36.Лютауская бурж.-дэмакратычная рэвалюцыя. Перамога рэвалюцыі 41.Размежаванне паліт. сіл пасля кастр. рэвалюцыі на Бел. 43.Утварэнне БССР.
Бел. 43.Утварэнне БССР. Аб’яднанне БССР з ЛітССР.
на Беларусі.
Пачатак рэв. паклалі забаст. раб. 23 лютага 1917. 26 лютага пачалося узбр.
пауст.. Лют. рэв. у Петрагр. перам., у вын. чаго законч. панав. дынаст. Раман..
Але асабл. рэвал. ў Петр. было тое, што тут склал. своеасабл. перапляц. двух
дыктатур- дыкт. бурж., якую прадстаўл. Час. ўрад (2 сакав.) і рэвал.-дэмакрат.
дыкт. ў выгл. Сав. раб. і салд. дэпут. (27 лют.). Так утвар. ў краіне двоеўладдзе.
1 сакав. 1917 г., калі звесткі аб перамозе дайшлі да Бел., у гар. і мяст. прайш.
міт., дэманстр., акцыі непадпарадкав. ўладам. Пачалі ствар. Сав. раб. і салд.
дэпут.. 4 сакав. быў створ. Мінскі Сав. раб. дэпут. і Часовы выкан. камітэт. Каб
аб'ядн. сілы пралетарыяту і салдат 8 сакав. быў створ. адзіны Мінс. Сав. раб. і
салд. дэпут. і адзіны выкан. камітэт на чале з бальш. Б.Позернам. Сваю асн.
зад. яны бачылі у арганіз. раб. і салдат, у абар. іх экан. інтар. і паліт. правоў.
Сав. на Бел. прызнав. кіруючую ролю Петрагр. Саве-та раб. і салд. дэпут., а
разам з тым прызнав. і Час. ўрад. Аднак на практ. Сав. факт. падпарад. органам
Час. урада і дапамаг. Час. ўр. стварыць мясц. орг. ўлады. Амаль ва ўсіх гар.
Бел. сталі з'яўл. бурж. і памешч. "Часовыя грамадскія каміт. парадку".
Прыхільн. гэтага былі эсэры, менш. і бундаўцы, якія пераваж. ў Сав.. Такі
каміт. быў створ. ў Мінску 4 сакав. 1917 г. Т.ч., на Бел., як і ў Расіі ў цэлым,
склалася двоеўлад.. Лют. рэвал. 1917 г. дала штуршок для дэмакратызацыі
грам.. Пачалі ствар. прафсаюзы, выбарн. салдац. камітэты ў арміі. Ажывілася
сялянс.. 20 красав. 1917 г. прайшоў з'езд сял. дэпутатаў Мінс. і неакупір.
паветаў Віленс. губ., дзе была зроблена спроба вырашыць аграр. пыт.. Але
канчатк. заканад. раш. аграр. пыт. адкладвалася да Устаноўч. схода. Такс. 7-17
красав.1917 г. прайшоў І з'езд ваен. і раб. дэпут. армій і тылу Зах. фроту, які
прызнаў неабх. працягваць вайну з мэтай абар. рэвал., падтрымл. палітыку
Час. урада здзяйсняць паст. кантроль за ім. З’езд быу эсэра-меншавіцкім.
Салдаты атрымалі усе правы і свабоды, як і усе грамадз. Расіі. Быу прыняты
шэраг інш. рашэнняу, накірав. на замацав. перам. Лют. рэвал. Т.ч. Лют. рэв. –
бурж. дэмакр. рэв., рухаючай сілай быу народ. Лют. рэв. 1917 г. прывяла да
звярж. самадзярж., але ў вын. асабл. абставін на Бел., як і ў Расіі, утварыл.
двоеўлад., з’явілася пачаткам дэмакрат.развіцця Расіі, у т.л. і Бел., адкрыла
шлях да экан. і сац. прагрэсу краіны. Праіснав. яно з лютага—сакав. да ліпеня
1917 г.
Галоунымі прычынамі рэвал. з’явіліся класавыя супярэчнасці, цяжкае ваен.
становішча, незадаволен. вайной рабоч., сял., салдат, даведзен. да крайняй
галечы вайной. гасп. разрухай выліліся у масав. выступл. супраць царызму,
буржуазіі і ваеншчыны.
39. Культура Бел. др. пал.19 – пач. 20 ст. Адукацыя, навука, друк.
Культ. Бел. у др. пал. XIX ст. развiвал. ва умовах сцвярдж. i панавання
капiталiст. аднос.. Нягледз. на каланiяльн. палiт. рас. самауладства, у гэты час
пачала фармiрав. бел. нац. iнтэлiг., якая вывуч. i стварала нац. культуру.
Прадст. бел. iнтэл. тэарыт. абгрунтавалi iснав. самаст. бел. этнасу i абвясцiлi
яго права на роунасць з iнш. народ.. Завяршаўся працэс пераўтвар. бел. народн.
ў бел. нацыю. Бел. лiт-ра гэтага часу развiвал. падспудна, пад забар., у неспр.
атмасф.. Рэпрэсii у дачын. да удзельн. пауст. 1963 г., фактычная забар. бел.
друку, жорсткi русiфiкат. курс прывялi да таго, што многае з творч. спадчыны
выдатн. бел. пiсьменн. загiнула. Асновай развiцця бел. лiт. гэт. перыяду быу
паступ. рост сац. i нац. самасв. народа. Абвастр. сац. супярэчн. у краiне
напярэд. i у пер. рэф. 1861 г. , развiцце капiталiз. i з’яулен. на арэне палiт.
бараць. пралетарыяту, уплыу передав. грамадс. думкi стварылi глебу для
развiцця бел. лiт-ры дэмакрат. напрамку. Вядомы прадст. – К.Калiн. (1838 –
1864), кiраун. пауст. 1863 – 1864 гг., рэвалюц.-дэмакрат, мыслiцель i
публiцыст. Нац. пачуццi яго найб. поуна выявiлiся у творы «Лiсты з-пад
шыбенiцы», напiс. перад пакаран. смерцю у Вiленс. турме. Удзельнiк пауст.,
пачынальн. крытычн. рэалiзму, патрыет сваей радзiмы Ф Багуш. выступау у
абар. бел. нар. i яго мовы, якой пагарджалi i якую зневажалi як царскiя
сатрапы, так i поль. паны. Паслядоун. Багуш. былi паэты-дэмакр. Я.Лучына i
А.Гурыновiч. Культ. Бел.i у пач. XX ст. развiвал. у цеснай сувязi з нац. рухам,
культ. суседн. народау. У гады рэвал. 1905—1907 гг. i пасля яе адбываец.
уздым у многiх яе галiнах, асабл. у лiт-ры. Прыкметныя змены адбывалiся у
развiццi асветы. Замест царкоуна-прыходс. школ, якiя знаходз. у заняпадзе,
адкрывалiся народ. вучыл., а гарад. вучыл. пераутвар. у выш. пачатк. школы.
Хутка пашырал. сетка дзярж. i прыв. сяр. школ – гiмн. i рэальн. вучылiшч.. Для
даросл. насельн. адкрывалiся нядзельн. школы, вяч. змены i курсы. Для
падрыхт. педагогау былi адкрыты 5 настаун. семiнарый i 3 настаун. iнстытуты.
На Бел. мелiся значн. дасягн. у вывуч. этнаграфii, гiст. i культуры краю, а такс.
у прыродазн. навуках. Пытаннямi быту i культ. Бел. займалiся вяд. даследч. Е.
