BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO
(ĐOẠ N 1) mà Nguyễ n Trã i cò n mạ nh mẽ khẳ ng định sự bình đẳ ng, độ c lậ p
Nhà phê bình vă n họ c Hoà i Thanh từ ng nhậ n định “Mỗ i trang
vă n đề u soi bó ng thờ i đạ i mà nó ra đờ i”. Nhữ ng kiệ t tá c vă n họ c
ra đờ i khô ng chỉ mang trong mình ý nghĩa vă n chương mà cò n
mang cả tầm vó c lịch sử . “Đạ i cá o Bình Ngô ” chính là mộ t kiệ t
tá c như thế . Khô ng nhữ ng là á ng “thiê n cổ hù ng vă n” củ a
Nguyễ n Trã i, “Đạ i cá o Bình Ngô ” cò n có ý nghĩa như mộ t bả n
tuyê n ngô n độ c lậ p củ a dâ n tộ c.
Đượ c viế t theo thể cá o – mộ t thể loạ i vă n họ c cổ có nguồ n gố c
từ Trung Hoa, “Bình Ngô đạ i cá o” củ a Nguyễ n Trã i cũ ng có mộ t
bố cụ c rấ t chặ t chẽ . Mở đầ u bà i cá o, tá c giả Nguyễ n Trã i đã
khé o lé o nê u lê n luậ n đề chính nghĩa, làm cơ sở , nề n tả ng cho
châ n lí độ c lậ p dâ n tộ c.
“Việ c nhâ n nghĩa cố t ở yê n dâ n
Quâ n điế u phạ t trướ c lo trừ bạ o”
Như chú ng ta đã biế t, “nhâ n nghĩa” là mộ t trong số nhữ ng
phạ m trù tư tưở ng quen thuộ c và gần gũ i củ a Nho giá o, nó
đượ c dù ng để nhắ c tớ i mố i quan hệ , cá ch ứ ng xử tố t đẹ p giữ a
con ngườ i vớ i con ngườ i trê n cơ sở tình thương và đạ o đứ c.
Vớ i Nguyễ n Trã i, “việ c nhâ n nghĩa” phả i gắ n liề n vớ i việ c “yê n
dâ n” bở i ô ng luô n “lấ y dâ n là m gố c”, là m nề n tả ng cho mọ i
hà nh độ ng, việ c là m củ a mình. Đặ c biệ t, trong bố i cả nh quâ n
Minh xâ m lượ c nướ c ta, Nguyễ n Trã i khẳ ng định, muố n “yê n
dâ n” thì trướ c hơn hế t phả i lo “trừ bạ o” nghĩa là phả i đá nh đuổ i
quâ n xâ m lượ c, nhữ ng kẻ đang đà n á p nhâ n dâ n và đẩ y nhâ n
dâ n và o cuộ c số ng lầ m than, cơ cự c. Như vậ y, vớ i hai câ u thơ
mở đầ u bà i cá o, Nguyễ n Trã i đã nê u lê n tiề n đề tư tưở ng cho
toà n bộ tá c phẩ m, đó chính là tư tưở ng nhâ n nghĩa và tư tưở ng
ấ y luô n lấ y dâ n là m gố c, xé t đế n cù ng đâ y là mộ t tư tưở ng tiế n
bộ và mớ i mẻ củ a ô ng. Ô ng khô ng nó i đế n nhâ n nghĩa mộ t cá ch
chung chung mà chỉ bằ ng mộ t hai câ u ngắ n gọ n tá c giả đi và o
khẳ ng định hạ t nhâ n cơ bả n, cố t lõ i và có giá trị nhấ t.
Sau tư tưở ng nhâ n nghĩa ấ y, tá c giả Nguyễ n Trã i tiế p tụ c
khẳ ng định nề n vă n hiế n tố t đẹ p đượ c gâ y dự ng từ bao đờ i củ a
con ngườ i nướ c Việ t:
“Như nướ c Đạ i Việ t ta từ trướ c
Vố n xưng nề n vă n hiế n đã lâ u
Từ Triệ u, Đinh, Lý, Trầ n bao đờ i gâ y nền độ c lậ p
Cù ng Há n, Đườ ng, Tố ng, Nguyê n mỗ i bê n xưng đế mộ t phương”
Nướ c ta có truyề n thố ng vă n hiế n từ xa xưa, nướ c ta có phong
tụ c, tậ p quá n riê ng, né t đẹ p củ a truyề n thố ng, vă n hó a đượ c
ngườ i Việ t gâ y dự ng từ bao đờ i “Từ Triệ u, Đinh, Lí, Trầ n”.
