Sao

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Đối với các định nghĩa khác, xem Sao (định hướng).

Sao, định tinh, tinh tú hay hằng tinh (tiếng Anh: star) là một thiên thể plasma sáng, có khối
lượng lớn được giữ bởi lực hấp dẫn. Ngôi sao gần Trái Đất nhất là Mặt Trời, nó là nguồn của hầu
hết năng lượng trên Trái Đất. Nhiều ngôi sao khác có thể nhìn thấy được trên bầu trời đêm, khi
chúng không bị lu mờ đi dưới ánh sáng của Mặt Trời. Về mặt lịch sử, hầu hết các ngôi sao sáng và
nhìn thấy bằng mắt thường nằm trên thiên cầu được nhóm lại cùng nhau thành các chòm sao và
các mảng sao, những ngôi sao sáng nhất đều được đặt những tên gọi riêng. Các danh mục sao mở
rộng đã được các nhà thiên văn lập nên, cung cấp các cách định danh sao theo tiêu chuẩn hóa.

Trong phần lớn thời gian hoạt động của nó, một sao chiếu sáng được là do các phản ứng tổng hợp hạt
nhân tại lõi của nó, giải phóng năng lượng truyền qua phần bên trong sao và sau đó bức xạ ra không
gian bên ngoài. Hầu hết mọi nguyên tố xuất hiện trong tự nhiên nặng hơn heli đều được tạo ra
nhờ các ngôi sao, hoặc thông qua quá trình tổng hợp hạt nhân sao trong suốt thời gian hoạt động của
nó hoặc bởi tổng hợp hạt nhân siêu tân tinh khi ngôi sao phát nổ. Các nhà thiên văn học xác định được
khối lượng, độ tuổi, thành phần hóa học và nhiều tính chất khác của ngôi sao bằng cách quan sát
phổ, độ sáng và chuyển động của nó trong không gian. Khối lượng tổng cộng của ngôi sao là yếu tố
chính trong quá trình tiến hóa sao và sự tàn lụi của nó. Nhiều đặc trưng khác của một sao được xác
định thông qua lịch sử tiến hóa của nó, bao gồm đường kính, sự tự quay, chuyển động và nhiệt độ.
Một biểu đồ liên hệ giữa nhiệt độ với độ sáng của nhiều ngôi sao, gọi là biểu đồ Hertzsprung-
Russell (biểu đồ H-R), cho phép xác định được tuổi và trạng thái tiến hóa của một ngôi sao.

Một ngôi sao hình thành từ một đám mây co sụp lại của các vật chất với thành phần cơ bản là hydro,
cùng với heli và một số các nguyên tố nặng hơn. Một khi nhân của sao đủ đặc, một số hạt nhân
hydro ngay lập tức biến đổi thành heli thông qua quá trình tổng hợp hạt nhân.[1] Phần còn lại của lớp
bên trong ngôi sao mang năng lượng từ lõi ra ngoài thông qua quá trình kết hợp giữa bức xạ và đối
lưu. Áp suất bên trong ngôi sao ngăn không cho ngôi sao tiếp tục bị co lại dưới ảnh hưởng của chính
lực hấp dẫn của nó. Đến khi nhiên liệu hydro tại lõi bị cạn kiệt, các ngôi sao với khối lượng ít nhất
bằng 0,4 lần khối lượng của Mặt Trời[2] bắt đầu nở ra để trong một số trường hợp trở thành một
sao khổng lồ đỏ tiếp tục đốt cháy các nguyên tố nặng hơn tại lõi sao hoặc tại các lớp vỏ bao quanh
lõi. Ngôi sao sau đó bước vào giai đoạn suy biến, tái chế lại một tỷ lệ vật chất vào môi trường không
gian liên sao, nơi đây sẽ hình thành lên một thế hệ sao mới với một tỷ lệ cao các nguyên tố nặng.[3]

Hệ sao đôi và nhiều sao chứa hai hoặc nhiều ngôi sao có liên kết về lực hấp dẫn với nhau, và nói
chung chúng di chuyển quanh nhau theo những quỹ đạo ổn định. Khi hai ngôi sao có quỹ đạo tương
đối gần nhau, tương tác hấp dẫn giữa chúng có thể có một ảnh hưởng quan trọng lên quá trình tiến
hóa của các ngôi sao.[4] Các sao có thể tập hợp lại thành một cấu trúc liên kết hấp dẫn lớn hơn, như
một quần tinh hay một thiên hà.

Lịch sử quan sát

Thời kỳ Cổ đại
 Về mặt lịch sử, các ngôi sao
Sao
đã trở thành quan trọng đối
với các nền văn minh trên
toàn thế giới. Chúng trở
thành một phần của tín
ngưỡng tôn giáo và đóng vai
trò quan trọng trong việc
định vị và định hướng.
Con người đã từng nhóm các vì Nhiều nhà thiên văn cổ đại
sao tạo ra các hình ảnh từ thời tin rằng các sao nằm cố
[5]
cổ đại.
định trên một thiên cầu, và
Bức họa chòm sao Sư Tử năm 1690 chúng bất biến. Để thuận Mặt Trời, ngôi sao gần Trái Đất nhất.
của Johannes Hevelius.[6] tiện, các nhà thiên văn đã
nhóm các ngôi sao lại thành
các chòm sao và sử dụng
chúng để theo dõi chuyển động của các hành tinh và suy đoán
vị trí của Mặt Trời.[5] Chuyển động của Mặt Trời so với các
ngôi sao (và đường chân trời) đã được sử dụng để làm ra
dương lịch, và được dùng để áp dụng điều tiết trong nông
nghiệp.[7] Lịch Gregory hiện tại là lịch được sử dụng nhiều
nơi trên thế giới, là dương lịch dựa trên góc của trục quay Sao lùn đỏ, Mặt Trời (sao lùn vàng), sao
Trái Đất liên hệ tương đối với Mặt Trời. lùn xanh và R136a1.

Bản đồ sao chính xác cổ nhất cho đến ngày nay xuất hiện
từ thời Ai Cập cổ đại năm 1534 trước Công nguyên.[8] Danh lục
sao được biết đến sớm nhất đã được biên soạn bởi các nhà
thiên văn học Babylon ở Lưỡng Hà vào cuối thiên niên kỷ hai
trước Công nguyên, trong thời đại Kassite (khoảng 1531-1155
TCN).[9] Danh lục sao đầu tiên của thiên văn học Hy Lạp đã
được lập ra bởi Aristillus vào xấp xỉ năm 300 TCN, với sự
giúp đỡ của Timocharis.[10] Danh lục sao của Hipparchus
(thế kỷ hai trước Công nguyên) bao gồm 1.020 ngôi sao và
đã được Ptolemy đưa vào trong danh lục của ông.[11]
Hipparchus là người đầu tiên phát hiện ra một sao mới nova
được ghi lại trong lịch sử.[12] Rất nhiều tên gọi các chòm sao
và ngôi sao sử dụng ngày nay được bắt nguồn từ thiên văn
của người Hy Lạp. Sao đôi Thiên Lang

Thời kỳ Trung cổ

Mặc dù xuất hiện như thể bất biến trên bầu trời, các nhà
thiên văn Trung Hoa cổ đại đã khẳng định là những ngôi sao
mới có thể xuất hiện.[13] Năm 185, lần đầu tiên họ đã quan
sát và ghi lại một vụ nổ siêu tân tinh, bây giờ gọi là SN 185.[14]
Sự kiện ngôi sao bừng sáng nhất từng được ghi lại trong lịch
sử là vụ nổ siêu tân tinh SN 1006, đã được quan sát vào năm
1006 và được ghi chép bởi nhà thiên văn Ai Cập Ali ibn
Ridwan và một vài nhà thiên văn Trung Hoa khác.[15] Siêu tân
tinh SN 1054 (Thiên Quan khách tinh), tạo ra tinh vân Con Sao siêu khổng lồ xanh lam ζ Puppis
Cua, cũng đã được quan sát bởi các nhà thiên văn Trung Hoa
và Hồi giáo.[16][17][18]

Một bản đồ sao của Tô Tụng (苏
颂 hay 蘇頌, Su Song) đời Tống.
quá trình nguyệt thực năm 1019.[21]
Các nhà thiên văn Hồi giáo thời Trung cổ đã đặt tên gọi Ả rập cho
rất nhiều ngôi sao mà vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay, họ
cũng đã phát minh ra nhiều loại dụng cụ thiên văn học dùng để tính
toán vị trí của các ngôi sao. Họ đã xây dựng các viện nghiên cứu quan
sát lớn đầu tiên, với mục đích chính là để lập các danh lục sao Zij.[19]
Một trong số chúng, cuốn Sách của những ngôi sao cố định (năm
964) do nhà thiên văn học Ba Tư Abd al-Rahman al-Sufi viết, ông là
người đã quan sát rất nhiều ngôi sao, quần tinh (bao gồm
Omicron Velorum và quần tinh Brocchi) và các thiên hà (gồm thiên
hà Andromeda).[20] Vào thế kỷ thứ XI, nhà bác học người Ba Tư Abu
Rayhan Biruni đã miêu tả Ngân Hà như là tập hợp vô số các mảnh
với tính chất của các sao mờ, và tính ra vĩ độ của nhiều sao trong

Nhà thiên văn Ibn Bajjah người ở Al-Andalus đề xuất là Ngân Hà là tập hợp của nhiều sao mà gần
như chạm vào nhau và hiện lên là một hình ảnh liên tục do hiệu ứng của khúc xạ từ các vật liệu trong
không khí, với trích dẫn quan sát của ông về sự giao hội của Sao Mộc và Sao Hỏa năm 500 AH (tức
1106/1107 AD) như là một chứng cứ.[22]

Các nhà thiên văn học Châu Âu thời Trung Cổ như Tycho Brahe đã nhận ra các sao mới trong bầu trời
đêm (sau đó gọi là novae), gợi ra rằng bầu trời (thiên đường) không hề bất biến như trước đây.
Vào năm 1584, Giordano Bruno đề xuất rằng các ngôi sao thực sự là những mặt trời khác, và có thể
có các hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời, thậm chí giống với Trái Đất, quay quanh chúng,[23] một ý tưởng
đã từng được đề cập đến bởi các nhà triết học Hy Lạp Democritus và Epicurus,[24] và bởi các nhà vũ
trụ học Hồi giáo Trung cổ[25] như Fakhr al-Din al-Razi.[26] Các thế kỷ tiếp sau, ý tưởng về các ngôi
sao như các mặt trời ở xa đã nhận được sự nhất trí giữa các nhà thiên văn. Để giải thích tại sao các
ngôi sao không tác động hấp dẫn đáng kể lên hệ Mặt Trời, Isaac Newton cho rằng các ngôi sao được
phân bố đều theo mọi hướng, dựa trên một ý tưởng do nhà thần học Richard Bentley đưa ra.[27]