Раманау, М.Федароускi, М.Нiкiфораускi, А.Сержпутоускi. Гiст. ВКЛ
прысвяцiу свае працы М.Доун.-Зап.. В.Ластоускi выдау «Кар. гiст. Бел.».
Павыш. агульнаадук. i культ. узроуню насельн. садзейнiч. бiб-экi. Адкрывалiя
школьн. i грамадс. бiб-экi розн. ведамтсвау. Буйнейш. сярод iх была мiнская
публiчная бiб-эка iмя Пушкiна, створ. у 1900г. На Бел. дав. хутка развiвауся
друк. З 1901 по 1914 г. у 5 бел. губ. кольк. перыяд. выданняу павялiч. з 15 да
109. Больш. газет i кнiг друкав. на рус. мове. Вял. уклад у разв. бел. лiт-ры
унеслi Я.Куп., Я .Кол., М.Багдан., К.Каганец i iнш.
40. Кастрычніцкая рэвалюцыя на Бел. Першыя рэвалюцыйныя
пераутварэнні. 25 кастр. 1917 г. у Петрагр. адбылося ўзбр. паўст. раб. і
салдат. У вын. быў звергн. Час. ўрад і ўлада перайш. да Саветаў раб. і салдац.
дэпут.. Звест. аб гэтых падз. хутка дайш. да Бел.. 26 кастр. 1917 г. выканкам
Мінск. Савета абвясц. аб перах. ўлады ў рукі Сав. раб. і салд. дэпут.. Але супр.
нов. улады выст. бурж. партыі, бунд., меншав., эсэры і інш. Яны стварылі ў
Мінс. т.зв. Каміт. выратав. рэвал. і паспрабав. ўзяць уладу ў свае рукі.
Бальшав. ўсё ж такі, апіраюч. на падтр. войск Зах.фронту, пераадол. супраціўл.
сваіх паліт. апанен. і ўсталяв. свой кантр. на тэр. Бел., якая не была захопл.
ням. войск.. 27 ліст. ў Мінску быў створ. Абл.Выкан.Кам.Зах.Вобл. і фронту як
выш. орган сав. улады ў Бел.. Яго ўзнач. Рагазінскі. Выкан. орг. улады стаў
Сав. нар. каміс. на чале з Ландарам. Т.ч. на Бел. пачаліся рэвалюц. пераўтв..
Так, быў уведз. рабочы кантр., пачала праводз. зям. рэф., рэф. сіст. адукац. і
інш. Акт. дзейніч. Паўн.-Зах. абл. кам. РСДРП(б), на чале Мяснікоў. Паліт.
сілай, якая імкн. ўстанав. сваю ўладу на Бел., былі бел. нац. арганіз.. Яны
згурт-ся вакол Вял. бел. рады. Прызнаўшы сав. ўладу ў Расіі, яны разгляд.
Аблвыкамзах толькі як франтавы, а не выш. мясц. орган улады раб. і сял.. Вял.
бел. рада выступ. за ствар. дэмакрат. краёвай улады. Кіруюч. паліт. сілай у бел.
нац. руху выступ. Бел. сацыяліст. грамада. Парт. бальшав. негат. аднесл. да
намаган. бел. нац. арганіз. па ствар. органа краёвай улады. Сав. ўладу падтрым.
з'езды многіх армейс. каміт.. У ноч з 1 на 2 ліст. ў Мінск увайшлі вайск. часці і
бранір. поезд, я-я ўзялі пад ахову Мінс. Савет. У горад. зноў была ўстаноўл.
Сав. ўлада. У кастр.-ліст. 1917 г. Сав. ўлада перамагла ў мног. гарадах Бел.:
Віцеб., Полац., Гомелі і інш. Т. ч., у ліст. 1917 г. на неакуп. тэр. Бел. ўсталявал.
ўлада Сав.. Армія ў асн. падтр. дэкрэты Сав. ул.. Бел. нац. партыі, я-я не
прынялі ўладу Сав., выступ. пад лозун. поўн. нац. самавызн. Бел.. Пасля
кастрычн. падзей 1917 г. на Бел. разгарн. рух за ствар. бел. дзярж-сці. У студз.
1918 г. быў створ. Бел. нац. камісарыят (БНК) як аддзел нар. камісарыята па
справах нац-сцей Расіі на чале з А.Р.Чарвяковым. Ён выступіў за пераўтвар.
Зах. вобл. ў аўтан. рэсп. ў складзе РСФСР. Прапан. Белнацкама падтрым. бел.
секцыі РКП(б) на чале з Жылуновічам. Адн. Аблвыкамзах адхіліў яе, даўшы
вобл. назву "Зах. Камуна". Дэбаты па пыт. аб нац. вызнач. бел. працягвал. да
1918 г. Урэшце рэшт дзейн. урада БНР, пагроза з боку Польш. прымусілі
бальшав. кіраўн. прыслух. да патрабав. нац. секц. РКП(б) аб ствар. бел. дзярж..
30 снеж. 1918 г. у Смален., які стаў цэнтр. Зах. вобл. ў сувязі з герм. акупац.,
была склік. VI Паўн.-Зах. канфер. РКП(б). Яна прыняла рэзалюц. "Аб абвяшч.
Зах. Камуны Бел. Сав. Рэсп.". 1 студз. 1919 г. быў абнародав. Маніфест Часов.
рабоча-сял. ўрада Бел. на чале з Жылунов., які абвясціў утвар. БССР. Яна была
створ. ў межах Мінс., Гродз., Віцеб., Магіл., а таксама часткі Смал., Віл.,
Ковенс. і Чарнігаў. губерній. 5 студз. 1919 г. сталіц. БССР стаў Мінск, і ўрад
пераехаў са Смал. 7 студз. ў Мінск. Сваю дзейн. урад БССР пачаў ў вельмі
цяжк. паліт. і эканам. умовах. т.ч. перам. Кастр. рэв. і устанаул. сав. улады
паклалі пач. рэвалюц. пераутвар. ва усіх сферах грам. жыцця бел. нар., на я-я
пауплывалі : акупац. част. тэр., органы сав. улады былі у асн. салдацкімі.
Гэтыя фактары стрымлів. разв. рэвалюц. пераутвар., ускладнялі эканам.
становішча на Бел., садзейнічалі размежаванню паліт. сіл.
І Усебелар. з’езд (снежань 1917 г.)
Пад упл. Кастр. рэвал. бел. нац. рух падзял. на 2 часткі: адна
падтрымл. рэвал., другая выступ. супр. Кастрычн., што было
абумоул. неаднародн. бел. нац. руху. Вядуч. паліт. сілай у грам.
была партыя бальш.. Найб. уплывов. паліт. партыя – БСГ, якая
пасля Кастр. рэвал. раскалолася на памярк. – прых. рэфармісц.
шляху, і левых радыкалау – прых. бальшав. накірун.. У пач. ліст.
1917 г. адбыуся з’езд бел. вайскоуцау Зах. фронту. Была створ.
Цэнтр. бел. вайск. рада зах. фронту на ч. з Рак-Міхайлоускім, я-я
выступ. за аутан. бел. краю і не прын. Кастр. рэвал..Асн. нац.
партыі гуртав. вакол Цэнтр. бел. рады (Вял.бел.рада - ВБР),
прагр. я-й прадугл. абвяшч. Бел. дэмакр. рэсп.,наданне усей
улады на Бел. краявой радзе. Рада вызнач. задачы, я-я трэба было
рашыць. Пасля Кастр. рэв. усе бел. нац. партыі лічылі нац. пыт.
