FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLARIN DEVRİ - Öngören & Karali Hukuk Bürosu 8.05.

2022 14:38

FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ

HAKLARIN DEVRİ
Ülkemizde uygulanan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ve Uluslar arası Sözleşmeler
gereğince fikir ve sanat eserleri, ilim ve edebiyat eserleri, müzik eserleri, sinema eserleri ve güzel sanat
eserleri ile bunlardan üretilen işleme ve derleme eserler gibi türlere ayrılır.

Bir fikir veya sanat eserinin sahibi yaratıcısıdır. Bu yaratıcı, aşağıda sayılan manevi ve mali hakları kullanır.
Ancak yaratıcı olan eser sahibinin yanı sıra bağlantılı hak sahipleri de esere bağlı olarak üretilen icralar ve
kayıtlar üzerindeki mali hakların sahibidirler.

Eser sahiplerinin manevi hakları, eseri istediği zaman ve tarzda kamuya sunma hakkı, eserin içeriği hakkında
bilgi verme hakkı, eserde adını görme hakkı, eserde değişiklik yapılmasını yasaklama hakkı ve eserin
bütünlüğünü koruma hakkıdır. Bu haklar eserin yaratıcılarına ve onların mirasçılarına ait olup başkalarına
devredilemez. Ancak manevi hakların kullanma yetkileri devredilebilir ve eserde değişiklik yapılmasına izin
verilebilir.(1)

Eser sahibinin ve bağlantılı hak sahiplerinin mali hakları ise; işleme, çoğaltma, yayma, temsil (sunum), işaret,
ses ve /veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim ile pay ve takip haklarıdır. Şimdi mali hakları
biraz daha açıklayalım.

Bir fikir veya sanat eserini kullanabilmek için eser sahipleri veya mirasçıları ile bir sözleşme yapmak gerekir.
Bu kullanma yetkisi alımı iki taraflı sözleşme ile olabileceği gibi eser veya hak sahibinin tek taraflı bir yazısı ile
olabilir.

FSEK deki mali haklar konusunda devir, ruhsat ve izin şeklinde üç tip hak alımı söz konusudur.

Bunların ilki “devir”dir. Devir, devralanın devredilen mali haklara ait bütün hakları kullanabilmesi, sözleşme ile
engellenmemişse söz konusu hakları kısmen veya tamamen devredebilmesi ve devralınanın üzerinde haklar
tanıyabilmesi demektir. Devir’de devredilen hak artık devredenin malvarlığından çıkmaktadır. Bu hakkı

https://ongoren.av.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-uzerindeki-haklarin-devri/ Sayfa 1 / 5
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLARIN DEVRİ - Öngören & Karali Hukuk Bürosu 8.05.2022 14:38

devralan kişi “mutlak bir hak” almış olur. Burada devredilen mali hak artık devreden eser sahibinin
malvarlığından çıktığından, bu hakkın bir biçimde kısıtlanması için mutlaka sözleşmede kısıtlamaya ilişkin özel
bir düzenleme gereklidir. Eğer bir kısıtlama yoksa devralan kişi eser sahibi gibi bu hakları kullanabilir. Buradaki
önemli şartlar FSEK 52. madde gereğince devir işleminin yazılı olması ve konuları olan hakların ayrı ayrı
gösterilmesidir. Çok istisnai olarak Yargıtay, Medeni Kanun (MK) 2. maddeye aykırı özel durumlarda yazılı
sözleşme şeklini bile aramamaktadır.

Yargıtay kararları ve doktrinin üzerinde birleştiği konulardan biri mali haklara veya manevi haklara ilişkin
verilen yetki ve izinlerin tek tek sayılması gerektiğidir. “Mali hakları devrettim” yada “bütün haklarımı devrettim”
şeklindeki ibareler geçersizdir. Burada belirtilen saymanın yayma, çoğaltma veya umuma iletim gibi başlıklar
halinde olması yetmektedir. Yoksa ayrıca çoğaltma için plak, kaset, cd, müzik klibi gibi bir sayma veya umuma
iletim için radyo, televizyon, internet gibi bir sayma gerekmemektedir. “Umuma iletim hakkını devrettim” ibaresi
tüm umuma iletim biçimlerini kapsar.

Yargıtay; devirden sonra eser sahibinin bu eserler üzerinde artık mali hakkı kalmadığı” sonucuna varmaktadır.
Ancak “devir” hukuki işleminde “çoğaltma” veya “umuma iletim” yerine tek tek çoğaltma için plak, CD, kaset
sayılma sistemi ile sözleşme yapılmışsa; sayılmayan internet yoluyla iletim ve çoğaltma gibi diğer haklar
devirden istisna edilmiştir diye düşünmek gerekir. Bu görüşten yola çıkarak, “plak, CD, v.s. ve diğer yollarla
çoğaltma haklarını devrettim” gibi bir ibare varsa internet de dahil olarak çoğaltma kavramına giren tüm mali
haklar devredilmiştir kanaatindeyiz.

