa: ze zbiorów Muzeum w Bostonie, prawa: z Muzeum Luwr w Paryżu) z okresu ok. VII w.
p.n.e. z symbolami kołowrotu.

8
D.W. Gromow, A. A.Byczkow: Slavjanskaja runicznaja pismiennost…

26
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Kołowrót został odtworzony przez Stanisława Jakubowskiego. Nawiązuje on swoim kształtem do

wzoru na znaleziskach archeologicznych (ma prostokątne zakończenia ramion).

Kołowrót (S. Jakubowski)

27
 Tomasz J. Kosiński

Należy wiedzieć jednak, że wariant kołowrotu z kosami, przypominający ośmioramienną

swastykę, został wymyślony dość niedawno i został przyjęty za znak odradzającego się pogaństwa.
Znane są też artefakty, które trudno przypisać do znanego zestawu znaków słowiańskich, jak
chociażby 7- i 11- ramienny kołowroty widoczne na zdjęciach umieszczonych poniżej:

Symbole solarne ryte na drewnianych scianach domów, jako znaki ochronne

Gwiazda (rozeta)
Rozeta była świętym symbolem Pioruna. Opierała się ona krzyżu sześcioramiennym. Mocno
związana była też z symboliką Drzewa Życia i ognia, zwana była „kwiatem życia” i często
umieszczana była na nagrobkach.

Symbole Pioruna (różne warianty sześcioramiennego krzyża)

28
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Symbol ochronny rozety z miejscowości Cluj (Rumunia), fot. Țetcu Mircea Rareș (Wkimedia, CC 3.0)

29
 Tomasz J. Kosiński

Rozeta podhalańska na belce stropowej z 1933 r.

Znak kwiatu życia (rozety) znany był w także w innych kulturach, m.in. w Mezopotamii
i w Egipcie (w swiatyni Ozyrysa).
Specyficznym rodzajem gwiazdy (rozety) jest pentagram i heksagram, które miały u Słowian,
według K. Moszyńskiego, charakter ochronny. Pentagram rysowano lub kuto bez odrywania ręki od
przedmiotu, na którym powstawał. W Wielkopolsce używano do tych celów poczwórnego czarnego
krzyża, a w Beskidzie gwiazdy heksapetalnej (rozety).
W hinduizmie heksagram to symbol nowego życia i planety Wenus (Jutrzenki), złożony
z trójkątów równobocznych (żeńskiego i męskiego) nałożonych na siebie. Znany też jest, jako tzw.
Gwiazda Dawida, żydowski symbol narodowy.
Z kolei pentagram stał się znakiem diabelskim i kojarzony jest obecnie z ruchami
satanistycznymi.Podobnie wypaczono też symbolikę swastyki, sprowadzając ją dziś jedynie do
znaku nazistów, zakazanego w wielu krajach europejskich.

Symbole wielokątów gwiaździstych: pentagram, heksagram, heptagram

30
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Trika (Triksel)
Słowiańsku trika (trójka) lub trystyka to częsty znak u wielu ludów, m.in. u Słowian, Scytów,
Celtów, Traków i Greków, jako triskelion (triksel). Potrójna spirala miała odzwierciedlać troistość
świata, a jak wiemy, u Słowian, co prawda dominował dualizm, ale wiara w 3 światy: Prawię, Jawię
i Nawię była też bardzo ważna. Trójpodział widzimy chociażby na posągu Światowida ze Zbrucza
oraz w wizerunku Trzygława.

Trika w różnych kulturach, od lewej: sarmacka, grecka, celtycka

Niektórzy tłumaczą ten znak, jako kolejny symbol solarny lub znak przewodnika, tego kto
prowadzi innych. Jeszcze inni wiążą ten znak z czasem i bogiem czasu, Cisłobogiem, znanym m.in.
z jednego z posążków prilwickich. Nazwa triksel jest grecka i pochodzi od słów tri - trzy i kselos -
kości, kończyny (ramiona). Warto przy okazji wiedzieć, że z grecka swastyka nazywa się tetraksel.
Kto wie, czy ten symbol nie ma jeszcze neolitycznych korzeni, gdyż przypomina polującego
człowieka, chociażby z rysunkaów naskalnych Catal Huyuk w Turcji z czasów kultury anatolijskiej,
datowanej na 6000 lat p.n.e.

Scena polowania z Catal Huyuk z postaciami myśliwych przypominającymi symbol trystyki.

31
 Tomasz J. Kosiński

W grafice triskelionu widzimy lewo- i prawoskrętność, podobnie jak przy swastyce. Znane są
znaki nie tylko spiralne, ale również kotwiczne (swastyka trójramienna).

