KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ve

KİMYASAL HESAPLAMALAR

KİMYA
1. KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Deneysel sonuçların ölçülmesi ve yorumlanması kimyada bilimsel süreci başlatmıştır. Böylelikle kimyanın temel
kanunları ortaya çıkmıştır.

1. Kütlenin Korunumu Kanunu

sab t
Antoine Lavoisier, ağzı kapalı kaplarda yaptığı deneylerde kütlenin hep .................. kaldığını tespit etmiştir ve
“Kimyasal bir tepkimede tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkimede oluşan maddelerin kütleleri top-

eş t
lamına ..................” demiştir.

Girenler Ürünler
2H2 + O2 → 2H2O
!"# !"# !"#
4 gram + 32 gram = 36 gram

CH4
4g
+ 2O2 → CO2 + 2H2O
16g 11g ?
20 11 D
Örnek

Yukarıdaki tepkimede, tepkimeye girenlerin ve oluşan ürünlerin kütleleri verilmiştir. Buna göre,
oluşan H2O nun kütlesi kaç gramdır?

a
A) 6 B) 8 C) 9 D) 16 E) 20

İN
TMEN
ÖĞRE OTU
N

KÜTLE KORUNUMU KANUNU DENEYİ

PRATİK DEFTER 10. SINIF 9

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 9 20.06.2022 09:53:56

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
2. Sabit Oranlar Kanunu

kütleler
Proust, sabit oranlar yasasını “Bir bileşiği oluşturan elementlerin .................. arasında basit tam sayılarla ifade
edilen sabit bir oran vardır.’’ şeklinde ifade etmiştir.

mH 2.1 1
Mesela; H2O bileşiğinin kütlece birleşme oranı, = =
mO 1.16 8

dr
t
Yukarıda hesaplanan sabit oran H2O bileşiği için daima ...................

8
Bu orana göre, 1 gram hidrojen ile .... gram oksijen birleşirse, 9 gram H2O bileşiği oluşur.

2
Aynı zamanda ..... gram hidrojen ile 16 gram oksijen birleşirse, 18 gram H2O bileşiği oluşur.

Aşağıda verilen bileşiklerin sabit oranlarını bulunuz.

( Mg: 24, O: 16, Fe: 56, N: 14, S: 32 )

IFFET
KİMYA

Örnek

a. MgO : ..........................................................................

müz ğ
b. N2O : ..........................................................................

m
c. Fe2O3 : ........................................................................

555
d. SO3 : ..........................................................................

EEE
7
NO2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı dır.
16

Buna göre 1,4 gram azot kullanılarak kaç gram bileşik oluşturulabilir?
Örnek

..........................................................................................................................................................................

N Oz NOZ
..........................................................................................................................................................................

7g 16g 23g
..........................................................................................................................................................................

o zka.t
EatGn4g4
..........................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

10 10. SINIF PRATİK DEFTER

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 10 20.06.2022 09:53:57

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
2
XY2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı dür.
3
Örnek

2,5 gram bileşik elde etmek için kaç gram X, kaç gram Y elementleri kullanılmalıdır?

..........................................................................................................................................................................

ZY XYZ
..........................................................................................................................................................................

2g 3g 59
..........................................................................................................................................................................

YatG ğ t z kıskat
..........................................................................................................................................................................

2,5g
..........................................................................................................................................................................

Kapalı bir kaba 60 gram CaCO3 katısı konularak başlatılan tepkimenin sonunda kapta 33,6 gram
CaO katısı bir miktar CO2 gazı oluşmaktadır. Oluşan CO2 gazı kaç gramdır?
Örnek

..........................................................................................................................................................................

CaCOz Cao Coz

..........................................................................................................................................................................

60g 33,6g
..........................................................................................................................................................................

KİMYA
..........................................................................................................................................................................

60 33,6
..........................................................................................................................................................................

a. Kütlenin korunumu yasasını ............................. bulmuştur. ta

Proust
b. Sabit oranlar kanununu Fransız kimyacı ...................... bulmuştur.
Örnek

Boyle
c. Gazların hacimleri ile basınçları arasındaki ilişkiyi .......................... bulmuştur.

atom
d. Dalton’a göre elementler ...................... adı verilen bölünemeyen taneciklerden oluşmuştur.

D
1. (............) Avogadro’ya göre gazların eşit hacimlerinde eşit sayıda molekül bulunur.

2. y Proust adlı bilim adamı katlı oranlar kanununu ilk olarak ifade etmiştir.
(............)
Örnek

y
3. (............) Kimyasal tepkimelerde kütle korunmayabilir.

D
4. (............) Boyle, Elementi ‘’ kendisinden daha basit maddelere dönüşemeyen maddeler’’ olarak tanımladı.