гал. у сваей паліт.. Але аб’яднаць сялян і салдат было вельмі
склад.. ВБР уступ. у кантакт з выканк. Бел. абл. камітэта (БАК) з
мэтай захап. паліт. кіраун. на Бел.. Адразу пасля Кастр. рэвал. у
кіраун. ВБР узнікла ідэя аб склік. Усебелар. з’езда. Яна не
прызнав. сав. уладу на Бел. і не прыняла створан. ей органы
улады. 5 снежня 1917 г. Нар. камісар. па справх нацыян. дау
згоду на правядз. Усебел. з’езда для выраш. пыт. аб самавызн.
Бел. на асн. сав. дзяржаун.. 15 снежня 1917 г. скліканы надзвыч.
з’езд БАК, аднак пасля спрэчак было выраш. прав. І Усебел.
з’езд. Дэлег. з’езда падзял. на прав., лев. (лев. эсэры), цэнтрыстау
(дэлег. БСГ). 18 снеж. 1917 праект аг. рэзал. аб самавызн. Бел..
Гал. – прапан. аб ствар. Усебел.Сав. сял., салд. і раб. дэпутатау,
падкрэсл. неабх. ствар. бел. войск. У меж. Бел. абвяшч. “рэсп.
дэмакр. лад” на ч. з Усеб. Сав. с., с. і р. д.. 18 снеж. з’езд
разагнаны, Рада старэйш. абвясц. сябе Сав. з’езда. СНК заявіу
прыч. разгону: з’езд не прызн. сав. ул. на Бел., быу створ. бел.
кадэт., прадст. бурж. прадст. парт., я-я выст. за звярж. сав. улады.
аднак нель. поун. пагадз.. Абл. кіраун. успрым. патраб аб
самавызн. як антысавецкае. Усебел. з’езд меу гіст. знач. – ен
склікау прадст. розн. нац.-бел. арганіз.. У снеж.1917 – студз.1918
на Бел. адбыу. мяцеж поль. корп. пад каман. ген. Доубар-
Мусніцкага. Калі Керанскі у час Кастр. рэв. спрабав. выкарыст.
поль. часці супраць рэвал. Петраграда, Д.-М. заявіу аб сваім
нейтраліт. у аднос. да сав. улады, аднак выясніл., што ен рыхтав.
да бараць. супр. сав. улады. 12 студз. пачал. ваен. дзеянні супр.
сав. улады. Перад поль. дывіз. была задача – ліквідав. рэвалюц.
стауку, захапіць Мінск, Магіл.,Жлобін і тым самым нанесці удар
па стратэг. цэнтрах на Бел. і адрэзаць іх ад Расіі. Не вытрымауш.
націску сав. войскау, поль. дывізія пач. адступл. на Бабруйск, дзе
і была разбіта. Т.ч. на усей тэрыт., часова акупірав. корпусам,
была усталявана сав. улада.
42) Барацьба бел народа супраць ням-фаш
захопнікаў.З першых дзён вайны асноўная частка
насельніцтва Беларусі стала на шлях барацьбы супраць
акупантаў. Гэта была барацьба за свабоду і
незалежнасць савецкай Радзімы. Жорсткасць
акупацыйнага рэжыму толькі ўзмацняла нянавісць да
нямецка-фашысцкіх захопнікаў.У першыя дні Вялікай
Айчыннай вайны быў сфарміраваны і ўступіў у
барацьбу з ворагам Пінскі партызанскі атрад.На
захопленай ворагам тэрыторыі стваралася сетка
падпольных цэнтраў, арганізацый і груп.Гераічнай і
трагічнай старонкай ў гісторыю барацьбы супраць
нямецка-фашысцкіх акупантаў увайшло Мінскае
падполле.У першыя месяцы вайны партызаны не мелі
патрэбнай падрыхтоўкі, матэрыяльнага забеспячэння,
узаемадзеяння з вайсковым камандаваннем і г.д.Расла
колькасць і актыўнасць народных
мсціўцаў.Удасканальвалася і аператыўнае кіраўніцтва
падпольнымі арганізацыямі і партызанскімі
фарміраваннямі.У рабоце сярод насельніцтва вялікае
значэнне надавалася сродкам масавай інфармацыі і
распаўсюджванню цэнтральных газет.У заходніх
абласцях Беларусі барацьбу з акупантамі вялі
антыфашысцкія камітэты.Партызанскі рух на Беларусі
з’яўляўся ўсенародным.Магутны партызанскі рух і
гераічная барацьба падпольшчыкаў умацоўвалі веру
насельніцтва ў перамогу.Партызаны кантралявалі
многія шашэйныя і амаль усе грунтавыя дарогі, грамілі
штабы, склады і гарнізоны захопнікаў.Рэйды
партызанскіх фарміраванняў займалі важнае месца ў
разгортванні партызанскага руху ў заходніх абласцях
Беларусі.Кіраўніцтва ўсёй дзейнасцю насельніцтва і
партызан на тэрыторыі партызанскіх зон ажыццяўлялі
падпольныя абкомы і райкомы партыі.Партызаны,
падпольшчыкі не здолелі б адны весці паспяховую
барацьбу, калі б не дапамога большасці насельніцтва
Беларусі.Большую частку партызан Беларусі складалі
сяляне і рабочыя.
Абвяшчэнне БНР.9 сакавіка 1918 г. адбылося
пашыранае пасяджэнне выканкома Савета
Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я
Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым
дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай
Рэспублікай.Аднак ў граматах не былі дастаткова
выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.Таму
выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным
пытанні.25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята
Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць
працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць
утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.
Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці
Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР
атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны
сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання
некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.Вось
у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым
пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой
выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад
бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.Пасылка Радай
тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой
Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія
сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны
на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена
савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы,
рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Такім
чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай
рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла
яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе
асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці,
нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай
дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за
беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода,
аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем
і надзеяй.
Пасля вызвал. Бел. ад ням. акуп. зноў паўстала пыт. аб утвар. бел. дзярж.. Але
па гэтым пыт. не было адзiнай думкi. Iснавала некалькi пазiцый: 1) Паўн.-Зах.
абкома РКП(б). Яго кiраўнiк А.Мяснiкоў, В.Кнорын i iнш. лiчылi, што Бел.
павiнна быць тэрытар. адзiнк. РСФСР на той падставе, што бел. не нацыя; Іх
погляд складвауся па уплывам ідэі сусв. сацыяліст. рэвалюцыі, а самавызнач.
народау – перашкода на гэтым шляху. 2) Бел. нац. камiсарыята. Кiраўнiкi
Белнацкама А.Чарвякоў, З.Жылуновiч i iнш. лiчылi неабх. стварыць Бел. сав.
рэсп. i ўстанавiць цесныя сувязi з РСФСР (на прынцыпах аўтаномii). Гэтую
пазiцыю падтрымлiв. Цэнтр. бюро бел. секцый РКП(б) у Расii, арганізаваных з
бежанцау-белар. у розн. гарадах Расіі. 27 лістапада 1918 Маск. камітэт бел.
секцый выказауся за абвяшч. бел. нац. дзяржаунасці, але Сталін не адрэагавау
на гэта. УЦВК 23 снежня 1918 г. прыняу рашэнне аб ахаванні Зах. вобл. і
канчаткова вызначыу яго тэрыт.. Бел. па-ранейш. заставалася у складзе Расіі.
