ΟΙ ∆ΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ

8ου ΓΕΛ ΠΑΤΡΩΝ

ΣΧ. ΕΤΟΣ: 2013-14
 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟΙ

ΕΛΕΝΗ ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, ΠΕ 02

ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΥΜΠΑΡΕΛΟΥ, ΠΕ 19
 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑ∆Α
• ΑΒΡΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΛΑΜΠΕΤΙΑ • ΛΟΖΑΝ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
• ΑΒΡΑΜΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ • ΛΟΗΣ ΑΥΓΕΡΙΝΟΣ
• ΑΓΡΑΠΙ∆Η ΕΛΕΝΗ ΑΝΝ • ΜΑΝΙΚΑΣ ΜΕΓΑΚΛΗΣ
• ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙΡΗΝΗ • ΜΠΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΙΩΑΝΝΑ
• ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ ∆Ι∆ΑΜΗ • ΜΠΑΡ∆ΑΚΗ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ
• ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ • ΜΠΕΛΕΖΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
• ΝΤΖΑΝΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ
• ΒΕΡΡΑ ΕΛΕΝΗ • ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ
• ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ • ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
• ∆ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥΜΑΡΙΑ • ΣΙΩΖΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ
• ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΝΑ ΜΑΡΙΑ • ΣΤΑΘΟΥ∆ΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
• ΘΕΟ∆ΩΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ • ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ
• ΚΑΝΕΛΛΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ • ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ
• ΚΑΡΑΒΙΑΣ ΣΩΤΗΡΗΣ • ΤΣΑΓΚΑΡΑΤΟΥ ΝΙΚΟΛΙΤΣΑ
• ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗ ΑΚΡΙΒΗ
• ΚΑΤΣΙΚΗ ΜΑΡΙΑ • ΤΣΑΜΗΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ
• ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝ∆ΡΕΑΣ • ΤΣΙΤΣΙΚΑΣ ΣΠΥΡΙ∆ΩΝ
• ΤΣΟΓΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
ΠΑΤΡΑ
2. ΕΛΟΣ ΑΓΥΙΑΣ
 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΛΟΣ;
ΕΛΟΣ;

Το Έλος, είναι ειδική κατηγορία υδροβιότο2ου.

Εδαφολογικά 2ρόκειται για έκταση στην ο2οία
λιµνάζουν µόνιµα νερά (α2οκαλούνται
και στάσιµα νερά) 2ου συγκεντρώνονται είτε
α2ό γύρω σηµεία, είτε αναβλύζουν σε 2ολύ
µικρή 2οσότητα.

Συγγενή 2ρος τα έλη υγρότο2οι είναι
τα τενάγη και οι τυρφώνες (είδη βάλτων) 2ου η
διαφορά τους οφείλεται στα φυτά 2ου
ανα2τύσσονται σε κάθε τύ2ο αυτών.
 ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΙ
ΤΑ ΕΛΗ;
ΕΛΗ;
 Γενικά τα έλη θεωρούνται α2ό τους µυθικούς χρόνους
ανε2ιθύµητα για τον άνθρω2ο το2ογραφικά στοιχεία, διότι
1. 2αρεµ2οδίζουν την διάβαση (συγκοινωνία) δια µέσου αυτών,
2. ανα2τύσσονται κουνού2ια 2ου µ2ορεί να
µεταδώσουν ελονοσία ή κίτρινο 2υρετό,
3. α2ό τις αναθυµιάσεις ε2ικίνδυνων αερίων 2ου 2ροέρχονται
α2ό α2οσύνθεση διαφόρων οργανικών ουσιών (2χ. µεθάνιο)
 Στην Ελλάδα α2ό την ε2οχή της Τουρκοκρατίας και
2ερισσότερο έντονα α2ό τη σύσταση του ελληνικού κράτους,
κατεβλήθη 2ροσ2άθεια για την α2οξήρανση των
2ερισσοτέρων ελών (βελτίωση υγιεινής, α2όκτηση νέων
γόνιµων εδαφών).
 Αντίθετα, σήµερα ελώδεις 2εριοχές 2ροστατεύονται ως
σηµαντικοί υγροβιότο2οι, σε αρκετές 2ερι2τώσεις
χαρακτηριζόµενες ως µέρος του δικτύου Natura 2000.
 ΤΟ ΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΥΙΑΣ:
ΑΓΥΙΑΣ:
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ;
ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ;

Βρίσκεται στο ακρωτήριο ανάµεσα στην Πάτρα και το Ρίο, 2ου ε2ί
ενετοκρατίας και τουρκοκρατίας λεγόταν Μύτικας και εκεί άραζαν
τα ψαροκάικα όταν φυσούσαν δυνατοί άνεµοι στον Πατραϊκό, αφού
είναι α2άνεµο.
 EΡΜΗΝΕΙΑ ΛΕΞΗΣ «ΑΓΥΙΑ»
ΑΓΥΙΑ»

Η γραφή της α2αντάται και σαν Αγιά αλλά σήµερα έχει ε2ικρατήσει
ε2ίσηµα η γραφή Αγυιά. Η σωστή γραφή είναι Αγυιά και όχι Αγιά.

ΕΚ∆ΟΧΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ:

Σύµφωνα µε τον ιστορικό Στέφανο Θωµό2ουλου το όνοµα 2ροέρχεται
α2ό τη λέξη aggio 2ου σηµαίνει όρµος, α2άγκιο.

Κατά 2άσα όµως 2ιθανότητα το όνοµα οφείλεται στην ύ2αρξη
καθολικής εκκλησίας ή καθολικού µοναστηριού, το ο2οίο υ2ήρχε κατά
την 2ερίοδο της Τουρκοκρατίας στην 2εριοχή.

Υ2άρχει όµως και µια τρίτη εκδοχή 2ου µοιάζει να είναι και η
2ιθανότερη. Το όνοµα να 2ροέρχεται α2ό το Τουρκικό aya 2ου
σηµαίνει 2αλάµη, χέρι. Ay στα Τουρκικά θα 2ει και µήνας ή σελήνη (ο
2ληθυντικός aya). Στην Τουρκία α2αντιούνται 2ολλά χωριά µε την
κατάληξη aya καθώς και αρκετά γυναικεία ονόµατα.

Τέλος ayan στα τουρκικά, σηµαίνει τους 2ροκρίτους τους αρχηγούς,
τους αγάδες.

Στα αραβικά ayah (αγυιά) σηµαίνει σηµάδι ή θαύµα. (βλ.Αγιατολλάχ=
το σηµάδι του Θεού).
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΕΛΟΥΣ ΑΓΥΙΑΣ

Η 2εριοχή έχει αργιλώδη

2ετρώµατα µε µικρή δια2ερατότητα
λόγω φερτής ύλης των 2οταµών
Μειλίχου και Χαράδρου.
 ΠΑΝΙ∆Α ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ

Το έλος της Αγυιάς α2οτελεί 2ροστατευόµενο
2αράκτιο υδροβιότο2ο - σταθµό για µεταναστευτικά
2ουλιά.

Στο έλος ζει και ένα σ2άνιο είδος ερ2ετού,
2ροστατευόµενο είδος α2ό την ελληνική και διεθνή
νοµοθεσία, ο Τρίτωνας (Triturus vulgaris), ο ο2οίος
ανα2αράγεται σε νερόλακκους. Τα τελευταία χρόνια,
λόγω τον µ2αζωµάτων, έχει α2οµείνει µόνο ένας
νερόλακκος και ο 2ληθυσµός του Τρίτωνα έχει
µειωθεί και κινδυνεύει µε εξαφάνιση.

Στο έλος υ2άρχουν και άλλα είδη,
ό2ως νεροχελώνες και 2ολλά είδη αµφίβιων

Παλαιότερα στο έλος ζούσε και ένα σ2άνιο είδος
µικρού ψαριού το ο2οίο εξαφανίστηκε λόγω της
µείωσης του νερού α2ό το µ2άζωµα.

διάφορα 2τηνά 2ου
Σύµφωνα µε στοιχεία της
φωλιάζουν στα δέντρα Ελληνικής Ορνιθολογικής

σαύρες Εταιρείας

φιδάκια στην 2εριοχή του έλους έχουν
2αρατηρηθεί

ακρίδες
83 είδη 2ουλιών, α2ό τα ο2οία

2εταλούδες τα 18 2ροστατεύονται α2ό την

κουνού2ια Κοινοτική Οδηγία 79/409

κόκκινες µέλισσες (6 είδη ερωδιών,

σκαθάρια 3 είδη 2ά2ιας,

µυρµήγκια 3 είδη αρ2ακτικών,

κάθε λογής µαµούνια… 3 είδη µ2εκατσινοειδών,
3 είδη γλαρονιών)
 ΧΛΩΡΙ∆Α ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ

2υκνά καλάµια

αρµυρίκια

λεύκες

µερικές άγριες µουριές

ευκάλυ2τοι

2εύκα

συκιές

ιτιές
 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ

Το κλίµα 2ου ε2ικρατεί στο έλος είναι ζεστό και ξηρό το
καλοκαίρι και κρύο και υγρό το χειµώνα.

Το έλος της Αγυιάς 2αίζει σηµαντικό ρόλο, όσον αφορά τη
ρύθµιση του µικροκλίµατος και την 2οιότητα του
2εριβάλλοντος.

Α2οτελεί τον µοναδικό υγροβιότο2ο στο αστικό 2εριβάλλον
της Πάτρας και ε2ιτρέ2ει τη λειτουργία της φύσης στο
2υκνοδοµηµένο 2εριβάλλον της 2όλης.

Α2οτελεί 2ηγή 2ρασίνου και συνε2ώς οξυγόνου και φυσικού
δροσισµού. Μάλιστα, σε συνδυασµό µε τον Πατραϊκό Κόλ2ο,
δηµιουργεί κατά τους θερινούς µήνες το φαινόµενο της
θαλάσσιας και της α2όγειας αύρας, δροσίζοντας την 2όλη σε
ένα βάθος δέκα-δώδεκα χιλιοµέτρων.
 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ
Υ∆ΡΟΒΙΟΤΟΠΟ ΤΟΥ ΕΛΟΥΣ

Α2οστραγγίσεις

οικιστικές δραστηριότητες / εµ2ρησµοί

κυνήγι

ρύ2ανση εξαιτίας των διάφορων ανθρώ2ινων
δραστηριοτήτων

συνεχής ρίψη µ2αζών 2ροκαλεί τη σταδιακή
υ2οχώρηση του έλους

αδιαφορία των αρµόδιων φορέων

αλλοίωση της φυσιογνωµίας του έλους

εγκατάλειψη-ερηµο2οίηση του έλους
 ΤΟ ΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΥΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Σήµερα στο ακρωτήριο και δί2λα στο έλος υ2άρχουν αθλητικές
εγκαταστάσεις καθώς η 2λαζ του ΕΟΤ.

