TS 3720

TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 3720
Kasım 2010
ICS 75.140
BİTÜMLÜ KARIŞIMLAR - ASFALT BETONU - KARIŞIM

TASARIMI HESAP ESASLARI - MARSHALL YÖNTEMİ
Bituminous mixtures - Asphalt concrete - Mix design -

Marshall method
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN
**KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜGÜ'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 7.08.2020
TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iKTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.
− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
− Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi

İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı)
Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası
standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk
Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve
akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK
Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan
belgedir.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 75.140 TÜRK STANDARDI TS 3720/Kasım 2010
Ön söz
- Bu standard, TSE Standard Enstitüsü’nün İnşaat İhtisas Grubu’nca TS 3720 (1983)’nin revizyonu olarak
hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 09 Kasım 2010 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul
edilerek yayımına karar verilmiştir.
- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.
- Bu standardın kabulü ile TS 3720 (1983) iptal edilecektir.
- Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası

standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde
bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların
ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır.
- Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/imalatçı ve tüketici durumundaki
konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır.
İçindekiler
1 Kapsam.......................................................................................................................................................1
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .............................................................................................1
3 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................2
3.1 Üstyapı ............................................................................................................................................... 2
3.2 Asfalt betonu ...................................................................................................................................... 2
3.3 Karışım formülü .................................................................................................................................. 2
3.4 Tasarlanan hedef bileşim ................................................................................................................... 2
3.5 Hava boşluğu ..................................................................................................................................... 2
3.6 Hava boşluğu içeriği ........................................................................................................................... 2
3.7 En yüksek birim hacim kütle............................................................................................................... 2
3.8 Birim hacim kütle ................................................................................................................................ 2
3.9 Agreganın efektif tane yoğunluğu ...................................................................................................... 2
3.10 Mineral agregalar arası boşluk (VMA)................................................................................................ 2
3.11 Efektif bitüm içeriği............................................................................................................................. 2
3.12 Bitümle dolu boşluk (VFB).................................................................................................................. 2
3.13 Optimum bitüm içeriği......................................................................................................................... 2
4 Prensip .......................................................................................................................................................3
5 Deney işlemleri ..........................................................................................................................................3
5.1 Genel.................................................................................................................................................. 3
5.2 Deney numunelerinin hazırlanması ve sıkıştırılması ......................................................................... 4
5.3 Sıkıştırılmış deney numunelerine uygulanan deneyler ...................................................................... 4
6 Yoğunluk ve boşluk analizleri ..................................................................................................................4
6.1 Agrega karışımının tane yoğunluğunun hesaplanması...................................................................... 4
6.2 Agrega karışımının efektif yoğunluğunun hesaplanması ................................................................... 4
6.3 Farklı bitüm oranlarında bitümlü karışımın en yüksek yoğunluğunun hesaplanması ........................ 5
6.4 Bitümlü karışımın bitüm emme yüzdesi ile efektif bitüm yüzdesinin hesaplanması........................... 5
6.5 Sıkıştırılmış bitümlü karışımda hava boşluğu yüzdesinin hesaplanması........................................... 6
6.6 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki mineral agregalar arası boşluk yüzdesinin hesaplanması ............. 6
6.7 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki bitümle dolu boşluk yüzdesinin hesaplanması............................... 6
7 Sonuçların değerlendirilmesi ...................................................................................................................6
7.1 Tayin edilen ve hesaplanan veriler arasındaki ilişkinin saptanması .................................................. 6
7.2 Optimum bitüm miktarının tayini......................................................................................................... 7
8 Örnek ..........................................................................................................................................................8
Kaynaklar...........................................................................................................................................................9
Bitümlü karışımlar - Asfalt betonu - Karışım tasarımı hesap esasları -

