Professional Documents
Culture Documents
ज्ञानप्रदीपिका print
ज्ञानप्रदीपिका print
जातकम ्
कै रली
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः
अिूर्ःश प्रश्नग्रन्थः
ज ैपमपनपर्रपितज्ञानप्रदीपिकाग्रन्थस्य सम्पादनात्मकमध्ययनम ्
MURALI SHAM.H
1/1/2014
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
ज्ञानप्रदीपिकायामिोद्घातकार्णडप्रारम्भः।
ु
लोकोिकारकत्वेन सर्शर्ास्त्रानसारतः ज्ञानप्रदीिकं नाम र्ास्त्रं प्रश्नादर्ं प्रर्क्ष्यापम।
ज्ञानप्रदीिकं 2 नाम र्ास्त्रं लोकोिकारम ।् प्रश्नादर्ं प्रर्क्ष्यापम सर्शर्ास्त्रानसारतः
ु ।।3
ग्रन्थप्रयोजनं पर्र्ृणोपत। पत्रकालज्ञानमेर् अस्य महत्प्रयोजनम।् तत्रापि ि र्भु ऽर्भु पनरीक्षणम।् पत्रकालेष ु
्
जायमानर्भु ार्भु पनरीक्षणं कतमुश इदम ्
ग्रन्थम ्
पलपखष्यापम।
्
तपिज्ञानपर्पधमाह-िञ्चप्रकारमागशम इपत।
ु भपनरीक्षणम
भूत ं भापर्3 र्तशमानं र्भार् ु ।् िञ्चिप्रकारमागं ि ितष्के ्
ु न्द्रबलाबलम ।।4
2
मकृ र्ा- ज्ञानप्रदीपिका
मकृ र्ा-भव्यम ्
3
4
मकृ र्ा-आयरु समंलांभनञ्च
5
मकृ र्ा लाभालाभं
6
मकृ र्ा-कामनं
7
मकृ र्ा
8
मकृ र्ा-गतं
1
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
्
अपिन ग्रन्थोताः सप्तपर्ंर्पत कार्णडाः
1. उिोद्घातकाणडः
2. संज्ञाकाणडः
3. आरूढसंज्ञाकार्णडः
ु
4. धातकार्णडः
5. मूलकार्णडः
6. जीर्कार्णडः
7. नष्टद्रव्यकार्णडः
8. मपु ष्टद्रव्यकार्णडः
9. पिन्तनाकार्णडः
10. लाभकार्णडः
11. रोगकार्णडः
ु ार्णडः
12. मृत्यक
13. भोजनकार्णडः
14. स्वप्नकार्णडः
15. र्कुनकार्णडः
16. पर्र्ाहकार्णडः
17. कामोिभोगकार्णडः
18. उत्पपतकार्णडः
ु
19. ित्रापरष्टकार्णडः
20. आयधु कार्णडः
21. भूर्ल्यकार्णडः
22. कू िकार्णडः
23. सेनाकार्णडः
24. यात्राकार्णडः
25. सपरदागमनकार्णडः
26. सृपष्टकार्णडः
27. अर्घशकार्णडः
2
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
28. नौकाकार्णडः
अथ ज्ञानप्रदीपिकायां संज्ञाकाणडः प्रारम्भः
अथ ग्रहाणां पमत्रपनणशयम-्
े ग्रहाणां पमत्रपनणशयम ।् भौमस्य पमत्रे र्क्रज्ञौ
अथ र्क्ष्ये पर्र्ेषण ु भृगोज्ञाशरापकि मपिणः ।।1
ु त्र ं र्नेपर्शद्ग ुुभभाग शर्ाः ।।12
अड्गारकं पर्ना सर्े ग्रहा पमत्रापण मपिणः। आपदत्यस्य गरूपमश
ु
भास्करेण पर्ना सर्े बधस्य ु
सह्रदस्तथा। िन्द्रस्य पमत्रे जीर्ज्ञौ पमत्रभेदः उदाह्रतः ।।3
अथ ग्राहाणां रापर्मैत्रमाह-
ु थनिाठीनकन्योक्षाणां
धनपमश ु ु ।् रपर्श्चािांत्ययोरारस्तलाय
र्पनः सह्रत ्
ु ग्ु मोक्षयोपषताम।4
ु
कोदंडमीनपमथनकन्यकानां ु ।।
र्र्ी सह्रत ् बधस्य
ु ु
िािनक्रापलकर्क्शजोक्षस्तलार्घटाः।
ु डकं ु भापलमकरा भृगोः ।। रापर्मैत्रं गृहाणां ि मैत्रमेर्मदाह्रतम
पक्रयो पमथनकोदं ु ्
।।
ु ककश तलाक
गरोः ु ं ु भपमथनोक्षमृगश्व
े राः।
अथग्रहाणां स्वक्षेत्रमाह-
ु षभयोः पसतः। कन्यापमथनयोः
मेषर्ृपश्चकयोभौमस्तलार्ृ ु सौम्यः र्पनमशकरकं ु भयोः ।।4
ु पसंहस्य पदनकृ द्भर्ेत।् कुलीरस्य पनर्ानाथः क्षेत्रापधितयः क्रमात ।्
पधषणो मीनधनषोः
ु त्रमाह-
अथ ग्रहाणामच्चक्षे
े ोः िपरर्घे जीर्े धूमज्ञर्पनभोपगनाम ।् र्क्रिािक
सूयन्द् ु ु जोऽणूनां र्क्र
ु स्योच्चास्त्वजादयः ।।10
्
ग्रहाणाम अत्य ु भागमाह-
च्च
ु
ु दर्मं र्पिमनयु ग्मापतथीपन्द्रय
अत्यच्चं ्
ैः। सप्तपर्ंर्पतपर्ंर्त्या भागाः सप्तग्रहाः क्रमात ।।11
ग्राहाणां र्त्रूिानमाह-
ु
बधस्य ु
र्ैरी पदनकृ च्चन्द्रापदत्यौ भृगो परिू। बृहस्पतेः परिभौमः ु
र्क्रस्सोमस ु 9 पर्ना।।
ता
ु
भौमस्य परिर्ो भानोपर्शना जीर्ं िरेऽरयः।पर्नािन्द्रस्य ज्ञगरूभागशर्ज्ञग ु ना 10।
पर्श
र्नेश्च परिर्ः सर्े तेषां ततद्गहापण
ृ ि।।13
अथग्रहाणां नीिरापर्माह-
रर्ेर्पश णगलीपस्त्वन्दोःकुलीरोड्गारकस्य ि। ज्ञस्य मीनमजः सौरेः कन्या र्क्र
ु स्य कथ्यते।
ु
सरािायशस्य मकरस्त्वेतषे ां नीिरार्यः ।।14।।
अथ राह्ोः र्त्रपु मत्रनीिस्वक्षेत्रापण, उिग्रहाणां नीिस्वक्षेत्रापण िाह-
9
मकृ र्ा-पसतिन्द्रात्मजौ
10
ु
मकृ र्ा- गरूसौम्यौ पर्ना िन्द्रं रर्ीन्द्र्पनजापिताः
3
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
राहोर्ृषो यग्मपमन्द्रधन ु
षोणोमृ े रः 11। िपरर्ेषस्य कोदर्णडः कं ु भो धूमस्य नीिभूः ।।1
गश्व
ु
पमत्रं तलानक्रकन्याय ु झषास्त्वहेः12। कं ु भक्षेत्रमहोश्र्त्रर्ु श्े मपसंहोकुळीरकाः13 ।।16
ग्मं
अथके न्द्रियाशयनामान्याह-
उदयापदितथंु त ु जलके न्द्रमदाह्रतम
ु ।् तच्चतथंु िास्तमयं ततयंु पर्यच्यतेते ।।17
ु मदयं
ततयश ु न्द्रं प्रकीपतशतम।्
ु ि ैर् ितष्के
अथके न्द्रपत्रकोणापदनाह-
के न्द्रफणिरंप्रोतमािोक्लीमं ततः िरं िञ्चमंनर्मञ्च ैर्पत्रकोणपमपत कथ्यते।
ु
अथनष्टमपष्टपिन्तनमाह-
पिन्तनायां त ु पहबकेु स्वप्नपिन्तनम।् 14 छत्रं मपष्टं
ु ि यन्नष्टमस्ते िाुभढतोऽपि र्ा।
अथ रार्ीनां र्ीषोदयिृष्ठोदयापदनामाह-
िािोक्षकपकि नक्राजास्ते िृष्ठोदयरार्यः15। पतयशङ्मीनस्तथा र्ेषाः रार्यो मस्तकोदयाः।
िंिोदयौ मीनमृगार्न्ये सर्े स्वभार्जाः ।।20
अथग्रहाणांर्ीषोदयिृष्ठोदयानामाह-
अकाशङ्गारकमन्दास्त ु सपन्त िृष्ठोदयाग्रहाः। राहुजीर्भृगज्ञाश्च
ु ग्रहाः स्यमु स्त
श कोदयाः ।।21
े के तू तत्र प्रकीतीतौ।
उद्यते पतयशगेर्न्दु
अथग्रहाणां रार्ीनाञ्चके न्द्रबलाश्चाह-
ु त ु िुभषाः
उदये बपलनौ जीर्बधौ ु तथा16।।22
ु य शभूपमजौ बपलनौ तथा।
मध्ये ितष्पदासू
आयश र्ा बपलनौ िास्ते खे पहस्त्वेर् ं भर्पन्त र्ा।
ु र्क्रर्पर्नौ
ितथे ु जलरार्ी बलोतरौ ।।23
अथ रापर्स्वरूिामाह-
ु
यग्मकन्यात ु ु म्भोरार्योनररूपिणः।
लाक
11
मकृ र्ा- ु
िेन्द्रधनषोणोमृ े रः
गश्व
12
मकृ र्ा-िािर्ृषा
13
मकृ र्ा- कुलीरो नीिभूर्षृ ः
14मकृ र्ा- पिन्तनीयस्त ु पहबके
ु दर्मे स्वप्नपिन्तनम।्
15 िृष्ठोदयसंज्ञकाः
ु
मकृ र्ा- िनः
16
4
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
धपििमानश्विादश्चािरापर्ः प्रकीपतशताः।
मृगास्योमकरोमीनर्स्येसर्शस्य भार्तः।
ककोपलबशलर्ानस्ते खेटकश्च र्न ैश्चरः।
ु
यग्मकन्याधनःु कुम्भतला
ु मानषरार्यः
ु ।।24
ु ादरार्ीनाह-
अथितष्प
ु
ितष्पदा मेषर्ृषपसंहिािा भर्पन्त पह। कुलीराली बहुिदौ िपक्षणो मृगामीनकौ।।2
अथपििदापदग्रहानाह-
ु
पििदा जीर्पर्च्छुक्राः र्न्यकाशराश्चतष्पदाः।17
पििदाः कं ु भपमथनु तलाकन्या
ु भर्पन्त पह। ।26
र्पर्सिाशबहुिदर्ंपिभेदउदाहृतः।
ु िद्भ्ां यांतीतरे ग्रहाः ।।27
सौम्यौ बहुिदौ द्रुत ं यापत पनर्ाकरः। र्पनसूयौ जानगती
अथछत्ररार्ीज्ञानाथं सूयपश र्पथनामाह-
ु
उदीयन्तेऽजर्ीथ्यां त ु ित्वारो र्ृषाभादयः। यग्मर्ीथ्याम ु त े ित्वारो र्ृपश्चकादयः ।।28
दीयं
ु
उक्षर्ीथ्यामदीयन्ते ु
मेषमीनतलापस्त्रयः।
अथ छत्ररार्ीिक्रलक्षणमाह-
रापर्िक्रं समापलख्यप्रागादीर्ृषभापदकम ।् प्रदपक्षणक्रमेण ैर् िादर्ाुभढसंज्ञकम ।्
्
र्ृषस्य र्ृपश्चकश्च ैर् पमथनु स्य र्रासनम ।।30
मकरस्त ु कुलीरस्य पसंहस्य र्घट उयतेते। मीनस्त ु कन्यकायाश्च तलाया
ु मेष उयतेते ।।31
प्रपतसूत्रक्रमादेत े िरस्परपनरीक्षकाः ।
गगनं भास्करः प्रोतश्चंद्रो भूपमुभदाह्रतः ।।32
ु
िमान्भानर्शध ु
ु श्चन्द्रः ्
भूिक्रप्राणर्ान रपर्ः। भूिक्रदेहश्चन्द्रः स्यापदपत र्ास्त्रस्य पनश्चयः ।।33
ं ाप्रकरणं नाम पितीयखार्णडः।।
इपत ज ैपमनपर्रपितायां ज्ञानप्रदीपिकायांसख्य
्
ज्ञानप्रदीपिकायाम आरूढपर्र्े
षसंज्ञाकार्णडप्रारम्भः।