Η έκταση του έχει µειωθεί 2ολύ αφού βρίσκεται στα όρια της 2όλης.

Τα τελευταία χρόνια έχει δηµιουργηθεί κίνηση των 2ρώην ιδιοκτητών
του έλους µε στόχο την ε2ανάκτηση των 2αλαιών τους οικο2έδων, αφού
ο λόγος α2αλλοτρίωσης αυτών, δηλαδή η δηµιουργία οικολογικού
2άρκου, δεν έχει υλο2οιηθεί.
 ΑΛΛΑ ΕΛΗ
ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΤΡΩΝ

Η 2αραλία α2ό Ρίο ως Αγ. ∆ιονύσιο 2ρο 100 ετών ήταν τελµατώδης

Σαραβάλι: η 2αροιµία «12 Σαραβαλαίοι φορτώναν έναν γάιδαρο»
δηλώνει το 2ρόβληµα της ελονοσίας

Έλη Ιτεών

Περιοχή ΆριαΤσιβδί στη 2όλη (ο Βάλτος του Αγ. Ανδρέου ως την οδό
Μιαούλη 30 στρέµµατα): ε2ιχωµατώθηκε το 1881 α2ό τον δήµαρχο Θ.
Κανακάρη
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ:

«η κάτω 2όλις υ2έκειτο εις 2υρετούς ολεθρίους µε 2ολλά θύµατα (308
2αιδιά το 1829) : Χρ. Κορύλλος

«το έλος του Τσιβδί εχρησίµευεν 2ρος 2όσιν και καθαρισµόν» :
Ραγκαβής

«κοιλάδα Κλαυθµώνος» α2οκαλούνται «τα σεση2ότα ύδατα εντός της
2όλεως και µάλιστα τα …του Αγ. Ανδρέου» : εφηµερίδα «Καρτερία»
1841
ΤΡΕΧΟΥΜΕΝΑ ΝΕΡΑ -ΠΟΤΑΜΙΑ

ΓΛΑΥΚΟΣ

∆ΙΑΚΟΝΙΑΡΗΣ

ΜΕΙΛΙΧΟΣ

ΧΑΡΑ∆ΡΟΣ

ΣΕΛΕΜΝΟΣ

ΒΟΛΙΝΑΙΟΣ

ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ

ΠΛΑΤΑΝΕΪΚΟ

ΣΑΡΑΒΑΛΕΪΚΟ ή ΠΟΤΑΜΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΕΦΕΝΤΗ

ΦΥΛΛΟΥΡΑΣ
 Υ∆ΑΤΙΝΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

Ένα µέρος του νερού της βροχής καθώς φτάνει και µόλις
2έσει στην ε2ιφάνεια της γης, 2ριν α2ορροφηθεί α2ό το
έδαφος, εξατµίζεται.

Η 2οσότητα του νερού, 2ου δεν α2ορροφήθηκε, σχηµατίζει
αρχικά έναν υδάτινο µανδύα στην ε2ιφάνεια της γης και
2ολύ γρήγορα διαχωρίζεται σε ένα σύνολο υδάτινων
ρευµάτων α2οτελούµενο α2ό 2ολλούς µικρούς κλάδους
(ρυάκια), 2ου συγκλίνουν σε µεγαλύτερους (χειµάρρους) και
αυτοί σε ακόµη µεγαλύτερους (αραόταµους)
δηµιουργώντας τελικά το κύριο ρεύµα (οτάµι).

Τα υδάτινα ρέµατα α2οτελούν διεξόδους του ε2ιφανειακού
νερού της βροχής 2ρος τη θάλασσα (φυσικό αντι2ληµµυρικό
σύστηµα).
ΣΗΜΑΣΙΑ Υ∆ΑΤΙΝΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ

∆ιαµορφώνουν το το2ίο µέσω της α2οσαθρωτικής και της
α2οθετικής δράσης τους.

Α2οτελούν υγρότο2ους στους ο2οίους η διατήρηση του
2ρασίνου στηρίζει και 2ροσφέρει καταφύγιο σε αρκετά είδη
µικρο2ανίδας.

Ε2ηρεάζουν το κλίµα των 2εριοχών 2ου διασχίζουν
(καθιστώντας το η2ιότερο ρυθµίζοντας την υγρασία και τη
θερµοκρασία, ενώ 2αράλληλα δρουν και ως αεραγωγοί).

∆εσµεύουν την Ηλιακή Ενέργεια µέσω της φωτοσύνθεσης
την ο2οία κάνουν οι οργανισµοί 2ου αιωρούνται κοντά
στην ε2ιφάνεια του νερού (2.χ. φυτο2λαγκτόν) και οι
ριζωµένοι στον 2υθµένα ή στα 2ρανή (φυτά).

Εµ2λουτίζουν τα Υ2όγεια ύδατα Υδροφόρων Στρωµάτων
και συντελούν στην Τρο2ο2οίηση των Πληµµυρικών
Φαινοµένων.

Αντιρρυ2αντική ∆ράση : 2αγιδεύοντας αιωρούµενα σωµατίδια και
τοξικές ουσίες, α2ορροφώντας µεγάλες 2οσότητες διοξειδίου του
άνθρακα και 2εριορίζοντας το θόρυβο.

∆ιαµορφώνουν το Ανάγλυφο, α2ό 2ολεοδοµική σκο2ιά, βελτιώνοντας
την αισθητική του το2ίου, διασφαλίζοντας ελεύθερους χώρους,
διαχωρίζοντας τις χρήσεις γης και εξασφαλίζοντας την ε2ικοινωνία της
2όλης µε το φυσικό 2εριβάλλον.

Αλληλοσχετίζουν διάφορα υγροτο2ικά οικοσυστήµατα και
συµβάλλουν στη σύνδεσή τους µε δασικά, λιβαδικά κ.ά. οικοσυστήµατα
(2.χ. µεταφορά σ2ερµάτων και θρε2τικών συστατικών)

Στηρίζουν τη βιο2οικιλότητα

Παρέχουν τροφή (αλιεία, κτηνοτροφία, θήρα, ιχθυοκαλλιέργεια),
2ρώτες ύλες (αµµοληψίες, υλοτοµία, νερό για ύδρευση και άρδευση,
φάρµακα (αντιβιωτικά), ενέργεια (υδροηλεκτρικοί σταθµοί κ.ά.)

Κοινωνική αξία (ε2ιστηµονική, εκ2αιδευτική, αναψυχή, άθληση,
οικοτουρισµός, 2ολιτιστική σύνδεση µε µυθολογία, ιστορία, λογοτεχνία,
µουσική κ.ά.)
 ΓΛΑΥΚΟΣ

Ο Γλαύκος είναι 2οταµός της Αχαΐας.

Πηγάζει α2ό το Παναχαϊκό όρος και στην
διαδροµή του τροφοδοτείται α2ό διάφορες
2ηγές και τελικά χύνεται στον Πατραϊκό
κόλ2ο δί2λα α2ό το νέο (νότιο) λιµάνι της
Πάτρας.

Πριν τις εκβολές του στις Ιτιές σχηµατίζει
κοιλάδα γνωστή µε το όνοµά του. Η κοιλάδα
αυτή αναφέρεται ότι κατά την Ενετοκρατία
έβγαζε µεγάλες 2οσότητες καλαµ2οκιού και
καλής 2οιότητας βαµβάκι.

Ο Γλαύκος, στο µεγαλύτερο µέρος του, α2οτελεί
το φυσικό σύνορο ανάµεσα στην Πάτρα και
στον ∆ήµο Μεσσάτιδος.

Α2ό τον Γλαύκο έχουν 2άρει και την ονοµασία
του η συνοικία Γλαύκος (Ζαρουχλέικα) και το
δηµοτικό διαµέρισµα Γλαύκου της Πάτρας.

Σήµερα στο σηµείο 2ου συναντά την
2εριµετρική οδό της Πάτρας υ2άρχει η Έξοδος
Γλαύκου. Έχει µήκος 26,3 χιλιόµετρα.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΟΣ «ΓΛΑΥΚΟΣ»
ΓΛΑΥΚΟΣ»

Παλιά ονοµαζόταν Λεύκας και το
Γλαύκος είναι 2αραφθορά του
(Λεύκας = Λαύκος = Γλαύκος).
Ως Λεύκας αναφέρεται σε
χειρόγραφο σιγίλιο της µονής
Γηροκοµείου.

Κατά τον Τριανταφύλλου
ονοµάζεται Λεύκα α2ό τη
συνοικία Λεύκα της Πάτρας 2ου
βρίσκεται 2ολύ κοντά στον
2οταµό, ενώ ο Θωµό2ουλος
αναφέρει ότι Λεύκα λεγόταν µαζί
µε άλλα ονόµατα α2ό τον 18ο
αιώνα κι µετά.

Παρα2όταµοι του Γλαύκου 2ου είναι στον κάµ2ο της
Πάτρας µικροί αύλακες - χείµαρροι 2ου έχουν το
όνοµα του χωριού 2ου 2ερνούν : του Μ2εγουλακίου,
του Σαραβαλίου, του Ρωµανού, της Εγλυκάδος και το
Λαλέικο.

Έχει νερό όλο τον χρόνο, το καλοκαίρι 2ολύ λίγο ενώ
τον χειµώνα κατεβάζει 2ολύ νερό. Κατά το 2αρελθόν
έχει 2ροκαλέσει 2ολλές 2ληµµύρες δηµιουργώντας
2ολλές καταστροφές αλλά κι θανάτους.
 ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ΓΛΑΥΚΟΥ - ΕΡΓΑ

Αναφέρεται το 1815 κά2οια αρχαία τρίτοξη 2έτρινη γέφυρα 2ου
χρησιµο2οιούνταν για το 2έρασµα του αλλά λόγω της µετακίνησης
της κοίτης του 2άνω α2ό 200 µέτρα οι ντό2ιοι έφτιαξαν ξύλινα
γεφύρια ό2ου το χειµώνα καταστράφηκαν α2ό τα ορµητικά νερά
του 2οταµού.

Κατά το 2αρελθόν έχει 2ροκαλέσει 2ολλές 2ληµµύρες
δηµιουργώντας 2ολλές καταστροφές αλλά κι θανάτους, όλα αυτά
µέχρι την δεκαετία του 70 ό2ου διευθετήθηκε η κοίτη του µε
τσιµεντένια τοιχώµατα.

