ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

Στα Ελληνικά ο τόνος μπαίνει πάντα στις τρεις τελευταίες συλλαβές

της λέξης, δηλαδή λήγουσα, παραλήγουσα, προπαραλήγουσα. Π.χ.
σιδηρόδρομος, ερχόμασταν (και όχι «έρχομάσταν»), παράνομος, κτλ. Αυτό
ονομάζεται «Νόμος της Τρισυλλαβίας» και ισχύει τόσο για τα Αρχαία, όσο
και για τα Νέα Ελληνικά.
Στα Αρχαία Ελληνικά επιλέγουμε αν θα τονίσουμε με οξεία ή με
περισπωμένη με βάση κάποιους κανόνες που ισχύουν για καθεμιά από τις
τρεις συλλαβές που μπορούν να τονιστούν. Συγκεκριμένα:
Σημείωση: Η περισπωμένη συναντάται ΜΟΝΟΝ στις δυο τελευταίες
συλλαβές και ΜΟΝΟΝ σε συλλαβή «μακρά» ή αλλιώς «μακρόχρονη»
(βλέπε σχετικό παράρτημα στο τέλος του φυλλαδίου).

 Προπαραλήγουσα:
Παίρνει ΠΑΝΤΑ οξεία.
π.χ. ἄνθρωπος, πότερον, ἐποίησα, λύοντα, κτλ

 Παραλήγουσα:
1. Αν είναι βραχεία παίρνει οξεία.
π.χ. δέον, φέρω, νέκταρ, δόρυ, πόλος, κτλ
2. Αν είναι μακρά τότε τονίζουμε με βάση δύο κανόνες:
α) Μακρό προ μακρού οξύνεται.
π.χ. δώρου
β) Μακρό προ βραχέως περισπάται.
π.χ. δῶρον

 Λήγουσα:
Δεν υπάρχει γενικός κανόνας για τον τονισμό της. Περισπωμένη στη
λήγουσα δε βάζουμε χωρίς ειδικό λόγο. Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που
γνωρίζουμε και μπορούμε να επισημάνουμε. Έτσι:
1. Λήγουσα που τονίζεται και που προήλθε από συναίρεση παίρνει
περισπωμένη. (ποιῶ)
 2. Η μακρά γενική και δοτική των ονομάτων (ουσιαστικά, επίθετα,
αντωνυμίες, μετοχές) όταν τονίζεται παίρνει περισπωμένη. (σοφός /
σοφοῦ / σοφῷ, ὅς / οὗ / ᾧ, κτλ)
3. Γενικά μια λήγουσα που δεν εμπίπτει σε κάποια ειδική κατηγορία
θεωρείται βραχεία και παίρνει οξεία.

Κατέβασμα του τόνου

Μια λέξη που τονίζεται στην προπαραλήγουσα, συχνά κατεβάζει τον
τόνο της στην παραλήγουσα. Αυτό συμβαίνει όταν η λήγουσα είναι μακρά.
Οφείλεται στο ότι η μακρά λήγουσα ισοδυναμεί, κατά κάποιον τρόπο, με
ΔΥΟ συλλαβές. Συνεπώς οι δύο της λήγουσας και η μία της παραλήγουσας
μας κάνουν τρεις συλλαβές. Και σύμφωνα με τον Νόμο της Τρισυλλαβίας ο
τόνος δεν μπορεί να πάει πάνω από τρεις συλλαβές μέσα στη λέξη.
π.χ. ἄνθρωπος  ἀνθρώπου, ἄριστος  ἀρίστους, κτλ

Παράρτημα: Ποσότητα των Συλλαβών

Στα Αρχαία Ελληνικά οι φθόγγοι προφέρονταν αρκετά διαφορετικά απ’ ότι στ
από τα φωνήεντα είχαν μεγαλύτερη διάρκεια (μακρά / μακρόχρονα), κάποια μικρ
π.χ. το ω και το ο , που σήμερα ηχούν το ίδιο, κάποτε είχαν διαφορετική διάρκεια,
και την διαφορετική τους ονομασία
(ο – μικρόν / ω – μέγα = μεγάλο).
Η ποσότητα των συλλαβών επηρεάζει τον τονισμό. Γι’ αυτό μας είναι αν
πίνακας:

Βραχέα ο, ε

Μακρά ω, η, δίφθογγοι (αι, ει, οι, ηι, αυ, ευ, ου,

ηυ, ῃ, ῳ)

Δίχρονα α, ι, υ (άλλοτε είναι βραχέα και άλλοτε

μακρά)

αι / οι:
Δύο δίφθογγοι με μια ιδιομορφία: είναι κανονικά μακρόχρονοι, εκτός αν βρίσκ
και ΓΥΜΝΑ (δηλαδή χωρίς να ακολουθούνται από κάποιο σύμφωνο). Τότε και ΜΟΝ
εξής:
1. αι + οι στο τέλος λέξης βραχέα {ἄνθρωποι, ποιηταί, λῦσαι(απαρέμφατο)} (όμω
δεν είναι γυμνό)