Giáo Trình Nguyên Lý Kế Toán - Lần Cuoi

NGUYÊN LÝ KẾ TOÁN
Tác giả: Nguyễn Thị Phương Dung

Email: Phuongdung8844@gmail.com
MỤC LỤC
MỤC LỤC........................................................................................................................................ ii
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN ............................................................................... 7
1.1 KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI KẾ TOÁN.................................................................... 7
1.1.1 Khái niệm về kế toán .............................................................................................. 7
1.1.2 Phân loại kế toán ..................................................................................................... 8
1.2 CHỨC NĂNG, VAI TRÒ, NHIỆM VỤ VÀ YÊU CẦU CỦA KẾ TOÁN .................. 9
1.2.1 Chức năng của kế toán.......................................................................................... 9
1.2.2 Vai trò của kế toán ..................................................................................................... 10
1.2.3 Nhiệm vụ của kế toán ................................................................................................ 10
1.2.4 Yêu cầu đối với kế toán ............................................................................................. 10
1.3 ĐỐI TƯỢNG CỦA KẾ TOÁN ..................................................................................... 11
1.4 CÁC NGUYÊN TẮC KẾ TOÁN .......................................................................................... 13
1.5 CÁC PHƯƠNG PHÁP CỦA KẾ TOÁN ............................................................................. 15
1.5.1 Phương pháp chứng từ kế toán ................................................................................... 15
1.5.2 Phương pháp tài khoản kế toán .................................................................................. 15
1.5.3 Ghi sổ kép ................................................................................................................ 15
1.5.4 Phương pháp tính giá các đối tượng kế toán .............................................................. 15
1.5.5 Kiểm kê .................................................................................................................... 16
1.5.6 Phương pháp tổng hợp cân đối kế toán ...................................................................... 16
1.6 MÔI TRƯỜNG PHÁP LÝ CỦA KẾ TOÁN................................................................ 16
1.6.1 Luật kế toán ............................................................................................................... 16
1.6.2 Chuẩn mực kế toán .................................................................................................... 17
1.6.3 Chế độ kế toán ............................................................................................................. 18
TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ............................................................................................................... 18
CHƯƠNG 2: BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN VÀ BÁO CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH
DOANH .......................................................................................................................................... 19
2.1 BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN ................................................................................................. 19
2.1.1 Khái niệm .................................................................................................................. 19
2.1.2 Kết cấu của bảng cân đối kế toán ............................................................................... 19
2.1.3 Phương pháp lập Bảng cân đối kế toán....................................................................... 22
2.1.4 Sự biến động của bảng cân đối kế toán trong quá trình hoạt động của DN ................. 24
2.2 BÁO CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH ...................................................... 27
2.2.1 Khái niệm ................................................................................................................. 27
2.2.2 Kết cấu của báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.................................................... 27
CHƯƠNG 3: TÀI KHOẢN KẾ TOÁN VÀ GHI SỔ KÉP ....................................................... 31
3.1 TÀI KHOẢN KẾ TOÁN ........................................................................................................ 31
3.1.1 Khái niệm .................................................................................................................. 31
3.1.2 Kết cấu của tài khoản ................................................................................................. 31
3.1.3 Nguyên tắc phản ánh trên các tài khoản kế toán ......................................................... 32
3.2 GHI SỔ KÉP ........................................................................................................................... 40
3.2.1 Khái niệm .................................................................................................................. 40
3.2.2 Các loại định khoản ................................................................................................... 41
ii
3.2.3 Mối quan hệ giữa bảng cân đối kế toán (BCĐKT) với tài khoản kế toán .................... 42
3.2.4 Bảng cân đối tài khoản ............................................................................................... 45
3.3 KẾ TOÁN TỔNG HỢP VÀ KẾ TOÁN CHI TIẾT ............................................................ 46
3.3.1 Kế toán tổng hợp ....................................................................................................... 46
3.3.2 Kế toán chi tiết .......................................................................................................... 46
3.3.3 Mối quan hệ giữa tài khoản cấp 1, tài khoản cấp 2 và sổ chi tiết ................................. 48
TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................................... 48
CHƯƠNG 4: TÍNH GIÁ CÁC ĐỐI TƯỢNG KẾ TOÁN......................................................... 51
4.1 SỰ CẦN THIẾT PHẢI TÍNH GIÁ CÁC ĐỐI TƯỢNG KẾ TOÁN ................................ 51
4.2 CÁC NGUYÊN TẮC KẾ TOÁN ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC TÍNH GIÁ CÁC ĐỐI
TƯỢNG KẾ TOÁN ...................................................................................................................... 51
4.2.1 Nguyên tắc giá gốc ................................................................................................... 51
4.2.2 Nguyên tắc hoạt động liên tục ................................................................................. 51
4.2.3 Nguyên tắc thận trọng ............................................................................................. 52
4.2.4 Nguyên tắc khách quan ........................................................................................... 52
4.2.5 Nguyên tắc nhất quán .............................................................................................. 52
4.3 PHƯƠNG PHÁP TÍNH GIÁ MỘT SỐ ĐỐI TƯỢNG CHỦ YẾU ................................... 52
4.3.1 Hàng tồn kho............................................................................................................ 52
4.3.2 Tài sản cố định ......................................................................................................... 59
TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................................... 60
CHƯƠNG 5: KẾ TOÁN CÁC QUÁ TRÌNH KINH DOANH CHỦ YẾU TRONG DOANH
NGHIỆP ......................................................................................................................................... 61
5.1. KẾ TOÁN CÁC YẾU TỐ CƠ BẢN CỦA QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT KINH DOANH .. 61
5.1.1 Kế toán nguyên liệu vật liệu ..................................................................................... 61
5.1.2 Kế toán công cụ dụng cụ .......................................................................................... 62
5.1.3 Kế toán tài sản cố định ............................................................................................. 64
5.1.4 Kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương ..................................................... 66
1.2 KẾ TOÁN QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT .......................................................................... 69
5.2.1 Kế toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp .................................................................. 69
5.2.2 Kế toán chi phí nhân công trực tiếp .......................................................................... 70
5.2.3 Kế toán chi phí sản xuất chung................................................................................. 71
5.2.4 Kế toán tổng hợp chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm .................................. 73
5.3 KẾ TOÁN QUÁ TRÌNH TIÊU THỤ THÀNH PHẨM VÀ XÁC ĐỊNH KẾT QUẢ HOẠT
ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT ................................................. 75
5.3.1 Kế toán tiêu thụ thành phẩm................................................................................... 75
5.3.2 Kế toán chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp ................................... 77
5.3.3 Kế toán chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp .......................................................... 78
5.3.4 Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh .................................................... 79
5.4 KẾ TOÁN HOẠT ĐỘNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ XÁC ĐỊNH KẾT QUẢ HOẠT
ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI .......................................... 82
5.4.1 Kế toán mua hàng .................................................................................................... 82
5.4.2 Kế toán bán hàng ..................................................................................................... 83
5.4.3 Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh ............................................... 86
TÓM TẮT CHƯƠNG 5 ............................................................................................................... 88
CHƯƠNG 6: CHẾ ĐỘ CHỨNG TỪ KẾ TOÁN VÀ SỔ KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP ...... 89
6.1 CHỨNG TỪ KẾ TOÁN ......................................................................................................... 89
6.1.1 Quy định chung về mẫu chứng từ kế toán .................................................................. 89
6.1.2 Hệ thống biểu mẫu chứng từ kế toán .......................................................................... 89
iii
6.1.3 Lập chứng từ kế toán ................................................................................................. 89
6.1.4 Ký chứng từ kế toán................................................................................................... 90
6.1.5 Trình tự luân chuyển và kiểm tra chứng từ kế toán ..................................................... 90
6.1.6 Dịch chứng từ kế toán ra tiếng Việt ............................................................................ 90
6.1.7 Sử dụng, quản lý, in và phát hành biểu mẫu chứng từ kế toán .................................... 90
6.2 SỔ KẾ TOÁN ......................................................................................................................... 93
6.2.1 Quy định chung về sổ kế toán ................................................................................... 93
6.2.2 Các loại sổ kế toán .................................................................................................... 93
6.2.3 Hệ thống sổ kế toán .................................................................................................. 94
6.2.4 Trách nhiệm của người giữ và ghi sổ kế toán ............................................................ 94
6.2.5 Mở và ghi sổ kế toán ................................................................................................ 94
6.2.6 Sửa chữa sổ kế toán .................................................................................................. 94
6.3. HÌNH THỨC KẾ TOÁN ....................................................................................................... 96
6.3.1 Hình thức kế toán Nhật ký chung ............................................................................... 96
6.3.2 Hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái ............................................................................ 97
6.3.3 Hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ ............................................................................. 98
6.3.4 Hình thức sổ kế toán Nhật ký - Chứng từ ................................................................... 99
6.3. 5 Hình thức kế toán trên máy vi tính .......................................................................... 100
TÓM TẮT CHƯƠNG 6 ............................................................................................................. 101
iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt Nội dung
BCĐKT Bảng cân đối kế toán

BCKQHĐKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
BHXH Bảo hiểm xã hội
BHTN Bảo hiểm thất nghiệp
BHYT Bảo hiểm y tế
BPBH Bộ phận bán hàng
BTC Bộ Tài Chính
CCDC Công cụ, dụng cụ
DN Doanh nghiệp
ĐTXDCB Đầu tư xây dựng cơ bản
ĐVT Đơn vị tính
GTGT Giá trị gia tăng
HĐKD Hoạt động kinh doanh
IAPC International Auditing Practices Committee
IFAC International Federation of Accountant
KQKD Kết quả kinh doanh
LN Lợi nhuận
NVL Nguyên vật liệu
NVKT Nghiệp vụ kinh tế
PXSX Phân xưởng sản xuất
PVSX Phục vụ sản xuất
QLDN Quản lý doanh nghiệp
TGNH Tiền gửi ngân hàng
TK Tài khoản
TSCĐ Tài sản cố định
TT Thông tư
TTSX Trực tiếp sản xuất
VND Đồng Việt Nam
VAS Chuẩn mực kế toán Việt Nam
v
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
Hình Tên gọi
Hình 6.1 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký chung
Hình 6.2 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký – Sổ Cái
Hình 6.3 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ
Hình 6.4 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký - Chứng từ
Hình 6.5 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán trên máy vi tính
vi
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN
Mục tiêu
Sau khi học xong chương này sinh viên có khả năng:
- Trình bày được khái niệm về kế toán, các nhìn nhận khác nhau về kế toán.
- Xác định cách phân loại, chức năng, nhiệm vụ, yêu cầu và vai trò của kế toán.
- Nhận biết các đối tượng kế toán, phân biệt tài sản và nguồn vốn của một đơn vị kế
toán.
- Xác định các nguyên tắc cơ bản của kế toán.
- Liệt kê được các phương pháp kế toán.
- Nhận thức về môi trường pháp lý của kế toán.
1.1 KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI KẾ TOÁN