Χαρακτηριστικά στην 2ληµµύρα του 1886 2ληµµύρισε το σχολείο
του Μ2εγουλάκι την ώρα του µαθήµατος κινδυνεύοντας να
2αρασυρθούν τα 2αιδιά στα ορµητικά νερά του αναφέρεται ότι η
καταστροφή ήταν τόση µεγάλη 2ου το Μ2εγουλάκι έµεινε
ακατοίκητο αναγκάζοντας τους κατοίκους να ζητήσουν α2ό τον
δήµο να τους δώσει εκτάσεις σε άλλη 2εριοχή της 2όλης να
εγκατασταθούν εκεί

Ανάλογες καταστροφές έγιναν και στις 2ληµµύρες του 1912 και
1915, µάλιστα αναφέρεται ότι 2ριν αλλά και µετά τον 17ο αιώνα
εκεί ήταν βάλτοι 2ου σχηµατίζονταν α2ό τα νερά του Γλαύκου.

Έργα έγιναν και την 2ερίοδο 2009-11 , έργα ρύθµισης της
κοίτης του, µε κατασκευή τοιχωµάτων α2ό µ2ετόν αρµέ
και ανακατασκευή του 2αρα2οτάµιου δρόµου 2ου τον
διασχίζει. Ο δρόµος αυτός συνδέει την 2εριµετρική οδό
µε το νέο λιµάνι της 2όλης και στις εκβολές του
2ρόκειται να κατασκευαστεί αερογέφυρα.

Εκτός α2ό τον δρόµο στις 2αρα2οτάµιες εκτάσεις (οι
ο2οίες είναι 2αλιά κοίτη του 2οταµού) υ2άρχουν
αθλητικές εγκαταστάσεις της Θύελλας Πατρών, το
γή2εδο της Ε.Π.Σ. Αχαΐας, το δηµοτικό γή2εδο Πετρωτού
του ∆ήµου Μεσσάτιδος και οι εγκαταστάσεις του
Καρναβαλικού εργαστηρίου του ∆ήµου Πάτρας.
 Υ∆ΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
ΓΛΑΥΚΟΥ

ΣΥΣΤΑΣΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΠΟ ΡΙΧΑΡ∆Ο ΧΑΓΚΟΚ, ΓΟΥΛΙΕΛΜΟ ΜΟΡΦΥ ΚΑΙ
ΛΕΟΝΤΑ ΜΕΣΣΗΝΕΖΗ – ΠΡΟΤΑΣΗ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ Υ∆ΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ
ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΣΤΟΝ ∆ΗΜΑΡΧΟ ∆. ΜΠΟΥΚΑΟΥΡΗ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1918:ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΕΤΑΞΑ

1922: ΥΠΟΒΟΛΗ ΝΟΜΟΣΧΕ∆ΙΟΥ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΑΠΟ ∆ΗΜΗΤΡΙΟ ΓΟΥΝΑΡΗ

∆ΑΝΕΙΟ∆ΟΤΗΣΗ ∆ΗΜΟΥ ΑΠΌ ΕΤΕ : 4.500.000 ∆ΡΧ, 75.000 + 25.000 ΛΙΡΕΣ
ΑΓΓΛΙΑΣ

10-07-1927: ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1953 ΟΤΑΝ ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΗΣ ∆ΕΗ.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΟΥ:
 ΦΡΑΓΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΤΗ ΚΑΤΩ ΑΠΌ ΤΗ ΘΕΣΗ «ΚΟΥΡΝΑΜΠΕΛΑ» (ΣΟΥΛΙ)
 Υ∆ΑΤΟΦΡΑΚΤΗΣ 15 µ.
 Υ∆ΑΤΟΠΥΡΓΟΣ 151 µ. (ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ∆ΕΞΑΜΕΝΗ ΥΨΟΥΣ 9µ., ∆ΙΑΜΕΤΡΟΥ 9µ.)
 ΣΗΡΑΓΓΑ ∆ΙΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΝΕΡΟΥ 170 -1800 µ.
 3 Υ∆ΡΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΟΛΑ
 ΘΕΡΜΙΚΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΝ∆ΡΕΑ
 ΕΛΛΑ∆Α 02.03.2013 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
∆ώρο ζωής για την Πάτρα ο Γλαύκος,
Γλαύκος, Του Ηλία Κάνιστρα,
Κάνιστρα, ΠΑΤΡΑ.
ΠΑΤΡΑ.

«Είναι αό τους λίγους οταµούς ου δεν υέστη

καταστροφικές ανθρώινες εεµβάσεις. Ως δώρο ζωής για την
Πάτρα χαρακτηρίζεται ο οταµός Γλαύκος. Και αυτό το δώρο η
Πάτρα το αξιοοιεί εδώ και ερίου 85 χρόνια, χωρίς να το
αλλοιώνει.
»Μέσω λοιόν της αξιοοίησης των ειφανειακών
νερών του Γλαύκου υδροδοτείται η όλη (µετά την εεξεργασία τους
σε σύγχρονες εγκαταστάσεις διύλισης και αολύµανσης), καλύτεται
µέρος της ηλεκτροδότησης και αρδεύονται καλλιεργήσιµες εκτάσεις
στις ανατολικές και νότιες εριοχές. Ταυτόχρονα, η φυσική θέση του
Γλαύκου, ου ηγάζει αό το Παναχαϊκό Όρος, διατρέχει τη Ν∆
λευρά της όλης και εκβάλει στον Πατραϊκό Κόλο, συµβάλλει στην
αντιµετώιση του κυκλοφοριακού ροβλήµατος, αφού στις
αρόχθιες εριοχές κατασκευάστηκαν δύο οδικοί άξονες ου
συνδέουν τη µεγάλη εριµετρική µε το νέο λιµάνι.
»Είσης ο υδροηλεκτρικός σταθµός του Γλαύκου έχει
λούσια ιστορία, αφού είναι αό τους ρώτους ου
κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν στην Ελλάδα στις αρχές της
δεκαετίας του 1920, ενώ για την αξιοοίησή του συστάθηκε εκείνη
την εοχή η ρώτη στη χώρα δηµοτική ειχείρηση.
Ηλεκτροδότηση
»Όσον αφορά την ηλεκτροδότηση της όλης ο
υδροηλεκτρικός σταθµός λειτουργεί σήµερα µε δύο µονάδες αράγοντας
ετησίως 10 GWh καλύτοντας το 1/30 των αναγκών της Πάτρας. Το νερό
το οοίο ερισσεύει διατίθεται µέσω αρδευτικών καναλιών στις εριοχές
Εγκλυκάδα, Περιβόλα, Σαραβάλι κ.ά., όου αρδεύονται καλλιέργειες
κυρίως µε κηευτικά.
»Ταυτόχρονα, οι αραγλαύκιες οδοί ου συνδέουν το νέο
λιµάνι µε τις εθνικές οδούς Πατρών – Αθηνών και Πατρών – Πύργου,
µέσω της µεγάλης εριµετρικής, δίνουν διέξοδο στα φορτηγά, οι οδηγοί
των οοίων δεν είναι αναγκασµένοι λέον να χρησιµοοιούν και να
ειβαρύνουν το οδικό δίκτυο της όλης. Η κατασκευή εναέριου κόµβου,
ου βρίσκεται σε εξέλιξη, θα κάνει ιο σύντοµη την είσοδο και την έξοδο
των οχηµάτων αό τη λιµενική ζώνη.
»Ο Γλαύκος δεν αντιµετωίζει άµεσους οικολογικούς
κινδύνους. Ωστόσο, όως αναφέρει στην «Κ» το στέλεχος της Οικολογικής
Κίνησης Πάτρας κ. Γιώργος Κανελής, λόγω των έργων για την κατασκευή
των κόµβων έχει καταστραφεί η µικρή βλάστηση µε ψαθί και καλαµιές
στην ευρύτερη εριοχή της εκβολής του οταµού, ενώ ο εγκιβωτισµός έχει
εµοδίσει την ανάτυξη βλάστησης. Πάντως, όως σηµειώνει
χαρακτηριστικά, η φύση αντιστέκεται και ήδη έχει αρχίσει η ανάτυξη
βλάστησης στο εγκιβωτισµένο κοµµάτι, στο ύψος της οδού Ακρωτηρίου.
ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΛΑΥΚΟΥ
Το µουσείο
»Η ιστορία του υδροηλεκτρικού
σταθµού φυλάσσεται στο ανακαινισµένο
διώροφο κτίριο όου αλαιότερα έµεναν ο
διευθυντής και το ροσωικό και σήµερα
λειτουργεί ως µουσείο. Όως ανέφερε στην
«Κ» ο διευθυντής της µονάδας κ. ∆ηµήτρης
Λουκάς εκεί φυλάσσονται εξαρτήµατα των
ρώτων υδροηλεκτρικών µηχανών,
βοηθητικά εργαλεία και, άθικτος, ο αλαιός
ίνακας ελέγχου. Η ιστορία του σταθµού
αρχίζει το 1922 όταν το κράτος διέθεσε στον
∆ήµο Πατρέων το ρονόµιο της
υδροηλεκτρικής αξιοοίησης του οταµού. Το
έργο κατασκευάστηκε την ερίοδο 1922 - 1926
αό τη δηµοτική ειχείρηση «Γλαύκος Α.Ε.»
µε τη συνεργασία της τότε Ηλεκτρικής
Εταιρείας, υό την εοτεία της οοίας
λειτούργησε ως την εξαγορά της δηµοτικής
ειχείρησης αό τη ∆ΕΗ το 1968. Μετά τη
µεταολίτευση, µε αγώνες του δηµάρχου
Πατρέων Θεόδωρου Άννινου, ο δήµος
ξαναήρε τον σταθµό.
Γειτονικές ειχειρήσεις
»Είσης, όως τονίζει o κ. Κανελής, θα ρέει να δοθεί
ιδιαίτερη ροσοχή στη λειτουργία του γειτονικού µε τον
οταµό βιοτεχνικού άρκου, ώστε να µην υάρξει µόλυνση.
Ακόµη στην ευρύτερη εριοχή του Γλαύκου λειτουργούν εδώ
και χρόνια ειχειρήσεις - νεροτριβές, οι οοίες χρησιµοοιούν
τα νερά του οταµού για βιολογικό λύσιµο, χωρίς να
ρυαίνουν.
»Στο µεταξύ ο υδροηλεκτρικός σταθµός αοτελεί και
εδίο εκαιδευτικής δραστηριότητας. Τις εγκαταστάσεις του
Γλαύκου εισκέτονται σχολεία, αλλά και φοιτητές του
Πανειστηµίου Πατρών και σουδαστές των ΤΕΙ, για να
αντλήσουν ολύτιµα στοιχεία για τις έρευνες και τις
διλωµατικές τους εργασίες.»