अथ छत्ररापर्ज्ञानमाह-
रपर्ः र्क्रः शु
ु कुजश्चापकि गुभपरन्दुरपहपर्श ्
ु ण ैर् तत्ालं पर्पिंतयेत ।।34
दः। ध्वजापदव्यत्क्रमे
प्रष्टुराुभढभं ज्ञात्वा तिीथीमर्लोर्क् ि। आरूढद्यार्ती र्ीथी तार्ती तदु यापतका ।।3
तद्रापर्श्छत्रपमत्यतंु र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके । आरूढाद्भानगां
ु र्ीथीं िपरगर्णयोदयातथा ।36
17 ु
मकृ र्ा- पििदा जीर्पर्च्छुक्राः र्न्यकाशराश्चतष्पदाः
5
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
अथग्रहर्ीक्षर्णप्रकारमाह-
े णो रपर्ः ।।44
अन्योन्यालोपकनौ जीर्िंन्द्रार्ूध्वक्ष
िश्यत्यारः कटाक्षेण िश्यतोऽधः कर्ीन्दुजौ।।
्
एकदृष्ट्यापहमंदौ ि ग्रहाणामर्लोकनम ।।4
ु
अथ रार्ीनां स्त्रीिुभषभे
दमाह-
ु
र्ेषयग्मधन होस्त ु िूुभषाः।
ःु कुम्भतलापसं
ु
18 ु पस्त्रिादेत ु कुजस्तथा।
मकृ र्ा- अधेक्षणेसरािायश
6
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
अथग्रहपदक्ज्ज्ञानमाह-
ु
अकश र्क्रारराह्ापकि ु
िन्द्रज्ञगरर्ःक्रमात।् ईर्भागेऽपलमीनौ ि ज्ञेया नष्टापदसूिकाः।4719
ु
मेषयग्मधनःु कं ु भतलापसं
ु हाश्च िूुभषाः। रार्योऽन्ये पस्त्रयः प्रोता ग्रहाणां भेद उयतेते ।।49
ु
अथग्रहाणां िुभषापद भेदमाह-
िमां ु र्क्रेु न्दुभजगाः
ु सोऽकाशरगरर्ः ु पस्त्रयः। मंदज्ञके तर्ः क्लीबा ग्रहभेदाः प्रकीपतशताः ।। 0।।
अथयग्ु मिुभषापदरार्ीनाह-
ु
ु
तलाकोदर्णडपमथनु र्घटाकन्या नराः िृता। एकापक्रनौ मेषपसंहौ र्ृषक्रकाशपलकन्यक्राः ।। 1
ु मकरापन्तमौ।
एकापकन्यः पस्त्रयः प्रोताः स्त्रीयग्मं
अथयग्ु मापदग्रहानाह-
एकापकनोके न्दुकुजाः र्क्रज्ञार्क्शपहमं
ु पत्रणः ।। 2
ु
एते यग्मग्रहाः प्रोताः र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके । 3।
अथरापर्नर्ांर्ज्ञानमाह-
पर्प्राः कर्क्शपलमीनाश्च धनःु पसंहपक्रया नृिाः। तलाय ु
ु ग्मर्घटा र्ैश्याः र्ूद्रा नक्रोक्षकन्यकाः। 4
अथ ग्रहाणां र्ांर्ज्ञानमाह-
नृिारपर्कुजौपर्प्रौबृहस्पपतपनर्ाकरौ बधोर्ैश्यभृ
ु ु
गोश्र्ूद्रोनीिार्ापकि भजङ्गमौ।।
अथ रार्ीनां योजनान्याह-
ु ुभद्राश्च
र्सुभद्रत ुश र्पिषट्कितदु र् ्
श । पर्श्यार्ाः र्तर्ेदाश्च ितपु स्त्रंर्दजापदनाम ।।60
ु
नृिा..नीिार्ापकि भजङ्गमौ।।
अथग्रहाणां योजनान्याह-
ु
आपदत्यर्पनसौम्यानां योजनान्यष्टसंख्यया । र्क्रस्य ्
षोडर्ोतापन गरोश्च दर्योजनम ।।
कुजस्य सप्त पर्ख्याताः र्र्ाङकस्य ैकपर्ंर्पतः ।।6 ।।
अथरार्ीनां र्णशज्ञानमाह-
रता मेषधनःु पसंहाः कुलीरोक्षतलाः ु ष्ा यग्ु माङ्गनामृगाः।। 6
ु पसताः। कं ु भापलमीनाः श्यामाः स्यःकृ
अथग्रहर्णशज्ञानमाह-
ु श्वेतः कुजो रतः पिंगलाङ्गो बृहस्पपतः। बधः
र्क्रः ु श्यामःर्र्ी श्वेतो रतः सयोऽिपसतः
ु र्पनः ।।
राहुश्च कृ ष्र्णशः स्यािणशभेदा उदाह्रताः ।। 7
अथग्रहाणां स्वरूिमाह-
7
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु ि र्ृतञ्चकृ र्मध्यपत्रकोणकं ।
ितरस्रं
ु
दीर्घशर्ृत ं तथाष्टास्त्रं ितरस्त्रायतं तथा। दीर्घशश्चेपतक्मादेत े सूयाशद्याकृ तयो मताः ।। 8
ग्रहाणां पकरणाः आह-
िंि ैकपर्ंर्पद्गरयो नर्ांर्ाः षोडर्ाब्धयः। भास्करापदग्रहाणां त ु पकरणाः िपरकीपतशताः ।। 9
अथरार्ीपकरणानाह-
कुलीराजतलाक
ु ं ु भपकरणा र्ससं
ु ख्यया। पमथनोक्षमृ
ु ु ख्यया।।61।।
गाणां ि पकरणा ऋतसं
शु योस्तथा ।। ित्वारो र्ृपश्चकस्योताः सप्तपर्ंर्ज्र्ेषस्य ि ।62
पसंहस्य पकरणाः सप्त कन्याकामक
सप्ताष्टर्रर्ह्न्यपद्रुभद्रयग्ु मापब्धष्वसस ु ।। सप्तपर्ंर्पतसंख्याश्च मेषादीनां िरे पर्च्ः ।। 63 ।।
कुजेन्दुर्नयो िस्वा दीर्घाश जीर्बधोरगाः।
ु ु समौ प्रोतौ र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके ।।64।।
रपर्सक्रौ
अथग्रहाणां र्योज्ञानमाह-
ु सप्तर्यास्तथा । पर्ंर्ियाश्चंद्रसतो
भूपमजः षोडर्र्याः र्क्रः ु
ु गुभपस्त्रर्िया िृतः ।। 66।।
्
र्र्ांकः सप्तपतर्याः िंिार्द्भास्वतो र्यः । र्न ैश्चरस्य राहोश्च र्तसंख्यार्यो भर्ेत ।।67
अथ ग्रहाणां रसर्गशमाह-
पततं र्नेश्च राहोश्च मधरंु त ु बृहस्पतेः। अम्लं भृगोपर्शधोः क्षारः कुजस्य कुलजो रसः ।
ु सोमित्रस्य
तर्रः ु ्
भास्करस्य कटुभर्श ते ।68 ।।
अथर्ामदपक्षणपर्भागमाह-
सौम्याकश कुजजीर्ानां दपक्षणे लांछनं भर्ेत ।् फणींच्र्क्र ्
ु मंदानां र्ामे भर्पत लांछनम ।।69 ।।
अथग्रहाणांलञ्छनमाह-
ु
र्क्रस्य र्दने िृष्ठ े कुजस्यांस े बृहस्पतेः । कक्षे बधस्य
ु िन्द्रस्य मूपन श भानोः कटीतटे ।।70 ।।
ऊरौ र्नेः िदे राहोलाशञ्छनापन भर्पन्त पह।
अथग्रहाणांशृङ्गभेदनाह-
ु
बधापदत्यौ भग्नशृङौ िन्द्रः शृङ्ग पर्र्पजशतः ।। 71 ।।
तीक्ष्णशृङ्गः कुजो दीर्घशशृङ्गौ जीर्कर्ी तथा। र्पनराहू र्कशृङ्गौ शृङ्गभेद उदाह्रतः ।।72 ।।
अथरार्ीनां िरपिरोभयसंज्ञामाह-
र्ृषपसंहापलकं ु भाश्च पतष्ठपत पिररार्यः। कपकि नक्रतलामे
ु षाश्चरपन्त िररार्यः ।
ु
यग्मकन्याधन ु
मीनाः ु
स्विन्त्यभयरार्यः ।।73 ।।
अथप्रर्ेर्िलान्याह-
धनमेु षौ र्नप्रान्ते कन्यका पमथनंु िरेु । हपरिाितलामीनमकराः
ु सपललेष ु ि।
8
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
9
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
अथ आरूढलग्नपनणशयमाह-
प्रश्ने पनपश्चत्य र्घपटकाः सािशर्घपटकाः क्रमात।् साध शपिर्घपटकाियशन्तमकश लग्नं प्रिक्षते ।।91 ।।
तद्यथा काललग्नं त ु ज्ञात्वा िूर्ाशपदकं न्यसेत ।् तिर्ात्प्रष्टुरारूढं ज्ञात्वा िारूढके श्वरम ।।92।।
्
ु
ज्ञानप्रदीपिकायां धातकार्णडप्रारं भः।
ु
र्ेषकपकि तलानपक्रधात ् र्ु ते मूलरार्यः।।1
ु रार्यः ईपरताः। कं ु भपसंहोपळर्ृषभान ब्र
िन्द्रज्ञयोश्रोत्रभूषापर्रोभूषोभृगोर्शदते ।् सर्शर्न्य ्
ू ोिदेहास्ते धायशभषू णमापदर्ेत।14।
ु मपणरत्नापदपनपमशत ं पधषणस्य त।ु िात(ु म)यं नागरत्नान्ते आयसंभषू णं र्नेः।1
सर्णश
ु
िन्द्रस्याक्षरमालां र्ा भौमस्या रर्ेः मापणर्क्भूषणं । गाुभडं सोमित्रस्य भृगोःर्ैडूय श मौपतकं ।16
ु
एर्मन्य ग्रहाणान्त ु ियाशलोयतेर्देबधशु ः। गरूणा ् 17
संयतु े सर्े तं सूत्र ं समापदर्ेत।।
ु े र्ा मत
जीर्भागशर्यत ्
ु ो र्ा िाजनशु स्य र्लापिर्त।18
ु स्फापटकपनपमशत ं तथ ैर् िन्द्रयत
20
ु श्र्कांस्य ं आयनं मन्द भोपगनौ।
मकृ र्ा-कास्यंर्क्र
10
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ज्ञानप्रदीपिकायां मूलकार्णडम ।्
मूलपिन्तापर्धानापन प्रोयतेन्त्ये िूर्र् ु
श ास्त्रतः। क्षद्रसस्यापन ु
भौमस्य व्रीपह सस्यं भृगज्ञयोः।21
ु
मूलपिन्तापर्धौ मूलान्ययतेन्ते िूर्र् ु
श ास्त्रतः। क्षद्रु सस्यापन भौमस्य सस्यापन बधजीर्योः ।1।
ु
ु धस्यापनभौमश्च
(क्षिाब ु र्ृक्षश्चंद्रस्यर्ल्लपर। 22)
भानश्च
ु
तृणापन ज्ञस्य भानोश्च र्ृक्षाश्चन्द्रस्य र्ल्लरी । गरोपरक्ष ु गश ोपश्चन्ता भूुभहाः िपरकीपतशताः ।।2
भृ
21
मकृशा
22
मकृशा-
11
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
अजालीक्षद्रसस्यापन ु
र्ृषककश तलालताः ु धनपसं
। कन्यका पमथनंु गल्मं ु हौ त ु भूुभहोः।।
शु
साराहीनाश्च पनन्द्कश अन्यसारौ कपर्गुभः।
ु पमजिन्नगाः।। अन्तस्वरापर्िाः बपहस्सारास्तदन्यकाः।
बपहस्सारः स्वरापर्िान बधभू
ु
ू श त्रस्य
पप्रयङ्गभु पमि ु
बधस्य ब्रीहयः िृताः। स्व- स्वरूिानरूिे ्
ु ण तेषां धान्यापन पनपद्रर्ेत ।।13 ।।
ु ु जयोर्शल्मीके बधभोपगनोः।
उषर भानक ु सपलले िन्द्रपसतयोपगशरोः र्ैलतले तथा ।। 14।।
