ч н а й

а лі т ы
ні к п
ак л а д
д а – з
а я д у ры
р у с к іг
Бе ла Беларуская дуда на міжнародных
выставах і ў літаратуры пач. XXст.
IX Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (1-3 кастрычніка 2021 г., Коўна, Літва)
Абагульненні папярэдняй часткі
• На дадзены момант першая пісьмовая згадка пра адтапанімічны намінатыўны канструкт
дуды вядомы з крыніцы 1879 г. (“борисовская дуда”), ад ‘Барысаўскі’ павет адпаведна
• Намінацыя тыпу “борисовская дуда” заставалася даволі трывалай ажно да першай трэці
XX ст. “згадывае “и минский «швейпром», и «борисовская дуда», и некоторые районы
белорусской столицы”” (1923/1924 гг.), што вядома з тэатральных дыярыушаў

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

 Барысаўская фабрыка піяніна Беларускага трэста хімічных і
культурных тавараў Народнага Каміссарыята, г. Барысаў
• Заснавана ў 1935 г. на базе мебельнага цэха лесакамбіната ім. Молатава (пар. фабрыка гармонікаў у г. Маладэчна заснавана ў 1954/55 г.)
• Па р. Бярэзіне дрэвы дастаўлялі плытамі да лесакамбіната (спасылка)
• Апроч піяніна на фабрыцы выраблялі цацкі, цымбалы, мэблю, дзверы, буд. матэрыял і інш.

Здымак зроблены Жаком Дзюпак’е ў 1964 г.

Першая хваля адраджэння дуды, як нацыянальнага
інструмента кан.20 - пач. 30 гг. ХХ ст.
Цэнтральны Урад Беларускага Інстытуту • Беларускі драматург і тэатральны
Гаспадаркі і Культуры аб музыкальным рэжысёр Еўсцігней Афінагенавіч
інструманце на Беларусі - дудзе. Як ведама, Міровіч у сваёй эксперыментальнай
музыкальны інструмант - дуда, у цяперашні час пастаноўцы класічнай камедыі Ж.
ужо рэдка дзе можна спаткаць сярод беларускага Мальера “Мешчанін-шляхціч”
насельніцтва і гэты інструмант адыходзіць у (сезон 1923/1924 гг.) згадывае “и
забытак, астаючыся толькі ў музэі. А дзеля таго, «борисовская дуда»”.
што дуда ад непамятнах часоў здабыла сабе • “Обслуживая Борисовский округ,
правы называцца беларускім нацыянальным труппа Голубка обнаружила
музыкальным інструмантам, Ц. У. Бел. Інст. музыканта-дударя, играющего на
Гасп. і Культуры пастанавіў пачыніць старньні редком средневековым
дзеля ўтрыманьня гэтага інструманту ў народзе инструменте... Дударь принят в
праз распаўсюджываньне яго. (газета "Беларуская труппу Голубка” газета “Звезда”,
крыніца“, 1929 г.) 1925 г. – 27 спектакляў было
пастаўлена Ул. Галубком ў павеце,
Так званы <БІГіК>, ня маючы абсалютнага уплыву сярод працоўных 15 – у г. Менску
масаў Заходняй Беларусі, і ня маючы, відаць, ніякай працы, трубіў да
• Белдзяржмузей адпраўляе ў 1927 г.
гэтага часу мусіць у кулак, бо апошнімі часамі разьвіў "шалёную акцыю" на міжнародную выставу ў
навокал здабыцьця беларускай дуды, каб мець магчымасць у яе трубіць.... Франкфует ам Майн у тым ліку і
можна спадзевацца, што па ўсёй Зах. Беларусі у хуткім часе загудуць дуду.
беларускія нацыянальныя, музыкальныя дуды і беларускі працоўны народ
даведаецца нарэшце аб дзейнасьці Інстытуту. (часопіс “Сьвітаньне”,
1930 г.)
БІГіК - культурна-асветная арганізацыя ў Заходняй Беларусі. Дзейнічала з 1926 па 1936 гг. Дзейнасць БІГіК асабліва актывізавалася ў 1931— 1934 гг., калі польскія ўлады
ліквідавалі нацыянал-вызваленчыя арганізацыі. (вікі)
X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)
Міжнародныя выставы з музычнымі інструментамі ў 20-30 гг.

1938

1931

1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927
• “Белоруссия на международной музыкальной выставке. Белгосмузей отправил во Франкфурт на Майне на
международную музыкальную выставку 9 экспонатов. Среди них белорусские народные музыкальные
инструменты - жалейка, рожок пастуха, дуда, лира и др. Для выступлений на выставке с белорусскими
народными песнями командируются певцы Селях и Поло и цимбалист Новицкий”. (газета «Звезда», 1927 г.)
• Упершыню за межы СССР выязджае першая прафесійная выканаўца народных спеваў Л. Александроўская і
цымбаліст С. Навіцкі, якія таксама былі ў Швецыі – ці вывозілася туды ў якасці экспаната дуда – пакуль невядома.
• Заўважце, што прымае ўдзел прафесійны цымбаліст, а дуда выстаўляецца як адзін з інструментаў ( “прафесійнага”
дудара не знайшлі… )

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927
Katalog der internationalen [CCCР на выставке «Музыка в жизни
Ausstellung Musik im Leben народов» / Пред. О.Д. Каменева] Die Union
der Völker. Frankfurt am der sozialistischen Sowjet-Republiken auf der
Main 11. Juni - 28. August Ausstellung «Musik im Leben der Völker».
1927. Meyer, Kathi Verlag: Frankfurt am Main: Gesellschaft für Kulturelle
Frankfurt am Main, Verbindung der Sowjetunion mit dem
Hauserpresse., 1927 Auslande, [1927]. — 45, [2] c., 20 л. ил.;
22,5×15 см. — На немецком языке.