ΗΛΙΑΣ ΚΑΝΙΣΤΡΑΣ
«ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»
 Αχαϊκά"
Αχαϊκά" Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 18

[2] Αό τον Πείρο οταµό αέχει ογδόντα ερίου στάδια η

όλη των Πατρέων όχι µακριά α' αυτή χύνεται στη θάλασσα ο
οταµός Γλαύκος. Όσοι ασχολούνται µε το α2ώτερο 2αρελθόν
των Πατρών, λένε 2ως στον τό2ο είχε κατοικήσει 2ρώτα ο
αυτόχθων Εύµηλος, βασιλιάς λίγων ανθρώ2ων. Όταν ο
Τρι2τόλεµος ήρθε α2ό την Αττική, ο Εύµηλος δέχτηκε τον
ήµερο καρ2ό και έµαθε 2ως να συνοικίσει µια 2όλη, την ο2οία
ονόµασε Αρόη α2ό την άροση (το όργωµα) της γης.

[8] Οι Πατρείς έχουν στην ακρό2ολή τους ένα ιερό της

Αρτέµιδος λαφρίας· ξένο είναι το ε2ίθετο της θεάς, α2ό αλλού
φερµένο είναι και το άγαλµά της

[6] Λένε 2ως έ2αψαν να θυσιάζουν ανθρώ2ους για την Άρτεµη ως εξής:
τους είχε δοθεί α2ό 2ριν χρησµός δελφικός 2ως θα έρθει στον τό2ο τους
ένας ξένος βασιλιάς φέροντας µαζί του ένα θεό ξένο και ο βασιλιάς
αυτός θα σταµατήσει τις (ανθρω2ο)θυσίες της Τρικλαρίας. Όταν έ2εσε η
Τροία και οι Έλληνες µοίρασαν τα λάφυρα, ο Ευρύ2υλος, ο γιος του
Ευαίµονα, 2ήρε µια λάρνακα (κιβώτιο). Μέσα στη λάρνακα ήταν ένα
άγαλµα του ∆ιονύσου, έργο του Ηφαίστου, ό2ως λένε, χαρισµένο α2ό
το ∆ία στο ∆άρδανο.
[7] Υ2άρχουν και δύο άλλες 2αραδόσεις για τη λάρνακα, 2ως όταν
έφυγε ο Αινείας, αυτός την είχε αφήσει· κι άλλη 2ως την έριξε η
Κασσάνδρα για να φέρει συµφορά στον Έλληνα 2ου θα τη βρει. Ο
Ευρύ2υλος άνοιξε τη λάρνακα, είδε το άγαλµα και ευθύς 2αραφρόνησε.
Τον 2ερισσότερο καιρό ήταν τρελός, και λίγα µόνο διαστήµατα
συνέρχονταν. Σ' αυτή την κατάσταση δεν έ2λευσε στη Θεσσαλία, αλλά
στην Κίρρα και τον εκεί κόλ2ο. Ανέβηκε και στους ∆ελφούς και ζήτησε
χρησµό για την αρρώστια.


[8] Και λένε 2ως του δόθηκε χρησµός: ό2ου βρει ανθρώ2ους να κάνουν θυσία
ασυνήθιστη, να α2οθέσει τη λάρνακα εκεί και να εγκατασταθεί εκεί και ο ίδιος. Ο
άνεµος έφερε τα 2λοία του Ευρύ2υλου στην 2αρά την Αρόη θάλασσα· όταν
α2οβιβάστηκε, βρήκε ένα νέο και µια 2αρθένο φερµένους για θυσία στο βωµό της
Τρικλαρίας.
[9] Τότε και ο ίδιος εύκολα κατάλαβε τη φύση της θυσίας, αλλά και οι ντό2ιοι
θυµήθηκαν το χρησµό, µόλις είδαν ένα βασιλιά 2ου δεν τον είχαν δει 2οτέ 2ριν,
και φαντάστηκαν 2ως στη λάρνακα µέσα κά2οιος θεός θα υ2ήρχε. Έτσι και η
αρρώστια του Ευρύ2υλου σταµάτησε, και οι (ανθρω2ο)θυσίες των εκεί
ανθρώ2ων, και στο 2οτάµι δόθηκε το τωρινό όνοµα Μείλιχος. Μερικοί έγραψαν
2ως όσα ανάφερα 2αρα2άνω δεν έγιναν στο Θεσσαλό Ευρύ2υλο, αλλά στο γιο
του βασιλιά της Ωλένου ∆εξαµενού, στον Ευρύ2υλο, ο ό2οιος ισχυρίζονται 2ως
είχε εκστρατεύσει κατά της Τροίας µαζί µε τον Ηρακλή και είχε 2άρει α2ό τον
Ηρακλή τη λάρνακα· ως 2ρος τα αλλά είναι κι αυτοί σύµφωνοι µε όσα ανάφερα.
[10] Προσω2ικά δεν δέχοµαι ούτε 2ως ο Ηρακλής δεν έµαθε τα σχετικά µε τη
λάρνακα, αν ήταν ό2ως τα εξέθεσα, αλλ' ούτε και µου φαίνεται 2ως ξέροντάς τα
θα έδινε 2οτέ ως δώρο τη λάρνακα σε άνδρα 2ου τον είχε σύµµαχο. Αλλά και οι
Πατρείς δεν θυµούνται κανένα άλλο Ευρύ2υλο, έκτος α2ό το γιο του Ευαίµονα,
για τον ο2οίο κάνουν και εναγισµούς κάθε χρόνο, κατά τη γιορτή του ∆ιονύσου.
∆ΙΑΚΟΝΙΑΡΗΣ

Ο ∆ιακονιάρης είναι χείµαρρος
της Αχαΐας στην νότια 2λευρά
της Πάτρας.

Ξεκινά 2ολύ κοντά στην Πάτρα
α2ό το χωριό Ελεκύστρα και
2ερνά µέσα α2ό την 2όλη.
Ονοµάζεται και Ελεκίστρα ή
και Ελεκιστριανός.

Η ονοµασία του σύµφωνα µε τον
Γάλλο φιλέλληνα Πουκεβίλ οφεί -
λεται στο ότι δεν έχει 2ηγές,
αλλά µαζεύει τα νερά του α2ό την
βροχή, δηλαδή διακονεύει. Το
καλοκαίρι δεν έχει καθόλου νερό,
αλλά τον χειµώνα 2ληµµυρίζει
συχνά και δηµιουργεί 2ολλές
καταστροφές.

Ένα κοµµάτι του, και
συγκεκριµένα στις εκβολές του,
έχει σκε2αστεί και έχει
κατασκευαστεί ε2άνω η
Λεωφόρος Ελευθερίου
Βενιζέλου. Έγιναν έργα για να
σκε2αστεί όλο το κοµµάτι του
χειµάρρου 2ου 2ερνά µέσα α2ό
την 2όλη για να
αντιµετω2ιστούν οι 2ληµµύρες
του.

Το οδικό έργο του ∆ιακονιάρη,
ενώνει τη µεγάλη 2εριµετρική
οδό της Πάτρας, µέσω του
κόµβου της Εγλυκάδας, µε το νέο
λιµάνι.
 ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ ∆ΙΑΚΟΝΙΑΡΗ

Η τελευταία µεγάλη του 2ληµµύρα έγινε
στις 16 ∆εκεµβρίου 2001 µε δύο θανάτους
2ολιτών (2ατέρας και γιός), 2ληµµύρες
εκατοντάδων σ2ιτιών στις
συνοικίες Ζαρουχλέικα, Αγία Τριάδα, Άγιο
Νεκτάριο, Ψαροφάι και Εγλυκάδα .

Mικροβιοτεχνίες, καταστήµατα και
2εριουσίες 2νίγηκαν σε χιλιάδες τόνους
λάσ2ης, 2ου κατέβασε στις φτωχογειτονιές
της νοτιοδυτικής Πάτρας το ρέµα
«∆ιακονιάρης».
 ΜΕΙΛΙΧΟΣ

Είναι χείµαρρος
της Αχαΐας.

Πηγάζει α2ό τα
βόρεια
του Παναχαϊκού
όρους και χύνεται
στον Πατραϊκό
κόλ2ο, αφού 2ρώτα
2ερνά α2ό το
χωριό Συχαινά και
µέσα α2ό την Πάτρα.
Κατά την αρχαιότητα και κοντά στα Συχαινά και δί2λα στον
Μείλιχο βρισκόταν ο ναός της Τρικλαρίας Αρτέµιδος, ο
ο2οίος δεν έχει βρεθεί α2ό τους αρχαιολόγους.
Στην οδό Αρέθα σήµερα και σε µικρή α2όσταση α2ό τον
Μείλιχο έχει ανασκαφεί η αρχαία γέφυρα Ρωµαϊκών χρόνων.
 ΣΗΜΑΣΙΑ ΜΕΙΛΙΧΟΥ
Ο Μείλιχος είναι ένας 2ολύ2λευρα σηµαντικός χείµαρρος
για την Πάτρα

ως υδατόρευµα - 2αραλή2της υδάτινων φορτίων 2ου, το
χειµώνα, θα µ2ορούσαν να γίνουν 2ληµµυρικά,

αεραγωγός για το αρκτικό διαµέρισµα,

φορέας σηµαντικών στοιχείων χλωρίδας στις όχθες του,
µεταξύ των ο2οίων και µικρός 2λατανώνας, ανάσα 2ου
διακό2τει την, δυστυχώς συνεχιζόµενη οικοδοµική
υ2ερφόρτιση της 2εριοχής την ο2οία διασχίζει,

φορέας ιστορικής µνήµης µια και δί2λα στην σηµερινή
κοίτη του βρέθηκε και αναδείχτηκε (Αθηνών και Αρέθα)
µια ακέραια ρωµαϊκή γέφυρα.
•Κατά την αρχαιότητα οι βοσκοί 2ίστευαν ότι αν
έ2ινε νερό ζώο α2ό το 2οτάµι την άνοιξη θα γεννούσε
µόνο αρσενικά, γι' αυτό και 2ότιζαν τις αγελάδες
2ροκειµένου να α2οκτήσουν ταύρους για
τις θυσίες και το όργωµα. Κατά την
ενετοκρατία λόγω αυτού του γεγονότος
οι Ενετοί ονόµασαν το 2οτάµι Βελεβίτσιο (Bel vizio)
και α2ό εκεί 2ήρε και το όνοµα του το
χωριό Βελβίτσι.
•Κάθε χειµώνα σχεδόν 2αρατηρούνται φαινόµενα
υ2ερχειλίσεων κοντά στις 2εριοχές των εκβολών του.
 "Αχαϊκά"
Αχαϊκά" Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 19