23
मकृ र्ा- कदली िौर्धीर्स्य लतार्ृक्षस्ततापर्र्ः ।।
मकृ र्ा–
24
25
मकृ र्ा- तालाराहोः र्न ैश्चर्ै बृहत्पत्रयतु ाः यग
ु ाः।।
27
मकृ र्ा-कुजस्य िणकाम ुद्गा ज्ञस्य श्वताढका भृगोः।।
28
मकृ र्ा-धान्य िन्द्रस्य पनष्पार्ं रर्ोजीर्ोुभणाढके ।
29
मकृ र्ा-र्न ेः पतल महोमाशष ं तथान्यं धान्य....।
12
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
र्नेः कृ ष्पर्ला िाने मूलान्येतापन भूपमष।ु 30 र्णं रसं कुलं रत्नमायधु ं िोतमूपलकाः ।।1 ।।
ित्रं फलं िक्वफलं त्वङ्मूलं िूर् शभापषतम।् ग्ररोतमूपलकां ज्ञात्वा कथयेच्दयापदपभः ।।16।।
् लपिन्तापर्धानं नाम िञ्चमकार्णडः समाप्तः।।
इपत ज ैपमपनपर्रपितज्ञानप्रदीपिकायाम मू
ु
मनष्यकार्णडम ्
31 ्
मकृ र्ा-ज्ञानं सारदीिंभानांग्रहाणां कथयेत क्रमात ।्
32
मकृ र्ा-गोधासरसपिम ुख्यास्त ु तथा िङ्रक्रमणोपिताः।
33
मकृ र्ा-र्नकुक्कुटमो(हो)पिन्तार्न ेः काकोथर्ा भर्ेत।्
34
मकृ र्ा-तद्रापर्पि रर्ौ र्ाथ दृष्टे खगेश्वरः।
35 ्
मकृ र्ा-बृहस्पतेकशलाकास्यात भारिाजस्त ु भोपगनः।
36 ु फलं र्देत।्
मकृ र्ा-अन्यरापर्िजीर्ेष ु तद्राश्यत
13
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
सौम्ये खेटे पिजाः सौम्याः क्रूराः क्रूरगृहे पिताः।37 नरराश्यदु ये सूय े दृष्टे भूिस्तदापश्रतः ।। ।।
उच्चिानेपक्षते राजा नेता स्वक्षेत्रगे पिते।38 राजापश्रतास्त ु पमत्रिर्ीपक्षते समगे भटाः ।39।6।।
् त।् 40कांस्यकारः कुलालाश्च कांस्यपर्क्रपयणस्तथा ।।7।।41
ु ष ु दृष्टे र्ा सङ्करान र्दे
अन्यरापर्ष ु यते
ु णाशिपे षणः स्वणशकापरणः।42 नृरार्ौ जीर्दृष्टे र्ा भानर्द
र्ङ्च्छेदी र्घातिू ु ् ब्राह्माणादयः ।।8।।43
ु ऽथर्ा दृष्टे तिद ् ब्रूयातिपस्वनः44। तिच्छुक्रे त ु र्ृषलाः संकराः रापर्भोपगनौ ।।9।।45
ु ते
बधय
पकपच्ञदत्र पर्र्ेषोऽपस्त मीने भास्करपगङ्कराः।46 िन्द्रस्य पभषजौ ज्ञस्य र्ैश्याश्चौरगणा िृताः ।।10।।
राहोगशरदिार्णडालास्तस्कराः िपरकीपतशताः। र्नेस्तुभपच्छदः प्रोता राहोधीर्रमापलनः ।।11।।
ु स्य िपरकीपतशतः ।।12।।
र्ङ्खच्छोदी नटः काुभन शतशकाः पर्पल्पनस्तथा। िूण शकृ न्मौपतकग्राही र्क्र
ततद्रापर्र्र्ाज्जापतस्ततद्रापर्पित ैग्र शहैः। ततद्रापर्िखेटानां बलतो नष्टपनगशमः ।।13।।47
्
एर्ं बहुपर्ध ैज्ञाशत्वा र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके । लग्नग्रहर्र्ाद ् धीमान नष्टिौरापदपनणश
यः ।।14।।
पिन्ताकार्णडप्रारम्भः
ु पिते ।।1।।48
ू ं बधे
मेषरापर्पिते भौमे मेषमाहुमशनीपषणः। तपिन्नके पिते व्यािं गोलाङ्गल
ु
र्क्रेु गौर्ृषश भश्चन्द्रे गरार्श्वस्ततः िरम।् मपहषः सूय शतनये राहौगशर्य उयतेते ।।2।।
र्ृषभिे भृगो धेनःु कुज े मृग उदाह्रतः।बधेकपिग
ु शु
रार्श्वः ु
र्र्ाङ्के धेनुभयतेते ।।3।।
आपदत्ये र्रभः प्रोतो मपहषा र्पनसि शयोः। ककश ि े ि खरो भौमे मपहषी नक्रगे कुज े ।।4।।
ु
मीनगेर्षृ भोतोर्ीयग्मकन्यार्घटे ष ु ि। पिते र्ाजं....श्वानजापतपर्शपनपदिर्ते ।्
ुश
र्ृषभिे हपरयग्मकन्ययोः श्वा ि फे रर्ः।
आपदत्यमन्दमेकहंसमालोयतेफलं र्देत।्
37
मकृ र्ा-सौम्याः खेटेंडजासौम्याःक्रूराः क्रूरभगाः ग्रहाः।
38
मकृ र्ा-उच्चिानपितेराजोतेनस्वक्षेत्र ईपक्षतः।
39
मकृ र्ा-राजापश्रतस्त ु पमत्रभिे र्ीपक्षते पमत्रभे भटाः।
40
मकृ र्ा अन्यरापर्समायत ् त।्
ु े दृष्टौ र्ा सूिकान र्दे
41
मकृ र्ा-कांस्यकारः कुलालश्च पर्क्रयो पर्पल्पनः कुज।े
42
मकृ र्ा-र्ङ्खच्छेदोधातु िूणश्श र्पर्नश्चमशकापरणः।
43
मकृ र्ा-र्ेदज्ञन्तर्शपर्प्रेष्यः कुलहोनौ बृहस्पतौ।
44 ु ऽथर्ायत
मकृ र्ा-बधदृष्टे ् यात तिपस्वनः
ु े तित ब्रू ्
45 ु े तु र्णाशनां सङ्करर्पनभोपगनोः।
मकृ र्ा-तित्द्ग्र्क्र
46
मकृ र्ा-कपश्चदसत्रपर्र्ेषोपस्त मीनाभ ुक ् भानजस्य
ु तु।
47 ् टानां पर्र्ेषफलमापदर्ेत।्
मकृ र्ा-स्वरापर्गानाम खे
48 ् पितेव्यािंगोलाङ्लं र्र्ं बधे
मकृ र्ा-तपिन अके ु ।
14
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
र्क्ष्येऽहं पिन्तनां सूक्ष्ां जन ैस्त ु िपरपिपन्तताम।् पधषणे कुम्भरापर्िे पत्रकोणे र्ा स िश्यपत ।।10।।
ु
तत्रर्क्रपिते ु
र्ापि मतङ्गज उदाहृतः। गुभदृष्टौत ु र्ीतांर्ौ राजानांप्रर्देत ब् धः।।
ु
ु मीनेर्ातपि कुषापर्पतरमेत।्
जीर्ेधनपष
्
ु र्ीपक्षते र्भु ैः। िृतः कपिमेषते र्नौ ब्रूयान्मतङ्गजम ।।11।।
िृतो गणस्ततो मीनधनषी
कुजे मेषगते छागो बधे ु क्रपदनेर्े
ु नतशकगायकौ। गुभर् ु ्
ष ु र्पणजं र्स्त्रजीपर्नम ।।12।।53
्
िन्द्रे तथा र्देन मन्दे ु
पसंहिे परिपिन्तनम।् र्ृषभिे मपहषौ तौलौ िपक्रणं र्ृपश्चके गदम ।।
् 5413।।
िश्चयपन्त िन्द्रं िेदन्ये र्देततद ् ग्रहाकृ पतम ।् धात ं ु मूलच्ञ जीर्च्ञ र्ंर् ं र्णं र्देत ।।4।।
्
49
मकृ र्ा-तुलागते भृगौर्त्स िन्द्रे गौ प्रकीपतशताः।।
50 ु ष ु र्ुक्रेन्दु कुजषे ु तुरगो र्देत।्
मकृ र्ा-धनपिते
51
मकृ र्ा- जीर्सूयपे क्षते गभाशर्न्ध्यापकि भ ुजेपक्षते
52
मकृ र्ा
53 ु क्रपदन ेर्ेष ु र्पणज्यं र्स्त्रजीपर्तम ।्
मकृ र्ा-गुभर्ु
54
मकृ र्ा-र्ृषभिे तु मपहषं िपक्रणं तुलापळके
15
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
् ।।
ु पिन्तनं क्रमर्ो र्देत ।।
उदयारूढयोश्चत्रे ग्रहयोगेक्षणातथा । ज्ञात्वा नष्टच्ञ मपष्टच्ञ
ु त ु स्वोच्चपमत्रग्रहैयते
कर्णटकापदितष्के ्
ुश । दृष्टे र्ा सर्शकायाशणां पसपिं ब्रूयाच्च पिपन्तताम ।।6।।
ु
उदये धातपिन्ता स्यादाुभढे मूलपिन्तनम ।् छत्रेष ु जीर्पिन्ता स्यापदपत कै पश्चच्दाह्रतम ।।7।।
्
्
के न्द्रं िणफरप्रोतं आिोपक्लमं क्रमात त्रयम ।् पिन्तना मपष्टनष्टापन
ु कथयेत्ायशपसध्दये ।।8।।
आरूढकार्णडम ।्
्
ु िूर्र्श िदेत ।।1।।
तत आुभढगे िन्द्रे ि नष्टं ुभिर्ाश्वती । आिूढािर्मे र्ृपिश्चतथे
्
नष्टद्रव्यस्य लाभश्च सर्ाशहापनश्च सप्तमे । उदयाद ् िादर्े षष्ठेऽष्टम आरूढके सपत ।।2।।
् ःु कुटुम्ब ं सहजं जननी तनयं परिमु ।।3।।
पिपन्तताथो न भर्पत धनहापनरशपिषद्बलम ।तन ्
कलत्रं पनधनं ि ैर् गुभु ं कमशफलं व्ययम ।् उदयापदक्रमाद ् भार्ं तस्य तस्य फलं र्देत ।।4।।
्
् थक ् । रर्ीन्दुर्क्र
एर्ं िादर्भार्ानां संज्ञास्सपन्त िृथक-िृ ु जीर्ज्ञा नृरापर्ष ु यदा पिताः ।। ।।
्
मत्य शपिन्ता ततः सौपरदृशष्ट े नष्टं कुज े तथा । कुजस्य कलहः सौरेस्तस्करं गरलं र्देत ।।6।।
ु पिन्तनादेर्ः भूियोः । र्भपिन्ता
रपर्दृष्टे तथा यते ु ु ज्ञेया पर्र्ाहो बधर्
गरौ ु क्रयोः
ु ।।7।।
ु
मष्ट्योदयारूढफलकाणड प्रारम्भः
्
छत्रकार्णडम ।।
ु िश्यपत यते
पितीये िादर्े छत्रे सर्ं कायं पर्नश्यपत ।55 गरौ ु र्ा तत्र कायं र्भं ्
ु र्देत ।।1।।
ु र्देत ।् तपिन िािय
तृतीय ैकादर्े छत्रे सर्ं कायं र्भं ् ्
ु दृष्टे पर्षमं भर्पत ध्रर्ु म ।।2।।
ते
्
तपिन सौम्यय ु र्देत ।् पमश्रे पमश्रं फलं ब्रूयाच्छास्त्रे ज्ञानप्रदीिके ।।3।।
ु दृष्टे सर्ं कायं र्भं
ते
्
िच्ञमे नर्मे छत्रे सर्शपसपिभशपर्ष्यपत ।तच्छुभार्भु ैदृशष्ट े पमश्रे पमश्रफलं र्देत ।।4।।56
् ।।
ु । 57नष्टद्रव्यागमो नापस्त न व्यापधर्मनं भर्ेत ।।
पितीये िाष्टमे षष्ठे िादर्े छत्रसंयते
न कायशपसपिन शिेषर्ापन्तग्र शहोनर्ािदेत।् सप्तमे दर्मे छत्रे र्भु मेर् भर्ेनण
ृ ां।
्
नष्टान्यागमनं पर्द्यात प्रष्टारूढे ु धनागमः।
ु ते
पर्रोदये। पर्िरीतेन नष्टापप्त र्भय
उदयारूढ छत्रेभ्यस्तृपतमेर्ापि.....