Burada diğer bir önemli nokta, işleme hakkının, diğer haklara ilişkin hakkın ismini sayarak devir sisteminden
farklı düzenlendiğidir. Yani “çoğaltma, umuma iletim hakkımı devrettim” ibaresi gibi “işleme hakkımı devrettim”
deyip tüm işleme haklarını devredemeyiz. FSEK 55. maddede “aksi kararlaştırılmış olmadıkça mali bir hakkın
devri veya bir ruhsatın verilmesi eserin tercüme veya sair işlenmelerine şamil değildir” denmektedir.(2)

FSEK’e göre hak alımı türlerinin ikincisi “ruhsat” veya “lisans”tır. Lisans, hakkın devredenin malvarlığını terk
etmeden devralana o hakkın sadece kullanılması hakkını tanımasıdır. Bunun devirden farkı, sadece belli
spesifik hak veya haklarla ilgili kullanma yetkisi vermesidir. “On bin adet kitap basımı”, “internette iki yıl
umuma iletim”, “üç yıl müddetle kaset, CD ve diğer tüm teknik ve dijital araçlarla çoğaltma” veya “sahibi
olduğum besteyi web sitesi müziği olarak kullanma” gibi hak yetkilendirmeleri yada kullanma yetkileri ruhsattır.
Ruhsat; mali hak sahibinin başkalarına da aynı ruhsatı vermesine mani değilse “basit ruhsat”tır. Kanun veya
sözleşmeden aksi anlaşılmadıkça her ruhsat basit sayılır. Basit ruhsatlar hakkında hasılat kirasına dair
kurallar geçerlidir. Basit ruhsatların koşulları varsa feshi veya iptali mümkündür. Eğer devredilen mali haklar,
yalnız bir kimseye (yani devralana) mahsus olduğu takdirde “tam ruhsat”tır. Bu hukuki işlem inhisaridir; yani
devredilen haklar artık devredilen kişinin tekelindedir ve eser sahibinden de artık ayrılmıştır. Bu haliyle “tam
ruhsat”, “devir” işlemine benzer sonuçları doğurur. Tam ruhsatlar hakkında intifa hakkına dair hükümler
uygulanır.(3)

https://ongoren.av.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-uzerindeki-haklarin-devri/ Sayfa 2 / 5
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLARIN DEVRİ - Öngören & Karali Hukuk Bürosu 8.05.2022 14:38

FSEK 80. madde, komşu hak sahipleri açısından “eser sahibinin izniyle” ve “icracı sanatçının izni ile” ibareleri
ile “izin” adında üçüncü bir hak alımı yöntemi ortaya çıkarmıştır. Müzik yapımcısı veya film yapımcısı eser
sahibi veya icracı sanatçıdan ilk tespit hakkı için bir izin almaktadır. Yine icracı sanatçı eser sahibinden icra
için izin almaktadır. Bu izinlerin hukuki kapsamını tartışmakta fayda vardır. Bizim kanaatimize göre bu izin,
“devir” veya “ruhsat” değildir. Bu hak alımı, alan kişi açısından “devir”e benzeyen hükümler taşıyan mutlak hak
niteliğinde özel bir hukuki durumdur. FSEK 80. maddenin girişinde belirtilen izin, mali hakların tek tek
sayılmasını gerektiren bir devir sözleşmesi değildir. Bu izin sonucu icracı icrasını ve fonogram yapımcısı
fonogramını oluşturur. Oluşturduğu anda da elinde tamamıyla kendine ait, buna izin verenlerin bile hiçbir
biçimde müdahale edemeyeceği komşu hak içeren master kayıt vardır. Bu kayıt için daha önce izin verenler
yada mahkeme bile “sen haklarını kullanmıyorsun, kötüye kullanıyorsun, bu yüzden ses kaydını/fonogramı
bana ver” diyemez. Bu kayıt kendi icrası açısından icracı sanatçıya ve/veya icracıdan izni aldıktan sonra
fonogram yapımcısına aittir. İşin sonraki aşaması mali haklara ilişkindir. Bu aşamada FSEK 80. maddede
fonogram yapımcısının haklarının sayıldığı (B) kısmında belirtilen mali hakları kullanma yetkisinin “devir”
alınması devreye girer. Her ne kadar burada “mali hakları kullanma yetkisi” ibaresi yazılmışsa da burada
“devir” işleminden bahsedilmektedir. Bu tip sözleşmeler “izin” işlemi ile birleşik olarak aynı sözleşme ile
yapılmaktadır ve genellikle devir amacı ve iradesi taşımaktadır. Bu sözleşmelerde ya mali haklar “işleme,
çoğaltma” şeklinde sayma yoluyla ayrıntıya girmeden devredilmekte veya “plak, kaset, cd ve benzerleri ile
sonradan çıkacak diğer tüm kayıt araçlarına kaydıyla çoğaltma, radyo, tv ve diğer yollarla yayın (umuma
iletim)” gibi sınırlı olmayan sayma yöntemleriyle. Zaten bu izin ve mali hakları kullanma yetkisinin devri komşu
hak sahiplerini, Yargıtay kararlarında belirtildiği üzere adeta mali haklar açısından “eser sahibi” hukuki
durumuna eşit ve devirden üstün bir duruma getirmektedir. Bu halde internette bu müzik ve film eserlerinin
yayını için bağlantılı hak sahiplerinin izni yeterlidir. Bu görüş aradaki sözleşmenin amacına bakılarak, “artık
eser sahiplerinden izin dahi almaya gerek yoktur” şeklinde genişletilebilir.