[1] Ανάµεσα στο ναό της Λαφρίας και στο βωµό είναι καµωµένο ειτάφιο
µνηµείο για τον Ευρύυλο. Ποιος ήταν ο Ευρύυλος και για οιο λόγο
ήρθε σ' αυτό τον τόο θα τα αναφέρω, αφού αρουσιάσω ρώτα τις
συνθήκες τής ζωής ου εικρατούσαν εδώ, όταν ο Ευρύυλος ήρθε: οι
Ίωνες, οι εγκαταστηµένοι στην Αρόη, την Άνθεια και τη Μεσάτι είχαν
ένα κοινό τέµενος και ναό της Άρτεµης, της ε2ονοµαζόµενης
τρικλαρίας, για την ο2οία οι Ίωνες έκαναν γιορτή κάθε χρόνο και
αγρυ2νία ολονύχτια. Ιέρεια της θεάς ήταν µια 2αρθένος, η ο2οία
ασκούσε την Ιεροσύνη µέχρι του γάµου της.
[2] Λένε λοι2όν 2ως κά2οτε συνέβη να είναι ιέρεια της θεάς η
Κοµαιθώ, µια εξαιρετικά ωραία 2αρθένος και 2ως έτυχε να είναι
ερωτευµένος µαζί της ο Μελάνι22ος, ο ο2οίος και στα άλλα
ξε2ερνούσε τους συνοµηλίκους του, ιδιαίτερα όµως στη σωµατική
οµορφιά. Όταν ο Μελάνι22ος έκαµε την 2αρθένο να τον ερωτευθεί εξ
ίσου, τη ζήτησε σε γάµο α2ό τον 2ατέρα της. Είναι συνηθισµένο στους
γέρους και σ' άλλα να εναντιώνονται στους νέους, αλλά και τον 2όνο
των ερωτευµένων να µην τον αισθάνονται· έτσι και ο Μελάνι22ος
τότε, ο ο2οίος ήθελε να νυµφευτεί την Κοµαιθώ 2ου κ' εκείνη τον
ήθελε, δεν βρήκε καµιά ευµενή διάθεση ούτε στους δικούς του γονείς
ούτε στους γονείς της Κοµαιθούς·

[3] και φάνηκε α2ό ό,τι συνέβη στην 2ερί2τωση του Μελάνι22ου, αλλά και
σε 2ολλές άλλες, 2ως ο έρωτας είναι ικανός και τα νόµιµα των ανθρώ2ων
να συγχύσει και τις τιµές των θεών να ανατρέψει: µέσα στο ιερό της
Άρτεµης η Κοµαιθώ και ο Μελάνι22ος ικανο2οίησαν το 2άθος του έρωτά
τους. Και συνέβη στο εξής το ζεύγος αυτό να χρησιµο2οιεί το ιερό ως
νυφικό θάλαµο, ενώ τους ανθρώ2ους άρχισε να τους φθείρει η οργή της
Άρτεµης µε το να µην α2οδίδει η γη κανένα καρ2ό, αλλά και αρρώστιες
ασυνήθιστες να 2έσουν και θάνατοι να σηµειωθούν α2' αυτές 2ερισσότεροι
2αρά 2ριν.
[4] Η 2όλη κατέφυγε στο µαντείο των ∆ελφών και η Πυθία κατηγόρησε το
Μελάνι22ο και την Κοµαιθώ· και ήρθε χρησµός κι αυτούς τους δύο να
θυσιάσουν στην Άρτεµη, αλλά και κάθε χρόνο να θυσιάζουν στη θεά ένα νέο
και µια νέα 2αρθένο 2ου θα υ2ερτερούσαν στην οµορφιά. Εξ αιτίας της
θυσίας αυτής ο 2αρά το ιερό της Τρικλαρίας 2οταµός ονοµάστηκε
Αµείλιχος· 2ριν δεν είχε κανένα όνοµα.
[5] Όσοι νέοι και 2αρθένες χάνονταν χωρίς κανένα φταίξιµο α2έναντι της
θεάς, αλλά εξ’ αιτίας του Μελάνι22ου και της Κοµαιθούς, και οι ίδιοι ήταν
αξιολύ2ητοι για ό,τι 2άθαιναν, αλλά και οι δικοί τους· για το Μελάνι22ο
όµως και την Κοµαιθώ 2ροσω2ικά δεν 2ιστεύω 2ως έ2αθαν καµιά
συµφορά, γιατί το µόνο 2ου ισοφαρίζει σε αξία την ανθρώ2ινη ζωή είναι το
να 2ετύχει κανείς στον έρωτα.
ΧΑΡΑ∆ΡΟΣ

Ο Χάραδρος είναι χείµαρρος
του Νοµού Αχαΐας. Πηγάζει α2ό
τις βορειοδυτικές υ2ώρειες του
Παναχαϊκού όρους και εκβάλλει
στο ανατολικό τµήµα
του Πατραϊκού κόλ2ου στο ύψος
του Καστελόκαµ2ου.

Ένα τµήµα της ροής του δί2λα
στο Πανε2ιστήµιο Πατρών
α2οτελεί φυσικό σύνορο µεταξύ
δήµου Πατρέων και δήµου Ρίου.
Έχει µήκος 7,6 χιλιόµετρα.

Εικάζεται ότι το όνοµά του
2ροέρχεται α2ό το γεγονός ότι
δεν έχει οµαλή ροή αλλά στο
2έρασµά του δηµιουργεί βαθιά
χαράδρα.

Ονοµάζεται
και Βελβιτσάνος 2οταµός.
Αχαϊκά"
Αχαϊκά" Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 22

[11] Κοντά στην 2όλη των Πατρών βρίσκεται ο Μείλιχος 2οταµός

και το ιερό της Τρικλαρίας, χωρίς λατρευτικό άγαλµα 2ια. Το ιερό
είναι δεξιά. Πιο 2έρα α2ό το Μείλιχο υ2άρχει άλλος 2οταµός,
ονοµαζόµενος Χάραδρος- όσα ζώα 2ίνουν την άνοιξη α2ό το
Χάραδρο συµβαίνει να γεννούν τις 2ερισσότερες φορές αρσενικά·
γι' αυτό οι βοσκοί τα µετακινούν σ' άλλο µέρος της χώρας, έκτος
α2ό τις αγελάδες· αυτές τις αφήνουν 2ερί το 2οτάµι, γιατί οι ταύροι
είναι χρησιµότεροι, 2αρά οι αγελάδες, και για θυσίες και για τις
γεωργικές εργασίες· 2ροκειµένου όµως για τα άλλα βοσκήµατα τα
θηλυκά θεωρούνται 2ολυτιµότερα.
 Αχαϊκά"
Αχαϊκά" Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 23

[1] Μετά το Χάραδρο υ2άρχουν ερεί2ια 2ενιχρά µιας 2όλης Αργυράς και
2ηγή Αργυρά, δεξιά του κύριου δρόµου, καθώς και ένα 2οτάµι Σέλεµνος
2ου κατεβαίνει 2ρος τη θάλασσα. Για το 2οτάµι υ2άρχει 2αράδοση των
ντό2ιων 2ως ο Σέλεµνος ήταν όµορφος νέος 2ου βοσκούσε το 2οίµνιο του
σ' αυτό το µέρος· η Αργυρά ήταν µια νύµφη θαλασσινή, η ο2οία είχε
ερωτευθεί το Σέλεµνο και βγαίνοντας α2ό τη θάλασσα τον ε2ισκέ2τονταν
και κοιµόνταν 2λάι του.
[2] ∆εν 2έρασε όµως 2ολύς καιρός και ο Σέλεµνος δεν φαίνονταν 2ια
όµορφος, και η νύφη δεν ε2ρόκειτο να τον ε2ισκέ2τεται· άµα ο Σέλεµνος
εγκαταλείφτηκε α2ό την Αργυρά, 2έθανε α2ό τον έρωτα, και η Αφροδίτη
τον έκανε 2οτάµι. Αναφέρω τις σχετικές 2αραδόσεις των Πατρέων.
Ε2ειδή ο Σέλεµνος και µετά τη µεταµόρφωσή του σε νερό εξακολουθούσε
να αγα2άει την Αργυρά, ό2ως και για τον Αλφειό λένε 2ως εξακολουθεί
να αγα2άει την (2ηγή) Αρέθουσα, η Αφροδίτη ευεργετεί το Σέλεµνο και
µε την έξης δωρεά: τον κάνει να ξεχάσει την Αργυρά.
[3] Άκουσα και τον εξής λόγο για το Σέλεµνο, 2ως το νερό του είναι
κατάλληλο µέσο για να γιατρεύει α2ό τον έρωτα άνδρες και γυναίκες:
κάνουν λουτρό στο 2οτάµι και ξεχνούν τον έρωτα. Αν αυτό είναι αλήθεια,
το νερό του Σέλεµνου είναι για τους ανθρώ2ους θησαυρός.
 ΣΕΛΕΜΝΟΣ

Ποτάµι της Αχαΐας 2ου 2ηγάζει στο
Παναχαϊκό και εκβάλλει στον
Κορινθιακό κόλ2ο.

Στην 2ορεία του 2ερνά α2ό το Καστρίτσι
στα 2ροάστεια της Πάτρας , ό2ου
ονοµάζεται και Καστριτσιάνικο.

Στις όχθες του Σέλεµνου βρισκόταν η
αρχαία 2όλη Αργυρά της ο2οίας η θέση
δεν έχει βρεθεί ακόµα.
 ΒΟΛΙΝΑΙΟΣ

Ο Βολιναίος ή ∆ρε2ανέικο είναι

2οταµός στην Αχαΐα 2ηγάζει α2ό
τις δυτικές 2αρυφές του
Παναχαϊκού και χύνεται κοντά στο
∆ρέ2ανο, έχει νερό όλο τον
χρόνο.Την ονοµασία την οφείλει
στην αρχαία 2όλη Βολίνη.
 Αχαϊκά"
Αχαϊκά" Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 23

[4] Μετά την Αργυρά είναι ένα 2οτάµι ονοµαζόµενο

Βολιναίος, κοντά στο ο2οίο υ2ήρχε άλλοτε 2όλη Βολίνα· λένε
2ως ο Α2όλλωνας είχε αγα2ήσει µια 2αρθένα Βολίνη, η ο2οία
φεύγοντας ρίχτηκε µέσα στην εδώ θάλασσα και 2ήρε ως χάρη
α2ό τον Α2όλλωνα αθανασία
 ΠΑΝΑΓΙΤΣΑ

Πηγάζει στον Οµ2λό και χύνεται στην 2εριοχή
«Παραλία» στον Πατραϊκό κόλ2ο.