Thiên văn sao từ thế kỷ thứ XVII đến nay

Nhà thiên văn người Ý Geminiano Montanari đã ghi lại các quan sát về sự thay đổi độ sáng của sao
Algol năm 1667. Edmond Halley đã công bố những đo đạc đầu tiên về chuyển động riêng của cặp
các sao "cố định" gần, cho thấy chúng đã thay đổi vị trí theo thời gian từ thời của các nhà thiên văn
Hy Lạp Ptolemy và Hipparchus. Đo đạc trực tiếp đầu tiên về khoảng cách đến một ngôi sao (61
Cygni với khoảng cách 11,4 năm ánh sáng) đã được thực hiện bởi Friedrich Bessel năm 1838 sử dụng kĩ
thuật thị sai. Các đo đạc thị sai cho thấy sự tách biệt lớn giữa các sao trên bầu trời.[23]

William Herschel là nhà thiên văn học đầu tiên đã cố gắng xác định sự phân bố các ngôi sao trên
bầu trời. Trong thập niên 1780, ông đã thực hiện hàng loạt các đo đạc với 600 hướng khác nhau, và
đếm số sao quan sát được dọc theo hướng nhìn mỗi lần. Từ đây ông rút ra kết luận là số lượng các
sao tăng ổn định về một hướng trên bầu trời, theo hướng về lõi Ngân Hà. Con trai ông John
Herschel đã lặp lại nghiên cứu này ở bán cầu nam và tìm thấy điều tương tự về số lượng sao tăng
ổn định theo cùng một hướng.[28] Thêm vào các thành tựu khác của ông, William Herschel cũng chú ý
tới khám phá của ông là một số ngôi sao không chỉ nằm dọc theo cùng một phương nhìn, nhưng
cũng là các sao đồng hành tạo nên những hệ sao đôi.
Khoa học về quang phổ sao đã được đi tiên phong bởi Joseph von
Fraunhofer và Angelo Secchi. Bằng cách so sánh phổ của các sao như sao
Sirius với Mặt Trời, họ tìm ra những sự khác nhau trong cường độ và số các
vạch hấp thụ—các đường tối màu trong phổ của sao là do sự hấp thụ của
bầu khí quyển Trái Đất đối với những tần số xác định. Năm 1865
Secchi bắt đầu phân loại sao dựa theo kiểu phổ của chúng.[29] Tuy nhiên,
hình thức phân loại sao hiện đại mới được Annie Jump Cannon phát triển
trong thập niên 1900.

Việc quan sát các sao đôi bắt đầu tăng lên một cách quan trọng trong thế
kỷ XIX. Năm 1834, Friedrich Bessel đã quan sát sự thay đổi trong chuyển William Herschel.
động riêng của sao Sirius, và ông suy luận ra sự tồn tại của một sao đồng
hành bị che giấu. Edward Pickering đã lần đầu tiên phát hiện ra quang
phổ của hệ sao đôi năm 1899 khi ông quan sát thấy sự tách có tính chu kỳ của các vạch phổ của sao
Mizar theo chu kỳ 104 ngày. Các quan sát chi tiết của nhiều hệ thống sao đôi đã được thu thập lại
bởi các nhà thiên văn William Struve và S. W. Burnham, cho phép xác định được khối lượng của sao
từ tính toán về các tham số quỹ đạo. Và lời giải cho bài toán xác định quỹ đạo của các sao đôi từ các
quan sát qua kính thiên văn được Felix Savary tìm ra năm 1827.[30]

Thế kỷ thứ XX đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của khoa học nghiên cứu sao. Kĩ thuật chụp ảnh
đã trở thành một công cụ có giá trị cho thiên văn học. Karl Schwarzschild đã khám phá ra màu của một
sao, và từ đó là nhiệt độ của sao, chúng có thể được xác định bằng cách so sánh giữa độ sáng nhìn
thấy và độ sáng của ảnh chụp. Sự phát triển của quang kế quang điện đã cho phép đo đạc rất chính
xác về độ lớn tại rất nhiều khoảng bước sóng khác nhau. Năm 1921 Albert A. Michelson lần đầu
tiên đo đường kính sao nhờ một giao thoa kế trên kính thiên văn Hooker.[31]

Sự nghiên cứu quan trọng về cơ sở vật lý của ngôi sao đã xuất hiện trong những thập kỷ đầu của
thế kỷ hai mươi. Năm 1913, biểu đồ Hertzsprung-Russell được phát triển, thúc đẩy ngành thiên văn
vật lý nghiên cứu sao. Nhiều mô hình thành công được xây dựng để giải thích cấu trúc bên trong của
sao và sự tiến hóa của chúng. Phổ của các sao cũng đã được giải thích thành công nhờ sự phát triển
của vật lý lượng tử. Điều này cũng cho phép xác định được thành phần hóa học của khí quyển một
ngôi sao.[32]

Ngoại trừ các siêu tân tinh, các ngôi sao đã được quan sát một cách cơ bản, trước tiên trong các thiên
hà Nhóm Địa Phương của chúng ta,[33] và đặc biệt là phần nhìn thấy được của Ngân Hà (như được
mô tả chi tiết trong các danh lục sao trong thiên hà của chúng ta[34]). Nhưng cũng có một số sao
được quan sát trong thiên hà M100 của Đám Virgo, cách Trái Đất 100 triệu năm ánh sáng.[35] Trong
Siêu đám Địa Phương chúng ta có thể nhìn thấy các quần tụ sao, và các kính thiên văn hiện tại có thể
quan sát các ngôi sao đơn lẻ mờ nhạt trong Đám Địa Phương— phân giải được những ngôi sao xa đến
hàng trăm triệu năm ánh sáng[36] (Xem Cepheid). Tuy nhiên, bên ngoài các thiên hà của Siêu đám Địa
Phương, chưa có một ngôi sao đơn lẻ hay một quần tinh được quan sát. Chỉ ngoại trừ hình ảnh của
một quần tinh lớn chứa hàng trăm nghìn ngôi sao nằm cách chúng ta 1 tỷ năm ánh sáng[37]—gấp
10 lần khoảng cách đến những quần tinh xa nhất từng được quan sát.

Định danh
Bài chi tiết: Định danh sao

Khái niệm chòm sao đã được biết từ thời kỳ Babylon. Những người cổ đại quan sát bầu trời tưởng
tượng ra sự sắp xếp các vì sao nổi bật thành những hình ảnh, và họ gắn những hình ảnh này với
những biểu tượng của thiên nhiên hay thánh thần. Có mười hai mẫu hình ảnh này nằm dọc theo dải
của mặt phẳng hoàng đạo và chúng trở thành mười hai cung trong chiêm tinh học.[38] Nhiều ngôi sao
sáng điển hình cũng được đặt tên, đặc biệt là đặt theo ngôn ngữ Ả rập hoặc La tinh.

Giống như mỗi chòm sao hay Mặt Trời, các vì sao cũng có tên mang tính thần thoại dành cho
chúng.[39] Đối với người Hy Lạp cổ đại, một vài "vì sao" lại là những hành tinh (tiếng Hy Lạp
πλανήτης (planētēs), có nghĩa là "kẻ lang thang"), đại diện cho nhiều vị thần tối cao, với tên gọi của
các hành tinh Sao Thủy, Sao Kim, Sao Hỏa, Sao Mộc và Sao Thổ.[39] (Sao Thiên Vương và Sao Hải
Vương được đặt tên của các vị thần của Hy Lạp và La Mã cổ đại, nhưng do hai hành tinh này không
được biết từ thời cổ đại do chúng quá mờ, nên tên của chúng đã được đặt bởi các nhà thiên văn sau
này).

Vào khoảng những năm 1600, tên của các chòm sao được sử dụng để đặt tên cho các ngôi sao tương
ứng nằm trong chòm sao đó. Nhà thiên văn học người Đức Johann Bayer lập ra một loạt các bản đồ
sao và áp dụng các chữ Hy Lạp trong việc định danh các sao theo chòm sao của chúng. Sau đó tên gọi
theo hệ thống số dựa trên xích kinh của ngôi sao đã được phát minh ra và thêm vào danh lục sao của
John Flamsteed trong cuốn sách của ông "Historia coelestis Britannica" (ấn bản 1712), từ đó hệ
thống số này được gọi là Định danh Flamsteed hay số Flamsteed.[40][41]

Theo luật không gian, chỉ có duy nhất một tổ chức quốc tế được công nhận là có quyền đặt tên cho
các thiên thể đó là Hiệp hội Thiên văn Quốc tế (IAU).[42] Một số công ty tư nhân sử dụng tên gọi
các vì sao mà Thư viện vương quốc Anh gọi là những công ty thương mại không hợp.[43][44] Tuy
nhiên, IAU không hợp tác với các công ty trong lĩnh vực thương mại để công nhận tên gọi hay sử dụng
những tên gọi này cho các mục đích thương mại.[45]

Trong tiếng Việt, một số hành tinh cũng được đặt tên với chữ "Sao" ở đầu, như Sao Thủy, Sao Kim,
Sao Hoả,... Không giống với các sao, các hành tinh là các thiên thể có khối lượng nhỏ hơn một phần
nghìn lần khối lượng các sao, chứa vật chất chủ yếu ở dạng rắn, lỏng, khí, bay quanh các sao dưới
tác dụng hấp dẫn bởi các sao. Tuy nhiên việc dùng các chữ "Sao" viết hoa là chỉ tên riêng, với ý nghĩa
là vật thể trên trời, không dùng như danh từ chung với ý nghĩa phân loại.