1.1.1 Khái niệm về kế toán
Bất kỳ người lao động nào khi thực hiện xong công việc của mình cũng đều muốn
nhận được một khoản tiền lương và họ sử dụng số tiền này để mua những vật dụng cần
thiết cho đời sống hàng ngày. Người lao động dù không mở sổ sách để theo dõi những
khoản thu, chi này nhưng họ vẫn cần biết đã thu vào bao nhiêu, chi ra bao nhiêu và còn lại
bao nhiêu. Nếu số chi lớn hơn số thu thì họ phải nghĩ cách để tăng thu hay giảm chi.
Ngược lại nếu số thu lớn hơn số chi thì họ sẽ phải sử dụng số dư này sao cho có hiệu quả
nhất. Chính vì vậy mà cần phải có thông tin về tài chính để làm căn cứ cho các quyết định.
Tương tự như trên, các nhà quản lý của một doanh nghiệp hay của một cơ quan nhà
nước cũng cần có những thông tin về tình hình tài chính của doanh nghiệp hay cơ quan
của mình. Các nhà quản lý cũng muốn biết số tiền thu được trong kỳ là từ đâu và đã chi ra
cho những khoản nào, còn lại bao nhiêu. Vậy các thông tin tài chính này ở đâu mà có?
Câu trả lời là ở các sổ sách kế toán do doanh nghiệp hay cơ quan nhà nước ghi chép lưu
giữ. Vì thế chúng ta có thể nói mục đích căn bản nhất của kế toán là cung cấp các thông
tin về tình hình tài chính của một tổ chức cho những người phải đưa ra các quyết định để
điều hành hoạt động của tổ chức đó.
Muốn cung cấp được số liệu để nhà quản lý đưa ra các quyết định thì kế toán phải
thực hiện một số công việc: phải ghi chép lại các hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp như là việc bán hàng cho khách hàng, mua hàng từ một nhà cung cấp, trả lương
cho nhân viên, nộp thuế cho nhà nước. Những sự việc này trong kế toán gọi là nghiệp vụ
kinh tế phát sinh trong doanh nghiệp. Các nghiệp vụ này sẽ được ghi vào sổ kế toán và
được phân loại, hệ thống hóa theo từng loại nghiệp vụ kinh tế và trình tự thời gian phát
sinh. Sau khi tất cả các nghiệp vụ của một kỳ hoạt động đã được ghi nhận và phân loại, kế
toán sẽ tổng hợp những nghiệp vụ này và cuối cùng là tính toán kết quả của những nghiệp
vụ kinh tế diễn ra trong một kỳ hoạt động bằng cách lập các báo cáo kế toán để Ban Giám
đốc thấy được những hoạt động và tình hình tài chính của doanh nghiệp, tổ chức của mình
ở một thời kỳ nhất định.
Từ đó chúng ta có thể nói: Kế toán là công việc tính toán và ghi chép bằng con số
mọi hiện tượng kinh tế tài chính phát sinh trong tổ chức để nhà quản lý có thể căn cứ vào
đó mà ra quyết định.
Cũng có nhiều tác giả đã đưa ra khái niệm về kế toán dưới nhiều khía cạnh khác
nhau. Theo Robert Anthhony, tiến sĩ đại học Harvard: “Kế toán là ngôn ngữ của việc kinh
doanh”.
Theo Uỷ ban kiểm toán Quốc tế (International Auditing Practices Committee-
IAPC): “Kế toán là hàng loạt các nhiệm vụ ở một doanh nghiệp mà nhờ hệ thống này các
nghiệp vụ được xử lý như một phương tiện duy trì các ghi chép tài chính”
Theo liên đoàn kế toán quốc tế (International Federation of Accountant - IFAC):
“Kế toán là nghệ thuật ghi chép, phân loại tổng hợp theo một cách riêng bằng tiền các
nghiệp vụ, sự kiện có tính chất tài chính và giải thích kết quả của nó”.
Khái niệm kế toán Việt Nam
Theo Luật Kế toán đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
khoá XI, kỳ họp 3, thông qua ngày 17 tháng 6 năm 2003, thì: “Kế toán là việc thu thập, xử
lý, kiểm tra, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính dưới hình thức giá trị, hiện
vật và thời gian lao động”.
Như vậy, kế toán là công việc ghi chép tính toán bằng con số dưới hình thức giá trị,
hiện vật và thời gian lao động, chủ yếu dưới hình thức giá trị để phản ảnh, kiểm tra tình
hình vận động của các loại tài sản, quá trình và kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh, sử
dụng vốn và kinh phí của Nhà nước cũng như của từng tổ chức, xí nghiệp.
- Ghi chép: là quá trình thu thập, xử lý và ghi lại tình hình, kết quả của các hoạt động
kinh tế, theo từng thời kỳ, từng địa điểm kinh tế phát sinh theo một trình tự nhất định.
- Tính toán bằng con số: là việc sử dụng các phép tính, các phương pháp tính để xác
định các chỉ tiêu cần thiết, từ đó đo lường đánh giá thực hiện về kết quả cũng như hiệu quả
của hoạt động sản xuất kinh doanh.
- Để thực hiện việc ghi chép tính toán kế toán phải sử dụng 3 thước đo
+ Thước đo hiện vật: tấn, tạ, kg, mét, ha.
+ Thước đo giá trị (tiền tệ): là đơn vị đo lường được ghi chép trong kế toán. Tại
Việt Nam, thước đo tiền tệ được quy định là đồng Việt Nam (ký hiệu: VND).
+ Thước đo lao động: Vd: giờ công, ngày công,… được sử dụng để xác định năng
suất lao động và làm căn cứ cho việc trả lương cho người lao động.
1.1.2 Phân loại kế toán
Thông tin kế toán là yếu tố có vai trò quan trọng, công cụ hữu dụng trong hệ thống
các công cụ quản lý sản xuất kinh doanh và các hoạt động phi sản xuất. Thông tin kế toán
không những cung cấp cho những nhà quản lý bên trong doanh nghiệp mà còn cần cho cả
những người bên ngoài doanh nghiệp nhưng có liên quan đến doanh nghiệp. Xuất phát từ
yêu cầu cung cấp thông tin và đặc điểm thông tin được cung cấp cho các đối tượng khác
nhau nên hệ thống kế toán trong doanh nghiệp được thiết kế để làm nhiệm vụ cung cấp thông
tin kinh tế theo hai đối tượng phục vụ trên, đã phân chia thành hai loại: kế toán tài chính và
kế toán quản trị.
 Kế toán tài chính:
8
Theo Luật kế toán (2003) định nghĩa: “Kế toán tài chính là việc thu thập, xử lý,
kiểm tra, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài chính bằng báo cáo tài chính cho đối
tượng có nhu cầu sử dụng thông tin của đơn vị kế toán”.
 Kế toán quản trị:
Theo Luật kế toán (2003) định nghĩa: “Kế toán quản trị là việc thu thập, xử lý,
phân tích và cung cấp thông tin kinh tế tài chính theo yêu cầu quản trị và quyết định kinh
tế tài chính trong nội bộ đơn vị kế toán”.
Những điểm giống nhau:
- Đều có liên hệ với hệ thống thông tin kế toán (kế toán quản trị sử dụng số liệu ghi
chép hằng ngày của kế toán tài chính nhưng có phân tích).
- Đều liên quan đến trách nhiệm và việc quản lý doanh nghiệp, kế toán tài chính
liên quan đến hoạt động toàn doanh nghiệp, còn kế toán quản trị liên quan đến quản lý và
trách nhiệm của từng bộ phận trong doanh nghiệp.
Những điểm khác nhau:
KẾ TOÁN TÀI CHÍNH KẾ TOÁN QUẢN TRỊ
- Cung cấp thông tin cho các đối tượng - Cung cấp thông tin cho nhà quản trị
liên quan bên ngoài doanh nghiệp doanh nghiệp
- Trình bày những gì đã xảy ra trong quá
- Đặt trọng tâm cho tương lai
khứ
- Số liệu của kế toán tài chính phải có - Số liệu của kế toán quản trị phải thích
tính khách quan và chính xác hợp và kịp thời
- Chú trọng đến từng bộ phận của
- Liên quan đến toàn doanh nghiệp
doanh nghiệp
- Có tính pháp lệnh (phải tuân thủ quy
- Không có tính pháp lệnh (không có
định nhà nước về sổ sách kế toán tài
tính bắt buộc sổ sách kế toán quản trị)
chính)
1.2 CHỨC NĂNG, VAI TRÒ, NHIỆM VỤ VÀ YÊU CẦU CỦA KẾ TOÁN
1.2.1 Chức năng của kế toán
Để điều hành quản lý được toàn bộ hoạt động kinh doanh ở một doanh nghiệp có
hiệu quả, nhà quản trị doanh nghiệp phải nắm bắt kịp thời, chính xác các thông tin kinh tế
về hoạt động của mình, từ đó đưa ra các quyết định thích hợp. Kế toán với tư cách là một
hệ thống thông tin sẽ cung cấp những thông tin hữu ích cho những người ra quyết định.
Như vậy kế toán có những chức năng sau:
- Chức năng thứ nhất của kế toán là cung cấp thông tin về tình hình tài chính của
doanh nghiệp cho những người ra quyết định.
- Chức năng thứ hai của kế toán là kiểm tra giám sát một cách có hệ thống toàn bộ
quá trình và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Hai chức năng trên có mối quan hệ chặt chẽ với nhau: chức năng cung cấp thông
tin là cơ sở cho việc kiểm tra giám sát, sẽ giúp cho việc phản ánh tình hình hoạt động của
doanh nghiệp được chính xác, rõ ràng và đầy đủ hơn.
9
1.2.2 Vai trò của kế toán
Trong nền kinh tế thị trường kế toán có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phản
ánh và cung cấp thông tin kinh tế phục vụ cho yêu cầu quản lý kinh doanh của doanh
nghiệp:
- Đối với nhà quản trị doanh nghiệp: Thông tin kế toán là căn cứ để quyết định
điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh, kiểm tra, giám sát vật tư, tiền vốn tài sản của
doanh nghiệp ….
- Đối với nhà nước: Thông tin kế toán là căn cứ để kiểm tra tính chấp hành chế độ
tài chính kế toán, là cơ sở để tìm ra cách tính thuế tốt nhất nhằm hạn chế thất thu thuế, hạn
chế sai lầm trong chính sách thuế và thiết lập những chính sách kinh tế phù hợp.
- Đối với các nhà đầu tư và các đối tượng khác: Thông tin kế toán là cơ sở để quyết
định đầu tư, quyết định tài trợ, thu hồi nợ, mua bán cổ phiếu, trái phiếu, …
1.2.3 Nhiệm vụ của kế toán
Theo điều 5 của Luật Kế toán năm 2003:
(1) Thu thập, xử lý thông tin, số liệu kế toán theo đối tượng và nội dung công việc kế
toán, theo chuẩn mực và chế độ kế toán.
(2) Kiểm tra, giám sát các khoản thu, chi tài chính, các nghĩa vụ thu, nộp, thanh toán
nợ, kiểm tra việc quản lý, sử dụng tài sản và nguồn hình thành tài sản; phát hiện và ngăn
ngừa các hành vi vi phạm pháp luật về tài chính, kế toán.
(3) Phân tích thông tin, số liệu kế toán, tham mưu, đề xuất các giải pháp nhằm phục vụ
yêu cầu quản trị và quyết định kinh tế, tài chính của đơn vị kế toán.
(4) Cung cấp thông tin, số liệu kế toán theo quy định của pháp luật.
1.2.4 Yêu cầu đối với kế toán
Theo điều 6 của Luật Kế toán năm 2003:
Để phát huy đầy đủ chức năng, vai trò và thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ nói trên,
công tác kế toán doanh nghiệp phải đảm bảo những yêu cầu sau:
(1) Phản ánh đầy đủ nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh vào chứng từ kế toán, sổ kế
toán và báo cáo tài chính.
(2) Phản ánh kịp thời, đúng thời gian quy định thông tin, số liệu kế toán.
(3) Phản ánh rõ ràng, dễ hiểu và chính xác thông tin, số liệu kế toán.
(4) Phản ánh trung thực hiện trạng, bản chất sự việc, nội dung và giá trị của nghiệp vụ
kinh tế phát sinh.
(5) Thông tin, số liệu kế toán phải được phản ánh liên tục từ khi phát sinh đến khi kết
thúc hoạt động kinh tế, tài chính, từ khi thành lập đến khi chấm dứt hoạt động của đơn vị
kế toán, số liệu kế toán phản ánh kỳ này phải tiếp theo số liệu của kỳ trước.
(6) Phân loại, sắp xếp thông tin số liệu kế toán theo trình tự, có hệ thống và có thể so
sánh được.
10
1.3 ĐỐI TƯỢNG CỦA KẾ TOÁN
Đối tượng nghiên cứu của kế toán là quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh thông
qua sự hình thành và vận động của tài sản trong một đơn vị kinh tế cụ thể nhằm quản lý và
sử dụng có hiệu quả tài sản.
Tài sản trong doanh nghiệp được hiểu là nguồn lực kinh tế bao gồm cả hữu hình và
vô hình do doanh nghiệp làm chủ sở hữu hay đang kiểm soát với kỳ vọng là chúng sẽ tạo
ra lợi ích trong tương lai, chúng là các biểu hiện tài chính của đơn vị.
Theo quy định trong Khoản 3 Điều 9 của Luật Kế toán: Đối tượng kế toán thuộc
hoạt động kinh doanh gồm:
a) Tài sản cố định, tài sản lưu động
b) Nợ phải trả và vốn chủ sở hữu
c) Các khoản doanh thu, chi phí kinh doanh, chi phí khác và thu nhập
d) Thuế và các khoản nộp ngân sách nhà nước
đ) Kết quả và phân chia kết quả hoạt động kinh doanh
e) Các tài sản khác có liên quan đến đơn vị kế toán
Để hiểu rõ hơn đối tượng của kế toán cần đi sâu xem xét hai mặt biểu hiện của tài
sản là kết cấu của tài sản và nguồn hình thành tài sản một cách cụ thể như sau.
Kết cấu tài sản và nguồn hình thành tài sản
 Kết cấu tài sản
Bất kỳ một đơn vị kinh tế nào khi bắt đầu, cũng như để tồn tại và duy trì hoạt động
cần có một lượng tài sản nhất định. Vậy tài sản là gì? Theo VAS 01 “Chuẩn mực chung”:
Tài sản của doanh nghiệp là nguồn lực do doanh nghiệp kiểm soát và có thể thu được lợi
ích kinh tế trong tương lai.
Nghiên cứu tài sản về mặt kết cấu là xem tài sản của đơn vị kế toán gồm những
loại gì và được phân bổ như thế nào. Tùy thuộc vào đặc điểm hoạt động sản xuất kinh
doanh của đơn vị mà tài sản được phân chia thành các nhóm khác nhau nhưng về cơ bản
tài sản được chia thành hai nhóm là tài sản ngắn hạn và tài sản dài hạn.
 Tài sản ngắn hạn
Tài sản ngắn hạn là những tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp, có thời
gian đầu tư, sử dụng và thu hồi vốn trong vòng một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh bình
thường như:
- Tiền: Tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, tiền đang chuyển
- Chứng khoán kinh doanh: Cổ phiếu, trái phiếu, chứng khoán và các công cụ tài
chính khác.
- Đầu tư nắm giữ đến ngày đáo hạn: Tiền gửi có kỳ hạn, trái phiếu, cho vay, các
khoản đầu tư khác chờ tới ngày đáo hạn.
- Các khoản phải thu ngắn hạn: Phải thu khách hàng ngắn hạn, phải thu nội bộ ngắn
hạn, trả trước cho người bán ngắn hạn, phải thu về thuế GTGT đầu vào được khấu trừ.
- Hàng tồn kho: Các loại nguyên vật liệu (nguyên vật liệu chính, vật liệu phụ, nhiên
liệu, vật tư thay thế…), công cụ dụng cụ, thành phẩm, hàng hoá, hàng mua đang đi đường
và hàng gửi đi bán.
11
- Tài sản ngắn hạn khác: Khoản phải thu nội bộ, các khoản phải thu khác, tạm ứng…
 Tài sản dài hạn
Tài sản ngắn hạn là những tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp, có thời
gian sử dụng, luân chuyển và thu hồi vốn trên một năm hoặc hơn một chu kỳ kinh doanh
bình thường như:
- Các khoản phải thu dài hạn: phải thu khách hàng dài hạn, trả trước dài hạn cho
người bán
- Tài sản cố định: bao gồm tài sản cố định hữu hình (nhà cửa, vật kiến trúc, máy
móc, thiết bị, phương tiện vận tải, truyền dẫn, thiết bị dụng cụ quản lý, cây lâu năm, súc
vật làm việc cho sản phẩm…), tài sản cố định vô hình (quyền sử dụng đất, quyền phát
hành, bản quyền, bằng sáng chế, nhãn hiệu hàng hóa, chương trình phần mềm, giấy phép
và giấy phép nhượng quyền…), tài sản cố định thuê tài chính, bất động sản đầu tư.
- Đầu tư tài chính dài hạn: đầu tư vào công ty con, đầu tư vào công ty liên doanh,
liên kết, đầu tư khác
- Tài sản dài hạn khác: các khoản phải thu khác, ký quỹ, ký cược…
 Nguồn hình thành tài sản (nguồn vốn)
Nguồn hình thành tài sản hay nguồn vốn cho biết tài sản do đâu mà có. Toàn bộ tài
sản của doanh nghiệp được hình thành từ nợ phải trả và vốn chủ sở hữu.
 Nợ phải trả
Là khoản nợ phát sinh trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh mà doanh
nghiệp phải trả, phải thanh toán như các khoản nợ tiền vay, các khoản nợ phải trả cho
người bán, cho Nhà nước, cho người lao động và các khoản phải trả khác. Nợ phải trả có
đặc điểm là nguồn vốn sử dụng có thời hạn kèm theo nhiều ràng buộc như phải có thế
chấp, phải trả lãi… Nợ phải trả bao gồm các khoản:
- Phải trả cho người bán
- Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước
- Phải trả người lao động
- Phải trả, phải nộp khác
- Vay và nợ thuê tài chính
- Quỹ khen thưởng phúc lợi
- Nhận ký quỹ, ký cược dài hạn…
 Vốn chủ sở hữu:
Là nguồn vốn ban đầu do chủ sở hữu doanh nghiệp bỏ ra để tạo nên các loại tài sản
nhằm thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh, ngoài ra vốn chủ sở hữu còn được bổ
sung thêm trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Tuỳ theo hình thức sở hữu mà vốn
chủ sở hữu có thể là do nhà nước cấp, do cổ đông hoặc xã viên góp cổ phần, nhận vốn góp
liên doanh, do chủ doanh nghiệp tư nhân bỏ ra, …Vốn chủ sở hữu có đặc điểm là nguồn
vốn sử dụng dài hạn và không cam kết phải thanh toán. Nó bao gồm các khoản:
- Vốn đầu tư của chủ sở hữu
- Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
12
- Quỹ đầu tư phát triển
- Nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản
- Chênh lệch tỷ giá
- Chênh lệch đánh giá lại tài sản…
 Mối quan hệ giữa tài sản và nguồn hình thành tài sản
Tài sản và nguồn hình thành tài sản luôn vận động không ngừng trong quá trình
hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Do vậy tài sản và nguồn hình thành tài
sản có mối quan hệ mật thiết với nhau, chúng là hai mặt của cùng một vấn đề. Một tài sản
có thể được tài trợ bằng nhiều nguồn khác nhau và một nguồn cũng có thể mua sắm được
nhiều loại tài sản.
Từ đó chúng ta có phương trình kế toán cơ bản sau:
Tổng tài sản = Tổng nguồn hình thành tài sản (nguồn vốn)
Tổng tài sản = Vốn chủ sở hữu + Nợ phải trả
1.4 CÁC NGUYÊN TẮC KẾ TOÁN
Các nguyên tắc của kế toán được quy định trong VAS 01 “chuẩn mực chung” được
xác định là cơ sở pháp lý trong việc tổ chức và thực hiện kế toán cho các đơn vị kế toán.
Các nguyên tắc này bao gồm:
 Cơ sở dồn tích
Mọi nghiệp vụ kinh tế, tài chính của doanh nghiệp liên quan đến tài sản, nợ phải
trả, nguồn vốn chủ sở hữu, doanh thu, chi phí phải được ghi sổ kế toán vào thời điểm phát
sinh, không căn cứ vào thời điểm thực tế thu hoặc thực tế chi tiền hoặc tương đương tiền.
Báo cáo tài chính lập trên cơ sở dồn tích phản ảnh tình hình tài chính của doanh nghiệp
trong quá khứ, hiện tại và tương lai.
 Hoạt động Liên tục
Báo cáo tài chính phải được lập trên cơ sở giả định là doanh nghiệp đang hoạt động
liên tục và sẽ tiếp tục hoạt động kinh doanh bình thường trong tương lai gần, nghĩa là
doanh nghiệp không có ý định cũng như không buộc phải ngừng hoạt động hoặc phải thu
hẹp đáng kể quy mô hoạt động của mình. Trường hợp thực tế khác với giả định hoạt động
liên tục thì báo cáo tài chính phải lập trên một cơ sở khác và phải giải thích cơ sở đã sử
dụng để lập báo cáo tài chính.
Giả định này có ý nghĩa là doanh nghiệp vẫn tiếp tục hoạt động nên nó không quan
tâm đến giá thị trường của những tài sản được nắm giữ để sử dụng trong quá trình sản xuất
kinh doanh của mình. Ngoài ra, giả định này còn là cơ sở cho việc phân bổ một cách có hệ
thống giá trị phải khấu hao của các loại tài sản cố định trong suốt thời gian sử dụng hữu
ích của chúng.
 Giá gốc
Tài sản phải được ghi nhận theo giá gốc. Giá gốc của tài sản được tính theo số tiền
hoặc khoản tương đương tiền đã trả, phải trả hoặc tính theo giá trị hợp lý của tài sản đó
vào thời điểm tài sản được ghi nhận. Giá gốc của tài sản không được thay đổi trừ khi có
quy định khác trong chuẩn mực kế toán cụ thể.
Theo nguyên tắc này, kế toán tập trung chú ý tới giá gốc của tài sản hơn là giá thị
trường của chúng. Khi xác định giá của tài sản phải căn cứ vào chi phí thực tế ban đầu mà
13
doanh nghiệp bỏ ra trước khi đưa tài sản đó vào sử dụng cho hoạt động sản xuất kinh
doanh, chứ không căn cứ theo giá thị trường.
 Phù hợp
Việc ghi nhận doanh thu và chi phí phải phù hợp với nhau. Khi ghi nhận một khoản
doanh thu thì phải ghi nhận một khoản chi phí tương ứng có liên quan đến việc tạo ra
doanh thu đó. Chi phí tương ứng với doanh thu gồm chi phí của kỳ tạo ra doanh thu và chi
phí của các kỳ trước hoặc chi phí phải trả nhưng liên quan đến doanh thu của kỳ đó.
Thực hiện nguyên tắc phù hợp là cơ sở quan trọng để xác định đúng chỉ tiêu lợi
nhuận trong một kỳ kế toán.
 Nhất quán
Các chính sách và phương pháp kế toán doanh nghiệp đã chọn phải được áp dụng
thống nhất ít nhất trong một kỳ kế toán năm. Trường hợp có thay đổi chính sách và
phương pháp kế toán đã chọn thì phải giải trình lý do và ảnh hưởng của sự thay đổi đó
trong phần thuyết minh báo cáo tài chính.
Trong kế toán có nhiều phương pháp tính giá trị hàng tồn kho, phương pháp tính
khấu hao tài sản cố định, … mỗi phương pháp sẽ mang lại một con số khác nhau về chi
phí và lợi nhuận thuần. Áp dụng phương pháp nào là tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của
từng đơn vị kế toán. Theo nguyên tắc này, khi đã chọn phương pháp đó thì không nên thay
đổi thường xuyên để người sử dụng thông tin từ báo cáo tài chính không bị nhầm lẫn và có
thể so sánh được. Tuy nhiên, khi thay đổi phương pháp đã chọn phải có lý do hợp lý và
phải công bố cho những người sử dụng biết thông qua thuyết minh báo cáo tài chính.
 Thận trọng
Thận trọng là việc xem xét, cân nhắc, phán đoán cần thiết để lập các ước tính kế
toán trong các điều kiện không chắc chắn. Nguyên tắc thận trọng đòi hỏi:
a/ Phải lập các khoản dự phòng nhưng không lập quá lớn
b/ Không đánh giá cao hơn giá trị của các tài sản và các khoản thu nhập
c/ Không đánh giá thấp hơn giá trị của các khoản nợ phải trả và chi phí
d/ Doanh thu và thu nhập chỉ được ghi nhận khi có bằng chứng chắc chắn về khả
năng thu được lợi ích kinh tế, còn chi phí phải được ghi nhận khi có bằng chứng về khả
năng phát sinh chi phí.
Theo nguyên tắc này, kế toán cần phải xem xét, cân nhắc, phán đoán để lập các ước
tính kế toán trong các điều kiện không chắc chắn sao cho ít ảnh hưởng tới quyền lợi của
chủ sở hữu. Muốn vậy, kế toán phải lập dự phòng những khả năng xấu có thể xảy ra trong
tương lai.
 Trọng yếu
Thông tin được coi là trọng yếu trong trường hợp nếu thiếu thông tin hoặc thiếu
chính xác của thông tin đó có thể làm sai lệch đáng kể báo cáo tài chính, làm ảnh hưởng
đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo tài chính. Tính trọng yếu phụ thuộc vào
độ lớn và tính chất của thông tin hoặc các sai sót được đánh giá trong hoàn cảnh cụ thể.
Tính trọng yếu của thông tin phải được xem xét trên cả phương diện định lượng và định
tính.
14
1.5 CÁC PHƯƠNG PHÁP CỦA KẾ TOÁN
1.5.1 Phương pháp chứng từ kế toán
Chứng từ kế toán là những giấy tờ và vật mang tin (các băng từ, đĩa từ, các loại thẻ
thanh toán) phản ánh những nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh và đã hoàn thành, và
được dùng làm căn cứ để ghi sổ kế toán.
Lập chứng từ kế toán là công việc phản ánh các nghiệp vụ kinh tế phát sinh và đã
hoàn thành vào các chứng từ kế toán theo mẫu quy định, theo thời gian và địa điểm phát
sinh của nghiệp vụ đó.
Chứng từ kế toán chỉ được lập một lần cho mỗi nghiệp vụ kinh tế, tài chính và phải
phản ánh đầy đủ các nội dung chủ yếu sau:
- Tên và số hiệu của chứng từ kế toán.
- Ngày, tháng, năm lập chứng từ kế toán.
- Tên, địa chỉ của đơn vị hoặc cá nhân lập chứng từ kế toán.
- Tên, địa chỉ của đơn vị hoặc cá nhân nhận chứng từ kế toán.
- Nội dung nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh.
- Số lượng, đơn giá và số tiền của nghiệp vụ kinh tế, tài chính ghi bằng số; tổng số
tiền của chứng từ kế toán dùng để thu, chi tiền ghi bằng số và bằng chữ.
- Chữ ký, họ và tên của người lập, người duyệt và những người có liên quan đến
chứng từ kế toán.
1.5.2 Phương pháp tài khoản kế toán
Tài khoản là phương pháp phân loại nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo yêu cầu phản
ánh và giám đốc một cách thường xuyên, liên tục và có hệ thống số hiện có và tình hình
biến động của từng loại tài sản, từng loại nguồn vốn cũng như các quá trình sản xuất kinh
doanh khác nhau trong doanh nghiệp.
Do mỗi đối tượng kế toán riêng biệt có nội dung kinh tế khác nhau, có sự tồn tại và
vận động khác nhau, có yêu cầu quản lý khác nhau nên mỗi đối tượng kế toán riêng biệt
được mở một tài khoản tương ứng.
1.5.3 Ghi sổ kép
Mỗi nghiệp vụ kinh tế phát sinh đều có liên quan ít nhất đến hai đối tượng kế toán
khác nhau; nói cách khác, là liên quan ít nhất đến hai tài khoản kế toán. Do đó, ghi sổ kép
là phương pháp kế toán ghi chép một nghiệp vụ kinh tế phát sinh vào ít nhất hai tài khoản
kế toán theo đúng nội dung kinh tế và mối quan hệ khách quan của các tài khoản.
1.5.4 Phương pháp tính giá các đối tượng kế toán
Đối tượng kế toán trong một doanh nghiệp bao gồm nhiều loại khác nhau được biểu
hiện dưới rất nhiều dạng thể vật chất mà để đo lường chúng, người ta phải căn cứ vào các
đặc tính tự nhiên của từng đối tượng cụ thể để lựa chọn những thước đo phù hợp (đồng,
cái, kg, lít, m, m2,…).
Do có tính đa dạng về mặt biểu hiện hình thái vật chất nên muốn tổng hợp được
tình hình tài sản, tình hình chi phí sản xuất kinh doanh cũng như xác định kết quả hoạt
động thì cần thiết phải biểu hiện tất cả các đối tượng khác nhau về hình thái giá trị thông
qua thước đo tiền tệ.
15
Như vậy, tính giá là phương pháp kế toán biểu hiện giá trị các đối tượng kế toán
bằng tiền phù hợp với các nguyên tắc cũng như các quy định cụ thể do Nhà nước ban
hành để phản ánh trung thực tình hình tài sản và kết quả hoạt động của doanh nghiệp.
1.5.5 Kiểm kê
Là phương pháp kế toán thực hiện việc kiểm tra trực tiếp tại chỗ số hiện có của các
loại tài sản tại đơn vị kế toán bằng các phương pháp cân, đo, đong, đếm để đối chiếu với
số liệu đã ghi trong các tài khoản kế toán nhằm kịp thời phát hiện được các khoản chênh
lệch thừa, thiếu, cần được xử lý kịp thời.
1.5.6 Phương pháp tổng hợp cân đối kế toán
Tổng hợp cân đối kế toán là một phương pháp của kế toán tổng hợp số liệu từ các
sổ kế toán theo các chỉ tiêu kinh tế về tình hình và kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh
của doanh nghiệp trong một thời kỳ nhất định trên hệ thống mẫu biểu theo quy định.
Báo cáo tài chính dùng để cung cấp thông tin về tình hình tài chính, tình hình kinh
doanh và các luồng tiền của một doanh nghiệp, đáp ứng yêu cầu quản lý của chủ doanh
nghiệp, cơ quan Nhà nước và nhu cầu hữu ích của những người sử dụng trong việc đưa ra
các quyết định kinh tế.
Theo quy định hiện nay thì các doanh nghiệp phải lập các báo cáo tài chính sau:
- Bảng cân đối kế toán
- Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ
- Thuyết minh báo cáo tài chính.
Các công việc của kế toán kể trên phải được thực hiện đồng thời trong mối quan hệ
hữu cơ của chúng: Lập chứng từ và kiểm kê sẽ cung cấp kịp thời, đầy đủ, chính xác các
nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong doanh nghiệp; Tính giá và tính giá thành sản phẩm nhằm
biểu hiện các đối tượng kế toán bằng tiền để từ đó ghi sổ kép vào các tài khoản liên quan
theo đúng mối quan hệ khách quan của các đối tượng kế toán; Cuối cùng, từ số liệu ghi
trên sổ kế toán, kế toán tổng hợp các chỉ tiêu cần thiết để lập các báo cáo tài chính.
1.6 MÔI TRƯỜNG PHÁP LÝ CỦA KẾ TOÁN
Môi trường pháp lý của kế toán là những cơ sở pháp lý mà kế toán căn cứ vào đó để
hành nghề, đảm bảo cho hoạt động của kế toán phù hợp với luật pháp đã quy định.
Tại Việt Nam, Quốc hội phê chuẩn Luật Kế toán và Bộ Tài chính là cơ quan được
chính phủ giao quyền quyết định toàn bộ chuẩn mực và chế độ kế toán của các doanh
nghiệp thuộc các nghành sản xuất kinh doanh và tổ chức khác. Tư vấn cho Bộ Tài chính
trong lĩnh vực kế toán là Hội đồng quốc gia về kế toán của Việt Nam và Hội Kế toán Việt
Nam.
1.6.1 Luật kế toán
Luật Kế toán là văn bản pháp lý cao nhất về kế toán, quy định những vấn đề mang
tính nguyên tắc và làm cơ sở để xây dựng chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán. Luật Kế
toán đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XI, kỳ họp 3,
thông qua ngày 17 tháng 6 năm 2003 và có hiệu lực từ 01/01/2004. Luật này có 7 chương
với 64 điều.
16
1.6.2 Chuẩn mực kế toán
Theo điều 8 Luật kế toán Việt Nam: “Chuẩn mực kế toán bao gồm những nguyên tắc
và phương pháp kế toán cơ bản để ghi sổ kế toán và lập báo cáo tài chính. Theo quan
điểm kế toán quốc tế, chuẩn mực kế toán chính là nhưng quy định, hướng dẫn cần được
tôn trọng khi thực hiện các công việc kế toán và khi trình bày các thông tin trong các báo
cáo tài chính sao cho đảm bảo tính minh bạch của các báo cáo tài chính.
Tính đến nay Bộ Tài chính đã ban hành được 26 chuẩn mực như sau:
Đợt 1 ban hành 4 chuẩn mực theo quyết định Số 149/2001/QĐ-BTC ngày 31/12/2001
với thông tư hướng dẫn thực hiện ban hành ngày 09/10/2002 số 89/2002/TT-BTC:
1. Chuẩn mực số 02 - Hàng tồn kho
2. Chuẩn mực số 03 - Tài sản cố định hữu hình
3. Chuẩn mực số 04 - Tài sản cố định vô hình
4. Chuẩn mực số 14 - Doanh thu và thu nhập khác
Đợt 2 ban hành 6 chuẩn mực theo quyết định số 165/2002/QĐ-BTC ngày 31/12/2002 với
thông tư hướng dẫn thực hiện số 105/2003/TT-BTC ngày 04/11/2003:
1. Chuẩn mực số 01 - Chuẩn mực chung
2. Chuẩn mực số 06 - Thuê tài sản
3. Chuẩn mực số 10 - Ảnh hưởng của việc thay đổi tỷ giá hối đoái
4. Chuẩn mực số 15 - Hợp đồng xây dựng
5. Chuẩn mực số 16 - Chi phí đi vay
6. Chuẩn mực số 24 - Báo cáo lưu chuyển tiền tệ
Đợt 3 ban hành 6 chuẩn mực theo quyết định số số 234/2003/QĐ-BTC ngày 30/12/2003
với thông tư hướng dẫn thực hiện số 23/2005/TT-BTC ngày 30/03/2005:
1. Chuẩn mực số 05 - Bất động sản đầu tư
2. Chuẩn mực số 07 - Kế toán các khoản đầu tư vào công ty liên kết
3. Chuẩn mực số 08 - Thông tin tài chính về những khoản vốn góp liên doanh
4. Chuẩn mực số 21 - Trình bày báo cáo tài chính
5. Chuẩn mực số 25 - BCTC hợp nhất và kế toán khoản đầu tư vào công ty con
6. Chuẩn mực số 26 - Thông tin về các bên liên quan
Đợt 4 ban hành 6 chuẩn mực theo quyết định số 12/2005/QĐ-BTC ngày 15/02/2005
với thông tư hướng dẫn thực hiện số 20/2006/TT-BTC ngày 20/3/06 :
1. Chuẩn mực số 17 - Thuế thu nhập doanh nghiệp
2. Chuẩn mực số 22 - Trình bày bổ sung báo cáo tài chính của các ngân hàng và tổ
chức tài chính tương tự
3. Chuẩn mực số 23 - Các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán năm
4. Chuẩn mực số 27 - Báo cáo tài chính giữa niên độ
5. Chuẩn mực số 28 - Báo cáo bộ phận
6. Chuẩn mực số 29 - Thay đổi chính sách kế toán, ước tính kế toán và các sai sót
17
Đợt 5 ban hành 4 chuẩn mực theo quyết định số 100/2005/QĐ-BTC ngày 28/12/2005
với thông tư hướng dẫn thực hiện số 21/2006/TT-BTC ngày 20/3/06 :
1. Chuẩn mực số 11 - Hợp nhất kinh doanh
2. Chuẩn mực số 18 - Các khoản dự phòng, tài sản và nợ tiềm tàng
3. Chuẩn mực số 19 - Hợp đồng bảo hiểm
4. Chuẩn mực số 30 - Lãi trên cổ phiếu
1.6.3 Chế độ kế toán
Theo điều 4 Luật kế toán Việt Nam: “Chế độ kế toán là những quy định và hướng
dẫn về kế toán trong một lĩnh vực hoặc một số công việc cụ thể do cơ quan quản lý nhà
nước về kế toán hoặc tổ chức được cơ quan quản lý nhà nước về kế toán uỷ quyền ban
hành”. Chế độ kế toán ban hành nhằm hướng dẫn cụ thể cho kế toán thực hiện Luật kế
toán và các chuẩn mực kế toán.
Chế độ kế toán doanh nghiệp hiện hành theo Thông tư 200/2014/TT-BTC ngày
22/12/2014 (thay thế quyết định 15/2006/QĐ-BTC ngày 20/3/2006 về chế độ kế toán
doanh nghiệp).
TÓM TẮT CHƯƠNG 1
Kế toán là việc thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích và cung cấp thông tin kinh tế, tài
chính dưới hình thức giá trị, hiện vật và thời gian lao động. Hệ thống kế toán bao gồm hai
phân hệ là kế toán tài chính và kế toán quản trị.
Đối tượng kế toán là những nội dung mà kế toán tiến hành thu nhập, xử lý, kiểm
tra, phân tích. Chúng bao gồm: Tài sản, nợ phải trả, vốn chủ sở hữu, doanh thu, chi phí
được xác định thông qua các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
Các nguyên tắc kế toán bao gồm: cơ sở dồn tích, hoạt động liên tục, giá gốc, phù
hợp, nhất quán, thận trọng và trọng yếu.
Yêu cầu đối với kế toán: trung thực, khách quan, đầy đủ, kịp thời, dễ hiểu và có thể
so sánh được.
Để tiến hành thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích kế toán phải sử dụng các phương
pháp kế toán như: lập chứng từ, tài khoản, ghi sổ kép, tính giá, kiểm kê và tổng hợp – cân
đối.
Để đảm bảo cho hoạt động của kế toán phù hợp với luật pháp đã quy định thì việc
nhận thức về môi trường pháp lý của kế toán vô cùng quan trọng cho việc thiết lập và tổ
chức kế toán. Môi trường pháp lý của kế toán bao gồm luật kế toán, chuẩn mực kế toán,
chế độ kế toán và các quyết định, thông tư hướng dẫn do Bộ Tài Chính ban hành.
18
CHƯƠNG 2: BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN VÀ BÁO
CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH
Mục tiêu
- Trình bày được khái niệm, kết cấu và phương pháp lập Bảng cân đối kế toán và
Bảng kết quả hoạt động kinh doanh.
- Hiểu được sự biến động của Bảng cân đối kế toán trong các trường hợp.
- Lập được Bảng cân đối kế toán và Bảng kết quả hoạt động kinh doanh.
2.1 BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN

2.1.1 Khái niệm
Bảng cân đối kế toán là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh một cách tổng quát
toàn bộ giá trị tài sản hiện có và nguồn hình thành nên tài sản đó của doanh nghiệp tại một
thời điểm nhất định.
Bảng cân đối kế toán là một báo cáo bắt buộc, được nhà nước quy định thống nhất
về mẫu biểu, phương pháp lập, nơi phải gửi và thời hạn gửi.
2.1.2 Kết cấu của bảng cân đối kế toán
Bảng cân đối kế toán được xây dựng gồm 2 phần:
- Phần bên trên gọi là phần tài sản, được dùng để phản ánh kết cấu của tài sản, và
được chia làm 2 loại:
+ Loại A : Tài sản ngắn hạn
+ Loại B : Tài sản dài hạn
- Phần bên dưới gọi là phần nguồn vốn, được dùng để phản ánh các nguồn vốn
khác nhau tạo nên tài sản, và cũng được chia làm 2 loại:
+ Loại C : Nợ phải trả
+ Loại D : Vốn chủ sở hữu
Trong từng loại còn được chia ra thành nhiều mục, nhiều khoản để phản ánh chi tiết
từng loại tài sản, từng loại nguồn vốn theo yêu cầu quản lý chung. Loại, mục, khoản là
những chỉ tiêu kinh tế được quy định và sắp xếp một cách thống nhất.
Để phản ánh giá trị của các chỉ tiêu bên tài sản và bên nguồn vốn thì bảng cân đối
kế toán còn được thiết kế 2 cột để ghi chép số đầu năm và số cuối năm. Số liệu ở 2 cột này
sẽ giúp cho người nhận thông tin có căn cứ để nắm bắt, phân tích, đánh giá quy mô cũng
như sự biến động của tài sản và nguồn vốn giữa đầu năm và cuối năm.
Hai phần của bảng cân đối kế toán phản ánh hai mặt khác nhau của vốn kinh doanh
trong doanh nghiệp nên giữa chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau. Xét về mặt lượng
thì bao giờ cũng có:
Tổng số tài sản = Tổng số nguồn vốn
19
Hoặc: (A + B) Tài sản = (C + D) Nguồn vốn
Tính chất bằng nhau biểu hiện tính cân đối. Tính cân đối là tính chất cơ bản của
bảng cân đối kế toán.
Mẫu Bảng cân đối kế toán đáp ứng giả định hoạt động liên tục (theo thông tư
200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014)
Đơn vị báo cáo:…………… Mẫu số B01 – DN

Địa chỉ:……………………. (Ban hành theo TT số 200/2014/TT-BTC
ngày 22/12/2014 của Bộ trưởng BTC)
BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN
Tại ngày ….. Tháng……năm…..
Đơn vị tính:
THUYẾT SỐ SỐ
MÃ
TÀI SẢN CUỐI ĐẦU
SỐ MINH NĂM NĂM
1 2 3 4 5
A. TÀI SẢN NGẮN HẠN 100
I. Tiền và các khoản tương đương tiền 110
1. Tiền 111 V.01
2. Các khoản tương đương tiền 112
II. Đầu tư tài chính ngắn hạn 120
1. Chứng khoán kinh doanh 121
2. Dự phòng giảm giá chứng khoán kinh doanh (*) 122 (…) (…)
3. Đầu tư nắm giữ đến ngày đáo hạn 123
III. Các khoản phải thu ngắn hạn 130
1. Phải thu ngắn hạn của khách hàng 131
2. Trả trước cho người bán ngắn hạn 132
…………….
IV. Hàng tồn kho 140
1. Hàng tồn kho 141
2. Dự phòng giảm giá hàng tồn kho (*) 149 ( …) (… )
V. Tài sản ngắn hạn khác 150
1. Chi phí trả trước ngắn hạn 151
2. Thuế GTGT được khấu trừ 152
……………
20
B. TÀI SẢN DÀI HẠN 200
I. Các khoản phải thu dài hạn 210
1. Phải thu dài hạn của khách hàng 211
2. Trả trước cho người bán dài hạn 212
……………
II. Tài sản cố định 220
1. Tài sản cố định hữu hình 221
- Nguyên giá 222
- Giá trị hao mòn lũy kế (*) 223 (…) (... )
III. Bất động sản đầu tư 230
- Nguyên giá 231
- Giá trị hao mòn lũy kế (*) 232
IV. Tài sản dở dang dài hạn 240
1. Chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang dài hạn 241
2. Chi phí xây dựng cơ bản dở dang 242
………...
V. Đầu tư tài chính dài hạn 250
1. Đầu tư vào công ty con 251
2. Đầu tư vào công ty liên doanh, liên kết 252
………...
VI. Tài sản dài hạn khác 260
1. Chi phí trả trước dài hạn 261
………..
TỔNG CỘNG TÀI SẢN(270=100+200) 270
NGUỒN VỐN
C.NỢ PHẢI TRẢ 300
I. Nợ ngắn hạn 310
1. Phải trả người bán ngắn hạn 311
2. Người mua trả tiền trước ngắn hạn 312
……………..
II. Nợ dài hạn 330
1. Phải trả người bán dài hạn 331
2. Người mua trả tiền trước dài hạn 332
21
……………..
D. VỐN CHỦ SỞ HỮU 400
I.Vốn chủ sở hữu 410
1. Vốn góp của chủ sở hữu 411
- Cổ phiếu phổ thông có quyền biểu quyết 411a
- Cổ phiếu ưu đãi 411b
2. Thặng dư vốn cổ phần 412
3. Quyền chọn chuyển đổi trái phiếu 413
……………..
II. Nguồn kinh phí và quỹ khác 430
1. Nguồn kinh phí 431
2. Nguồn kinh phí đã hình thành TSCĐ 432
TỔNG CỘNG NGUỒN VỐN (440=300+400) 440
Trong học tập, sử dụng Bảng cân đối kế toán giản đơn như sau:
Tại ngày ….. Tháng……năm…..
Đơn vị tính :
Tài sản Số tiền Nguồn vốn Số tiền
A. Tài sản ngắn hạn C. Nợ phải trả
- Tiền mặt - Phải trả người bán
- Tiền gửi ngân hàng - Vay
- …. - …
B. Tài sản dài hạn D. Vốn chủ sở hữu
- Tài sản cố định - Vốn đầu tư của CSH
- … - ….
Tổng Tài sản Tổng Nguồn vốn
2.1.3 Phương pháp lập Bảng cân đối kế toán