Buradan çıkan bir başka konu radyo, televizyon ve internette yayın gibi mali hakları devralan veya ruhsat
alanların bu hakları üçüncü kişilere devrederken sınırlamalar olup olmadığıdır. Özellikle eser işletme belgesi
sahibi müzik ve film yapımcıları açısından devirler uygulamada sık sık görülmektedir. Eğer FSEK 48 ilk
fıkradaki “devir” hukuki işlemi yapılmışsa hak, eser sahibinin malvarlığından çıkıp devralanın malvarlığına
girdiğinden, bunun üçüncü kişilere devri için tekrar dönüp eser sahibinden izin almaya gerek yoktur.
Sözleşmede üçüncü kişilere devirde hiçbir düzenleme yoksa yahut özellikle bir yasak koyulmamışsa böyledir.

Eğer FSEK 48. maddenin ikinci kısmındaki ruhsat işlemi yapılmışsa o zaman durumu ikiye ayırmak gerekir.
FSEK 49. maddenin düzenlemesi “eser sahibi veya mirasçılarından mali bir hak veya böyle bir hakkı kullanma
ruhsatını iktisap etmiş olan bir kimse, ancak bunların yazılı muvafakatiyle bu hakkı veya kullanma ruhsatını
diğer birine devredebilir” demektedir. Burada 49. madde “mali bir hak … ruhsatı” ve “mali bir hakkı kullanma
ruhsatı” şeklinde iki tip ruhsat saymaktadır, 48. maddenin ilk fıkrasındaki “devir” işleminden
bahsetmemektedir. Mali bir hakkı kullanma ruhsatına çoğaltma hakkını internet için alma verilebilir. Bu konuda

https://ongoren.av.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-uzerindeki-haklarin-devri/ Sayfa 3 / 5
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLARIN DEVRİ - Öngören & Karali Hukuk Bürosu 8.05.2022 14:38

çeşitli örnekler üzerinden düşünce üretilebilir. İlk örnekte eser sahibi sözleşmedeki ek bir madde ile çeşitli
olasılıklar doğrultusunda üçüncü kişilere bu ruhsatın devri için izin vermiş olabilir; bu halde devir için sorun
yoktur. Bu devir veya devirler için toptan bir izin veya her biri için tek tek düzenleme yapılabilir. İkinci örnekte,
sözleşmede üçüncü kişilere devir konusunda bir izin verildiği açıkça belirtilmiyorsa; eser sahibi veya
mirasçısından A Şirketi ruhsat almışsa bunu B Şirketine devretmek için ayrıca eser sahibinin yazılı
muvafakatini işlem öncesi alması gerekir. B Şirketi yine yazılı muvafakatle C’ye ve yine yazılı muvafakat varsa
C de D’ye devredebilir. Aksi takdirde A Şirketi, FSEK 49 gereği mali hakkı veya kullanma yetkisini B’ye
devredemez. Üçüncü örnekte ise sözleşmede üçüncü kişiler için devir yasağı olmasıdır. Bu durumda devir
imkanı bulunmamaktadır.(4)

1-Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul, 2004, s.152-160

2-11.H.D., 27.12.1999, E. 1999/9039, K.1999/10796 …işleme hakkının tekrar devredilmesi için eser sahibinin
muvafakatının zorunlu bulunduğu…
3-Tekinalp, a.g.e., s.212 v.d.
4-11. H.D. 27.04.1998, E. 1998/1104, K. 1998/2748

https://ongoren.av.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-uzerindeki-haklarin-devri/ Sayfa 4 / 5
FİKİR VE SANAT ESERLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLARIN DEVRİ - Öngören & Karali Hukuk Bürosu 8.05.2022 14:38

MENÜ SON MAKALELER BİZE ULAŞIN

Meşrutiyet Cad.
Ersoy İş Merkezi
No:102/11-12
! Kat:5 Beyoğlu
34420 İSTANBUL Anasayfa
/ TÜRKİYE
Hakkımızda " +90 212
292 56 23
+90 212 292 56
" 23 Hizmetlerimiz
Ekibimiz
# info@ongoren.av.tr
Yayınlarımız
© 2021 Öngören &
Hukuk
Takip Et:
Karali Hukuk
Haberleri
Hukuki Bürosu. Her hakkı
$ % & saklıdır.
İnceleme
İletişim

Online Randevu!

https://ongoren.av.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-uzerindeki-haklarin-devri/ Sayfa 5 / 5