Các đơn vị đo
Hầu hết các tham số của một sao được biểu diễn theo các đơn vị SI để cho thuận tiện, ngoài ra các
đơn vị CGI cũng được sử dụng (ví dụ biểu diễn độ sáng theo erg trên giây). Khối lượng, độ sáng và bán
kính thường được cho theo đơn vị của Mặt Trời, dựa trên đặc trưng của Mặt Trời:

Khối lượng Mặt Trời:  kg[46]

Độ sáng Mặt Trời:  watt[46]
Bán kính Mặt Trời: m[47]

Đối với những độ dài lớn, như bán kính của sao khổng lồ hoặc bán trục lớn của hệ sao đôi, thường
được biểu diễn theo đơn vị thiên văn (AU)—xấp xỉ khoảng cách trung bình giữa Trái Đất và Mặt Trời
(150 triệu km hay 93 triệu dặm).

Sự hình thành và tiến hóa

Bài chi tiết: Tiến hóa sao
Các vì sao được hình thành trong những vùng mở rộng
với mật độ cao hơn trong môi trường liên sao, mặc dù
thế mật độ vẫn thấp hơn bên trong một buồng chân
không ở trên Trái Đất. Những vùng này được gọi là các
đám mây phân tử, chúng chứa chủ yếu hydro và
khoảng 23 – 28% heli cùng một ít phần trăm các
nguyên tố nặng hơn. Một ví dụ của vùng đang hình
thành sao là Tinh vân Lạp Hộ.[48]

Một sao khối lượng lớn thường hình thành trong các
Tiến hóa của các sao khối lượng thấp (chu trình
đám mây phân tử, chúng là nguồn chiếu sáng những
bên trái) và khối lượng lớn (chu trình bên phải),
vùng này. Chúng cũng làm ion hóa hydro, tạo ra những
với ví dụ được in nghiêng.
vùng H II.

Sự hình thành tiền sao

Bài chi tiết: Tinh vân Mặt Trời

Sự hình thành một ngôi sao bắt đầu với sự bất ổn định hấp dẫn bên trong một đám mây phân tử,
thường là từ sự kích hoạt của sóng xung kích từ các vụ nổ siêu tân tinh (những vụ nổ của sao khối
lượng lớn) hoặc do va chạm giữa hai thiên hà (trong thiên hà bùng nổ sao). Khi một vùng đạt tới mật độ
vật chất thỏa mãn giới hạn cho sự bất ổn định Jeans, nó bắt đầu co lại dưới lực hấp dẫn của chính
nó.[49]

Khi đám mây co lại, những tập hợp đơn lẻ của khí và bụi
đậm đặc tạo nên cái mà chúng ta gọi là khối cầu Bok.
Khối cầu tiếp tục suy sụp (co lại), mật độ tăng lên,
năng lượng hấp dẫn chuyển thành nhiệt năng và làm
cho nhiệt độ tăng lên. Khi đám mây tiền sao đã đạt tới
xấp xỉ điều kiện ổn định của cân bằng thủy tĩnh, một
tiền sao hình thành tại lõi của đám mây.[50] Những
sao tiền dải chính này thường bị bao bọc xung quanh
bởi một đĩa tiền hành tinh. Chu kỳ co sụp hấp dẫn
này diễn ra trong khoảng 10 đến 15 triệu năm.

Những sao sơ sinh với khối lượng nhỏ hơn 2 lần

khối lượng Mặt Trời được gọi là các saoT Tauri, trong
Minh họa quá trình hình thành sao trong đám mây
khi các sao có khối lượng lớn hơn gọi là sao Herbig
phân tử mật độ cao. Ảnh của NASA
Ae/Be. Những sao mới sinh ra phát ra các tia khí dọc
theo trục tự quay của nó, làm giảm mô men góc của sao
đang suy sụp và tạo ra những phần mờ đục trong vùng đám mây gọi là các thiên thể Herbig-
Haro.[51][52] Những tia này, kết hợp cùng với bức xạ từ các sao khối lượng lớn ở gần, có thể giúp thổi
bay đám mây bao quanh ngôi sao đã hình thành.[53]

Dải chính
Bài chi tiết: Dải chính

Khoảng 90% thời gian sống của một sao là để đốt cháy hydro tạo ra heli trong những phản ứng nhiệt
độ cao và áp suất cao tại lõi của sao. Những ngôi sao như vậy được xếp vào dải chính và gọi là các sao
lùn. Bắt đầu tại độ tuổi 0 (zero-age) của dải chính, tỷ lệ heli trong lõi của sao sẽ tăng lên. Hệ quả là để
duy trì tốc độ đòi hỏi của phản ứng nhiệt hạt nhân tại lõi, ngôi sao sẽ từ từ tăng dần nhiệt độ và độ
sáng của nó[54]–ví dụ Mặt Trời, ước tính nó đã tăng độ sáng lên khoảng 40% từ khi nó đạt đến dải
chính cách đây 4,6 tỷ năm trước.[55]

Mỗi sao phát ra gió sao chứa các hạt gây nên các dòng khí liên tục thổi vào không gian. Đối với hầu
hết các sao, khối lượng bị mất đi do gió sao là không đáng kể. Mặt Trời mất khoảng 10−14 khối
lượng Mặt Trời hàng năm,[56] hay khoảng 0,01% tổng khối lượng của nó trong toàn bộ thời gian sống
của nó. Tuy thế, những sao khối lượng lớn có thể mất từ 10−7 đến 10−5 khối lượng Mặt Trời mỗi
năm, làm ảnh hưởng quan trọng tới sự tiến hóa của những sao này.[57] Những sao mà khối lượng ban
đầu lớn hơn 50 lần khối lượng Mặt Trời có thể mất trên một nửa tổng khối lượng trong khi nó vẫn
đang ở trạng thái trên dải chính.[58]

Khoảng thời gian một sao ở trong giai đoạn của

dải chính phụ thuộc chủ yếu vào lượng nhiên
liệu nó đã sử dụng và tốc độ đốt cháy nhiên
liệu đó, và khối lượng và độ sáng ban đầu
của ngôi sao. Đối với Mặt Trời, người ta ước
tính là vào khoảng 1010 năm. Các ngôi sao lớn
tiêu dùng nhiên liệu của chúng rất nhanh và
có thời gian sống ngắn. Trái lại, các sao nhỏ
(gọi là sao lùn đỏ) tiêu dùng năng lượng rất
chậm và thời gian sống của chúng từ hàng
chục tỷ đến hàng trăm tỷ năm. Đến cuối
đời, chúng chỉ đơn giản mờ hơn đi mà thôi.[2]
Tuy nhiên, do thời gian sống của các sao như
vậy vượt quá độ tuổi hiện tại của vũ trụ (13,7 tỷ
năm), cho nên chưa thể có một sao lùn đỏ nào
đạt đến trạng thái như thế.

Bên cạnh khối lượng, tỉ lệ các nguyên tố

nặng hơn heli có thể đóng vai trò quan trọng
trong quá trình tiến hóa sao. Trong thiên văn
học mọi nguyên tố nặng hơn heli được xem là
"kim loại", và nồng độ hóa học các nguyên tố
này được gọi là tỉ lệ kim loại (metallicity). Tỉ lệ
kim loại có thể ảnh hưởng đến thời gian ngôi Một ví dụ của biểu đồ Hertzsprung-Russell cho một lớp các
sao đốt cháy nhiên liệu, điều khiển sự hình sao bao gồm Mặt Trời (ở tâm). (Xem "Phân loại" ở bên
thành của từ trường[59] và làm thay đổi cường dưới.)
độ của gió sao.[60] Các sao già, hay những sao
lớp II (population II) có tỉ lệ kim loại
(metallicity) ít hơn rõ rệt so với các sao trẻ, sao lớp I (population I), do chúng hình thành từ các đám
mây phân tử. (Theo thời gian những đám mây này được làm giàu lên bởi các nguyên tố nặng hơn khi
những ngôi sao già chết đi và để lại tỉ lệ kim loại trong khí quyển của chúng.

Sau dải chính

Bài chi tiết: Sao khổng lồ đỏ

Khi một sao với khối lượng ít nhất 0,4 lần khối lượng Mặt Trời[2] cạn kiệt nhiên liệu hydro tại lõi
của nó, lớp ngoài cùng của nó mở rộng ra rất lớn và lạnh đi, khiến sao đó trở thành một sao khổng
lồ đỏ. Ví dụ, trong khoảng 5 tỉ năm nữa, Mặt Trời của chúng ta sẽ trở thành một sao khổng lồ đỏ, nó
sẽ nở rộng với bán kính cực đại vào khoảng 1AU, hay 250 lần bán kính hiện tại. Khi trở thành sao
khổng lồ, Mặt Trời sẽ mất khoảng 30% khối lượng hiện tại.[55][61]

Trong một sao khổng lồ đỏ với khối lượng lớn hơn 2,25 lần khối lượng Mặt Trời, sự đốt cháy
hydro diễn ra tại một lớp bao quanh lõi.[62] Thậm chí lõi bị nén lại đủ mạnh để có thể đốt cháy được
heli, và bán kính ngôi sao bây giờ nhanh chóng co lại và nhiệt độ bề mặt ngôi sao tăng lên. Đối với
những ngôi sao lớn hơn, vùng lõi của chúng chuyển dịch trực tiếp từ phản ứng đốt cháy hydro sang
phản ứng đốt cháy heli.[63]

Sau khi ngôi sao đã sử dụng hết nhiên liệu heli ở lõi, phản ứng nhiệt hạt nhân tiếp tục diễn ra trong
lớp vỏ bao quanh một lõi nóng chứa cacbon và oxy. Ngôi sao từ đó đi theo con đường tiến hóa song
song với pha ban đầu của sao khổng lồ đỏ, nhưng với nhiệt độ bề mặt cao hơn.