Zawieszka z Płocka (XII w.) z triką

Triskelion w wersji spiralnej i kotwicznej (swastyka trójramienna)

32
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Do tego symbolu nawiązuje polski herb szlachecki Rola. W Herbach Rycerstwa Polskiego
Bartłomiej Paprocki powstanie tego herbu umieścił w czasach pogańskich9. Podobne odniesienia
symboliczne widzomy także w herbie Trąby.

Herby szlacheckie: Rola (z lewej) i Trąby (z prawej).

Lilia
Roślinnym symbolem triki (trójki) jest lilia, czyli łodyżka z trzema listkami, symbolizująca trójcę
bóstw: Słońca, Księżyca i Ziemi.

Pierścień z lilią znaleziony na rynku w Nysie (X w.)

9
B. Paprocki, Herby Rycerstwa Polskiego, Kraków 1584.

33
 Tomasz J. Kosiński

Znak ten jest wykorzystywany od XX wieku w harcerstwie i skautingu. W 1927 na ramionach

lilijki używanej przez ZHP umieszczono litery ONC – oznaczające hasło filaretów – Ojczyzna,
Nauka, Cnota.

Lilijka tzw. harcerska (bez inicjałów ONC)

Lilia jest obecna także w heraldyce, na przykład występuje w herbie podkarpackiego Pilzna.

Herb Pilzna z podwójna lilią

W przyrodzie odpowiada jej koniczyna, której łodyga zawiera 3 sercowate listki. Czterolistna jest
bardzo rzadka i w słowiańskiej tradycji ludowej ma przynosić szczęście.

Koniczyna trójlistna i czterolistna

34
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Motyw czterolistnej koniczyny oraz dwóch półksiężyców na nagrobku w Serbii (P.N. Vidusa, 2014)

Trójząb
Z liczbą 3 związane są też inne słowiańskie sybole jak trójząb, będący znakiem herbowym ruskiej
dynastii Rurykowiczów, znany też z polskich herbów szlacheckich (np. Świszczewski) czy miejskich
(Błonie), a obecnie to motyw narodowy Ukrainy. W mitologii greckiej i rzymskiej trójząb (tryton)
był atrybutem boga wód Neptuna (Posejdona). Natomiast w tradycji słowiańskiej prawdopodobnie
stanowi on nawiązanie do trzygłowego boga Triglawa, który miał rządzić 3 światami: Prawią, Jawią
i Nawią.

35
 Tomasz J. Kosiński

Symbol trójzębu: od lewej – tryton Neptuna (Posejdona), herb Jarosława Mądrego, godło Ukrainy,

Herb polski Świszczewski.

36
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Srebrna moneta księcia Włodzimierza Wielkiego 980-1015, Ruś Kijowska.

Do trójzębu nawiązują też wzory słowiańskich świeczników. Pamiętamy przy tym, że żydowska
menora ma 7 ramion i symbolizuje Drzewo Życia.

Słowiańskie, trójzębne świeczniki (P.N. Vidusa, 2016)

W późniejszym okresie symbol ten przyjmował także inne formy, jak chociażby trzech wież, co
ma odzwierciedlenie w herbach wielu miast, np. Bydgoszcz, Łęczyca, Żarki, Oleśnica, Gostynin,
Przasnysz. Ten motyw znany jest także ze szlacheckiego herbu Grzymała.

Herby z trzema wieżami: od lewej – miasto Bydgoszcz, herb szlachecki Grzymała, miasto Przasnysz.

37
 Tomasz J. Kosiński

Trójkąt – oko opatrzności

Także trójkąt nawiązuje do świętej trójki, a znak z wpisanym w niego okiem, często otoczony
promieniami, to popularny symbol opatrzności bożej, znany w różnych kulturach. Niestety, podobnie
jak swastyka, często poprzez jego niewłaściwe wykorzystanie w historii do firmowanie różnych
nieprzyjaznych ludziom ideologii, ideogram ten jest opacznie odbierany i rozumiany.