PRATİK DEFTER 10. SINIF 11

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 11 20.06.2022 09:53:57

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
İN
TMEN
ÖĞRE OTU
N
KİMYA

SABİT KÜTLE ORANLARI KANUNU DENEYİ

3. Katlı Oranlar Kanunu

John Dalton’un ifade ettiği katlı oranlar kanununa göre, “Aynı cins elementlerden oluşan iki bileşikteki

Kütles
elementlerden birinin ......................... ile birleşen diğer elementler arasında tam sayılarla ifade edilen
basit bir oran vardır.”

Mesela; 1.Bileşik : FeO

2.Bileşik : Fe 2O 3

y oks jen
Demirler arası katlı oranı bulmak için .............. miktarı sabitlenir. Demirler arası katlı oran =
3
2
olur.

3/FeO → Fe 3O 3

Fe 2O 3 → Fe 2O 3

y dem r
Oksijenler arası katlı oranı bulmak için .............. miktarı sabitlenir. Oksijenler arası katlı oran =
2
3
olur.

2/FeO → Fe 2O 2

Fe 2O 3 → Fe 2O 3

12 10. SINIF PRATİK DEFTER

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 12 20.06.2022 09:53:58

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
Aşağıdaki bileşik çiftlerinde oksijenler arasındaki katlı oranları bulunuz.
Örnek

CO – CO2 : ................................................

2
SO2 – SO3
3
: ................................................

NO2 – N2O5 4 5
: ................................................
20442.1
31
PbO – Pb O 2 3 4 614 3
: ................................................2
6306 CrO – Cr O 2
2 3 3
: ................................................
radz

C3H8 ve CnH10 bileşiğindeki aynı miktar hidrojene karşılık birleşen karbon elementleri arasındaki
3
kütle oranı olduğuna göre n sayısını bulunuz.
4
Örnek

H'ler eş tlen r
..........................................................................................................................................................................

ofeff
..........................................................................................................................................................................

50 9484 tn
3 C sHyoCa.nH4o
..........................................................................................................................................................................

KİMYA
..........................................................................................................................................................................

InIf
..........................................................................................................................................................................

Katlı oranlar kanununun uygulanabilmesi için,

tür
9 Bileşikler aynı ............. elementlerden oluşmalıdır.

CH 4 – C 3H 8 gibi.

CO 2 ve CS 2 bileşikleri farklı cins element içerdikleri için aralarında katlı oran yoktur.

2
9 Bileşikler en fazla .......... cins elementten oluşmalıdır.

CO – CO 2 gibi.

KClO 3 ve KClO 4 bileşikleri üç cins element içerdikleri için aralarında katlı oran yoktur.

olamaz
9 Katlı oran 1’e eşit ................... .

NO 2 ve N 2O 4 bileşiklerinin basit formülleri aynı olduğu için aralarında katlı oran yoktur.

PRATİK DEFTER 10. SINIF 13

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 13 20.06.2022 09:53:58

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
I. CH4 - C3H8
II. C2H4 - C3H6
a CHz cız
Örnek

Ff
III. H2O2 - H2O
IV. HClO - HClO2
V. H2O - H2S
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden kaç tanesinin arasında katlı oran yoktur?

IV V
...............................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................
KİMYA

X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikteki X in miktarı ile Y nin miktarı arasındaki değişim aşağı-
daki grafikte verilmiştir. Buna göre, I. bileşiğin formülü X3Y2 ise, II. bileşiğin formülünü bulunuz.
Örnek

Y’nin kütlesi (gram)

I
II
18

X’in kütlesi (gram)

12 16

1
TL
...............................................................................................................................................................................

XzYz ÇİF
...............................................................................................................................................................................

Y's
...............................................................................................................................................................................

t II t
................................................................................................................................................................................

9 b 2
...............................................................................................................................................................................
4
................................................................................................................................................................................

IXYYZ
14 10. SINIF PRATİK DEFTER

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 14 20.06.2022 09:53:59

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
MOL KAVRAMININ TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ DEĞİŞİMİ
Dalton’dan başlayarak kimyacılar atom sayılarının bileşiklerin yapısı, tepkimeler ve hesaplamalar için son derece
önemli olduğunu anlamış ve bu konuda birçok çalışma yapmışlardır. Amedeo Avogadro [Amedeo Avogadro aynı
şartlarda, eşit hacim kaplayan gazların atom veya molekül sayılarının eşit olduğunu fark eden ilk bilim insanıdır.
Fakat belirli hacimdeki tanecik sayısı ile ilgili hesaplama yapmamıştır.