Căn cứ để lập bảng cân đối kế toán là:
- Bảng cân đối kế toán kỳ trước
- Các tài khoản tổng hợp của tài khoản tài sản và tài khoản nguồn vốn
Căn cứ vào các tài liệu trên, bảng cân đối kế toán năm dạng giản đơn được lập như
sau:
- Cột “Số đầu năm”: lấy số liệu cột cuối năm của bảng CĐKT năm trước.
22
- Cột “Số cuối năm”: lấy số dư cuối năm của các tài khoản tổng hợp của tài khoản tài
sản và tài khoản nguồn vốn theo nguyên tắc:
+ Tài khoản dư Nợ ghi bên phần Tài sản.
+ Tài khoản dư Có ghi bên phần Nguồn vốn.
+ Tài khoản phản ánh “Hao mòn tài sản cố định” (dùng điều chỉnh giá trị tài sản cố
định) có số dư bên Có, khi lập BCĐKT ghi số âm bên phần tài sản.
+ Tài khoản “Dự phòng tổn thất tài sản” (điều chỉnh giá trị hàng tồn kho, công nợ
phải thu…) có số dư bên Có, khi lập BCĐKT ghi số âm bên phần tài sản.
+ Các tài khoản phản ánh “Chênh lệch tỷ giá ngoại tệ”, “Chênh lệch đánh giá lại tài
sản”, “Lợi nhuận chưa phân phối”, nếu dư Có thì số dư sẽ được ghi bình thường
bên phần Nguồn vốn, nếu dư Nợ thì được ghi âm bên phần Nguồn vốn.
Ví dụ: Tại một doanh nghiệp vào ngày 30/09/200X có các tài liệu sau (ĐVT: đồng):
1. Tiền mặt 40.000.000 7. Quỹ đầu tư phát triển 50.000.000
2. Tiền gửi ngân hàng 800.000.000 8. Vay ngắn hạn 600.000.000
3. Nguyên vật liệu 500.000.000 9. Phải trả NB 200.000.000
4. Công cụ dụng cụ 60.000.000 10. Phải trả khác 50.000.000
5. Ứng trước cho người bán 100.000.000 11. TSCĐ hữu hình 3.000.000.000
6. Vốn đấu tư của CSH 5.600.000.000 12. TSCĐ vô hình 2.000.000.000
Dựa vào tài liệu trên ta lập được bảng cân đối kế toán như sau:
TÀI SẢN Số tiền
A. TÀI SẢN NGẮN HẠN 1.500.000.000
1. Tiền mặt 40.000.000
2. Tiền gửi ngân hàng 800.000.000
3. Nguyên vật liệu 500.000.000
4. Công cụ dụng cụ 60.000.000
5. Ứng trước cho người bán 100.000.000
B. TÀI SẢN DÀI HẠN 5.000.000.000
1. Tài sản cố định hữu hình 3.000.000.000
2. Tài sản cố định vô hình 2.000.000.000
Tổng cộng tài sản 6.500.000.000
NGUỒN VỐN Số tiền
C. NỢ PHẢI TRẢ 850.000.000
1. Vay ngắn hạn 600.000.000
2. Phải trả cho người bán 200.000.000
3. Phải trả khác 50.000.000
23
D. VỐN CHỦ SỞ HỮU 5.650.000.000
1. Vốn đầu tư của CSH 5.600.000.000
2. Quỹ đầu tư phát triển 50.000.000
Tổng cộng nguồn vốn 6.500.000.000
2.1.4 Sự biến động của bảng cân đối kế toán trong quá trình hoạt động của DN
Trong quá trình hoạt động của đơn vị, các loại tài sản và các loại nguồn vốn thường
xuyên biến động (tăng lên, giảm xuống) do tác động của các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
Sự biến động này đã làm cho bảng cân đối kế toán ở những thời điểm khác nhau cũng có
những thay đổi tương ứng. Có 4 trường hợp biến động như sau:
Trường hợp 1
Nghiệp vụ kinh tế phát sinh chỉ ảnh hưởng đến tài sản, tức là ảnh hưởng đến 2 đối
tượng kế toán thuộc bên tài sản, thì sẽ làm một đối tượng kế toán tài sản này tăng lên đồng
thời sẽ làm một đối tượng kế toán tài sản khác giảm xuống. Trong trường hợp này số tổng
cộng của bảng cân đối kế toán không đổi.
Ví dụ: Rút tiền gửi ngân hàng về quỹ tiền mặt 8.000.000đ
Nghiệp vụ này làm tiền mặt tăng lên 8.000.000đ, lúc này quỹ tiền mặt sẽ là
40.000.000đ + 8.000.000đ = 48.000.000đ; đồng thời làm tiền gửi ngân hàng giảm
8.000.000đ, lúc này tiền gửi ngân hàng sẽ là 800.000.000đ – 8.000.000đ = 792.000.000đ.
Tuy nhiên, tổng cộng tài sản vẫn là 6.500.000.000đ.
Sau nghiệp vụ này, bảng cân đối kế toán như sau:
1. Tiền mặt 48.000.000
1. Vay ngắn hạn 600.000.000
4. Vốn đầu tư của CSH 5.600.0000.000
Trường hợp 2
24
Nghiệp vụ kinh tế phát sinh chỉ ảnh hưởng đến nguồn vốn, tức là ảnh hưởng đến 2
đối tượng kế toán thuộc bên nguồn vốn, thì sẽ làm một nguồn vốn này tăng lên đồng thời
sẽ làm một nguồn vốn khác giảm xuống. Trong trường hợp này, số tổng cộng của bảng
cân đối kế toán không đổi.
Ví dụ: Vay ngắn hạn trả nợ cho người bán 100.000.000đ
Nghiệp vụ này làm cho khoản vay ngắn hạn tăng lên 100.000.000đ, lúc này vay
ngắn hạn sẽ là 600.000.000đ + 100.000.000đ = 700.000.000đ; đồng thời làm cho khoản
phải trả cho người bán giảm 100.000.000đ, lúc này khoản phải trả cho người bán sẽ là
200.000.000đ – 100.000.000đ = 100.000.000đ. Tuy nhiên, tổng cộng nguồn vốn vẫn là
6.500.000.000đ.
1. Tiền mặt 48.000.000
5.Ứng trước cho người bán 100.000.000
1. Vay ngắn hạn 700.000.000
Trường hợp 3
Nghiệp vụ kinh tế phát sinh ảnh hưởng cả hai bên tài sản và nguồn vốn, tức là ảnh
hưởng đến 1 đối tượng kế toán thuộc bên tài sản, 1 đối tượng kế toán thuộc bên nguồn
vốn, nếu làm cho đối tượng kế toán bên tài sản tăng lên thì đồng thời cũng sẽ làm cho đối
tượng kế toán bên nguồn vốn tăng lên tương ứng. Trong trường hợp này, số tổng cộng của
tài sản và nguồn vốn trên bảng cân đối kế toán sẽ tăng lên.
Ví dụ: Nhà nước cấp thêm cho đơn vị một tài sản cố định hữu hình có giá trị
500.000.000đ
Nghiệp vụ này làm cho tài sản cố định hữu hình tăng thêm 500.000.000đ, lúc này
tài sản cố định hữu hình sẽ là 5.000.000.000đ + 500.000.000đ = 5.500.000.000đ; đồng
thời làm cho Vốn đầu tư của CSH cũng tăng thêm 500.000.000đ, lúc này Vốn đầu tư của
25
CSH sẽ là 5.600.000.000đ+ 500.000.000đ = 6.100.000.000đ. Số tổng cộng của bảng cân
đối kế toán tăng thêm 500.000.000đ (tăng cả 2 bên), lúc này sẽ là 6.500.000.000đ +
500.000.000đ = 7.000.000.000đ.
1. Tiền mặt 48.000.000
1. Vay ngắn hạn 700.000.000
Trường hợp 4
Nghiệp vụ kinh tế phát sinh ảnh hưởng cả hai bên tài sản và nguồn vốn, tức là ảnh
hưởng đến 1 đối tượng kế toán thuộc bên tài sản, 1 đối tượng kế toán thuộc bên nguồn
vốn, nếu làm cho đối tượng kế toán bên tài sản giảm xuống thì đồng thời sẽ làm cho đối
tượng kế toán bên nguồn vốn giảm tương ứng. Trong trường hợp này, số tổng cộng của tài
sản và nguồn vốn trên bảng cân đối kế toán sẽ giảm xuống.
Ví dụ: Dùng tiền gửi ngân hàng trả khoản phải trả khác là 20.000.000đ
Nghiệp vụ này làm cho tiền gửi ngân hàng giảm xuống 20.000.000đ, lúc này tiền
gửi ngân hàng sẽ là 792.000.000đ - 20.000.000đ = 772.000.000đ; đồng thời làm cho
khoản phải trả khác cũng giảm 20.000.000đ, lúc này khoản phải trả khác sẽ là 50.000.000đ
- 20.000.000đ = 30.000.000đ. Số tổng cộng của bảng cân đối kế toán giảm 20.000.000đ
(giảm cả 2 bên), lúc này sẽ là 7.000.000.000đ - 20.000.000đ = 6.980.000.000đ.
1. Tiền mặt 48.000.000
26
1. Vay ngắn hạn 700.000.000
Từ những ví dụ trên, chúng ta có nhận xét tổng quát:

- Nghiệp vụ kinh tế phát sinh nếu chỉ ảnh hưởng đến các đối tượng kế toán ở một
bên của bảng cân đối kế toán thì làm cho các đối tượng kế toán đó thay đổi nhưng tổng số
tiền của bảng cân đối kế toán không thay đổi, tổng số tài sản vẫn bằng tổng số nguồn vốn.
- Nghiệp vụ kinh tế phát sinh nếu ảnh hưởng đến các đối tượng kế toán ở hai bên
của bảng cân đối kế toán thì làm cho các đối tượng kế toán đó thay đổi đồng thời tổng số
tiền của bảng cân đối kế toán cũng thay đổi, nhưng tổng số tài sản vẫn bằng tổng số nguồn
vốn.
Như vậy, mọi nghiệp vụ kinh tế phát sinh đều không làm mất tính cân đối của bảng
cân đối kế toán và một nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan ít nhất đến 2 đối tượng kế
toán nằm trên bảng cân đối kế toán.
2.2 BÁO CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH
2.2.1 Khái niệm
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh là một báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh
tình hình và kết quả hoạt động kinh doanh trong một kỳ kế toán của doanh nghiệp, bao
gồm kết quả kinh doanh chính và kết quả khác.
2.2.2 Kết cấu của báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh
Theo quy định hiện hành báo cáo gồm có 5 cột:
- Cột số 1: Chỉ tiêu
- Cột số 2: Mã số
- Cột số 3: Thuyết minh
- Cột số 4: Năm nay
- Cột số 5: Năm trước
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh bao gồm các chỉ tiêu:
27
- Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ (Mã số 01): Chỉ tiêu này phản ánh tổng
doanh thu hàng hóa, thành phẩm, bất động sản đầu tư và cung cấp dịch vụ, doanh thu khác
trong kỳ báo cáo của doanh nghiệp.
- Các khoản giảm trừ doanh thu (Mã số 02): Chỉ tiêu này phản ánh tổng hợp các
khoản được ghi giảm trừ vào tổng doanh thu trong năm, bao gồm: Các khoản chiết khấu
thương mại, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại trong kỳ báo cáo.
- Doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ (Mã số 10): Chỉ tiêu này phản
ánh số doanh thu bán hàng hóa, thành phẩm, BĐS đầu tư, doanh thu cung cấp dịch vụ và
doanh thu khác đã trừ các khoản giảm trừ (chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán,
hàng bán bị trả lại) trong kỳ báo cáo, làm căn cứ tính kết quả hoạt động kinh doanh của
doanh nghiệp.
Mã số 10 = Mã số 01 - Mã số 02.
- Giá vốn hàng bán (Mã số 11): Chỉ tiêu này phản ánh tổng giá vốn của hàng hóa,
BĐS đầu tư, giá thành sản xuất của thành phẩm đã bán, chi phí trực tiếp của khối lượng
dịch vụ hoàn thành đã cung cấp, chi phí khác được tính vào giá vốn hoặc ghi giảm giá vốn
hàng bán trong kỳ báo cáo.
- Lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ (Mã số 20): Chỉ tiêu này phản
ánh số chênh lệch giữa doanh thu thuần về bán hàng hoá, thành phẩm, BĐS đầu tư và
cung cấp dịch vụ với giá vốn hàng bán phát sinh trong kỳ báo cáo.
Mã số 20 = Mã số 10 - Mã số 11.
- Doanh thu hoạt động tài chính (Mã số 21): Chỉ tiêu này phản ánh doanh thu hoạt
động tài chính thuần phát sinh trong kỳ báo cáo của doanh nghiệp.
- Chi phí hoạt động tài chính (Mã số 22): Chỉ tiêu này phản ánh tổng chi phí tài
chính, gồm tiền lãi vay phải trả, chi phí bản quyền, chi phí hoạt động liên doanh,... phát
sinh trong kỳ báo cáo của doanh nghiệp.
- Chi phí bán hàng (Mã số 24): Chỉ tiêu này phản ánh tổng chi phí bán hàng hóa,
thành phẩm đã bán, dịch vụ đã cung cấp phát sinh trong kỳ báo cáo.
- Chi phí quản lý doanh nghiệp (Mã số 25): Chỉ tiêu này phản ánh tổng chi phí
quản lý doanh nghiệp phát sinh trong kỳ báo cáo.
- Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh (Mã số 30): Chỉ tiêu này phản ánh kết quả
hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong kỳ báo cáo. Chỉ tiêu này được tính toán trên
cơ sở lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ cộng (+) Doanh thu hoạt động tài
chính trừ (-) Chi phí tài chính, chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp phát sinh
trong kỳ báo cáo.
Mã số 30 = Mã số 20 + (Mã số 21 - Mã số 22) - Mã số 25 - Mã số 26.
- Thu nhập khác (Mã số 31): Chỉ tiêu này phản ánh các khoản thu nhập khác, phát
sinh trong kỳ báo cáo.
- Chi phí khác (Mã số 32): Chỉ tiêu này phản ánh tổng các khoản chi phí khác phát
- Lợi nhuận khác (Mã số 40): Chỉ tiêu này phản ánh số chênh lệch giữa thu nhập
khác ( đã trừ thuế GTGT phải nộp tính theo phương pháp trực tiếp) với chi phí khác phát
Mã số 40 = Mã số 31 - Mã số 32.
28
- Tổng lợi nhuận kế toán trước thuế (Mã số 50): Chỉ tiêu này phản ánh tổng số lợi
nhuận kế toán thực hiện trong năm báo cáo của doanh nghiệp trước khi trừ chi phí thuế thu
nhập doanh nghiệp từ hoạt động kinh doanh, hoạt động khác phát sinh trong kỳ báo cáo.
Mã số 50 = Mã số 30 + Mã số 40.
- Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành (Mã số 51): Chỉ tiêu này phản
ánh chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành phát sinh trong năm báo cáo.
- Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại (Mã số 52): Chỉ tiêu này phản ánh
chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hoãn lại hoặc thu nhập thuế thu nhập hoãn lại phát
sinh trong năm báo cáo.
- Lợi nhuận sau thuế thu nhập doanh nghiệp (Mã số 60): Chỉ tiêu này phản ánh
tổng số lợi nhuận thuần (hoặc lỗ) sau thuế từ các hoạt động của doanh nghiệp (sau khi trừ
chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp) phát sinh trong năm báo cáo.
Mã số 60 = Mã số 50 – (Mã số 51+ Mã số 52).
- Lãi cơ bản trên cổ phiếu (Mã số 70)
- Lãi suy giảm trên cổ phiếu (Mã số 71)
Đơn vị báo cáo:…………… Mẫu số B02 – DN

Địa chỉ:…………………………… (Ban hành theo TT số 200/2014/TT-BTC
ngày 22/12/2014 của Bộ trưởng BTC)
BÁO CÁO KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH
Năm …………..
Đơn vị tính:
Mã Thuyết Năm Năm
Chỉ tiêu
số minh nay trước
1 2 3 4 5
1. Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ 01
2. Các khoản giảm trừ doanh thu 02
3. Doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ 10
(10 = 01 – 02)
4. Giá vốn hàng bán 11
5. Lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ 20
(20 = 10 – 11)
6. Doanh thu hoạt động tài chính 21
29
7. Chi phí tài chính 22
- Trong đó: Chi phí lãi vay 23
8. Chi phí bán hàng 25
9. Chi phí quản lý doanh nghiệp 26
10. Lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh 30
(30 = 20 + (21 – 22) – (25 + 26 )
11. Thu nhập khác 31
12. Chi phí khác 32
13. Lợi nhuận khác (40 = 31 – 32) 40
14. Tổng lợi nhuận kế toán trước thuế (50 = 30 + 40) 50
15. Chi phí thuế TNDN hiện hành 51
16. Chi phí thuế TNDN hoãn lại 52
17. Lợi nhuận sau thuế TNDN (60 = 50 – 51 – 52) 60
18. Lãi cơ bản trên cổ phiếu (*) 70
19. Lãi suy giảm trên cổ phiếu (*) 71
Lập, ngày … tháng … năm …
Người lập biểu Kế toán trưởng Giám đốc
(Ký, họ tên) (Ký, họ tên) (Ký, họ tên, đóng dấu)
Ghi chú: (*) Chỉ tiêu này chỉ áp dụng đối với công ty cổ phần.
Bảng cân đối kế toán và Bảng kết quả họat động kinh doanh là các báo cáo quan
trọng trong hệ thống báo cáo tài chính, nó được dùng để cung cấp thông tin hữu ích cho
các đối tượng sử dụng thông tin để đưa ra các quyết định đầu tư. Mặc dù hai bảng này
phản ánh các đối tượng kế toán khác nhau nhưng chúng có quan hệ mật thiết với nhau.
Bảng cân đối kế toán là bảng báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh tổng quát toàn
bộ tài sản và nguồn vốn mà doanh nghiệp có tại một thời điểm nhất định. Các nghiệp vụ
kinh tế phát sinh sẽ ảnh hưởng đến bảng cân đối kế toán và có 4 trường hợp: tài sản tăng –
tài sản giảm, nguồn vốn tăng – nguồn vốn giảm, tài sản tăng – nguồn vốn tăng, tài sản
giảm – nguồn vốn giảm. Và mọi nghiệp vụ kinh tế phát sinh đều không làm mất tính cân
đối của bảng cân đối kế toán.
Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ảnh tình
hình và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp trong một thời kỳ chi tiết theo hoạt động
kinh doanh chính và hoạt động khác.
30
CHƯƠNG 3: TÀI KHOẢN KẾ TOÁN VÀ GHI SỔ
KÉP
Mục tiêu
- Trình bày được khái niệm tài khoản, mô tả được kết cấu của tài khoản, nguyên tắc
phản ánh trên các tài khoản kế toán. Áp dụng được những nguyên tắc này khi ghi chép
vào từng nhóm tài khoản.
- Mô tả được khái niệm ghi sổ kép, nguyên tắc ghi sổ kép, khái niệm định khoản kế toán.
Định khoản được các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.
- Lập được bảng cân đối tài khoản để kiểm tra, đối chiếu số liệu ghi chép.
- Cho được ví dụ về tài khoản tổng hợp, tài khoản chi tiết. Phân biệt được chúng.
- Giải thích được mối quan hệ giữa bảng cân đối kế toán với tài khoản kế toán, mối
quan hệ giữa tài khoản cấp 1, tài khoản cấp 2 và sổ chi tiết.
3.1 TÀI KHOẢN KẾ TOÁN

3.1.1 Khái niệm
Như chúng ta đã biết, đối tượng của kế toán là tài sản của doanh nghiệp được phản
ánh theo hai mặt là kết cấu và nguồn hình thành, và nó được biểu hiện trên bảng cân đối
kế toán theo hai phần là tài sản và nguồn vốn. Để có được thông tin về sự vận động, thay
đổi của từng loại tài sản, từng loại nguồn vốn cũng như các quá trình hoạt động khác nhau
của đơn vị nhằm phục vụ cho yêu cầu quản lý cụ thể thì cần thiết phải sử dụng các tài
khoản kế toán.
Tài khoản (TK) là phương pháp phân loại nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo yêu cầu
phản ánh và giám đốc một cách thường xuyên, liên tục và có hệ thống số hiện có và tình
hình biến động của từng loại tài sản, từng loại nguồn vốn cũng như các quá trình sản xuất
kinh doanh khác nhau trong doanh nghiệp (theo từng đối tượng kế toán cụ thể).
Tài khoản được mở cho từng đối tượng kế toán có nội dung kinh tế riêng biệt, tức
là mỗi loại tài sản, mỗi loại nguồn vốn sẽ sử dụng một tài khoản riêng. Tên gọi, số hiệu, số
lượng, nội dung và công dụng của tài khoản được Nhà nước quy định thống nhất.
3.1.2 Kết cấu của tài khoản
Sự vận động của các đối tượng kế toán riêng biệt là sự vận động hai mặt đối lập. Ví
dụ như sự vận động của đối tượng tiền mặt là hai mặt thu và chi, sự vận động của đối
tượng vay ngắn hạn là hai mặt vay và trả… Do vậy, tài khoản kế toán là một trang sổ được
chia làm hai bên để phản ánh hai hướng vận động biến đổi khác nhau của các đối tượng kế
toán . Trong đó:
+ Bên trái của tài khoản gọi là bên Nợ.
+ Bên phải của tài khoản gọi là bên Có.
31
(“Nợ” và “Có” chỉ là danh từ chuyên môn, là quy định để ghi chép chứ không mang ý
nghĩa kinh tế)
Tài khoản kế toán có mẫu như sau:
Tài khoản XXX
Chứng từ Số tiền
Diễn giải TK đối ứng Ghi chú
Số Ngày Nợ Có
1. Số dư đầu tháng
2. Số phát sinh trong tháng
3. Số dư cuối tháng
Để đơn giản trong học tập và nghiên cứu, tài khoản được ký hiệu dưới hình thức chữ
T:
Tài khoản…
Nợ Có
3.1.3 Nguyên tắc phản ánh trên các tài khoản kế toán
 Nguyên tắc phản ánh trên các tài khoản tài sản
Nợ TK “Tài sản” Có
Số dư đầu kỳ
Số phát sinh tăng Số phát sinh giảm
trong kỳ trong kỳ
Tổng SPS tăng Tổng SPS giảm