दृष्टेक्रूरे नष्टपसपिः सभु ैदृष्टे न पसद्ध्यपत।
55
ु े छत्रे सर्शकायं पर्नश्यपत
मकृ र्ा-पितीये पहबक
56
्
मकृ र्ा-तिदेर्र्भु ैदृशष्ट े पमश्रे पमश्रं फलं र्देत।।
57
मकृ र्ा- उदये िदर्े षष्टे ..छत्रसंयतु े
16
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
्
उदयकार्णडम ।।
ु श्रेयो धनं पर्जय आगमः। िेषर्ापन्तः सर्शकायशपसपिरेर् न संर्यः ।।1।।
बृहस्पत्यदये
सौम्योदये रणोद्योगी पजत्वा तिनमाहरेत ।् दायभागे न्यायर्ादे सफली पर्जयी भर्ेत ।।2।।
्
नष्टद्रर्यकार्णडप्रारम्भः
ु
तलोदये पक्रयाुभढे नष्टपसपिन श संर्यः ।पर्िरीतेन नष्टापप्तर्ृषश ाुभढेऽपलभोदये ।।1।।
ु
नष्टपसपिन्महालाभो पर्िरीते पर्ियशयः । िािाुभढे नष्टपसपिभशपर्ता पमथनोदये ।।2।।
58
मकृ र्ा-एतेष ु फपणयत
ु े ष ु व्यापधः िेरभयं र्देत।्
17
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
नर्मे िच्ञमेऽस्ते ि नष्टलाभः र्भोदये । एष ु िािेन नष्टापप्तुभदापद पत्रके ष ु ।।11।।
ु िािे िच्ञमे र्ा र्भे
भ्रातृिानयते ु पिते । नष्टद्रव्यापण के नापि दीयन्ते स्वयमेर् ि ।।12।।
ु िािे र्घूमने िपरर्ेपष्टते । दृष्टे नष्टं न भर्पत ततदार्ास ु पतष्टपत ।।13।।
प्रश्नकाले र्भे
्
िृष्ठोदये र्र्ाङ्किे नष्टद्रव्यं न गच्छपत। तद्रापर्ः र्पनदृष्टश्चेत्रष्टं व्योपक कुज े न तत ।।14।।
ु स्वणं नष्टं नास्तीपत पनपदिर्ते ।् र्क्र
बृहस्पत्यदये ्
ु े ितथु शगे रौप्यं नष्टं न भर्पत ध्रर्ु म ।।1 ।।
अस्ते कुजे र्नौ कृ ष्ं लौहं नष्टं न जायते। बधोदये
ु ु
त्रिप्रायो नष्टं नापस्त ितथु शगे ।।16।।
कांस्य ं नष्टं न भर्पत िङ्कनाभौ न सप्तमे। आरकू टश्च िच्ञमिे भानौ नष्टत्र जायते ।।17।।
ु न नष्टाश्च ितष्पदाः।
दर्मे िारसंयते ु ु
ितष्पदोदये ु
राहौ पिते नष्टाश्चतष्पदाः ।।18।।
बन्धनिा भर्ेयस्ते ्
ु तिद ् पििदरार्यः। बहुिाच्दये राहौ बहुिात्रष्टमापदर्ेत ।।19 ।।
िपक्षरार्ौ यदा नष्टं एतेषां बन्धनं भर्ेत।् ककश र्पृ श्चकयोलशग्न े नष्टं सद्मापन कीतशयेत ।।20।।
्
मृगमीनदये नष्टं किोतान्तरयोर्शदते ।् कलर्े भूपमजः सौम्यो र्घटे रतर्घटे गुभः ।।21।।
ु करके लग्ने र्घटे भास्करनन्दनः। आरनालर्घटे भार्णडे िन्द्रो लर्णभार्णडके ।।22।।
र्क्रश्च
् धभानू
नष्टद्रव्यापश्रतं िानं सद्मनीपत पर्पनपदिर्ते ।ब ु ु ौ तथाज..।
दये पभतौ िन्द्रर्क्र
ु ...रन्द्रे नष्टिानं प्रकीपतशतम।्
ु रतर्घटे पि र्ा।।र्पनः िल्यां
आरोदये पर्टङ्के त ु गरौ
59
मकृ र्ा-पर्िरीते न पसपिः स्याज्झाषाुभढंङ्गनोदये।
60
मकृ र्ा-चरराश्यद
ु यारूढाछत्रेषस्त्र्
ु यामसन्धयः
18
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
िङ्के त ु कुसमारामे
ु दसृक्षापदक्रमापिपतः।
िरं ु ापर्िङ्ग्रहै
ु दृष्टश ः िुभषस्तकरो
ु ्
भर्ेत ।।23।।
स्त्रीरार्ौस्त्रीग्रहौ दृष्टे कन्यकास्तेयकापरणी।
्
स्त्रीरापर्स्त्रीग्रहैदृष्टश स्तस्करी ि र्धूभर्श ते ।उदयादोजरापर्िे ं ु हे िुभषो
िग्र ्
ु भर्ेत ।।24।।
ु भर्ेत।्
समराश्यदु ये र्ापि पस्त्रयाश्चायशइतीपरताः।उदये ओजरापर्िे ि ं ु ग्रहो िुभषो
् त ।् 62।2 ।।
समराश्यदु ये िौरी समिे स्त्रीग्रहे र्धूः।61 उदयाुभढयोश्च ैर् बलाबलर्र्ात र्दे
ु
ककश नक्रिरन्ध्रीष ु नष्टं द्रव्यं न पसध्दयपत63। तलार्ृ
ु षभकुम्भषे ु नष्टद्रव्यच्ञ पसियपत ।।26।।
61
मकृ र्ा –समरापर् उदये र्ापि पस्त्रया ि ैयश इतीपरताः।
62
मकृ र्ा –उदयेराढमोश्च ैर् बलाबलपर्िन्तनम।्
63
मकृ र्ा –भागनक्रि ुरन्ध्रेष ु नष्टद्रव्यं न पसद्ध्यपत।
64
मकृ र्ा –द्रव्यापण ि तथ ैर् स्युभपत ् ुधीः।
ु ज्ञात्वा र्देत स
65 ु
मकृ र्ा –छत्रारूढभराश्यस्तिश्यत ्
ग्रहापदर्ं र्देत।्
66
मकृ र्ा –तत्द्ग्ग्रहांर् ु स ुसंख्यापभस्ततो संख्यापद न र्देद्बधु ः।
19
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
लाभालाभकार्णडप्रारम्भः
ु लाभो
सर्स्त ु राज्यं ि राष्ट्रलाभं पस्त्रयः िपतम।् उिायनं स्वकायाशपण लाभालाभौ र्देत्सधीः
ु ।।1 ।।
ु श्वरा यपद। पिपन्तताथ शगमश्च ैर् स्त्रीलाभो राज्यपसियः ।।2।।
उदयापदपत्रकान्खेटाः िश्यन्त्यच्चे
तान्नीिपर्िेपषणः खेटाः िश्यपन्त यपद नार्येत।् एर्ं पर्र्ाहकायं ि र्भु ार्भपनरूिणम
ु ्
।।3।।
ु
उदयारूढच्छत्रापण िश्यपन्त सह्रदाः ु त्रत्वमायापत परिःु िश्यपत िेपद्रिमु ् ।।4।।
यपद। र्त्रपमश
ु आयहाश
उदयं िन्द्रलग्नं ि परिःु िश्यपत र्ा यतः। ु पनपरििाने
ु ् ।।
गतश्चेद ् बन्धनं भर्ेत ।।
गतो न यपद नष्टं िेिपहरेर्ं गतं र्देत ।् बलर्च्चन्द्रजीर्ाभ्यां के न्द्रेष ु सपहतेष ु ि ।।6।।
ु न नश्यपत। िािदृष्टे यते
नष्टप्रश्ने न नष्टं स्यान्मृत्यप्रश्ने ्
ु के न्द्रे ब्रूयातस्य पर्ियशयम ।।7।।
ु । 67दर्मैकादर्े सौम्या ग्रहाश्चेत्सर्शपसियः ।।8।।
ु िािसंयते
र्त्रोरागमनं नापस्त ितथे
उदयाुभढच्छत्रेष ु के न्द्रेष ु भजगो
ु यपद। दूरपितो न िायापत तत्र बन्धो भपर्ष्यपत ।।9।।
्
पर्षापदिीडा प्रश्ने त ु रोपगणो मरणं भर्ेत।गमनं ु ।।10।।
पर्द्यते प्रष्टुः नास्तीपत कथयेद ् बधः
मकृ र्ा पर्षापदिीडा प्रश्ने त ु रोपगणां मरणं ध्रर्ु म।् गमनं न ैर्नष्टानां दृपष्टनाशस्तीपत कीतशयेत।् 68
ु े व्योपक भागशर्संयतु ।े
प्रारम्भकायशहापनः स्याद ् िृच्छतां नात्रसंर्यः। उदयेिन्द्रसंयत
मासेसयू ग ु र्भु ं बऴपत नान्यथा। 69
श रौलग्ने
प्रारर्धकायशहापनः स्यािनस्यािपतरीपरताः। िन्द्राद्व्योमपिते र्क्रेु जीर्ाद्व्योमपिते रर्ौ ।।11।।
तल्लग्ने कायशपसपिः स्यात्पृच्छकानां न संर्यः ।।12।।
्
ु त्स्त्रीसमागमः। धनागमश्च सौख्यश्च िन्द्रेऽप्येर् ं प्रकीपतशतम ।।13।।
उदयात्सप्तमे व्योपक र्क्रश्चे
ु
पमत्रस्वात्यमायापन्त ्
तदा खेटा यदीष्टदाः। नीिापरखलयोगाभ्यां सर्शकायशपर्नार्नम ।।14।। ।।
इपत ज ैपमपनपर्रपित ज्ञानप्रदीपिकायां लाभकार्णडप्रकरणं नाम दर्मकार्णडस्समाप्तः।।
।।रोगप्रश्नकार्णडप्रारम्भः।।
ु ण व्यापधमृत्यपर्पनणश
श ास्त्रानसारे
िूर्र् ु ु
यः। उदयात्षष्ठमो व्यापधरष्टमो मृत्यसञ्ज्ञकः ।।1।।
ु
तत्राुभढे व्यापधपिन्ता पनधने मृत्यपिन्तना।ततरहयते ्
ु दृष्टे व्यापधं मृत्य ं ु र्देत क्रमात ्
।।2।।
67
मकृ र्ा गतस्यागमनं नापस्त कर्णटके िािसंयतु ।े
68
मकृ र्ा
69
मकृ र्ा
20
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
िािनीिारयः खेटाः िश्यपन्त यपद संयताः। ु ।।3।।
न व्यापधर्मनं मृत्य ं ु प्रपर्िायं र्देत्सधीः
ु
एतयोश्चन्द्रभजगौ पतष्ठतो यपद िोदये। गरापदना भर्ेद ् व्यापधन श र्ाम्यपत न संर्यः ।।4।।
िृष्टोदयक्षे तच्छत्रे व्यापधमोक्षो न जायते ।। ।।
ु करे। र्क्षपस स्तनयोः कुक्षौ कटौ मले
व्यापधिानपमदं प्राहुमूपश नश र्क्त्रे भजे ु ि मेहने ।।6।।
70
मकृ र्ा
71
मकृ र्ा
72 ्
मकृ र्ा अङ्गनक्षत्रं ज्ञात्वा नष्टद्रव्यं तथा र्देत।।
73