Trójkąt – Oko Opatrzności

Wolański uważał, że trójkąt, jako oko opatrzności, był symbolem Odyna, boga jedynego10.
Z całym szacunkiem do tego autora i jego pasji, ogromu pracy, czasu i serca, jakie poświęcił na
badania, to jednak w tym przypadku trudno się z nim w pełni zgodzić. Może jest to znak boga
jedynego, ale na pewno nie tylko Odyna. Jeżeli nawet Skandynawowie znali i czcili jakieś symbole
znane też Słowianom, to trudno nam dziś określić ich rodowód. Wiadomo przecież, że sąsiednie
kultury, a tym samym i religie się przenikają, więc wymiana obiektów kultu (bogowie, symbole,
nazwy) jest czymś normalnym. Tutaj mamy jednak przykład znaku, który, nie był, co prawda,
nadużywany przez Słowian, a przez to mniej z nimi identyfikowany, ale stanowił istotę systemu ich
wierzeń. Długosz pisał przecież, że religia Słowian to: „kult ognia, monoteizm, czyli kult
gromowładcy, kult świętych rzek i źródeł, jej atrybuty, oko niebios w trójkącie symbolizującym
Świętą Górę”.
Góra Niebios, którą mogła symbolizować Łysa Góra, była szeroko rozsławiona z „jednookich
cyklopów” z tzw. okiem opatrzności, czyli diademem półksiężyca na głowie władcy, skąd zapewne
wzięły się słowne podobieństwa między tytułem książę i słowem księżyc11.
Często ten motyw występuje na dawnych znaleziskach, jak np. pomniki obodryckie (prilwickie),
czy kamienie mikorzyńskie. Jest to symbol Prowe, który przedstawiany był, jako ludzka postać
trzymająca trójkąt w ręku. Miało to symbolizować, że to od niego zależy nasz los, ale raczej
w rozumieniu jego panowania nad prawami natury, a nie decydowania o losach pojedynczych ludzi.
Symbol trójkąta kojarzy się też z lemieszem od pługa, a tym samym bóstwami urodzaju.

10
T. Wolański, Listy o starożytnościach słowiańskich, Gniezno 1845.
11
T. Markuszewski (Tleledrag T.S. Marski), Księga Popiołów, 2000.

38
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Trójkąt – oko opatrzności, które symbolizuje związek najwyższego boga z Belem i Cernem, jak
można zauważyć na poniższym, geometrycznym schemacie, był raczej graficznym wyobrażeniem
Świętowita:

Niewykluczone też, że to symbol Trygława, którego istota opiera się na liczbie 3, podobnie jak
w trójkącie.

Kwadrat
Kwadrat (łac. quadrata) jest symbolem Absolutu, bożego pokoju we wszystkich, czterech
stronach świata. Liczba boków i kątów kwadratu odnosi się do liczby ziemskiej doskonałości
– cztery. Oprócz tego kwadrat oznacza cztery okresy życia ludzkiego: dzieciństwo,
dojrzewanie, dorosłość, starość, jak również odnosi się do słowiańskich czterech pór roku.
Dzięki temu koreluje wyraźnie z symboliką krzyża, rąk Boga, czy swastyki. Jednocześnie
pamiętajmy, że liczba 4 wyznacza też cykl księżyca, którego etapy zmian nazywane są
właśnie kwadrami (łac. quattuor – cztery).
Jest to znany znak w różnych kulturach i religiach, np. Święty Augustyn, ze względu na
równą miarę boków, widział w kwadracie symbol sprawiedliwości.

Kwadrat ma nie tylko równe boki, ale i kąty, których suma wynosi 360 stopni

39
 Tomasz J. Kosiński

Symbol bożego kwadratu pod słóńcem na kamieniu nagrobnym w Setbii

(fot. P.N. Vidua, https://stecciibogumili.blogspot.com/2014/)

40
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Księżyc (lunula)
Symbolika lunarna była także popularna na Słowiańszczyźnie i odnosiła się do kultu Księżyca,
pierwotnie kojarzonego z kobietą (Luną – Łuną), żoną Swaroga, a z czasem z jego ubogim
synem/bratem Chorsem.
Nazwa księżyc oznacza syna, potomka księcia (Słońca), a Łuna (Luna) to odblask (tak nazywano
też zorze), co by świadczyło, że Słowianie wiedzieli, iż Księżyc odbija tylko światło słoneczne, a nie
świeci sam z siebie.
Dużą cześć oddawano Księżycowi w nowiu, zwłaszcza podczas pierwszej niedzieli po nim.
Wznoszono modły i śpiewy powitalne oraz odprawiano obrzędy mające zapewnić powodzenie
w czasie kolejnego miesiąca. Podczas pełni często urządzano igrzyska związane z obłaskawianiem
duchów domowych i demonów związanych z silami ciemności. Z racji, że księżyc oświetlał noc
i często wskazywał drogę oraz miał duży wpływ na podejmowane działania przez ludzi i rozwój
przyrody, oddawano mu cześć, jednak nie tak silną jak Słońcu. Traktowano go, jako młodszego,
uboższego brata lub syna słońca.