Sao khối lượng lớn

Bài chi tiết: Sao siêu khổng lồ đỏ

Trong giai đoạn (pha) đốt cháy heli của chúng, những ngôi sao với khối lượng lớn hơn 9 lần khối
lượng Mặt Trời nở rộng thành các sao siêu khổng lồ đỏ. Khi nhiên liệu trong chúng bị cạn kiệt tại lõi,
chúng có thể tiếp tục thực hiện các phản ứng nhiệt hạt nhân để đốt cháy các nguyên tố nặng hơn
heli.
Lõi co lại cho đến khi nhiệt độ và áp suất đạt đến đủ để thực hiện phản ứng đốt cháy cacbon
(xem quá trình đốt cháy cacbon). Quá trình này tiếp tục với các giai đoạn tiếp theo là đốt cháy
neon (xem quá trình đốt cháy neon), oxy (xem quá trình đốt cháy oxy), và silic (xem quá trình đốt
cháy silic). Gần cuối đời của sao, phản ứng tổng hợp có thể diễn ra trong các lớp (giống như lớp củ
hành) bên trong ngôi sao. Mỗi lớp tổng hợp các nguyên tố khác nhau, với lớp ngoài cùng tổng hợp
hydro; lớp tiếp theo tổng hợp heli, và tiếp tục như vậy.[64]

Giai đoạn cuối cùng của chuỗi phản ứng tổng hợp các nguyên tố của ngôi sao khi nó bắt đầu thực
hiện phản ứng tổng hợp để tạo ra sắt. Do các hạt nhân sắt có năng lượng liên kết lớn hơn bất kì của
một hạt nhân nặng nào khác, và nếu chúng được tổng hợp chúng sẽ không giải phóng năng lượng ra
nữa – quá trình sẽ thu năng lượng từ bên ngoài. Như vậy, do chúng liên kết chặt hơn mọi hạt nhân
nhẹ, nên năng lượng không thể giải phóng bằng phản ứng phân hạch hạt nhân.[62] Đối với những
ngôi sao khối lượng rất lớn và tương đối già, tại tâm của ngôi sao sẽ tích tụ một lõi sắt lớn. Các
nguyên tố nặng hơn trong những sao này có thể được tạo ra tại bề mặt, khiến chúng tiến hóa thành
các sao Wolf-Rayet với gió sao đậm đặc thổi ra lớp khí quyển bên ngoài.

Suy sụp

Một sao kích thước trung bình khi tiến hóa sẽ thổi bay các lớp bên ngoài của nó để tạo thành tinh vân
hành tinh. Nếu tàn dư của sao sau khi lớp khí quyển ngoài cùng bị thổi bay đi có khối lượng nhỏ hơn
1,4 lần khối lượng Mặt Trời, nó co lại thành một thiên thể tương đối nhỏ (có kích cỡ bằng khoảng
Trái Đất) và không đủ nặng để tiếp tục nén sâu hơn, thiên thể này gọi là sao lùn trắng.[65] Vật chất
thoái hóa electron sâu bên trong sao lùn trắng không còn là plasma nữa, mặc dù ngôi sao lúc này
thường được coi là quả cầu plasma. Các sao lùn trắng sẽ đi đến suy tàn trở thành các sao lùn đen
trong một thời gian rất dài.

Trong những ngôi sao lớn hơn, phản ứng tổng hợp tiếp tục diễn ra cho đến khi lõi sắt trở lên lớn
hơn (khối lượng lớn hơn 1,4 khối lượng Mặt Trời) và không thể tự chống đỡ được chính khối lượng
của nó. Lúc này lõi sẽ ngay lập tức suy sụp khi các electron kết hợp với proton để tạo thành vụ bùng nổ
với các neutron cùng các hạt neutrino (hay là phản ứng phân rã beta ngược hoặc sự bắt electron).
Sóng xung kích tạo bởi sự suy sụp bất thình lình này làm cho phần còn lại của ngôi sao (những lớp
bên ngoài lõi sắt) nổ tung thành một sự kiện siêu tân tinh. Một siêu
tân tinh rất sáng mà chỉ trong một thời gian ngắn nó có thể sáng
hơn toàn bộ các ngôi sao trong cùng thiên hà đó. Khi chúng xuất
hiện trong Ngân Hà, trong lịch sử siêu tân tinh đã từng được quan sát
bằng mắt thường với tên gọi "sao mới" (người Trung Hoa gọi là sao
khách) nơi chúng trước đây chưa từng tồn tại.[66]

Phần lớn vật chất trong một ngôi sao bị thổi bay đi trong vụ nổ siêu
tân tinh (hình thành lên tinh vân như tinh vân Con Cua[66]) và tàn dư
còn lại của lõi là một sao neutron (mà đôi khi được coi là sao xung
hoặc bùng nổ tia X hoặc, trong một số trường hợp của những sao
khối lượng cực lớn (lớn đủ để lại một tàn dư với khối lượng lớn hơn Tinh vân Con Cua, tàn dư của
4 lần khối lượng Mặt Trời), là một lỗ đen.[67] Trong một sao một siêu tân tinh đã được quan
neutron, trạng thái vật chất được gọi là vật chất thoái hóa neutron, sát lần đầu vào khoảng năm
và nhiều người tin tưởng rằng có thể tồn tại thêm một dạng vật 1050.
chất thoái hóa ngoại lai nữa, gọi là vật chất QCD, có khả năng có
mặt tại lõi. Hiện nay vật chất tồn tại bên trong lỗ đen vẫn chưa được
hiểu đến.

Những lớp bên ngoài bị thổi bay đi của ngôi sao đang suy tàn có chứa các nguyên tố nặng mà có thể
được tham gia vào quá trình hình thành những ngôi sao mới. Những nguyên tố nặng này cho phép
hình thành lên các hành tinh đá. Vật chất bị thổi bay đi của siêu tân tinh và gió sao của những ngôi
sao lớn đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành lên môi trường liên sao.[66]

Phân bố
Cùng với các ngôi sao đơn lẻ, các hệ nhiều sao có thể chứa hai
hoặc nhiều sao có liên kết hấp dẫn với nhau và chúng quay
quanh nhau. Những hệ nhiều ngôi sao thường gặp đó là hệ
sao đôi, ngoài ra những hệ có nhiều ngôi sao hơn cũng đã
được tìm thấy. Vì lý do ổn định của quỹ đạo, những hệ nhiều
sao thường được tổ chức thành tập hợp các sao đôi quanh quay
lẫn nhau.[68] Những nhóm lớn hơn gọi là quần tinh cũng tổn
tại. Chúng tập hợp từ một vài sao (trong stellar associations),
đến hàng trăm nghìn ngôi sao trong các quần tinh cầu
khổng lồ.
Một sao lùn trắng (Sirius B) quay xung
quanh sao Sirius A. ảnh của NASA Từ lâu người ta đã giả sử rằng các ngôi lớn xuất hiện trong
các hệ nhiều ngôi sao. Điều này đặc biệt đúng cho các lớp
sao loại nặng O và B, nơi 80% chúng hình thành trong những
hệ nhiều sao. Tuy nhiên tỉ lệ lại giảm cho những hệ nhiều sao nhỏ, chỉ có khoảng 25% sao lùn đỏ
được biết là có sao đồng hành cùng. Với khoảng 85% ngôi sao trong thiên hà của chúng ta là sao lùn
đỏ, hầu hết các ngôi sao trong Ngân Hà được sinh ra một cách đơn lẻ.[69]

Các sao không trải đều ra trong vũ trụ, nhưng chúng thường được nhóm lại thành các thiên hà cùng
với các khí và bụi liên sao. Một thiên hà điển hình chứa hàng trăm tỷ ngôi sao, và có hơn 100 tỷ (1011)
thiên hà trong vũ trụ quan sát được.[70] Nhiều nhà thiên văn học tin rằng các sao chỉ tồn tại trong
các thiên hà, thì các ngôi sao ở môi trường liên thiên hà cũng đã được phát hiện.[71] Các nhà thiên văn
cũng ước tính có ít nhất 7×1022 ngôi sao trong vũ trụ quan sát thấy.[72]
Ngôi sao gần nhất với Trái Đất, ngoài Mặt Trời, đó là Cận Tinh (Proxima Centauri), cách xa 39,9
nghìn tỉ km, hay 4,2 năm ánh sáng. Ánh sáng từ Proxima Centauri mất 4,2 năm mới tới được Trái
Đất. Khi du hành với vận tốc của tàu con thoi (5 dặm trên một giây—khoảng 30.000 km trên một
giờ), chúng ta phải mất tới 150.000 năm để đến được đó.[ct 1] Khoảng cách đến Cận Tinh là điển
hình bên trong một đĩa thiên hà, bao gồm cả vùng của Hệ Mặt Trời.[73] Các sao có thể gần nhau hơn
khi chúng phân bố tại tâm của các thiên hà và trong các quần tinh cầu, hoặc chúng phân bố cách
xa nhau hơn trong các hào quang thiên hà.

Do khoảng cách tương đối lớn giữa các ngôi sao bên ngoài nhân thiên hà, nên sự va chạm giữa các
ngôi sao diễn ra rất hiếm. Những vùng đậm đặc hơn như nhân của các cụm sao cầu hay của thiên
hà, sự va chạm có thể diễn ra nhiều hơn.[74] Những va chạm này có thể tạo ra những ngôi sao xanh
lang thang. Các sao không bình thường này có nhiệt độ bề mặt cao hơn những ngôi sao trong dải
chính với cùng độ trưng trong cụm sao.[75]

Các đặc tính

Hầu hết mọi thứ về một sao được xác định bằng khối lượng
ban đầu của nó, bao gồm các đặc trưng cơ bản như độ trưng và
kích thước, cũng như sự tiến hóa của sao, thời gian sống và sự
kết thúc của nó.