Số dư cuối kỳ
 Xác định các chỉ tiêu
- Số dư đầu kỳ (SDĐK): Số dư của cuối kỳ trước, tìm thấy trên bảng cân đối kế toán
hay trên tài khoản kỳ trước.
- Số phát sinh (SPS) tăng: Sự biến động tăng của đối tượng kế toán gọi là SPS tăng
- Số phát sinh giảm: Sự biến động giảm của đối tượng kế toán gọi là SPS giảm
- Số dư cuối kỳ (SDCK): = SDĐK + Tổng SPS tăng trong kỳ - Tổng SPS giảm trong
kỳ
32
Ví dụ: Trích số liệu trên bảng cân đối kế toán tại doanh nghiệp (DN) A vào ngày 31/12/N:
Tài khoản “Tiền mặt”: 50.000.000đ
- Trong tháng 1/N+1 có hai NVKT phát sinh liên quan đến tiền mặt như sau:
1. Rút tiền gửi ngân hàng nhập quỹ tiền mặt 30.000.000đ
2. Chi tiền mặt trả nợ người bán: 15.000.000đ
Yêu cầu: Phản ánh các NVKT, xác định số dư cuối kỳ tài khoản “Tiền mặt”.
Tình hình trên được phản ánh vào tài khoản “Tiền mặt” như sau (đvt: Đồng):
TK “Tiền mặt”
50.000.000
(NV1) 30.000.000 15.000.000 (NV2)
30.000.000 15.000.000
65.000.000
SDCK = 50.000.000 + 30.000.000 – 15.000.000 = 65.000.000
 Nguyên tắc phản ánh trên các tài khoản nguồn vốn
Nợ TK “Nguồn vốn” Có
Số dư đầu kỳ
Số phát sinh giảm Số phát sinh tăng
trong kỳ trong kỳ
Tổng SPS giảm Tổng SPS tăng

Số dư cuối kỳ
 Xác định các chỉ tiêu: Tương tự như TK tài sản

Ví dụ: TK “Vay và nợ thuê tài chính” tồn đầu tháng 4/N tại DN A là 20.000.000đ
- Trong tháng 4/N, phát sinh ba nghiệp vụ liên quan đến khoản vay ngân hàng như
sau:
1. DN vay ngân hàng để trả nợ cho người bán 100.000.000đ
2. DN trả nợ tiền vay ngân hàng bằng tiền mặt 10.000.000đ
3. Vay ngân hàng để thanh toán các khoản phải trả khác 25.000.000đ
Yêu cầu: Phản ánh các NVKT, xác định số dư cuối kỳ tài khoản “Vay và nợ thuê tài
chính”.
Tình hình trên được phản ánh vào tài khoản “Vay và nợ thuê tài chính” như sau:
TK “Vay và nợ thuê tài chính”
20.000.000
33
(NV2) 10.000.000 100.000.000 (NV1)
25.000.000 (NV3)
10.000.000 125.000.000
135.000.000
SDCK = 20.000.000 +125.000.000 – 10.000.000 = 135.000.000

Nhận xét: Nguyên tắc phản ánh tài khoản tài sản và tài khoản nguồn vốn hoàn toàn
ngược nhau. Để phản ánh đúng vào các tài khoản thì trước tiên phải phân biệt được các
đối tượng cần phản ánh là thuộc tài sản hay nguồn vốn.
 Nguyên tắc ghi chép vào TK trung gian
 TK phản ảnh doanh thu, thu nhập khác
Cách ghi chép vào các tài khoản này như sau:
Nợ TK Doanh thu, thu nhập khác Có
- Cuối kỳ, kết chuyển doanh thu, - Các khoản doanh thu, thu nhập
thu nhập để xác định KQKD thực tế phát sinh trong kỳ.
- Các khoản doanh thu, thu nhập
giảm trong kỳ.
Tổng SPS giảm Tổng SPS tăng
Các TK phản ảnh doanh thu, thu nhập có kết cấu tương tự các TK nguồn vốn nhưng
không có số dư cuối kỳ.
Ví dụ: Trong tháng 2/N, hoạt động bán hàng tại doanh nghiệp X như sau:
1. Bán hàng chưa thu tiền công ty A, giá bán ghi trên hóa đơn là 15.000.000đ
2. Bán hàng thu bằng tiền gửi ngân hàng cho công ty B. Giá bán trên hóa đơn là
25.000.000đ
3. Xuất bán một lượng hàng hóa cho công ty C, Giá bán 20.000.000đ đã thu bằng tiền
mặt.
Yêu cầu: Phản ánh các nghiêp vụ kinh tế trên vào tài khoản “Doanh thu bán hàng và
cung cấp dịch vụ”, thực hiện bút toán kết chuyển cuối kỳ.
Tài liệu này được phản ánh vào tài khoản “Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ”
như sau:
TK “Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ”

15.000.000 (1)
60.000.000 25.000.000 (2)
34
20.000.000 (3)
60.000.000 60.000.000
 TK phản ảnh chi phí

Cách ghi chép vào các tài khoản này như sau:
Nợ TK Chi phí Có
- Tổng hợp chi phí phát sinh - Cuối kỳ, kết chuyển chi phí
trong kỳ để tính giá thành hoặc xác
định KQKD
- Các khoản chi phí giảm
trong kỳ
Tổng SPS tăng Tổng SPS giảm
Các TK phản ảnh chi phí có kết cấu tương tự như các TK tài sản nhưng không có số dư
cuối kỳ.
Ví dụ: Tại một doanh nghiệp, trong tháng 3/N, tập hợp chi phí bán hàng như sau:
1. Tiền lương phải trả cho bộ phận bán hàng: 120.000.000đ
2. Tiền điện, tiền nước phải trả cho bộ phận bán hàng: 7.000.000đ
3. Hàng hóa xuất dùng cho bộ phận bán hàng: 50.000.000đ
Yêu cầu: Phản ánh các NVKT trên vào TK “Chi phí bán hàng”, thực hiện bút toán kết
chuyển cuối kỳ.
Tài liệu này được phản ánh vào tài khoản “Chi phí bán hàng” như sau:
TK “Chi phí bán hàng”
(1) 120.000.000
(2) 7.000.000 177.000.000
(3) 50.000.000
177.000.000 177.000.000
 TK xác định kết quả

kinh doanh
Cách ghi chép vào các TK này như sau:
35
Nợ TK Xác định kết quả kinh doanh Có
- Kết chuyển các chi phí phát - Kết chuyển doanh thu, thu nhập
sinh trong kỳ. phát sinh trong kỳ.
- Kết chuyển số lãi. - Kết chuyển số lỗ.
Tổng SPS Tổng SPS
Ví dụ:
Cuối tháng 3/N, kết chuyển doanh thu, thu nhập và chi phí phát sinh trong tháng để tính
kết quả hoạt động kinh doanh như sau:
1. Doanh thu thuần từ bán hàng 100.000.000đ
2. Giá vốn hàng bán 70.000.000đ
3. Chi phí bán hàng 4.000.000đ
4. Chi phí quản lý doanh nghiệp 6.000.000đ
5. Kết chuyển lãi lỗ cuối tháng X?
Yêu cầu: Phản ánh các nghiệp vụ kinh tế trên vào tài khoản “Xác định kết quả kinh
doanh” của công ty.
Tài liệu này được phản ánh vào tài khoản “XĐKQKD” như sau:
TK “XĐKQKD”
(2) 70.000.000 100.000.000 (1)
(3) 4.000.000
(4) 6.000.000
(5) 20.000.000
100.000.000 100.000.000
 Lưu ý: Một số tài khoản có tính chất đặc biệt: Nhóm tài khoản điều chỉnh giảm
giá trị tài sản; nhóm tài khoản điều chỉnh tăng, giảm nguồn vốn; nhóm tài khoản hỗn hợp,
nhóm tài khoản phân phối theo dự toán, nhóm tài khoản điều chỉnh giảm doanh thu, nhóm
tài khoản tính giá thành.
 Nhóm tài khoản điều chỉnh giảm giá trị tài sản
Là tài khoản có bản chất thuộc nhóm tài khoản tài sản nhưng nó sẽ làm giảm số liệu
tài sản được báo cáo. Thông tin phản ánh trên tài khoản này nhằm điều chỉnh giá trị của tài
sản theo giá trị thuần có thể thực hiện được, hay theo giá thị trường trong trường hợp giá
phí lớn hơn giá thị trường. Kết cấu của các tài khoản này ngược với kết cấu của tài khoản
tài sản được nó điều chỉnh. Cụ thể là những tài khoản này có số dư phản ánh bên Có, số
phát sinh tăng ghi bên Có và phát sinh giảm ghi bên Nợ. Tài khoản này là tài khoản thuộc
36
bảng cân đối kế toán. Trên bảng cân đối kế toán được trình bày trong phần tài sản và biểu
hiện dưới dạng số âm. Tài khoản điều chỉnh giảm giá trị tài sản gồm có: TK 214, TK 229.
Nợ TK 214 Có
Giá trị hao mòn giảm xuống. Giá trị hao mòn tăng lên.
SD: Giá trị hao mòn hiện có.
Nợ TK 229 Có
Hoàn nhập khoản đã lập dự phòng Khoản lập dự phòng tính vào chi
phí.
SD: Khoản đã lập dự phòng hiện
có.
 Nhóm tài khoản điều chỉnh tăng, giảm nguồn vốn
Là tài khoản có bản chất thuộc nhóm tài khoản nguồn vốn, nó có thể làm tăng hay
giảm số liệu nguồn vốn được báo cáo. Kết cấu tài khoản này tương tự như nguồn vốn,
nhưng điểm đặc biệt là các tài khoản này có thể có số dư 2 bên, số dư Có hoặc số dư Nợ.
Khi trình bày trên Bảng cân đối kế toán nếu tài khoản có số dư Có thì ghi số dương bình
thường làm tăng nguồn vốn, còn nếu có số dư Nợ thì phải ghi số âm làm giảm nguồn vốn.
Tài khoản điều chỉnh tăng, giảm nguồn vốn bao gồm: TK 412 – Chênh lệch đánh giá lại
tài sản, TK 413 - Chênh lệch tỷ giá hối đoái, TK 421 - Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối.
Nợ TK 412 Có
- Khoản chênh lệch giảm phát - Khoản chênh lệch tăng phát sinh
sinh do đánh giá lại tài sản. do đánh giá lại tài sản.
- Kết chuyển khi được xử lý. - Kết chuyển khi được xử lý.
Tài khoản 412 có thể có số dư Có hoặc dư Nợ:

- Dư Nợ: Số hiện có về chênh lệch giảm do đánh giá lại tài sản.
- Dư Có: Số hiện có về chênh lệch tăng do đánh giá lại tài sản.
Nợ TK 413 Có
- Chênh lệch tỷ giá giảm xuống - Chênh lệch tỷ giá tăng lên khi
khi phát sinh các nghiệp vụ về phát sinh các nghiệp vụ về ngoại
ngoại tệ liên quan đến tài sản và tệ liên quan đến tài sản và chênh
chênh lệch tỷ giá tăng lên khi phát lệch tỷ giá giảm xuống khi phát
sinh các nghiệp vụ về ngoại tệ sinh các nghiệp vụ về ngoại tệ liên
37
liên quan đến nguồn vốn quan đến nguồn vốn
- Kết chuyển khoản chênh lệch - Kết chuyển khoản chênh lệch tỷ
tỷ giá khi được xử lý giá khi được xử lý

- Dư Có: Khoản chênh lệch tỷ giá hiện có làm tăng nguồn vốn.
- Dư Nợ: Khoản chênh lệch tỷ giá hiện có làm giảm nguồn vốn.
Nợ TK 421 Có
- Số lỗ về hoạt động kinh doanh - Số lợi nhuận thực tế của hoạt
của doanh nghiệp trong kỳ động kinh doanh của doanh
- Các khoản làm giảm lợi nhuận nghiệp trong kỳ
chưa phân phối trong kỳ - Các khoản làm tăng lợi nhuận
chưa phân phối trong kỳ

- Dư Có: Số lợi nhuận chưa phân phối hoặc chưa sử dụng cuối kỳ.
- Dư Nợ: Số lỗ về hoạt động kinh doanh chưa xử lý cuối kỳ.
 Nhóm tài khoản hỗn hợp
Là tài khoản vừa phản ánh tài sản và vừa phản ánh nguồn vốn gắn liền với một đối
tượng kế toán cụ thể. Nhóm tài khoản này bao gồm: TK 131 – Phải thu khách hàng và TK
331 – Phải trả người bán.
TK 131 “Phải thu khách hàng”
- Tài khoản 131 vừa phản ánh khoản phải thu của khách hàng vừa phản ánh khoản
tiền khách hàng ứng trước cho doanh nghiệp.
Nợ TK 131 Có
- Số tiền khách hàng nợ doanh - Số tiền khách hàng đã thanh toán
nghiệp. cho doanh nghiệp.
- Số tiền khách hàng ứng trước
cho doanh nghiệp.
- TK 131 có thể có số dư Nợ hoặc số dư Có:

+ Số dư Nợ biểu hiện khoản tiền khách hàng đang nợ doanh nghiệp hoặc khoản
chênh lệch số tiền đang nợ lớn hơn số tiền đang ứng trước.
+ Số dư Có biểu hiện khoản tiền khách hàng đang ứng trước cho doanh nghiệp
hoặc khoản chênh lệch về số tiền đang ứng trước lớn hơn số tiền đang nợ.
- Khi lập bảng cân đối kế toán thì không được bù trừ giữa số tiền đang nợ và đang
ứng trước. Số tiền khách hàng đang nợ được phản ánh bên tài sản và số tiền đang ứng
trước được phản ánh bên nguồn vốn.
TK 331 “Phải trả người bán”
38
- Vừa phản ánh khoản số tiền doanh nghiệp nợ người bán vừa phản ánh số tiền
doanh nghiệp ứng trước cho người bán.
Nợ TK 331 Có
- Số tiền đã trả cho người bán - Số tiền phải trả cho người bán
- Số tiền ứng trước cho người bán
- TK 331 có thể có số dư Nợ hoặc số dư Có:

+ Số dư Có biểu hiện khoản tiền đang nợ người bán hoặc khoản chênh lệch về số
tiền nợ người bán lớn hơn số tiền ứng trước.
+ Số dư Nợ biểu hiện khoản tiền hiện đang ứng trước cho người bán hoặc khoản
chênh lệch số tiền đang ứng trước lớn hơn số tiền đang nợ người bán.
- Khi lập bảng cân đối kế toán thì không được bù trừ giữa số tiền đang nợ và đang
ứng trước. Số tiền ứng trước cho người bán được phản ánh bên tài sản và số tiền phải trả
người bán được phản ánh bên nguồn vốn.
 Nhóm tài khoản phân phối theo dự toán
Trong thực tế có những tài khoản chi phí phát sinh một lần rất lớn nhưng lại liên
quan đến nhiều kỳ nên cần được phân bổ dần hoặc cũng có những khoản chi phí được dự
kiến sẽ phát sinh vào một lúc nào đó khá lớn và cũng có liên quan đến nhiều kỳ, nên cũng
có thể tiến hành trích trước cho từng kỳ để tính vào chi phí.
Nhóm tài khoản này bao gồm các tài khoản 242 “Chi phí trả trước” và tài khoản
335 “Chi phí phải trả”
TK 242 “Chi phí trả trước”
Nợ TK 242 Có
- Chi phí liên quan đến nhiều kỳ - Mức phân bổ cho các đối tượng
(cần được phân bổ) phát sinh trong kỳ.
trong kỳ.
- Số dư: Chi phí chờ phân bổ hiện
có.
TK 335 “Chi phí phải trả”

Nợ TK 335 Có
- Chi phí thực tế được chuyển trừ - Khoản trích trước tính vào chi
vào số đã trích trước. phí của các đối tượng có liên
quan.
- Số dư: Khoản đã trích trước hiện
39
có.
 Nhóm tài khoản tính giá thành
Nhóm tài khoản này bao gồm các tài khoản được dùng để tập hợp hoặc tổng hợp
chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm, lao vụ hoàn thành. Thuộc nhóm tài khoản này
gồm có tài khoản 154 “Chi phí sản xuất kinh doanh dở dang” và 241 “Xây dựng cơ bản dở
dang”.
Nợ TK 154(241) Có
- Tập hợp chi phí phát sinh. - Giá thành sản phẩm, lao vụ hoàn
- Số dư: Chi phí của sản phẩm thành.
đang làm dở dang (chi phí sản
xuất hoặc chi phí xây dựng cơ bản
dở dang).
 Nhóm tài khoản điều chỉnh giảm doanh thu bán hàng
Là tài khoản có bản chất thuộc nhóm tài khoản doanh thu nhưng nó sẽ làm giảm số
liệu doanh thu được báo cáo. Vì vậy nó có nguyên tắc phản ánh ngược lại với cách phản
ánh tài khoản doanh thu. Tài khoản này là tài khoản thuộc bảng báo cáo kết quả hoạt động
kinh doanh và được trình bày như là những khoản làm giảm trừ doanh thu. Tài khoản điều
chỉnh giảm doanh thu gồm có: TK 521 - Các khoản giảm trừ doanh thu (chiết khấu thương
mại, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại).
Nợ TK 521 Có
- Khoản chiết khấu thương mại, - Kết chuyển các khoản làm giảm
giảm giá hàng bán, doanh thu của trừ doanh thu
hàng bị trả lại phát sinh trong kỳ
Tài khoản 521 không có số dư.
3.2 GHI SỔ KÉP

3.2.1 Khái niệm
Ghi sổ kép là một phương pháp kế toán được dùng để phản ánh số tiền của các
nghiệp vụ kinh tế phát sinh vào tài khoản kế toán theo đúng nội dung kinh tế của nghiệp
vụ và mối quan hệ giữa các loại tài sản, các loại nguồn vốn cũng như các đối tượng kế
toán khác.
Nguyên tắc ghi sổ kép
- Trong một nghiệp vụ kinh tế phát sinh, tổng số tiền ghi bên nợ của các tài khoản
luôn luôn bằng tổng số tiền ghi bên có của các tài khoản đối ứng.
- Mỗi một nghiệp vụ kinh tế phát sinh bao giờ cũng được ghi ít nhất là vào hai tài
khoản. Ghi nợ cho tài khoản này sẽ đối ứng với ghi có cho tài khoản kia và ngược lại.
Không bao giờ có trường hợp có tài khoản này đối ứng với có của tài khoản kia và ngược
lại, nợ tài khoản này đối ứng với nợ của tài khoản kia. Việc xác định ghi nợ tài khoản này
đối ứng với có của tài khoản kia trong kế toán gọi là định khoản kế toán. Để lập được định
khoản kế toán, cần thực hiện các bước sau:
+ Bước 1: Xác định đối tượng kế toán (số hiệu tài khoản kế toán)
40
+ Bước 2: Xác định đối tượng kế toán này là loại tài khoản nào (tài sản, nguồn vốn,
doanh thu, chi phí)
+ Bước 3: Xác định xu hướng chuyển động của các đối tượng (Tăng, giảm)
+ Bước 4: Xác định ghi nợ tài khoản nào, có tài khoản nào (Định khoản)
Ví dụ: Tại một doanh nghiệp có một nghiệp vụ kinh tế phát sinh như sau :
Doanh nghiệp rút tiền gửi ngân hàng về nhập quỹ tiền mặt 20.000.000đ.
Các bước:
Bước 1: Tiền mặt (111) Tiền gửi ngân hàng (112)
Bước 2: Tài sản Tài sản
Bước 3: Tăng Giảm
Bước 4: Nợ Có
Giải thích: Ta thấy nghiệp vụ kinh tế (NVKT) này có liên quan đến hai tài khoản: Tài
khoản “Tiền gửi ngân hàng” và Tài khoản “Tiền mặt”. Cả hai tài khoản này đều phản ánh
tài sản. Theo nội dung của nghiệp vụ trên thì tiền mặt tăng lên 20.000.000 đ (tài sản tăng
lên được phản ánh vào bên nợ), còn tiền gửi ngân hàng giảm xuống 20.000.000 đ (Tài sản
giảm xuống được phản ánh vào bên có). Như vậy, ta sẽ định khoản như sau:
Nợ TK 111 20.000.000
Có TK 112 20.000.000
Và ghi vào tài khoản theo sơ đồ sau:
Nợ TK “TGNH” Có Nợ TK “Tiền mặt” Có
20.000.000 20.000.000
3.2.2 Các loại định khoản
Có 2 loại định khoản là định khoản giản đơn và định khoản phức tạp
 Định khoản giản đơn:
Là định khoản ghi Nợ một tài khoản đối ứng với ghi Có một tài khoản. Như vậy,
khi nghiệp vụ kinh tế phát sinh chỉ liên quan đến hai tài khoản thì ta có định khoản giản
đơn.
Ví dụ: Tại doanh nghiệp trong tháng có các nghiệp vụ kinh tế phát sinh như sau:
- NV1: Mua nguyên vật liệu trị giá 20.000.000đ trả bằng TGNH.
- NV2: Mua TSCĐ hữu hình trị giá 50.000.000đ chưa thanh toán tiền người bán.
1/ Nợ TK 152 20.000.000
Có TK 112 20.000.000
2/ Nợ TK 211 50.000.000
Có TK 331 50.000.000
 Định khoản phức tạp:
41
Là loại định khoản ghi Nợ một tài khoản đối ứng với ghi Có hai tài khoản trở lên
hoặc ngược lại ghi Có một tài khoản đối ứng với ghi Nợ hai tài khoản trở lên. Như vậy,
khi nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan từ ba tài khoản trở lên thì ta có định khoản phức
tạp.
Ví dụ: Tại 1 doanh nghiệp, có một nghiệp vụ kinh tế phát sinh như sau:
Nhập kho nguyên vật liệu trị giá 10 triệu đồng và công cụ dụng cụ trị giá 20 triệu đồng
chưa trả tiền cho người bán.
Nợ TK 152 10.000.000
Nợ TK 153 20.000.000
Có TK 331 30.000.000
Tuy nhiên, khi định khoản phức tạp cần chú ý: Không nên định khoản ghi Có nhiều
tài khoản đối ứng với ghi Nợ nhiều tài khoản và ngược lại, như vậy sẽ làm cho số liệu kế
toán trở nên khó hiểu và không phản ánh rõ ràng quan hệ kinh tế giữa các tài khoản với
nhau.
3.2.3 Mối quan hệ giữa bảng cân đối kế toán (BCĐKT) với tài khoản kế toán
Bảng cân đối kế toán và tài khoản có cùng đối tượng phản ánh đó là tài sản của
doanh nghiệp nên chúng có mối quan hệ bổ sung mật thiết với nhau, thể hiện ở:
 Số dư đầu kỳ của các tài khoản (TK) phản ánh tài sản và nguồn vốn được lấy từ
BCĐKT lập vào cuối kỳ trước.
 Số dư cuối kỳ của các tài khoản (TK) phản ánh tài sản và nguồn vốn là cơ sở để
lập BCĐKT mới cho cuối kỳ đó.
Nợ TK Tài sản Có Nợ TK nguồn vốn Có