Kamienna brama z Bałkanów z symbolami pogańskimi: solarnym (kołowrót na lewym filarze) i lunarnym
(półksiężyc na prawym filarze) oraz prawosławnym krzyżem na szczycie (prawdopodobnie z okresu
późniejszego), z pracy P.N. Vidusy

41
 Tomasz J. Kosiński

Wierzono w wielki wpływ faz księżyca i jego cykliczności na podejmowanie prac polowych
i innych czynności. Nowe sprawy zaczynano z reguły w nowiu i po nim, często w samej pełni,
będącej kulminacja przybywania księżyca. Gdy go ubywało zaniechiwano wielu działań, czekając na
lepszy okres, pierwszej lub drugiej kwadry.
Kalendarz księżycowy jednak do tej pory stosowany jest przez rolników i ogrodników. Gdy
księżyca przybywało można było siać i sadzić większość roślin, co miało gwarantować dobry wzrost.
Wtedy też przycinano rośliny i włosy. Najlepszym okresem na zapewnienie plenności była pełnia.
Słowa „plon” i „plenić” są od „pełni” właśnie. Ale akurat konopie sadzono w nowiu, gdyż pełnia
dałaby rozwój nasion, ale ubogość pędów łodyg, na czym ludziom bardziej zależało w przypadku tej
rośliny. Lecznicze zioła zbierano też w nowiu, ale podawano je tuż po nim, by wzmocnić ich
działanie. Podawanie ich przy malejącym księżycu mogło nawet zaszkodzić. Zamawianie z reguły
dokonywano w okresie ubywania księżyca, by choroby i uroki zniknęły wraz z nim.

Lunica (lunula)

42
Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Słowiańskie symbole lunarne

43
 Tomasz J. Kosiński

Ziemia
Nie mogło też zabraknąć symboli Ziemi, jako Matki, dawczyni życia i pożywienia. Oprócz
symboli bogini Mokoszy, Żywie i Darzboga, znane są znaki odnoszące się do gospodarki rolnej.

Znak zasianego pola (Matki Ziemi)

Symbole Słońca i Ziemi pełniły w słowiańskim zdobnictwie i architekturze funkcje ochronne.

Figurki kobiet ze znakami zasianego pola znane z kultury Cucuteni-Trypole (Rybakow 1981)

44
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Drzewo
Drzewa były otaczane szczególnym kultem u Słowian. Vuk Karadzić pisał, że niektóre drzewa
zwano sjenovitem, od *sjen – cień (stąd też wyraz „sień” – zacienione miejsce bez okien przy
wejściu do domu. Cień uważano za obraz duszy.
Wybrane, dorodne drzewa niektórych gatunków, jak dąb, jawor, orzech miały posiadać moc
karania chorobą lub nawet uśmiercać tego, kto je zetnie.
Herbord pisał o „drzewie orzechowym przedziwnej urody poświęconym idolowi”, które chciał
ściąć Otto, ale odstąpił od tego po prośbach ludzi, którzy obiecali zaprzestać jego kultu, ale chcieli
zachować cień i owoce.

Symbolika Drzewa Życia

Lasy, bory, zagajniki czczono, jako miejsca należące do bogini Dziewanny i pod opieką Leszego
(Borowego) oraz innych demonów leśnych. Las był też miejscem, gdzie pozyskiwano owoce runa,
miód, żywicę i inne dary Matki Natury.

Człowiek jako Drzewo Życia na nagrobkach przy cerkwi św. Petke w Prolom Banji w Serbii
(fot. Rasa Nikić, z pracy P.N. Vidusy)

45
 Tomasz J. Kosiński

Jak wiemy las, jako taki Słowianie traktowali też użytkowo dokonując jego wypaleń pod uprawy
rolne. Wydaje się to nie pogodzenia z mirem, jakim darzono drzewa. Można przypuszczać, że przy
wypalaniu lasu Słowianie pomijali jednak wybrane drzewa, jako obiekty kultowe, zostawiając także
otaczające je najbliższe, pomniejsze drzewa im towarzyszące, tworząc tzw. święte gaje.
Znane były symbole Drzewa Świata (Kosmosu) i Drzewa Życia. Związany z tą symbolika jest też
znak Alatyr (Ołtarz).

Znak rozety symbolizującej Alatyr (ołtarz )

Inne symbole
Popularne także były znaki dualne ukazujące istnienie dwóch przeciwstawnych sił Jasności
i Ciemności, albo Nawii i Prawii, świata żywych i umarłych, Nieba – ojca i Ziemi – matki, Słońca –
brat i Księżyca - siostra, zimna i ciepła, doli i niedoli lub też po prostu związek kobiety i mężczyzny.
Ten dualny podział świata reprezentował Bel i Cern, ale także bóg Słońca i bogini Matka Ziemia,
czy też boginie Żywie i Mara. Znane nam są też przedstawienia w postaci bliźniaczych posążków.