Marshall yöntemi
1 Kapsam
Bu standard, yollar, havaalanları ve trafiğe açık diğer alanlarda kullanılan asfalt betonu karışımlarının
tasarım hesap esaslarını kapsar.
Bu standard, EN 13108-1’e göre temel elek serisi + seri 1 kullanıldığında en büyük tane büyüklüğü 22
mm’ye, temel elek serisi + seri 2 kullanıldığında ise 20 mm’ye kadar olan sürekli (kesintisiz) tane büyüklüğü
dağılımına sahip agrega ile hazırlanan asfalt betonu karışımlarının hedef karışım formülünün tasarımında
uygulanır. Bir asfalt betonu karışımının tasarımında, esas alınan karışım gereklerine göre bileşen
malzemeler, agrega tane dağılımı ve karışıma ilave edilen bitüm yüzdesi belirlenir.
Bulunan değerler mamulün imalatına ve mamulün imalattan sonraki kontrolüne esas alınır.
2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce
metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
TS No Adı Adı
(Türkçe) (İngilizce)
TS EN 1097-6 Agregaların mekanik ve fiziksel Tests for mechanical and physical
özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane properties of aggregates - Part 6:
yoğunluğu ve su emme oranının tayini Determination of particle density and
water absorption
TS EN 1097-7* Agregaların mekanik ve fiziksel Tests for mechanical and physical
özellikleri için deneyler - Bölüm 7: properties of aggregates - Part 7:
Dolgu (filler) tane yoğunluğunun tayini - Determination of the particle density of
Piknometre yöntemi filler - Pyknometer method
TS EN 12697-5* Bitümlü karışımlar - Sıcak asfalt Bituminous mixtures - Test methods for
karışımları için deney metotları - Bölüm hot mix asphalt - Part 5: Determination of
5: Azami yoğunluğun tayini the maximum density
TS EN 12697- Bitümlü karışımlar - Sıcak asfalt Bituminous mixtures - Test methods for
6+A1* karışımları için deney yöntemleri - hot mix asphalt - Part 6: Determination of
Bölüm 6: Bitümlü numunelerinin yığın bulk density of bituminous specimen
yoğunluğunun tayini
TS EN 12697-8 Bitümlü karışımlar - Sıcak asfalt Bituminous mixtures -Test methods for
karışımları için deney yöntemleri - hot mix asphalt - Part 8:Determination of
Bölüm 8: Bitümlü numunelerin boşluk the void characteristics of bitumen
özelliklerinin tayini specimens
TS EN 12697-29 Bitümlü karışımlar - Sıcak asfalt Bituminous mixtures - Test methods for
karışımları için deney yöntemleri - hot mix asphalt - Part 29: Determination
Bölüm 29: Bitümlü numune boyutlarının of the dimensions of a bituminous
tayini specimen
TS EN 12697- Bitümlü karışımlar - Deney metotları - Bituminous mixtures -Test methods for
30+A1* Sıcak karışımlı asfalt için - Bölüm 30: hot mix asphalt - Part 30: Specimen
Darbeli sıkıştırıcı ile numune hazırlama preparation by impact compactor
TS EN 12697- Bitümlü karışımlar - Sıcak asfalt Bituminous mixtures -Test methods for
34+A1 karışımlar - Deney yöntemleri - Bölüm hot mix asphalt - Part 34: Marshall test
34: Marshall deneyi
TS EN 15326+A1* Bitüm ve bitümlü bağlayıcılar -Yoğunluk Bitumen and bituminous binders -
ve özgül kütle tayini - Kapiler kapaklı Measurement of density and specific
piknometre ile gravity - Capillary-stoppered pyknometer
method
1
TS No Adı Adı
(Türkçe) (İngilizce)
TS EN 12697- Bitümlü karışımlar - Deney metotları - Bituminous mixtures - Test methods for
35+A1* Sıcak karışımlı asfalt için - Bölüm 35: hot mix asphalt - Part 35: Laboratory
Laboratuvarda karıştırma mixing
TS EN 13108-20 TS EN 13108-20/AC Bituminous mixtures - Material

Bitümlü karışımlar - Malzeme özellikleri specifications - Part 20: Type Testing
- Bölüm 20: Tip deneyleri
3 Terimler ve tarifleri
Bu standardın uygulanmasında aşağıdaki terimler ve tarifleri kullanılır.
3.1 Üstyapı
Yer yüzeyi üzerinden trafiğin geçmesine yardımcı olmak üzere oluşturulan bir veya daha çok tabakalı yapı.
3.2 Asfalt betonu

Yapısal iç kilitlenmeyi sağlayacak şekilde içerisinde sürekli veya kesikli tane büyüklüğü dağılımına sahip
agrega bulunduran bitümlü karışım.
3.3 Karışım formülü

Hedef bileşim olarak belirlenen karışımın bileşimi.
3.4 Tasarlanan hedef bileşim

Bileşen malzemeler, tane büyüklüğü dağılımı (gradasyon) eğrisi ve karışıma ilave edilen bitüm yüzdesi
kullanılarak ifade edilen karışım formülü.
3.5 Hava boşluğu

