TS en 13043 Agrega-Yol-Havaalani

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS EN 13043
Aralık 2004
(AC: 2004 dâhil)
ICS 91.100.15; 93.080.20
YOLLAR, HAVAALANLARI VE TRAFİĞE AÇIK DİĞER

ALANLARDAKİ BİTÜMLÜ KARIŞIMLAR VE YÜZEY
UYGULAMALARINDA KULLANILAN AGREGALAR
Aggregates for bituminous mixtures and surface treatments for

roads, airfields and other traficked areas
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde
görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli
katkılarını şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.15; 93.080.20 TÜRK STANDARDI TS EN 13043/Aralık 2004
Ön söz
- Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 13043 (2002) + AC (2004) standardı esas alınarak TSE
İnşaat Hazırlık Grubu’nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 30 Aralık 2004 tarihli toplantısında
Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.
- EN 13043/AC:2004 ile yapılmış olan değişiklikler metinde düşey ( l ) çizgilerle gösterilmiştir.

İçindekiler
1 Kapsam...................................................................................................................................................... 1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ............................................................................................ 1
3 Terimler ve tarifler .................................................................................................................................... 3
3.1 Agrega................................................................................................................................................. 3
3.2 Doğal agrega....................................................................................................................................... 3
3.3 Yapay agrega ...................................................................................................................................... 4
3.4 Geri kazanılmış agrega ....................................................................................................................... 4
3.5 Agrega tane sınıfı (büyüklüğü) ............................................................................................................ 4
3.6 İri agrega ............................................................................................................................................. 4
3.7 İnce agrega ......................................................................................................................................... 4
3.8 Çok ince malzemeler........................................................................................................................... 4
3.9 Filler agrega ........................................................................................................................................ 4
3.10 Karışık filler ...................................................................................................................................... 4
3.11 İlâve edilen filler............................................................................................................................... 4
3.12 Karışık (tuvenan) agrega ................................................................................................................. 4
3.13 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)............................................................................................. 4
3.14 Elek altı ............................................................................................................................................ 4
3.15 Elek üstü .......................................................................................................................................... 4
3.16 Kategori ........................................................................................................................................... 4
4 İri ve ince agrega özellikleri..................................................................................................................... 5
4.1 Geometrik özellikler............................................................................................................................. 5
4.2 Fiziksel özellikler ................................................................................................................................. 9
4.3 Kimyasal Özellikler............................................................................................................................ 13
5 Filler agrega özellikleri........................................................................................................................... 14
5.1 Genel................................................................................................................................................. 14
5.2 Geometrik Özellikler.......................................................................................................................... 15
5.3 Fiziksel özellikler ............................................................................................................................... 15
5.4 Kimyasal özellikler............................................................................................................................. 16
5.5 Filler üretiminin aynılığı (yeknesaklığı) için şartlar ............................................................................ 17
6 Uygunluk değerlendirmesi .................................................................................................................... 18
6.1 Genel................................................................................................................................................. 18
6.2 Başlangıç tip deneyleri ...................................................................................................................... 18
6.3 Fabrika üretim kontrolü ..................................................................................................................... 18
7 Kısa gösteriliş ......................................................................................................................................... 18
7.1 Kısa gösteriliş ve tarif ........................................................................................................................ 18
7.2 Agreganın tarifi için ilâve bilgiler........................................................................................................ 18
8 İşaretleme ve etiketleme ........................................................................................................................ 18
Ek A (Bilgi için) - Agregaların donma ve çözülmeye karşı direnci ile ilgili yol gösterici bilgiler........... 19
Ek B - Fabrika üretim kontrolü ..................................................................................................................... 21
Ek ZA (Bilgi için) - Bu standardın AB Yönetmeliklerinin temel şartları veya diğer hükümleri ile
ilişkili olan maddeleri ....................................................................................................................... 26
Kaynaklar........................................................................................................................................................ 38
Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü karışımlar

ve yüzey uygulamalarında kullanılan agregalar
1 Kapsam
Bu standard, yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlarda uygulanan bitümlü karışımlar ve yüzey
uygulamalarında kullanılmak amacıyla, doğal, yapay ve geri kazanma yoluyla elde edilen agregaların, filler
agregaların ve bu malzemelerin oluşturduğu karışımların özelliklerini kapsar. Bu standard geri kazanılmış
bitümlü karışımların kullanımını kapsamaz.
Ayrıca bu standard, ürünlerin bu standarda uygunluğunun değerlendirilmesini mümkün kılar.
Not 1 - Yapım işlerinde kullanılan agregalar bu standardın tüm şartlarına uygun olmalıdır. M 125 “Agregalar”
talimatı bilinen, geleneksel doğal ve yapay agregaların yanısıra geri kazanılmış agregalarla, yeni ve
aşina olunmayan kaynaklardan elde edilen malzemeleri de içermektedir. Standarlarda geri
kazanılmış agregalar dâhil edilmiş olup, bunlar için hazırlanan yeni deney metotları halen geliştirilme
aşamasındadır. Standardizasyon çalışmalarına henüz yeni başlanılan ikincil kaynaklardan elde
edilen aşina olunmayan malzemelerin orijinlerinin ve özelliklerinin açıkça tanımlanabilmesi için,
zamana ihtiyaç vardır. Bu arada agrega olarak piyasada yer alan bu tip aşina olunmayan malzemeler,
tasarlanan kullanıma bağlı olarak tehlikeli maddeler (Ek ZA) açısından bu standarda ve millî
düzenlemelere tam olarak uymalıdır. Ürünün kullanım deneyimine ve özel sözleşme dökümanında
tanımlananlara bağlı olarak duruma göre ilâve özellikler ve şartlar belirtilebilir.
Not 2 - Hafif agregaların özellikleri prEN 13055-2’de verilmiştir.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır.
Bu atıflar metnin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen
atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması
şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı
kullanılır (düzeltmeler dâhil).
EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı
No (İngilizce) (Türkçe)
EN 196-2 Methods of testing cement - Part 2: TS EN 196-2 Çimento deney metotları - Bölüm 2:
Chemical analysis of cement Çimentonun kimyasal analizi
EN 196-6 Methods of testing cement - Part 6: TS EN 196-6 Çimento Deney Metotları - Bölüm
Determination of fineness 6: İncelik Tayini
EN 196-21 Methods of testing cement - Part TS EN 196-21 Çimento Deney Metotları - Bölüm
21: Determination of the chloride, 21: Çimentoda Klorür Karbon
carbon dioxide and alkali content of Dioksit ve Alkali Muhtevası Tayini
cement
EN 459-2 Building lime - Part 2: Test TS 32 Yapı Kireci - Bölüm 2: Deney
Methods EN 459-2 Metotları
EN 932-3 Tests for general properties of TS 10088 Agregaların Genel Özellikleri için
aggregates - Part 3: Procedure and EN 932-3 Deneyler - Kısım 3: Basitleştirilmiş
terminology for simplified Petrografik Tanımlama için İşlem
petrographic description ve Terminoloji
EN 932-5 Tests for general properties of TS EN 932-5 Agregaların Genel Özellikleri için
aggregates - Part 5: Common Deneyler - Bölüm 5: Genel Cihazlar
equipment and calibration ve Kalibrasyon
EN 933-1 Tests for geometrical properties of TS 3530 Agregaların Geometrik Özellikleri
aggregates - Part 1: Determination EN 933-1 için Deneyler - Bölüm 1: Tane
of particle size distribution - Sieving Büyüklüğü Dağılımı Tayini - Eleme
Method Metodu
aggregates - Part 3: Determination EN 933-3 için Deneyler - Bölüm 3:
of particle shape of aggregates - Agregaların Tane Şekli Tayini -
Flakiness index Yassılık Endeksi
1) TSE Notu : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.
1

aggregates - Part 4: Determination EN 933-4 için Deneyler - Bölüm 4:
of particle shape of aggregates - Agregaların Tane Şeklinin Tayini -
Shape index Şekil İndisi
EN 933-5 Tests for geometrical properties of TS EN 933-5 Agregaların Geometrik Özellikleri
aggregates - Part 5: Determination için Deneyler - Bölüm 5: İri
of percentage of crushed and Agregalarda Ezilmiş ve Kırılmış
broken surfaces in coarse Yüzeylerin Yüzdesinin Tayini
aggregate particles
aggregates - Part 6: Assessment of için Deneyler - Bölüm 6: Yüzey
surface characteristics - Flow Özelliklerinin Değerlendirilmesi -
coefficient of aggregates Agregaların Akış Katsayısı
aggregates - Part 9: Assessment of için Deneyler - Bölüm 9: İnce
fines - Methylene blue test. Tanelerin Tayini - Metilen Mavisi
Deneyi
aggregates - Part 10: için Deneyler - Bölüm 10: İnce
Determination of fines - Grading of Tanelerin Tayini - İnce Dolgu
fillers (air jet sieving) Malzemelerinin Tane Büyüklüğüne
göre Sınıflandırılması (hava jetiyle
eleme)
EN 1097-1 Tests for mechanical and physical TS EN 1097-1 Agregaların Mekanik ve Fiziksel
properties of aggregates - Part 1: Özellikleri için Deneyler - Bölüm 1:
Determination of the resistance to Aşınmaya Karşı Direncin Tayini
wear (micro-Deval) (Mikro-Deval)
Methods for the determination of Parçalanmaya Karşı Direncin
resistance to fragmentation Tayini için Metotlar
Determination of loose bulk density Gevşek Yığın Yoğunluğunun ve
and voids Boşluk Hacminin Tayini
Determination of the voids of dry Kuru Sıkıştırılmış Dolgu
compacted filler Malzemesinin (Taşunu)
Boşluklarının Tayini
Determination of water content by Hava Dolaşımlı Etüvde Kurutma ile
drying in a ventilated oven Su Muhtevasının Tayini
Determination of particle density Tane Yoğunluğu ve Su Emme
and water absorption Oranının Tayini
Determination of the particle Taşunu (filler) Tane Yoğunluğunun
density of filler - Pyknometer Tayini - Piknometre Metodu
method
Determination of the polished stone Taş Parlatma Değerinin Tayini
value
2

Determination of resistance to wear Çivili Lâstiklerden Kaynaklanan
by abrasion from studded tyres - Aşınmaya Karşı Direncin Tayini -
Nordic test Nordik Deneyi
EN 1367-1 Tests for thermal and weathering TS EN 1367-1 Agregaların Termal ve Bozunma
Determination of resistance to Donmaya ve Çözülmeye Karşı
freezing and thawing Direncin Tayini
Magnesium sulphate test Magnezyum Sülfat Deneyi
Boiling test for “Sonnerbrand” “Sonnenbrand Bazalt” için
basalt Kaynatma Deneyi
properties of aggregates - Part 5: Özellikleri için Deneyler Bölüm 5:
Determination of resistance to Termal şoka direncin tayini
thermal shock.
EN 1744-1 Tests for chemical properties of TS EN 1744-1 Agregaların Kimyasal Özellikleri
aggregates - Part 1: Chemical için Deneyler - Bölüm 1: Kimyasal
analysis Analiz
prEN 1744-4 Tests for chemical properties of
aggregates - Part 4: Determination
- -
of water susceptibility of fillers for
bituminous mixtures
prEN12697-11 Bituminous mixtures - Test
(EN 12697-11) methods for hot mix asphalt - Part
11: Determination of the - -
compatibility between aggregate
and bitumen
EN 13179-1 Tests for filler aggregate for TS EN 13179- Bitümlü Karışımlarda Dolgu
bituminous mixtures - Part 1: Delta 1 Malzemesi olarak Kullanılan
ring and ball test Agregalar için Deneyler - Bölüm 1:
Delta Halka ve Bilya Deneyi
EN 13179-2 Tests for filler aggregate for TS EN 13179- Bitümlü Karışımlarda Dolgu
bituminous mixtures - Part 2: 2 Malzemesi olarak Kullanılan
Bitumen number Agregalar için Deneyler - Bölüm 2:
Bitüm Sayısı
ISO 565:1990 Test sieves - Metal wire cloth, TS 1225 Deney Elekleri - Metal Tel Örgülü
perforated metal plate and ISO 565 Elekler, Delikli Metal Plâkalar ve
electroformed sheet - Nominal Elektrokimyasal Şekillendirilmiş
sizes of openings Levhalar - Göz ve Delik
Açıklıklarının Anma Büyüklükleri
3 Terimler ve tarifler
Bu standardın amacına yönelik olarak aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.
3.1 Agrega
Yapım işlerinde kullanılan taneli (granüler) malzeme. Agregalar doğal, yapay veya geri kazanılmış tipte
olabilir.
3.2 Doğal agrega

Mekanik işlem dışında herhangi bir işleme tâbi tutulmamış olan mineral kaynaklardan elde edilen agrega.
3
3.3 Yapay agrega

Isıl veya diğer uygulamaları içeren endüstriyel bir işlem sonucunda elde edilen mineral kökenli agrega.
3.4 Geri kazanılmış agrega

Önceden yapılarda kullanılmış olan inorganik malzemelerin işlemden geçirilmesi sonucunda elde edilen
agrega.
3.5 Agrega tane sınıfı (büyüklüğü)

Agreganın, alt (d) ve üst (D) elek göz açıklıkları cinsinden ifade edilen d/D olarak gösterilişi.
Not - Bu gösteriliş, üst göz açıklıklı elekte kalan (elek üstü) ve alt göz açıklıklı elekten geçen bazı tanelerin
(elek altı) varlığını kabul eder. En alt elek (d) göz açıklığı sıfır olabilir.
3.6 İri agrega

D değeri 45 mm’den küçük veya 45 mm’ye eşit olan ve d değeri ise 2 mm’den büyük veya 2 mm’ye eşit tane
büyüklüğündeki agregalara verilen tanımdır.
3.7 İnce agrega

D değeri 2 mm’den küçük veya 2 mm’ye eşit olan ve çoğunlukla 0.063 mm göz açıklıklı eleğin üstünde kalan
taneleri de içeren küçük agregalara verilen tanımdır.
Not - İnce agregalar, kayaç veya çakılların doğal olarak parçalanması ve/veya ezilmesi veya yapay
agregaların işlenmesi suretiyle üretilebilir.
3.8 Çok ince malzemeler