Доўгi час гэтае пыт. не вырашалася. I толькi 24 снеж. 1918 г. пленум ЦК
РКП(б) прыняў раш. аб ствар. БССР. 30 снежня 1918 г. на VI Паўн.-Зах.
партыйнай канфер. РКП(б) была прынята рэзалюц. «Аб абвяшч. Зах. Камуны
Бел. Сав. Рэсп-й». У складзерэспублікі – Мінс., Магіл., Гродз. губерні, частка
Віц. і Смаленс. губерняу. Быў створаны Часовы ўрад Бел. на чале з
З.Жылуновiчам. 1 студз. 1919 г. Часовы ўрад абвясцiў Манiфест аб ствар.
БССР. Маніфест абвясціу раунапрауе працоуных усіх нацыян. на тэр. Бел.,
адмяніу усе загады акупацыйных улад, аб’явіу па-за законам Бел.раду. 5
студзеня 1919 г. Часовы рэвалюц. рабоча-сял. урад БССР, ЦБ КП(б)Б
пераехалі у Мінск, я-я стау сталіцай БССР. У сувязi з гэтым Зах. вобл. была
скасавана. Аднак пагроза новай вайны з боку буржуазна-памешчыцкай Поль.
прымусiла сав. кiраўн. прыняць 16 студз. 1919 г. рашэнне аб аб`ядн. БССР з
Лiт. ССР. Для юрыд. замацав. абвяшч. БССР i стварэння Лiтбел 2 лютага 1919
г. быў склiканы 1-ы ўсебел. з`езд Саветаў. З`езд прыняў Канстытуцыю БССР,
згодна з якой найвыш. ўлада ў рэсп. належала з`езду Саветаў. З`езд вызначыў
тэр. БССР у складзе Мiнскай i Гродз. губерняў, планавалася, што ўключаныя ў
склад РСФСР па рашэннi ЦК РКП(б) ад 16 студз. 1918 г. Магiл. i Вiцебс.
губернi, калi iнш. тэр. Бел. будуць захоплены Поль. (што i адбыл. на самой
справе) у будучым могуць стаць асновай для аднаўл. бел. дзярж-сцi. 1-ы
ўсебел. з`езд Саветаў прыняў раш. аб аб`ядн. БССР i Лiтоўскай ССР. У склад
Лiтбел увайшла тэрыт. Мiнскай, Гродз., Вiленс., Ковянскай i частка
Сувалкаўскай губерняў з большi як 4-мiльенным насельн.. Т.ч. усе спробы
захаваць тэрыторыю Бел. не удаліся. Сталiцай аб`яднанай дзяржавы стаў г.
Вiльня. 27 лютага 1919 г. ствараюцца ЦВК Літ.Бел. ССР і яго прэзідыум на чле
з Цыхоускім, урад аб’яднанай рэспублікі – Савет Нар. Камісарау на чале з
Міцкявічусам – Капсукасам, створаны Выўэйшы Савет нар. гаспадаркі. Лiтбел
праiснавала да лiпеня 1920 г.
44) Б у гады польскай інтэрвенцыі (1919-1920 гг.) і
бел нац рух. Аднаўленне БССР.На захопленай
тэрыторыі польскія інтэрвенты ліквідавалі савецкую
ўладу і аднавілі ўладу памешчыкаў і
капіталістаў.Акупанты ўстанавілі на захопленай
тэрыторыі дэспатычны рэжым.Беларускі народ не схіліў
галавы перад інтэрвентамі. Амаль ва ўсіх гарадах
рэспублікі былі створаны падпольныя партыйныя
арганізацыі, якія ўзначалілі барацьбу працоўных за сваё
вызваленне.28 студзеня 1920 г. у в. Гатава Мінскага
павета адбыўся першы з’езд партызан.Але ўсе гэтыя
намаганні былі дарэмныя. Адначасова закрываліся на
захопленай тэрыторыі беларускія школы, культурна-
асветныя ўстановы, газеты.Галоўнымі напрамкамі
палітыкі Рады БНР і яе ўрада ва ўмовах польскай
акупацыі былі: 1) па-ранейшаму дамагацца ад сусветнай
дзяржаўнасці афіцыйнага прызнання незалежнасці БНР;
2) устанаўленне федэратыўных адносін з Польшчай; 3)
перадача ўсёй грамадзянскай улады на Беларусі Радзе
БНР.Перагаворы з польскай уладай завяршыліся тым,
што Рада БНР была распушчана.Такім чынам, беларускі
нацыянальны рух у перыяд польскай акупацыі быў
накіраваны на аб’яднанне ўсіх працоўных у іх барацьбе
супраць інтэрвентаў і вызваленне Беларусі ад
іншаземных захопнікаў.Пасля паспяховага ліпеньскага
(1920) наступлення Чырвонай Арміі, калі ўся тэрыторыя
Беларусі была вызвалена ад польскіх захопнікаў,
практычна пыўстала пытанне пра аднаўленне
беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.6 ліпеня 1920
г., калі Чырвоная Армія перайшла ў наступленне,
выказаўся за аднаўленне беларускай савецкай
дзяржаўнасці.Вельмі складаным было тэрытарыяльнае
пытанне адноўленай рэспублікі. Канкрэтна яе межы не
былі вызначаны. І зрабіць гэта было вельмі цяжка.У
ліпені 1920 г., калі Чырвоная Армія паступова
прасоўвалася на захад, з’явілася рэальная магчымасць
аднавіць рэспубліку.У лістападзе–снежні 1920 г. на
Беларусі прайшлі выбары ў сельскія, валасныя,
павятовыя і гарадскія Саветы. Рэўкомы былі скасаваны.
З’езд абраў ЦВК БССР і звярнуўся да працоўных
Беларусі з заклікам накіраваць усе сілы на аднаўленне
народнай гаспадаркі рэспублікі.
51) Заходняя Б у складзе Польшчы (1921-1939 гг.). Беларускі
нацыянальна вызваленчы рух.У выніку савецка-польскай
вайны 1919–1920 гг., паводле Рыжскага мірнага дагавора ад 18
сакавіка 1921 г., вялікая частка тэрыторыі Беларусі з
насельніцтвам перайшло ва ўладанне польскай
дзяржавы.Заходняя Беларусь і яе насельніцтва апынуліся ў вельмі
цяжкім становішчы.На заводах і фабрыках працоўны дзень
працягваўся 10–11 гадзін. У сярэднім на аднаго працуючага
прыходзілася два беспрацоўныя. Людзі згаджаліся на любую
работу і любую аплату.Вельмі цяжка жылося ў вёсцы.Аграрныя
пераўтварэнні вялі да ўзрастання дыферэнцыяцыі сялян,
колькасць бедных жыхароў вёскі пачала няўхільна
павялічвацца.Сяляне павінны былі пастаянна выконваць
павіннасці.У пошуках заробкаў, даведзеныя голадам і ўціскам да
адчаю, сяляне шукалі выйсця ў эміграцыі.Вядучую ролю ў
паланізацыі беларускага насельніцтва адыгрывала каталіцкая
царква.У Заходняй Беларусі панаваў жорсткі палітычны рэжым і
паліцэйскі тэрор.Такім чынам, сацыяльнае, нацыянальнае і
палітычнае становішча працоўных мас на тэрыторыі Заходняй
Беларусі штурхала іх на актыўныя антыўрадавыя дзеянні.У
пачатку і сярэдзіне 20-х гадоў сацыяльная і нацыянальная
барацьба характарызавалася не толькі эканамічнымі забастоўкамі
і антыўрадавымі дэманстрацыямі, але і праявамі ўзброеных
выступленняў у форме партызанскага руху.Ва ўзмацненні
сацыяльнага і нацыянальна-вызваленчага руху значную ролю
адыгралі партыі і арганізацыі камуністычнага і нацыянальна-
дэмакратычнага напрамку.Выдаваліся газеты, якія па прычыне
праследавання ўладамі часта закрываліся.У студзені 1927 г.