मकृ र्ा-तेष ु नीिापरयत ृ ाम।्
ु े ष ु देहिीडा भर्ेन्नण
21
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
मरणकार्णडप्रारम्भः
्
मरणस्य पर्धानापन ज्ञातव्यापन मनीपषपभः। र्ृषस्य र्ृषभश्च्छत्रं पसंहश्च्छत्रं हरेभर्श ते ।।1।।
अपलनो र्ृपश्चकश्च्छत्रं कुम्भश्च्छत्रं र्घटस्य ि। उच्चिानपमपत ज्ञात्वा ुभढे स्याच्दये यपद ।।2।।
्
मरणं न भर्ेत तस्य रोपगणो नात्र संर्यः।
्
नीिे नस्याद ् व्यापधमेक्षोस्ततोमरणममापदर्ेत।।
ु र्ा कामकंशु छत्रं नीिं मृत्यपर्ियश
तला ु य े ।।3।।
मेषस्य पमथनंु छत्रं नीिं मृत्यपर्ियशये
ु । कन्या छत्रं कुलीरस्य नीिं मृत्यपर्ियशये
ु ।।4।।
ु
नक्रस्य मीनश्छत्रं ि नीिं मृत्यपर्ियशये ् ।।
। नीिे न र्ाम्यपत व्यापधः मृत्यौ मरणमापदर्ेत ।।
् यो यपद मृत्यस्तदापग्नना।
ग्रहेष ु बलर्ान सू ु मन्दः क्षधु ा जलेनन्दु
े ः र्ीतेन कपर्ुभयतेते ।।6।।
ु
ु षारर्ाताभ्यां
बधस्त े जीर्स्त ु कुपक्षरोगेण नश्यपत ।।7।।
र्स्त्रेणारो बली यपद। राहुपर्शषण
्
पर्धोः षष्ठाष्टमे िािाः सप्तमे यपद पिताः। रोगमृत्यिलाभ्यां र्ा रोपगणां मरणं ध्रर्ु म ।।8।।
ु ।।9।।
ृ ं ु रोपगणां कथयेत्सधीः
आुभढं मरणिानं तिादष्टमगः र्र्ी। िािाः िश्यपन्त िेन्मत्य
ु दर्मे िािसंयते
ु यते
तृतीये भानसं ु । दर्ाहान्मरणं ब्रूयाच्छुक्रजीर्ौ तृतीयगौ ।।10।।
ु
सप्ताहान्मरणं ब्रूयाद्रोपगणामपतबपिमान।् उदये ितरु स्त्रे र्ा िािास्वष्टपदनान्मृपतः ।।11।।
ु ।।12।।
लग्नाद ् पितीयगाः िािाः ितदशु र्पदनान्मृपतः। पत्रपदनान्मरणं पकन्त ु दर्मे िािसंयते
तिात्सप्तमगे िािे दर्ाहान्मरणं भर्ेत।् पनधनारूढगे िािे दृष्टे र्ा मरणं भर्ेत ।।13।।
्
ु
भपतकार्णडप्रारम्भः
ु
े भतद्रव्यस्य
कथयापम पर्र्ेषण पनणशयम ।् िाकभार्णडापन भतापन
ु व्यञ्जनापन रसास्ततः ।।1।।
्
सहभोतृ न भोजनापन ्
तिातृस्न ेपहनो परिून ।।2।।
ु । धनपमश
मेषरार्ौ भर्ेच्छागं र्ृषभे गव्यमयतेते ु थनपसं ्
ु हषे ु मत्स्यमांसापदभोजनम ।।3।।
22
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
क्षौद्रािूियोयपग्भव्यशञ्जन ैभोजनं भृगोः ।।9।।
औजरार्ौ र्भु ैदृशष्ट े सुभयतेा
ु भोजनं भर्ेत।् समरार्ौ मन्दरूयतेा भङ्क्त
ु े ऽल्पं िािर्ीक्षते ।।10।।
ु
के पित्पश्यपन्त िािाश्चेत्पराणान्नं ु नाश्चन्द्रभोपगनौ ।।11।।
क्षूधापदिताः। अकाशरौ मांसभोतारार्र्
नर्नीतर्घृतक्षीरदपधपभभोजनं भर्ेत।् जलरापर्ष ु िािेष ु स सौम्येष्वीपक्षतेष ु ि ।।12।।
्
सत ैलभोजनं ब्रूयापदपत ज्ञात्वा पर्िक्षणः। िूर्ोतधातर्ु गेण भोजनापन पर्पनपदिर्ते ।।13।।
मूलर्गेण र्ाकादीनिदं ् द ् बधः
ु र्ान र्दे ु ।।14।।
स्वप्नकार्णडप्रारम्भः
्
स्वप्ने यान िपरिश्यपन्त ्
सर्ाशन र्क्ष्यापम सर्शथा। मेषोदये देर्गृहं प्रासादः सम्भर्पन्त ि ।।1।।
र्ृषोदये पदनाधीर्े ज्ञातगेहस्य दर्शनम।् र्ृषांश्च ैर् तथा दृष्ट्वा स्वप्ने ब्रूयादर्पङ्कतः ।।2।।
ु
पमथनस्योदये पर्प्रं तिपस्वर्िनापन ि। कुलीरस्योदये क्षेत्र े सस्यं दृष्ट्वा िनगृ
ु हम ्
श ।।3।।
ु
र्क्रस्यरजतादीपन पनःफलं भौमभोपगनोः। फलं जीर्स्य िश्चात ु ज्ञस्यं धेन ं ु र्नेमग ्
ृ श म।।
74
मकृ र्ा
23
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
् ब्रूयात पर्िक्षणः।
िन्द्रस्य स्वमृपतं िश्येत इपत ् ु तंु त ु यत्सर्ं ब्रूयात िू् र्ोतर्त्मशना।75
ित्रान
अत्र पकपञ्चद ् पर्र्ेषोऽपस्त छत्रारूढोदयेष ु ि। र्क्रः ् त ।।10।।
ु तसौधं सौम्योऽमरान र्दे
ु पितश्चेत्सश्वे ्
र्कुनकार्णडप्रारम्भः
्
अथोभयक्षे िपथको च्पन शपमतो पनर्तशत।े 76 िरोदये पनपमतान्यादाय यायापदतीरयेत ।।1।।77
भानोश्चिन्द्गारूडापर्र्ाभौमस्य कीपतशताः।78
पिरोदये पनपमतानां पर्रोधे न गच्छपत। िन्द्रोदये पदर्ाभीत-िाषािारार्तादयः ।।2।।
ु
र्कुना भयदा दृष्टा इपत ब्रूयाद ् पर्िक्षणः। गरूदये तथा काकभारिाजापदिपक्षणः ।।3।।
मन्दोदये कुपलङ्गः स्याज्ज्ञोदये पिङ्गलो भर्ेत।् सूयोदये ि गरूडः सव्यासव्यर्र्ाद ् भर्ेत ।।4।।
्
पर्र्ाहकार्णडप्रारम्भः
प्रश्ने र्ैर्ापहके लग्ने कुजसूय शबधा
ु यपद । र्ैधव्यं र्ीिमायापत सा नारी नात्र संर्यः ।।1।।
्
ु भर्ेत ।।2।।
उदये मन्दगे नारी परता मृतसता
ु लग्ने यपद तौ दीर्घशजीपर्नौ ।।3।।
िन्द्रोदये मरणं दम्यत्योः र्ीिमेर् ि । पसतजीर्बधा
ु
पितीयिे पनर्ानाथे बहुित्रर्ती भर्ेत।् पिता यद्यकश मन्दारा मनः क्लेर्ो दपरद्रता ।।4।।
75
मकृ र्ा
76 ्
मकृ र्ा- अथोभयक्षे िपथको च्पनपश मतान पनर्तश
त।े
77 ्
मकृ र्ा- िरोदये पनपमतं स्यात सम्यगात रु ीतीरमेत।्
78
मकृ र्ा
79 ्
मकृ र्ा-र्ुक्रस्य िपक्षणो ब्रूयात बलाकर्पतशकीदयः।।
24
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
कामकार्णडप्रारम्भः
ं ु ोरपतभोगांश्च स्नेहास्नेहौ िपतव्रता । र्िु ार्िौ
स्त्रीिस ु क्रमात्प्रोतौ र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके ।।1।।
25
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
र्क्रर्गशय ु भौमे भौमर्गे यते
ते ु भृगौ। प्रष्टुः स्यपु र्शपर्धा स्तास ु दोषो भपर्ष्यपत ।।8।।
ु
बृहस्पपतः र्क्रर्गे ु भृगौ। िृच्छको पर्धर्ा भताश सा सदोषा भपर्ष्यपत ।।9।।
भौमर्गशयते
ु
भानर्गशयतु े र्क्रेु राजस्त्री रपतभोपगनी। जीर्र्गशयतु े िन्द्रे स्नेहेन रपतमानर्ी ।।10।।
ु
िन्द्रस्त्रीर्गशयतश्चेत्स्त्री स्वतिर्ती भर्ेत।् र्न ैश्चरेण यतश्चे
ु द ् अतीर् व्यपभिापरणी ।।11।।
ु त तत
र्पनश्चन्द्रेण यतश्चे ् भायशव्यपभिापरणी।
्
ु दृष्टे र्क्रश्चे
िािर्गशयते ु द ् व्यपभिापरणी। अपरर्गशयतु श्चन्द्रो यद्यपमत्रर्धूरपतः ।।12।।
ु
नीिर्गशयतश्चन्द्रो ु
नीिस्त्रीभोगकामकः। ु
पमत्रर्गशयतश्चन्द्रो पमत्रर्गशर्धूरपतः ।।13।।
स्वक्षेत्र े यपद र्ीतांर्ःु स्वभायाशयां रपतभशर्ते ।् स्वगशयतश्चन्द्रः
ु िेत्स्वोच्चर्ंर्पस्त्रया रपतः ।।14।।
ु दृष्टो र्ा यपद िन्द्रमाः। उदासीनर्धूभोगपमपत िाहुमशनीपषणः ।।1 ।।
उदासीनग्रहयतो
ु ् र्र्ी। िौरुभिेण कथयेद ् रात्रौ स्वप्ने र्धूरपतः ।।16।।
लग्ने ि दर्मेऽस्ते ि िञ्चमे र्पनयक
ु यतेते
ओजोदये तदपधिे त्वैकमैथनम ु । समोदये तदपधिे समिे िे रती यथा ।।17।।
्
लग्नेश्वरबलं ज्ञात्वा तेषां पकरणसंख्यया। अथर्ा कथयेद ् पर्िान सन्दृष्टग्रहसं
ख्यया ।।18।।
ु दृष्टे कलहेन िृथक्शयः। भृगौ सौपरयतु े दृष्टे स्वस्त्रीकलह उयतेते ।।19।।
िन्द्रे भोमयते
ु ि तृतीये ि िञ्चमे सप्तमेऽपि र्ा। िन्द्रर्क्र
ितथे ्
ु यतु े दृष्टे स्वपस्त्रया कलहो भर्ेत ।।20।।
ु
ित्रोत्पपतकार्णडप्रारम्भः
ु
ित्रोत्पपतपनपमतं ्
यत्प्रश्ने स्त्रीपभः कृ ते सपत। उदयाुभढछत्रेष ु राहुश्चेद ् गभशमापदर्ेत ।।1।।
लग्नािा िन्द्रलग्नािा पत्रकोणे सप्तमेऽपि र्ा । बृहस्पतौ पितौ र्ापि यपद िश्यपत गपभशणी ।।2।।
ु
र्भर्गे ु