0.063 mm göz açıklıklı elekten geçen agrega tane sınıfı.
3.9 Filler agrega

Yapı malzemelerine belirli özellikler kazandırmak amacıyla ilâve edilen ve çoğunluğu 0,063 mm göz açıklıklı
elekten geçen agregalardır.
3.10 Karışık filler

Kalsiyum hidroksit ile karıştırılmış olan mineral kökenli filler agregalardır.
3.11 İlâve edilen filler

Ayrı ayrı olarak üretilmiş olan mineral kökenli filler agregalardır.
3.12 Karışık (tuvenan) agrega

İri ve ince agregaların karışımından oluşan agrega.
Not - Karışık agregalar, iri ve ince agrega kısımlarına ayırmaksızın veya iri ve ince agrega kısımları ayrıca
hazırlandıktan sonra bunların birleştirilmesi suretiyle üretilebilir.
3.13 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)

Belirtilen bir elek serisinden geçen ve kütlece yüzde olarak ifade edilen tane büyüklüğü dağılımıdır.
3.14 Elek altı

Agrega tane sınıfını belirleyen sınır eleklerden alt eleğe geçen agrega kısmıdır.
3.15 Elek üstü

Agrega tane sınıfını belirleyen sınır eleklerden üst elek üzerinde kalan agrega kısmıdır.
3.16 Kategori
Agregaya ait bir özelliğin, değerler aralığı veya bir sınır değeri olarak ifade edilen seviyesidir.
Not - Farklı özelliklerden oluşan kategoriler arasında herhangi bir ilişki mevcut değildir.
4
4 İri ve ince agrega özellikleri

4.1 Geometrik özellikler
4.1.1 Genel
Bu maddede belirtilen tüm özelliklerden deneyle tayin edilmesi ve beyan edilmesi gerekli olanlara, nihai
kullanımdaki özel bir uygulama veya agrega menşeine göre karar verilmelidir. Gerektiğinde, uygun geometrik
özellikleri tayin etmek için Madde 4.1’de belirtilen deneyler yapılmalıdır.
Not 1 - Bir özelliğe ait değer isteniyorsa, fakat bununla ilgili sınır değerler belirlenmemişse, bu değer, üretici
tarafından XXbeyan kategorisi olarak beyan edilmelidir. Örneğin, Çizelge 6’daki bir değer, mesela 30
g/kg MBF’eye (beyan edilen değere) karşılık gelir.
Not 2 - Gerekli görülmeyen herhangi bir özellik için, “şart aranmaz” kategorisi kullanılabilir.
Not 3 - Özel uygulamalar için uygun kategorilerin seçimine yönelik yol gösterici bilgiler, agreganın kullanıldığı
yerdeki millî şartnamelerden temin edilebilir.
4.1.2 Agrega tane sınıfları

Tüm agregalar, d/D gösterimi kullanılarak agrega tane sınıfı cinsinden belirtilmeli ve Madde 4.1.3’de belirtilen
tane büyüklüğü dağılımı şartlarını sağlamalıdır.
Agrega tane sınıfları, temel elek serisi veya temel elek serisi + seri 1’i veya temel elek serisi + seri 2’yi
kapsayan Çizelge 1’de verilen elek göz açıklıkları kullanılarak belirtilmelidir. Seri 1 ve seri 2’den seçilen elek
göz açıklık kombinasyonlarının kullanılmasına izin verilmez.
Agrega tane sınıfları, 1,4’den daha küçük olmayan bir D/d (en üst elek göz açıklığı / en alt elek göz açıklığı)
oranına sahip olmalıdır.
Çizelge 1 - Agrega tane sınıflarının belirlenmesinde kullanılan elek göz açıklıkları
Temel elek serisi Temel elek sersisi + seri 1 Temel elek serisi + seri 2
mm mm mm
0 0 0
1 1 1
2 2 2
4 4 4
- 5,6 (5) -
8 - 6,3 (6)
- 8 8
- - 10
- 11,2 (11) -
- - 12,5 (12)
16 - 14
- 16 16
- - 20
31,5 (32) 22,4 (22) -
- 31,5 (32) 31,5 (32)
- - 40
- 45 -
63 63 63
Not - Parantez içinde gösterilen yuvarlatılmış değerler, agrega tane büyüklüklerinin basitleştirilmiş
gösterilişi olarak kullanılabilir.
Not - Yüzey uygulamalarındaki bazı özel durumlarda seri 2’de 2,8 mm’lik göz açıklıklı elek kullanılabilir.
5
4.1.3 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)

Madde 4.1.2’ye göre tanımlanan agrega tane büyüklüğü dağılımı EN 933-1:1997’ye göre tayin edilmeli ve
agrega tane sınıfına (d/D) bağlı olarak Çizelge 2’de belirtilen şartları sağlamalıdır.
İki veya ikiden fazla yakın agrega tane sınıfının kombinasyonuna veya karışık (tuvenan) agregaların
kullanılmasına izin verilir.
Not - Farklı boyut ya da tiplerin bir karışımı ile temin edilen agrega homojen olarak karıştırılmalıdır. Önemli
derecede farklı yoğunluğa sahip agregalar harmanlandığında, bir ayrışmanın (segregasyon)
oluşmamasına çok dikkat edilmelidir.
Üretim, fabrika üretim kontrol sistemi içinde değerlendiriliyorsa, en fazla 6 ay içerisinde farklı yığınlardan
(harmanlardan) alınan tane büyüklüğü dağılımı değerlerinin en az %90’ı, üreticinin beyan ettiği tipik tane
büyüklüğü değerlere ilişkin toleranslar için Madde 4.1.3.1 ve Madde 4.1.3.2’de belirtilen sınırlar içerisinde
kalmalıdır.
Çizelge 2 - Tane büyüklüğü dağılımı için genel şartlar
Tane Elekten geçen kütlece yüzde

Kategori
Agrega Büyüklüğü 2D 1,4 Da Db d d/2a
Gd
mm
İri D>2 100 100 90 - 99 0 - 10 0-2 GC90/10
100 98 - 100 90 - 99 0 -15 0-5 GC90/15
100 98 - 100 90 - 99 0 - 20 0-5 GC90/20
100 98 - 100 85 - 99c 0 - 15 0-2 GC85/15
100 98 - 100 85 - 99c 0 - 20 0-5 GC85/20
100 98 - 100 85 - 99c 0 - 35 0-5 GC85/35
İnce D≤2 100 - 85 - 99 - - GF85
Karışık D ≤ 45 ve 100 98 - 100 90 - 99 - - GA90
d=0 100 98 - 100 85 - 99 GA85
a
1,4 D ve d/2 olarak hesaplanan elek göz açıklıkları, ISO 565:1990, R20’de yer alan elek
serilerine tam olarak tekabül etmiyorsa, o zaman bir sonraki en yakın göz açıklıklı elek kabul
edilmelidir.
b
D’nin üzerinde kalan kütlece %<1 ise; üretici D, d, d/2 göz açıklıklı elekten ve d ile D arasında
yer alan temel elek serisi + seri 2 veya Temel elek serisi + seri 1’i kullanarak tipik tane büyüklüğü
dağılımını belgelendirmeli ve beyan etmelidir.
c
İri agregaların tek tane sınıfı d/D oranı için, D/d<2 olduğu yerlerde, GC85/15, GC85/20, GC85/35
kategorilerde, D’den geçenlerin kütlece yüzde değeri özel uygulamaya veya nihai kullanıma göre
% 5 oranında azaltılabilir.
4.1.3.1 İri agrega

Gerektiğinde, D ≥ 2d olduğu yerlerde iri gradasyonlu agregaların d/D oranı için, orta göz açıklıklı elekten
geçenlerin yüzdesinde aşağıdaki ilave şartlara başvurulmalıdır.
- Bütün tane büyüklükleri Çizelge 3’de verilen genel sınırlara uyumlu olmalıdır.
- Üretici, orta göz açıklıklı elekten geçen kısmın tipik tane büyüklüğü dağılımı ve Çizelge 3’deki
kategorilerden seçilen toleransları belgelendirmeli ve beyan etmelidir.
D<2d olduğu durumda tek tane sınıfına sahip d/D iri agrega için, Çizelge 2’de belirtilenlere ilâve şart
konulmaz.
6
Çizelge 3 - İri agrega tane büyüklüğü dağılımında orta göz açıklıklı elekten geçen malzeme için genel
sınırlar ve toleranslar
Orta göz açıklıklı eleklerdeki genel sınırlar ve toleranslar

Orta göz
Kütlece geçen yüzde
açıklıklı Kategori
D/d Üreticinin beyan ettiği tipik tane
eleka G
Genel Sınırlar büyüklüğü dağılımına ilişkin
mm
toleranslar
25 - 80 ±15 G25/15
<4 D/1,4
20 - 70 ±15 G20/15
≥4 D/2 20 - 70 ±17,5 G20/17,5
Şart aranmaz GNR
a
Yukarıdaki gibi hesaplanan orta elek göz açıklıkları ISO 565:1990, R20’de yer alan elek serilerine tam
olarak tekabül etmiyorsa, o zaman serideki en yakın göz açıklıklı elek kullanılmalıdır.
4.1.3.2 İnce agrega ve karışık tuvenan agrega

Gerektiğinde, ince agrega ve 0/D sınıfında karışık agregalar, üst elek göz açıklığına (D) bağlı olarak Çizelge
2’de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı şartları sağlanmalıdır.
Aşağıda verilen ek şartlar D ≤ 8 mm olmak üzere, 0/D sınıfında arasındaki karışık agrega ve ince agregaların
değişimini kontrol etmek için uygulanmalıdır.
Üretici, D ≤ 8 mm büyüklüğünde üretilen karışık agrega veya ince agreganın her biri için tipik tane büyüklüğü
dağılımını belgelendirmeli ve beyan etmelidir. Toleranslar, Çizelge 4’de belirtilen şartları sağlamalıdır.
Çizelge 4 - D ≤ 8 mm olmak üzere 0/D sınıfında olan karışık agrega ve ince agrega için üreticinin beyan
ettiği tipik tane büyüklüğü dağılımı ile ilgili toleranslar
Elek göz açıklığı Kategori

D D/2 0,063
mm GTC
Toleranslar ± 5a ± 10 ± 3b GTC10
± 5a ± 20 ± 3b GTC20
Geçen kütle Şart aranmaz Şart aranmaz Şart aranmaz GTCNR
yüzdesi
a
GA90 ve GA85 kategorileri hariç ± 5’lik toleranslar D’den geçenlerin yüzdesi için Çizelge 2’de (GA90 ve
GA85) belirtilen şartlardan daha sıkı şekilde sınırlandırılmıştır.
b
f3 kategorisi hariç (çok ince malzemelerin içeriği ≤ %3)
4.1.4 Çok ince malzeme içeriği

Gerektiğinde, EN 933-1:1997’ye göre tayin edilen çok ince malzemeler içeriği, Çizelge 5’de tanımlanan ilgili
kategoriye göre ifade edilmelidir.
Çizelge 5 - Çok ince malzeme içeriğinin en yüksek değerlere göre belirlenmiş kategorileri
0,063 mm göz açıklıklı elekten Kategori

Agrega
geçenlerin yüzdesi f
İri ≤ 0,5 f0,5
≤1 f1
≤2 f2
≤4 f4
>4 fbeyan
Şart aranmaz fNR
İnce ≤3 f3
≤ 10 f10
≤ 16 f16
≤ 22 f22
>22 fbeyan
Şart aranmaz fNR
7
4.1.5 Çok ince malzemelerin kalitesi

İnce agregaların veya D ≤ 8 mm olmak üzere 0/D sınıfında olan karışık agregaların içindeki çok ince
malzemelerin miktarı %3’den büyük olmadığı zaman, daha fazla deney yapmaya gerek yoktur.
Çok ince malzemelerin kalitesine ilişkin daha ileri değerlendirme istendiğinde aşağıda belirtilenler uygulanmalıdır.
İnce agregaların çok ince malzeme içeriği kütlece %3 ile %10 arasında ise, 0 / 0,125 mm fraksiyonundaki
zararlı ince malzemeler (örn. şişen kil) EN933-9’a göre metilen mavisi değeri (MBF) olarak hesaplanmalıdır.
Metilen mavisi değeri, Çizelge 6’da belirtilen ilgili kategoriye bağlı olarak beyan edilmelidir.
Çok ince malzemelerin içeriği kütlece %10’dan büyük ise, bu içerik Madde 5’de filler agrega için belirtilen ilgili
şartları sağlamalıdır.
Çizelge 6 - En yüksek metilen mavisi (MBF) değerlerine göre kategoriler
MBF-değeri Kategori
g/kg MBF
- MBFNTa
≤ 10 MBF10
≤ 25 MB F25
> 25 MBFBeyan
Şart aranmaz MBFNR
a
Kategori MBFNT deney yapma şartı olmadığını ifade eder.
Not - İnce agregada kütlece %3’den daha fazla oranda çok ince malzeme bulunduğu ve kullanımının
tatminkar olduğu belge ile kanıtlandığında, ilave deneylere gerek olmayabilir.
4.1.6 İri agregaların tane şekli

Gerektiğinde, iri agregaların şekli, EN 933-3’de belirtilen yassılık indeksi cinsinden tayin edilmelidir. Yassılık
indeksi, iri agregaların tane şeklinin tayininde referans deney olarak kullanılmalıdır. Yassılık indeksi, belirli
uygulama veya nihaî kullanıma göre Çizelge 7’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 7 - Yassılık indeksinin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Yassılık indeksi Kategori

FI
≤ 10 FI10
≤ 15 FI15
≤ 20 FI20
≤ 25 FI25
≤ 30 FI30
≤ 35 FI35
FI50
≤ 50
FIBeyan
> 50
Şart aranmaz FINR
Gerektiğinde, EN 933-4’e uygun olarak tayin edilmiş olan şekil indeksi, belirli bir uygulama veya nihaî
kullanıma göre, Çizelge 8’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 8 - Şekil indeksinin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Şekil indeksi Kategori

SI
≤ 15 SI15
≤ 20 SI20
≤ 25 SI25
≤ 30 SI30
≤ 35 SI35
≤ 50 SI50
> 50 SIBeyan
Şart aranmaz SINR
8
4.1.7 İri agregalarda ezilmiş ve kırılmış yüzeylerin yüzdesi