Độ tuổi

Hầu hết ngôi sao có độ tuổi từ 1 tỷ năm đến 10 tỷ năm. Một số

sao thậm chí có độ tuổi gần với 13,7 tỷ năm – bằng độ tuổi của vũ
trụ quan sát thấy. Ngôi sao có độ tuổi già nhất đã từng được
khám phá, HE 1523-0901, ước tính có tuổi 13,3 tỷ năm.[76][77]
Cụm sao cầu M 80. Các ngôi sao
Sao có khối lượng càng lớn, thì có thời gian sống càng ngắn, bởi
già, nghèo kim loại chiếm đa số
vì về cơ bản các sao càng nặng thì áp suất càng lớn hơn tại lõi của trong cụm sao này.
chúng, làm cho chúng tổng hợp hydro một cách nhanh hơn. Những
sao nặng nhất tồn tại với khoảng thời gian trung bình 1 triệu
năm, trong khi các sao nhỏ nhất (sao lùn đỏ) đốt cháy nhiên liệu của chúng rất chậm và kết thúc
sau hàng chục đến hàng trăm tỷ năm.[78][79]

Thành phần hóa học

Khi các ngôi sao hình thành trong thiên hà, chúng có thành phần vào khoảng 70% hydro và 28%
heli,[80] được đo theo khối lượng, với một tỉ lệ nhỏ các nguyên tố nặng hơn. Tỉ lệ điển hình các
nguyên tố nặng được đo theo số hạng thành phần sắt trong khí quyển của sao, do sắt là một
nguyên tố phổ biến và các vạch hấp thụ của nó là tương đối dễ đo. Bởi vì các đám mây phân tử nơi
các sao hình thành luôn được làm giàu bởi các nguyên tố nặng hơn từ các vụ nổ siêu tân tinh, nên việc
xác định các thành phần hoá học của một ngôi sao có thể được sử dụng để suy ra độ tuổi của nó.[81] Tỉ
lệ các nguyên tố nặng hơn cũng là một dấu hiệu ngôi sao có khả năng có một hệ hành tinh quay xung
quanh.[82]
Ngôi sao có thành phần sắt thấp nhất từng đo được đó là sao lùn HE1327-2326, chỉ bằng
1/200.000 thành phần sắt của Mặt Trời.[83] Ngược lại, sao siêu giàu tỉ lệ sắt μ Leonis với sự có mặt
của sắt bằng hai lần của Mặt Trời, và sao có hành tinh quay quanh 14 Herculis có tỉ lệ sắt gần
bằng ba lần.[84] Cũng tồn tại những sao dị thường về mặt hoá học cho thấy sự có mặt không bình
thường của các nguyên tố xuất hiện trong phổ của chúng; đặc biệt là crom và các nguyên tố đất
hiếm.[85]

Đường kính

Bởi vì các ngôi sao cách xa Trái Đất, ngoại trừ Mặt
Trời ra, chúng đều hiện lên giống như những chấm
sáng lấp lánh trên bầu trời đêm do hiệu ứng của bầu
khí quyển Trái Đất. Mặt Trời là một ngôi sao gần
nhất với Trái Đất vì vậy nó hiện lên như đĩa tròn
cung cấp ánh sáng ban ngày cho hành tinh của chúng
ta. Ngoài Mặt Trời, ngôi sao có kích thước biểu kiến
lớn nhất là sao R Doradus, với đường kính góc chỉ là
0,057 cung giây.[86]

Sao có nhiều đường kính khác nhau. Ở mỗi hình
trong dãy những vật thể ở bên phải là lớn nhất và
đứng ngoài cùng bên trái ở bên cạnh hình tiếp
theo. Trái Đất ở ngoài cùng bên phải ở hình thứ 1
và Mặt Trời xếp thứ hai từ phải trong hình thứ 3.
Ngôi sao ngoài cùng bên phải trong hình 6 là UY
Scuti, sao lớn thứ hai được biết từ trước tới nay.
được.[87]
Kích cỡ của hầu hết các ngôi sao theo đường kính góc
là quá nhỏ để có thể quan sát với các kính thiên văn
quang học hiện tại, vì vậy việc sử dụng các kính thiên
văn giao thoa kế là cần thiết để tạo ra ảnh của
những thiên thể này. Một kĩ thuật khác để đo kích
thước góc của sao là nhờ sự che khuất. Bằng cách đo
chính xác sự giảm độ sáng của sao khi nó bị Mặt Trăng
che khuất (hoặc sự tăng độ sáng khi nó tái xuất hiện
lại), đường kính góc của sao có thể tính toán ra

Các sao có kích thước từ 20 đến 40  km theo đường kính (sao neutron), đến sao khổng lồ như
Betelgeuse trong chòm sao Lạp Hộ, với đường kính xấp xỉ lớn hơn 650 lần của Mặt Trời; hay 0,9 tỉ
km.

Động học
Bài chi tiết: Động học sao

Chuyển động của một sao tương đối đối với Mặt Trời có thể cung cấp thông tin hữu ích về nguồn
gốc và độ tuổi của nó, cũng như về cấu trúc và sự tiến hoá xung quanh thiên hà. Các thành phần
chuyển động của một ngôi sao bao gồm vận tốc xuyên tâm hướng vào hoặc ra xa Mặt Trời, và chuyển
động góc ngang qua (gọi là chuyển động riêng.

Vận tốc xuyên tâm được đo bằng dịch chuyển Doppler của các vạch phổ của ngôi sao, tính theo đơn
vị km/s. Chuyển động riêng của sao được xác định bằng các phép đo chính xác của trắc lượng học
(astrometry), tính theo đơn vị mili-giây cung (mas) trên một năm. Bằng cách xác định thị sai của ngôi
sao, chuyển động riêng của nó có thể đổi về đơn vị của vận tốc. Các sao có chuyển động riêng với tốc
độ cao thì khá gần so với Mặt Trời, và là những ứng cử viên cho các phép đo thị sai.[89]
Một khi các tốc độ của chuyển động được biết, vận
tốc không gian của ngôi sao tương đối so với Mặt Trời
hoặc so với thiên hà có thể tính ra được. Đối với những
ngôi sao ở gần, người ta thấy rằng các sao loại I
(population I) nói chung có vận tốc thấp hơn các sao
già hơn – sao loại II (population II). Những sao loại II
có quỹ đạo elip bị nghiêng so với mặt phẳng của thiên
hà.[90] Việc so sánh động học của các sao ở gần cũng
dẫn đến việc xác định được các tập hợp sao (stellar
association). Chúng là những nhóm sao có điểm chung
về nguồn gốc trong các đám mây khí khổng lồ.[91]

Tua Rua, một quần tinh mở trong chòm sao Kim

Từ trường Ngưu. Những ngôi sao này có chung chuyển
Bài chi tiết: Từ trường ngôi sao động trong không gian.[88] Ảnh của NASA.

Từ trường của một ngôi sao được tạo ra từ những vùng bên trong
sao nơi xảy ra những sự đối lưu tuần hoàn. Chuyển động của các
plasma đối lưu này có chức năng giống như một máy phát điện
(dynamo), tạo ra từ trường mở rộng ra bên ngoài ngôi sao. Cường
độ của từ trường thay đổi theo khối lượng và thành phần hoá học
của sao, và sự hoạt động của từ trường bề mặt phụ thuộc vào tốc
độ quay của ngôi sao. Sự hoạt động của từ trường bề mặt tạo ra các
vết sao (starspot), những vùng có từ trường mạnh và nhiệt độ bề
mặt tại đấy thấp hơn những vùng lân cận. Vòng nhật hoa
(coronal loop) là những cung từ trường vươn tới vành nhật hoa
(corona) từ những vùng hoạt động. Chớp lửa sao (stellar flare) là
Bề mặt từ trường của sao SU Aur
những bùng nổ các hạt năng lượng cao được phát ra cũng từ các
(một sao trẻ loại sao T Tauri), tạo vùng từ trường hoạt động này.[92]
dựng lại nhờ kĩ thuật tạo ảnh
Zeeman-Doppler.
Các sao trẻ, quay nhanh có xu hướng hoạt động bề mặt ở mức cao
do từ trường của chúng. Tuy nhiên, từ trường có thể tác động ảnh
hưởng lên gió sao, với chức năng giống như một cái phanh làm
chậm dần tốc độ quay của ngôi sao khi ngôi sao dần già đi. Do vậy, những sao già hơn như Mặt Trời
có tốc độ tự quay chậm đi rất nhiều và mức độ hoạt động bề mặt cũng thấp hơn. Các sao quay
chậm có mức độ hoạt động giảm dần thay đổi theo chu kỳ và có thể ngừng hoạt động trong nhiều chu
kỳ.[93] Ví dụ, trong suốt thời kỳ yên tĩnh của nó (maunder minimum), Mặt Trời đi vào giai đoạn 70
năm không có hoạt động của vết đen Mặt Trời (sunspot).

Khối lượng

Một trong những ngôi sao có khối lượng lớn nhất được biết là Eta Carinae,[94] với khối lượng
bằng khoảng từ 100 đến 150 lần khối lượng của Mặt Trời; vì thế nó có thời gian sống rất ngắn,
chỉ vài triệu năm tuổi. Một nghiên cứu gần đây về quần tinh cái Cung (Arches cluster) gợi ra rằng
khối lượng 150 lần khối lượng Mặt Trời là giới hạn trên cho các ngôi sao trong kỷ nguyên hiện tại
của vũ trụ.[95] Lý do cho giới hạn trên về khối lượng vẫn chưa được biết một cách chính xác, nhưng
một phần là do độ sáng Eddington (Eddington luminosity) mà cho phép lượng sáng lớn nhất có thể
được truyền qua khí quyển của một ngôi sao mà không làm thổi các khí vào không gian. Tuy thế,
một ngôi sao tên là R136a1 trong đám sao RMC 136a đã được
đo với khối lượng là 265 lần khối lượng Mặt Trời, đã đặt ra
một giói hạn trên về khối lượng của các ngôi sao.[96]

Những ngôi sao đầu tiên hình thành sau Big Bang có thể có
khối lượng lớn hơn, trên 300 lần khối lượng của Mặt Trời
hoặc hơn nữa,[97] do sự vắng mặt hoàn toàn của các nguyên
tố nặng hơn lithium trong thành phần của chúng. Tuy thế,
thế hệ các sao siêu khối lượng, sao loại III (population III),
đã biến mất từ lâu và hiện tại chỉ là về lý thuyết.