Symbole dualne (O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2017)

O ile ukośny krzyż był symbolem ognia ziemskiego to znamy także krzyżowe znaki ognia
niebiańskiego.

46
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Znaki ognia niebiańskiego (O. Beregova, Simvoly Slavyan, 2017)

Dualnym symbolem jest także tzw. Berło Boga, wyobrażające panowanie nad dwoma światami
boskim i ziemskim, popularne zwłaszcza na południu Słowiańszczyzny12.

Berło Boga (P.N. Vidusa, 2016)

Przyjmuje ono różne kształty, ale najczęściej u zwieńczeniu krzyża lub prostej laski kapłańskiej są
dwie symetrycznie ułożone spirale lub półkola.

12
P.N. Vidusa, Svetosavlje protiv krstjana, 2016.

47
 Tomasz J. Kosiński

„Boże berła”, jako motywy architektoniczne

Ciekawym symbolem jest T-krzyż, który znany jest głównie z terenów południowej
Słowiańszczyzny.

T-krzyż: 1. Stojący nagrobek z Gornji Malovan k. Kupres, 2. Płyty nagrobne z Dići k. Ljigi w Serbii
(P.N. Vidusa, 2016)

48
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Ten kształt wyobraża słońce w zenicie. Jak twierdzą naukowcy to właśnie takie „krzyże”, ze
względów praktycznych, były używane przez Rzymian i Gotów do krucyfikacji (Jezus, Boz). Jeżeli
więc Chrystus zmarł na tego typu „krzyżu” to dla chrześcijan powinnien on symbolizować raczej
zmierzch słońca, a nie jego triumf. Oczywiście to wszystko tylko kwestia interpretacji.
Dość powszechny był u Słowian także symbol trójzębu (wendyjska runa M – Mać). Od niego
utworzono na przykład herb Rurykowiczów.

Tamga z trójzębem na pieczeci Rurykowiczów

49
 Tomasz J. Kosiński

Symbol trójzębu znany w różnych kulturach na całym świecie: 1. Piktogram amerykańskich prekolumbijskich
India (Joshua Tree Park, Kalifornia, USA), 2. Relief na metalowej płycie (Urartu 900-600 p.n.e.),
3. Nagrobek średniowieczny (Cista, Mala Gomila, Imotski), 4. Nagrobek średniowieczny (Dobrića poljana,
Borci, Konjic w Serbii), 5. Średniowieczne, serbskie znaki nagrobne z Dinovaća (Iljevo) i Lokvićića
k. Imotska, 6. Nagrobek średniowieczny z wioski Dići k. Ljiga w Serbii (P.N. Vidusa, 2016)

Znane są również znaki przypisane poszczególnym bogom, choć większość z nich, z tzw.
powszechnego obiegu, to rekonstrukcje lub kreacje sympatyków słowianowierstwa zza naszej
wschodniej granicy, niemająca potwierdzenia w przekazach historycznych, znaleziskach
archeologicznych, ani w etnografii.
Warto jednak się z nimi zapoznać, gdyż stanowią one obecnie ważny element rekonstrukcji
słowiańskich wierzeń, zwłaszcza we wschodnioeuropejskim wydaniu.

50
Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Czarnobog, Radegast, Belbog,

Mokosz, Dażbog, Morok,
Koljada, Dodola, Dziewanna

Chors, Weles, Swarog,

Swarożyc, Świętowit, Trzygłów,
Jarowit, Strzybog, Żiwa

51
 Tomasz J. Kosiński

Kupała, Mara, Lada,

Ogniena, Nemisa, Peklabog,
Perun, Porewit, Rarog,
Rodziewa, Rujewit, Semargl

Znany i popularny obecnie w środowiskach narodowych jest też symbol stworzyny przez
Stanisława Szukalskiego w okresie międzywojnia tzw. Toporzeł. Autor proponował przyjęcie tego
znaku za godło nowej Polski, by pod nim połączyć cały rodosławiański pierwiastek polityczny.
Toporzeł jest obosiecznym toporem tworzącym kształt orła.

Znak Toporła (S. Szukalski)

52
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Często też mniej świadomi pasjonaci Słowiańszczyzny używają, głównie na blogach

poświęconych tematyce słowiańskiej, symboli ze skandynawskiego kręgu kulturowego.

Kilka symboli skandynawskich: Odyn, Valknut, Tiwaz

Podobnie rzecz ma się z symbolami Prusów i Bałtów, które często przez niektórych uznawane są
błędnie za słowiańskie.

Wybrane znaki Bałtów - od lewej: łotewski Jumis, pruska Romuva.