Gerektiğinde, EN 933-5’e göre tayin edilmiş tamamı kırılmış taneleri ve tamamı yuvarlaklaşmış taneleri
içeren, ezilmiş ve kırılmış tanelerin içeriği Çizelge 9’da belirtilen ilgili kategoriye göre beyan edilmelidir.
Kırılmış kayaçlardan elde edilen agregalar C100/0 kategorisi olarak kabul edilmelidir. Bu durumda daha fazla
deneye gerek duyulmaz.
Çizelge 9 - Ezilmiş ve kırılmış (tamamı ezilmiş ve kırılmış tanelerin yüzdesini ve tamamı yuvarlaklaşmış
taneleri kapsayan) yüzeylerin yüzdesine göre kategoriler
Tamamı ezilmiş veya Tamamı ezilmiş veya kırılmış Tamamı Kategori

kırılmış tanelerin tanelerin ve kısmen ezilmiş veya yuvarlaklaşmış C
kütlece yüzdesi kırılmış tanelerin kütlece yüzdesi tanelerin kütlece
yüzdesi
90 - 100 100 0 C100/0
30 - 100 95 - 100 0-1 C95/1
30 - 100 90 - 100 0-1 C90/1
- 50 - 100 0 - 10 C50/10
- 50 - 100 0 - 30 C50/30
- <50 >30 Cbeyan
Şart aranmaz Şart aranmaz Şart aranmaz CNR
4.1.8 İnce agregaların köşeliliği

Gerektiğinde, EN 933-6:2001’in 8. Maddesine uygun olarak tayin edilen ince agregaların köşeliliği Çizelge
10’da belirtilen ilgili kategoriye göre ifade edilmelidir.
Çizelge 10 - İnce agregaların köşeliliğine göre kategoriler
Akma katsayısı Kategori

ECS
≥ 38 ECS38
≥ 35 ECS35
≥ 30 ECS30
< 30 ECSBeyan
Şart aranmaz ECSNR
4.2 Fiziksel özellikler
4.2.1 Genel
Bu maddede belirtilen özelliklerden deneyle tayin edilmesi ve beyan edilmesi gerekli olanlara, nihaî
kullanımdaki özel bir uygulama veya agrega menşeine göre karar verilmelidir. Gerektiğinde, Madde 4.2’de
belirtilen deneyler, uygun fiziksel özelliklerin tayin edilmesi amacıyla yapılmalıdır.
Not 1 - Bir özelliğe ait değer isteniyorsa, ancak bununla ilgili sınır değerler verilmemişse, bu değer üretici
tarafından XXbeyan kategorisi olarak beyan edilmelidir. Örneğin, 55 olarak verilen Los Angeles
katsayısı, Çizelge 11’deki LA55(beyan değer)’e karşılık gelir.
Not 2 - Gerekli görülmeyen herhangi bir özellik için “şart aranmaz” kategorisi kullanılabilir.
Not 3 - Belirli uygulamalar için uygun kategorilerin seçimine yönelik yol gösterici bilgiler, agreganın
kullanıldığı yerdeki millî şartnamelerden temin edilebilir.
4.2.2 İri agregaların parçalanmaya karşı direnci

Gerektiğinde, parçalanmaya karşı direnç, EN 1097-2:1998 Madde 5’te belirtilen Los Angeles katsayısı
cinsinden tayin edilmelidir. Los Angeles deney metodu, parçalanmaya karşı direncin tayininde referans
deney metodu olarak kullanılmalıdır. Los Angeles katsayısı, belirli bir uygulama veya nihaî kullanıma göre,
Çizelge 11’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
9
Çizelge 11 - Los Angeles katsayısının en yüksek değerlerine göre kategoriler
Los Angeles Katsayısı Kategori

LA
≤ 15 LA15
≤ 20 LA20
≤ 25 LA25
≤ 30 LA30
≤ 40 LA40
≤ 50 LA50
> 50 LAbeyan
Şart aranmaz LANR
Gerektiğinde, EN 1097-2:1998 Madde 6’ya uygun olarak tayin edilen darbe değeri, belirli bir uygulama veya
nihaî kullanıma göre, Çizelge 12’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 12 - Darbe direncinin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Darbe Değeri Kategori

% SZ
≤ 18 SZ18
≤ 22 SZ22
≤ 26 SZ26
≤ 32 SZ32
> 32 SZbeyan
Şart aranmaz SZNR
4.2.3 Yüzey tabakalarında iri agregaların cilalanmaya karşı direnci

Gerektiğinde, yüzey tabakalarında kullanılan iri agregaların cilalanmaya karşı direnci (cilalanmış taş değeri -
PSV), EN 1097-8’e uygun olarak tayin edilmelidir.
Cilalanmaya karşı direnç, Çizelge 13’te belirtilen ilgili kategoriye göre beyan edilmelidir.
Çizelge 13 - Cilâlanmaya karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Cilâlanmış taş değeri Kategori

PSV
≥ 68 PSV68
≥ 62 PSV62
≥ 56 PSV56
≥ 50 PSV50
≥ 44 PSV44
ara değerler ve 44’ten küçük değerler PSVbeyan
Şart aranmaz PSVNR
4.2.4 Yüzey aşınmasına karşı direnç

Gerektiğinde, yüzey aşınmasına karşı direnç (agrega aşınma değeri - AAV), EN1097-8:1999 Ek A’ya göre
tayin edilmelidir.
Yüzey aşınmasına karşı direnç, Çizelge 14’de belirtilen ilgili kategoriye göre beyan edilmelidir.
Çizelge 14 - Yüzey aşınmasına karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Agrega aşınma değeri Kategori

AAV
≤ 10 AAV10
≤ 15 AAV15
≤ 20 AAV20
> 20 AAVbeyan
Şart aranmaz AAVNR
10
4.2.5 İri agregaların aşınmaya karşı direnci

Gerektiğinde, iri agregaların aşınmaya karşı direnci (mikro-Deval katsayısı - MDE), EN1097-1’e uygun olarak
tayin edilmelidir. Mikro-Deval katsayısı, belirli bir uygulama veya nihaî kullanıma göre Çizelge 15’de belirtilen
ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 15 - Aşınmaya karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Mikro-Deval katsayısı Kategori

MDE
≤ 10 MDE10
≤ 15 MDE15
≤ 20 MDE20
≤ 25 MDE25
≤ 35 MDE35
> 35 MDEBeyan
Şart aranmaz MDENR
4.2.6 Yüzey tabakalarında kullanılan iri agregaların çivili lâstiklerden kaynaklanan aşınmaya
karşı direnci
Gerektiğinde, çivili lâstiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direnç (Nordik aşınma değeri - AN), EN 1097-9’a
göre tayin edilmelidir. Çivili lastiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direnç, Çizelge 16’da belirtilen ilgili
kategoriye göre beyan edilmelidir.
Çizelge 16 - Çivili lâstiklerden kaynaklanan aşınmaya karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Nordik aşınma değeri Kategori

AN
≤7 AN7
≤ 10 AN10
≤ 14 AN14
≤ 19 AN19
≤ 30 AN30
Ara değerler ve 30’dan büyük değerler ANBeyan
Şart aranmaz ANNR
4.2.7 Tane yoğunluğu ve su emme oranı
4.2.7.1 Tane yoğunluğu

Tane yoğunluğu, agrega tane sınıfına bağlı olarak EN 1097-6:2000 Madde 7,8 veya 9’a göre tayin edilmeli
ve sonuçlar beyan edilmelidir.
4.2.7.2 Su emme oranı

Su emme oranı, agrega tane sınıfına bağlı olarak EN 1097-6:2000 Madde 7,8 veya 9’a göre tayin edilmeli ve
sonuçlar beyan edilmelidir.
4.2.8 Yığın Yoğunluğu

Gerektiğinde, yığın yoğunluğu EN 1097-3’e göre tayin edilmeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
4.2.9 Dayanıklılık
4.2.9.1 Donma-çözülmeye karşı direnci değerlendirmek için su emme değeri

Gerektiğinde, donma-çözülmeye karşı direnci değerlendirmek için su emme değeri, ya EN 1097-6:200
Madde 7’de ya da EN 1097-6:2000, Ek-B’de belirtilen işlemlere göre kullanılan deney metotları ve sonuçlar
beyan edilerek tayin edilmelidir.
Not - EN 1097-6:2000, Madde 7 veya Ek-B’de belirtilen su emme deneylerinden hangisinin seçileceği
agrega tane sınıfına bağlı olarak tayin edilir.
11
Eğer EN 1097-6:2000 Madde 7’ye göre tayin edilen su emme oranı, Çizelge 17’de WA241 veya WA242 olarak
belirtilen kategorilerin birine karşılık seçilen değerden büyük değilse, agreganın donma-çözülmeye karşı
dirençli olduğu kabul edilir.
Çizelge 17 - Su emme oranının en büyük değerlerine göre kategoriler (EN 1097-6:2000, Madde7)
Su emme oranı Kategori

Kütlece yüzde WA24
≤1 WA241
≤2 WA242
Not - Su emme deneyi yüksek fırın cürufu için uygun bir deney değildir.
Eğer EN 1097-6:2000 Ek-B’ye göre tayin edilen su emme oranı, Çizelge 18’de en yüksek değer olarak
belirtilen 0,5’den büyük değilse, agreganın donma-çözülmeye karşı dirençli olduğu kabul edilir.
Çizelge 18 - Su emme oranının en büyük değerlerine göre kategoriler (EN 1097-6:2000, EK-B)
Su emme oranı Kategori

Kütlece yüzde Wcm
≤ 0,5 Wcm0,5
Not - Su emme deneyi yüksek fırın cürufu için uygun bir deney değildir.
4.2.9.2 Donma ve çözülmeye karşı direnç

Gerektiğinde, ya EN 1367-1:1999 ya da EN 1367-2 ye göre tayin edilen donma ve çözülmeye karşı direnç,
Çizelge 19 veya Çizelge 20’de belirtilen ilgili kategoriye göre beyan edilmelidir.
Not - Agregaların, donma ve çözülme etkisine maruz bir ortamda kullanılmasına ilişkin yol gösterici bilgi EK-
A’da verilmektedir.
Çizelge 19 - En yüksek donma-çözülme direnç değerlerine göre kategoriler
Donma-çözülme Kategori
Kütlece yüzde kaybıa F
≤1 F1
≤2 F2
≤4 F4
>4 F beyan
Şart aranmaz FNR
a
Aşırı soğuk hava ve/veya tuzluluk veya buz çözücü tuz doygunluğu
durumlarında, EN 1367-1:199 Ek-B’de ayrıntısı verilen ve bir tuz çözeltisi
veya üre kullanılan deneylerin yapılması daha uygun olabilir. Bu
durumda, bu çizelgede verilen sınırlar uygulanmaz.
Çizelge 20 - Magnezyum sülfat don kaybının en yüksek değerlerine göre kategoriler
Magnezyum sülfat don kaybı Kategori

Kütlece yüzde kaybı MS
≤ 18 MS18
≤ 25 MS25
≤ 35 MS35
> 35 MSbeyan
Şart aranmaz MSNR
4.2.10 Isıl şoka karşı direnç

Gerektiğinde, ısıl şoka karşı direnç EN 1367-5’e göre tayin edilmeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
4.2.11 İri agreganın bitümlü bağlayıcılarla olan uyumu (bitümlü bağlayıcılar üzerine etkisi)
Gerektiğinde, iri agreganın bitümlü bağlayıcılarla olan uyumu prEN 12697-11:2000’e göre tayin edilmeli ve
sonuçlar beyan edilmelidir.
12
4.2.12 Bazaltlarda “Sonnenbrand” (güneş yanığı) etkisi

“Sonnenbrand” tahribatı ile ilgili belirtiler görüldüğü durumlarda, kütle kaybı ve parçalanmaya karşı direnç EN
1367-3 ve EN 1097-2’ye göre tayin edilmelidir.
Not - “Sonnenbrand”, bazı bazaltlarda görülebilen bir tür kayaç bozunmasıdır ve oluşumunu atmosferik
koşullar etkisi altında açıkça gösterir. “Sonnenbrand” gri/beyaz renkli beneklerin ortaya çıkmasıyla
başlar. Genellikle, bu beneklerin etrafından yayılan kılcal çatlaklar oluşur ve bu çatlaklar benekleri
birbirine bağlar. Bu durum, mineral dokunun mukavemetini düşürür ve sonuç olarak da kayaç küçük
taneciklere ayrışır. Kaynağa bağlı olarak bu işlem, kayacın çıkarılmasından itibaren birkaç ay
içerisinde veya onlarca yıl sonra da oluşabilir. Beklenmeyen durumlarda, büyük ve geniş çatlakların
oluşması ve agrega tanelerinin kırılması hızlı bozulmayla sonuçlanır.
Kaynama deneyi tamamlandığında, kütle kaybı ve parçalanmaya karşı direnç (SBSZ veya SBLA), belirli
uygulamaya veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 21’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan
edilmelidir.
Çizelge 21 - “Sonnenbrand”’a karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Deney Metodu Sonuç % Kategori

SB
Kaynama deneyi Kaynamadan sonra kütle ≤1
kaybı
ve
a) Darbe deneyi Kaynamadan sonra darbe ≤5 SBSZ
veya değerindeki artış
b) Los Angeles deneyi Kaynamadan sonra Los ≤8 SBLA
Angeles katsayısındaki artış
Kaynama deneyi Kaynamadan sonra kütle >1
kaybı
ve
a) Darbe deneyi Kaynamadan sonra darbe >5 SBSZBeyan
veya değerindeki artış
b) Los Angeles deneyi Kaynamadan sonra Los >8 SBLABeyan
Angeles katsayısındaki artış
Şart aranmaz SBNR
4.3 Kimyasal Özellikler
4.3.1 Genel
Bu maddede belirtilen özelliklerden deneyle tayin edilmesi ve beyan edilmesi gerekli olanlara, nihaî
kullanımındaki özel bir uygulama veya agrega menşeine göre karar verilmelidir. Gerektiğinde, 4,3’de
belirtilen deneyler, uygun kimyasal özelliklerin tayin edilmesi amacıyla yapılmalıdır.
tarafından XXbeyan kategorisi olarak beyan edilmelidir. Örneğin, Çizelge23’de, hacimce %11 olarak
verilen çelik cürufu agreganın genleşmesi, V11 (beyan edilen kategori)’e karşılık gelir.
Not 2 - Gerekli olmayan herhangi bir özellik için, “şart aranmaz” kategorisi kullanılabilir.
Not3- Belirli uygulamalar için uygun kategorilerin seçimine yönelik yol gösterici bilgiler, agreganın kullanıldığı
yerdeki millî şartnamelerden temin edilebilir.
Not 4 - Bu madde, genellikle, bu standardın kapsam kısmında tanımlanan agregalara uygulanır. Ancak, geri
kazanılmış malzemeler, geri kazanma işleminin gerçekleşmesinden önce çok geniş ve farklı alanlarda
kullanıldığı için bu tür malzemelerin kimyasal özellikleriyle ilgili ek olarak çok kapsamlı bir analiz yapmak
gerekebilir.
4.3.2 Kimyasal Kompozisyon