SDĐK: AB SDĐK: CD
SDCK: A’B’ SDCK: C’D’
Ví dụ: Tại một doanh nghiệp vào ngày 31/12/N có BCĐKT sau:
ĐVT: 1.000 đồng
TÀI SẢN Số tiền NGUỒN VỐN Số tiền
1. Tiền mặt 20.000 1. Vay và nợ thuê tài chính 200.000
2. Tiền gửi ngân hàng 280.000 2. Phải trả cho người bán 150.000
3. Phải thu của khách hàng 100.000 3. Phải trả, phải nộp khác 50.000
4. Nguyên vật liệu 500.000 4. Quỹ khen thưởng, phúc lợi 30.000
5. Tài sản cố định hữu hình 5.100.000 5. Vốn đầu tư của chủ sở hữu 5.500.000
42
6. Quỹ đầu tư phát triển 70.000
Tổng cộng tài sản 6.000.000 Tổng cộng nguồn vốn 6.000.000
Trong tháng 1/N+1 phát sinh các nghiệp vụ kinh tế sau (ĐVT: đồng)
1. Khách hàng trả nợ cho doanh nghiệp bằng tiền gửi ngân hàng 80.000.000 đ
2. Nhập kho nguyên vật liệu trị giá 100.000.000 đ trả bằng tiền gửi ngân hàng
3. Vay ngắn hạn để trả nợ người bán 80.000.000 đ.
4. Rút tiền gửi ngân hàng về quỹ tiền mặt 50.000.000 đ.
5. Chi tiền mặt để trả khoản phải trả khác 40.000.000 đ.
6. Nhà nước cấp cho doanh nghiệp tài sản cố định hữu hình có trị giá 500.000.00đ.
7. Chuyển quỹ đầu tư phát triển để bổ sung vốn đầu tư của chủ sở hữu 50.000.000đ.
Yêu cầu:
1. Lập định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trong tháng 1/N+1
2. Phản ánh vào sơ đồ chữ T của các tài khoản
3. Lập BCĐKT vào ngày 31/1/N+1.
Định khoản:
1. Nợ TK 112 80.000.000
Có TK 131 80.000.000
2. Nợ TK 152 100.000.000
Có TK 112 100.000.000
3. Nợ TK 331 80.000.000
Có TK 341 80.000.000
4. Nợ TK 111 50.000.000
Có TK 112 50.000.000
5. Nợ TK 338 40.000.000
Có TK 111 40.000.000
6. Nợ TK 211 500.000.000
Có TK 411 500.000.000
7. Nợ TK 414 50.000.000
Có TK 411 50.000.000
Phản ánh vào sơ đồ chữ T:

TK 111 - Tiền mặt TK 112 - TGNH TK 131 – Phải thu KH
SD: 20.000 SD: 280.000 SD: 100.000

(2) 100.000
(4) 50.000 (5) 40.000 (1) 80.000 (4) 50.000 (1) 80.000
PS: 50.000 40.000 PS: 80.000 150.000 PS: 0 80.000
SD: 30.000 SD: 210.000 SD: 20.000

43
TK 152 – NVL TK 211 - TSCĐHH TK 341 – Vay và nợ TTC
SD: 500.000 SD: 5.100.000 SD: 200.000
(2) 100.000 (6) 500.000 (1) 80.000
PS: 100.000 PS: 500.000 0 PS: 0 80.000

0
SD: 600.000 SD: 5.600.000 SD: 280.000
TK 331 – PTCNB TK 338 – PTK TK 411 – VĐTCSH
SD: 150.000 SD: 50.000 SD: 5.500.000

(6) 500.000
(3) 80.000 (5) 40.000 (7) 50.000
PS: 80.000 0 PS: 40.000 0 PS : 0 550.000
SD: 70.000 SD: 10.000 SD: 6.050.000
TK 414 – QĐTPT TK 353 – QKTPL
SD: 70.000 SD: 30.000
(7) 50.000
PS: 50.000 0 PS: 0 0
SD: 20.000 SD: 30.000

Tại ngày 31/01/N
ĐVT: 1.000 đồng
TÀI SẢN Số tiền NGUỒN VỐN Số tiền
1. Tiền mặt 30.000 1. Vay và nợ thuê tài chính 280.000
2. Tiền gửi ngân hàng 210.000 2. Phải trả cho người bán 70.000
3. Phải thu của khách hàng 20.000 3. Phải trả, phải nộp khác 10.000
4. Nguyên vật liệu 600.000 4. Quỹ khen thưởng, phúc lợi 30.000
5. TSCĐ hữu hình 5.600.000 5. Vốn đầu tư của chủ sở hữu 6.050.000
6. Quỹ đầu tư phát triển 20.000
44
Tổng cộng tài sản 6.460.000 Tổng cộng nguồn vốn 6.460.000
3.2.4 Bảng cân đối tài khoản

Trước khi lập bảng cân đối kế toán, kế toán cần phải kiểm tra, đối chiếu lại số liệu
ghi chép của kế toán. Việc kiểm tra và đối chiếu này được thực hiện thông qua việc lập
các bảng cân đối tài khoản hay còn gọi là bảng đối chiếu số phát sinh.
Bảng cân đối tài khoản là bảng liệt kê đối chiếu tổng số phát sinh của tất cả các tài
khoản kế toán mà doanh nghiệp sử dụng trong kỳ, được lập nhằm kiểm tra tính chính xác,
cân đối trong việc ghi chép các tài khoản đồng thời phản ánh quá trình vận động, thay đổi
của các đối tượng kế toán trong doanh nghiệp của từng kỳ.
Cách lập bảng cân đối số phát sinh các tài khoản như sau:
Căn cứ vào số liệu trên tài khoản để ghi lần lượt vào các cột tương ứng trong bảng
cân đối số phát sinh các tài khoản, mỗi tài khoản được ghi một dòng, ghi cho tất cả các tài
khoản sử dụng trong kỳ của doanh nghiệp kể cả những tài khoản chỉ có số dư mà không có
số phát sinh trong kỳ cũng như những tài khoản không có số dư mà chỉ có số phát sinh
trong kỳ. Cách ghi cụ thể như sau:
- Hai cột số dư đầu kỳ: Lập bằng cách lấy số liệu ở số dư đầu kỳ của các tài khoản
để ghi vào, nếu số dư trên tài khoản bên Nợ thì ghi vào cột nợ trên bảng, nếu số dư trên tài
khoản bên Có thì ghi vào cột có trên bảng.
- Số phát sinh trong kỳ: Lập bằng cách lấy số liệu ở dòng cột phát sinh bên Nợ và
bên Có của các tài khoản để ghi tương ứng vào cột nợ và cột có trên bảng.
- Hai cột cuối kỳ: Lập bằng cách lấy số liệu ở số dư cuối kỳ của các tài khoản để ghi
vào, nếu số dư trên tài khoản bên Nợ thì ghi vào cột nợ trên bảng, nếu số dư trên tài khoản
bên Có thì ghi vào cột có trên bảng.
Sau khi ghi xong, cộng các cột ghi vào dòng tổng cộng ở cuối bảng. Tổng số hai
cột số dư đầu kỳ phải bằng nhau, tương tự tổng hai cột phát sinh trong kỳ và hai cột số dư
cuối kỳ cũng phải bằng nhau.
Lấy lại số liệu ở ví dụ trên phần 3.2.3 để lập bảng cân đối tài khoản như sau:
BẢNG CÂN ĐỐI TÀI KHOẢN

Tháng 01/N+1
ĐVT: triệu đồng
S Số Số dư Phát sinh Số dư
T Tên tài khoản hiệu đầu tháng trong tháng cuối tháng
T TK Nợ Có Nợ Có Nợ Có
1 Tiền mặt 111 20 - 50 40 30 -
2 Tiền gửi ngân hàng 112 280 - 80 150 210 -
3 Phải thu của khách hàng 131 100 - - 80 20 -
4 Nguyên vật liệu 152 500 - 100 - 600 -
45
5 Tài sản cố định hữu hình 211 5.100 - 500 - 5.600 -
6 Vay ngắn hạn 311 - 200 - 80 - 280
7 Phải trả cho người bán 331 - 150 80 - - 70
8 Phải trả, phải nộp khác 338 - 50 40 - - 10
9 Vốn đầu tư của chủ sở hữu 411 - 5.500 - 550 - 6.050
10 Quỹ đầu tư phát triển 414 - 70 50 - - 20
11 Quỹ khen thưởng, phúc lợi 353 - 30 - - - 30
Cộng 6.000 6.000 900 900 6.460 6.460
3.3 KẾ TOÁN TỔNG HỢP VÀ KẾ TOÁN CHI TIẾT
3.3.1 Kế toán tổng hợp
Kế toán tổng hợp là việc sử dụng tài khoản cấp 1 để phản ánh và giám đốc các đối
tượng kế toán có cùng một nội dung kinh tế như đã nêu trên.
Ví dụ: - Tài khoản 156 “Hàng hóa” là tài khoản cấp 1.
- Tài khoản 152 “Nguyên liệu, vật liệu” là tài khoản cấp 1.
3.3.2 Kế toán chi tiết
Kế toán chi tiết là việc sử dụng các sổ chi tiết để phản ánh và giám đốc một cách tỉ
mỉ và chi tiết những đối tượng kế toán đã được phản ánh trên tài khoản cấp 1. Kế toán chi
tiết được thực hiện trên các tài khoản cấp 2 và trên các sổ chi tiết.
Tài khoản cấp 2 là một hình thức kế toán chi tiết số tiền đã được phản ánh trên các
tài khoản cấp 1. Ngoài các tài khoản cấp 2, trong một số trường hợp đặc biệt Nhà nước
còn quy định một số tài khoản cấp 3.
Ví dụ 1:
- TK 111 “Tiền mặt”: có 3 tài khoản cấp 2:
+ TK 1111 – Tiền Việt Nam
+ TK 1112 – Ngoại tệ tại quỹ
+ TK 1113 – Vàng tiền tệ
- TK 153 “Công cụ, dụng cụ”: có 4 tài khoản cấp 2:
+ TK 1531 – Công cụ, dụng cụ
+ TK 1532 – Bao bì luân chuyển
+ TK 1533 – Đồ dùng cho thuê
+ TK 1534 – Thiết bị, phụ tùng thay thế
Tài khoản cấp 2 chỉ là một bộ phận của một tài khoản cấp 1 nên về kết cấu và
nguyên tắc phản ánh thì hoàn toàn giống như bản thân tài khoản cấp 1. Việc phản ánh trên
các TK cấp 2 phải được tiến hành đồng thời với việc phản ánh trên các tài khoản cấp 1.
Ví dụ 2:
Tại một DN vào đầu ngày 01/01/201X có số dư trên tài khoản 153 “Công cụ, dụng cụ” là
300.000 đ, trong đó công cụ dụng cụ là 200.000 đ, bao bì luân chuyển là 100.000 đ. Trong
tháng 01/201X có phát sinh 2 nghiệp vụ sau:
46
- NV1: Dùng tiền gửi ngân hàng mua 80.000 đ CCDC và 50.000 đ bao bì luân chuyển.
- NV2: Xuất dùng cho hoạt động bán hàng 100.000đ CCDC và 70.000đ bao bì luân
chuyển.
Tình hình trên được phản ánh vào tài khoản 153 – Công cụ, dụng cụ và các tài
khoản cấp 2 của nó như sau:
TK 153 TK 1531 TK 1532
300.000 200.000 100.000