улады пачалі ліквідацыю гурткоў і камітэтаў БСРГ. Па ўсім краі
прайшлі масавыя арышты яе актывістаў.Польскія ўлады чынілі
розныя перашкоды для стварэння сеткі гурткоў на месцах, а
таксама ажыццяўлялі жорсткі ўціск на перыядычныя
выданні.Важную ролю ў грамадска-палітычным жыцці Заходняй
Беларусі адыграла культурна-асветная арганізацыя – Таварыства
беларускай школы (ТБШ).За перыяд свайго існавання (да 1937 г.)
ТБШ заваявала вялікую любоў насельніцтва Заходняй Беларусі.
Заслуга ТБШ была не толькі ў асветніцкай ролі, але і ў тым, што
яна падрыхтавала і выхавала ў вельмі цяжкіх умовах
нацыянальнага прыгнёту значную колькасць беларускай творчай
інтэлігенцыі.У канцы 20 – пачатку 30-х гадоў адбыліся значныя
палітычныя і эканамічныя змены на тэрыторыі Заходняй
Беларусі.
45) БССР на шляху нэпа (20-я гг ХХ ст).Разбурэнні,
беспрацоўе, неабдуманае ўсеагульнае адзяржаўленне
сродкаў вытворчасці, харчразвёрстка выклікалі
незадаволенасць народа, асабліва сялянства.Прычынай
цяжкага эканамічнага і палітычнага крызісу на рубяжы
1920–1921 гг. было разбалансаванне палітычных і
эканамічных інтарэсаў.З’явілася новая эканамічная
палітыка, распрацаваная У. Леніным і прынятая Х
з’ездам РКП(б) у сакавіку 1921 г. Сутнасць нэпа
зводзілася да максімальнага пад’ёму вытворчых сіл і
паляпшэння становішча рабочых і сялян дзеля
захавання савецкай улады.Галоўнай мэтай нэпа стала
замена харчразвёрсткі харчовым падаткам.Дазвалялася
здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную
працу пры ўмове, што члены сям’і наймальніка таксама
працуюць.У гады нэпа ажыццяўляліся тры віды гандлю:
прыватны, кааператыўны і дзяржаўны. Дзяржбанк ў
канцы 1922 г. выпусціў новыя грашовыя знакі –
чырвонцы.Былі адменены ўсе абмежаванні на сумы
ўкладаў, якія маглі захоўваць грамадзяне і арганізацыі ў
ашчадных банках.Дзяржава стала падтрымліваць
дробныя і сярэднія прыватныя і кааператыўныя
прадпрыемствы.Дазвалялася арэнда прамысловых
прадпрыемстваў іншаземнымі фірмамі ў форме
канцэсій.Радыкальныя змены адбыліся ў кіраванні
дзяржаўнай прамысловасцю.Узнаўлялася грашовая
аплата працы.Заняпаўшая ў гады вайны і калектывізацыя выклікала супраціўленне кулацтва. У гэтых
рэвалюцыйных пераўтварэнняў эканоміка Беларусі з
пераходам да нэпа пачала адраджацца.Аднак поспехі
першых гадоў нэпа прынеслі і вялікія эканамічныя
праблемы. Яны былі выкліканы крызісам збыту, які
ўзнік у выніку няправільнай цэнавай палітыкі дзяржавы,
вялікай розніцы паміж коштам прамысловых і
сельскагаспадарчых тавараў.Разыходжанне ў цэнах
прывяло да таго, што селянін за прададзеную
прадукцыю мог набыць прамтавараў у параўнанні з
даваенным часам у 7 разоў менш.Крызіс збыту
абвастрыў фінансавую праблему.У ходзе пераадолення
крызісу прымаліся меры па зніжэнні сабекошту
прамысловай прадукцыі, цэн на тавары, скарачэнні
накладных расходаў, удасканальвалася дзейнасць
кіруючага апарату і інш.У выніку павысілася
рэнтабельнасць прадпрыемстваў, узніклі ўмовы для
зніжэння цэн на прамысловыя тавары.Хуткаму
аднаўленню прамысловай вытворчасці садзейнічала не
толькі новая эканамічная палітыка, але і творчая
ініцыятыва рабочых, укараненне прагрэсіўных метадаў
працы.Правядзенне ў жыццё новай эканамічнай
палітыкі дазволіла ў кароткі тэрмін аднавіць
прамысловасць, стабілізаваць эканоміку.Доля
прыватніка ў валавой прамысловай прадукцыі
зменшылася.У тых умовах выцясненне прыватніка было
адной з памылак у справе кіраўніцтва эканомікай
краіны.
46. Асабл. і вынікі правядзення палітыкі індустрыялізацыі у Бел. у 20-
30-я гады. На пач. 20-х гадоў ХХ ст. Бел. па-ранейш. заставал. слабаразв. у
прамысл. аднос. рэсп.. Асн. яе складалi харч., дрэваапрац., каляр., гарбарн.
галiны, на долю якiх прыпадала асн. частка агульн. аб`ему валавай прадукц..
Прамысл. па-ранейш. заставалася «дробн.» i «кустарнай». Вельмi востра
стаяла ў рэсп. прабл. iнжын.-тэхн. кадраў, квалiфiкав. рабоч.. У той жа час i
культ. ўзр. асн. масы нас. застав. нiзкiм. Усе гэта перашкадж. развiццю нар.
гасп., галоўн. мэтай палiт. сац. iндустр. было ствар. матэр.-тэхн. базы
сацыялiзму, пераўтвар. СССР у экан.-незал. дзярж. за магутным экан.-вытв.,
навук.-тэхн. i абаронч. патэнц., забеспяч. росту прадукцыйн. працы i на гэтай
асн. няўхiльнае павыш. матэр. дабраб. культ. ўзр. працоўных.
Сутн. iндустр. (I) заключ. ў наст.: весцi экан. будаўн. пад такiм вуглом
гледжання, каб СССР з краiны, я-я ўвозiць машыны i абсталяв., ператвар. у
краiну, я-я выпуск. маш. i абсталяв.. Дзеля таго как забяспеч. пераўзбраен. нар.
гасп., падняц. яе на новы тэхн. ўзр., аб`яўлял. пераважн. развiц. цяжкай
iндустр., асабл. тых яе галiн, што вырабл. сродкi вытворч.. Улiчвалася, што
поспех будзе залежаць удзелу вескi ў фiнансав. прамыслов. цераз збалансав.
палiт. ў вобл. падатк. i цэн як на с\гасп., так i на прамысл. прадукц.. Паколькi
экан. сав. Бел. была неад`емн. часткай экан. СССР, і праходзiла так, як у
цэлым па краiне.
На Бел. мелiся i свае асабл.. Адрознен. ў тэрм. i тэмпах, галiнов. i структ.
прапорц. былi абумоўл.: - геапалiт. станов. Бел. ў мiжваен. перыяд (прамежнае
знаходж., адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай прамысл. прадпр. ваен.-
прамысл. компл.); - адсутн. развед. радов. нафты, газа, кам. вуглю, руд чорн. i
каляр. мет-ў, сыравiн. базы будаўн. матэрыял.; - арыентацыяй прамысл. на
мясц. сырав. – першачарг. развiц. легк. i харч. прамысл.; - недахоп. квалiфiк.