Gerektiğinde, agreganın kimyasal kompozisyonu, EN 932-3’e göre tayin edilmeli ve sonuçlar beyan
edilmelidir.
13
4.3.3 Hafif ağırlıklı iri yabancı maddeler

Gerektiğinde, 2 mm’den büyük, hafif ağırlıklı iri organik yabancı maddelerin içeriği EN 1744-1:1998, Madde
14.2’ye göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 22’de belirtilen ilgili
kategoriye uygun olarak ifade edilmelidir.
Çizelge 22 - İri malzeme içeriğinin en yüksek değerlerine göre kategoriler
İri malzeme yüzdesi Kategori

mLPC
≤ 0,1 mLPC0,1
≤ 0,5 mLPC0,5
> 0,5 mLPCBeyan
Şart aranmaz mLPCNR
4.3.4 Yüksek fırın ve çelik cürufunun hacim kararlılığını etkileyen bileşenler
4.3.4.1 Havada soğutulmuş yüksek fırın cürufunun dikalsiyum silikat ayrışması

Gerektiğinde, havada soğutulmuş yüksek fırın cürufu agrega EN 1744-1:1998, Madde 19.1’e uygun olarak
deneye tabî tutulmalı ve dikalsiyum silikat ayrışması göstermemeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
4.3.4.2 Havada soğutulmuş yüksek fırın cürufunun demir ayrışması

Gerektiğinde, havada soğutulmuş yüksek fırın cürufu agregalar EN 1744-1:1998, Madde 19.2’ye göre
deneye tâbi tutulmalı ve demir ayrışması göstermemeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
4.3.4.3 Çelik cürufu agreganın hacim kararlılığı

Gerektiğinde, çelik cürufu agreganın hacim kararlılığı, EN 1744-1:1998, Madde 19.3’e göre tayin edilmelidir.
Eğer genleşme, belirli uygulamaya veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 23’de belirtilen kategoriye uygun
olarak beyan edilen en yüksek değer olarak belirtilen değerden büyük değilse, çelik cürufu agreganın
hacimsel olarak kararlı olduğu kabul edilmelidir.
Çizelge 23 - Çelik cürufu agreganın en yüksek genleşme değerlerine göre kategoriler
Çelik Cürufu Türü Genleşme Kategori

Hacimce yüzde V
≤ 3,5 V3,5
≤ 6,5 V6,5
BOF-cürufa/EAF-cürufb ≤ 10 V10
>10 Vbeyan
Şart aranmaz VNR
a
Oksijen konvertörü fırın cürufu
b
Elektrik arkı fırın cürufu
Not 1 - EN 196-2:1994’e göre tayin edilen MgO içeriği en fazla %5 ise deney süresi 24 saat olmalıdır. MgO
içeriği %5’den fazla olduğu zaman ise, deney süresi 168 saat olmalıdır.
Not 2 - Toplam MgO içeriği, serbest MgO içeriğini tayin etmede kullanılan metotların güvenilir bir tayin
metodu olmaması durumunda serbest MgO içeriğinin göstergesi olarak kullanılır. Güvenilir
metotların geliştirilmesi durumunda ise, çelik cürufu türleri serbest MgO içeriğine göre yeniden
tanımlanmalıdır. Çelik üreticileri tarafından beyan edilen MgO değerleri, çelik cürufu için
uygulanacak deney süresinin belirlenmesinde esas alınabilir.
5 Filler agrega özellikleri

5.1 Genel
Bu maddede belirtilen özelliklerden deneyle tayin ve beyan edilmesi gerekli olanlara, nihaî kullanımdaki özel
bir uygulama veya agrega menşeine göre karar verilmelidir. Gerektiğinde, Madde 5’de belirtilen deneyler,
uygun özelliklerin tayin edilmesi amacıyla yapılmalıdır.
14
tarafından XXbeyan kategorisi olarak beyan edilmelidir. Örneğin, Çizelge 27’de, kütlece %15 olarak
verilen bir değeri, WS15 (beyan edilen kategori)’e karşılık gelir.
Not 2 - Gerekli olmayan herhangi bir özellik için, “şart aranmaz” kategorisi kullanılabilir.
Not 3 - Belirli uygulamalar için uygun kategorilerin seçimine yönelik yol gösterici bilgiler, agreganın
kullanıldığı yerdeki millî şartnamelerden temin edilebilir.
Bu maddede belirtilen özellikler, ilâve edilen filler’e uygulanır. Ayrıca, Madde 5.2.2, 5.3.2, 5.3.3 ve 5.4.1’de
belirtilen özellikler, 0 mm ile 0,125 mm arasındaki tane sınıfına (fraksiyona) sahip ince agregalara veya en
üst tane sınıfı 8 mm olan, kütlece %10’dan daha fazla ince malzeme içeren karışık (tuvenan) agregalara
uygulanır.
Not 4 - EN 933-9, EN 1097-4, EN 1097-7, EN 1744-1:1998 ve EN 13179-1’de belirtilen özel deney

metotlarında kullanılan 0 mm ile 0,125 mm arasındaki tane sınıfı, EN 933-1:1997’ye göre, %10’dan
fazla çok ince malzeme içeren ince agregalardan elde edilen filler kısmından temin edilir. Tane
büyüklüğü dağılımı deneyi sonuçları göz önüne alınarak tane sınıfı içindeki tane büyüklüklerinin
tümünün sağlanmasına özel dikkat gösterilmesi gerekir.
5.2 Geometrik Özellikler
5.2.1 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)

Tane büyüklüğü dağılımı EN 933-10’a göre tayin edilmelidir. Özellikler, Çizelge 24’de belirtilen değerlere
uygun olmalıdır.
Çizelge 24 - İlâve edilen filler için tane büyüklüğü dağılımı özellikleri
Kütlece geçen yüzde

Elek göz açıklığı
Tek sonuç için genel aralık Üretici tarafından beyan edilen
mm
en yüksek gradasyon aralığı a
2 100 -
0,125 85 - 100 10
0,063 70 - 100 10
a
Beyan edilen tane büyüklüğü dağılım aralığı, en az 20 değeri esas alır (bkz. Çizelge B.4, satır 1).
Sonuçların %90’ı, bu aralığın içerisinde olmalı, ancak sonuçların tümü, genel tane büyüklüğü dağılım
aralığı dâhilinde bulunmalıdır.(bkz. Sütun 2).
5.2.2 Çok ince zararlı malzemeler

Gerektiğinde, çok ince zararlı malzemeler (örn. şişen kil), EN 933-9’a göre metilen mavi değeri (MBF) olarak
tayin edilmelidir. Metilen mavi değeri, Çizelge 6’da belirtilen ilgili kategoriye göre beyan edilmelidir.
5.3 Fiziksel özellikler
5.3.1 Su içeriği
EN 1097-5’e göre tayin edilen ilâve fillerin su içeriği, kütlece %1’den büyük olmamalıdır.
5.3.2 Tane yoğunluğu

Tane yoğunluğu, EN 1097-7’ye göre tayin edilmeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
5.3.3 Katılaşma özellikleri
5.3.3.1 Kuru sıkıştırılmış fillerin boşluk oranı (Rigden)

Gerektiğinde, kuru sıkıştırılmış fillerin boşluk oranı EN 1097-4’e göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya
veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 25’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
15
Çizelge 25 - Kuru sıkıştırılmış fillerin boşluk oranına göre kategoriler
Hacimce yüzde
Kategori
Tek sonuç için genel aralık Üretici tarafından beyan edilen
en yüksek tane büyüklüğü
v
dağılım aralığı a
28 - 38 4 v28/38
38 - 45 4 v38/45
28 - 45 4 v28/45
44 - 55 4 v44/55
Şart aranmaz Şart aranmaz vNR
a
Beyan edilen tane büyüklüğü dağılım aralığı, en az 20 değeri esas alır (bkz. Çizelge B.4, satır 5).
Sonuçların %90’ı, bu aralığın içerisinde olmalı, ancak sonuçların tümü, genel tane büyüklüğü dağılım
aralığı dâhilinde bulunmalıdır.(bkz. Sütun 1).
5.3.3.2 Bitümlü karışımlarda kullanılan filler agreganın “delta halka ve bilya” deneyi değeri
Gerektiğinde, “delta halka ve bilya” deneyi değeri, EN 13179-1’e göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya
veya nihai kullanıma göre, Çizelge 26’da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 26 - Filler agreganın “delta halka ve bilya” deneyi değerinin aralığına göre kategoriler
Delta halka ve bilya değeri Kategori

o
C ∆R&B
8 - 16 ∆R&B8/16
17 - 25 ∆R&B17/25
8 - 25 ∆R&B8/25
> 25 ∆R&B25
Şart aranmaz ∆R&BNR
5.4 Kimyasal özellikler
5.4.1 Suda çözünebilirlik

Gerektiğinde, suda çözünebilirlik, EN 1744-1:1998, Madde 16’ya göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya
veya nihai kullanıma göre, Çizelge 27’da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 27 - Suda çözünebilirliğin en yüksek değerlerine göre kategoriler
Suda çözünebilirlik Kategori

Kütlece yüzde WS
≤ 10 WS10
>10 WSbeyan
Şart aranmaz WSNR
5.4.2 Suya duyarlılık

Gerektiğinde, suya duyarlılık, prEN 1744-4:2001 göre tayin edilmeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
5.4.3 Kireçtaşı filler agreganın kalsiyum karbonat içeriği

Gerektiğinde, kalsiyum karbonat içeriği EN 196-21’e göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya veya nihaî
kullanıma göre, Çizelge 28’de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 28 - Kalsiyum karbonat içeriğinin en düşük değerlerine göre kategoriler
Kalsiyum karbonat içeriği Kategori

Kütlece yüzde CC
≥ 90 CC90
≥ 80 CC80
≥ 70 CC70
Şart aranmaz CCNR
Not - EN 196-21’de deney sonucu karbondioksit içeriği olarak
belirtilir. Kalsiyum karbonat içeriğini hesaplamak için,
karbondioksit içeriği 2,2742 katsayısı ile çarpılır.
16
5.4.4 Karışık fillerin kalsiyum hidroksit içeriği

Gerektiğinde, karışık fillerin kalsiyum hidroksit içeriği EN 459-2’ye göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya
veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 29’da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 29 - Kalsiyum hidroksit içeriğinin en düşük değerlerine göre kategoriler
Kalsiyum hidroksit içeriği Kategori

Kütlece yüzde Ka
≥ 25 Ka25
≥ 20 Ka20
≥ 10 Ka10
< 10 KaBeyan
Şart aranmaz KaNR
Not- EN 459-2’de deney sonucu kalsiyum oksit içeriği olarak
belirtilir. Kalsiyum hidroksit içeriğini hesaplamak için,
kalsiyum oksit içeriği 1,3213 katsayısı ile çarpılır.
5.5 Filler üretiminin aynılığı (yeknesaklığı) için şartlar
5.5.1 Genel
Filler üretiminin aynılığı, aşağıda verilen özelliklerin en az biri kullanılarak ölçülmelidir.
5.5.2 İlâve edilen fillerin “bitüm sayısı”

Gerektiğinde, ilâve edilen fillerin “bitüm sayısı” katılaşma özelliklerinin aynılığını belirlemek için EN 13179-
2’ye göre tayin edilmeli ve belirli uygulamaya veya nihaî kullanıma göre, Çizelge 30’da belirtilen ilgili
kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir.
Çizelge 30 - İlave edilen fillerin “bitüm sayısı”nın özellikleri
Tek sonuç için genel aralık Üretici tarafından beyan edilen Kategori
% en yüksek “bitüm sayısı” aralığıa BN
%
28 - 39 6 BN28/39
40 - 52 6 BN40/52
53 - 62 6 BN53/62
Beyan Beyan BNbeyan
Şart aranmaz Şart aranmaz BNNR
a
Beyan edilen tane büyüklüğü dağılım aralığı, en az 20 değeri esas alır (bkz. Çizelge B.4). Sonuçların
%90’ı, bu aralığın içerisinde olmalı, ancak sonuçların tümü, genel tane büyüklüğü dağılım aralığı dâhilinde
bulunmalıdır.(bkz. Sütun 1).
5.5.3 Uçucu külün kızdırma kaybı

Filler olarak kullanılan pulverize uçucu kömür külünün kızdırma kaybı, EN 1744-1.1998, Madde 17’ye göre
tayin edilmelidir. Üretici tarafından beyan edilen aralık, kütlece %6’dan büyük olmamalıdır.
Yüksek fırın cürufunda olduğu gibi, eğer agregalar uçucu olamayan okside olabilen bileşikler içeriyorsa,
kızdırma kaybı EN 196-2:1994 Madde 7.4’e göre düzeltilmelidir.
5.5.4 İlâve edilen fillerin tane yoğunluğu

İlave edilen fillerin tane yoğunluğu, EN 1097-7’ye göre tayin edilmelidir. Üretici tarafından beyan edilen aralık
0,2 Mg/m3’den büyük olmamalıdır.
5.5.5 Gazyağında yığın yoğunluğu

Gazyağında yığın yoğunluğu , EN 1097-3:1998, EK-B’ye göre tayin edilmelidir. Üretici tarafından beyan
edilen aralık 0,5 Mg/m3 ve 0,9 Mg/m3 aralığı içinde olmalıdır.
5.5.6 Blaine deneyi

Blaine özel yüzeyi, EN 196-6’ya göre tayin edilmelidir. Üretici tarafından beyan edilen aralık 140 m2/kg’dan
büyük olmamalıdır.
17
6 Uygunluk değerlendirmesi
6.1 Genel
Üretici, ürünün bu standarda ve beyan edilen uygun ilgili değerlere uygun olduğunu sağlamak için, başlangıç
tip deneyleri (bkz. Madde 6.2) ve Fabrika Üretim Kontrolünü (bkz. Ek-B) gerçekleştirmelidir.
6.2 Başlangıç tip deneyleri