ण यतश्चेत्सखु प्रसर्मापदर्ेत ।् 81 अपरनीिगृहिश्चेत्सतापरष्टं
ु भपर्ष्यपत ।।3।।
प्रश्नकाले त ु िपरधौ र्ृष े गभशर्ती भर्ेत ।् तदन्तिग्रहर्र्ात ि् स्त्र
ं ु ीभेदं र्देद ् बधः
ु ।।4।।
यःु स ुतमापदर्ेत।्
81
ु
मकृ र्ा-गुभुभच्चस्वपमत्रिोदीर्घाश
26
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ुश
यत्र कुत्र पितश्चन्द्रः र्भु ैयतस्त ्
ु गपभशणी । एर्ं िन्द्रर्र्ाद ् ब्रूयात गभशप्रश्नं पर्िक्षणः ।। ।।
् ु ापदत्येन्दर्ः क्रमात ।् पतष्ठपन्त िेन्न गभशः स्यादेकत्रैते पितो न ि ।।6।।
तषे ु र्क्र
लग्नात पत्रनर्भू
स्त्रीिपं ु र्र्ेके गपभशर्णयाः िृष्ठ े र्ा तत्र कालके । िपरर्ेषापदकै दृष्टश े तस्यागभो पर्नश्यपत ।।7।।
ु ।् र्र्ान्नक्षत्ररार्ीनां यथायोगं सतंु सताम
लग्नादोजिपरते िन्द्रे ित्रंु सतेु समे सताम ्
ु ।।8।।
् तीयनर्मदर्मैकादर्ेष्वपि । भानपितश्चेत्पत्रः
लग्नात तृ ु स्यातथ ैर् ि र्न ैश्चरः ।।9।।
ु
ओजिानगतः सर्े ग्रहाश्चेत्पत्रसम्भर्ः । समिानगताः सर्े यपद ित्रु न संर्यः ।।10।।
आरूढात्सप्तमरापर्ं यार्च्छीतांर्रेु ष्यपत । तार्त्रक्षत्रसंख्याकै ः सूत े या पदर्स ैः सतम ्
ु ।।11।।
्
पतपथप्रकारसंयतंु तारकार्ारपमपश्रतम।एकोनसप्तपभ ्
ु ।।12।।
समे ल्त्त्रीसमे पर्षमेिमान
ु
इपत ज ैपमपनपर्रपितायां ज्ञानप्रदीपिकायां ित्रोत्पपतप्रकरणं नाम अष्टादर्कार्णडकार्णडः समाप्तः।।
ु
सतापरष्टकार्णडप्रारम्भः
ु
सतापरष्टमथो र्क्ष्ये सद्यः प्रत्ययकारकम ।् लग्नात्षष्ठपिते िन्द्रे तदस्ते िािसंयते
ु ।।1।।
मातःु सतस्य
ु ्
मरणं पकन्त ु िञ्चमष्ठयोः ।िािापस्तष्ठपन्त िेन्मातमु रश णं भर्पत ध्रर्ु म ।।2।।
ु े ित्रर्ामापक्षनार्नम
िादर्े िन्द्रसंयत ु ।् व्यर्िे भास्करे नश्येत्पत्रदपक्षणलोिनम
ु ्
।।3।।
ु रणमापदर्ेत ।् 82 िादर्े िन्द्रसंयते
िािाः िश्यपन्त भान ं ु िेपत्पतमश ु दृष्टे मातमृ ्
ु पश त भर्ेत।।
ु दृष्टे र्ा मातमश
िन्द्रेण यते ्
ु रणमापदर्ेत ।।4।।
् ।।
िन्द्रापदत्यौ अगःु िश्येन्मातापित्रोगशदो भर्ेत ।।
यपद लग्नगतो राहुजीर्दृपष्टपर्र्पजशतः ।जातस्य मरणं र्ीिं र्देदत्र न संर्यः ।।6।।
ु पर्नश्यपत।।7।।
िादर्िार्कश िन्द्रौ नेत्रयग्मं
षष्ठे र्ा िञ्चमे िािः िश्यन्तीन्दुपदर्ाकरौ। मातापित्रोस्त ु मरणं तयोमशन्दपितौ यपद ।।8।।
ु
भ्रातृनार्ं तथा भौमो मातलस्य ्
मृपतं र्देत ।।9।।
उदयापदपत्रकिेष ु कर्णटके ष ु र्भा
ु यपद। पमत्रस्वात्यच्चर्गे
ु ष ु सर्ाशपरष्टं पर्नश्यपत ।।10।।
ु व्यपभिारेण जायते ।।11।।
लग्नञ्च िन्द्रलग्नञ्च जीर्ो न िश्यपत। िािाः िश्यपन्त िेत्पत्रो
लग्निे व्योमरन्ध्रेष ु व्यये िािपितायपद। जातस्य मरणं सद्यः र्भे
ु दृष्टे सजीपर्ते
ु ।।
ु े र्ाष्टमे भानसं
अस्ते र्न्यारसंयत ु । कुजमन्दापितीयिा सद्यो मृपतमर्ाप्नयात
ु यते ु ।।्
82
मकृ र्ा- पापाः पश्यन्न्ि चेि ् मािम
ु रम णमाददशेि ्।
27
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
28
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु
गपणभशर्े ु
तजातस्य व्ययेऽथिन्द्रसंपिपतः।
्
आपदत्यात दपक्षणापक्ष ्
स्यात िन्द्रे र्ामापक्ष कीपतशताः।िा.त्यमरापर्िाने नेत्रहीनो भर्ेन्नरः।
्
भौमेिास्तमगे मन्दउपदते र्ामनो भर्ेत।उपदते भोधने मन्दे िास्तगे र्ामनाकृ पतः।
ू गता यपद।छत्रे िािस्वरापर्िे उदये र्भु के िराः।।
लग्निार्शियेसौम्याः के न्द्रेषच्च
् याद ् र्भु ाश्चेद ् योगर्ान।िन्द्रात
जातको भोगर्ान ब्रू ् ्
पितीये त ु उच्चिे र्भो ुश
ु यपद धन ैयतः।
ु
िािापिनाव्ययेिाथे र्भाश्चेत ्
धनापदकृ ्
त।आरूढोभयगौ सौम्या उच्चगौ देर्नायकं ।
् भु ं योगं तत भत
स्त्री जपनश्चेत र् ् ःुश ि समापदर्ेत।् सेनािपत स्त्रमोच्चेत ु ित्वारो िर्णडेश्वरः।
ु भपनरूिणं
खेिराणां दर्ािारा र्भार् ु । ज्ञात्वाभारूढभात्सम्यक्नष्टजातक उयतेते।
ु तम।् पर्ष्टरार्ीन तत्र
यार्त्यारूढभालग्नंतार्तीं पिगणीकृ ् संिान सं
् योज्य गतसंख्यकां।
ु ।्
सप्तपर्ंर्आहृतालब्धं ...भर्पत ध्रर्म
ु
इपत ज ैपमपनपर्रपित ज्ञानप्रदीपिकायां ित्रापरष्टयोगप्रकरणं नाम एकोनपर्ंर्पतकार्णडः समाप्तः।।
क्षरु कार्णडप्रारम्भः
क्षपु रकालक्षणं सम्यक ् प्रर्क्ष्यापम यथातथम।् 83 यस्य पर्ज्ञानमात्रेण आदृतो मानर्ो भर्ेत ।।1।।
्
्
ु िन्द्रे र्स्त्रे भग्ङे भपर्ष्यपत। नीिीपरिाः प्रिश्यपन्त यपद खड्गस्य भञ्जनम ।।2।।
राहुणा संयते
ु र्देत।् िािाग्रहाः स्यःु क्षेत्र े छत्रारूढोदयेष ु ि।।
ु िन्द्रे दृष्टे र्ास्त्रं र्भं
र्भु ग्रहयते
िािग्रहसमेतषे ु छत्रारूढोदयेष ु ि ।।3।।
एष ु िृष्ठापितः पकन्त ु तस्यास्त्रेण र्धो भर्ेत।् अथर्ा खड्गभङ्गः स्यापदपत ज्ञात्वा र्देत ब् धः।।
ु
्
एकादर्तृतीये ि िािे र्स्त्राग्रभञ्जनम।पमत्रस्वापम उच्चनीिापरर्गशगास्ययशपदग्रहाः।।
तिगशिल....र्स्त्रपमत्यपभधीयते।।संमखो ्
ु यपद खड्गस्यात तदीयः खड्ग उयतेते।
प्रष्टा प्रश्नापश्रतः पकन्त ु तदस्त्रेण हतो भर्ेत।् अथर्ा कलहात्खड्गं िरेणािह्रतं भर्ेत ।।4।।
्
83
मकृ र्ा- क्षुररकालक्षणं सम्यक् प्रवक्ष्यामम यथाक्रमम ्।
29
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
र्ल्यकार्णडप्रारम्भः
र्ल्यप्रश्ने त ु त्ालिदभागे मनियं ् यज्य
ु ।मेषाद्य ुदयियशन्तम सं ्
ु ाके स्वर्ध शयेत।।
् ष ं कल्याणं क्रमर्ो र्देत।किालपित
कलापभस्त ु हरेत र्े ् काष्ठादेर्ापभभूतयः।।
र्ल्यप्रश्ने त ु त्ाले िादभा र्सनेत्रय
ु क ु ् । अभ्यस्तानृसख्य ु
ं ाप्तं र्ेषाणां फलमयतेते ।।1।।
किालािीपष्टकालोष्ठकाष्ठदेर्पर्भूतयः। र्र्ाङ्गारकधान्यापन धनिाषाणदच्शराः ।।2।।
्
गोऽपिश्वापिपिर्ािापद क्रमाच्छल्यापन षोडर् । एष ु र्ल्येष ु मर्णडूकस्वणशगोपिष ु धान्यकम ।।3।।
ु भास्तथा
दृष्टं िेच्तमं िान्ये सर्े स्यरर् ु ।।4।।
अष्टापर्ंर्पतकोष्ठके ष ु र्पिपधष्ण्यापदकं न्यसेत ।् यत्रभे पतष्ठपत र्र्ी तत्र र्ल्यमदाह्रतम
ु ् ।।
।।
उदयक्षाशपदकं न्यस्तेदष्टापर्ंर्पतकोष्ठकम।् गणयेच्चन्द्रनक्षत्रं तत्र र्ल्यं प्रकीपतशतम ।।6।।
्
्
र्ङ्कािलस्य पर्स्तारायामार्न्योऽन्यतापडतौ।84 पर्ंर्त्यिह्रतं र्ेषमरपत्नपरपत कीपतशतम।।7।।85
ु ।।12।।
के न्द्रे िन्द्रारसपहते कुजनक्षत्रकोष्ठके । पििीपलकाधःके न्द्रे त ु जीर्िन्द्रसमायते
ु
जीर्िोडुगते कोष्ठे स्वणं गोिुभषापिनी ।।13।।
उदयाुभढके न्द्रेष ु स्वभाशनयशपद
ु पतष्ठपत। राहुिक्षशगते कोष्ठे र्ल्मीकमिदीिय
ु कु ् ।।14।।
ु के् न्द्रे यतु ान िािाः
र्भान ् िश्यपन्त बापलनो यपद। तत्क्षेत्र े पर्द्यते र्ल्यमेष ु िािा यपद पिताः ।।1 ।।
ु ।।16।।
ु ख्यायां तेषां खातमानं र्देत्सधीः
देर्यक्षपिर्ािाद्यास्तत्र पतष्टन्त्यसंर्यः । ग्रहांर्सं
िन्द्रे बधे ु बधनक्षत्रकोष्ठके
ु न संयते ु ु े न्दुसंयतु े ।।17।।
। स्वर्ल्यं पर्द्यते तत्र के न्द्रे र्क्र