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Musik im Leben der Völker» Frankfurt am Main
11. Juni bis 28. August 1927

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

«Славянская выстава» ў г. Рыга, Латвія 1931 г.

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

 «Славянская выстава» ў г. Рыга, Латвія 1931 г.
• Выстава адкрылася 7 красавіка 1931 у памяшканні гімназіі О.Бачагвой-Лішыной на вул. Мельнічная,
46 у г. Рыга і цягнулася тыдзень. Арганізацыяй Беларускага аддзела мусіў займацца Звяз беларускіх
настаўнікаў.
• "На выстаўцы былі чатыры аддзелы: Беларускі, Вялікарускі, Баўгарскі і Ўкраінскі... Беларускі
аддзел складаўся з рэчаў, сабраных у Рызе (кніжкі ў беларускай, расейскай, латышскай і нямецкай
мове аб беларусах, беларускія выданьні - навуковыя, навучальныя і літэратурныя, тканіны, гэрбы
былых беларускіх ваяводзтваў, партрэты пісьменнікаў, дыяграмы, карта Беларусі), - з рэчаў
Дзьвінскае Дзяржаўнае Беларускае Гімназіі (дуда, узоры набіванкі, некалькі невялічкіх
кавалачкаў слуцкіх паясоў, вопраткі, орнамэнты разьбы і вышыўкі), а затым з вядомых нам рэчаў
Музэю ім. Івана Луцкевіча з Вільні« (радыкальная тыднёвая часопісь «Беларускі звон», 1931 г.)
• На выставе, відаць, была дуда, якую бачна на фатаздымку С.П. Сахарава 1938 г.
• “Развѣшаны орнаменты домовъ, сундуковъ, украшенія домашняго уюта, образцы бѣлорусскаго
искусства. Еще не законченъ этотъ отдѣлъ, ждущій своего пополненія изъ Вильны, но замѣчательна
оригинальная бѣлорусская «дуда», Съ кожаными мѣхами, съ цѣлой клавіатурой, съ басовымъ
аккомпаниментомъ, трудный и сложный инструментъ, требующій большой сноровки, выучки,
силы легкихъ, рѣдкаго искусства”. (газета "Сегодня", №99, 10.04.1931)

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

Усесаюзная выстава музычных інструментаў
народаў СССР, г. Масква, 1938 г.

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

 Усесаюзная выстава музычных інструментаў
народаў СССР, г. Масква, 1938 г.
• Выстава адбылася ў 1938 годзе ў памяшканні Дзяржаўнага музея ўсходніх
культур. На ёй упершыню дэманстраваліся інструменты народаў СССР са збору
ВДНТ, з асабістых збораў майстроў і калекцый фабрык-вытворцаў, а таксама
інструментальная калекцыя Эрмітажа.
• Дуда не прадстаўлена як нацыянальны інструмент, замест яе – цымбалы, відаць, з
г. Барысава…

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

Абагульненні
• Напрыканцы 20-ых гг. XX ст. беларуская інтэлегенцыя Заходняй Беларусі пачынае ўводзіць
канцэпцыю дуды не толькі ў этнічным кантэксце, але і нацыянальным.
• Першая хваля адраджэння дуды, як нацыянальнага інструмента, была ініцыявана беларускай
інтэлегенцыяй Заходняй Беларусі кан. 20 - пач. 30 гг. ХХ ст., хаця ва Ўсходняй Беларусі ў г. Менску
ўжо ставілася эксперыментальная тэатральная пастаноўка “Мешчанін-шляхціч” (сезон 1923/1924
гг.), тымчасова трупа Ул. Галубка паказвала спектаклі і ў г. Менску і ў Барысаўскай акрузе, а
Белдзяржмузей адпраўляе ў 1927 г. на міжнародную выставу ў ва Франкфуце ам Майне ў тым
ліку і дуду. Пакуль беларуская інтэлегенацыя Зах. Беларусі змагаецца з польскімі ўладамі за
права быць беларусамі, у савецкай Усходняй Беларусі ёсць магчымасць (прынамсі, у 20-30-ыя
гады) афіцыйна выступаць і прадстаўляць «беларускае» на міжнароднай арэне, праўда, толькі ў
тым выпадку, калі гэта адпавядае бягучай палітыцы савецкай улады. Ужо на выставе ў г. Масква ў
1938 г. ( у перадваены час) дуда, як беларускі народны інструмент, не прадстаўлены…
• Наяўнасць скепсіса некаторай часткі беларускай інтэлегенцыі Заходняй Беларусі адносна як
распаўсюду дуды сярод насельніцтва, гэтак і яе беларускай «нацыянальнай прыналежнасці»;
• На «Славянскай выставе» у г. Рыга ў 1931 г., відаць, была дуда, якую бачна на фатаздымку С.П.
Сахарава 1938 г.;
• Развіты эканамічны край, як Барысаўскі павет, заўжды будзе вабіць музыкаў.

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)

Беларуская дуда – закладнік палітычнай ігры ў
міжваенны час XX ст.

Умоўны “Захад” Умоўны “Усход”

•Польшча •СССР
•Нацыянальны •Народны інструмент
інструмент •Кантралюемая свабода
•Забарона •Прадстаўнікі – частка
•Прадстаўнікі як вялікага агульнага савецкага
меньшасць народа
•Удзел у невялікіх •Магчымасць прымаць
выставах як меньшасць афіцыйны ўдзел у
міжнародных выставах

*Адпаведна тэкстам пра дуду ў пісьмовых крыніцах 20-30-ых гг. XX ст.

X Міжнародны Кангрэс даследчыкаў Беларусі (30/09 – 2/10 2022, Коўна, Літва)
Дзякую за ўвагу!