кадраў i iнш. З улiкам гэтых асабл. на Бел. быў ўзяты курс на неабх. i хуткае
развiц. галiн, якiя базiрав. на перапрац. мясц. сырав.: керам., шклян., запалк.,
дрэваапрац., iльнопрадз., папяр., гарбар., харч. i iнш. Гэты курс адпавяд.
структ. прамысл. рэсп., яе гiст., экан. i фiнанс. магчым.. Аднак пераапр.
прадукц. с\гасп. займ. вяд. месца ў прамыс. БССР.
Правядз. патрабав. вял. сродк.. Асн. крын. накапл. з`яўлял. сама прамысл.
праз скарач. накладн. расходаў, знiж. сабекошту прадукц., паскар. абарачальн.
сродкаў, шырокай нацыяналiз. прамысл., укараненне найноўш. дасягнен. нав. i
тэхн., павыш. прадукц. працы i ўмацав. дысцыпл., а такс. за кошт эканомii i
павыш. рэнтабельн. вытворч.. Важн. крынiцай атрым. сродкаў з`явiл. такс.
збераж. прац., падпiска на дзярж. пазыкi. За 3 гады ў рэсп. было пабудав. 150
прамысл. прадпр.. Адначас. вялася рэканстр. дзеючых прадпр., абапiр. на
фiнанс. дапам. СССР. За гады перш. пяцiг. было пабудав. 78 буйн. i 460 дроб. i
сяр. прадпр.. У 1932 г. XVII партканферэнц. ВКП(б) канчатк. адмовiл. ад
НЭПа, адзначыўшы яго поўн. несумяшч. з палiт. партыi i iнтар. раб. класа, з
бурж.-нэпнанскiмi скажэннямi прынц. гасп. разлiку, якiя праявiл. ў разбазарв.
агульнанар. дзярж. рэсурс. i «значыць» у зрыве ўстанаўлен. гаспад. планаў. На
змену гасп. разлiку ў экан. прыйшла кам.-адмiн.. сiст.. Усталеўвал. жорст.
цэнстралiзав. сiст. кiрав. прамысл. часоў «ваенн. камун.». Тым не м. у вын.
гэтага прамысл. рэсп. развiв. даст. выс. тэмп.. Друг. пяцiг. (1933—1937) дала
павялiч. валав. прадукц. ў 1,9 раза. Усяго ў 1929—1940 гг. было ўведз. ў строй
i рэканструкт. 1863 прадпр.. Да кан. др. пяцiг. рэсп. давала ўжо 2,2 % усей
валав. прадук. прамысл. СССР. У аг. компл. экан. разв. Бел. важная роля
належала рэканстр. i развiццю трансп., асабл. аўтамаб.. У 1935 г. адкрыта
першая ў рэсп. авiялiнiя Мiнск-Масква. У Мiнску быў пабуд. аэрап., укаранял.
тэлеф. i тэлеграф. сувязi. Нягледз. на прац. ўздым i выс. тэмпы, заданнi др. i
перш. гад. трэцяй пяцiг. (як i першай) не былi выкананы. Па тэмпах развiц.
БССР адставала ад СССР у цэлым. Вынікі: 1) СССР і БССР пераутв. з аграрн.
у індус.-агр. краіну 2) к кан. 30-х гг. Сав. Саюз адносіуся да ліку краін, я-м
была даступ. вытворч. усіх відау прамысл. прадукцыі, вядомых тады чалавец.
3) Сав.С. забясп. пераузбраенне Чырв.арміі нов. тэхн. і узбран. 4)своран. мат.-
тэхн. база нов. сацыяліст. грамад., забяспеч. тэхн.-эканам. незалеж. Сав.С. ад
капіталіст. краін 5) палепшыуся матэр. дабрабыт нар., і культ. узр. рабочых
47) Калектывізацыя сельскай гаспадаркі на Беларусі.Цяжкія
ўмовы працы і быту сялян, раздробленасць зямельных участкаў,
прымітыўныя прылады працы, што стрымлівала агульнае
эканамічнае развіццё краіны.У пачатку нэпа савецкая ўлада
падтрымлівала гаспадарчыя памкненні сялян, заахвочвала пошук
форм калектыўнага гаспадарання на зямлі, прадастаўляла права
на зямлю як калектыўным, так і аднаасобным гаспадаркам.З
першых гадоў савецкай улады ствараліся і вытворчыя
кааператывы, калектыўныя гаспадаркі.Калгасы разглядаліся ў
асноўным як форма арганізацыі бяднейшых пластоў
насельніцтва. У 20-я гады, як бачна, быў сапраўды значны ўздым
сялянскай гаспадаркі, які сведчыць аб дабратворных выніках
нэпа.Камуністычная партыя і Савецкая дзяржава распрацавалі
палітыку калектывізацыі сельскай гаспадаркі.Калектывізацыя
сельскай гаспадаркі – палітыка Камуністычнай партыі і Савецкай
дзяржавы, якая была накіравана на аб’яднанне дробных сялянскіх
гаспадарак у буйныя сельскагаспадарчыя
прыдпрыемствы.Iмкнуліся вырашыць адразу дзве задачы: у
кароткія тэрміны правесці калектывізацыю вёскі і ўзяць у яе
сродкі для патрэб індустрыялізацыі і абароны краіны.Пачатак
рэалізацыі такога курсу паклаў хлебанарыхтоўчы крызіс. Акрамя
таго, у гарадах пачаліся перабоі ў забеспячэнні
прадуктамі.Закрываліся рынкі, уводзілася абкладанне сялянскіх
гаспадарак дадатковымі падаткамі.У Беларусі ў падтрыманні
палітыкі “правага ўхілу” быў абвінавачаны нарком земляробства
Дз. Прышчэпаў, старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў і інш.Масавая
умовах партыя перайшла ад палітыкі абмежавання і выцяснення
кулацтва да палітыкі ліквідацыі кулацтва.Разгарнулася кампанія
па суцэльнай калектывізацыі і ліквідацыі кулацтва як класа,
прымусу і раскулачвання серадняка, закрыцця цэркваў,
рынкаў.Раскулачваць пачалі не толькі кулакоў, але і сераднякоў,
якія не хацелі ўступаць у калгасы.Метады, якімі ажыццяўлялася
калектывізацыя вёскі, абагуленне сялянскіх гаспадарак, прывялі
да таго, што вясной 1932 г. замест суцэльнай калектывізацыі
адбыўся чарговы масавы выхад сялян з калгасаў.У выніку
дапушчаных памылак у эканамічнай палітыцы ў 1932–1933 гг.
краіну ахапіў масавы голад, які забраў жыцці многіх людзей.Да
канца 30-х гадоў калектывізацыя ў Беларусі была звершана,
кулацтва як клас ліквідавана.Сельская гаспадарка фінансавалася
па рэшткавым прынцыпе. Іншая справа – 70–80-я гады, калі
дзяржава атрымала магчымасць фінансаваць аграрны сектар
эканомікі на ўзроўні сучасных патрабаванняў. Сельская
гаспадарка Беларусі ў гэтыя гады па вытворчасці прадукцыі на
душу насельніцтва стала ў шэраг з сельскай гаспадаркай развітых
дзяржаў свету.
49) Развіцце адукацыі, навукі, культуры ў 20-30-я гг.