Στην 2ορεία του 2ερνά α2ό τα χωριά Κρήνη, Οβρυά
και Παραλία.

Η ονοµασία του χειµάρρου οφείλεται στο ότι στην
Οβρυά 2ερνά δί2λα α2ό τον ναό του Ευαγγελισµού της
Θεοτόκου

Το καλοκαίρι είναι ξερο2όταµος, αλλά το χειµώνα
κατεβάζει 2ολύ νερό και 2ροξενεί 2ολλές καταστροφές
και 2ληµµύρες, µε τελευταία αυτήν του 2004.

Στο σηµείο 2ου συναντά τον 2εριµετρικό Πάτρας
υ2άρχει η Έξοδος 4. Η ροή του χειµάρρου στο
µεγαλύτερο κοµµάτι του και στο σηµείο 2ου µ2αίνει
στην Οβρυά µέχρι τις εκβολές του στην Παραλία έχει
εγκιβωτιστεί σε µ2ετόν αρµέ.
 ΠΛΑΤΑΝΕΪΚΟ

Το Πλατανέικο είναι 2οτάµι στον Νοµό Αχαΐας
και 2ηγάζει στις 2αρυφές του Παναχαϊκού κοντά
στο Καστρίτσι και εκβάλλει στον Κορινθιακό
κόλ2ο.

Στη διαδροµή του 2ερνά α2ό το χωριό Πλατάνι
α2ό το ο2οίο έχει 2άρει και την ονοµασία του.

Έχει νερό όλο τον χρόνο και τον χειµώνα
2ληµµυρίζει και 2ροξενεί 2ολλές καταστροφές.
 ΣΑΡΑΒΑΛΕΪΚΟ –
ΠΟΤΑΜΙ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΕΦΕΝΤΗ

Το Σαραβαλέικο 2οτάµι είναι χείµαρρος, 2ου λέγεται
έτσι, γιατί στο µεγαλύτερο µέρος του 2ερνά α2ό το
χωριό Σαραβάλι . Κατά την Τουρκοκρατία λεγόταν
2οτάµι Μουσταφά εφέντη.

Πηγάζει α2ό τον Οµ2λό και εκβάλλει στον Πατραϊκό
κόλ2ο. Περνά α2ό τα χωριά Κρήνη και Οβρυά.

Το καλοκαίρι είναι ξερό, ενώ το χειµώνα κατεβάζει
2ολύ νερό.

χείµαρρος: Ξερο2όταµος
 ΦΥΛΛΟΥΡΑΣ

Χείµαρρος 2ου κατεβαίνει δί2λα στις
εγκαταστάσεις της οινο2οιίας «ΑΧΑΪΑ
ΚΛΑΟΥΣ».

Ονοµάστηκε έτσι α2ό τα φύλλα των 2λατάνων
δί2λα α2ό το άλσος των ο2οίων 2ερνά
2αράλληλα µε τον 2οταµό Γλαύκο
 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
ποτάµια και χείµαρροι

Ν. των Πατρών:
Γλαύκος, Λάρισος, Καύκωνας
Χείµαρροι: Βρωµολάγκαδο(8-9-1877 2αρέσυρε 50 σ2ίτια
και έ2νιξε 2 ανθρώ2ους), ∆ιακονιάρης, Φύλλιουρας,
Μανωλιάς

Β. των Πατρών:

Μείλιχος, Χάραδρος, Σέλεµνος, Πλαταναίικο, Βολιναίος,

Φοίνικας (στο ορο2έδιο Πρασούδι ή Όµορφη Λάκκα,
σε αυτόν χύνεται ο χείµαρρος Στάχταινα, Α. του το
2οταµάκι Θολο2όταµος ή Θελούρα)
Ρυάκια: Βαθύ, Τρανό ρέµα, Χρούτσας
Χείµαρροι: Ξερόρρεµα (Αγ. Βασίλειος), Ξυλοκέρα (Αργυρά)

ΣΥΝΟΛΟ : 13 ΧΕΊΜΑΡΡΟΙ
 ΠΗΓΗ ∆ΗΜΗΤΡΑΣ ή
ΠΗΓΑ∆Ι ΑΓ.
ΑΓ. ΑΝ∆ΡΕΟΥ

∆ί2λα στον 2αλιό Ναό βρίσκεται το
2ηγάδι του Αγίου Ανδρέα. Στη θέση
του 2ροϋ2ήρχε η 2ηγή της ∆ήµητρας
στην ο2οία λειτουργούσε και µαντείο
µόνο για αρρώστους. Η 2εριοχή της
µαντικής 2ηγής ήταν ο τό2ος ό2ου
δίδασκε ο Α2όστολος Ανδρέας.
αγίασε το νερό και θερά2ευε τους
ασθενείς της 2όλης. Σύµφωνα µε την
2αράδοση δί2λα σ” αυτή την 2ηγή
σταυρώθηκε.

Η στοά 2ου συνεχίζει α2ό τα
αριστερά δεν είναι 2ροσβάσιµη και
µάλλον οδηγεί κάτω α2ό τον 2αλιό
ναό. ∆ί2λα α2ό την α2οθήκη
συναντάµε 2ερίεργους εξαερισµούς
2ου λένε ότι µ2ορεί να ήταν τα 14
2αράθυρα 2ου φώτιζαν το υ2όγειο
θολωτό άντρο της Αρχαίας Θεάς. Σε
αυτήν την 2εριοχή λένε ότι έδρασε ο
α2όστολος Ανδρέας, ο ο2οίος αγίασε
το νερό και θερά2ευε τους ασθενείς
της 2όλης.
 Αχαϊκά Παυσανία - Κεφ.
Κεφ. 21

[11] Έχουν και ένα άλσος κοντά στη θάλασσα για 2ολύ ευχάριστους
2ερι2άτους και γενικά ευχάριστη 2αραµονή κατά τη διάρκεια του
καλοκαιριού. Μέσα στο άλσος υ2άρχουν και ναοί, ένας για τον
Α2όλλωνα, άλλος για την Αφροδίτη, µε τα λατρευτικά τους αγάλµατα
λίθινα. Προς το άλσος συνέχεται το ιερό της ∆ήµητρας· η ίδια η θεά
και η Κόρη 2αριστάνονται όρθιες, άλλο άγαλµα 2αριστάνει τη Γη.
[12] Μ2ροστά στο ιερό της ∆ήµητρας υ2άρχει 2ηγή, της ο2οίας η
2λευρά 2ρος το ναό είναι φραγµένη µε ξερολιθιά ενώ α2ό το έξω
µέρος έχει κατασκευαστεί κατάβαση 2ρος την 2ηγή. Στην 2ηγή
υ2άρχει µαντείο αλάθητο, όχι όµως για οτιδή2οτε 2αρά µόνο για
αρρώστους: δένουν µε κλωστή ένα κάτο2τρο και το κατεβάζουν στην
2ηγή, υ2ολογίζοντας να µην κατέβει 2ερισσότερο α2ό το σηµείο ό2ου
η κυκλική άκρη του κατό2τρου θα ‘ρθει σ' ε2αφή µε την ε2ιφάνεια
του νερού· κατό2ιν 2ροσεύχονται στη θεά, καίνε θυµίαµα και
κοιτάζουν στο κάτο2τρο, το ό2οιο τους δείχνει τον άρρωστο ζωντανό
ή νεκρό· ως αυτού φτάνει η µαντική δύναµή της 2ηγής.

[13] Πολύ κοντά στις Κυανέας, κοντά στη Λυκία, υ2άρχει µαντείο του
Α2όλλωνα θυρξέα, ό2ου ένα νερό έχει τη δύναµη να δείχνει σ' ό2οιον
κοιτάζει µέσα στην 2ηγή όλα όσα αυτός θέλει να δει. Κοντά στο άλσος
των Πατρών υ2άρχουν και δύο ιερά του Σάρα2ι, στο ένα α2ό τα ο2οία
υ2άρχει τάφος του Αιγύ2του, γιου του Βήλου· οι Πατρείς λένε 2ώς ό
Αίγυ2τος είχε καταφύγει στην Αρόη, εξ αφορµής των 2αθηµάτων των
γιων του, για τα ο2οία και το όνοµα του Άργους του 2ροξενούσε
φρίκη, αλλά ακόµα 2ερισσότερο ε2ειδή φοβούνταν το ∆αναό. Οι
Πατρείς έχουν και ένα ιερό του Ασκλη2ιού 2ου βρίσκεται 2έρα α2ό
την ακρό2ολη, κοντά στην 2ρος τη Μεσάτι 2ύλη του τείχους. Οι
γυναίκες 2ου είναι στις Πάτρες ίσως και δι2λάσιες στον αριθµό α2ό
τους άντρες έχουν 2ερισσότερο α2ό άλλες γυναίκες τις χάρες της
Αφροδίτης.
[14] Οι 2ιο 2ολλές κερδίζουν τη ζωή τους α2ό τη βύσσο 2ου
καλλιεργείται στην Ήλι· κάνουν α2' αυτή κεκρυφάλους και 2οικίλα
φορέµατα υφαίνουν.
ΣΥΝΤΡΙΒΑΝΙΑ ΠΛ.
ΠΛ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α΄

Το 1874 δηλαδή, ο ∆ήµος της Πάτρας α2οφάσισε
να αγοράσει α2ό µία γαλλική εταιρεία δύο
τεράστια 2ανάκριβα για την ε2οχή αγάλµατα (το
κόστος ήταν 2ερί2ου γύρω στα 70.000 δραχµές) α2ό
χυτοσίδηρο, για να το2οθετηθούν στην 2λατεία.

Το σκε2τικό της ε2ιλογής τους ήταν να έχουν
σχέση µε µύθους για το νερό, αφού η Πάτρα είναι
2αραθαλάσσια 2όλη, αλλά και να συνδυάζουν την
ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας µε την ε2ιρροή της
Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας στην 2όλη.

Στο συντριβάνι στο κάτω µέρος της
2λατείας 2αριστάνονται φτερωτά
λιοντάρια και ε2άνω τους άγαλµα
της νύµφης Πηγής. Ολόγυρα
α2εικονίζονται φυτά και
φυλλωσιές 2αριστάνοντας έτσι την
ύ2αιθρο.