Tasarlanan nihaî kullanımla ilgili başlangıç tip deneyleri, belirtilen özelliklerin aşağıda verilen şartlardaki
uygunluğunun kontrol edilmesi amacıyla gerçekleştirilmelidir.
a) Yeni bir agrega kaynağının kullanılacak olması,

b) Ham maddelerin yapısında veya işlem şartlarında, agregaların özelliklerini etkileyebilen temel bir
değişikliğin söz konusu olması.
Başlangıç tip deneylerinin sonuçları, ilgili malzeme için fabrika üretim kontrolünün başlangıç noktası olarak
belgelendirilmelidir. Bu belge özellikle, normal eşik değerlerinin üzerinde radyasyon yayma ihtimali olan
bileşenlerin, poliaromatik karbonları serbest bırakma ihtimali olan bileşenlerin veya diğer tehlikeli maddelerin
belirlenmesi ile ilgili tanımlamaları içermelidir. Bu bileşenlerden herhangi birinin içeriği, agreganın kullanıldığı
yerde yürürlükte olan mevzuatta belirtilen sınırları aşarsa, başlangıç tip deneylerinin sonuçları beyan
edilmelidir.
6.3 Fabrika üretim kontrolü

Üretici, Ek-B’de belirtilen özelliklere uyan bir fabrika üretim kontrol sistemini oluşturmalıdır.
Üreticinin tuttuğu kayıtlarda, agrega üretimi esnasında hangi kalite kontrol işlemlerinin kullanıldığı
belirtilmelidir.
Not - Herhangi bir agregaya uygulanan kontrolün tipi, kullanım amacına ve bu kullanımla ilgili mevzuata
bağlıdır.
7 Kısa gösteriliş
7.1 Kısa gösteriliş ve tarif
Agregalar, aşağıdaki yollarla tanımlanmalıdır:
a) Kaynak ve üretici - malzeme, bir depoda tekrar elden geçirilmişse, hem kaynak hem de depo
belirtilmelidir,
b) Agrega tipi (bkz. EN 932-3),
c) Agrega tane büyüklüğü.
7.2 Agreganın tarifi için ilâve bilgiler

Diğer bilgilere gerek duyulması, şartlara ve nihaî kullanıma bağlıdır. Örneğin:
a) Kısa gösterilişi ile tarif arasındaki ilişkiyi belirten bir kod,

b) Belirli bir agregayı belirtmek için ihtiyaç duyulan diğer herhangi ilave bilgi.
Not - Müşteri, sipariş sırasında üreticiyi, belirli bir nihaî kullanım ile ilişkili belirli özellikler ve Çizelge ZA.1 ve
Çizelge ZA.16’de bulunmayan ilâve bilgilerle ilgili özellikler hakkında bilgilendirmelidir.
8 İşaretleme ve etiketleme
İrsaliye ve teslim belgesi, en az aşağıdaki bilgileri içermelidir:
a) Kısa gösteriliş,
b) Sevkiyat tarihi,
c) İrsaliye ve teslim belgesinin seri numarası,
d) Bu standarda atıf (TS EN 13043 şeklinde).
Not - CE işareti ve etiketi için, EK ZA’daki Madde ZA.3’e bakılmalıdır.
18
Ek A
(Bilgi için)
Agregaların donma ve çözülmeye karşı direnci ile ilgili yol gösterici

bilgiler
A.1 Genel
Agreganın, donma ve çözülme etkisinden kaynaklanan hasar görme hassasiyeti, öncelikle iklime, nihai
kullanıma, petrografik tipe ve agrega taneleri içindeki gözeneklerin boyut dağılımına bağlıdır.
A.1.1 İklim
Herhangi bir hasarın şiddeti, donma-çözülme döngülerinin sıklığı, donma ve çözülmenin derecesi ve agrega
tanelerinin doygunluk derecesi ile ilişkilidir.
A.1.2 Nihaî Kullanım

Agregaların, kısmen veya tamamen doygun çevre şartları altında veya yüksek nem şartlarında, donma veya
çözülme etkisinden hasar görmesi muhtemeldir. Hasar riski, agreganın deniz suyuna veya buz çözücü
tuzların etkisine maruz kalması hâlinde önemli oranda artar.
A.1.3 Petrografik tip

Donma ve çözülmeye karşı direnç, agrega tanelerinin dayanımı ve taneler içindeki gözeneklerin boyut ve
dağılımı ile ilişkilidir.
A.2 Deney
A.2.1 Gösterge deneyleri

Donma-çözülme hassasiyeti için bir gösterge oluşturulabilen deneyler, petrografik analizi veya aşağıda
belirtilen fiziksel deneylerden birini kapsar. Bu deneylerden herhangi biriyle ilgili şartları sağlayan agregalar,
donma-çözülmeye karşı dirençli olarak kabul edilebilir.
A.2.2 Petrografik analiz

Agreganın, EN 932-3’de belirtilen işleme göre petrografik analize tâbi tutulması, donma-çözülme olayından
hasar görme ihtimali olan zayıf ve/veya yüksek oranda su emen tanelerin varlığıyla ilgili bir gösterge ortaya
koyabilir. Bu tür tanelerin varlığının gözlenmesi veya varlığından şüphelenilmesi hâlinde, Madde 4.2’de
verilen fiziksel deneylerden biri, agreganın donma-çözülmeye karşı direncinin değerlendirilmesinde
kullanılabilir.
Aşırı ayrışmış kayaçlar, bazı konglomeralar (çakıltaşları) ve bireşlerden oluşan hassas agregalar, aşağıda
verilenlerden bazılarını veya tümünü içerebilir:
Şist, mika şist, fillit, tebeşir, marn, şeyl, gözenekli çakmaktaşı, altere gözenekli kayaç veya kil ile
çimentolaşmış gevşek taneler.
A.2.3 Su emme oranı

EN 1097-6:2000’e göre tayin edilen agreganın su emme oranı, Madde 4.2.9.1’e uygun olarak seçilen
değerden büyük değilse, agreganın donma-çözülme etkisine karşı dirençli olduğu kabul edilebilir. Ancak,
donma-çözülmeye dirençlilik için yeterli olan birçok agrega, daha yüksek emme değerlerine sahipte olabilir.
Örneğin, bazı Jura kireçtaşları ve kumtaşları, çoğunlukla % 4’den daha yüksek su emme değerlerine sahip
iken; yüksek fırın cürufları, Permiyen kireçtaşları, dolomitler ve karbonifer kumtaşları çoğunlukla % 2’den
daha yüksek su emme değerlerine sahiptir. Ancak bu malzemeler, su emme oranları %2’den daha yüksek
olmasına rağmen, yeterli donma-çözülme direncine sahip olabilirler.
Belli bir oranda gözenekli çakmaktaşı kökenli agrega taneleri içeren bazı agregalarda, yeterli ve yetersiz
donma - çözülme dayanıklılığı arasındaki farklılık, su emme oranından ziyade yoğunluk ölçmeleri ile daha iyi
değerlendirilebilir.
19
A.2.4 Diğer gösterge deneyleri

EN 1367-1:1999’a göre tayin edilen donma-çözülme deneyi veya EN 1367-2’ye göre tayin edilen
magnezyum sülfat deneyi, agreganın donma-çözülmeye karşı direncinin değerlendirilmesinde kullanılabilir.
A.3 Kategorinin seçimi

Tasarlanan kullanım şartlarına benzer şartlar altında, agreganın performansı ile ilgili yeterli gözlem kayıtları
mevcut ise, söz konusu agrega, kabul edilebilir olarak değerlendirilebilir. Yeterli gözlem kayıtlarının mevcut
olmaması ve bir deneyin yapılmasının gerekmesi durumunda; çevresel şartlar nihaî kullanım ve iklim bilgileri,
Çizelge A.1’den uygun bir kategorinin seçilmesi amacıyla kullanılabilir. Seçilen kategori, istenen donma-
çözülme direncinin veya magnezyum sülfat direncinin belirlenmesi amacıyla, Madde 4.2.9 ile bağlantılı
olarak kullanılabilir.
Çizelge A.1 - İklim ve nihaî kullanımla ilişkili donma-çözülme şiddet kategorisi
Çevre şartları İklim

Akdeniz Atlantik Kıta Avrupasıa
Donma etkisi olmayan veya kuru durum Şart aranmaz Şart aranmaz Şart aranmaz
Kısmi doygunluk, tuz yok Şart aranmaz F4 veya MS35 F2 veya MS25
Doygun, tuz yok Şart aranmaz F2 veya MS25 F1 veya MS18
Tuz (deniz suyu veya yol satıhları) F4 veya MS35 F2 veya MS25 F1 veya MS18
Havaalanı satıh kaplamaları F2 veya MS25 F1 veya MS18 F1 veya MS18
a
Kıta Avrupa kategorisine ayrıca İzlanda, İskandinavya’nın bazı bölgeleri ve şiddetli kış hava şartlarının
görüldüğü dağlık bölgeler ilave edilebilir.
20
Ek B
Fabrika üretim kontrolü

B.1 Giriş
Bu ek, agregaların bu standardda belirtilen ilgili özelliklere uygun olmasının temin edilmesi amacıyla
kullanılacak bir fabrika üretim kontrol sistemini açıklar.
Fabrika üretim kontrol sisteminin etkinliği, bu ekte verilen prensiplere göre değerlendirilmelidir.
B.2 Organizasyon
B.2.1 Sorumluluk ve yetki

Kaliteyi etkileyen işleri idare eden, yapan ve kontrol eden tüm personel arasındaki sorumluluk, yetki ve
ilişkiler;
a) Uygun olmayan özellikte ürün oluşmasının önlenmesi ile ilgili işlemin başlatılması,
b) Varsa, kalite sapmalarının belirlenmesi, kaydedilmesi ve giderilmesi.
amacıyla, organizasyon açısından serbestlik ve yetkiye ihtiyaç duyan personel ile ilgili bilgiler de dâhil olmak
üzere, tarif edilmelidir.
B.2.2 Fabrika üretim kontrolü için yönetim temsilcisi

Üretici, herbir agrega üretim tesisi için, bu ekte belirtilen hususların uygulanmasını ve devam etmesini
sağlamak amacıyla, uygun yetkilere sahip bir kişiyi atamalıdır.
B.2.3 Yönetimin gözden geçirilmesi

Bu ekte belirtilen şartların yerine getirilmesi amacıyla kabul edilmiş olan fabrika üretim kontrol sistemi,
sistemin uygunluğunun ve etkinliğinin sürekli olarak temin edilmesi amacıyla, yönetim tarafından uygun
aralıklarla denetlenmeli ve gözden geçirilmelidir. Bu gözden geçirmelerle ilgili kayıtlar tutulmalıdır.
B.3 Kontrol işlemleri

Üretici, fabrika üretim kontrolü ile ilgili hususların yerine getirildiği işlemleri içeren bir fabrika üretim kontrol
kullanım el kitabı oluşturmalı ve muhafaza etmelidir.
B.3.1 Belge ve veri kontrolü

Belge ve veri kontrolü, bu standardın satın alma, işletme, malzemelerin muayene edilmesi ve fabrika üretim
kontrol sistemiyle ilgili dokümanları kapsayan hükümleriyle ilgili belgeleri ve verileri içermelidir.
Belge ve verilerin yönetimiyle ilgili bir işlem, dâhili ve hâricî belgelendirme ve verilerin onaylanması,
yayınlanması, dağıtılması ve yönetimi ile belgelendirmede yapılan değişikliklerin hazırlanması, yayımı ve
kaydedilmesi ile ilgili işlemleri ve sorumlulukları kapsayan üretim kontrol kullanma el kitabında belirtilmek
suretiyle belgelendirilmelidir.
B.3.2 Taşeron (alt ihale) hizmetleri

İşlemin herhangi bir bölümü, üretici tarafından taşerona verilirse, bununla ilgili kontrol mekanizmaları
oluşturulmalıdır. Üretici, taşerona verdiği işlemin sorumluluğu taşımalıdır.
B.3.3 Hammadde bilgisi

Hammadde tipi, kaynağı ve uygun olması hâlinde hammaddenin bulunduğu yeri ve hammadde çıkarma
planını gösteren bir veya daha fazla haritayı ihtiva eden belgeler mevcut olmalıdır.
Herhangi bir tehlikeli maddelerin belirlenmesi hâlinde, bu maddelerin agrega içerisindeki oranı, agreganın
kullanıldığı yerde geçerli olan hükümlere göre yürürlükte olan sınır değerlerini aşmadığının sağlanması
üreticinin sorumluluğundadır.
Not - Konseyin 76/769/EEC Yönetmeliki’nde tarif edilen tehlikeli maddelerin çoğu, genellikle mineral kökenli
agrega kaynaklarının çoğunda bulunmaz. Ancak Madde ZA.1’de verilen not, agrega üreticilerinin
dikkatine sunulmuştur.
21
B.4 Üretim yönetimi

Fabrika üretim kontrol sistemi aşağıdaki şartları sağlamalıdır:
a) Malzemeleri tanımlama ve kontrolüne yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
Not - Bu işlemler, işletme donanımının bakım ve ayarı, işlem esnasında numunesi alınan malzemenin
muayene edilmesi ve deneye tâbi tutulması, kötü hava şartlarında işlemin değiştirilmesi gibi işlemleri
kapsayabilir.
b) Agreganın kullanıldığı yerde geçerli olan kurallara göre yürürlükte bulunan sınır değerlerin aşılmamasını
sağlamak amacıyla, Madde B.3.3’de belirtilen herhangi bir tehlikeli malzemenin tanımlanması ve kontrol
edilmesine yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
c) Malzemenin kontrollü bir şekilde stoğa konulmasının sağlanmasına ve stok yerlerinin ve muhtevalarının
tanımlanmasına yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
d) Stoktan alınan malzemenin uygunluğunu tehlikeye düşürecek şekilde, bozulmamasının sağlanmasına
yönelik işlemler mevcut olmalıdır.
e) Ürün, kaynak ve tip açısından satış noktasına ulaşıncaya kadar tanınabilir olmalıdır.
B.5 Muayene ve deney
B.5.1 Genel
Üretici, gerekli muayene ve deneylerin yapılması amacıyla, gerekli bütün tesis, donanım ve eğitimli personeli
sağlamalıdır.
B.5.2 Donanım
Üretici, muayene, ölçme ve deney donanımının kontrolü, kalibrasyonu ve bakımından sorumlu olmalıdır.
Kalibrasyon doğruluğu ve sıklığı EN 932-5’e uygun olmalıdır.
Donanım belgelendirilmiş işlemlere uygun olarak kullanılmalıdır.
Donanım ayrı ayrı tanımlanmalıdır.
Kalibrasyon kayıtları tutulmalıdır.
B.5.3 Muayene, numune alma ve deneylerin yeri ve sıklığı