Oczywiście słowiańskich znaków było dużo więcej, a te omówione i pokazane powyżej to tylko
pewna część bogactwa graficznego w tym zakresie. Wiele znaków obecnych na znanych artefaktach
skrywa swoje tajemnice, a etnografowie i religioznawcy łamią sobie głowy, by poznać ich znaczenie.
Na koniec tego podrozdziału warto przypomnieć o pogańskiej symbolice, która przeniknęła do
chrześcijaństwa, albo jest wciąż obecna w tradycji ludowej. A jest tego sporo. To nie tylko krzyż, ale
też na przykład jajko, będące symbolem odrodzenia, króliczek kojarzony z płodnością, choinka –
dawny diduch, jako podziękowanie za urodzajny rok, czy bocian przynoszący dzieci, o którym
wcześniej była mowa.

Pisanki z Chodska (1910)

53
 Tomasz J. Kosiński

Kolory
Barwy miały dla Słowian duże znaczenie i symbolizowały wiele istotnych spraw. Generalnie
kolor biały był kojarzony z jasną stroną życia, a czarny z ciemną stroną. Niebieski kolor to kolor
nieba, gdzie nie ma biesów, dlatego mówiono też w niebiesiech (niebiosa). Generalnie kolor biały
i niebieski były kolorem niebiańskim, zielony i żółty ziemskimi, a czerwony i czarny kojarzyły się
z siłami ciemności. Co ciekawe kapłani słowiańscy i wróżowie zajmujący się białą magią ubierali się
zawsze na biało, a księża i dostojnicy chrześcijańscy, akurat jak czarownicy parający się czarną
magia, uwielbiają czerń i czerwień (purpurę).
Kolorystyka strojów ludowych, ozdób czy przedmiotów codziennego użytku i przyborów
obrzędowych nawiązywała do konkretnych pór dnia i roku oraz patronujących im bogów.
Wyjaśnienie pochodzenia słowiańskich nazw kolorów nie jest zbyt trudne, choć nie spotkałem się
nigdzie z kompleksowym, poprawnym objaśnieniem ich etymologii. Warto więc wiedzieć, że:
 biały – to kolor Bela, czyli jasności, bieli, życia;
 jasny – od „jas” (jasz, jes, is, as), czyli boskiego światła;
 ciepły – od „tiopłyj”, co może być skrótem od „ten płomiennyj”;
 siwy – od koloru jasnoszarych, wiosennych bazi wierzby iwy, iwa = ewa*, wierzby
płaczącej, wodnej. To też kolor Siwy, czyli jasnej Dziewy. Siwe włosy to jasnoszare
włosy. Jak zauważa K. Moszyński nigdy nie mówiono o białej sierści psa, że jest siwa, ale
o maści konia czy włosach człowieka już tak (sakralizacja nazw);
 siny – to „z iny”, czyli „z innego [świata]”, a dokładniej od sinego, tj. niebieskiego nieba,
jak siniak na ciele;
 niebieski – od „nie bies”, czyli bez ziemskiego (czarnego) biesa (czarta), inaczej
niebiański, przez co czasem traktowano go też, jako synonim jasnej (boskiej) barwy,
 modry – mądry, rodzaj boskiego koloru niebieskiego, kojarzonego z bogiem, jako
Najwyższą Mądrością;
 żółty=zolty – zloty, jako przestawka słowna, przy czym ‘złoty’ związany jest ze słowem
‘zło’;
 zielony – od składu „z el on”, tj. z/od ela, boga, gdyż zieleń, czyli życie przyrody pochodzi
od bogów;
 czarny=cern – car/czar, to przeciwieństwo „ar” (jasny, płodny, życiodajny, wolny),
łączony z Czarnobogiem i czarowaniem;
 ciemny – tma (t+ma), to „ten matczyny” – ziemski, bo ziemia jest czarna, jak też
wyobrażono sobie ciemne łono kobiety, z którego wyłania się życie – człowiek;
 zimny – ziemny, chłodny, bo ziemia (jak większość kobiet) jest zimna i czeka na ogrzanie
przez słońce (mężczyźni muszą grzać swoje kobiety, gdyż mają one inną gospodarkę
termiczną ciała);
 czerwony – powszechnie uważa się, że nazwa ta pochodzi od „czerw on”, czyli od koloru
czerwi (larw). Mając jednak na uwadze, że tak ważne określenia jak imiona kolorów
z reguły wywodziły się od słów związanych z sacrum, można wątpić, że wśród innych
„boskich” etymologii kolorów, tak ważny kolor w magii i obrzędach poświęconych
bogom, swą nazwę zawdzięcza jakiejś larwie (czerw). Wydaje mi się, że to raczej
„czer+won” = „czarwon”, co po typowym zabiegu anagramicznym daje nam „czarown”
(jak czarownik), tj. kolor czarowny, magiczny. Warto tu też zauważyć, że określenie
„won” znaczyło „precz” („Paszoł won!”), domyślnie „idź w ogień”, a po chrześcijańsku
„do piekła”. Słowo „won” wygląda na skrót „w ogn”, co wskazuje nam źródłosłów nazwy
„czerwon” (czerwień), a mianowicie to „czar ognia”, czyli barwa płomieni, które jak
wiemy kojarzono z czerwienią;