Ε2ιλέχθηκε το λιοντάρι για 2ολλούς
λόγους:
1. στην 2εριοχή υ2ήρχαν κατά την
αρχαιότητα λιοντάρια.
2. υ2ήρχε και ο µύθος των Γρυ2ών,
των φτερωτών δηλαδή λιονταριών
( βλ. ναό του Ευαγγελισµού,
Παντάνασσας και Παντοκράτορα).

Στο δεύτερο 2άλι συντριβάνι (στο
2άνω µέρος της 2λατείας), στην
κορυφή, το2οθετήθηκε το άγαλµα
ενός Σειληνού.

Ο συµβολισµός και ο µύθος 2ου
α2ορρέει µέσα α2ό το άγαλµα
αυτό έχει 2ολλα2λή σηµασία. Την
ε2οχή εκείνη είχε ολοκληρωθεί η
κατασκευή του θεάτρου του
Τσίλλερ, 2ου αφιερώθηκε στον
θεό Α2όλλωνα. Στην στέγη του
θεάτρου υ2ήρχαν µούσες 2ου
2αρακολουθούσαν τα δρώµενα
στην 2λατεία.

Ο µύθος λοι2όν αναφέρει 2ως ο
θεός της µουσικής, Α2όλλωνας
διαγωνίστηκε µε τον Σειληνό
Μαρσύα µε κριτές τις µούσες
αυτές.
 ΘΕΡΜΕΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Το2οθετούνται νοτίως της εκκλησίας του νεοκλασικού

ναού του Αγίου Ανδρέα Πατρών, ανατολικά του
αγιάσµατος .

Η αγά2η των Ελλήνων για τα λουτρά κληροδοτήθηκε και
ανα2τύχθηκε α2ό τους Ρωµαίους. Οι Ρωµαίοι υ2ήρξαν
2ραγµατικοί λάτρες των λουτρών, καθώς το λούσιµο ήταν
για αυτούς κοινωνική υ2οχρέωση και οι µη λουόµενοι
τιµωρούνταν. Ξακουστά ήταν τα δηµόσια λουτρά τους,
2ου καλούνταν θέρµες, και τα ο2οία χρησίµευαν τόσο
στην 2ροσω2ική υγιεινή όσο και στην κοινωνικο2οίηση.

Στον υδροθερα2ευτικό τοµέα γνωρίζουµε ότι 2ολλοί
έλληνες γιατροί ασχολήθηκαν στη Ρώµη µε τα θερµά
λουτρά. Ένας α2ό αυτούς ήταν κι ο Έλληνας φιλόσοφος
και γιατρός Γαληνός.
 ΓΕΦΥΡΙΑ ΠΑΤΡΑΣ

∆ίτοξο Γεφύρι στο Κάστρο του Ρίου
∆ίτοξο 2έτρινο γεφύρι το ο2οίο γεφυρώνει την τάφρο του κάστρου
του Ρίου.

Γεφύρι στα Άνω Συχαινά

Πέτρινο γεφύρι το ο2οίο βρίσκεται στην 2εριοχή των Άνω
Συχαινών. Πρόκειται µάλλον για γεφύρι της Τρικου2ικής
2εριόδου.

Γεφύρι - Σκάλα Στην Παντάνασσα

Βρίσκεται µέσα στη 2όλη της Πάτρας, οδός Ηφαίστου, και στηρίζει
στη ράχη του σκάλα.

Ξυδάκης Γκανάς - γεφύρι 2έτρινο_(360p).mp4

ΡΩΜΑΪΚΗ ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ
ΠΑΤΡΑΣ

Η ρωµαϊκή γέφυρα
βρίσκεται στη διασταύρωση
των οδών Αρέθα και
Πα2αδιαµάντη στη βόρεια
είσοδο της Πάτρας, δί2λα α2ό
τη νέα Εθνική Οδό. . Πρόκειται
για µια σ2άνιας οµορφιάς
δίτοξη γέφυρα και είναι ένα
α2ό τα λιγοστά τεχνικά έργα
της µορφής αυτής, 2ου
διασώθηκαν στην Ελλάδα, της
ρωµαϊκής 2εριόδου, το
µοναδικό του είδους του στην
ευρύτερη 2εριοχή. Η δίτοξη
γέφυρα είχε κατασκευαστεί στη
θέση άλλης, αρχαιότερης,
τµήµα της ο2οίας έχει διασωθεί
κάτω α2ό τη νεώτερη
κατασκευή.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ

Στο σηµείο στην αρχαιότητα 2ερνούσε 2οταµός ό2ου αρχικά 2ιστευόταν
ότι ήταν ο Μείλιχος, νεότερες έρευνες δείχνουν ότι 2ιθανότερα ήταν ο
Καλλίναος ό2ου σήµερα η κοίτη του 2ερνά 100 µέτρα νοτιότερα. Οι δυο
γέφυρες α2οτελούσαν τµήµα της via publica ή Via Militaria», της οδού
στα Β της Πάτρας 2ου οδηγούσε 2ρος το Αίγιο.

Σύµφωνα µε ε2ιγραφή 2ου βρέθηκε στην δίτοξη γέφυρα , το σηµείο
γεφύρωσε µε την µονότοξη γέφυρα τον 1ο αιώνα µ.Χ. µε δα2άνη του ο
Αρτέµιος α2ό την Μεσσάτιδα για την ευκολότερη 2ρόσβαση των
συµ2ατριωτών του στην Πάτρα. Η γέφυρα αυτή κατασκευάστηκε µε
ο2ώλιθο ενώ αργότερα µε την κατασκευή της νέας δίτοξης µίκρυναν το
άνοιγµα της 2ιθανότατα για αρδευτικούς λόγους.

Τον 2ο-3ο αιώνα µ.Χ κατασκευάστηκε η νέα δίτοξη γέφυρα κι
εγκιβωτίστηκε ο 2οταµός. Η γέφυρα κτίστηκε µέχρι τις καµάρες µε
2έτρα και έ2ειτα µε ο2ώλιθους, το δά2εδο της είναι στρωµένο µε
2λάκες 2ου έχουν αυλακωθεί α2ό την διάβαση αρµάτων ή κάρων. Για
το στηθαίο εγκιβωτισµού χρησιµο2οιήθηκαν και αρχιτεκτονικά µέλη
α2ό γκρεµισµένα κτίρια της ε2οχής.

Άγνωστο 2ότε µετά α2ό 2ληµµύρα άλλαξε η κοίτη του 2οταµού και η
2αλιά κοίτη µε τις γέφυρες µ2αζώθηκε µε τα φερτά υλικά της
2ληµµύρας, 2αρόλα αυτά η χρήση του δα2έδου των γεφυρών
συνεχίστηκε ως δρόµος για 2ολλά χρόνια ακόµα .
 ΛΟΥΤΡΟ (ΧΑΜΑΜ),
ΧΑΜΑΜ),
ΜΠΟΥΚΑΟΥΡΗ 29, ΠΑΤΡΑ

Τα Παλαιά Τούρκικα Χαµάµ βρίσκονται
στην άνω 2όλη της Πάτρας στην οδό
Μ2ουκαούρη. Κατασκευάστηκε τον 17ο
αιώνα ε2ί Ενετοκρατίας και διατηρήθηκε
αργότερα α2ό τους Τούρκους. Α2οτελεί το
αρχαιότερο σε λειτουργία χαµάµ.

Πρόκειται για έναν ορθογώνιο χώρο,
διαστάσεων 6,40 Χ3,80 µ. 2ου στο κέντρο
του στεγάζεται µε θόλο, το ύψος του
ο2οίου µέχρι το κλειδί φτάνει τα 5,10 µ. Οι
δύο θερµές αίθουσες είναι τετράγωνες και
καλύ2τονται α2ό ηµισφαιρικούς θόλους
µε χαµηλά τριγωνικά λοφία.

Οι είσοδοι στους χώρους γίνονται µέσω
τοξωτών ανοιγµάτων. Πίσω τους
βρίσκεται η δεξαµενή και ο χώρος της
εστίας. ∆εν έ2αψε να λειτουργεί και
σήµερα συνεχίζει να 2ροσφέρει τις
ευεργετικές υ2ηρεσίες του σε όσους το
ε2ισκεφτούν.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΧΑΜΑΜ

Βυζαντινή ε2οχή

Τα λουτρά α2οτέλεσαν ένα ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό της αστικής ζωής κατά τη
βυζαντινή 2ερίοδο.

ως χώροι καθαρισµού του σώµατος

κέντρα κοινωνικής ζωής

τό2οι συνάντησης και ψυχαγωγίας, ό2ου
οι Βυζαντινοί 2ερνούσαν ένα µεγάλο
µέρος της ηµέρας τους. (ιδιαίτερα οι
γυναίκες)

Τα λουτρά και η υδροθερα2εία συνέχισαν
να α2ασχολούν τους βυζαντινούς λογίους
και τα µεταβυζαντινά χρόνια.
Συνοψίζοντας, αξίζει να σηµειωθεί ότι
κατά τη βυζαντινή 2ερίοδο, και 2αρά τις
αντιρρήσεις ορισµένων 2ατέρων της
εκκλησίας, η χρήση των λουτρών και της
υδροθερα2είας είναι γεγονός
αδιαµφισβήτητο.

Η χρήση τους ωστόσο έ2αψε µε το 2έρας
της βυζαντινής 2εριόδου και η
λουτροθερα2εία 2εριορίστηκε στα κοινά
λουτρά του ισλαµικού κόσµου.

Οθωµανική ε2οχή

Τα τουρκικά λουτρά (χαµάµ) είναι είτε τα
ίδια τα βυζαντινά λουτρά 2ου
κατέσχεσαν οι Τούρκοι είτε αντίγραφά
τους, σε 2ολλές 2ερι2τώσεις χτισµένα
α2ό Βυζαντινούς αρχιτέκτονες. Το
Caramanhamami, το 2ρώτο λουτρό 2ου
έχτισαν οι Τούρκοι στην Πόλη το 1460, µε
διαταγή του Μωάµεθ του Πορθητή, ήταν
έργο του Έλληνα αρχιτέκτονα
Χριστόδουλου. Ε2ικράτησε να λέγονται
τουρκικά α2ό τους 2ρώτους Άγγλους
ε2ισκέ2τες της Κωνσταντινού2ολης, οι
ο2οίοι, βλέ2οντας τα 2αλιά βυζαντινά
λουτρά 2ου εξακολουθούσαν να
λειτουργούν, έβγαλαν το συµ2έρασµα ότι
ήταν τουρκικά.