Üretim kontrol belgesi muayenelerin şeklini ve sıklığını tarif etmelidir. İlgili karakteristiklerin tayin edilmesi
amacıyla yapılması gereken numune alma ve deneylerin sıklığı, Çizelge-B.1, Çizelge B.2, Çizelge B.3 ve
Çizelge B.4’de belirtildiği gibi olmalıdır.
Not 1 - Deney sıklıkları genellikle üretim periyotları ile ilişkilidir. Bir üretim periyodu, üretim yapılan günlerden
oluşan bir tam hafta, ay veya yıl olarak tarif edilir.
Not 2 - Fabrika üretim kontrolü ile ilgili hususlar gözle muayeneyi gerektirebilir. Varsa bu muayene
sonucunda belirlenen sapmalar, deney sıklıklarının artırılmasına yol açabilir.
Not 3 - Ölçülen değer, belirtilen bir sınır değere yakın ise, sıklığın artırılması gerekebilir.
Not 4 - Özel şartlarda deney sıklıkları Çizelge B.1, Çizelge B.2, Çizelge B.3 ve Çizelge B.4’de verilenlerin
altına indirilebilir. Bu şartlar, aşağıdakiler olabilir:
a) Yüksek otomasyonlu üretim donanımı,

b) Özel niteliklerin sürekli sağlandığıyla ilgili uzun vadeli tecrübe,
c) Uygunluğu yüksek agrega kaynakları,
d) Üretim işleminin gözetimi ve izlenmesi için istisnai önlemleri ihtiva eden bir kalite yönetim sisteminin
işletilmesi.
Üretici Çizelge B.1, Çizelge B.2, Çizelge B.3 ve Çizelge B.4’de verilen azından uyulması gereken özelliklerin
dikkate alındığı bir deney sıklığı programını hazırlamalıdır.
Deney sıklıklarının azaltılma sebepleri, fabrika üretim kontrolü belgesinde belirtilmelidir.

22
B.6 Kayıtlar
Fabrika üretim kontrol sonuçları, numune alma yerleri, tarihleri, zamanları ve hava şartları gibi diğer ilgili
bilgilerle birlikte deneye tâbi tutulan ürün de dâhil olmak üzere kaydedilmelidir.
Not 1- Bazı özellikler birkaç ürün tarafından paylaşılabilir. Bu durumda, üretici deneyimlerine bağlı olarak bir
deneye ait sonuçların, birden fazla ürüne uygulanması mümkün olabilir. Bu durum özellikle, iki veya
daha fazla farklı tane sınıfının bir araya gelerek ürünü oluşturması durumudur. Tane büyüklüğü
dağılımı veya temizlik, temel özelliklerin değişebileceği durumlarda kontrol edilmelidir.
Muayene edilen veya deneye tabiî tutulan ürünün, şartname hükümlerini sağlamaması veya bu özelliği
sağlayamayacağı konusunda bir gösterge söz konusu olursa, durumla ilgili olarak yapılacak işlemleri belirten
bir not kayıtlara geçirilmelidir (Örneğin, üretim işleminin düzeltilmesi amacıyla, yeni bir deneyin yapılması ve
/veya önlemlerin alınması gibi)
Bu ekin bütün maddelerinde gerekli görülen kayıtlar da dâhil edilmelidir.
Kayıtlar en azından belirlenen yasal bir süreç içinde saklanmalıdır.
Not 2 - “Yasal süreç” üretim yerinde uygulanan mevzuata göre kayıtların saklanmasının gerekli olduğu
zaman aralığıdır.
B.7 Uygun olmayan ürünün kontrolü

Ürünün uygun olmadığını gösteren bir deney veya muayeneyi takiben uygun olmayan malzeme;
a) Tekrar işlenmeli veya

b) Uygun olan başka bir uygulamaya yönlendirilmeli veya
c) Reddedilmeli ve “uygun değildir” olarak işaretlenmeli
dir.
Bütün uygun olmama durumlarının tamamı, üretici tarafından kaydedilmeli, incelenmeli ve gerekirse
düzeltme işlemleri yapılmalıdır.
Not - Düzeltme işlemleri aşağıdakileri içerebilir:
a) Deney işleminin incelenmesi de dâhil olmak üzere, uygun olmama sebebinin araştırılması ve gerekli
düzeltmelerin yapılması,
b) Uygun olmama muhtemel nedenlerinin belirlenmesi ve bertaraf edilmesi amacıyla, işlemlerin, faaliyetlerin,
kalite kayıtlarının, kullanım yeri kayıtlarının ve müşteri şikâyetlerinin analiz edilmesi,
c) Karşılaşılan risklere tekabül eden bir düzeye kadar problemlerin çözülmesi için önleyici faaliyetlerin
başlatılması,
d) Etkin düzeltme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla kontrollerin uygulanması,
e) Düzeltme faaliyetleri sebebiyle işlemlerde yapılan değişikliklerin uygulanması ve kaydedilmesi.
B.8 Üretim alanlarında taşıma, depolama ve şartlandırma

Üretici taşıma ve depolama esnasında ürünün kalitesinin korunması amacıyla, gerekli düzenlemeleri
yapmalıdır.
Not - Bu düzenlemelerde aşağıdaki konulara dikkat edilmelidir:
a) Ürünün kirlenmesi,
b) Ayrışma (segregasyon),
c) Aktarma donanımının ve stoklama alanının temizliği.
B.9 Nakliye ve ambalâjlama
B.9.1 Nakliye
Üreticinin fabrika üretim kontrolü sistemi, depolama ve dağıtım ile ilgili sorumluluk derecesini belirtmelidir.
Not - Agregalar, yığın olarak nakledildiğinde, kirlenmenin azaltılması için agreganın üzerinin örtülmesi veya
bir mahfaza içine alınması gerekebilir.
23
B.9.2 Ambalâjlama
Agrega ambalajlanıyorsa, kullanılan ambalajlama metotları ve malzemeleri, ambalâj içindeki agreganın
özelliklerini önemli oranda değiştirecek derecede agregayı kirletmemeli veya bozmamalıdır. Bunun
sağlanması için, ambalâjlanmış agreganın aktarılması ve depolanması esnasında alınması gereken önlemler,
ambalâj üzerine yazılmalı veya beraberindeki bir dokümanda belirtilmelidir.
B.10 Personelin eğitimi

Üretici, fabrika üretim sisteminde görevli olan bütün personelin eğitilmesi ile ilgili işlemleri oluşturmalı ve bunu
sürdürmelidir. Uygun eğitim kayıtları tutulmalıdır.
Çizelge B.1 - Genel özelliklerle ilgili en az deney sıklıkları
En az
Özellik Madde Notlar/referanslar Deney Metodu deney
sıklığı
1 Tane büyüklüğü dağılımı 4.1.3 EN 933-1:1997 Haftada bir
2 Çok ince malzeme içeriği 4.1.4 EN 933-1:1997 Haftada bir
3 Çok ince malzeme kalitesi 4.1.5 Sadece, ince agreganın EN 933-9 Yılda iki
veya 0/D ile D≤8mm olan
tuvenan agreganın çok
ince malzeme içeriği
Madde 4.1.5’de belirtilen
değeri aşması durumunda
4 İri agreganın tane şekli 4.1.6 Deney sıklığı ezilmiş veya EN 933-3 Ayda bir
kırılmış agregalara EN 933-4
uygulanır. Yuvarlaklaşmış
çakıl için deney sıklığı,
kaynağa bağlı olup,
azaltılabilir.
5 Ezilmiş veya kırılmış ve 4.1.7 Sadece çakıl agrega için EN 933-5 Ayda bir
tamamen yuvarlaklaşmış
tanelerin yüzdesi
6 İnce agregaların köşeliliği 4.1.8 Sadece ince agregalar için EN 933-6:2001 Ayda bir
7 İri agregaların 4.2.2 EN 1097-2:1998 Yılda bir
parçalanmaya karşı direnci
8 Aşınmaya karşı direnç 4.2.5 EN 1097-1 Yılda bir
9 Tane yoğunluğu 4.2.7 EN 1097-6:2000 2 yılda bir
10 Su emme oranı 4.2.9.1 EN 1097-6:2000
Donma ve çözülmeye karşı 4.2.9.2 EN 1367-1:1999/EN
direnç 1367-2 2 yılda bir
11 Isıl şoka karşı direnç 4.2.10 EN 1367-5 Yılda bir

12 Bitümlü bağlayıcılarla olan 4.2.11 PrEN 12697- Yılda bir
uyumu 11:2000
13 Kimyasal kompozisyon 4.3.2 EN 932-3 5 Yılda bir
14 Hafif ağırlıklı yabancı 4.3.3 Şüpheli durumlarda D>2 EN 196-2:1994 Yılda bir
maddeler mm’lik agrega EN 1744-1:1998,
Madde 14.2
15 Tehlikeli maddeler a B.3.3 a a
Gerektiğinde
Özellikle: B.4 ve şüpheli
durumda
Radyoaktivite yayılması
Ağır metallerin açığa
çıkması
Poliaromatik karbonların
açığa çıkması
a
Aksi belirtilmedikçe, sadece CE işaretleme amaçları için gerekli olduğunda (bkz. EK-ZA)
24
Çizelge B.2 - Nihaî kullanıma ait özelliklerle ilgili en az deney sıklıkları
En az
sıklığı
1 İri agreganın cilalanmaya 4.2.3 Sadece aşınma tabakaları EN 1097-8:1999 Yılda bir
karşı direnci (PSV) için agregalar
2 Yüzey aşınmasına karşı 4.2.4 Sadece yüzey tabakaları EN 1097-8:1999, EK- Yılda bir
direnç (AAV) için agregalar A
3 Çivili lastiklerden 4.2.6 Sadece yüzey tabakaları EN 1097-9 Yılda bir
kaynaklanan aşınmaya karşı için agregalar
direnç
Çizelge B.3 - Belirli kaynaklardan elde edilen agregalara ait özelliklerle ilgili en az deney sıklıkları
En az
sıklığı
1 Bazaltlarda “Sonnenbrand” 4.2.12 Sonnenbrand belirtilerinin En 1367-3 Yılda iki
etkisi gözlendiği şüpheli En 1097-2:1998
durumlarda
2 Dikalsiyum silikat ayrışması 4.3.3.1 Sadece havada EN 1744-1:1998, Yılda iki
soğutulmuş yüksek fırın 19.1
cürufu
3 Demir ayrışması 4.3.3.2 Sadece havada EN 1744-1:1998, Yılda iki
soğutulmuş yüksek fırın 19.1
cürufu
4 Hacim kararlılığı 4.3.3.3 Sadece çelik cürufu EN 1744-1:1998, Yılda iki
agrega 19.3
Çizelge B.4 - Filler agregalara ait özelliklerle ilgili en az deney sıklıkları
En az
sıklığı
1 Tane büyüklüğü dağılımı 5.2.1 EN 933-10 Haftada bir
2 Zararlı çok ince malzemeler 5.2.2 EN 933-9 Yılda iki
3 Su içeriği 5.3.1 EN 1097-5 Haftada iki
4 Tane yoğunluğu 5.3.2 EN 1097-7 Yılda iki
5 Katılaşma özellikleri 5.3.3.1 Kuru sıkıştırılmış fillerin EN 1097-4 Yılda iki
boşluk oranı (Rigden)
5.3.3.2 “Delta halka ve bilya” EN 13179-1
6 Suda çözünebilirlik 5.4.1 EN 1744-1:1998, İki yılda bir
Madde 16
7 Suya duyarlılık 5.4.2 prEN 1744-4:2001 İki yılda bir
8 Kalsiyum karbonat içeriği 5.4.3 EN 196-21 Yılda bir
9 Kalsiyum hidroksit içeriği 5.4.4 EN 459-2 Yılda bir
10 Filler üretiminin aynılığı 5.5 Haftada bir
“Bitüm sayısı” 5.5.2 EN 13179-2