(1)130.000 (2)170.000 (1) 80.000 (2)100.000 (1) 50.000 (2) 70.000
130.000 170.000 80.000 100.000 50.000 70.000
260.000 180.000 80.000
Sổ chi tiết là hình thức kế toán chi tiết số liệu đã được phản ánh trên các tài khoản
cấp 1, cấp 2. Bên cạnh thước đo bằng tiền, trong sổ chi tiết còn sử dụng các thước đo khác
bằng hiện vật, thời gian lao động, và cả một số chỉ tiêu cần thiết có liên quan. Nhà nước
không quy định thống nhất danh mục sổ chi tiết mà tuỳ theo các yêu cầu quản lý cụ thể
của đơn vị sẽ mở các sổ chi tiết phù hợp.
Việc phản ánh vào sổ chi tiết phải được tiến hành đồng thời với việc phản ánh vào
tài khoản cấp 1, cấp 2.
Ví dụ 3: Lấy lại VD 2 ở phần 3.3.2 trên, nhưng cho thêm các tài liệu chi tiết như sau:
+ Công cụ A: 500 cái x 300 đ/cái = 150.000 đ
+ Công cụ B: 50 cái x 1.000 đ/cái = 50.000 đ
Cộng 200.000 đ
+ Bao bì luân chuyển : 100.000 đ
Trong tháng phát sinh 2 nghiệp vụ:
- Nghiệp vụ 1: Dùng tiền gửi ngân hàng mua:
+ Bao bì luân chuyển: 50.000 đ
Cộng 130.000 đ
- Nghiệp vụ 2: Xuất dùng cho hoạt động bán hàng:
+ Bao bì luân chuyển: 70.000 đ
Cộng 170.000 đ
Tình hình trên được phản ánh vào tài khoản cấp 1, cấp 2 vừa thực hiện ở phần trên (tài
khoản cấp 2). Đồng thời phản ánh vào sổ chi tiết theo mẫu sau
Sổ chi tiết
Tên công cụ: CÔNG CỤ A
47
Nhãn hiệu, quy cách:
Chứng từ NHẬP KHO XUẤT KHO CÒN LẠI
ĐƠN
Số Ngày TRÍCH YẾU SL ST SL ST SL ST
GIÁ
(cái) (đồng) (cái) (đồng) (cái) (đồng)
Số dư đầu tháng 300 500 150.000
Mua vào 300 200 60.000
Xuất dùng 300 250 75.000
Cộng phát sinh 200 60.000 250 75.000
Số dư cuối tháng 300 450 135.000
Sổ chi tiết
Tên công cụ: CÔNG CỤ B
Nhãn hiệu, quy cách:
Chứng từ NHẬP KHO XUẤT KHO CÒN LẠI
ĐƠN
Số Ngày TRÍCH YẾU SL ST SL ST SL ST
GIÁ
(cái) (đồng) (cái) (đồng) (cái) (đồng)
Số dư đầu tháng 1.000 50 50.000
Mua vào 1.000 20 20.000
Xuất dùng 1.000 25 25.000
Cộng phát sinh 20 20.000 25 25.000
Số dư cuối tháng 1.000 45 45.000
3.3.3 Mối quan hệ giữa tài khoản cấp 1, tài khoản cấp 2 và sổ chi tiết
- Khi ghi chép một nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên các tài khoản cấp 1 thì đồng
thời phải ghi chép các nghiệp vụ đó trên các tài khoản cấp 2, 3 và sổ chi tiết có liên quan.
- Trong một nghiệp vụ kinh tế phát sinh, tổng số tiền ghi trên sổ chi tiết phải bằng
với số tiền ghi trên tài khoản cấp 1 tương ứng.
- Tổng số dư đầu kỳ, tổng phát sinh tăng, tổng phát sinh giảm, tổng số dư cuối kỳ
của các sổ chi tiết phải bằng với số dư đầu kỳ, tổng phát sinh tăng, tổng phát sinh giảm, số
dư cuối kỳ.
Tài khoản được mở cho từng đối tượng kế toán cụ thể. Tên tài khoản là tên của đối
tượng kế toán mà tài khoản phản ánh. Tài khoản có kết cấu chia làm 2 bên: Bên trái tài
khoản gọi là bên nợ và bên phải của tài khoản gọi là bên có.
Tài khoản kế toán có 3 loại: Tài khoản tài sản, tài khoản nguồn vốn và tài khoản
trung gian. Kết cấu của tài khoản tài sản là số phát sinh tăng ghi bên nợ, số phát sinh giảm
ghi bên có. Kết cấu của tài khoản nguồn vốn thì ngược lại, số phát sinh tăng ghi bên có, số
phát sinh giảm ghi bên nợ. Tài khoản trung gian không có số dư, chúng lần lượt được kết
chuyển vào các tài khoản khác có liên quan để xác định kết quả kinh doanh.
48
Định khoản đơn giản là định khoản chỉ liên quan đến hai tài khoản, một tài khoản
ghi nợ và một tài khoản ghi có. Định khoản phức tạp là định khoản liên quan từ ba tài
khoản trở lên.
Ghi sổ kép là phương pháp kế toán bắt buộc sử dụng trong doanh nghiệp để phản
ánh nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo nội dung kinh tế và theo mối quan hệ khách quan
giữa các đối tượng kế toán cụ thể.
Kế toán tổng hợp là việc ghi chép số liệu của nghiệp vụ kinh tế phát sinh vào các tài
khoản kế toán cấp 1 có liên quan. Kế toán chi tiết là việc phản ánh và giám đốc một cách
chi tiết từng loại tài sản, từng loại nguồn vốn cũng như các đối tượng kế toán khác theo
yêu cầu quản lý của doanh nghiệp.
49
50
CHƯƠNG 4: TÍNH GIÁ CÁC ĐỐI TƯỢNG KẾ
TOÁN
Mục tiêu
Sau khi học xong chương này, sinh viên có khả năng:
- Xác định được sự cần thiết của việc tính giá các đối tượng kế toán.
- Liệt kê các nguyên tắc kế toán ảnh hưởng đến việc tính giá các đối tượng kế toán.
- Trình bày được các phương pháp tính giá các đối tượng kế toán, từ đó vận dụng
để tính toán các đối tượng kế toán cụ thể trong doanh nghiệp.
4.1 SỰ CẦN THIẾT PHẢI TÍNH GIÁ CÁC ĐỐI TƯỢNG KẾ TOÁN
Đối tượng kế toán trong một doanh nghiệp bao gồm nhiều loại khác nhau được biểu
hiện dưới rất nhiều dạng thể vật chất, mà để đo lường chúng người ta phải căn cứ vào các
đặc tính tự nhiên của từng đối tượng cụ thể để lựa chọn những thước đo cho phù hợp (kg,
lít, m, m2...). Do có tính đa dạng về mặt biểu hiện hình thái vật chất nên muốn tổng hợp
được tình hình tài sản, tình hình chi phí sản xuất kinh doanh cũng như xác định kết quả
hoạt động thì cần thiết phải biểu hiện tất cả các đối tượng khác nhau bằng hình thức giá trị,
tức là thông qua một thước đo chung là thước đo tiền tệ.
Để biểu hiện hình thái giá trị của các đối tượng kế toán khác nhau thì kế toán phải
sử dụng phương pháp tính giá.
Như vậy, tính giá là phương pháp kế toán biểu hiện giá trị các đối tượng kế toán
bằng tiền phù hợp với các nguyên tắc cũng như các quy định cụ thể do Nhà nước ban
hành để phản ánh trung thực tình hình tài sản và kết quả hoạt động của doanh nghiệp.
Để phản ánh trung thực tình hình tài sản, tình hình và kết quả hoạt động của doanh
nghiệp nhằm phục vụ cho yêu cầu quản lý của nhiều đối tượng khác nhau, trong đó có yêu
cầu quản lý của Nhà nước, thì việc tính giá cần phải tuân thủ chặt chẽ các quy định được
Nhà nước ban hành thống nhất và nhất thiết phải đảm bảo yêu cầu chân thực.
4.2 CÁC NGUYÊN TẮC KẾ TOÁN ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC TÍNH GIÁ CÁC
ĐỐI TƯỢNG KẾ TOÁN
4.2.1 Nguyên tắc giá gốc
Nguyên tắc này đòi hỏi tài sản phải được ghi nhận theo giá gốc. Giá gốc của tài sản
được tính theo số tiền hoặc khoản tương đương tiền đã trả, phải trả hoặc tính theo giá trị
hợp lý của tài sản đó vào thời điểm tài sản được ghi nhận.
Giá gốc của tài sản không được thay đổi trừ khi có quy định khác trong chuẩn mực
kế toán cụ thể.
4.2.2 Nguyên tắc hoạt động liên tục
Nguyên tắc này giả thiết rằng một doanh nghiệp sẽ hoạt động liên tục, không ngừng
nghỉ trong một tương lai gần hoặc hoạt động liên tục trong một thời gian vô hạn định.
Nguyên tắc này là cơ sở để đưa ra nguyên tắc về giá gốc.
Khi một doanh nghiệp sử dụng tài sản vào quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh
51
thì giá trị của tài sản ở thị trường có thể thay đổi theo thời gian, và như vậy nếu kế toán
phản ánh giá trị của tài sản theo giá thị trường thì công việc của kế toán sẽ rất phức tạp,
gây ra nhiều phiền phức do phải điều chỉnh sổ sách kế toán liên tục theo giá thị trường.
Còn nếu dựa trên nguyên tắc này thì kế toán có thể sử dụng một mức giá cố định để hạch
toán đó là giá gốc của tài sản.
Tuy nhiên, nếu một doanh nghiệp ngừng kinh doanh thì giả thiết này sẽ không được
vận dụng. Trong trường hợp này thì giá thị trường dự kiến sẽ trở nên có ích.
4.2.3 Nguyên tắc thận trọng
Theo nguyên tắc này, doanh nghiệp không được thổi phồng tài sản của mình, tức là
nếu lựa chọn giữa hai phương pháp hoặc quan điểm báo cáo thì phương pháp nào đưa ra
thu nhập ít hơn hay có giá trị tài sản nhỏ hơn sẽ được lựa chọn. Nói cách khác, nếu một
khoản thu nhập hay khoản lãi chưa thực sự xảy ra thì không được ghi nhận, nhưng nếu
một khoản chi phí hay một khoản lỗ mặc dù chưa xảy ra nhưng vẫn có thể ước tính được
thì vẫn được ghi nhận. Chẳng hạn, đối với hàng tồn kho: khi giá thị trường cao hơn giá
gốc thì hàng tồn kho vẫn được phản ánh theo giá gốc do lượng hàng đó chưa được tiêu thụ
nên doanh nghiệp vẫn chưa thực sự có được thu nhập; nhưng khi giá thị trường thấp hơn
giá gốc thì hàng tồn kho phải được phản ánh theo giá thị trường vì khi đó đã phát sinh một
khoản lỗ có thể ước tính được.
4.2.4 Nguyên tắc khách quan
Nguyên tắc này đòi hỏi số liệu ghi chép kế toán phải dựa trên những sự kiện khách
quan, tức là những sự kiện đã thực tế xảy ra, và do đó có thể kiểm tra được. Có thể xem
nguyên tắc này bổ sung cho nguyên tắc giá gốc là do tài sản phải được ghi chép theo chi
phí thực tế mà doanh nghiệp đã bỏ ra chứ không phải theo một lượng giá trị như giá thị
trường đã định sẵn.
Giá thị trường mang tính chất chủ quan là do nó là ý kiến riêng của các chủ sở hữu
tài sản (của người bán). Họ muốn đưa ra một mức giá sao cho họ có lợi nhiều nhất. Về
phần người mua, tức là doanh nghiệp, cũng muốn làm sao có thể mua được tài sản với giá
rẻ nhất để được lợi nhiều nhất. Sự xung đột giữa lợi ích của người mua và người bán chỉ
có thể giải quyết thông qua sự thương lượng, hay sự trả giá, sao cho đôi bên đều cảm thấy
có lợi. Và từ đó hình thành nên giá trị ban đầu hay giá gốc.
4.2.5 Nguyên tắc nhất quán
Nguyên tắc này đòi hỏi đơn vị phải sử dụng các chính sách kế toán, phương pháp
kế toán giống nhau từ kỳ này sang kỳ khác. Có như vậy, số liệu trên các báo cáo tài chính
của các kỳ liên tiếp nhau mới có thể so sánh được dựa trên số liệu của các báo cáo từ năm
này sang năm khác. Chẳng hạn, đơn vị có thể lựa chọn một trong các phương pháp tính
giá hàng tồn kho được thừa nhận và khi đã lựa chọn một phương pháp nào đó, đơn vị
không được thay đổi trong các kỳ kế toán. Nếu vì một lý do nào đó, đơn vị buộc lòng phải
thay đổi phương pháp để có thể lập được các báo cáo tài chính thuận lợi nhất, thì bắt buộc
các đơn vị phải nêu rõ trong phần thuyết minh bổ sung để các người đọc báo cáo tài chính
có thể thấy được thu nhập của đơn vị tăng lên hay giảm xuống là do thay đổi phương pháp
chứ không phải từ hoạt động có hiệu quả hay kém hiệu quả của đơn vị.
4.3 PHƯƠNG PHÁP TÍNH GIÁ MỘT SỐ ĐỐI TƯỢNG CHỦ YẾU
4.3.1 Hàng tồn kho
Hàng tồn kho của doanh nghiệp là tài sản thuộc quyền sở hữu của doanh nghiệp
được dự trữ để sử dụng vào hoạt động sản xuất kinh doanh như: nguyên vật liệu, thành
52
phẩm, hàng hoá, CCDC, nhiên liệu.
 Khi nhập kho: Được xác định tùy theo từng nguồn nhập như sau
 Mua ngoài
Giá thực tế hàng nhập kho = Giá mua ghi trên hoá đơn + Chi phí thu mua + Thuế
mang tính chất không hoàn lại – Các khoản giảm giá, chiết khấu thương mại, hàng mua bị
trả lại.
Trong đó:
- Chi phí thu mua bao gồm: Chi phí vận chuyển, bốc xếp, bảo quản, phân loại, chi
phí bảo hiểm, chi phí thuê kho, thuê bãi…
- Thuế mang tính chất không hoàn lại: Thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế
GTGT theo phương pháp trực tiếp.
- Các khoản giảm giá hàng mua: xảy ra khi hàng mua không đảm bảo chất lượng
hoặc sai qui cách nên nhà cung cấp phải giảm trừ một khoản tiền hoặc giảm trừ một
khoản nợ phải trả cho doanh nghiệp.
- Chiết khấu thương mại: xảy ra khi doanh nghiệp mua hàng với số lượng lớn, khi đó
nhà cung cấp sẽ giảm trừ một khoản tiền hoặc giảm trừ một khoản nợ phải trả cho
doanh nghiệp.
- Hàng mua bị trả lại: xảy ra khi hàng mua không đảm bảo chất lượng hoặc sai qui
cách mà doanh nghiệp không đồng ý mua và yêu cầu trả lại cho nhà cung cấp, lúc
này nhà cung cấp đã dồng ý cho doanh nghiệp trả lại hàng.
- Nếu doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ thì giá mua trên hoá
đơn là giá mua chưa có thuế.
- Nếu doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp thì giá mua trên hoá
đơn giá mua có thuế.
Ví dụ: Doanh nghiệp mua một số nguyên vật liệu, giá mua chưa thuế 100.000.000, thuế
GTGT 10%, chi phí vận chuyển 500.000đ, chi phí bốc dỡ chưa thuế 500.000đ,thuế GTGT
10% tất cả chưa thanh toán
- Trường hợp doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ
Giá mua thực tế = 100.000.000 + 500.000 + 500.000 = 101.000.000
- Trường hợp doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp
Giá mua thực tế = 110.000.000 + 500.000 + 550.000 = 111.050.000
Nếu doanh nghiệp mua cùng lúc nhiều loại vật tư, với trọng lượng khác nhau, và có
phát sinh chi phí thu mua thì cần phải phân bổ chi phí thu mua cho từng loại cụ thể theo
những tiêu thức thích hợp (trọng lượng, số lượng, thể tích, giá trị)
Ví dụ: Ngày 1/1/N, doanh nghiệp mua một số nguyên vật liệu nhập kho gồm 3 loại như
sau:
- Vật liệu A : 5.000 kg đơn giá 20.000 đ/kg
- Vật liệu B : 2.000 kg đơn gía 10.000 đ/kg
- Vật liệu C : 3.000 kg đơn gía 30.000 đ/kg
Chi phí vận chuyển 10.000.000đ được phân bổ cho các sản phẩm theo trọng lượng mua.
53
Ta có
Chi phí vận chuyển 10.000.000
phân bổ cho 1 kg = = 1.000 đ/kg
nguyên vật liệu 5.000 +2.000 + 3.000
- Vật liệu A = 1.000 * 5.000 = 5.000.000
- Vật liệu B = 1.000 * 2.000 = 2.000.000
- Vật liệu C = 1.000 * 3.000 = 3.000.000
 Tự chế biến hoặc thuê ngoài gia công chế biến
Giá thực tế hàng nhập kho = Giá thực tế nguyên vật liệu xuất chế biến hoặc thuê
ngoài gia công chế biến + Chi phí chế biến hoặc chi phí thuê ngoài gia công chế biến (Kể
cả chi phí vận chuyển vật liệu đến nơi chế biến và từ nơi chế biến về đơn vị)
 Góp vốn liên doanh hoặc góp vốn cổ phần
Giá thực tế hàng nhập kho là giá được các bên tham gia góp vốn, hoặc đại hội đồng
cổ đông hoặc hội đồng quản trị thống nhất định giá.
 Khi xuất kho
Để quản lý hàng tồn kho nói chung, nguyên vật liệu nói riêng thì tuỳ theo đặc điểm
của hàng tồn kho mà doanh nghiệp có thể sử dụng một trong hai phương pháp: phương
pháp kê khai thường xuyên hoặc phương pháp kiểm kê định kỳ. Các phương pháp này có
ảnh hưởng trực tiếp đến việc tính giá hàng tồn kho nên cần được nghiên cứu để vận dụng
phù hợp. Sau đây giới thiệu đặc điểm quản lý và hạch toán của từng phương pháp trước
khi nghiên cứu các phương pháp tính xuất kho.
- Phương pháp kê khai thường xuyên: Là phương pháp theo dõi và phản ảnh một cách
thường xuyên, liên tục tình hình nhập xuất, tồn kho của NVL, CCDC, hàng hoá, thành
phẩm trên sổ kế toán sau mỗi lần phát sinh nghiệp vụ nhập hoặc xuất. Mối quan hệ giữa
nhập, xuất, tồn kho theo phương pháp kê khai thường xuyên thể hiện qua công thức sau:
Trị giá tồn đầu kỳ + Trị giá nhập trong kỳ – Trị giá xuất trong kỳ = Trị giá tồn cuối kỳ
Trị giá tồn cuối kỳ là yếu tố được xác định trên cơ sở của các yếu tố tồn đầu kỳ,
nhập trong kỳ và xuất trong kỳ.
- Phương pháp kiểm kê định kỳ: Là phương pháp mà trong kỳ kế toán chỉ tổ chức theo
dõi các nghiệp vụ nhập vào, cuối kỳ tiến hành kiểm kê tình hình ton kho, định giá rồi từ đó
mới xác định trị giá hàng đã xuất trong kỳ. Do xuất phát từ đặc điểm nêu trên nên mối
quan hệ giữa trị giá nhập, xuất, tồn theo phương pháp kiểm kê định kỳ được thể hiện qua
công thức:
Trị giá tồn đầu kỳ + Trị giá nhập trong kỳ – Trị giá tồn cuối kỳ = Trị giá xuất trong kỳ
Khi sử dụng phương pháp này phải hết sức cẩn thận với hàng tồn kho cuối kỳ. Nếu
bị sai sót thì điều này sẽ gây nên sự sai lầm về trị giá vật tư xuất dùng, giá vốn của hàng
bán ra, lãi gộp, tài sản hiện hành và vốn chủ sở hữu không những của kỳ này mà liên tục
cho các kỳ tiếp theo, bởi vì hàng tồn kho cuối kỳ này chính là hàng tồn đầu kỳ tiếp theo.
Hơn nữa, giá trị hàng tồn kho rất lớn nên sự sai lầm này có ảnh hưởng rất lớn đến tính
trung thực của các báo cáo tài chính. Vì thế phương pháp này được khuyến cáo cho nhiều
doanh nghiệp không nên sử dụng nhất là trong điều kiện ngày nay đã có sự trợ giúp đắc
lực của công cụ xử lý là máy tính.
54
Phương pháp kiểm kê định kỳ chỉ áp dụng thích hợp ở các đơn vị thương mại kinh
doanh các mặt hàng có giá trị thấp, số lượng lớn, nhiều chủng loại quy cách (như công ty
bách hoá, công ty thực phẩm…) và các đơn vị sản xuất có quy mô nhỏ chỉ sản xuất và tiêu
thụ duy nhất một loại sản phẩm.
Theo thông tư 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ Tài Chính thì có 3 phương
pháp cơ bản để tính giá xuất hàng tồn kho là:
- Phương pháp thực tế đích danh
- Phương pháp nhập trước - xuất trước
- Phương pháp bình quân gia quyền
 Phương pháp thực tế đích danh
Phương pháp tính theo giá đích danh được áp dụng dựa trên giá trị thực tế của từng
thứ hàng hoá mua vào, từng thứ sản phẩm sản xuất ra nên chỉ áp dụng cho các doanh
nghiệp có ít mặt hàng hoặc mặt hàng ổn định và nhận diện được.
Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này đòi hỏi những điều kiện khắt khe, chỉ
những doanh nghiệp kinh doanh có ít loại mặt hàng, hàng tồn kho có giá trị lớn, mặt hàng
ổn định và loại hàng tồn kho nhận diện được thì mới có thể áp dụng được phương pháp
này. Còn đối với những doanh nghiệp có nhiều loại hàng thì không thể áp dụng được
phương pháp này.
 Phương pháp nhập trước - xuất trước
Phương pháp nhập trước, xuất trước áp dụng dựa trên giả định là giá trị hàng tồn
kho được mua hoặc được sản xuất trước thì được xuất trước, và giá trị hàng tồn kho còn
lại cuối kỳ là giá trị hàng tồn kho được mua hoặc sản xuất gần thời điểm cuối kỳ. Theo
phương pháp này thì giá trị hàng xuất kho được tính theo giá của lô hàng nhập kho ở thời
điểm đầu kỳ hoặc gần đầu kỳ, giá trị của hàng tồn kho cuối kỳ được tính theo giá của hàng
nhập kho ở thời điểm cuối kỳ hoặc gần cuối kỳ còn tồn kho.
Phương pháp này giúp cho chúng ta có thể tính được ngay trị giá vốn hàng xuất kho
từng lần xuất hàng, do vậy đảm bảo cung cấp số liệu kịp thời cho kế toán ghi chép các
khâu tiếp theo cũng như cho quản lý. Trị giá vốn của hàng tồn kho sẽ tương đối sát với giá
thị trường của mặt hàng đó. Vì vậy chỉ tiêu hàng tồn kho trên báo cáo kế toán có ý nghĩa
thực tế hơn.
Tuy nhiên, phương pháp này có nhược điểm là làm cho doanh thu hiện tại không
phù hợp với những khoản chi phí hiện tại. Theo phương pháp này, doanh thu hiện tại được
tạo ra bởi giá trị sản phẩm, vật tư, hàng hoá đã có được từ cách đó rất lâu. Đồng thời nếu
số lượng chủng loại mặt hàng nhiều, phát sinh nhập xuất liên tục dẫn đến những chi phí
cho việc hạch toán cũng như khối lượng công việc sẽ tăng lên rất nhiều.
 Phương pháp bình quân gia quyền
Theo phương pháp bình quân gia quyền, giá trị của từng loại hàng tồn kho được
tính theo giá trị trung bình của từng loại hàng tồn kho đầu kỳ và giá trị từng loại hàng tồn
kho được mua hoặc sản xuất trong kỳ. Giá trị trung bình có thể được tính theo từng kỳ
hoặc sau từng lô hàng nhập về, phụ thuộc vào điều kiện cụ thể của mỗi doanh nghiệp.
+ Phương pháp bình quân gia quyền cố định
Theo phương pháp này, đến cuối kỳ mới tính trị giá vốn của hàng xuất kho trong
kỳ. Tuỳ theo kỳ dự trữ của doanh nghiệp áp dụng mà kế toán hàng tồn kho căn cứ vào giá
55
nhập, lượng hàng tồn kho đầu kỳ và nhập trong kỳ để tính giá đơn vị bình quân:
Đơn giá xuất kho bình quân trong kỳ của một loại sản phẩm = (Giá trị hàng tồn đầu kỳ +
Giá trị hàng nhập trong kỳ) / (Số lượng hàng tồn đầu kỳ + Số lượng hàng nhập trong kỳ)
Ưu điểm: Đơn giản, dễ làm, chỉ cần tính toán một lần vào cuối kỳ.
Nhược điểm: Độ chính xác không cao, hơn nữa, công việc tính toán dồn vào cuối
kỳ gây ảnh hưởng đến tiến độ của các phần hành khác. Ngoài ra, phương pháp này chưa
đáp ứng yêu cầu kịp thời của thông tin kế toán ngay tại thời điểm phát sinh nghiệp vụ.
+ Phương pháp bình quân gia quyền liên hoàn (sau mỗi lần nhập)
Sau mỗi lần nhập sản phẩm, vật tư, hàng hoá, kế toán phải xác định lại giá trị thực
của hàng tồn kho và giá đơn vị bình quân. Giá đơn vị bình quân được tính theo công thức
sau:
Đơn giá xuất kho lần thứ i = (Trị giá vật tư hàng hóa tồn đầu kỳ + Trị giá vật tư hàng hóa
nhập trước lần xuất thứ i) / (Số lượng vật tư hàng hóa tồn đầu kỳ + Số lượng vật tư hàng
hóa nhập trước lần xuất thứ i)
Ưu điểm: Là khắc phục được những hạn chế của phương pháp trên.
Nhược điểm: Việc tính toán phức tạp, nhiều lần, tốn nhiều công sức. Do đặc điểm
trên mà phương pháp này được áp dụng ở các doanh nghiệp có ít chủng loại hàng tồn kho,
có lưu lượng nhập xuất ít.
Việc sử dụng phương pháp nào là do doanh nghiệp quyết định nhưng phải tuân thủ
nguyên tắc nhất quán.
Tính giá xuất kho cho doanh nghiệp áp dụng phương pháp kê khai thường xuyên
Ví dụ:
Một doanh nghiệp trong tháng 1/2015 có tình hình về nguyên, vật liệu như sau:
- Nguyên, vật liệu tồn kho đầu tháng 01/2015: 200 kg, đơn giá 2.000 đ/kg
- Tình hình nhập, xuất trong tháng:
+ Ngày 01/01: Nhập kho 500 kg, đơn giá nhập 2.100 đ/kg
+ Ngày 05/01: Xuất sử dụng 300 kg
+ Ngày 10/01: Nhập kho 300 kg, đơn giá nhập 2.050 đ/kg
+ Ngày 15/01: Xuất sử dụng 400 kg
Yêu cầu: Tính giá xuất kho vật liệu theo phương pháp:
- Thực tế đích danh
- Nhập trước – xuất trước
- Bình quân gia quyền cố định
- Bình quân gia quyền liên hoàn
(1) Phương pháp thực tế đích danh: Vật liệu xuất ra thuộc lần nhập kho nào thì lấy giá
nhập kho của lần nhập đó làm giá xuất kho.
56
Giả sử trong ví dụ trên thì số lượng vật liệu xuất ra trong ngày 05/01 gồm có 150
kg thuộc số tồn đầu tháng; 150 kg thuộc số nhập ngày 01/01; còn vật liệu xuất ra ngày
15/01 gồm có 250 kg thuộc số nhập ngày 01/01 và 150 kg thuộc số nhập ngày 10/01.
Trị giá vật liệu xuất được xác định theo phương pháp thực tế đích danh là:
+ Ngày 05/01 trị giá xuất là : (150 x 2.000) + (150 x 2.100) = 615.000
+ Ngày 15/01 trị giá xuất là : (250 x 2.100) + (150 x 2.050) = 832.500
Cộng: 1.447.500
(2) Phương pháp nhập trước – xuất trước: Vật liệu xuất ra được tính theo giá xác định
theo thứ tự như sau: nguyên vật liệu nhập vào trước thì được xuất ra trước.
Trị giá vật liệu xuất được xác định là:
+Ngày 05/01 trị giá xuất là : (200 x 2.000) + (100 x 2.100) = 610.000
+Ngày 15/01 trị giá xuất là : 400 x 2.100 = 840.000
Cộng: 1.450.000
(3) Phương pháp đơn giá bình quân cố định: Cuối mỗi kỳ kế toán phải xác định đơn giá
bình quân (ĐGBQ) của vật liệu tồn và nhập trong kỳ để làm giá xuất kho:
Trị giá VL tồn đầu kỳ + Trị giá VL nhập trong kỳ