Sıkıştırılmış bir bitümlü karışım numunesinde bitümle kaplanmış taneler arasında kalan hava cepleri.
3.6 Hava boşluğu içeriği

Bitümlü karışım numunesinin toplam hacminin yüzdesi olarak numunenin içindeki hava boşluklarının hacmi.
3.7 En yüksek birim hacim kütle

Bilinen deney sıcaklığında bir bitümlü karışımın hava boşluksuz birim hacim kütlesi.
3.8 Birim hacim kütle

Bilinen deney sıcaklığında bir bitümlü karışımın hava boşluğu dâhil birim hacminin kütlesi.
3.9 Agreganın efektif tane yoğunluğu

Bitümlü karışımdaki agreganın belirli bir sıcaklıktaki bitüm emen boşlukları hariç kapladığı birim hacim
kütlesi.
3.10 Mineral agregalar arası boşluk (VMA)

Sıkıştırılmış asfalt karışımların agrega taneleri arasında kalan hava boşluğu ile bitümlü bağlayıcı hacminin
toplamının, toplam numune hacmine oranının yüzde olarak ifadesi.
3.11 Efektif bitüm içeriği

Bitümlü karışımda agreganın kütlece yüzdesi olarak toplam bitüm yüzdesi ile agrega yüzeyinde emilen bitüm
yüzdesi arasındaki fark.
3.12 Bitümle dolu boşluk (VFB)

Sıkıştırılmış bitümlü karışımlarda, mineral agregalar arasındaki boşlukların bitümlü bağlayıcı ile dolu olan
kısmının yüzdesi.
3.13 Optimum bitüm içeriği