ु ग े कोष्ठे रौप्यं श्वेतपर्लापि र्ा ।िञ्चष्वससभूु तापन सिादैकं तथ ैर् ि ।।18।।
र्क्रपितक्षश
साध शरूिापक्षरर्यः सूयाशदीनां कराः िृताः । र्ल्यागाधमनेन ैर् करेण कथयेत्सधु ीः ।।19।।
कू िकार्णडप्रारम्भः
ु यगश रे् खास्त ु िञ्चमाः ।।1।।
े कू िखाते कू िखाते पर्पनणशयम।् 87 आयामे त्वष्टरेखा स्यपतश
अथ र्क्ष्ये पर्र्ेषण
एर्ं कृ ते भेर््ोष्ठमष्टापर्ंर्पतसंख्यकम।् प्रभाते प्राङ्मखो
ु भूत्वा कोष्ठेष्वते षे ु बपिमान
ु ्
।।2।।
ऐश्ये कोष्ठियं त्यक्त्वा तृतीयापदपत्रष ु क्रमात।् 88 कृ पतकापदत्रयं न्यस्य रौद्रं ि तत्रधो न्यसेत ।।3।।
्
्
पदनाधं सप्तपभःिूर्ाशत तल्लब्धं नापडकापदकम।्
आग्नेय्ां पदपर् न ैऋश त्यां र्ायव्यां कोष्ठकियम।् त्यक्त्वा प्रत्येकमेर् ं पह तृतीयाद्यं पर्लोकयेत ।।8।।
्
ु ।।10।।
यन्नक्षत्रं तदा पसिं प्रश्नकाले पर्र्ेषतः। कृ पतकािानमारभ्य िूर्र्श द्गणयेत्सधीः
य्ोष्ठे िन्द्रनक्षत्रं तत्रोदये क्रमापल्लखेत।् तदादीपन क्रमेण ैर् िूर्र्श द ् गणयेत्सधीः
ु ।।11।।
ु भर्ेत।् र्क्रनक्षत्रकोष्ठे
यत्रेन्ददृशश्यते तत्र समृिमदकं ु ्
ु त ।।12।।
र्ा जलमस्तीत्यदाहरे
ु त।् तलोक्षककश
जीर्नक्षत्रकोष्ठे त ु तत्र स्वणशमदीरये ु कुम्भापलमीननक्राश्च रार्यः।।13।।
जलरूिास्तच्दये जलमस्तीपत पनपदिर्ते ।् तत्रिौ िन्द्रर्क्र ्
ु ौ िेदपस्त तत्र बहूदकम ।14।।
ु
बधजीर्ोदये ु त।् एतान रार्ीन
तत्र पकपञ्चज्जलमदीरये ् ्
प्रिश्यपन्त यपद र्न्यकश भपू मजाः ।।1 ।।
जलं न पर्द्यते तत्र फणदृष्टे बहूदकम।् अधस्ताच्दयारूढात तच्छत्रोिपर
् संपिते ।।16।।
ु दृष्टे अधश्चेत्स्यादधोजलम।् ऊध्वशदृष्टो ग्रहो रार्ार्ूध्वम
जलग्रयते ्
श र्े ोदकं भर्ेत ।।17।।
मकृ र्ा-अथर्क्ष्येपर्र्ेषण
े कू ििाते पर्पनणशयम।्
87
्
नर्मे दर्मे र्षे के पिदाहुमशनीपषणः। जलाजलग्रहर्र्ाज्जलपनणशयमीरयेत ।।19।।
के न्द्रेष ु पतष्ठतश्चन्द्रजीर्ौ यपद र्भोदकम
ु ।् िन्द्रर्क्रय
ु ते ्
ु के न्द्रे िर्शतऽे पि जलं र्देत ।।20।।
ु के न्द्रे जीणशञ्च लर्णोदकम।् आरूढा्े न्द्रगे िन्द्रे िपरध्याद्यपभर्ीपक्षते ।।21।।93
िन्द्रसौम्ययते
्
ु त कषायजलमापदर्े
अधोजलं ततो गाधं िूर्ोतग्रहरपश्मपभः। र्क्रेु ण सौम्ययतश्चे ्
त ।।22।।
ु सौम्ये जलं स्यादन्तरालकम।् 94बृहस्पतौ राहुयते
कन्यापमथनभे ु िाषाणो जायतेऽन्तरा ।।23।।
ु
र्क्रिन्द्रय ु राहार्गाधं जलमेधते। भास्करः क्षारसपललं िपरर्ेष े धनयश
ते ु पद ।।24।।
्
राहोः कन्यगतास्त्वैर् रतर्णशपर्लाततो।आद्यभागे अन्त्यभागे पर्लायाम अष्टर्ास्तके ।
्
सोमज्ञर्पनपमत्राणाम उदकिानम ु । प्रजानार्ः प्राणहापनः सतानार्ः
यतेते ु र्भु ागमः।
्
सस्यहापनः प्रजार्ृपिः धान्यर्ृपिः धनागमः।श्री प्रापप्तब्रह्मभर्ने क्रमात प्रागापद ्
तत्फलम।।
ु मन्दे जलं स्यादन्तरालकम।् अकश स्योषरभूपमः स्यात्पािािा कर्णटकिली ।।2 ।।
राहुणा संयते
ु
नापरके लापदिनं ु ाग िूगयतक्षमा ु
गरोः। ु
र्क्रस्य ु
कदलीर्ल्ली बधस्य ्
िनसो भर्ेत ।।26।।
ु
िन्द्रस्य कदलीर्ल्ली र्क्रस्य ु
िनसो बधः। ु र्नीराहूदये
र्ल्मीकं राहुके त्वोश्च इपत ज्ञात्वा र्देद ् बधः।
्
काष्ठोरगर्ल्मीकदर्शनम ।।27।।
ु र्ापि स्वक्षेत्रपमपत कातशयते ।् अन्यैयतऽथर्ा
स्वापमदृपष्टयतो ुश ्
दृष्टे िरकीयिलं र्देत ।।28।।
र्पनराहूदये कोष्ठे नागर्ल्मीकदर्शनम।् र्ल्मीकके तकीपरतज्ञत्वा र्देत्सधु ीः।
ु
र्भदार्ृ ु
षयग्मजाःकपकि ु
पसंहौतमध्यमौ। र्ेषाः च्ःखप्रदाः प्रोता कू िारम्भे मनीपषपभः।।
ु पिः धनप्रापप्तः पर्देर्गमनं तथा।
कपनष्ठानापमकामध्यातः तजशन्यङ्गष्ठु संपज्ञतः। ित्रर्ृ
् तो फलमापदर्ेत।् स्वापमदृष्टे यते
िीडाच्ःखं क्रमात सर्श ु र्ापि स्वक्षेत्रपमपत कीतशयते ।्
रेर्ती आिेषा ु
िष्य ु सु
िनर्श आद्राश स्वाती ज्येष्ठा
93
् न्द्रगे िन्द्रे िपरर्ेषण
मकृ र्ाआरूढात के े र्ीपक्षते
मकृ र्ा कन्यागौ यग्ु मगौ सौम्ये जलं स्याद ् अन्तरापलकम।्
94
32
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
रेर्ती ु
िूर्ाफल्गणी उतरा हस्ता ु
िष्य स्वाती िूर्ाशषाढा
मृगपर्रा आद्राश ु सु
िनर्श ु
िष्य आिेषा िूर्ाशषाढा उतत्राषाढा
आद्राश ु सु
िनर्श ु
िष्य आिेषा मर्घा उतराषाढा अपभपजत ्
ु सु
िनर्श ु
िष्य आिेषा मर्घा िूर्ाश अपभपजत ् श्रर्ण
ु
िष्य आिेषा मर्घा ु
िूर्ाशफाल्गनी उतरा श्रर्ण धपनष्ठा
ु सु
िनर्श पर्र्ाखा स्वाती पित्रा हस्ता अपभपजत ् र्तपभषक ्
33
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
आिेषा ु
िष्य ु सु
िनर्श आद्राश मृगपर्रा रोपहणी कृ पतका
मर्घा आिेषा ु
िष्य ु सु
िनर्श आद्राश मृगपर्रा रोपहणी
34
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
पर्र्ाखा ु
अनराधा ज्येष्ठा मूला िूर्ाशषाढ कृ पतका रोपहणी
हस्ता उतरा ु
िूर्ाशफल्गनी मर्घा आिेषा ु
िष्य ु सु
िनर्श
ु
अनराधा ज्येष्ठा मूला िूर्षश ाढा उतराषाढा रोपहणी मृगपर्र
स्वाती श ाद्रिदा
िूर्भ उभाद्रिदा रेर्ती अपश्वपन भरणी ु सु
िनर्श
ज्येष्ठा मघा
अपश्वनी भरणी कृ पतका रोपहणी मृगर्ीषाश
ु
अनराधा पर्र्ाखा स्वाती पित्रा हस्ता उिरा पूवाम
36
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
उतराभाद्रिदा ु
िष्य ु सु
िनर्श आद्राश मृगपर्रा पित्रा ु
अनराधा
सेनाकार्णडप्रारम्भः
स ैन्यस्यागमनं र्क्ष्ये र्त्रोरागमनं तथा। िरोदये िराुभढे िािाः िञ्चमगा यपद ।।1।।
ु
सेनागमनमस्तीपत कथयेच्छास्त्रपर्तमः। ितष्पाच्दये ु
जाते यग्मराश्यदु ये तथा ।।2।।
ु
लग्नस्यापधितौ र्क्रे सेना िपथ पनर्तशत।े िरोदये िरारूढे भौमाकश गुभसारयः।95
ु ।।3।।
ु िािसंयते
र्त्रोरागमनं नापस्त ितथे
उदयारूढच्छत्रेष ु के न्द्रेष ु भजगो
ु यपद। दूरपिता ि नायापत सेना िपथ पनर्तशते ।।4।।
ु
आरूढ ह्यपदताः कुम्भकुलीरापलझषा यपद। ितथे
ु के न्द्रे बपलनो यपद सेना पनर्तशते ।। ।।
ु
िरोदये िरारूढे भौमाकश गरर्स्तदा। पतष्ठपन्त यपद िश्यपन्त सेना यापत महतरा ।।6।।
्
उदयात सप्तममं ्
षष्ठमारूढं िेत समागमः।तरु ीये षष्ठके जीर्े न ैर् सेनासमागमः।।
र्नौ पितीये दर्मे सेनाबलर्तो भर्ेत।् र्क्रभानौ
ु पिता षष्ठे सेनायापतमहतरा।
आरूढोदयगा कुम्भकुळीर झषा यपद। बलर्ज्जल के न्द्रेष ु सेनािपत पनर्तशते।
्
ु ऽथ र्ीपक्षते। िापयनो पर्जयं ब्रूयाद्यापयनो भङ्गमापदर्ेत ।।7।।
आरूढे स्वापमपमत्रोच्चग्रहयते
ु ।् एर्ं छत्रे पर्र्ेषोऽपि पर्िरीते जयो भर्ेत ।।8।।
ु िायी पर्जयमाप्नयात
आुभढे बलसंयते ्
95
मकृ र्ा
37
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु ।्
ु िायी पर्जयमाप्नयात
आरूढे बलसंयते
ु शते ऽथ र्ीपक्षते ।।9।।
यायी बलं समायपत च्छत्रे बलसमपिते। आुभढे नीिपरिपभशग्र
ु िापयनो पर्जयो भर्ेत।्
िायी िरगृहीतः स्याच्छत्रेष्वर्े ं पर्ियशयः।पर्रोदये त ु सर्भे
ु ।्
िृष्ठोदये समाधानो यापयनो पर्जयमाप्नयात