Avogadro’dan sonra bilim insanlarının birim alandaki atom sayısını

• Ortalama molekül hızı ve yarıçap gibi bilgiler kullanılarak 1 cm3 hacmindeki gazın standart koşullarda yaklaşık
2,6 x 1019 atom veya molekül içerdiği hesaplanmıştır (1865).

• 1 atm basınç ve 0 °C sıcaklıkta 1 cm3 hacimli gazdaki atom veya molekül sayısının 1,9 x 1019 olduğu hesaplan-
mıştır (1873).

• Belirli bir hacimdeki sıvı ya da gazda asılı mikroskobik parçacıkların rastgele hareketi incelenerek yapılan ölçüm-
ler sonucunda tanecik sayısı 6,9 ile 6,4 x 1023 arasında bir değer olarak hesaplanmıştır (1909).

Yukarıdaki çalışmalardan da anlaşılacağı gibi birim alandaki atom sayısını ölçmek ve hesaplamak için tarihi sü-
reçte pek çok farklı yöntem kullanılmıştır. Farklı yöntem ve ölçümlere dayanarak günümüzde kabul edilen sayı
6,02214199 x 1023 tür. Bu sayı yuvarlanarak 6,02 x 1023 şeklinde kullanılmaktadır. Günümüzde 6,02 x 1023 sayısına
Amedeo Avogadro’nun anısına Avogadro sayısı denir, NA ile gösterilir.”
KİMYA

2. MOL KAVRAMI
Bağıl Atom Kütlesi

Bir atomun referans olarak seçilen karbon atomuna göre hesaplandığı atom kütlesine bağıl atom kütlesi denir.
12
C atomu kütlesinin 12,00 olarak kabul edilmiş ve bağıl atom kütlelerinin 12C ye göre bulunması kararlaştırılmıştır.

avogadro
1 mol maddedeki tanecik sayısı 6,02.1023 olarak kabul edilmiştir. Bu sayıya ....................................... adı verilir.

sayısı
6,02.1023 tane 12C atomu 12 gramdır.

18
6,02.1023 tane 18F atomu ............. gramdır.
Örnek

38
6,02.1023 tane 38K atomu ............. gramdır.

Avogadro sayısı NA veya N0 ile gösterilir. Bazen mol kavramı yerine;

• Elementlerde → atom – gram

• Kovalent bağlı maddelerde → molekül – gram

• İyonik bağlı bileşiklerde → formül – gram ı

• İyonlarda ise iyon – gram ifadeleri kullanılabilir. demekt r

16 10. SINIF PRATİK DEFTER

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 16 20.06.2022 09:54:02

 Kimyanın Temel Kanunları

KİMYA
Aşağıdaki cümlelerde boşlukları uygun şekilde doldurunuz.

• 32 gram O2 .......................... molekül gramdır. (168 O)

Örnek

• 4 gram He .......................... atom gramdır. (42 He)

• 29 gram NaCl .......................... formül gramdır. (Na: 23 , Cl : 35)
• 14 gram Li+ iyonu .......................... iyon gramdır. (37 Li)

Atomik Kütle Birimi (a.k.b)

Atom veya moleküllerin kütleleri çok küçük olduğundan dolayı bunların kütle birimi için atomik kütle birimi (akb)
kullanılmaktadır.

1 tane 12C atomunun kütlesinin 1/12 sine 1 atomik kütle birim (akb) denir. Bu durumda 1 akb ..........................
gramdır.

Aşağıdaki cümlelerde boşlukları uygun şekilde doldurunuz.

1 tane H atomu = ..................... akb (11 H)

Örnek

1 tane O atomu = ..................... akb (168 O)

1 tane N2 molekülü = ..................... akb (147 N)

KİMYA
Mol kütlesi

Maddelerin 1 molünün kütlesine mol kütlesi denir.

Mol kütlesi MA veya MK ile gösterilir.

Bir element molekülünün veya bileşiğinin mol kütlesinin bulabilmek için onu oluşturan elementlerin mol kütlele-
rinin ......................... gerekir.

Aşağıdaki cümlelerde boşlukları uygun şekilde doldurunuz.

a. 1 mol He atomu = 4 gram

Örnek

b. 1 mol O2 gazı = ....... gram (168 O)

c. 1 mol H2 gazı = ....... gram (11 H)
d. 1 mol H2O gazı = ....... gram

Bir elementin 1 tane atomunun veya bir bileşiğin bir tane molekülünün gram cinsinden kütlesine gerçek kütlesi
denir.
Bir elementin 1 tane atomunun kütlesi o elementin atom kütlesinin Avogadro sayısına (N0) bölünmesiyle hesap-
lanabilir.

PRATİK DEFTER 10. SINIF 17

22_10_SNF_PRATIK_DEFTER_KIMYA.indd 17 20.06.2022 09:54:02