Bitümlü karışımın tasarlanan kullanım gereklerinin tamamını sağlayan bitüm oranı.
2
4 Prensip
Marshall yöntemi ile bitümlü karışım tasarımında, belirli bir tane büyüklüğü dağılımına sahip agreganın farklı
oranlarda bitüm ile TS EN 12697- 35’e göre karıştırılan ve TS EN 12697-30+A1’e göre sıkıştırılarak
hazırlanan numunelerin birim hacim kütlesi tayin edilerek, TS EN 12697-8’e göre belirlenen boşluk
özelliklerinden, yoğunluk - boşluk ilişkisi ile TS EN 12697- 34‘e göre tespit edilen stabilite - akma değerleri
analiz edilerek, karışımın tasarlanan kullanım gereklerinde belirtilen yoğunluk, boşluk, stabilite ve akma
özelliklerinin hepsini sağlayan optimum bitüm miktarı tespit edilir.
Marshall yöntemine göre tasarımı yapılacak karışımın bileşenlerinin aşağıda belirtilen özellikleri, tasarlanan
kullanımına ilişkin gereklere uygun olmalıdır:
- Karışımda kullanılan malzemelerin fiziksel özellikleri,
- Karışımı oluşturan agrega karışımının tane büyüklüğü dağılımı.
Tasarım için, yoğunluk ve boşluk analizlerinde kullanmak üzere karışımda kullanılan agrega ve bitüm ile
karışıma aşağıda belirtilen deneyler uygulanır ve hesaplamalar yapılır:
- İri ve ince agreganın tane yoğunluğu TS EN 1097- 6’ya göre tayin edilir.
- Filler tane yoğunluğu, TS EN 1097-7’ye göre tayin edilir.
- Bitüm/ bitümlü bağlayıcının yoğunluğu TS EN 15326+A1’e göre tayin edilir.
- Bitümlü karışım içindeki agrega karışımının yığın yoğunluğu, TS EN 1097- 6’ya göre tayin edilir
- Bitümlü karışımın en yüksek birim hacim kütlesi TS EN 12697- 5’e göre tayin edilir,
- Sıkıştırılmış bitümlü karışımın birim hacim kütlesi, TS EN 12697-6’e göre tayin edilir,
- Agrega karışımının efektif yoğunluğu hesaplanır.
- Agreganın bitüm emme yüzdesi hesaplanır.
- Bitümlü karışımın efektif bitüm yüzdesi hesaplanır.
- Sıkıştırılmış bitümlü karışım içindeki mineral agregalar arası boşluk yüzdesi TS EN 12697-8’e göre
hesaplanır.
- Sıkıştırılmış bitümlü karışım içindeki hava boşluğu yüzdesi TS EN 12697-8’e göre hesaplanır.
- Sıkıştırılmış bitümlü karışım içindeki bitümle dolu boşluk yüzdesi TS EN 12697-8’e göre hesaplanır.
5 Deney işlemleri
5.1 Genel
Bitümlü karışımın tasarlanan kullanım gereklerine uygun olarak belirli bir tane büyüklüğü dağılımındaki
agrega karışımıyla karıştırılacak olan optimum bitüm içeriğinin belirlenmesi için deney sonuçları arasındaki
ilişkiyi gösteren uygun bir eğri çizilebilmek amacıyla farklı bitüm oranlarında bir seri deney numunesi
hazırlanır. Deneyler, tahmin edilen optimum bitüm içeriği ile bu değerin üstünde ve altında en az 2’şer farklı
bitüm oranında olmak üzere, % 0,5 artırımlarla hazırlanan bitüm oranlarında yapılmalıdır.
Tahmini optimum bitüm oranı, benzer malzemelerle yapılmış tasarım sonuçlarından edinilen deneyimlere
göre veya aşağıda verilen bağıntı ile belirlenebilir.
P = 0,035.a + 0,045.b + K .c + F (1)
Burada;
P Karışımın yaklaşık optimum bitüm miktarı, karışım kütlesinin %’si olarak,
a Agreganın 2 mm’lik elek üzerinde kalan kısmı %,
b Agreganın 2 mm’lik elek ile 0,063 mm elek arasında kalan kısmı %,
c Agreganın 0,063 mm’lik elekten geçen kısmı %,
K Agreganın 0,063 mm’lik elekten geçen ve en yakın tam sayıya yuvarlatılmış değeri %11 ile %15
arasında ise; 0,15,
Agreganın 0,063 mm elekten geçen ve en yakın tam sayıya yuvarlatılmış değeri % 6 ile % 10 arasında
ise; 0,18,
Agreganın 0,063 mm elekten geçen ve en yakın tam sayıya yuvarlatılmış değeri % 5’ten az ise; 0,20
olarak alınır.
F Agreganın su emme oranına bağlı olarak 0 ile 2,0 arasında bir değer. Bu değerin başka bir veri olmadığı
takdirde 0,7 alınması önerilir.
Ayrıca bitümlü karışımın tasarlanan kullanım gereklerinde, filler (0,063 mm elekten geçen) / bitüm oranı
ve/veya bitüm içeriği gerekleri varsa bu gerekler esas alınarak tahmini bitüm oranı belirlenebilir.
3
5.2 Deney numunelerinin hazırlanması ve sıkıştırılması

Yeterli veri sağlayabilmek için her bir bitüm oranında aynı özelliklere sahip en az 3 numune hazırlanmalıdır.
Böylece Marshall karışım tasarımı için 5 farklı bitüm yüzdesinde 15 deney numunesi üzerinde deneyler
yapılır.
Not - Her bir deney numunesine yaklaşık olarak 1,2 kg gerektiği düşünülürse gerekli olabilecek zayiatlarla
birlikte agrega miktarı yaklaşık 20 kg olup yaklaşık 3 litre bitüm gerekli olacaktır.
TS EN 12697-35’e uygun olarak hazırlanmış agrega ve bitüm belirtilen oranlarda karıştırılır. Karıştırılmış
numuneler TS EN 12697-30’a göre darbeli sıkıştırıcı ile TS EN 13108-20, Ek C Çizelge C1’de verilen C.1.1
ila C1.3A sıkıştırma yöntemlerinden birine göre sıkıştırılır. Seçilen sıkıştırma yöntemi bitümlü karışımın
kullanılacağı üstyapı tabakasının gereklerinde belirtilen sıkıştırma yöntemine uygun olmalıdır.
5.3 Sıkıştırılmış deney numunelerine uygulanan deneyler

EN 12697-30’ a göre sıkıştırılan her bir deney numunesi aşağıda belirtilen deneylere tabi tutulmalıdır
a) TS EN 12697-6’ya göre birim hacim kütlesinin tayini

b) TS EN 12697-34’e göre stabilite - akma tayini - Marshall deneyi
5.3.1 Birim hacim kütlesinin tayini