ु
र्भोदये ्
त ु िूर्ाशह्णे यापयनो पर्जयो भर्ेत ।।10।।
ु
र्भोदये ु ।् छत्रारूढोदये र्ापि क्रूरांर् े िािसंयते
त ु सायािे िायी पर्जयमाप्नयात ु ।।11।।
त्ाले िृच्छतां सद्यः कलहो जायते महान।् 96िृष्ठोदये तदाुभढे िाि ैयत
ुश े ऽथ र्ीपक्षते ।।12।।
ु ितष्पाच्दये
दर्मे िािसंयते ु ऽपि र्ा। कलहो जायते र्ीिं सपन्धः स्याच्छुभर्ीपक्षते ।।13।।
उदयापदष ु षट्केष ु र्भा
ु रापर्ष ु िेपिताः। िापयनो पर्जयं ब्रूयादूध्वं िेद्यापयनो जयः ।।14।।
ु तिपन्मश्रे सपन्धः प्रजायते। उभयत्र पिताः िािा बलर्न्तः समो जयः ।।1 ।।
िािग्रहयते
तयु ाशपदरापर्पभः षपिरागतस्य फलं र्देत।् तदन्यरापर्पभः षपिः िापयनः फलमापदर्ेत ।।16।।
्
उभयेन समृषा खेटा बलर्न्तः समाजयः। एर्ं ग्रहपिपतर्र्ात िू् र्र्श त कथये
् द्बधु ः।।
्
ग्रहोदये पर्र्ेषोऽपस्त र्न्याकाशङ्गारकोदये।आगतन्य बलं ब्रूयात स्तापयनो ्
भयमापदर्ेत।।
ु क्रोदये
बधर् ु ु
सपन्धः---- स्तापयगरूदये ु
। िञ्चष्वसस...(परःफायां
ततृ ीये)....र्पनयशपद।।
ु
आगतस्त्रीधनादीपन ह्त्त्वा र्स्त्रापण गच्छपत। तृतीये भानः..पिष्ठे ्
त बलस्यागमनञ्च।
ु त ब् धिायी
आपदत्यस्य िरपस्तष्ठे ु जयं र्देत।् पितीये दर्मे सौम्ये यपद सेना समागमः।
ु पितः षष्ठे यो सपन्धभशपर्ष्यपत। ितथु े िञ्चमे कोष्ठे यपद पतष्ठपत त्वणात।्
यपद र्क्रः
मकृ र्ा-त्ाले गच्छतां सद्यः कलहो जामतो महान िृ् ष्ठोदये तथारूढे िाियत
96
ु े ऽथर्ीपक्षते।
38
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
ु यते
स्त्री धनादीपन र्स्तूपन ययी दत्वा प्रयच्छपत। सप्तमे र्क्रसं ु यायी भर्पत च्लशभः।
्
िायी पर्जयमाप्नोपत िरसेनासमागमे । ितथु े िञ्चमे िन्द्रे ि पर्जयी भर्ेत ।।23।।
्
तृतीये िञ्चमे भानौ यपद सेनासमागमः। पमत्रिाने पिते सपन्धनो िेिानो िेिायी जयी भर्ेत ।।24।।
ु पर्तदः िायी षष्ठे िेिापयनो मृपतः। उदयात्सहजे सौम्ये पितीये यपद भास्करः ।।2 ।।
ितथे
िापयनो पर्जयं ब्रूयाद ् व्यस्ते यापयनो जयः। ससौम्ये भास्करे याते समयध्ु दं बदेद ् बधः
ु ।।26।।
्
लग्नात्पञ्चमगे सौम्ये यायी भर्पत िाथ शदः। पिपत्रिे सोमजे यायी भर्पत ध्रर्ु म ।।27।।
्
एकादर्े व्यये सौम्ये िायी पर्दयमेष्यपत। एकादर्िेऽके यायी हतस्त्रीर्ान्धर्ो भर्ेत ।।28।।
ु
र्त्रनीदपिते सूय े िापयनो भङ्गमापदर्ेत।् उदयात्पञ्चमभ्रातृव्ययेष ु पधषणो यपद ।।29।।
्
यायी भङ्गं समायापत पिताये सपन्धुभयतेते। दर्मैकादर्े जीर्ो यपद याय्थ शदो भर्ेत ।।30।।
िन्द्रापदत्यौ समिाने सपन्धः सायपतष्ठतो यपद। पर्िरीते त ु यध्ु दं स्याद ् भानोिाशदर्गे पर्धौ ।।31।।
ु न भर्पत र्ास्त्रे ज्ञानप्रदीिके । िररापर्पिते िन्द्रे िरराश्यदये
तत्र यध्दं ु ऽपि ि ।।32।।
ु
र्त्ररागम्य सन्धाता पर्िरीते पर्ियशयः। यग्ु मरापर्पिते िन्द्रे पिरराश्यदु ये तथा ।।33।।
अध शराज्यं समागत्य सेनानीपर्शपनर्तशत।े पसंहापदरापर्षट्कं त ु िापयनो भङ्गदायकः ।।34।।
ु ्
े यापयनश्चन्द्रसंपितः। िायी यायी क्रमेण ैर् ब्रूयाद ् ग्रहर्र्ात्फलम ।।3
ककाशपदव्यत्क्रमात्पट्क ।।
इपत श्री ज ैपमपनपर्रपित ज्ञानप्रदीपिकायां सेनाकार्णडप्रकरणं नाम त्रयोपर्ंर्पतकार्णडः समाप्तः
39
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
यात्राकार्णडप्रारम्भः
यात्राकार्णडं प्रर्क्ष्यापम सर्ेषां पहतपलप्सया। गमनागमनञ्च ैर् लाभालाभं र्भु ार्भम ्
ु ।।1।।
जलरार्ौ पिते िािे पिरेणायापत पिपन्ततः। पितीये लग्नमो िािाः प्रोपषतोथ शव्यपितः।
ु ण र्भार्
बलाबलानरूिे ु भपनरूिणम
ु ् 10018।।
।।
इपत श्रीज ैपमपनपर्रपित ज्ञानप्रदीपिकायां यात्राप्रकरणं नाम ितपु र्ंर्पतकार्णडसमाप्तः
97
्
मकृ र्ा-ततदार्ास ु गच्छन्तं िृष्टर्ान र्ास्त्रपर्तमः। ्
पितप्रश्ने पितं ब्रूयात मस्तकोदयरापर्ष।ु
98
मकृ र्ा- अथर्ा दर्मेि ैर्गमनागमनञ्च।
99
मकृ र्ा षष्ठे िाियतु े मागे बन्धनं ि र्देतदा।
।्
100
ु
मकृ र्ा र्ुभार्ुभपनरूिेण बलाबलनरूिणम
40
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
र्ृपष्टकार्णडप्रारम्भः
जलरार्ौ त ु लग्ने र्ा जलग्रहपनरीक्षते101। कथयेद ् र्ृपष्टरस्तीपत पर्िरीते न र्षशपत ।।1।।
जलरापर्ष ु र्क्रेु न्दू पतष्ठतो र्ृपष्टुभतमा। एतौ स्वक्षेत्रमच्चं ्
ु र्ा िश्यतो यपद के न्द्रकम ।।2।।
ु र्सानन्तमशहार्ृपष्टभशपर्ष्यपत। लग्नाच्चतथु े र्क्रः
पत्रितपदि ्
ु स्यात तपिने र्ृपष्टुभतमा ।।3।।
जलरापर्ष ु पतष्ठपन्त र्क्र
ु जीर्सधाकराः।
ु आुभढोदयरार्ींश्चेत्पश्यन्त्यपधर्ृष्टयः ।।4।।
लग्नाच्चतथु शगः र्क्र
ु ः स्यातपिने र्ृपष्टुभतमः। छत्रे िृष्ठोदये जाते िृष्टोदयग्रहेपक्षते ।। ।।
अर्घशकार्णडः
उच्चोन यतश्चे ्
ु त दृष्टश्चेत ् र्पृ िभशपर्ष्यपत।नीियतोऽथदृष्टस्यादर्घश
अर्घश ु ु
क्षयमदीरये ्
त।।
्
पमत्रस्वापमर्र्ात साम्यपमपतज्ञात्वार्दे
तस् धीः।
ु र्भु ग्रहेयते ु र्घ शपर्नार्नम।्
ु र्ृपि र्भे
्
नौकाकार्णडम ।।
जलरापर्ष ु लग्नेष ु जीर्र्क्र
ु े न्द्रर्ो यपद । िोतस्यागमनं ब्रूयादर्भश्चे
ु न्नहीपत ि ।।1।।
आुभढच्छत्रलग्नेष ु र्ीक्षतेष्वर्भग्रहै
ु ु
ः । िोतभङ्गो भर्ेन्नीिर्त्रपभर्ाश ्
तथा र्देत ।।2।।
िृष्ठोदये लग्ने दृष्टे देर्ान्तरं व्रजेत ।् तरहे त ु यदा दृष्टे तदा नोदर्शनं भर्ेत ।।3।।
् 102
िररार्ौ िरच्छत्रे द्रुतमायापत नौस्तदा 103। ितथु े िञ्चमे िन्द्रो यपद नौः र्ीिमेष्यपत ।।4।।
ु त्रौ समागमः । उिग्रह पिपतलशग्नह्य
पिताये र्ा तृतीये र्ा र्क्रश्चे े ारूढे र्ा भर्ेद्यपद।
िोतस्य मज्जनं ब्रूयाद ् अन्योव्योपक प्रकापर्तः। पिरेणागमनं सम्यक ् पत्रकोणेच्छाफलं तथा।
101
मकृ र्ा जलरापर्ष ु लग्नेष ु जलग्रहोपनरीपक्षते।
102
मकृ र्ा- तदन्यग्रहसंदृष्टे तदा नौ गर्शन ं भर्ेत।्
103
ु दृष्टे समागमः।
मकृ र्ा-िरलग्ने िरच्छत्रे र्भ
41
प्रश्नज्ञानप्रदीपिका/प्रश्नादर्शः 201 4
् ।।
अनेन ैर् क्रमेण ैर्ं सर्ं र्ीक्ष्य र्देत्स्फुटम ।।
इपत श्री ज ैपमपनपर्रपितायां ज्ञानप्रदीपिकायां नौकाकार्णडः समाप्तः।
्
पसपध्दकार्णडम ।।
्
लग्नािौ कायशलग्नेर्ौ कायशिौ लग्नकायशिौ । कायशस्य पसपध्दं कुुभतः तदानीं पनश्चयाद ् र्देत ।।1।।
लग्नं लग्नेश्वरः िश्ये्ायं िश्येत ु कायशिः । कायेश्वरो लग्नगतः प्रिश्येल्लग्निं तथा ।।2।।
र्ा पर्लग्निपतः कायशगृहिः कायशि ं तथा । िश्येल्लग्नापधिः कायं लग्नं कायशिस्तथा ।।3।।
्
कायेर्ो लग्निं िश्येल्लग्नेर्ः कायशिं तथा । िन्द्रदृपष्टयशदा िेत्स्यात कायशपसपध्दस्तथा िृता ।।4।।
असत्स्वपि ि योगेष ु कायेर्ोदयराश्यपद । भपर्ष्यपत तदा काले कायं ज्ञानप्रदीिके ।। ।।
्
सम्यपग्र्िायश प्रर्देत्र पमथ्या र्ाग्भपर्ष्यपत । प्रश्नादर्शपमदं र्ास्त्रं िृपथव्या लोकभूषणम ।।6।।
इपत प्रश्नज्ञानप्रदीिे पसपिकार्णडः समाप्तः।।
COMPLTED ON 5 APRIL 2014.
42