54
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

 różowy – oczywiście od koloru róży, przy czym sama nazwa tego kwiatu wydaje się
pochodzić od ‘roża’, czyli ‘rogu’, stąd i ‘wróżenie’, tj. rytuał znany u dawnych Słowian
przewidywania przyszłości na podstawie rozlanej z rogu krwi lub miodu.

Pozostałe kolory i odcienie barw, jak fioletowy, czy pomarańczowy, nie wydają się mieć
słowiańskich etymologii i są dosłowna adapacją obcej nazwy lub jej polskim tłumaczeniem, dlatego
je pominąłem w tej rozprawie.

Tomasz J. Kosiński
18.09.2022

Bibliografia i netografia
Beregova O., Simvoly Slavyan, 2007.
Brożyna W., Ręce Swaroga. Germańska symbolika w służbie słowiańskiego rodzimowierstwa, [na:]
https://www.academia.edu/38074037/R%C4%99ce_Swaroga_Germa%C5%84ska_symbolika_w_s
%C5%82u%C5%BCbie_s%C5%82owia%C5%84skiego_rodzimowierstwa
Gromow D.W., Byczkow A.A.: Slavjanskaja runicznaja pismiennost – fakty i domysly, Moskwa
2005.
Gruszka F., Runy słowiańskie (rękopis), [na:] https://docero.pl/doc/feliks-gruszka-runy-sowiaskie-
rkopispdf-o102zz0lex
Kosiński T.J., Wiara Słowian, Warszawa 2020.
Markuszewski T. (Tleledrag T.S. Marski), Księga Popiołów, 2000.
Paprocki B., Herby Rycerstwa Polskiego, Kraków 1584.
Tarunin A., Sakralnyj simwoł. Istorija swastyki, Moskwa 2009.
Trojanowski W., Podania mityczne dziejow dziejow polskich w oswietleniu wiaroznawstwa
porownawczego i podan ludowych, Warszawa 1917.
Vidusa P.N., Perunovi zapisi, 2014.
Vidusa P.N., Svetosavlje protiv krstjana, 2016.
Wolański T., Listy o starożytnościach słowiańskich, Gniezno 1845.

Slavic symbolism
Summary
The study is an excerpt from the book "Culture of the Slavs" that I am preparing, which is my
original approach to the subject and is a continuation of my research in the field of Slavic history,
customs, beliefs, origins and heritage. It is also a supplement to my book "Faith of the Slavs",
because the symbols had a religious dimension for our ancestors and their description could just as
well be found in a publication on this subject.
I am concerned that there are so many misconceptions about this in the public today, and such
a swastika, a universal symbol of many religions, appropriated by the Nazis, is forbidden even when
it is not used for fascist purposes but by native believers. Knowledge and goodwill are lacking, and it
is ignorance to throw it all together and irresponsibility.

55
 Tomasz J. Kosiński

Let us hope that studies such as this one, explaining the origin and meaning of signs also present
in our daily life or discovered on artifacts found or during ethnographic research, will allow us to
better understand their symbolism and avoid unnecessary accusations against people using them in
good faith.

Keywords: Slavs, Wends, Slavophilism, Slavic studies, symbolism, signs, Slavic faith, culture,
paganism, swarzyca, swarga, swastika, god's hands, trick, triplet, turnstile, lunula.

Nota autorska
Tomasz J. Kosiński. Urodzony w 1970 roku. Kielczanin.
Z wykształcenia magister nauk społecznych, z zamiłowania
historyk, etnolog i słowianofil. Uczeń prof. Andrzeja
Wiercińskiego, antropologa kultury. Zwolennik metody
Bronisława Malinowskiego. Były wykładowca akademicki
(Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach). Kierownik
i trener wielu projektów szkoleniowych.
Obecnie niezależny badacz słowiańskich dziejów, propagator
wiedzy i tropiciel prawdy. Popularyzator idei regionalizmu
i dawnej Słowiańszczyzny. Wydawca, redaktor, publicysta.
Aktywny społecznik, założyciel i członek kilku organizacji
pozarządowych, organizator imprez kulturalnych, wypraw
i szkoleń. Pasjonat świadomej turystyki, licencjonowany pilot
wycieczek zagranicznych, zwiedził 112 krajów świata na 6 kontynentach. Żeglarz, nurek, sympatyk
survivalu, slow life i off-grid. Zna dobrze kilka języków obcych. Od kilku lat czasowo mieszka na
Filipinach, gdzie prowadzi ekoresort zgodnie z ideą życia blisko natury.