Khô ng chỉ khẳ ng định nề n vă n hiế n lâ u đờ i trong niềm tự hà o
củ a con ngườ i, đấ t nướ c ta vớ i cá c triề u đạ i phương Bắ c “Cù ng
Há n, Đườ ng, Tố ng, Nguyê n mỗ i bê n xưng đế mộ t phương.
Truyề n thố ng đấ u tranh đầ y anh dũ ng, bấ t khuấ t củ a cá c triề u
đạ i Đinh Lý Trầ n Lê có thể sá nh ngang vớ i cá c triề u đạ i
Há n ,Đườ ng, Tố ng, Nguyê n. Đạ i Việ t ta tuy nhỏ bé về lã nh thổ
mà tinh thầ n khô ng nhỏ , vẫ n xưng vương, bờ cõ i độ c lậ p, mạ nh
mẽ , khô ng chịu nhú n mình dướ i quyề n uy kẻ khá c, tấ m lò ng
Đạ i Việ t cũ ng vì thế mà rộ ng lớ n biế t bao. Đấ t Việ t cũ ng có hà o
kiệ t bố n phương, vang danh sử sá ch, nhâ n tà i giỏ i giang cả về
mưu cơ, chiế n lượ c, vă n võ song toà n. Nhữ ng yế u tố đó đã gó p
phầ n dự ng xâ y nên mộ t Đạ i Việ t hù ng hồ n, trê n mọ i chiế n trậ n
luô n già nh thắ ng lợ i:
“Lưu Cung tham cô ng nê n thấ t bạ i
Triệ u Tiế t thích lớ n phả i tiê u vong;
Cử a Hà m tử bắ t số ng Toa Đô
Sô ng Bạ ch Đằ ng giế t tươi Ô Mã
Việ c xưa xem xé t, chứ ng cớ cò n ghi”
Trướ c sự xâ m lă ng ngang ngượ c, bạ o tà n củ a kẻ thù , tinh thầ n
chiế n đấ u củ a Đạ i Việ t ta nô i nổ i, quyế t tâ m hơn bao giờ hế t,
bao chiế n cô ng lẫ y lừ ng, oanh liệ t đượ c Nguyễ n Trã i kể ra chứ a
chan nhữ ng cả m xú c tự hà o: “ Cử a Hà m Từ …Toa Đô ”, “ Sô ng
Bạ ch Đằ ng…. Ô Mã .” .thê m và o đó là sự xem thườ ng, că m ghé t
đố i vớ i sự thấ t bạ i củ a nhữ ng kẻ xâ m lượ c khô ng biế t tự lượ ng
sứ c : “Lưu Cung..tham cô ng”, “Triệ u Tiế t… thích lớ n”, Toa Đô , Ô
Mã , tấ t cả chú ng đề u nhậ n lấ y nhữ ng thấ t bạ i cay đắ ng. Đoạ n
thơ đã mộ t lầ n nữ a khẳ ng định rằ ng: Đạ i Việ t là mộ t quố c gia có
độ c lậ p, tự chủ , có nhâ n tà i, có tướ ng giỏ i, chẳ ng thua ké m gì
bấ t cứ mộ t quố c gia nà o. Bấ t cứ kẻ nà o có ý muố n thô n tính,
xâ m lượ c ta đề u phả i chịu kế t quả thả m bạ i. Cuố i cù ng, chính
nghĩa mã i mã i là nguồ n á nh sá ng cao đẹ p soi sá ng con đườ ng
đấ u tranh củ a dâ n tộ c.
Đoạ n thơ tuy ngắ n mà khô ng chỉ nê u lên đượ c tư tưở ng nhâ n
nghĩa sá ng ngờ i mà cò n khẳ ng định nền độ c lậ p, tổ ng kế t lạ i
đượ c nhữ ng chiế n cô ng hà o hù ng củ a dâ n tộ c. Ngô n ngữ đầ y
khả ng khá i, tứ thơ hù ng hồ n, mạ nh mẽ cù ng mộ t trá i tim lớ n vì
dâ n vì nướ c củ a Nguyễ n Trã i đã tạ o nên mộ t tá c phẩ m vă n họ c
xuấ t sắ c, trở thà nh mộ t bản tuyê n ngô n bấ t hủ củ a dâ n tộ c.