TS EN 12697-30’a göre yeni sıkıştırılmış deney numuneleri oda sıcaklığına kadar soğutularak TS EN 12697-
6 İşlem B’ye göre doygun kuru yüzey durumunda veya TS EN 12697-6 İşlem C’ye göre parafinle kaplanmış
briketler üzerinde birim hacim kütle tayin edilir. Aynı bitüm içeriğindeki birim hacim kütlesi, her bir sonucun
ortalamasından ± 0,02 kg/m3’ten daha fazla sapmayan en az iki değerin ortalaması alınarak kaydedilir. Aksi
takdirde bu bitüm içeriğinde deneyler tekrarlanır.
5.3.2 Stabilite ve akma tayini - Marshall deneyi

Numunelerin birim hacim kütlelerinin tayininden sonra briketler TS EN 12697-34’e uygun olarak her bir
briketin stabilite ve akma değerleri tayin edilir. Aynı bitüm içeriğinde üç numunenin kırılma yüklerinin en
büyük ve en küçük değerleri arasındaki fark 1,2 kN’u geçmez ise üç değerin ortalaması Marshall stabilitesi
olarak alınır. Bu fark daha fazla ise aralarında 0, 6 kN’dan fazla fark olmayan iki değerin ortalaması Marshall
stabilitesi olarak kabul edilir. Aksi takdirde deney tekrarlanır.
6 Yoğunluk ve boşluk analizleri

Marshall deneyiyle stabilite ve akma sonuçlarının bulunmasından sonra deney numunelerinin her bir serisi
için yoğunluk ve boşluk analizleri yapılır.
6.1 Agrega karışımının tane yoğunluğunun hesaplanması

Bitümlü karışım içindeki agrega karışımı farklı tane yoğunluğuna sahip tane sınıflarından oluşuyorsa, agrega
karışımının tane yoğunluğu aşağıda belirtilen bağıntı kullanılarak hesaplanır:
Piri + Pince + Pfiller

q Akar = (2)
Piri Pince Pfiller
+ +
q iri qince q filler
Burada;
q Akar Agrega karışımının tane yoğunluğu, kg/m3,
Piri, Pince, Pfiller İri, ince ve mineral fillerin kütlece yüzdeleri,
qiri , qince, qfiller İri, ince ve mineral fillerin tane yoğunluğu, kg/m3
dur.
6.2 Agrega karışımının efektif yoğunluğunun hesaplanması

Bitümlü karışımdaki agreganın efektif yoğunluğu aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanır:
100
q ef = (3)
100 + PB PB
−
qm qB
4
Burada;
q ef Agrega karışımının efektif yoğunluğu, kg/m3,
PB Agreganın kütlece yüzdesi olarak bitüm yüzdesi,
qm Bitümlü karışımın en yüksek birim hacim kütlesi, kg/m3,
qB Bitümün yoğunluğu, kg/m3
dur.
Agreganın efektif yoğunluk değeri, yığın yoğunluğu ile görünür yoğunluk değerlerinin arasında olmalıdır.
Efektif yoğunluk bu sınırların dışında kaldığında, değerin yanlış olduğu kabul edilerek, bitümlü karışımın en
yüksek birim hacim kütlesi tayin deneyi tekrarlanmalıdır. Bu deneyin yapılamadığı durumlarda, agreganın
yığın yoğunluğu ile görünür tane yoğunluğu değerlerinin ortalaması alınarak efektif yoğunluk tayini yapılır.
6.3 Farklı bitüm oranlarında bitümlü karışımın en yüksek yoğunluğunun

hesaplanması
Tercihan optimum bitüm veya optimum bitüm yüzdesine yakın olacak şekilde en az 2 farklı bitüm oranında
TS EN 12697-5’e göre gevşek bitümlü karışımın en yüksek yoğunluk değeri tespit edilmelidir. Her bir bitüm
yüzdesi için bitümlü karışımın en yüksek yoğunluğu aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır:
100 + PB
qm = (4)
100 PB
+
qef q B
Burada;
qm Bitümlü karışımın boşluksuz en yüksek yoğunluğu, kg/m3,
dur.
6.4 Bitümlü karışımın bitüm emme yüzdesi ile efektif bitüm yüzdesinin
hesaplanması
Agreganın bitüm emme yüzdesi aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanır:
q ef − q Akar
PBa = 100q B (5)
q ef q Akar
Burada;
PBa Agreganın kütlece yüzdesi olarak emilen bitüm yüzdesi,
q Akar Agrega karışımının tane yoğunluğu, kg/m3,
dür.
Efektif bitüm miktarı karışımdaki toplam bitüm oranıyla agrega tarafından emilen bitüm oranı arasındaki fark
olarak aşağıdaki bağıntıyla hesaplanır:
PBe = PB − PBa (6)
Burada;
PBe Agreganın kütlece yüzdesi olarak efektif bitüm yüzdesi,
PBa Agreganın kütlece yüzdesi olarak emilen bitüm yüzdesi
dir.
5
6.5 Sıkıştırılmış bitümlü karışımda hava boşluğu yüzdesinin hesaplanması

Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki hava boşluğu yüzdesi, Va değerleri TS EN 12697-8’e göre aşağıdaki bağıntı
kullanılarak hesaplanır:
q m − qb
Va = 100 (7)
qm
Burada;
Va Karışımın hava boşluğu yüzdesi, (v/v),
qm Karışımın en yüksek yoğunluğu, kg/m3,
qb Karışımın birim hacim kütlesi, kg/m3
dür.
6.6 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki mineral agregalar arası boşluk yüzdesinin

hesaplanması
Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki mineral agregalar arası boşluk yüzdesi (VMA) TS EN 12697-8’e göre
hesaplanır.
Karışım bileşimi agrega kütlesinin yüzdesi olarak tayin edilmişse mineral agregalar arası boşluk yüzdesi
(VMA) aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanır:
qb P
VMA = 100 − (8)
qa
Burada;
VMA Mineral agregalar arası boşluk yüzdesi, % (v/v),
qb Karışımın birim hacim kütlesi, kg/m3,
P Karışımın toplam kütlesi olarak agrega yüzdesi,
qa Agreganın yığın yoğunluğu, kg/m3
dür.
6.7 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki bitümle dolu boşluk yüzdesinin hesaplanması

Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki bitümle dolu boşluk yüzdesi (VFB) TS EN 12697-8’e göre aşağıdaki bağıntı
kullanılarak hesaplanır:
VMA − Va
VFB = 100 (9)
VMA
Burada;
VFB Bitümle dolu boşluk yüzdesi, (v/v),
VMA Mineral agregalar arası boşluk yüzdesi, (v/v),
Va Karışımın hava boşluğu yüzdesi, (v/v)
dir.
7 Sonuçların değerlendirilmesi
7.1 Tayin edilen ve hesaplanan veriler arasındaki ilişkinin saptanması
Elde edilen deney sonuçlarına göre yoğunluk, boşluk ve stabilite analizleri yapıldıktan sonra aşağıda
belirtilen 6 farklı karışım özelliğinin bitüm içeriğine göre değişimini veren grafikler çizilir.
1) Bitüm içeriği - Stabilite
2) Bitüm içeriği - Akma
3) Bitüm içeriği - Karışımın birim hacim kütlesi
4) Bitüm içeriği - Hava boşluğu yüzdesi
5) Bitüm içeriği - Bitümle dolu boşluk yüzdesi
6) Bitüm içeriği - Mineral agregalar arası boşluk yüzdesi
6
Grafiklerde işaretlenen noktalar arasından en uygun bir eğri geçirilir. Şekil 1’de tipik karışım tasarımına ilişkin
grafikler gösterilmiştir.
Şekil 1 - Bitümlü karışımın tasarımına ilişkin tipik deney sonucu eğrileri
7.2 Optimum bitüm miktarının tayini

Bitümlü karışımda optimum bitüm miktarı, karışımın deneyle tayin edilmiş ve hesaplanmış özelliklerinin
karışımın tasarlanan kullanım gerekleri ile karşılaştırılmasıyla tespit edilir. Öncelikle, Şekil -1’de gösterilen
grafiklerden, karışımın tasarlanan kullanım gereklerinde belirtilen hava boşluğu sınırlarının orta noktasına
karşılık gelen bitüm içeriğinin seçilmesi önerilir. Bu bitüm yüzdesinde hesaplanmış ve deneyle tayin edilmiş
karışım özellikleri grafikten bulunur. Bulunan değerler karışımın tasarlanan kullanım gereklerini karşılıyorsa,
bu bitüm oranı “optimum bitüm” olarak verilir. Aksi takdirde, bitüm içeriğinde bazı değişiklikler yapılması veya
karışımın yeniden tasarlanması gerekir.
7
8 Örnek
Üstyapının aşınma (yüzey) tabakasında kullanılmak üzere tasarlanan bir asfalt betonu karışımı örnek olarak
alındığında bu tabakada kullanılan bitümlü karışımının tasarlanan kullanım gerekleri Çizelge1’de verilmiştir.
Çizelge 1 - Aşınma tabakası asfalt betonu bitümlü karışım gerekleri
Özellikler En düşük En yüksek