Autor następujących książek na temat Słowiańszczyzny:

1. „Rodowód Słowian” (2017),
2. „Słowiańskie skarby. Tajemnice zabytków runicznych z Retry” (2018),
3. „Runy słowiańskie” (2019),
4. „Bogowie Słowian. Bóstwa, biesy i junacy” (2019),
5. „Wiara Słowian” (2020),
6. „Życie erotyczne Słowian” (2021),
7. „Fenomen Wielkiej Lechii” (2021),
8. „Bohaterowie dawnych Słowian” (2022).

Wszelkie uwagi do wyników moich badań należy kierować na adres poczty elektronicznej
tomasz@kosinski.pl lub poprzez prowadzone przeze mnie profile autorskie na portalach
internetowych, gdzie można także znaleźć moje artykuły i fragmenty publikacji:
 academia.edu: https://independentresearcher.academia.edu/TomaszKosinski
 researchgate.net: https://www.researchgate.net/profile/Tomasz-Kosinski
 Facebook: https://web.facebook.com/tomaszjkosinski

56
 Zapomniane „Królestwo Słowian” Mauro Orbiniego

Moje wybrane artykuły:

 „Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw,
22.01.2022, [na:]
https://www.academia.edu/69408564/_Geograf_Bawarski_o_S%C5%82owianach_przegl%C
4%85d_analiza_weryfikacja_i_nowe_wyja%C5%9Bnienia_nazw
 „Słowiano-Aryjskie Wedy”, „Księga Welesa” i inne niepewne źródła o Słowianach,
06.09.2022, [na:]
https://www.academia.edu/86192137/_S%C5%82owiano_Aryjskie_Wedy_Ksiega_Welesa_i_
inne_niepewne_zrod%C5%82a_o_S%C5%82owianach
 Bitwa pod Wilczynem nad Dolenicą, zwana „Pomorską Troją”, 14.09.2022, [na:]
https://www.academia.edu/86615662/Bitwa_pod_Wilczynem_nad_Dolenic%C4%85_zwana_
Pomorsk%C4%85_Troj%C4%85_
 Dagome iudex – reinterpretacja, 12.02.2022, [na:]
https://www.academia.edu/71226348/Dagome_iudex_reinterpretacja_T_J_Kosinskiego
 Nestor, mity minionych lat, 16.02.2022, [na:]
https://www.academia.edu/71673592/Nestor_mity_minionych_lat
 Rola niezależnych badań i wkład pasjonatów w odbudowę wiedzy o naszym słowiańskim
dziedzictwie, 14.09.2022, [na:]
https://www.academia.edu/86640211/Rola_niezale%C5%BCnych_bada%C5%84_i_wk%C5
%82ad_pasjonat%C3%B3w_w_odbudow%C4%99_wiedzy_o_naszym_s%C5%82owia%C5%
84skim_dziedzictwie
 Wątki wendo-słowiańskie w poemacie „Widsith” oraz analogie do innych utworów literatury
starogermańskiej, 01.09.2022, [na:]
https://www.academia.edu/85997358/W%C4%85tki_wendo_s%C5%82owia%C5%84skie_w
_poemacie_Widsith_oraz_analogie_do_innych_utwor%C3%B3w_literatury_starogerma%C5
%84skiej
 Wendyjskie (prasłowiańskie) motywy i źródłosłowy w „Wojnie galijskiej” Juliusza Cezara,
12.12.2021, [na:]
https://www.academia.edu/63942702/Wendyjskie_pras%C5%82owia%C5%84skie_motywy_i
_%C5%BAr%C3%B3d%C5%82os%C5%82owy_w_Wojnie_galijskiej_Juliusza_Cezara

Zapraszam też do zapoznania się z wykazem światowych bibliotek (np. Biblioteka Kongresu
USA) i uniwersytetów (m.in. Harvard, Columbia, Princeton, czy Humboldta), które posiadają
w swoich zbiorach moje książki: http://worldcat.org/identities/lccn-n2011029175/

Moje publikacje w formie drukowanej lub jako e-booki można nabyć w księgarniach
i salonach Empik oraz online na przykład tutaj: https://www.swiatksiazki.pl/autor/tomasz-j-kosinski

57