ХХ ст.У комплексе праблем культурнага будаўніцтва
важнае месца займала ліквідацыя непісьменнасці і
малапісьменнасці дарослага насельніцтва.Была створана
Рэспубліканская надзвычайная камісія па ліквідацыі
непісьменнасці.Але ў канцы 30-х гадоў частка дарослага
насельніцтва рэспублікі, асабліва на вёсцы і сярод
жанчын, яшчэ заставалася неахопленай
навучаннем.Разам з ліквідацыяй непісьменнасці і
малапісьменнасці дарослага насельніцтва праводзілася
вялікая работа па стварэнні сістэмы народнай
адукацыі.Да сярэдзіны 20-х гадоў такая сістэма
адукацыі была створана і складалася з наступных
частак: 1) дашкольных устаноў; 2) масавых
чатырохгадовых працоўных школ; 3) сямігадовых
працоўных політэхнічных школ; 4) школ сялянскай
моладзі; 5) рабфакаў; 6) тэхнікумаў; 7) вышэйшых
навучальных устаноў.Асаблівая ўвага надавалася
ўвядзенню ўсеагульнага абавязковага навучання
дзяцей.Значнае развіццё атрымала сярэдняя
спецыяльная адукацыя.Кадры кваліфікаваных рабочых
рыхтаваліся ў прафесійных школах.20-я гады сталі
часам нараджэння беларускай савецкай навукі.Вучоныя
займаліся даследаваннем рэсурсаў, праблемы
прыкладнога характару.Праводзіліся даследаванні і ў
галіне гуманітарных навук.Развіццё літаратуры і
мастацтва адбывалася ў складаных умовах.Беларуская
паэзія вітала рэвалюцыю. Для яе характэрны былі
аптымізм, дух змагання за новае жыццё. Гэта быў час
агульнага духоўнага ўздыму, час надзей, веры і мар.У
другой палове 20-х гадоў развіццё беларускай савецкай
літаратуры адбывалася ў вострай барацьбе ідэйна-
эстэтычных тэндэнцый, розных літаратурных
груповак.У 30-я гады завяршыўся працэс стварэння
адзінай пісьменніцкай арганізацыі Беларусі.У вострай
барацьбе розных мастацкіх школ і плыняў стваралася
беларускае савецкае тэатральнае, музычнае і непісьменнасці сярод насельніцтва РСФСР”, які падпісаў У. Ленін. У
выяўленчае мастацтва.У сярэдзіне 20-х гадоў першыя
поспехі былі дасягнуты ў развіцці беларускага
музычнага мастацтва, у якім усё яшчэ пераважала
самадзейная творчасць музычных, харавых і непісьменным. Была створана Рэспубліканская надзвычайная камісія па
танцавальных калектываў.Значны крок наперад зрабіла
музычнае мастацтва ў 30-я гады.Паспяхова развівалася
кінамастацтва. Ствараліся дакументальныя і мастацкія
фільмы, кінахроніка.Дасягненні ў сферы культурнай
дзейнасці сведчаць аб сапраўдным ажыццяўленні
культурнай рэвалюцыі ў рэспубліцы.У 20–30-я гады
паспяхова развіваліся жывапіс, скульптура,
архітэктура.20-я гады ў гісторыі беларускага жывапісу
былі часам збірання творчых сіл, першых спроб
засваення новай тэматыкі, актыўнага ўкаранення
мастацтва ў жыццё шырокіх пластоў народа.У 30-я гады
мастацтва Беларусі ўзбагачалася новымі тэмамі і
вобразамі.Буйной падзеяй у культурным жыцці стаў
Першы з’езд мастакоў Беларусі, які адбыўся 6 снежня
1938 г. у Мінску.Багатыя і цікавыя традыцыі мае
беларуская графіка.У 20–30-я гады шэраг
манументальных помнікаў стварылі беларускія
скульптары.У цэлым для прамысловай архітэктуры 20-х
гадоў характэрна выкарыстанне жалезабетонных і
металічных канструкцый.У канцы 20-х гадоў рабіліся
спробы распрацаваць тып дома з агульнымі бытавымі
элементамі. Такія будынкі атрымалі назву дамоў-
камун.Галоўнымі задачамі архітэктуры Беларусі ў
перадваенныя пяцігодкі (1933–1941) сталі
рэканструкцыя і развіццё гарадоў.Кожны твор
архітэктуры ўяўляе сабой спалучэнне трох прынцыпаў:
функцыянальнасці, трываласці і прыгажосці.
50) Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР. Палітыка беларусізацыі
ў БССР. Яе вынікі. У міжваенны перыяд (20–30-я гады) грамадска-
палітычнае жыццё на Беларусі, як і ў Савецкай краіне ў цэлым, было
поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сацыяльна-эканамічнымі
працэсамі, што адбываліся ў гэтыя гады.У беларускім грамадстве ў
першай палове 20-х гадоў магчыма вызначыць існаванне і барацьбу
двух тэндэнцый. Адна з іх была накіравана на пэўную дэмакратызацыю
ў палітычных адносінах, другая – на працяг палітыкі ваеннага
камунізму.З’явілася беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў
(эсэраў або БПС-Р). Адрозненне пазіцыі беларускіх эсэраў ад пазіцыі
КП(б)Б заключалася ў пытаннях, звязаных з характарам улады і
суверэнітэтам.З гэтага моманту пачалося адкрытае процістаянне дзвюх
палітычных партый, якое скончылася не на карысць БПС-Р. У 1921 г.
карныя органы арыштавалі 860 актыўных яе членаў.У канцы 1922 г.
паскорыўся працэс аб’яднання савецкіх рэспублік, у якім актыўны
ўдзел брала БССР. На І Усесаюзным з’ездзе Саветаў 30 снежня 1922 г.
25 прадстаўнікоў БССР разам з дэлегацыямі РСФСР, УССР і ЗСФСР
падпісалі дэкларацыю і дагавор аб стварэнні СССР.Стварэнне СССР
дало магчымасць аб’яднаць намаганні гістарычна звязаных паміж
сабой народаў, спрыяць іх хуткаму эканамічнаму, сацыяльнаму і
культурнаму развіццю.З другой паловы 20-х гадоў узмацнілася
дырэктыўная сістэма кіравання не толькі эканомікай, але і іншымі
сферамі грамадскага жыцця, узрасла роля партыйна-дзяржаўнага
апарату.У пачатку 30-х гадоў у беларускім савецкім грамадстве былі
ўсе рысы таталітарнага палітычнага рэжыму.Пераход да таталітарызму
праяўляўся ў далейшым паніжэнні ролі і ўдзелу ў справах грамадства
дэмакратычных, прадстаўнічых органаў, поўным іх падпарадкаванні
партыйнаму апарату.Так у 30-я гады канчаткова сфарміраваліся
палітычныя інстытуты беларускага грамадства, яго таталітарны
палітычны рэжым.Пачатак палітыкі беларусізацыі варта аднесці да
чэрвеня 1924 г.З сярэдзіны 1923 г. і да сярэдзіны 1924 г. працэс
беларусізацыі прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў
асноўным яе палітычная і ідэалагічная падрыхтоўка.Адміністрацыйна-
тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926–1929 гг.Адным з
напрамкаў нацыянальнай палітыкі з’яўлялася беларусізацыя
дзяржаўных устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце
вывучэнне супрацоўнікамі беларускай мовы і перавод на яе
справаводства.У ходзе беларусізацыі вырашалася задача больш
актыўнага вылучэння на кіруючыя пасады прадстаўнікоў карэннага (не
толькі беларускага) насельніцтва.Палітыка беларусізацыі закранула і
войска. У 1923–1925 гг. праводзілася ваенная рэформа. Важным
напрамкам беларусізацыі з’яўлялася нацыянальна-культурнае
будаўніцтва.Шмат што было зроблена ў напрамку беларусізацыі ў
выдавецкай справе.Значных поспехаў у гады правядзення палітыкі
беларусізацыі дасягнулі беларуская літаратура, нацыянальны беларускі
тэатр, музыка, жывапіс.Разглядаючы палітыку беларусізацыі ў 20-я
гады, важна адзначыць, што яе ход меў пэўныя супярэчнасці і
цяжкасці.Але, нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы,
палітыка беларусізацыі з’явілася практычнай спробай ва ўмовах
савецкай улады ажыццявіць беларускае нацыянальнае адраджэнне.