Kızdırma kaybı 5.5.3 EN 1744-1: 1998,
Madde 17
Tane yoğunluğu 5.5.4 EN 1097-7
Gevşek yığın yoğunluğu 5.5.5 EN 1097-3:1998, Ek-B
Blaine deneyi 5.5.6 EN 196-6
25
Ek ZA
(Bilgi için)
Bu standardın AB Yönetmeliklerinin temel şartları veya diğer hükümleri

ile ilişkili olan maddeleri
ZA.1 Kapsam ve ilgili özellik maddeleri
Bu standard ve bu EK-ZA, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) tarafından CEN’e
verilen talimata2) göre hazırlanmıştır.
Bu standardın bu ekte gösterilen maddeleri, AB Yapı Malzemeleri Yönetmeliğinde (89/106/EEC) altında

verilen talimat şartlarını sağlamaktadır.
Bu maddelere olan uygunluk, bu standardın kapsamına giren agregaların ve fillerlerin, burada belirtilen
kullanım amaçlarına uygun olduğu ön kabulünü doğurur. CE işaretiyle birlikte verilen bilgilere atıf yapılmalıdır.
Uyarı - Tasarlanan kullanımlara uygunluğu etkilemeyen diğer şartnameler ve diğer AB’nin diğer
yönetmelikleri, bu ekin kapsamına giren agregalara ve fillerlere uygulanabilir.
Not - Bu standardın tehlikeli maddelerle ilişkili olan maddelerine ilâveten, bu standardın kapsamına giren
ürünlere uygulanabilen diğer özellikler de mevcut olabilir (örneğin, uyarlanmış Avrupa mevzuatı ve
ulusal yasalar, yönetmelikler ve idarî hükümler gibi). AB Yapı Malzemeleri Yönetmeliklerinin
hükümlerini yerine getirmek amacıyla, uygun olan yer ve zamanda bu şartların da sağlanması gerekli
olabilir.
Not - Tehlikeli maddelerle ilgili Avrupa ve ulusal hükümlere ilişkin bir veri tabanı, EUROPA internet sitesinin
Construction sayfasından elde edilebilir. (Bu sayfaya http://europa.eu.int adresinden erişim
sağlanabilir).
Çizelge ZA.1a - Kapsam ve ilgili özellik maddeleri
Ürün: Bu standardın kapsamına giren, doğal, yapay veya geri kazanılmış malzemelerin işlenmesiyle elde
edilen agregalar
Tasarlanan kullanım/kullanımlar: Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü karışımlar
ve yüzey uygulamaları
Temel karakteristikler Bu Standard ve/veya diğer Seviye/seviyeler Notlar
Standard/standardlardaki özellik ve/veya
maddeleri sınıf/sınıflar
Tane şekli, büyüklüğü 4.1.2 Agrega büyüklüğü Yok Gösteriliş (d/D)
ve yoğunluğu 4.1.3 Tane büyüklüğü dağılımı Yok Tolerans kategorisi
4.1.6 İri agreganın şekli Yok Kategoriler
4.2.7.1 Tane yoğunluğu Yok Beyan değeri
Temizlik 4.1.5 Çok ince malzemelerin kalitesi Yok Kategoriler
Ezilmiş ve kırılmış 4.1.7 İri agregalarda ezilmiş ve Yok Kategori
yüzeylerin yüzdesi kırılmış yüzeylerin yüzdesi
Bitümlü bağlayıcılarla 4.2.11 İri agregaların bitümlü Yok Beyan değeri
uyum bağlayıcılarla olan uyumu
Parçalanmaya/kırılmaya 4.2.2 İri agreganın parçalanmaya Yok Kategori
karşı direnç karşı direnci
Cilalanmaya / yüzey 4.2.3 Yüzey tabakalarında iri Yok Kategori
aşınmasına / aşınmaya agreganın cilalanmaya karşı direnci
/ sürtünmeye karşı 4.2.4 Yüzey aşınmasına karşı direnç Yok Kategori
direnç 4.2.5 İri agreganın aşınmaya karşı Yok Kategori
direnci
2) M125 “Agregalar” talimatı değiştirildiği şekliyle.
26
Çizelge ZA.1a - Kapsam ve ilgili özellik maddeleri (devamı)
Ürün: Bu standardın kapsamına giren, doğal, yapay veya geri kazanılmış malzemelerin işlenmesiyle elde
edilen agregalar
Tasarlanan kullanım(lar): Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü karışımlar ve yüzey
uygulamaları
Isıl şoka karşı direnç 4.2.10 Isıl şoka karşı direnç Yok Beyan değeri
Hacim kararlılığı 4.3.4.1 Havada soğutulmuş yüksek Yok “Kabul/ret”
fırın cürufunun dikalsiyum silikat
ayrışması
4.3.4.2 Havada soğutulmuş yüksek Yok “Kabul/ret”
fırın cürufunun demir ayrışması
4.3.4.3 Çelik cürufu agreganın hacim Yok Kategoriler
kararlılığı
Bileşim/içerik 4.3.2 Kimyasal bileşim Yok Beyan değeri
Tehlikeli maddeler:
Radyoaktif yayılma
Ağır metallerin açığa Madde ZA.1’deki Not Madde ZA.3’ün
çıkması B.3.3 Hammadde bilgisi Yok üçüncü
Poliaromatik karbonların B.4 Üretim yönetimi Yok paragrafına
açığa çıkması bakılmalıdır
Diğer tehlikeli maddelerin
açığa çıkması
Donma-çözülmeye karşı 4.2.9.2 Donmaya ve çözülmeye karşı Yok Kategori
direnç direnç
Hava etkisine karşı direnç 4.2.12 Basaltlarda “Sonnenbrand” Yok Kategori
etkisi
Çivili lastiklere karşı 4.2.6 Yüzey tabakalarında kullanılan Yok Kategori
direnç iri agregaların çivili lastiklerden
kaynaklanan aşınmaya karşı direnci
Isıl şoka karşı direnç 4.2.10 Isıl şoka karşı direnç Yok Beyan değeri
Maddesine bakılmalıdır.
27
Çizelge ZA 1b - Kapsam ve ilgili özellik maddeleri
Ürün: Bu standardın kapsamına giren, doğal veya yapay veya geri kazanılmış malzemelerin işlenmesiyle
elde edilen filler agregalar
Tasarlanan kullanım: Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü karışımlar ve yüzey
uygulamaları
İncelik/tane büyüklüğü 5.2.1 Tane büyüklüğü dağılımı Yok “Kabul/ret” alt
ve yoğunluğu sınırr değeri
5.5.6 Blaine deneyi Yok Alt sınır değeri ile
birlikte beyan
değeri
5.3.2 Tane yoğunluğu Yok Beyan değeri
Katılaşma özellikleri 5.3.3.1 Kuru sıkıştırılmış fillerin Yok Kategori
boşluk oranları (Rigden)
5.3.3.2 Bitümlü karışımlarda Yok Kategori
kullanılan filler agreganın “delta halka
ve bilya” deney değeri
5.5.2 İlâve edilen fillerin “bitüm Yok Kategori
sayısı”
Suda çözünebilirlik ve 5.4.1 Suda çözünebilirlik Yok Kategori
duyarlılık 5.4.2 Suya duyarlılık Yok Beyan değeri
Temizlik 5.2.2 Zararlı çok ince malzemeler Yok Kategori
Gözeneklilik/boşlukların 5.3.3.1 Kuru sıkıştırılmış fillerin Yok Kategori
hacmi boşluk oranı (Rigden)
Kızdırma kaybı (sadece 5.5.3 Uçucu kömür külünün kızdırma Yok Alt sınır değeri ile
uçan küller için) kaybı birlikte beyan
değeri
Tehlikeli maddelerin Madde ZA11’deki Not Madde ZA.3’e
açığa çıkması B.3.3 Hammadde bilgisi bakılmalıdır
B.4 Üretim yönetimi
Donma-çözülmeye karşı 4.2.9.2 Donma ve çözülmeye karşı Yok Kategori
direnç direnç
Belirli bir özellik ile ilgili şart, ürünün tasarlanan kullanımı için o özellikle ilgili hiçbir yasal şartın bulunmadığı
üye ülkelerde uygulanamaz. Bu durumda, ürünlerini bu üye ülkelerde pazarlamak isteyen üreticilerin,
ürünlerinin bu özellikle ilgili performansını tayin etmek veya beyan etmek yükümlülüğü yoktur. CE işareti (bkz.
Madde ZA.3) ile “Performans Belirlenmedi” NPD tercihi bilgi olarak verilebilir. Bununla birlikte, özellikle ilgili
en düşük seviye varsa NPD tercihi kullanılamayabilir.
ZA.2 Agregaların ve fillerlerin uygunluk onay işlemleri
ZA.2.1 Uygunluk onay sistemi/sistemleri

Değiştirildiği şekliyle M125 “Agregalar” Mecburî Talimatı’nın Ek-3’ünde verilen 9 Ekim 1998 tarih ve
98/598/EC sayılı Komisyon kararına uygun olarak Çizelge ZA.1a ve Çizelge ZA.1b’de gösterilen agregalar
ve fillerle ilgili uygunluk onay sistemleri, belirtilen kullanım amaçları için Çizelge ZA.2a ve Çizelge ZA.2b’de
verilmiştir.
28
Çizelge ZA.2a - Yüksek güvenlik özellikleri1 gerektiren uygulamalarda kullanılan agregalar ve fillerler için
uygunluk onay sistemi/sistemleri (burada üçüncü tarafın müdahalesi gerekir)
Ürün/ürünler Tasarlanan Seviye/seviyeler Uygunluk onay

kullanım/kullanımlar veya sistemi/sistemleri
sınıf/sınıflar
Bitümlü karışımlar ve Yollar ve diğer inşaat
yüzey uygulamaları için mühendisliği çalışmaları için - 2+
agregalar
yüzey uygulamaları için mühendisliği çalışmaları için - 2+
fillerler
Sistem 2+: Fabrika ve fabrika üretim kontrolünün başlangıçta denetlenmesi ve fabrika üretim kontrolünün
sürekli gözetimi, değerlendirilmesi ve onaylanması esas alınarak fabrika üretim kontrolünün onaylı bir
kuruluş tarafından belgelendirilmesini ihtiva eden 89/106/EEC (CPD) Yönetmeliğinin, Ek-III.2.(ii), birinci
ihtimaline bakılmalıdır.
Çizelge ZA.2b - Yüksek güvenlik özellikleri2 gerektirmeyen uygulamalarda kullanılan agregalar ve fillerler
için uygunluk onay sistemi/sistemleri (burada üçüncü tarafın müdahalesi gerekmez)
Ürün/ürünler Tasarlanan Seviye/seviyeler Uygunluk onay

kullanım/kullanımlar veya sistemi/sistemleri
sınıf/sınıflar
yüzey uygulamaları için mühendisliği çalışmaları için - 4
agregalar
yüzey uygulamaları için mühendisliği çalışmaları için - 4
fillerler
Sistem 4: 89/106EEC (CPD) Yönetmeliğinin Ek III.2.(ii), üçüncü ihtimaline bakılmalıdır.
Çizelge ZA.1a ve Çizelge ZA.1b’deki agregalar ve fillerlerin uygunluk onayı, bu standard maddelerinin
(Çizelge ZA.3a ve Çizelge ZA.3b’de gösterilen) uygulanması sonucunda ortaya çıkan ve Çizelge ZA.3a ve
Çizelge ZA .3b’de gösterilen uygunluk değerlendirme işlemleri esas alınarak yapılmalıdır.
Çizelge ZA.3a - Uygunluk değerlendirmesinde görev bölümü (Sistem 2+ kapsamındaki agregalar ve filler
için)
Görevler Görevin kapsamı Uygulanacak

maddeler
Fabrika üretim kontrolü (FPC) Çizelge ZA.1a veya
Çizelge ZA.1b’deki ilgili
Madde 6.3
bütün özelliklere ilişkin
Üreticiye
parametreler
düşen görevler
Başlangıç tip deneyi Çizelge ZA.1a veya
Çizelge ZA.1b’deki ilgili Madde 6.2
bütün özellikler
Fabrikanın ve FPC Çizelge ZA.1a veya
başlangıçta Çizelge ZA.1b’deki ilgili
Madde 6.3
denetlenmesi bütün özelliklere ilişkin
Onaylanmış FPC’nin
parametreler
kuruluşa belgelendirilme
FPC’nin sürekli Çizelge ZA.1a veya
düşen görevler dayanağı
gözetimi, Çizelge ZA.1b’deki ilgili
Madde 6.3
değerlendirilmesi ve bütün özelliklere ilişkin
onaylanması parametreler
1
Güvenlik özellikleri, üye ülkeler tarafından kendi millî kanunları, tüzükleri ve kararnamelerinde tarif
edilmiştir.
29
Çizelge ZA.3b - Uygunluk değerlendirmesinde görev bölümü (Sistem 4 kapsamındaki agregalar ve fillerler
için)
Görevler Görevin kapsamı Uygulanacak

maddeler
Fabrika üretim kontrolü (FPC) Çizelge ZA.1a veya
Çizelge ZA.1b’deki ilgili
Madde 6.3
bütün özelliklere ilişkin
Üreticiye
parametreler
düşen görevler
Başlangıç tip deneyleri Çizelge ZA.1a veya
Çizelge ZA.1b’deki ilgili Madde 6.2
bütün özellikler
ZA.2.2 AB uygunluk beyanı

Sistem 2+ kapsamındaki agrega ve fillerler için: Bu ekte verilen şartlara uygunluk sağlandığında ve
onaylanmış kuruluş, aşağıda belirtilen belgeyi hazırladığında, üretici veya onun Avrupa Ekonomik Alanı
(AEA) sınırları içerisinde bulunan temsilcisi, üreticiye CE işaretini iliştirme yetkisini veren uygunluk beyanını
hazırlamalı ve bu beyanı muhafaza etmelidir. Bu beyanda, aşağıda verilenler bulunmalıdır:
- Üreticinin veya onun AEA sınırları içerisinde bulunan yetkili temsilcisinin adı ve adresi ile üretimin
yapıldığı yer,
- Ürünün tanıtımı (tip, tarif, kullanım,…) ve CE işaretiyle birlikte verilen bilgilerin bir nüshası,
- Ürünün tabi olacağı hükümler (bu standardın Ek-ZA bölümü),
- Ürünün kullanımında uygulanması muhtemel özel şartlar (örneğin, belirli şartlar altındaki kullanımla ilgili
hükümler vb.),
- Uygunluk beyanı ile birlikte verilen fabrika üretim kontrol belgesinin numarası,
- Üretici veya onun yetkili temsilcisi adına beyanı imzalamaya yetkili olan kişinin adı ve görevi.
Uygunluk beyanı ile birlikte, onaylanmış kuruluş tarafından hazırlanan ve yukarıda verilen bilgilere ilâve
olarak aşağıdaki bilgileri ihtiva etmesi gereken bir fabrika üretim kontrol belgesi bulunmalıdır:
- Onaylanmış kuruluşun adı ve adresi,

- Fabrika üretim kontrol belgesinin numarası,
- Uygulanabilen yerlerde, belgenin şartları ve geçerlilik süresi,
- Belgeyi imzalamaya yetkili olan kişinin adı ve görevi.
Yukarıda bahsedilen uygunluk beyanı, ürünün kullanılacağı üye ülkenin resmî dilinde veya dillerinde yazılmış
olmalıdır.
Sistem 4’kapsamındaki agregalar ve fillerler için: Bu ekte verilenlere uygunluk sağlanınca, üretici veya
onun AEA sınırları içerisinde bulunan temsilcisi, üreticiye CE işaretini iliştirme yetkisini veren uygunluk
beyanı (AB uygunluk beyanı) hazırlamalı ve bu beyanı muhafaza etmelidir. Bu beyanda, aşağıda verilenler
bulunmalıdır:
- Üreticinin veya onun AEA sınırları içerisinde bulunan yetkili temsilcisinin adı ve adresi ile üretimin
yapıldığı yer,
- Ürünün tanıtımı (tip, tarif, kullanım, …) ve CE işareti ile birlikte verilen bilgilerin bir nüshası,
- Ürünün tabî olacağı hükümler (bu standardın Ek-ZA bölümü),
- Ürünün kullanımında uygulanması muhtemel özel şartlar (örneğin, belirli şartlar altındaki kullanımla ilgili
hükümler vb.),
- Üretici veya onun yetkili temsilcisi adına beyanı imzalamaya yetkili olan kişinin adı ve görevi.
Yukarıda bahsedilen uygunluk beyanı, ürünün kullanılacağı üye ülkenin resmî dilinde veya dillerinde yazılmış
olmalıdır.
30
ZA.3 CE işareti ve etiketi