Với khối lượng chỉ bằng 93 lần khối lượng của Mộc Tinh,
AB Doradus C, một sao đồng hành của sao AB Doradus A, là
ngôi sao nhỏ nhất được biết đến có xảy ra phản ứng tổng
hợp hạt nhân tại lõi.[98] Đối với các sao có tính kim loại
(metallicity) như Mặt Trời, theo lý thuyết hiện nay thì khối
lượng nhỏ nhất đủ để một ngôi sao thực hiện được phản ứng
tổng hợp tại lõi được ước tính vào khoảng 75 lần khối lượng
của Sao Mộc.[99][100] Tuy nhiên, khi thành phần kim loại
(metallicity) rất thấp, một nghiên cứu gần đây về các sao
mờ nhất cho thấy khối lượng sao tối thiểu là bằng 8,3%,
hay khoảng 87 lần khối lượng Sao Mộc.[100][101] Các thiên
thể nhỏ hơn gọi là các sao lùn nâu, hiện tại vẫn chưa có định
nghĩa rõ ràng giữa chúng và các hành tinh khí khổng lồ.
Tinh vân phản xạ NGC 1999 được chiếu
sáng bởi sao V380 Orionis (ở tâm), một
sao biến quang với khối lượng khoảng
3,5 lần khối lượng Mặt Trời. Phần màu
đen trên hình là một lỗ trống khổng lồ
trong không gian chứ không phải là một
tinh vân tối như đã từng nghĩ trước đây.
Ảnh của NASA

Sự kết hợp giữa bán kính và khối lượng của sao cho phép xác định được hấp dẫn tại bề mặt của
ngôi sao. Các ngôi sao khổng lồ có hấp dẫn tại bề mặt thấp hơn nhiều so với các sao ở dải chính,
và ngược lại đối với các sao thoái hoá, sao đặc như các sao lùn trắng. Hấp dẫn tại bề mặt có thể ảnh
hưởng đến quang phổ biểu kiến của ngôi sao, với hấp dẫn bề mặt lớn hơn sẽ làm cho các vạch hấp
thụ trở lên rộng ra.[32]

Sự tự quay
Bài chi tiết: Sự tự quay của sao

Tốc độ quay của các sao có thể tìm được xấp xỉ thông qua đo đạc
quang phổ, hoặc xác định chính xác hơn bằng cách theo dõi sự quay
của các vết sao (starspot). Những ngôi sao trẻ có tốc độ quay rất
nhanh, trên 100  km/s tại xích đạo. Như sao loại B Achernar có vận
tốc quay tại xích đạo vào khoảng 225 km/s hoặc lớn hơn, khiến cho
đường kính tại xích đạo của nó lơn hơn 50% khoảng cách giữa hai cực.
Tốc độ quay này nhỏ hơn giới hạn 300 km/s, khi quay đến gần vận
tốc giới hạn này ngôi sao sẽ bị phá vỡ ra.[102] Ngược lại, Mặt Trời chỉ
quay một vòng với chu kỳ 25 đến 35 ngày, với vận tốc tại xích đạo
bằng 1,994 km/s. Từ trường của sao và gió sao cũng làm chậm tốc
độ quay của các sao ở dải chính một lượng rõ rệt khi sao tiến hoá
Hình dạng bầu dục của sao
trên dải chính.[103]
Achernar (α Eridani) do sự tự
quay quá nhanh của nó.
Các sao thoái hoá (degenerate star) bị co lại thành thiên thể đặc,
khiến cho tốc độ quay của chúng tăng lên. Tuy nhiên tốc độ quay
của chúng tương đối thấp so với mong đợi khi chúng ta áp dụng
định luật bảo toàn momen góc; đó là tốc độ quay của thiên thể bù lại cho sự co về kích thước bằng
cách tăng tốc độ tự quay của nó. Có thể một phần lớn momen góc của ngôi sao bị tiêu tan do gió sao
làm mất một phần khối lượng của nó.[104] Mặc dù vậy, tốc độ quay của một sao xung vẫn rất
nhanh. Sao xung tại tâm của tinh vân Con Cua quay nhanh 30 vòng trong một giây.[105] Và tốc độ
quay của sao xung cũng chậm dần do sự phát ra các bức xạ.

Nhiệt độ

Nhiệt độ tại bề mặt của một sao ở dải chính được xác định bằng tốc độ sản sinh năng lượng tại lõi và
bán kính của sao, và thông thường được ước lượng từ chỉ số màu của sao.[106] Thông thường nhiệt độ
bề mặt của ngôi sao được cho theo nhiệt độ hiệu quả, là nhiệt độ của một vật đen lý tưởng mà phát ra
năng lượng tại cùng một độ trưng trên diện tích bề mặt của sao. Chú ý rằng nhiệt độ hiệu quả chỉ là
một giá trị đại diện, và thực tế ngôi sao có gradient nhiệt độ giảm theo sự tăng khoảng cách từ lõi.[107]
Nhiệt độ tại vùng lõi của sao là khoảng vài triệu kelvin.[108]

Từ nhiệt độ của sao sẽ xác định được tốc độ năng lượng hoá hoặc ion hoá của các nguyên tố khác
nhau, thể hiện kết quả trong đặc trưng của các vạch hấp thụ trong quang phổ. Nhiệt độ bề mặt của
sao, cùng với độ sáng biểu kiến tuyệt đối và các đặc trưng của vạch hấp thụ trong quang phổ, thường
được sử dụng để phân loại sao (xem phân loại bên dưới).[32]

Các sao khối lượng lớn ở dải chính có nhiệt độ bề mặt lên tới 50.000 K. Các sao nhỏ hơn như Mặt
Trời có nhiệt độ 6000 K. Những sao khổng lồ đỏ có nhiệt độ bề mặt tương đối thấp vào khoảng
3.600 K, nhưng chúng cũng có độ trưng tương đối lớn do diện tích mặt ngoài lớn.[109]

Bức xạ
Năng lượng được sản xuất ra bởi sao, là sản phẩm của phản ứng tổng hợp hạt nhân, bức xạ vào trong
không gian bằng cả bức xạ điện từ và bức xạ hạt. Ngôi sao phát ra bức xạ hạt cũng chính là gió Sao
Thổi vào không gian[110] (tồn tại như là một dòng các hạt tích điện ổn định, như proton, hạt anpha, và
hạt beta, thoát ra từ các lớp ngoài cùng của sao) và dòng ổn định các hạt neutrino thoát ra từ lõi sao.

Sản phẩm năng lượng tại lõi cũng là nguyên nhân tại sao ngôi sao chiếu sáng: mỗi lần hai hoặc
nhiều hơn hạt nhân nguyên tử của một nguyên tố tổng hợp với nhau để tạo thành một hạt nhân của
nguyên tố mới nặng hơn, các photon tia gamma được giải phóng từ phản ứng tổng hợp hạt nhân.
Năng lượng này được biến đổi thành các dạng năng lượng điện từ khác, bao gồm ánh sáng khả kiến,
theo thời gian chúng truyền đến các lớp bên ngoài của sao.

Màu sắc của một sao, được xác định bởi đỉnh tần số của ánh sáng khả kiến, phụ thuộc vào nhiệt độ
các lớp ngoài cùng của ngôi sao, bao gồm quang quyển của nó.[111] Bên cạnh ánh sáng khả kiến, ngôi
sao cũng phát ra các dạng bức xạ điện từ không nhìn thấy được bằng mắt thường. Thực tế bức xạ
điện từ phát ra từ ngôi sao trải rộng trên toàn phổ điện từ, từ bước sóng dài nhất là sóng radio, hồng
ngoại cho đến bước sóng ngắn nhất như tia tử ngoại, tia X, và tia gamma. Mọi bước sóng bức xạ
điện từ của ngôi sao, cả nhìn thấy và không nhìn thấy, đều có ý nghĩa quan trọng.

Sử dụng phổ của ngôi sao, các nhà thiên văn cũng xác định được nhiệt độ bề mặt, hấp dẫn tại bề
mặt, tính kim loại (metallicity) và vận tốc tự quay của sao. Nếu biết được khoảng cách đến ngôi
sao, như đo bằng thị sai, thì sẽ suy ra được độ trưng của nó. Khối lượng, bán kính, hấp dẫn tại bề
mặt, và chu kỳ quay từ đó có thể ước lượng được trên cơ sở của mô hình sao. (Khối lượng có thể đo
được một cách trực tiếp đối với những sao trong hệ sao đôi. Kĩ thuật vi thấu kính hấp dẫn cũng
dùng để xác định khối lượng của ngôi sao.[112]) Với những tham số này, các nhà thiên văn cũng ước
lượng được độ tuổi của sao.[113]

Độ sáng

Trong thiên văn học, độ sáng là lượng ánh sáng, và những dạng năng lượng bức xạ khác, mà ngôi sao
phát ra trên một đơn vị thời gian. Độ sáng của sao được xác định nhờ bán kính và nhiệt độ bề mặt của
nó. Người ta đã chứng minh rằng, với giả sử chấp nhận được đó là ngôi sao là vật đen, thì độ sáng
được liên hệ với nhiệt độ và bán kính của ngôi sao theo phương trình: với σ là
−8 −2 −4
hằng số Stefan-Boltzmann 5,67×10 W·m ·K . Tuy nhiên, do nhiều ngôi sao không phát ra
thông lượng đều đặn—lượng năng lượng phát ra trên một đơn vị diện tích—thông qua toàn bộ bề mặt
của nó. Ví dụ như sao có tốc độ quay nhanh như Vega có thông lượng năng lượng cao hơn tại cực so
với dọc đường xích đạo.[114]

Những vùng bề mặt với nhiệt độ và độ sáng trung bình thấp hơn được gọi là vết đen (sunspot, hay
starspot). Những ngôi sao nhỏ, lùn như Mặt Trời nói chung về cơ bản chỉ xuất hiện những vết đen
nhỏ. Đối với những sao lớn hơn có những vết đen lớn hơn, rõ ràng hơn,[115] và chúng cũng thể hiện
rất rõ những quầng sao tối (stellar limb darkening). Theo đó, độ trắng (brightness) giảm khi đi từ
tâm đĩa sao về phía rìa của đĩa.[116] Các sao lùn đỏ bừng sáng (flare star) như sao UV Ceti cũng chứa
những đặc điểm về các vết đen điển hình.[117]

Cấp sao
Bài chi tiết: Cấp sao biểu kiến và Cấp sao tuyệt đối

Độ trắng (brightness) biểu kiến của một ngôi sao được đo bằng cấp sao biểu kiến của nó, đó là độ
trắng của sao theo độ sáng của nó, với khoảng cách tính từ Trái Đất, và ánh sáng của ngôi sao bị thay
đổi khi nó truyền qua khí quyển của Trái Đất. Cấp sao tuyệt đối hay nội tại có liên quan trực tiếp
đến độ sáng của sao và đo bằng cấp sao biểu kiến với khoảng cách quy ước từ Trái Đất đến ngôi
sao là 10 parsec (32,6 năm ánh sáng).

Cả hai thang đo cấp sao biểu kiến và cấp sao tuyệt đối đều theo đơn vị
logarit: hiệu của một đơn vị cấp sao bằng với sự biến thiên độ trắng Số ngôi sao sáng hơn cấp
sao
khoảng 2,5 lần[119] (là căn bậc 5 của 100 hay xấp xỉ 2,512). Điều này có
nghĩa là ngôi sao có cấp sao (+1,00) thì sáng hơn 2,5 lần ngôi sao có cấp Cấp sao
Số 

sao (+2,00), và xấp xỉ 100 lần sáng hơn ngôi sao có cấp sao (+6,00). biểu kiến  Ngôi sao[118]
Những ngôi sao mờ nhất có thể quan sát bằng mắt thường trong điều 0 4
kiện tốt có cấp sao khoảng +6.
1 15
Trên cả hai thang đo cấp sao tuyệt đối và biểu kiến, số cấp sao nhỏ 2 48
hơn, tương ứng với ngôi sao sáng hơn; số cấp sao lớn hơn, tương ứng với 3 171
ngôi sao mờ hơn. Những sao sáng nhất, trên một hoặc hai thang đo, có
cấp sao âm. Biến thiên về độ trắng (ΔL) giữa hai ngôi sao được tính 4 513
toán bằng cách lấy số cấp sao của ngôi sao sáng hơn (mb) trừ đi số 5 1,602
cấp sao của ngôi sao mờ hơn (mf), sau đó lấy hiệu là số mũ với cơ số 6 4,800
2,512; viết theo công thức là:
7 14,000
Liên quan đến cả độ sáng và khoảng cách đến Trái Đất, đối với một ngôi sao cấp sao tuyệt đối
(M) và cấp sao biểu kiến (m) không tương đương với nhau;[119] ví dụ, ngôi sao Sirius có cấp sao
biểu kiến là –1,44, nhưng nó lại có cấp sao tuyệt đối là +1,41. Gọi r (parsec) là khoảng cách từ ngôi
sao đến Trái Đất, thì công thức liên hệ giữa cấp sao tuyệt đối M và cấp sao biểu kiến m là: M =
m + 5 – 5log(r)[120]

Mặt Trời có cấp sao biểu kiến là −26,7, nhưng cấp sao tuyệt đối chỉ là +4,83. Sirius, ngôi sao sáng
nhất trên bầu trời đêm khi nhìn từ Trái Đất, có độ sáng xấp xỉ gấp 23 lần Mặt Trời, trong khi
Canopus, ngôi sao sáng thứ hai trên bầu trời đêm có cấp sao tuyệt đối là −5,53, và độ sáng của nó
xấp xỉ gấp 14.000 lần độ sáng của Mặt Trời. Mặc dù Canopus có độ sáng lớn hơn Sirius rất nhiều
lần, nhưng Sirius lại hiện lên sáng hơn Canopus. Điều này là do khoảng cách từ Sirius đến Trái
Đất chỉ là 8,6 năm ánh sáng, còn Canopus nằm cách xa hơn nhiều lần, với khoảng cách 310 năm
ánh sáng.

Cho đến năm 2006, ngôi sao có cấp sao tuyệt đối cao nhất là LBV 1806-20, với cấp sao −14,2. Nó
có độ trưng cao gấp 5.000.000 lần Mặt Trời.[121] Các sao có độ trưng thấp nhất được biết đến là
các sao nằm trong đám NGC 6397. Sao lùn đỏ trong đám có cấp sao là +26, và sao lùn trắng với
cấp sao +28 cũng đã được phát hiện. Những ngôi sao này rất mờ đến nỗi ánh sáng của chúng chỉ
như những ngọn nến sinh nhật đặt trên Mặt Trăng khi nhìn từ Trái Đất.[122]

Phân loại
Bài chi tiết: Phân loại sao
Phân loại sao theo

Hệ thống phân loại sao hiện tại có nguồn gốc từ đầu nhiệt độ bề mặt [123]
thế kỷ XX, khi các sao được phân loại từ A đến Q trên Loại sao Nhiệt độ Ví dụ
cơ sở cường độ của vạch hydro trong quang phổ.[124]
O 33.000 K trở lên Zeta Ophiuchi
Thời điểm đó người ta vẫn chưa biết rõ nguyên nhân
ảnh hưởng lớn đến cường độ của vạch quang phổ là do B 10.500–30.000 K Rigel
nhiệt độ; cường độ vạch hydro đạt đỉnh tại nhiệt độ trên A 7.500–10.000 K Altair
9.000 K, và nó trở lên yếu hơn tại cả nhiệt độ thấp
F 6.000–7.200 K Procyon A
hơn và cao hơn. Khi sự phân loại được sắp xếp lại theo
thứ tự nhiệt độ, nó trở lên gần giống với biểu đồ của G 5.500–6.000 K Mặt trời
hiện đại.[125] K 4.000–5.250 K Epsilon Indi

Có các chữ cái đơn khác nhau cho sự phân loại sao tuân M 2.600–3.850 K Proxima Centauri
theo phổ của chúng, xếp từ loại O, đối với sao rất
nóng, đến M, đối với sao rất lạnh mà các phân tử có thể hình thành trong khí quyển của chúng.
Những phân loại sao chính theo thứ tự giảm dần của nhiệt độ bề mặt là: O, B, A, F, G, K, và M hay
thường còn được gọi là (Oh Be A Fine Girl Kiss Me). Có những kiểu phổ rất hiếm gặp cũng được
phân loại đặc biệt. Những loại này thường là kiểu L và T, tương ứng với phân loại các sao rất lạnh
khối lượng nhỏ và sao lùn nâu. Mỗi một kiểu chia làm10 kiểu nhỏ, đánh số từ 0 đến 9, theo thứ tự
giảm dần nhiệt độ. Tuy thế, hệ thống phân loại này bị phá vỡ tại những nhiệt độ rất cao: lớp sao
O0 và O1 có thể không tồn tại.[126]

Ngoài ra, các sao có thể được phân loại theo hiệu ứng độ trưng được tìm thấy trong các vạch phổ của
chúng, nó tương ứng với kích cỡ của sao và xác định bởi hấp dẫn tại bề mặt. Phân loại sắp xếp từ 0
(sao siêu khổng lồ) qua III (sao khổng lồ) đến V (sao lùn ở dải chính); một số tác giả thêm vào VII
(sao lùn trắng). Hầu hết các sao thuộc vào dải chính, mà bao gồm các sao thông thường đốt cháy
hydro. Chúng sắp xếp thành một dải chéo, hẹp khi ta vẽ lên biểu đồ theo cấp sao biểu kiến và
kiểu phổ của chúng.[126] Mặt Trời của chúng ta là một sao lùn vàng ở dải chính, được phân loại là G2V,
có nhiệt độ bề mặt trung bình và kích cỡ thông thường.

Ngoài những ký hiệu phân loại như trên, người ta còn thêm các chữ ở dưới các ký hiệu đó để cho biết
những dị thường trong phổ của các sao. Ví dụ, ký tự "e" có thể ám chỉ sự có mặt của các vạch phát xạ;
"m" đại diện cho mức kim loại rất mạnh không thông thường, và "var" có nghĩa là sự biến thiên
trong kiểu phổ.[126]

Các sao lùn trắng còn có phân loại riêng dành cho chúng với bắt đầu bằng chữ cái D. Sau đó được
chia ra thành các lớp DA, DB, DC, DO, DZ, và DQ, phụ thuộc vào những vạch điển hình được tìm thấy
trong phổ của chúng. Điều này cho suy ra được một giá trị số ám chỉ bởi chỉ số nhiệt độ.[127]

Sao biến quang

Bài chi tiết: Sao biến quang

Các sao biến quang là những sao có độ sáng thay đổi ngẫu nhiên hay
tuần hoàn bởi vì những tính chất nội tại của chúng hoặc do tác động
của bên ngoài. Về bản chất đối với các sao biến quang, chúng có
thể được chia ra làm ba nhóm chính.

Trong quá trình tiến hoá của ngôi sao, một số sao trải qua giai đoạn
mà chúng trở thành các sao biến quang co giãn (pulsating variable
star). Sao biến quang co giãn thay đổi bán kính và độ sáng theo thời
gian, mở rộng hay co lại theo các chu kỳ từ vài phút đến vài năm,
phụ thuộc vào kích thước của sao. Phân loại theo kiểu này gồm sao
biến quang Cepheid và những sao kiểu Cepheid, và những sao biến
quang chu kỳ lớn như sao Mira.[128] Hình dạng bất đối xứng của
Mira, một sao biến quang dao
Các sao biến quang bùng phát (eruptive variable) là những sao bất động. ảnh của Hubble, NASA -
thình lình tăng độ sáng của nó lên do những sự kiện như chớp lửa ES A
(flare) hay sự phóng một lượng lớn các hạt vào không gian.[128]
Những nhóm này bao gồm các tiền sao, sao Wolf-Rayet, sao bùng
sáng (flare star), cũng như các sao khổng lồ và siêu khổng lồ.

Những sao biến quang kiểu nổ tung (explosive) hay biến động lớn (cataclysmic) trải qua sự thay đổi
lớn về tính chất của chúng. Nhóm này bao gồm các sao mới (nova) và các siêu tân tinh. Một hệ sao
đôi có một sao lùn trắng có thể tạo ra những vụ nổ sao lớn kiểu này, gồm sao mới và siêu tân tinh
kiểu Ia.[4] Vụ nổ được tạo ra khi sao lùn trắng bồi tụ hydro từ sao đồng hành, tăng dần khối lượng
của nó cho đến khi xảy ra phản ứng tổng hợp hydro.[129] Một số sao mới cũng có những vụ nổ mang
tính tuần hoàn, lặp lại với biên độ trung bình.[128]

Nhiều sao cũng thay đổi độ sáng do những nguyên nhân bên ngoài, như sự che khuất trong hệ sao
đôi, cũng như các sao quay nhanh với những vết đen (starspot) lớn trên nó.[128] Một ví dụ nổi bật về
sự che khuất trong hệ sao đôi đó là hệ sao Algol, nó biến đổi cấp sao một cách đều đặn từ 2,3 đến
3,5 trong chu kỳ 2,87 ngày.