Η εξέλιξη των λουτρών στην οθωµανική
2ερίοδο αφορούσε κυρίως στη βελτίωση
του συστήµατος κυκλοφορίας του ζεστού
νερού και του αέρα µέσα στους τοίχους µε
σωλήνες, για την καλύτερη θέρµανση των
χώρων.
ΡΩΜΑΪΚΟ Υ∆ΡΑΓΩΓΕΙΟ

Μεγάλο τεχνικό έργο των ρωµαϊκών χρόνων,
2ου κατασκευάστηκε 2ιθανώς α2ό τον
αυτοκράτορα Αδριανό, στις αρχές του 2ου αι.
µ.Χ. Σήµερα διασώζονται ορατά τµήµατα του
στην συνοικία Σαµακιά (τµήµα της γεφύρωσης ).

Ξεκινάει α2ό τις 2ηγές «Νεροµάνα» του
Ρωµανού και καταλήγει, µετά α2ό διαδροµή 6
χλµ. στην Αρόη κάτω α2ό το βυζαντινό κάστρο,
ό2ου διατηρείται το καλύτερο τµήµα του.

Οι σωστικές ανασκαφές στη ρωµαϊκή 2όλη
της Πάτρας έφεραν στο φως αρκετά 2ηγάδια
2ου εξυ2ηρετούσαν οικιακές ανάγκες, αλλά και
ένα άρτια οργανωµένο σύστηµα ύδρευσης µε
υ2όγειους αγωγούς και τρεχούµενο νερό, 2ου
τροφοδοτούσε ακόµη και σιντριβάνια σε
ιδιωτικές κατοικίες.

Το νερό έφτανε στην 2όλη µέσω του ρωµαϊκού
υδραγωγείου, διανύοντας 2ορεία 7,5 2ερί2ου
χιλιοµέτρων. Α2ό τις νοτιοανατολικές 2αρυφές
της αρχαίας ακρό2ολης, ό2ου κατέληγε το
υδραγωγείο, το νερό διαµοιραζόταν σε
υ2όγειους αγωγούς και διακλαδιζόταν µέσα
στην 2όλη.

Η χρήση ήταν αδιάκο2η µέχρι τα
τέλη του 18ου αιώνα και
ε2ισκευάστηκε 2ολλές φορές µε
τελευταία το 1838 α2ό τον δήµαρχο Ι.
Μ2ουκαούρη το 1874 σταµάτησε η
χρήση του µετά την διοχέτευση νερού
στην 2όλη µε σωλήνες.

Ξένοι 2εριηγητές 2ου 2έρασαν α2ό
την 2όλη τον 17ο αιώνα αναφέρουν
ότι διατηρούνταν σε καλή κατάσταση
ακόµα και µετέφερε νερό. Είχε δυο
σειρές τόξα 2ου ήταν
κατασκευασµένα α2ό 2ελεκητή
2έτρα και ε2ενδυµένα µε τούβλα και
στην κορυφή το αυλάκι 2ου
µετέφερε το νερό.

Το 2008 για τις ανάγκες των έργων
κατασκευής της "µικρής
2εριµετρικής οδού της Πάτρας" 2ου
έτεµνε κάθετα το µνηµείο, τµήµα του
υδραγωγείου κό2ηκε και
µεταφέρθηκε βορειότερα.
ΡΩΜΑΪΚΑ ΝΥΜΦΑΙΑ

Οι Ρωµαίοι κατασκεύασαν µια
µεγάλη δεξαµενή νερού στις 2ηγές
του Ρωµανού, α2ό ό2ου ξεκινά ο
χείµαρρος του ∆ιακονιάρη. Στις
2ηγές του Ρωµανού λατρεύονταν οι
Νύµφες. Τα νυµφαία ήταν
λατρευτικοί χώροι αφιερωµένοι στις
νύµφες και χώροι αναψυχής µε
2ίδακες νερού και κή2ους.

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΝΥΜΦΑΙΟ
(ΓΕΡΜΑΝΟΥ 36-40):µνηµειώδες
κτίσµα του 3ου αι., χώρος αναψυχής
µε 2ίδακες νερού και κή2ους.

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΝΥΜΦΑΙΟ (Ι.ΒΛΑΧΟΥ 3 ΚΑΙ
ΚΑΝΑΡΗ), τµήµα µεγάλου συγκροτήµατος,
2ιθανώς θερµών. Στους Πρώιµους Βυζαντινούς
Χρόνους ο χώρος χρησιµο2οιήθηκε 2ιθανώς ως
εκκλησία και αργότερα ως νεκροταφείο.

Το Ρωµαϊκό νυµφαίο της οδού Κανάρη είναι
ερεί2ια ορατά στο κέντρο της 2όλης στην
διασταύρωση των οδών Βλάχου και Κανάρη. Το
µνηµείο βρέθηκε κατά την διάρκεια οικοδοµικών
εργασιών για την κατασκευή οικοδοµής. Είναι
έργο του 2ου αιώνα µ.Χ ήταν τρίκοχο µε
ηµικυκλικές κερκίδες 2ου α2ό κάτω τους είχαν
στοά. ∆ί2λα στο νυµφαίο έχουν ανακαλυφθεί δύο
λιθόστρωτοι δρόµοι, ε2ίσης ρωµαϊκών χρόνων,
ό2ου στην διασταύρωση τους ήταν κτισµένο το
νυµφαίο. Με άλλα ευρήµατα 2ου έχουν βρεθεί
κοντά στον χώρο οι αρχαιολόγοι συµ2εραίνουν
ότι η 2εριοχή στους ρωµαϊκούς χρόνους ήταν
δηµόσιος χώρος, κυρίως µε δηµόσια κτήρια και
όχι οικίες.
 ΠΗΓΕΣ

ΠΗΓΕΣ Υ∆ΡΟ∆ΟΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ:
1. Θέση Νεροµάνα (6420 µ. α2ό την 2όλη) – Υδραγωγείο της 2όλης- 2ηγή
Κυµοθόης (νηρηίδα)
2. Παλιοµονάστερο ( Μ. Αγ. Νικολάου) - Βελούχι (2500 µ. α2ό την 2όλη)
3. Κοκκινόβρυση – Βελούχι
4. Κεφαλόβρυσο -Σαραβάλι
5. Πρεβετιάνα - Σαραβάλι
6. Παραδείσι - Σαραβάλι
 ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. Ταµ2άχανα
2. Τσιβδί (2αραθαλάσσια 2εριοχή µεταξύ των οδών ∆ηµ.
Γούναρη, Μαιζώνος και Κοραή) (2ριν έναν αιώνα
και 2λέον)
3. Ανατολική 2ύλη κάστρου
4. Τάσι (κάτω α2ό το κάστρο – Άνω 2όλη)
5. Πηγή Σωτηρίας (2ηγάδι Αγ. Αικατερίνης)
6. Νεροµάνα µε ψυχρό νερό 2άνω α2ό το χωριό Άνω
Καστρίτσι
7. Πλατανάκι: Ν∆ του Οµ2λού, αρδεύει την µονή α2ό 10
1819 (σε αχρηστία α2ό το 1903) µε δα2άνη του Ι.
Πα2αδιαµαντό2ουλου
8. Κρύα (ύδατα;) (στη µεσηµβρινή 2εδιάδα Πατρών)
 ΡΕΥΜΑΤΑ-
ΡΕΥΜΑΤΑ- ΒΡΥΣΕΣ

Ρεύµα Μελικουκιάς ΒΑ της συνοικίας Ταµ2άχανα

Περιβόλα :ο Β. Γκριµάνης αναφέρει «2ολλούς ρύακας, αρδεύοντας
αµ2έλους και κή2ους και κινούντας δύο υδρόµυλους».

ΒΡΥΣΕΣ:
1. Βλατερό (4 βρύσες)
2. 7-8 βρύσες Άνω 2όλης (1828)
3. Βρύση στο τελωνείο ε2ί Τουρκοκρατίας (σήµερα Πλ. 3 συµµάχων)
4. Σελαχαγιά βρύση: κρήνη κοντά στη Μ. Γηροκοµείου (∆ιάκου ή
Κα2οτά σήµερα)
5. ∆εσ2ότη βρύση (θέση Ψάρθι –Μ2άλα)
 ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΝΕΡΑ

ΜΕΤΑΛΛΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ (Βρωµονέρια ή Αλογονέρια) :
Πηγή Μανωλιάς – κρήνη Μ2ουλούµ2αση :
σοδούχος µε άριστα ύδατα στο δρόµο 2ρος τη Μ. Οµ2λού Ν∆. του
χωριού Θερειανού

Παραλία Ιτεών (λασ2όλουτρα)

ΓΛΥΦΕΣ ΒΡΥΣΕΣ (για στοµαχικούς) :Στη σκάλα της οδού

Πατρέως
1. Α2έναντι α2ό τον Αγ. Νικόλαο Βλατερού
2. Στη συνοικία Τριτάκη, Β∆ του κάστρου (αλκαλικό νερό,
ιαµατικό)
3. Γλυφή: Κοντά στο ναό των Εισοδίων
Υ∆ΡΟ - ΓΕΙΟΣ
… - ΓΕΙΟΣ
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

www.nomosphysis.gr

www.geo.auth.gr

www.ikologiavaliras.blogspot.gr

www.Forum.4x4fun.gr

www.elabs.dreamhosters.com/achaea/

www.petrinagefiria.com/content/

www.mythicalpeloponnese.gr

www.deyap.gr

www.monuments.hpclab.ceid.upatras.gr

www.dromosnerou.3lykeioKavalas.gr

www.nea.gr/tour/Pages/Genika/

www.metafysiko.gr

www.arcadia.ceid.upatras

www.slideshare.net/aptzan/ss-14865709

www.globalgreenguard.gr

www.medies.net.gr

http://wikimapia.org/1838783/el/%CE%88%CE%BB%CE%BF%CF%82-
%CF%84%CE%B7%CF%82-
%CE%91%CE%B3%CF%85%CE%B9%CE%AC%CF%82

http://www.slideboom.com/presentations/779272/%CE%88%CE%BB%CE%BF%CF
%82-%CF%84%CE%B7-%CE%91%CE%B3%CF%85%CE%B9%CE%AC%CF%82

http://courses.arch.ntua.gr/112357.html

http://dipe.ach.sch.gr/eco/eco

www.viotia.net.green-hellas

www.ekby.gr

www.env.edu.gr/ViewSubiect.aspx?id=7

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BA%CF%84%CE%B1%CE%B2%CE%
B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%91%CF%8D%CE%B3%CE%BF%C
F%85%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=5753

http://monuments.hpclab.ceid.upatras.gr/monuments.php?monument=166

http://www.ancientgreece.gr/index.php/ancient-sites/96/132/562/569/

http://listedmonuments.culture.gr/
 ΤΕΛΟΣ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ…
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ…