საბჭოთა კავშირის დაშლა

გარე მიზეზები: ავღანეთი, ცივი ომი და სანქციები

ნიკოლოზ გიორგაძე
სახელმწიფო, რომელიც პლანეტის ხმელეთის მეექვსედს მოიცავდა და მეორე
ადგილს იკავებდა ეკონომიკის სიდიდით მსოფლიოში, მოულოდნელად გაქრობის
საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდა. რთულია, კონკრეტულ მიზეზებზე საუბარი, რადგან საბჭოთა
კავშირის დაშლა საბედისწერო მოვლენათა კასკადის შედეგია , რამაც 1991 წლის მიწურულს
ბოლო მოუღო კომუნისტურ ოცნებას. ამ ნაწილში კი გესაუბრებით სახელმწიფოს გარეთ
არსებულ ფაქტორებზე, რომლებმაც ამ დიდ იდეას ძირი გამოუთხარა და შექმნა
დღევანდელი პოსტსაბჭოური რეალობა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იმდროინდელ რუკაზე ორი პოლიტიკური პოლუსი

გაჩნდა. საბჭოთა კავშირი და ამერიკის შეერთებული შტატები ორ ძირეულად განსხვავებულ
იდეოლოგიას ქადაგებდნენ, დაპირისპირება მათ შორის კი ომამდეც და ომის შემდეგაც
აშკარა გახლდათ. ეს ორი სუპერ სახელმწიფო მალევე ჩაერთო ეკონომიკურ -პოლიტიკურ და
პროპაგანდისტული ხასიათის „თამაშში“ სახელად „ცივი ომი“, სადაც მათ უწევდათ
უპირატესობის მოპოვება პირდაპირი სამხედრო შუღლის გარეშე. ამ დაპირისპირებამ
იფეთქა ავღანეთის ომის დროს (1979-1989) და საბოლოოდ განაპირობა საბჭოთა კავშირის
დაშლაც. საბჭოთა არმია, რომელიც განდიდებული იყო მეორე მსოფლიო ომში თავისი
როლისთვისა და უნგრეთის რევოლუციისა და „პრაღის გაზაფხულის“ ჩახშობის გამო,
ჩავარდა იმ რეგიონის ჭაობში, რომელიც ცნობილია „იმპერიების სასაფლაოდ “.
მილიონამდე საბჭოთა ჯარისკაცი მონაწილეობდა 10-წლიან ოკუპაციაში, დაახლოებით 15000
დაიღუპა, ხოლო ათასობით დაიჭრა. მილიონზე მეტი ავღანელი (ძირითადად მშვიდობიანი
მოქალაქეები) დაიღუპა და მინიმუმ 4 მილიონი იძულებით იქნა გადასახლებული . არმია ,
რომელმაც დაამარცხა ჰიტლერი და გაანადგურა განსხვავებული აზრი ცივი ომის დროს ,
უიღბლო აღმოჩნდა ამერიკული სახმელეთო რაკეტებით შეიარაღებული მოჯაჰედების
წინააღმდეგ. სანამ მთავრობა აკონტროლებდა პრესას, ავღანეთის ომის შესახებ
განსხვავებული აზრი არსად ისმოდა, მაგრამ გორბაჩოვის რეფორმამ „გლასნოსტმა“
გაჭიანურებული ომით შეწუხებულ მოსახლეობას საშუალება მისცა გამოეთქვათ
უკმაყოფილება. საბჭოთა არმია, რომელიც გორბაჩოვის რეფორმების მცდელობების
ყველაზე ძლიერი მოწინააღმდეგე გახლდათ, ავღანეთში ჩიხში აღმოჩნდა , შესაბამისად
დაიკარგა ყველა ბერკეტი, რომლითაც შესაძლებელი იქნებოდა „პერესტროიკის“
სარგებლის და წარმატების შემოწმება.

საბჭოთა რესპუბლიკებში ავღანეთის კონფლიქტიდან დაბრუნებული ვეტერანები

აგიტაციას უწევდნენ „მოსკოვის ომს“. ბევრი ჯარისკაცი შუა აზიის რესპუბლიკებიდან უფრო
მჭიდრო ეთნიკურ და რელიგიურ კავშირს გრძნობდა ავღანელებთან, ვიდრე რუსებთან ,
ამიტომ პროტესტიც ფართოდ გავრცელდა. ევროპის რესპუბლიკებში მოსკოვთან
განხეთქილება კიდევ უფრო დრამატული აღმოჩნდა: ომის საწინააღმდეგო
დემონსტრაციებმა იფეთქა უკრაინაში, ბალტიისპირეთის რესპუბლიკებში კი ოპოზიციური
ძალები ავღანეთის ომს საკუთარი ქვეყნების რუსული ოკუპაციის გადმოსახედიდან
უყურებდნენ. ამან ხელი შეუწყო სეპარატისტულ მოძრაობებს , რომლებიც 1990 წელს
ბალტიისპირეთის სამივე სახელმწიფოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადებით
დასრულდა.
 ომს მოჰყვა მთელი რიგი სანქციებისა დასავლეთისგან: საბჭოთა გემებს აეკრძლათ
ამერიკის მიერ კოტროლირებად წყლებში თევზაობა, 70-იან წლებში ემბარგო დაედო
ხორბლის მიწოდებას. 1983 წელს რეიგანმა ოფიციალურად მიიღო ეკონომიკური ზეწოლის
პოლიტიკა, რომელიც შეზღუდავდა საბჭოთა გავლენას და სამხედრო საქმიანობას. 1986
წელს აშშ-მ დააგდო ფასები ნავთობზე და ფაქტობრივად ჩამოიშორა საბჭოთა კავშირი
ბაზრიდან. დასავლეთი ევროპა სანქციების საკითხში ძირითადად გაეროს სახელით
ერთვებოდა, მაგრამ აღსანიშნავია, რომ მთავარი იარაღი ყოველთვის აშშ გახლდათ -
ერთადერთი სახელმწიფო რეალური ძალით საბჭოთა მანქანის წინააღმდეგ . კომუნისტური
პარტია სწორედ ამერიკულ სამხედრო-სამეცნიერო მიღწევებს უთვალთვალებდა და
ცდილობდა დასავლეთისთვის ერთი ნაბიჯით გაესწრო. გავრცელებულია მოსაზრება , რომ
საბჭოთა თავდაცვის ხარჯები მკვეთრად დაჩქარდა რონალდ რეიგანის პრეზიდენტობისა და
ისეთი წინადადებების საპასუხოდ, როგორიცაა სტრატეგიული თავდაცვის ინიციატივა .
ფაქტობრივად, საბჭოთა სამხედრო ბიუჯეტი სულ მცირე 1970-იანი წლების დასაწყისიდან
პროგრესიით მატულობდა, მაგრამ დასავლელი ანალიტიკოსებს პოზიტიური
დამოკიდებულება რჩებოდათ გაბერილი რიცხვების მიმართ. საბჭოთა სამხედრო ხარჯები
მერყეობდა მშპ-ს 10-დან 20 პროცენტამდე და თვით საბჭოთა პარტიისთვისაც რტული
გახლდათ ზუსტი აღრიცხვის წარმოება. ამის მიზეზი ის იყო, რომ სამხედრო ბიუჯეტი
ითვალისწინებდა სხვადასხვა სამთავრობო სამინისტროს , თითოეულს თავისი
კონკურენტული ინტერესებით. თუმცა, საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ სამხედრო
ხარჯები სტაბილურად აგნოსტიკური აღმოჩნდა საერთო ეკონომიკური ტენდენციების
მიმართ - მაშინაც კი, როდესაც საბჭოთა ეკონომიკა მოიკოჭლებდა, არმიას არ უწყდებოდა
დაფინანსება. გარდა ამისა, სამხედროებს პრიორიტეტი ენიჭებოდათ , როდესაც საქმე
კვლევისა და განვითარების ნიჭს ეხებოდა. შედეგად, ტექნოლოგიური გენიოსები და
მომავალი მეწარმეები, რომლებსაც, მაგალითად, შეეძლოთ გორბაჩოვის დახმარება
სახელმწიფოს საბაზრო ეკონომიკაში გადასაყვანად, ნაცვლად ამისა , იღწვოდნენ
თავდაცვის ინდუსტრიაში.

უნდა ითქვას, რომ სანქციებმა თავის დროზე საბჭოთა ხელისუფლებას სერიოზული

გამოცდილება აჩუქა. მაგალითად, იუჟინისა და გორდიევსკის თქმით, კგბ-მ თავის აგენტებს
უბრძანა, ჩაეტარებინათ ოპერაციები კარტერის დისკრედიტაციისა და რონალდ რეიგანის
მხარდასაჭერად 1980 წლის არჩევნებზე. საბჭოთა კავშირზე ემბარგოს ეფექტი მინიმალური
იყო, რადგან მათ შეძლეს მარცვლეულის მიღება სხვა წყაროებიდან, საბჭოთა კავშირმა
მიიღო მეტი მარცვლეული მათი მეორე ყველაზე მაღალი იმპორტიორისგან, არგენტინისგან.
წყაროები მოიცავდა სამხრეთ ამერიკის უმეტეს ნაწილს, როგორიცაა ვენესუელა და
ბრაზილია. ეს პროდუქტი ამერიკულ მარცვლეულზე იაფი იყო, რადგან შრომის ღირებულება
ამ ქვეყნებში გაცილებით დაბალი იყო. ამასთან, საბჭოთა კავშირი ჯერ კიდევ იღებდა
მარცვლეულს შეერთებული შტატებისგან ქვეყნებს შორის 1975 წელს დადებული
მარცვლეულის შეთანხმების მიხედვით. შეთანხმებაში ნათქვამია, რომ შეერთებულ შტატებს
მოეთხოვებოდა საბჭოთა კავშირისთვის 8 მილიონი ტონა მარცვლეულის გაგზავნა. ემბარგო
აღმოჩნდა საჩუქარი საბჭოთა კავშირისთვის, რადგან მათ შეძლეს დაენახათ , რომ არ
სჭირდებოდათ შეერთებული შტატების იმპორტი, მათ შეეძლოთ უკრაინაში საკუთარი
კულტურის მოყვანა და მარცვლეულის შემოტანა სამხრეთ ამერიკიდან. 1

ემბარგოს მოხსნის შემდეგაც კი, საბჭოთა კავშირი კვლავ ეყრდნობოდა ამ ორ

წყაროს, რაც ცხადად გვაჩვენებს, რომ ფინანსურ და ეკონომიკურ სანქციებთან გამკლავება
არ უჭირდა ხელისუფლებას - მთავარი პრობლემა პოლიტიკური მერყეობა გახლდათ , რამაც
გააქრო „დიდი ძმა“ იმდროინდელ საზოგადოებაში და ლენინის ოცნება საბოლოოდ 1991
წლის 26 დეკემბერს გააქრო.

1
"Lessons of the Grain Embargo" - Robert L. Paarlberg
 წყარონი:

https://www.britannica.com/place/Soviet-Union

https://la.utexas.edu/users/hcleaver/357L/357Lsum_s4_Paarlberg_FA80.html

Ray, M. (Invalid Date). Why Did the Soviet Union Collapse?

"collapse of the Soviet Union". Encyclopedia Britannica

შიდა მიზეზები: ეკონომიკურ-პოლიტიკური კრიზისი

ანი ნიკოლიშვილი

1991 წლის 1 იანვარს საბჭოთა კავშირი იყო უდიდესი ქვეყანა მსოფლიოში, რომელიც
მოიცავდა 8 650 000 კვადრატულ მილს, დედამიწის ხმელეთის თითქმის ერთ მეექვსედს. მისი
მოსახლეობა 290 მილიონზე მეტს შეადგენდა და მის საზღვრებში 100 განსხვავებული
ეროვნება ცხოვრობდა. ეს ქვეყანა ასევე ამაყობდა ათი ათასობით ბირთვული იარაღის
არსენალით. 1 წელიწადში საბჭოთა კავშირმა არსებობა შეწყვიტა . იმის გათვალისწინებით ,
რომ ყველა პრაქტიკული მიზნისთვის შეუძლებელია ერთი კონკრეტული მიზეზის დადგენა ,
ასევე მოხდა ისეთი გლობალური სახელმწიფოს დაშლის შემთხვევაშიც, როგორიცაა
საბჭოთა კავშირი. ამაში, რა თქმა უნდა, არა ერთი შიდა და გარე ფაქტორი მონაწილეობდა ,
როგორებიც იყო, მაგალითად: პოლიტიკური, ეკონომიკური, სახმედრო თუ სოციალური
ფაქტორები.

1991 წლის შობის დღეს საბჭოთა პრეზიდენტმა მიხეილ გორბაჩოვმა შოკში ჩააგდო
მსოფლიო ამ სიტყვებით, გამოაცხადა საბჭოთა კავშირის დაშლა და მისი გადადგომა მისი
უმაღლესი თანამდებობიდან. მას შემდეგ, რაც 40 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში მსოფლიო
თითქოს ბირთვული ჰოლოკოსტის ზღვარზე იყო, ცივი ომი საბჭოთა კავშირსა და
შეერთებულ შტატებს შორის დასრულდა. რუსმა საზოგადოებამ გორბაჩოვის მიერ საბჭოთა
კავშირის დასრულება დიდწილად განმარტა, როგორც ღალატთან დაკავშირებული
კატასტროფა. 2017 წელს რუსების გამოკითხვაში მისი მოწონების რეიტინგი გაცილებით
დაბალი იყო ომის დროს დიქტატორის იოსებ სტალინის რეიტინგზე.

საბჭოთა კავშირი უნდა ყოფილიყო „ჭეშმარიტი დემოკრატიის საზოგადოება “, მაგრამ მას

მართავდა ერთი პარტია - კომუნისტური პარტია, რომელიც მოითხოვდა რუსეთის ყველა
მოქალაქის ერთგულებას. 1924 წლის შემდეგ, როდესაც დიქტატორი იოსებ სტალინი მოვიდა
ხელისუფლებაში, სახელმწიფო ახორციელებდა ტოტალიტარულ კონტროლს ეკონომიკაზე ,
განაგებდა მთელ ინდუსტრიულ საქმიანობას და აარსებდა კოლმეურნეობებს . ის ასევე
აკონტროლებდა პოლიტიკური და სოციალური ცხოვრების ყველა ასპექტს. ადამიანები ,
რომლებიც კამათობდნენ სტალინის პოლიტიკის წინააღმდეგ, დააპატიმრეს და გაგზავნეს
გულაგების სახელით ცნობილ შრომით ბანაკებში ან სიკვდილით დასაჯეს .

როდესაც 1985 წლის 11 მარტს მიხეილ გორბაჩოვი საბჭოთა კავშირის კომუნისტური

პარტიის გენერალურ მდივნად დასახელდა, მისი მთავარი საშინაო მიზნები იყო მომაკვდავი
საბჭოთა ეკონომიკის ამუშავება და მძიმე სამთავრობო ბიუროკრატიის გამარტივება .
როდესაც რეფორმების მისმა თავდაპირველმა მცდელობებმა მნიშვნელოვანი შედეგი ვერ
გამოიღო, მან ჩამოაყალიბა გლასნოსტის („საჯაროობა“) და პერესტროიკის
(„რესტრუქტურიზაცია“) პოლიტიკა. პოლიტიკური და სოციალური საკითხების ღიად
განხილვის საბჭოთა პოლიტიკა დააარსა მიხეილ გორბაჩოვმა 1980-იანი წლების ბოლოს და
დაიწყო საბჭოთა კავშირის დემოკრატიზაცია. საბოლოოდ, ფუნდამენტური ცვლილებები
მოხდა საბჭოთა კავშირის პოლიტიკურ სტრუქტურაში: შემცირდა კომუნისტური პარტიის
ძალაუფლება და გაიმართა მრავალკანდიდატური არჩევნები. გლასნოსტმა დაუშვა
ხელისუფლების წარმომადგენლების კრიტიკა და მედიას ახალი ამბებისა და ინფორმაციის
უფრო თავისუფლად გავრცელების საშუალება მისცა. ხოლო პერესტროიკით, იგივე
რესტრუქტურიზაციით ცდილობდა საბჭოთა კავშირის ეკონომიკურ დონეზე მიყვანას
კაპიტალისტურ ქვეყნებთან, როგორიცაა გერმანია, იაპონია და შეერთებული შტატები ,
გორბაჩოვმა მოახდინა ეკონომიკური კონტროლის დეცენტრალიზება და წაახალისა
საწარმოები თვითდაფინანსებისკენ. თუმცა, ეკონომიკურმა ბიუროკრატიამ , ძალაუფლებისა
და პრივილეგიების დაკარგვის შიშით, ხელი შეუშალა მის პროგრამას. გორბაჩოვმა ასევე
შესთავაზა კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელობის უშუალო ჩართულობის შემცირება
ქვეყნის მმართველობაში და ადგილობრივი ხელისუფლების ავტორიტეტის გაზრდა . 1988
წელს შეიქმნა ახალი პარლამენტი, სახალხო დეპუტატთა საბჭოთა კონგრესი . მსგავსი
კონგრესები იმართებოდა საბჭოთა კავშირის ყველა რესპუბლიკაში . პირველად , ამ
ორგანოების არჩევნებმა ამომრჩევლებს წარუდგინა კანდიდატების არჩევანი , მათ შორის
არაკომუნისტები, თუმცა კომუნისტური პარტია განაგრძობდა სისტემაში დომინირებას .

გორბაჩოვის გადაწყვეტილებამ, დაეშვა არჩევნები მრავალპარტიული სისტემით და

შეექმნა საბჭოთა კავშირის პრეზიდენტობა, დაიწყო დემოკრატიზაციის ნელი პროცესი ,
რომელმაც საბოლოოდ მოახდინა კომუნისტური კონტროლის დესტაბილიზაცია და ხელი
შეუწყო საბჭოთა კავშირის დაშლას. 1990 წლის მაისის არჩევნების შემდეგ გორბაჩოვი
შეეჯახა კონფლიქტურ შიდა პოლიტიკურ ზეწოლას: ბორის ელცინი და პლურალისტური
მოძრაობა ემხრობოდნენ დემოკრატიზაციას და სწრაფ ეკონომიკურ რეფორმებს, ხოლო
მკაცრ კომუნისტურ ელიტას სურდა ჩაეშალა გორბაჩოვის რეფორმების დღის წესრიგი . 1970-
იან და 80-იან წლებში საბჭოთა კავშირი იყო ენერგორესურსების ერთ -ერთი წამყვანი
მწარმოებელი მსოფლიოში, როგორიცაა ნავთობი და ბუნებრივი აირი, და ამ საქონლის
ექსპორტმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა მსოფლიოს უდიდეს მმართველ ეკონომიკაში .

1990 წლის 31 იანვარს მაკდონალდსმა გახსნა თავისი პირველი რესტორანი მოსკოვში.

პუშკინის მოედანზე ოქროს თაღების გამოსახულება დასავლური კაპიტალიზმის ტრიუმფს
ჰგავდა და კლიენტები ბლოკის ირგვლივ რიგზე იდგნენ, რათა პირველს დაეგემოვნებინათ
Big Mac-ი. მაგრამ ასეთი ჩვენება არ იყო იშვიათი საბჭოთა კავშირის ბოლო წლებში;
მოსკოველები ლიბერალური გაზეთების დილის გამოცემებისთვის იმავე რიგში დგანან .
გლასნოსტმა მართლაც წამოიწყო ახალი ცნებების, იდეებისა და გამოცდილების
მოზღვავება და საბჭოთა მოქალაქეებს სურდათ მათი შესწავლა. საბჭოთა საზოგადოება
ზიზღით აივსო საბჭოთა სახელმწიფოს ენდემური კორუფციით. გორბაჩოვის მიზანი
გლასნოსტით და პერესტროიკით იყო სხვა არაფერი, თუ არა საბჭოთა სულისკვეთების
ტრანსფორმაცია, ახალ კომპაქტურ საბჭოთა რეჟიმსა და მის ხალხს შორის. გორბაჩოვის
მთავარმა მრჩეველმა ალექსანდრე იაკოვლევმა აღწერა მათ წინაშე არსებული გამოწვევა :
„დღეს მთავარი საკითხი მხოლოდ ეკონომიკა არ არის. ეს მხოლოდ პროცესის
მატერიალური მხარეა. საქმის გული პოლიტიკურ სისტემაშია… და მის ურთიერთობაში
ადამიანთან“. საბოლოოდ, დაძაბულობა ახლად გაძლიერებულ მოქალაქეებსა და საბჭოთა
სახელმწიფოს შორის, რომელსაც დანგრეული ნდობა ჰქონდა, გადასალახი აღმოჩნდა ,
ხოლო კომუნისტი მკაცრი ხაზის წევრების მიერ გადატრიალების ბოლო მცდელობამ
დაარღვია საბჭოთა კავშირი.

საბოლოოდ, გორბაჩოვის რეფორმებმა და ბრეჟნევის დოქტრინის მიტოვებამ დააჩქარა

საბჭოთა იმპერიის დაღუპვა. 1989 წლის ბოლოს უნგრეთმა დაშალა ავსტრიასთან საზღვრის
ღობე, ბალტიისპირეთის ქვეყნები კონკრეტულ ნაბიჯებს დგამდნენ დამოუკიდებლობისკენ
და ბერლინის კედელი დაინგრა. რკინის ფარდა დაეცა და საბჭოთა კავშირ დიდხანს არ
გაძლებდა.

ოდესღაც ძლევამოსილი საბჭოთა კავშირი დაეცა, ძირითადად იმ რადიკალური

რეფორმების გამო, რომელიც საბჭოთა პრეზიდენტმა მიხეილ გორბაჩოვმა გაატარა სსრკ -ს
ლიდერად ყოფნის ექვსი წლის განმავლობაში. თუმცა, გორბაჩოვი იმედგაცრუებული დარჩა
თავისი ერის დაშლით და თანამდებობა 25 დეკემბერს დატოვა. ეს იყო მსოფლიო ისტორიაში
ხანგრძლივი, საშინელი და სისხლიანი ეპოქის მშვიდობიანი დასასრული.

წყაროები:

https://www.britannica.com/topic/perestroika-Soviet-government-policy

https://www.britannica.com/topic/glasnost

https://www.britannica.com/story/why-did-the-soviet-union-collapse

https://www.britannica.com/event/the-collapse-of-the-Soviet-Union

https://history.state.gov/milestones/1989-1992/collapse-soviet-union

https://www.history.com/news/why-did-soviet-union-fall

https://www.history.com/topics/cold-war/fall-of-soviet-union

საბჭოთა კავშირის დაშლის შედეგები

ლიზი თვარაძე

საბჭოთა კავშირი სულ 15 რეპუბლიკას აერთიანებდა - რუსეთი, უკრაინა,

საქართველო, ბელორუსია, უზბეკეთი, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი,
მოლდოვა, თურქეთი, ტაჯიკეთი, ლატვია, ლიეტუვა და ესტონეთი. გვიან 1980-იანებსა და
ადრეულ 1990-იანებში სხვადასხვა ქვეყნების დამოუკიდებლობისკენ სწრაფვამ უდიდესი
როლი ითამაშა საბჭოთა კავშირის დაშლაში. 1991 წელს, თითოეულმა რესპუბლიკამ
დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, როგორც ქვეყანამ. საბჭოთა კავშირის დატოვების შემდეგ ,
თითქმის ყველა ქვეყანაში, სრული ქაოსი იყო.

რუსეთის ფედერაცია დაადგა დემოკრატიისა და საბაზრო ეკონომიკის გზას, იმის

მიუხედავად, რომ არ იცოდა, როგორ უნდა მოეხდინა ამხელა ტრანსფორმაცია როგორც
მსოფლიოში ყველაზე დიდ ქვეყანას. რუსეთმა ეკონომიკის რეფორმების გატარებასთან
ერთად პოლიტიკური და სოციალური ცვლილებები გააკეთა, უცხოეთთან ურთიერთობები
გამოასწორა და ისტორია „გადაწერა“. რუსეთის მთავრობას უნდა გამოესწორებინა
გორბაჩოვის მიერ დაშვებული შეცდომების ცუდი შედეგები და ამავდროულად ეპოვნა გზა ,
რომ გამოესწორებინა მთლიანი რუსული ეკონომიკა. იმის გამო, რომ “central command
economy” რუსეთში 70-ზე მეტი წლის განმავლობაში არსებობდა, რეგულარულ საბაზრო
ეკონომიკაზე გადასვლა მათ იმაზე მეტად გაუჭირდათ, ვიდრე სხვა აღმოსავლეთ ევროპის
ქვეყნებს. რუს რეფორმისტებს არ ჰქონდათ კონკრეტული გეგმა და საკმარისი დრო, რომ
რეფორმები დაეგეგმათ.

იმის მიუხედავად, რომ საბჭოთა ინდუსტრია ერთ-ერთი ყველაზე დიდი იყო

მსოფლიოში, ის ასევე არაეფექტური და ძვირი იყო, რაც ართულებდა ნებისმიერ ცვლილებას
ეკონომიკისთვის. იმისთვის, რომ მაღაზიებში ნივთები შემოეტანათ, 1992 წლის იანვრიდან,
იელცინის მთავრობა ფასების კონტროლს აღარ აწარმოებდა, რაც პირველი აუცილებელი
ნაბიჯი იყო საბაზრო ეკონომიკისკენ. ამან მიზნის მიღწევასთან ერთად , ინფლაციაც
გამოიწვია - ხელფასები დაბალი იყო, ხოლო ყველაფრის ფასი ყოველდღიურად
იზრდებოდა. მთავრობა უკვე ხშირად ბეჭდავდა ფულს ქარხნების გაკოტრებისგან
დასაცავად. 1993 წლისთვის ეკონომიკა სრულიად დოლარზე იყო დამოკიდებული, რადგან
ხალხმა რუბლში „რწმენა დაკარგა“. ამავე წლის ზაფხულში მთავრობა გამოვიდა ამ
სიტუაციიდან, ეფექტურად შეამცირა რუსეთის გავლენა სხვა ყოფილ საბჭოთა კავშირის
რესპუბლიკებზე.

უკრაინა ერთ-ერთი ქვეყანა იყო, რომელმაც ხელი მოაწერა საბჭოთა კავშირის

დაშლის დოკუმენტს. ამავე წელს ჩატარდა რეფერენდუმი და არჩევნები , სადაც მთავარი
კითხვა იყო: „უჭერთ თუ არა მხარს უკრაინის მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადებას?“
მოსახლეობის 91%-მა „კი“-ს მისცა ხმა. საპრეზიდენტო არჩევნებში, ექვსივე „კი“-ს
მხარდამჭერი კანდიდატიდან, ლეონიდ კრავჩუკი აირჩიეს უკრაინის პირველ პრეზიდენტად .

უკრაინა ბირთვული იარაღის სიდიდით მესამე მფლობელი იყო მთელს მსოფლიოში.

მათ გააჩნდათ ქობინი (warhead - შუშხუნების ან ჭურვების წინა ნაწილები, რომლებიც შეიცავენ
ასაფეთქებელ ნივთიერებებს), ხოლო პროგრამული საშუალება, რითიც ისინი
კონტროლდებოდა, რუსეთის კონტროლის ქვეშ იყო. რუსეთი და დასავლეთ ქვეყნები
შეთანხმდნენ, რომ ეცნოთ უკრაინის დამოუკიდებლობა და პატივი ეცათ სუვერენული
სტატუსისათვის ბირთვული იარაღის უმეტესი ნაწილის რუსეთისთვის გადაცემის
სანაცვლოდ. 1994 წელს ბუდაპეშტის მემორანდუმმა უსაფრთხოების გარანტიის შედეგად
უზრუნველყო დარჩენილი ქობინების განადგურება.

მე-20 საუკუნის ბოლოს, უკრაინის ეკონომიკა ცუდ დღეში იყო. მხოლოდ სოციალურმა
და პოლიტიკურმა ცვლილებებმა ვერ შეძლეს უკრაინის მთლიანად ევროპულ ქვეყნად
გახდომა. ამის მიუხედავად, უკრაინამ ბევრი რაღაც შეძლო: განავითარა ქვეყნის
ინფრასტრუქტურა, მოაწესრიგა ურთიერთობები მეზობელ ქვეყნებთან, მნიშვნელოვანი
ნაბიჯები გადადგა დემოკრატიისკენ და საერთაშორისო საზოგადოებაში კარგი ადგილის
დაკავებაც მოახერხა.
 ლიეტუვა პირველი ქვეყანა იყო, რომელიც საბჭოთა კავშირს გამოეყო, 11 მარტს, 1990
წელს. საბჭოთა კავშირი შემდეგში ცდილობდა დაებრუნებინა კონტროლი ლიეტუვაზე , რასაც
ძალადობით აკეთებდა. ამას არაერთი ადამიანი ემსხვერპლა . საბოლოოდ , დიდი ხნის
ნანატრმა დამოუკიდებლობამ ბევრი ადამიანის პირადი თავისუფლება მოიტანა . ეს იყო
ახალი ეკლესიების, სერიალების, ჰიპ-ჰოპის, არა-საბჭოთა მანქანებისა და მოგზაურობის
ერა, რაც ყველა გაზეთის პირველ გვერდზე იყო. ამ პერიოდში ახალი იდეები უფრო მეტად
დაფასებული და მიღებული იყო, ვიდრე საბჭოთა კავშირამდე, ან თუნდაც მანამდე . პირადი
საკუთრება კვლავ ნორმა გახდა და ყველას, ვინც 1990 წელს, დამოუკიდებლობის მოპოვების
დროს ლიეტუვაში ცხოვრობდა, შეეძლო მიეღო იქაური მოქალაქეობა.

ამ ბედნიერების მიუხედავად, ლიეტუვას მოუწია შესჭიდებოდა ეკონომიკურ

გარდაქმნას. დამოუკიდებელი ლიეტუვის ეკონომიკის პირველ წლებში ორგანიზებული
დანაშაულების (განსაკუთრებით გამოძალვის) მზარდი განცდა იყო. ხალხს , რომელიც
„მაფიას“ რაიმე გზით ხელს შეუშლიდა, კლავდნენ. მხოლოდ 1995 წლისთვის პოლიცია გახდა
ისეთი ძლიერი, რომ გაენადგურებინა ეს სისტემა.

ლიეტუვა თანდათან განვითარდა და დასავლეთისკენ წავიდა, 2004 წელს კი

ევროკავშირსა და ნატოსაც შეუერთდა.

უზბეკეთმა დამოუკიდებლობის პირველ წლებში მიიღო სუვერენიტეტის სიმბოლოები ,

როგორებიცაა ახალი კონსტიტუცია, ვალუტა, ეროვნული ჰიმნი და დროშა. უზბეკეთის
მოსახლეობა შემცირდა, რადგან სხვადასხვა ეროვნების ხალხი (მაგ. ებრაელები ,
გერმანელები, ბერძნები, თურქ-მესხები და ა. შ.) შეშინდნენ უზბეკეთის ეთნოცენტრიზმის გამო
და დაიწყეს ემიგრაცია. უზბეკი ისლამური მებრძოლები ძალაუფლების მოპოვებას
ცდილობდნენ ქვეყანაში, რამაც ძალადობის გავრცელება და მრავალი პრაქტიკოსი
მუსლიმანის განდევნა გამოიწვია. ისინი მხარს უჭერდნენ ამერიკის შეერთებული შტატების
მთავრობის კამპანიას ავღანეთში, რითაც მათ აშშ-ს მისცეს შესაძლებლობა გამოეყენებინა
უზბეკეთის საჰაერო ბაზა 2001 წლიდან.

კარიმოვის (უზბეკეთის მმართველი 1989-2016 წლებში) მმართველობამ პიკს მიაღწია

2005 წლის მაისში, როდესაც სამხედრო ძალების ცეცხლს 700-1500 უდანაშაულო ადამიანი
შეეწირა. ამან გამოიწვია ევროკავშირისა და აშშ-საგან სანქციები . უზბეკეთი ასევე განიცდიდა
საერთაშორისო კრიტიკას ბამბის მრეწველობისთვის იძულებითი შრომის სახელმწიფო
მობილიზაციის გამო, რომელიც ყოველწლიურად აიძულებდა დაახლოებით მილიონ ბავშვს
და ზრდასრულს ბამბის მოსავლის აღებას, ხშირად შეურაცხმყოფელ პირობებში და მცირე
ანაზღაურებით.

ლატვიამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1991 წელს. სხვა ბევრ პრობლემასთან

ერთად, ლატვიის მთავრობის ყველაზე დიდ სადარდებლებს შორის იყო ურთიერთობა
არაეთნიკურ ლატვიელებთან (განსაკუთრებით რუსებთან), მოქალაქეობის მოთხოვნა და
ქონების პრივატიზაცია. რუსების დისკრიმინაციის შესახებ ბრალდებებმა დაძაბა ლატვიისა
და რუსეთის ურთიერთობა, რის გამოსწორებასაც ლატვია 1990-იანი წლების უმეტესი
ნაწილის განმავლობაში ცდილობდა.

ამ პრობლემების გარდა, მთავრობას უნდა გადაეწყვიტა, რა გაეკეთებინა იმ

ათასობით ყოფილ საბჭოთა ჯარისკაცისთვის, რომლებიც კვლავ ლატვიის საზღვრებს
შიგნით იყვნენ. ეს ხალხი თავდაპირველად რუსეთმა გაამწესა სადარაჯო სადგურზე
სკრუნდაში, ხოლო შემდეგ ლატვიას მათზე სრული კონტროლი მისცა.
 დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ლატვია სწრაფად გაემართა დასავლეთ
ევროპისკენ, პოლიტიკურადაც და ეკონომიკურადაც. ის შეუერთდა ევროპის საბჭოს 1990-იან
წლებში, 2004 წელს კი ევროკავშირისა და ნატოს წევრიც გახდა.

ესტონეთმა ოფიციალურად დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1991 წელს. მომდევნო

წელს შემოიღეს ახალი კონსტიტუცია, რაშიც მთავარ საკითხებს შორის იყო ქვეყნის იმ
მოქალაქეთა უფლებები, რომლებმაც 1940 წელს ანექსიის შედეგად ქვეყანა დატოვეს.
ამასთანავე, სხვა ყველა ადამიანს, ვისაც მოქალაქეობის მიღება უნდოდა, უნდა შეევსო
განაცხადი და ესტონური ენის ცოდნა სავალდებულო იყო.

უმაღლესი თანამდებობის პირებზე სხვადასხვა ბრალდებების მიუხედავად , 90-იანების

ბოლოს ესტონეთმა სტაბილური დემოკრატია ჩამოაყალიბა. ამასთანავე, რუსეთის
ფინანსურმა კრიზისმა დააზარალა ესტონეთის ეკონომიკა, მაგრამ 21-ე საუკუნის დასაწყისში
ისინი უკვე მყარად იდგნენ.

პოსტ-საბჭოური პერიოდი აზერბაიჯანში სომხეთის წინააღმდეგ საშინელი

დამარცხებით დაიწყო. 1993 წელს პოლიტიკური ქაოსის შედეგად დაბრუნდა ჰეიდარ ალიევი ,
რომელიც საბჭოთა პერიოდში კომუნისტურ პარტიას ხელმძღვანელობდა . მან სწრაფად
განდევნა პოლიტიკური მტრები და გააძლიერა თავისი ავტორიტეტი . აზერბაიჯანის ქონება
გამოსწორდა, როდესაც ხელშეკრულება გააფორმეს მსხვილ ნავთობის კომპანიებთან.

ადრეულ 90-იანებში აზერბაიჯანმა დაიწყო საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა . ფასებზე

შეზღუდვები მოიხსნა და ზოგი სახელმწიფო ნაწარმი პრივატიზებული გახდა , მიწის
პრივატიზაცია კი უფრო ნელა მიმდინარეობდა. 1992 წელს ის შეუერთდა გაერთიანებული
ერების ორგანიზაციას.

სომხეთმა დამოუკიდებლობა 1991 წლის სექტემბერში გამოაცხადა. სომხური გაბნევა

მანამდეც არსებობდა, მაგრამ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ეს უფრო გამძაფრდა .
მსოფლიოს 8 მილიონი სომეხიდან დაახლოებით 60% სხვა ქვეყნებში ცხოვრობს.

სომხეთის პოსტ-საბჭოური „გამოკვლევა“ რთულია, რადგან მათ არ მიიღეს

ლუსტრაცია, არ უზრუნველყვეს საიდუმლო ფაილებზე წვდომა, ოფიციალურად არ დაგმეს
საბჭოთა რეჟიმი. ისინი ძალიან იშვიათად იხსენიებდნენ კომუნისტურ წარსულს, ისიც
მხოლოდ სასამართლო და არასასამართლო, სახელმწიფო და არასახელმწიფო
ანგარიშებში.

მოლდოვა 1991 წელს გამოაცხადა დამოუკიდებლობა, რაც 1994 წელს აღიარეს. იგი გახდა
ნატოსა და ევროკავშირის წევრი ქვეყანა, თუმცა ითვლება ყველაზე ღარიბ ევროპულ
ქვეყნად.

ყაზახეთი იყო უკანასკნელი ქვეყანა, რომელმაც დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. ამჟამად ის

არის დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობის წევრი . უფლებადამცველი
ორგანიზაციების მიერ ყაზახეთის მთავრობა სახელდება , როგორც ავტორიტარული
მმართველობა. ადამიანის უფლებათა დაცვის მხრივ სიტუაცია ძალიან დაბალ დონეზეა .
ყირგიზეთში დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, გრძელდება ეთნიკური კონფლიქტები ,
აჯანყებები, ეკონომიკურ პრობლემები და პოლიტიკური კონფლიქტები. ამჟამად ის არის
დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობის წევრი და წარმოადგენს მეორე
ყველაზე ღარიბ ქვეყანას ცენტრალურ აზიაში.

ტაჯიკეთში, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ დაიწყო სამოქალაქო ომი, ე.წ. კლანური

ბრძოლა მმართველობის მოპოვებისთვის. მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა დატოვა
ქვეყანა დევნისა და სიღარიბის გამო. ამჟამად ტაჯიკეთი განვითარებადი ქვეყანაა ,
გარდამავალი ეკონომიკით, რომელიც სხვა თანამეგობრობებთან ერთად, არის
დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობის წევრი ქვეყანა .

თურქმენეთი საბთოთა კავშირის დაშლის შემდეგ იმართებოდა სამი რეპრესიული

ტოტალიტარული რეჟიმის მიერ. ქვეყანა გამუდმების კრიტიკას იმსახურებს ადამიანის
უფლებათა დაცვის ძალიან დაბალი დონის გამო.

1991 წლის ბელორუსიის რევოლუციის შემდეგ გამოცხადდა ბელორუსიის

დამოუკიდებლობა. ქვეყანა გახდა დამოუკიდებელი სახელმწიფოების თანამეგობრობის
წევრი, რომელსაც რუსეთსა და უკრაინასთან ერთად პირველმა მოაწერა ხელი . ამჟამად ის
განვითარებადი ქევყანაა. ბელარუსი წარმოადგენს ერთადერთ ევროპულ ქვეყანას , სადაც
დღემდე არსებობს სიკვდილით დასჯა.

წყაროები:

1. https://www.britannica.com/place/Russia/Post-Soviet-Russia

2. https://www.historyhit.com/ukraine-and-russia-history-post-ussr/

3. https://www.britannica.com/place/Ukraine/Parliamentary-democracy

4. http://www.truelithuania.com/restored-independent-lithuania-1990-and-beyond-261

5. https://www.britannica.com/place/Uzbekistan/Russian-and-Soviet-rule

6. https://www.britannica.com/place/Latvia/The-Soviet-occupation-and-incorporation

7. https://www.britannica.com/place/Estonia/Independence-lost

8. https://www.theguardian.com/world/2014/jun/09/-sp-post-soviet-world-need-to-know-azerbaijan

9. https://www.infoplease.com/world/countries/armenia/news-and-current-events

10. https://www.cambridge.org/core/books/abs/transitional-justice-and-the-former-soviet-union/
confronting-multiple-pasts-in-postsoviet-armenia/953375BB77E9ACEC1D197A5798819E96

11. https://en.wikipedia.org/