37. Грам-паліт развіцце пасля Лют. Рэвал. Пасля Лютаўскай
буржуазна-дэмакратычнай рэвалюцыі адбыліся значныя змены ў
палітычным і сацыяльна-эканамічным развіцці краіны. Расія стала
адной з самых дэмакратычных краін свету. Яна стаяла перад выбарам
шляху далейшага развіцця. Абвастрылася пытанне нацыянальна-
дзяржаўнага будаўніцтва Расіі. Розныя класы, палітычныя плыні і
партыі па-рознаму ўяўлялі далейшае развіццё краіны.На сесіі
Цэнтральнай рады беларускіх арганізацый і партый (15 кастрычніка
1917 г.) прадстаўнікі левага крыла БСГ у знак пратэсту супраць
палітыкі правых адмовіліся ад удзелу ў сесіі. БСГ раскалолася на дзве
часткі.Падзеі 3–4 ліпеня 1917 г. (правал наступлення на фронце,
расстрэл мірнай дэманстрацыі ў Петраградзе) змянілі сітуацыю ў
краіне.Двоеўладдзе скончылася поўнай перамогай буржуазіі. Перыяд
мірнага развіцця рэвалюцыі (27 лютага – 4 ліпеня 1917 г.) быў
завершаны.8–12 ліпеня 1917 г. у Мінску адбыўся другі з’езд беларускіх
партый і арганізацый. На з’ездзе замест скасаванага Беларускага
нацыянальнага камітэта была створана Цэнтральная рада беларускіх
арганізацый (з кастрычніка 1917 г. яна стала называцца Вялікай
беларускай радай). Рада была абвешчана адзіным кіруючым органам
усяго беларускага нацыянальнага руху. Асноўнымі праграмнымі
патрабаваннямі Рады з’яўляліся прызнанне аўтаноміі Беларусі ў
складзе Расіі, развіццё нацыянальнай культуры і мовы, арганізацыя
беларускага войска.У выніку перавыбараў бальшавікі пачалі праводзіць
праз Мінскі Савет свае рэзалюцыі і рашэнні. Такі ж працэс праходзіў і ў
іншых Саветах Беларусі.Агульнанацыянальнае палітычнае значэнне
восенню 1917 г. набыла барацьба сялянства за зямлю, якая прымала ўсё
больш масавы і востры характар. Сяляне захоплівалі памешчыцкія
землі, палілі маёнткі. Калі ў жніўні было разгромлена 38 памешчыцкіх
двароў, то ў верасні ўжо 67. У кастрычніку сялянскі рух ахапіў 40
паветаў Беларусі.Такім чынам, пасля Лютаўскай рэвалюцыі на
Беларусі, як і па ўсёй краіне, значна ўзмацнілася палярызацыя сіл.
48. Пачатак паходу супраць непісьменнасці пакладзены дэкрэтам
Саўнаркома РСФСР ад 26 снежня 1919 г. “Аб ліквідацыі
Беларусі гэта работа ў поўную сілу пачалася з канца 1920 г., калі
тэрыторыя рэспублікі была вызвалена ад польскіх акупантаў.У гэты час
52,6 % насельніцтва ва ўзросце ад 9 да 49 гдоў з’яўлялася
ліквідацыі непісьменнасці. Да вырашэння гэтай задачы прыцягваліся
грамадскія арганізацыі. У 1926 г. аформілася таварыства “Прэч
непісьменнасць”, якое ўзначаліў старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў.
Калі ў 1929 г. у рэспубліцы дзейнічала 951 ячэйка гэтага таварыства з
59 тыс. чалавек, дык у 1932 г. ужо налічвалася 10 тыс. ячэек і ў іх
працавала 156 тыс. чалавек.У жніўні 1932 г. Саўнарком БССР прыняў
пастанову “Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага навучання для
малапісьменных”. Пастановай урада рэспублікі ад 25 ліпеня 1932 г.
была зацверджана новая сістэма навучання дарослых. Яе пачатковым
звяном сталі ўводныя курсы ў вытворчасць, якія знаёмілі рабочага з
тэхніка-эканамічнай і грамадска-палітычнай дзейнасцю
прадпрыемства. Наступная ступень – пачатковая політэхнічная
вытворчая школа (тэрмін навучання – 1,5 года), якая будавалася на базе
лікпункта, забяспечвала не толькі ліквідацыю малапісьменнасці, але і
падрыхтоўку кадраў масавых прафесій (3–4-ы разрад) і іх
перакваліфікацыю. З 1934/35 навучальнага года ўстанаўлівалася адзіная
пачатковая вячэрняя школа з трохгадовым тэрмінам навучання. Яе
асаблівасцю было тое, што агульнаадукацыйная падрыхтоўка
навучэнцаў сумяшчалася з тэхнічнай падрыхтоўкай, або
агразаалагічнай вучобай.Яшчэ больш увагі навучанню дарослых сталі
ўдзяляць пасля апублікавання 27 лютага 1936 г. пастановы СНК СССР і
ЦК ВКП(б) “Аб рабоце па навучанні непісьменных і малапісьменных”.
Толькі за гады другой пяцігодкі ў Беларусі амаль 249 тыс. чалавек
ліквідавалі непісьменнасць і больш за 1 млн – малапісьменнасць.
Паводле звестак Усесаюзнага перапісу 1939 г. пісьменнасць
насельніцтва БССР ва ўзросце 9 гадоў і старэй (без заходніх абласцей)
павялічылася з 53,1 % у 1926 г. да 78,9 % у 1939 г. Масавая
непісьменнасць у БССР была ліквідавана. Гэта вялікае дасягненне
беларускага народа. Яно і сёння не згубіла сваёй значнасці, калі мець
на ўвазе, што сёння амаль кожны пяты жыхар планеты не ўмее чытаць і
пісаць.Але ў канцы 30-х гадоў частка дарослага насельніцтва
рэспублікі, асабліва на вёсцы і сярод жанчын, яшчэ заставалася
неахопленай навучаннем.20-я гады сталі часам нараджэння беларускай
савецкай навукі. У студзені 1922 г. заснаваны Інстытут беларускай
культуры (Інбелкульт). Яго задачай з’яўлялася вывучэнне мовы,
літаратуры, гісторыі, этнаграфіі, эканомікі, прыродных багаццяў
Беларусі. 1 студзеня 1929 г. Інстытут беларускай культуры быў
рэарганізаваны ў Беларускую акадэмію навук (з 1936 г. – АН БССР). У
1932 г. у яе складзе налічвалася 14 навукова-даследчых інстытутаў.
Усяго ў рэспубліцы было 40 навукова-даследчых устаноў, у якіх
налічвалася каля 1,5 тыс. навуковых супрацоўнікаў, у аспірантуры
навучалася 432 чалавекі.