CE işaretinin iliştirilmesinden, üretici veya onun Avrupa Ekonomik Alanı-AEA sınırları içerisinde bulunan
yetkili temsilcisi sorumludur. İliştirilecek CE sembolü, 93/68/EC Yönetmeliğine uygun olmalı ve birlikte verilen
etiket, ambalâj veya birlikte verilen ticarî belgeler (örneğin sevk ve teslim belgesi) üzerinde bulunmalıdır. CE
sembolü ve birlikte aşağıdaki bilgiler de bulunmalıdır.
- Belgelendirme kuruluşunun tanıtım numarası (sadece Sistem 2+ kapsamındaki ürünler için),

- Üreticinin adı ve tanıtıcı işareti ve kayıtlı adresi,
- İşaretin iliştirildiği yılın son iki rakamı,
- Fabrika üretim kontrol belgesinin numarası (sadece Sistem 2+ kapsamındaki ürünler için),
- Bu standarda atıf,
- Ürünün tanıtımı: tip adı, malzeme, boyutlar,… ve tasarlanan kullanım,
- Çizelge ZA.1a veya Çizelge ZA.1b’deki gerekli özellikler ile ilgili bilgiler:
- Çizelge ZA.1a veya Çizelge ZA.1b’deki “Not”larda gösterildiği gibi gerekli her özellik için beyan edilecek
değerler ve ilgili olduğunda seviye veya sınıf/kategori (gerekli olduğunda, “kabul/ret” şartı için “kabul”
ibaresi de dâhil) ve,
- İlgili olduğunda özellikler için “performans belirlenmedi” ibaresi.
“Performans belirlenmedi” (NPD) tercihi, özellikle ilgili en düşük seviye varsa, kullanılamayabilir. Bir başka
ifadeyle, NPD tercihi, verilmiş tasarlanan kullanım için özelliğin yasal şartlara tabî olmadığı zamanda ve
yerde kullanılabilir.
Yukarıda, tehlikeli maddelerle ilgili olarak verilen gerekli herhangi özel bilgiye ek olarak, ürünle birlikte,
gerekli olduğu zaman ve yerde ve uygun şekilde, tehlikeli maddelerle ilgili olarak uyulduğu iddia edilen diğer
kanunlar listesi, bu hükümler tarafından gerekli görülen herhangi bir diğer bilgi ile birlikte verilmelidir.
Not - Millî mevzuata uyarlı olmayan Avrupa kanunlarının dikkate alınmasına gerek yoktur.
Etiket, ambalâj ve/veya ticarî belgelerde verilmesi gereken bilgilerle ilgili örnekler, Şekil ZA.1, Şekil ZA.2,
Şekil ZA.3 ve Şekil ZA.4’de gösterilmiştir.
31
93/68/EEC Yönetmeliğinde verilen "CE"

sembolünü içeren CE uygunluk işareti
01234 Muayene kuruluşunun tanıtım numarası
Any Co Ltd, PO Box 21, B-1050 İmalâtçının adı veya tanıtıcı işareti ve kayıtlı
adresi
İşaretin iliştirildiği yılın son iki rakamı

02
0123-CPD-0456 AB sertifika numarası
TS EN 13043 Bu standardın numarası
Mamulün tanıtımı
Bitümlü karışımlar için agregalar
Tane şekli Kategori (örn. FI10) Mamul ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
Tane büyüklüğü Tarif (d/D) ve (örn. Gc85/15)
Tolerans kategori (Örn. G20/15)
3
Tane yoğunluğu Beyan değeri (Mg/m )
Temizlik Kategori (örn. MBf10)
bitüm kaplamasının
Bitümlü bağlıcılarla uyum Beyan değeri
derecesi,%
Ezilmiş tanelerin/kırılmış Kategori (örn. C90/1)
yüzeylerin %’si
Parçalanmaya/ezilmeye Kategori (örn. LA30)
karşı direnç
Cilâlanmaya/yüzey
aşınmasına/aşınmaya karşı
direnç
Cilâlanma taş değeri Kategori (örn. PSV50)
Agrega aşınma değeri Kategori (örn. AAV20)
İri agreganın aşınmaya Kategori (örn. MDE35)
karşı direnci
Çivili lâstiklerden Kategori (örn. AN19)
kaynaklanan aşınmaya
karşı direnç
Isıl şoka karşı direnç Beyan değeri (VLA veya Vsz)
Hacim kararlılığı
Havada soğutulmuş Beyan değeri Kabul/ret
yüksek fırın cürufunun
dikalsiyum silikat
ayrışması
demir ayrışması
Çelik cürufu agreganın Kategori (örn. V6,5)
hacim kararlılığı
Bileşim/içerik Beyan değeri Tanımlama
Şekil ZA.1 - Sistem 2 kapsamına giren agregalara ait CE işaretleme bilgilerine örnek (devamı sonraki
sayfada)
32

Any Co Ltd, PO Box 21, B-1050 İmalâtçının adı veya tanıtıcı işareti ve kayıtlı
adresi

02
Radyoaktivite yayılması Mamul ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
Ağır metallerin açığa Kullanım yerinde
çıkması geçerli olan eşik
değerler
açığa çıkması
Diğer tehlikeli maddelerin 3
örn. Madde X: 0,2 µm
açığa çıkması
Donmaya-çözülmeye karşı
Kategori (örn. WA1 F4 veya MS25)
direnç
Hava etkisine karşı direnç Kategori (örn. SB1/8)
Çivili lâstiklere karşı direnç Kategori (örn. AN19)
Şekil ZA.1 - (devam) Sistem 2 kapsamına giren agregalara ait CE işaretleme bilgilerine örnek
33

Any Co Ltd, PO Box 21, B-1050 Üreticinin adı veya tanıtıcı işareti ve kayıtlı adresi

02
Ürünün tanıtımı
Tane şekli Kategori (örn. FI10) Ürün ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
Tane büyüklüğü Tarif (d/D) ve (örn. Gc85/15)
Tolerans kategori (Örn. G20/15)
3
Tane yoğunluğu Beyan değeri (Mg/m )
Temizlik Kategori (örn. MBf10)
bitüm kaplamasının
Bitümlü bağlıcılarla uyum Beyan değeri
derecesi,%
Ezilmiş tanelerin/kırılmış Kategori (örn. C90/1)
yüzeylerin %’si
Parçalanmaya/ezilmeye Kategori (örn. LA30)
karşı direnç
Cilalanmaya/yüzey
aşınmasına/aşınmaya karşı
direnç
Cilâlanma taş değeri Kategori (örn. PSV50)
Agrega aşınma değeri Kategori (örn. AAV20)
İri agreganın aşınmaya Kategori (örn. MDE35)
karşı direnci
Çivili lâstiklerden Kategori (örn. AN19)
kaynaklanan aşınmaya
karşı direnç
Hacim kararlılığı
dikalsiyum silikat
ayrışması
demir ayrışması
Çelik cürufu agreganın Kategori (örn. V6,5)
hacim kararlılığı
Bileşim/içerik Beyan değeri Tanımlama
Şekil ZA.2 - Sistem 4 kapsamına giren agregalara ait CE işaretleme bilgilerine örnek (devamı sonraki
sayfada)
34


02
Radyoaktivite yayılması Ürün ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
Ağır metallerin açığa Kullanım yerinde
çıkması geçerli olan eşik
değerler
açığa çıkması
Diğer tehlikeli maddelerin 3
açığa çıkması
Donmaya-çözülmeye karşı
Kategori (örn. WA1 F4 veya MS25)
direnç
Hava etkisine karşı direnç Kategori (örn. SB1/8)
Çivili lâstiklere karşı direnç Kategori (örn. AN19)
Şekil ZA.2 - (devam) Sistem 4 kapsamına giren agregalara ait CE işaretleme bilgilerine örnek
35


02
Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü

Ürün tanıtımı
karışımlar ve yüzey uygulamalarında kullanılan fillerler
2
İncelik/Tane büyüklüğü Beyan değeri % geçen ve cm /g Ürün ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
3
Tane yoğunluğu Beyan değeri Mg/m
Yumuşama Özellikleri
Kuru sıkıştırılmış fillerin Kategori (örn. V44/55)
boşluk oranı
Delta halka ve bilye Kategori (örn. ∆R&B17/25)
Eklenmiş fillerin bitüm Kategori
sayısı (örn. BN53/62)
Suda çözünebilirlilik ve Kategori (örn. WS10 ve beyan

suya duyarlılık değeri)
Temizlik Kategori (örn. MBF10)
Gözeneklilik/boşluk hacmi Kategori (örn. V28/38)
Kızdırma kaybı (sadece
Beyan değeri (örn. %)
küller için)
Ağır metallerin açığa 3
çıkması
Isıl şoka karşı direnç Kategori (örn. F4 veya MS25)
Şekil ZA.3 - Sistem +2 kapsamına giren fillerlere ait CE işaretleme bilgilerine örnek
36


02
Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü

Ürün tanıtımı
karışımlar ve yüzey uygulamalarında kullanılan fillerler
2
İncelik/Tane büyüklüğü Beyan değeri % geçen ve cm /g Ürün ve denetime tâbi özelliklerle ilgili bilgiler
3
Tane yoğunluğu Beyan değeri Mg/m
Yumuşama Özellikleri
Kuru sıkıştırılmış fillerin Kategori (örn. V44/55)
boşluk oranı
Delta halka ve bilye Kategori (örn. ∆R&B17/25)
Eklenmiş fillerin bitüm Kategori
sayısı (örn. BN53/62)
Suda çözünebilirlilik ve Kategori (örn. WS10 ve beyan

suya duyarlılık değeri)
Temizlik Kategori (örn. MBF10)
Gözeneklilik/boşluk hacmi Kategori (örn. V28/38)
Kızdırma kaybı (sadece
Beyan değeri (örn. %)
küller için)
Ağır metallerin açığa 3
çıkması
Isıl şoka karşı direnç Kategori (örn. F4 veya MS25)
Şekil ZA.4 - Sistem 4’ kapsamına giren fillerlere ait CE işaretleme bilgilerine örnek
37
Kaynaklar
EN 932, Tests for general properties of aggregates-Part 2: Methods for reducing laboratory
samples
EN 933-2, Tests for geometrical properties of aggregates-Part 2: determination of particle size-

distribution- Test sieves, nominal size of apertures.
prEN 13055-2:2001, Lightweight aggregates-Part 2: Lightweight aggregates for bituminous mixtures and
surface treatmentsand for bound and unbound applications, excluding concrete,
mortar and grout.
ISO 3310-1, Test sieves-Technical requirements and testing - Test sieves of metal wire cloth -
Part1: Test sieves of metal wire cloth
38

TS en 13043 Agrega-Yol-Havaalani

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS en 13043 Agrega-Yol-Havaalani

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

ICS 91.100.15; 93.080.20

YOLLAR, HAVAALANLARI VE TRAFİĞE AÇIK DİĞER

Aggregates for bituminous mixtures and surface treatments for

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

- EN 13043/AC:2004 ile yapılmış olan değişiklikler metinde düşey ( l ) çizgilerle gösterilmiştir.

Yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlardaki bitümlü karışımlar

Not 2 - Hafif agregaların özellikleri prEN 13055-2’de verilmiştir.

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

EN, ISO, IEC vb. Adı TS No1) Adı

3.2 Doğal agrega

3.3 Yapay agrega

3.4 Geri kazanılmış agrega

3.5 Agrega tane sınıfı (büyüklüğü)

3.6 İri agrega

3.7 İnce agrega

3.8 Çok ince malzemeler

3.9 Filler agrega

3.10 Karışık filler

3.11 İlâve edilen filler

3.12 Karışık (tuvenan) agrega

3.13 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)

3.14 Elek altı

3.15 Elek üstü

4 İri ve ince agrega özellikleri

4.1.2 Agrega tane sınıfları

Çizelge 1 - Agrega tane sınıflarının belirlenmesinde kullanılan elek göz açıklıkları

4.1.3 Tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon)

Çizelge 2 - Tane büyüklüğü dağılımı için genel şartlar

Tane Elekten geçen kütlece yüzde

4.1.3.1 İri agrega

Orta göz açıklıklı eleklerdeki genel sınırlar ve toleranslar

4.1.3.2 İnce agrega ve karışık tuvenan agrega

Elek göz açıklığı Kategori

4.1.4 Çok ince malzeme içeriği

0,063 mm göz açıklıklı elekten Kategori

4.1.5 Çok ince malzemelerin kalitesi

Çizelge 6 - En yüksek metilen mavisi (MBF) değerlerine göre kategoriler

4.1.6 İri agregaların tane şekli

Çizelge 7 - Yassılık indeksinin en yüksek değerlerine göre kategoriler

Yassılık indeksi Kategori

Çizelge 8 - Şekil indeksinin en yüksek değerlerine göre kategoriler

Şekil indeksi Kategori

4.1.7 İri agregalarda ezilmiş ve kırılmış yüzeylerin yüzdesi

Tamamı ezilmiş veya Tamamı ezilmiş veya kırılmış Tamamı Kategori

4.1.8 İnce agregaların köşeliliği

Çizelge 10 - İnce agregaların köşeliliğine göre kategoriler

Akma katsayısı Kategori

4.2 Fiziksel özellikler

4.2.2 İri agregaların parçalanmaya karşı direnci

Çizelge 11 - Los Angeles katsayısının en yüksek değerlerine göre kategoriler

Los Angeles Katsayısı Kategori

Çizelge 12 - Darbe direncinin en yüksek değerlerine göre kategoriler

Darbe Değeri Kategori

4.2.3 Yüzey tabakalarında iri agregaların cilalanmaya karşı direnci

Çizelge 13 - Cilâlanmaya karşı direncin en yüksek değerlerine göre kategoriler

Cilâlanmış taş değeri Kategori

4.2.4 Yüzey aşınmasına karşı direnç