Cấu trúc
Bài chi tiết: Cấu trúc sao
Phần bên trong của một sao ổn định tuân theo trạng thái cân bằng thủy tĩnh: các lực tác động vào
một thể tích nhỏ bất kỳ được cân bằng chính xác với nhau. Những lực cân bằng bao gồm lực hấp
dẫn hướng vào trong và lực hướng ra ngoài là gradient áp suất bên trong ngôi sao. Gradient áp suất
được thiết lập nên bởi gradient nhiệt độ của plasma; phần bên ngoài của sao thì lạnh hơn phần bên
trong lõi. Nhiệt độ tại lõi của một sao ở dải chính hoặc sao khổng lồ là ít nhất vào khoảng vài chục
triệu K. Hệ quả là nhiệt độ và áp suất tại lõi đốt cháy hydro của sao ở dải chính là đủ cho phản ứng
tổng hợp hạt nhân diễn ra và đủ để tạo ra năng lượng chống lại sự suy sụp của ngôi sao.[130][131]

Khi hạt nhân nguyên tử được tổng hợp tại lõi, chúng phát ra năng lượng dưới dạng các tia gamma.
Những photon này tương tác với plasma xung quanh, làm tăng thêm nhiệt năng tại lõi. Các ngôi sao ở
dải chính biến đổi hydro thành heli qua phản ứng tổng hợp, tạo ra tỷ lệ tăng ổn định, chậm chạp của
heli tại lõi. Thậm chí cho đến khi nguyên tố heli chiếm đa số và sự sinh năng lượng bị ngừng hẳn
tại lõi. Quả thực, đối với các ngôi sao nặng hơn 0,4 lần khối lượng Mặt Trời, sự tổng hợp diễn ra
chậm dần trong lớp vỏ nở rộng xung quanh lõi heli thoái hoá (degenerate).[132]

Ngoài cân bằng thủy tĩnh, phần bên trong của một ngôi sao ổn định cũng duy trì sự cân bằng năng
lượng về nhiệt lượng. Có một gradient nhiệt độ xuyên tâm trên toàn bộ phần bên trong sao cho tạo ra
một thông lượng năng lượng theo đó hướng ra bên ngoài. Thông lượng năng lượng hướng ra ngoài
thoát ra từ một lớp bên trong bất kỳ của ngôi sao bằng một cách chính xác thông lượng năng lượng
từ lớp phía dưới hướng vào lớp đó.

Đới bức xạ là vùng bên trong ngôi sao nơi sự

truyền bức xạ diễn ra đủ hữu hiệu để duy trì
thông lượng năng lượng. Trong vùng này,
plasma sẽ không bị xáo trộn và không tồn tại
một chuyển động lớn nào của vật chất. Tuy
nhiên, nếu điều này không đúng, thì plasma
sẽ trở lên không ổn định và sự đối lưu diễn ra,
tạo ra đới đối lưu. Điều này có thể xảy ra, ví
dụ, trong vùng xuất hiện những thông lượng
năng lượng rất cao, như gần tại lõi hoặc
trong những vùng có độ mờ đục quang học cao
như lớp vỏ bên ngoài.[131]

Việc xảy ra sự đối lưu trong lớp vỏ bên ngoài

Biểu đồ mặt cắt của một ngôi sao ở dải chính. Ảnh của của một sao ở dải chính phụ thuộc vào khối
NASA lượng của ngôi sao. Các sao với khối lượng
một vài lần khối lượng Mặt Trời có đới đối
lưu sâu bên trong cấu trúc của sao và một đới
bức xạ ở những lớp phía bên ngoài. Những ngôi sao nhỏ hơn như Mặt Trời lại ngược lại, chúng có đới
đối lưu nằm ở những lớp bên ngoài.[133] Những sao lùn đỏ với khối lượng nhỏ hơn 0,4 lần khối
lượng Mặt Trời thì sự đối lưu xảy ra trong toàn bộ ngôi sao và ngăn cản sự tích tụ thành một lõi heli.[2]
Đối với hầu hết các sao, những đới đối lưu sẽ luôn thay đổi theo thời gian khi ngôi sao trở lên già
hơn và cấu trúc bên trong của sao bị thay đổi theo.[131]

Phần của ngôi sao hiện lên trước mắt một người quan sát được gọi là quang quyển. Đây là lớp mà tại
đó plasma của sao trở lên trong suốt đối với photon của ánh sáng. Từ vùng này, năng lượng được tạo
ra ở lõi được tự do lan truyền vào không gian. Trong quang quyển có những vùng gọi là vết đen Mặt
Trời (sun spot), đó là những vùng với nhiệt độ trung bình thấp hơn xuất hiện trên quang quyển.
Bên trên quang quyển là khí quyển của ngôi sao. Đối với các sao ở dải chính như Mặt Trời, đới thấp
nhất bên trong khí quyển là vùng sắc quyển mỏng, nơi các tai lửa (spicule) xuất hiện và chớp lửa
của sao (flare star) hình thành. Vùng này được bao bọc xung quanh bởi một vùng chuyển tiếp, nơi
nhiệt độ tăng lên một cách nhanh chóng chỉ trong khoảng cách độ cao 100 km. Bên ngoài vùng này
nữa gọi là quầng (corona) hay đối với Mặt Trời gọi là vành nhật hoa, một vùng với thể tích plasma
siêu nóng và có thể mở rộng ra ngoài không gian hàng triệu km.[134] Sự tồn tại của quầng dường như
độc lập với đới đối lưu ở những lớp bên ngoài của sao.[133] Và mặc dù nó có nhiệt độ rất cao, quầng
phát ra rất ít ánh sáng. Vùng quầng của Mặt Trời thường chỉ có thể nhìn thấy được trong quá trình
nhật thực.

Từ vùng quầng này, gió sao chứa các hạt plasam mở rộng ra bên ngoài từ ngôi sao, lan truyền cho
đến tận khi nó tương tác với môi trường liên sao. Đối với Mặt Trời, sự ảnh hưởng của gió Mặt Trời mở
rộng ra tận đến vùng có hình dạng bong bóng của nhật quyển (heliosphere).[135]

Chu trình phản ứng tổng hợp hạt nhân

Bài chi tiết: Tổng hợp hạt nhân sao

Có nhiều phản ứng tổng hợp hạt nhân khác nhau diễn ra ở bên trong
lõi các sao, phụ thuộc vào khối lượng và thành phần của ngôi sao,
gọi chung là phản ứng tổng hợp hạt nhân sao. Khối lượng tổng cộng
của các hạt nhân nguyên tử sau phản ứng tổng hợp nhỏ hơn tổng
khối lượng các hạt tham gia phản ứng. Khối lượng bị mất này được
giải phóng dưới dạng năng lượng điện từ, tuân theo nguyên lý sự
tương đương khối lượng – năng lượng E = mc².[1]

Quá trình tổng hợp hydro là một quá trình nhạy với nhiệt độ, chỉ cần
nhiệt độ tăng trung bình trong lõi sẽ làm cho tốc độ phản ứng tổng
hợp tăng lên rất lớn. Vì vậy nhiệt độ trong lõi của các sao ở dải chính
thay đổi từ 4 triệu K đối với các sao lớp M đến 40 triệu K đối với
các sao lớp O.[108]

Trong Mặt Trời, với nhiệt độ tại lõi khoảng 10 triệu K, các hạt nhân
hydro tổng hợp với nhau để tạo ra heli trong chuỗi phản ứng proton - Tổng quan chuỗi phản ứng
proton:[136] proton - proton

41H → 22H + 2e+ + 2νe (4.0 MeV + 1.0 MeV)

21H + 22H → 23He + 2γ (5.5 MeV)
23He → 4He + 21H (12.9 MeV)

với e+ là hạt positron, γ là hạt photon tia gamma, νe là hạt neutrino,

và H và He tương ứng là các đồng vị của hydro và heli. Năng lượng
được giải phóng trong phản ứng này lên tới hàng triệu electron vôn, là
nhỏ nếu chỉ tính riêng từng phản ứng một. Tuy nhiên bên trong Mặt
Trời vô số các phản ứng này diễn ra liên tục, tạo ra đủ năng lượng
cần thiết để duy trì cho sự bức xạ của ngôi sao ra bên ngoài.

Trong những ngôi sao nặng hơn, heli được tạo ra trong một chu trình
Chu trình cacbon – nitơ – oxy
phản ứng có cacbon tham gia làm chất xúc tác— chu trình cacbon-
nitơ-oxy.[136]
 Trong những sao đã tiến hoá với lõi có nhiệt độ 100 triệu K và khối lượng
Khối lượng tối thiểu của từ 0,5 đến 10 lần khối lượng Mặt Trời, heli có thể biến đổi thành cacbon
ngôi sao để thực hiện phản
ứng tổng hợp
trong quá trình ba-alpha (triple-alpha process) với nguyên tố trung gian là
beryli:[136]
Khối lượng

Nguyên tố
Mặt Trời 4He + 4He + 92 keV → 8*Be
Hydro 0.01 4He + 8*Be + 67 keV → 12*C

Heli 0.4 12*C → 12C + γ + 7.4 MeV

Cacbon 5[137]
Đối với toàn bộ phản ứng:
Neon 8
34He → 12C + γ + 7.2 MeV

Trong các sao có khối lượng lớn, những nguyên tố nặng hơn cũng có thể bị đốt cháy trong lõi đang
co lại thông qua quá trình đốt cháy neon và quá trình đốt cháy oxy. Giai đoạn cuối cùng trong quá
trình tổng hợp hạt nhân sao là quá trình đốt cháy silic với sản phẩm tạo ra là đồng vị bền sắt-56.
Phản ứng tổng hợp không thể tiếp tục diễn ra đối với sắt nữa ngoại trừ quá trình thu nhiệt, và năng
lượng chỉ có thể được sản sinh ra là nhờ sự suy sụp hấp dẫn.[136]

Ví dụ bên dưới cho thấy khoảng thời gian cần thiết cho một ngôi sao có khối lượng 20 lần khối
lượng Mặt Trời có thể tiêu thụ hết toàn bộ nhiên liệu hạt nhân của nó. Là một sao lớp O thuộc dải
chính, nó có đường kính gấp 8 lần đường kính Mặt Trời và có độ trưng gấp 62.000 lần độ trưng
của Mặt Trời.[138]

Nguyên
Nhiệt độ
Mật độ
Thời gian đốt cháy

vật liệu (triệu kelvin) (kg/cm³) (τ theo năm)

H 37 0,0045 8,1 triệu
He 188 0,97 1,2 triệu
C 870 170 976
Ne 1.570 3.100 0,6
O 1.980 5.550 1,25

S/Si 3.340 33.400 0,0315[ct 2]

Xem thêm
Tiến hóa sao
Phân loại sao
Mảng sao
Chòm sao

Tham khảo

Chú thích
1. ^ 3.99 × 1013 km / (3 × 104 km/h × 24 × 365.25) = 1.5 × 105 năm.
2. ^ 11,5 ngày là 0,0315 năm.