Marshall stabilitesi, kN 8 -
Akma, mm (0,25 mm ) 2 (8) 4 (14)
Boşluk, % 3 5
Mineral agregalar arası boşluk
13 -
(VMA),%
Bitümle dolu boşluk (VFB),% 65 75
Karışımın tasarlanan kullanım gereklerine göre optimum bitüm miktarı aşağıdaki gibi tespit edilir.
Şekil 2’de değişen bitüm içeriklerinde VMA, VFB, Va ve stabilite için çok düşük, uygun ve çok yüksek bitüm
aralıkları işaretlenerek bütün gerekleri sağlayan bitüm aralığı saptanır ve bu değerlerin ortalaması optimum
bitüm içeriği olarak alınır.
Burada % 4,7 bitüm içeriği karışımın tasarlanan kullanım gerekleri şartnamenin hepsini sağladığından
optimum bitüm yüzdesi olarak verilir. Bu örneğe göre bitümlü karışımın tasarım değerleri aşağıda verilmiştir:
Bitüm içeriği : % 4,7
Stabilite : 10,4 kN
Akma : 2,25 mm
VMA : % 14
VFB : % 70
Şekil 2 - Kabul edilebilir bitüm aralığının tespiti
8
Kaynaklar
[1] Asphalt Institute Manual, Series No. 2 (MS-2) - Mix Design Methods
[2] TC Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü - Bitümlü Karışımlar Laboratuvar El
kitabı
9

TS 3720

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS 3720

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRK STANDARDI

BİTÜMLÜ KARIŞIMLAR - ASFALT BETONU - KARIŞIM

Bituminous mixtures - Asphalt concrete - Mix design -

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ

Kalite Sistem Belgesi

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

- Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

- Bu standardın kabulü ile TS 3720 (1983) iptal edilecektir.

- Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası

Bitümlü karışımlar - Asfalt betonu - Karışım tasarımı hesap esasları -

2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

TS EN 13108-20 TS EN 13108-20/AC Bituminous mixtures - Material

3.2 Asfalt betonu

3.3 Karışım formülü

3.4 Tasarlanan hedef bileşim

3.5 Hava boşluğu

3.6 Hava boşluğu içeriği

3.7 En yüksek birim hacim kütle

3.8 Birim hacim kütle

3.9 Agreganın efektif tane yoğunluğu

3.10 Mineral agregalar arası boşluk (VMA)

3.11 Efektif bitüm içeriği

3.12 Bitümle dolu boşluk (VFB)

3.13 Optimum bitüm içeriği

P = 0,035.a + 0,045.b + K .c + F (1)

5.2 Deney numunelerinin hazırlanması ve sıkıştırılması

5.3 Sıkıştırılmış deney numunelerine uygulanan deneyler

a) TS EN 12697-6’ya göre birim hacim kütlesinin tayini

5.3.1 Birim hacim kütlesinin tayini

5.3.2 Stabilite ve akma tayini - Marshall deneyi

6 Yoğunluk ve boşluk analizleri

6.1 Agrega karışımının tane yoğunluğunun hesaplanması

Piri + Pince + Pfiller

6.2 Agrega karışımının efektif yoğunluğunun hesaplanması

6.3 Farklı bitüm oranlarında bitümlü karışımın en yüksek yoğunluğunun

PBe = PB − PBa (6)

6.5 Sıkıştırılmış bitümlü karışımda hava boşluğu yüzdesinin hesaplanması

6.6 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki mineral agregalar arası boşluk yüzdesinin

6.7 Sıkıştırılmış bitümlü karışımdaki bitümle dolu boşluk yüzdesinin hesaplanması

Şekil 1 - Bitümlü karışımın tasarımına ilişkin tipik deney sonucu eğrileri

7.2 Optimum bitüm miktarının tayini

Çizelge 1 - Aşınma tabakası asfalt betonu bitümlü karışım gerekleri

Özellikler En düşük En yüksek

Şekil 2 - Kabul edilebilir bitüm aralığının tespiti

You might also like