ĐGBQ =
Số lượng VL tồn đầu kỳ + Số lượng VL nhập trong kỳ
Trị giá Vật liệu Số lượng VL

= x ĐGBQ
xuất trong kỳ xuất trong kỳ
(200 x 2.000) + {(500 x 2.100) + (300 x 2.050)}

ĐGBQ = = 2.065 đ/kg
200 + 800
Trị giá vật liệu xuất được xác định là:

+ Ngày 05/01: 300 x 2.065 = 619.500
+ Ngày 15/01: 400 x 2.065 = 826.000
Cộng: 1.445.500
(4) Phương pháp đơn giá bình quân liên hoàn:
Sau mỗi lần nhập nguyên vật liệu, kế toán phải xác định lại giá trị thực của nguyên
vật liệu và giá đơn vị bình quân. Giá đơn vị bình quân được tính theo công thức sau:
(200 x 2.000) + (500 x 2.100)

ĐGBQ ngày 05 = = 2.071đ/kg
200 + 500
57
= > Trị giá VL xuất ngày 05/01: 300 x 2.071 = 621.300
828.400 + (300 x 2.050)
ĐGBQ ngày 15 = = 2.062đ/kg
400 + 300
= > Trị giá VL xuất ngày 15/01: 400 x 2.062 = 824.800
Vậy: Tổng trị giá VL xuất = 621.300 + 824.800 = 1.446.100
Tính giá xuất kho cho doanh nghiệp áp dụng phương pháp kiểm kê định kỳ
Ví dụ:
- Vật liệu tồn kho đầu tháng 01/2015: 200 kg, đơn giá 2.000 đ/kg.
- Vật liệu nhập kho trong tháng:
+ Ngày 01/01: nhập kho 500 kg, đơn giá 2.100 đ/kg.
+ Ngày 10/01: nhập kho 300 kg, đơn giá 2.050 đ/kg.
- Cuối tháng kiểm kê xác định vật liệu hiện tồn kho là 300 kg.
(1) Phương pháp thực tế đích danh
Phải chỉ ra được vật liệu tồn kho cuối tháng thuộc lần nhập nào để xác định trị giá
vật liệu tồn kho cuối tháng và từ đó xác định trị giá vật liệu xuất trong tháng.
Giả sử 300 kg tồn kho cuối tháng xác định được có 100 kg thuộc số vật liệu tồn kho
đầu tháng và 200 kg thuộc số vật liệu nhập ngày 01.
- Trị giá vật liệu tồn đầu = 200 x 2.000 = 400.000
- Trị giá vật liệu nhập trong kỳ = 500 x 2.100 + 300 x 2.050 = 1.665.000
- Trị giá vật liệu tồn cuối kỳ = 100 x 2.000 + 200 x 2.100 = 620.000
= > Trị giá vật liệu xuất được xác định là:
400.000 + 1.665.000 - 620.000 = 1.445.000
(2) Phương pháp nhập trước – xuất trước
- Trị giá vật liệu tồn cuối kỳ = 300 x 2.065 = 619.500
400.000 + 1.665.000 - 619.500 = 1.445.500
(3) Phương pháp đơn giá bình quân
(200 x 2.000) + {(500 x 2.100) + (300 x 2.050)}

ĐGBQ = = 2.065 đ/kg
200 + 800
- Trị giá vật liệu tồn cuối kỳ = 300 x 2.065 = 619.500

58
400.000 + 1.665.000 - 619.500 = 1.445.500
4.3.2 Tài sản cố định
 Tài sản cố định hữu hình
 Tài sản cố định hữu hình do mua sắm
NGTSCĐ = Giá mua trên hoá đơn + chi phí vận chuyển, lắp đặt, chạy thử trước khi đưa
TSCĐ vào hoạt động + thuế TTĐB, thuế NK – Các khoản giảm giá, chiết khấu thương
mại
- Nếu doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ thì giá mua trên hoá
đơn là giá mua chưa thuế.
- Nếu doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp thì giá mua trên hoá
đơn là tổng giá thanh toán (giá có thuế).
Ví dụ: Doanh nghiệp M mua một tài sản cố định giá mua chưa thuế 45.000.000, thuế
GTGT 10%, chi phí vận chuyển 500.000. Tài sản mua về phải qua lắp đặt, chi phí lắp đặt
thanh toán bằng tiền mặt 5.000.000đ.
- Doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ.
NGTSCĐ = 45.000.000 + 500.000 +5.000.000 = 50.500.000đ
- Doanh nghiệp nộp thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp
NGTSCĐ = 49.500.000 + 500.000 + 5.000.000 = 55.000.000đ
 Tài sản cố định do XDCB bàn giao
NGTSCĐ = Giá thực tế của công trình xây dựng được duyệt theo quy định tại điều lệ
quản lý đầu tư và xây dựng hiện hành + Các chi phí khác liên quan + Thuế trước bạ nếu
có
Ví dụ: Doanh nghiệp XDCB một nhà kho theo phương thức tự làm. Tổng chi phí XDCB
thực tế phát sinh 350.000.000đ, Giá thành công trình được duyệt 340.000.000đ, chi phí
trước khi sử dụng được duyệt là 5.000.000đ.
NG nhà kho = 340.000.000 +5.000.000 = 345.000.000đ
 Tài sản cố định được cấp, được chuyển đến
Nguyên giá bao gồm giá trị còn lại ghi sổ ở đơn vị cấp (hoặc theo giá đánh giá của hội
động giao nhận) + Các chi phí liên quan khác
 Tài sản cố định được cấp phát biếu tặng, nhận góp vốn liên doanh
Nguyên giá tài sản cố định = Giá đánh giá của hội đồng giao nhận + Các chi phí liên
quan – Các khoản thuế, phí, lệ phí phải nộp
Ví dụ: Doanh nghiệp nhận góp vốn liên doanh của XN M một tài sản cố định, giá đánh giá
của hội đồng giao nhận là 350.000.000đ. Trước khi đưa vào sử dụng tài sản phải qua quá
trình sửa chữa, nâng cấp, chi phí phát sinh 20.000.000đ.
NGTSCĐ = 350.000.000 + 20.000.000 = 370.000.000đ
 Tài sản cố định vô hình
Một cách chung nhất, nguyên giá của tài sản cố định vô hình là những chi phí thực
tế mà doanh nghiệp phải chi ra để có quyền sử dụng đất, quyền phát hành, bằng phát minh
sang chê, chương trình phần mềm …
59
 Giá trị còn lại của tài sản cố định
Khi tham gia vào quá trình kinh doanh tài sản cố định của doanh nghiệp bị giảm giá
trị và chuyển dịch dần dần từng phần giá trị vào chi phí và giá thành sản phẩm trong kỳ.
- Hao mòn là sự giảm dần giá trị do tài sản tham gia vào quá trình sản xuất kinh
doanh và do tiến bộ của khoa học kỹ thuật.
- Khấu hao tài sản cố định là việc tính toán phân bổ một cách có hệ thống nguyên
giá của tài sản cố định vào chi phí kinh doanh do sử dụng tài sản cố định.
- Giá trị còn lại của tài sản cố định được phản ánh trên sổ kế toán, được xác định
bằng hiệu số giữa nguyên giá tài sản cố định và số khấu hao luỹ kế tính đến thời điểm xác
định.
Giá trị còn lại trên sổ kế toán của TSCĐ = Nguyên giá TSCĐ – Khấu hao lũy kế

Trong công tác kế toán, khi tính giá các đối tượng kế toán có các nhân tố ảnh hưởng
đến chúng như:
- Nguyên tắc giá gốc: Mọi tài sản hàng hóa dịch vụ mua vào đều được ghi chép theo
chi phí.
- Nguyên tắc nhất quán: Kế toán phải áp dụng toàn bộ những khái niệm, nguyên tắc,
tiêu chuẩn và phương hướng tính toán có cùng một cơ sở chung nhất từ thời điểm này
sang thời điểm khác.
- Nguyên tắc thận trọng: Phải chọn một trong nhiều hướng xử lý một vấn đề kế toán
thì phải chọn hướng nào ít có lợi nhất cho tài sản của các doanh nghiệp.
- Nguyên tắc hoạt động liên tục: Kinh doanh liên tục là kinh doanh thường xuyên của
doanh nghiệp không ngừng hoạt động trong tương lai gần.
Để xác định giá trị vật tư sản phẩm, hàng hóa xuất bán hoặc xuất dùng cũng như
xác định giá trị hàng tồn kho cuối kỳ chọn một trong hai phương pháp sau:
- Phương pháp kê khai thường xuyên
- Phương pháp kiểm kê định kỳ
Các cách tính giá xuất của hàng tồn kho đó là:
- Giá thực tế đích danh
- Giá nhập trước – xuất trước
- Giá thực tế bình quân gia quyền
60
CHƯƠNG 5: KẾ TOÁN CÁC QUÁ TRÌNH KINH
DOANH CHỦ YẾU TRONG DOANH NGHIỆP
Mục tiêu
Mục tiêu của chương này là giúp cho sinh viên có khả năng vận dụng lý thuyết đã học từ
chương 1 tới chương 4 vào kế toán hoạt động sản xuất kinh doanh chủ yếu của doanh
nghiêp theo chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán do Bộ Tài Chính ban hành. Cụ thể sau
khi học xong chương này sinh viên có khả năng:
- Liệt kê các yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất trong doanh nghiệp từ đó hạch
toán các nghiệp vụ có liên quan đến tài sản cố định, nguyên vật liệu, công cụ dụng
cụ, tiền lương.
- Kế toán quá trình sản xuất: tập hợp chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm.
- Kế toán quá trình tiêu thụ thành phẩm và xác định kết quả hoạt động kinh doanh
của doanh nghiệp sản xuất.
- Kế toán hoạt động mua bán hàng hóa và xác định kết quả hoạt động kinh doanh
của doanh nghiệp thương mại.
Phạm vi chương này trình bày các nghiệp vụ liên quan đến nguyên vật liệu, công cụ dụng
cụ và thành phẩm theo phương pháp kê khai thường xuyên và doanh nghiệp nộp thuế
GTGT theo phương pháp khấu trừ. Ngoài ra, các nghiệp vụ kinh tế phát sinh chỉ giới thiệu
là những nghiệp vụ cơ bản.
5.1. KẾ TOÁN CÁC YẾU TỐ CƠ BẢN CỦA QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT KINH
DOANH
5.1.1 Kế toán nguyên liệu vật liệu
 Khái niệm
Nguyên liệu, vật liệu của doanh nghiệp là những đối tượng lao động mua ngoài
hoặc tự chế biến dùng cho mục đích sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, bao gồm các
loại:
- Nguyên liệu, vật liệu chính: Là những loại nguyên liệu và vật liệu khi tham gia
vào quá trình sản xuất thì cấu thành thực thể vật chất, thực thể chính của sản phẩm. Nó
cũng bao gồm cả nửa thành phẩm mua ngoài với mục đích tiếp tục quá trình sản xuất, chế
tạo ra thành phẩm.
- Vật liệu phụ: Là những loại vật liệu khi tham gia vào quá trình sản xuất, không
cấu thành thực thể chính của sản phẩm nhưng có thể kết hợp với vật liệu chính làm thay
đổi màu sắc, mùi vị, hình dáng bề ngoài, tăng thêm chất lượng của sản phẩm hoặc tạo điều
kiện cho quá trình chế tạo sản phẩm được thực hiện bình thường, hoặc phục vụ cho nhu
cầu công nghệ, kỹ thuật, bảo quản đóng gói; phục vụ cho quá trình lao động.
- Nhiên liệu: Là những thứ có tác dụng cung cấp nhiệt lượng trong quá trình sản
xuất, kinh doanh tạo điều kiện cho quá trình chế tạo sản phẩm diễn ra bình thường.
61
- Vật tư thay thế: Là những vật tư dùng để thay thế, sửa chữa máy móc thiết bị,
phương tiện vận tải, công cụ, dụng cụ sản xuất...
- Vật liệu và thiết bị xây dựng cơ bản: Là những loại vật liệu và thiết bị được sử
dụng cho công việc xây dựng cơ bản. Đối với thiết bị xây dựng cơ bản bao gồm cả thiết bị
cần lắp, không cần lắp, công cụ, khí cụ và vật kết cấu dùng để lắp đặt vào công trình xây
dựng cơ bản.
 Tài khoản sử dụng
Tài khoản 152 - Nguyên liệu, vật liệu
Bên Nợ: Trị giá thực tế của nguyên liệu, vật liệu nhập kho.
Bên Có: Trị giá thực tế của nguyên liệu, vật liệu xuất kho; trị giá nguyên liệu, vật
liệu trả lại người bán hoặc được giảm giá hàng mua; được chiết khấu thương mại.
Số dư bên Nợ: Trị giá thực tế của nguyên liệu, vật liệu tồn kho.
 Phương pháp kế toán một số giao dịch kinh tế chủ yếu
- Khi mua nguyên liệu, vật liệu về nhập kho, căn cứ hóa đơn, phiếu nhập kho và các
chứng từ có liên quan phản ánh giá trị nguyên liệu, vật liệu nhập kho:
Nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ, ghi:
Nợ TK 152 - Giá mua chưa có thuế GTGT
Nợ TK 133 - Thuế GTGT được khấu trừ (1331)
Có các TK 111, 112, 141, 331,... (Tổng giá thanh toán).
- Chi phí thu mua nguyên liệu, vật liệu về nhập kho: chi phí vận chuyển, bốc dỡ, chi
phí thuê kho, thuê bãi... được phản ánh giá trị nguyên liệu, vật liệu nhập kho:
Có các TK 111, 112, 141, 331,... (Tổng giá thanh toán).
- Kế toán nguyên vật liệu trả lại cho người bán, khoản chiết khấu thương mại hoặc
giảm giá hàng bán nhận được khi mua nguyên vật liệu:
Nợ TK 331 - Phải trả cho người bán
Có TK 152 - Phần giảm giá trị nguyên liệu, vật liệu
Có TK 133 - Phần giảm thuế GTGT được khấu trừ.
- Khi xuất kho nguyên liệu, vật liệu sử dụng vào sản xuất, kinh doanh, ghi:
Nợ TK 621 - Trực tiếp sản xuất
Nợ TK 627 - Phục vụ và quản lý tại phân xưởng
Nợ TK 641 - Phục vụ bán hàng
Nợ TK 642 - Bộ phận quản lý doanh nghiệp
Có TK 152 - Trị giá xuất kho vật liệu
5.1.2 Kế toán công cụ dụng cụ
 Khái niệm
62
Công cụ, dụng cụ là những tư liệu lao động không có đủ các tiêu chuẩn về giá trị và
thời gian sử dụng quy định đối với TSCĐ, gồm:
- Các đà giáo, ván khuôn, công cụ, dụng cụ gá lắp chuyên dùng cho sản xuất xây lắp;
- Các loại bao bì bán kèm theo hàng hóa có tính tiền riêng, nhưng trong quá trình bảo
quản hàng hóa vận chuyển trên đường và dự trữ trong kho có tính giá trị hao mòn
để trừ dần giá trị của bao bì;
- Những dụng cụ, đồ nghề bằng thuỷ tinh, sành, sứ;
- Phương tiện quản lý, đồ dùng văn phòng;
- Quần áo, giày dép chuyên dùng để làm việc.
Tài khoản 153 - Công cụ, dụng cụ
Bên Nợ: Trị giá thực tế của công cụ, dụng cụ nhập kho.
Bên Có: Trị giá thực tế của công cụ, dụng cụ xuất; trị giá công cụ, dụng cụ trả lại
người bán hoặc được giảm giá hàng mua; được chiết khấu thương mại.
Số dư bên Nợ: Trị giá thực tế của công cụ, dụng cụ tồn kho.
Tài khoản 153 - Công cụ, dụng cụ, có 4 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 1531 - Công cụ, dụng cụ
- Tài khoản 1532 - Bao bì luân chuyển
- Tài khoản 1533 - Đồ dùng cho thuê
- Tài khoản 1534 - Thiết bị, phụ tùng thay thế
- Mua công cụ, dụng cụ nhập kho, nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ thì giá trị
của công cụ, dụng cụ được phản ánh theo giá mua chưa có thuế GTGT, căn cứ vào hóa
đơn, phiếu nhập kho và các chứng từ có liên quan:
Nợ TK 153 - Giá chưa có thuế GTGT
Nợ TK 133 - Thuế GTGT được khấu trừ
Có các TK 111, 112, 141, 331-Tổng giá thanh toán
- Chi phí thu mua công cụ, dụng cụ nhập kho: chi phí vận chuyển, bốc dỡ, chi phí
thuê kho, thuê bãi... được phản ánh giá trị công cụ, dụng cụ nhập kho:
Có các TK 111, 112, 141, 331,... (Tổng giá thanh toán)
- Giảm giá, chiết khấu thương mại, trả lại công cụ, dụng cụ đã mua cho người bán:
Nợ TK 331 - Phải trả cho người bán
Có TK 153 – Phần giảm giá trị công cụ, dụng cụ
Có TK 133 – Phần giảm thuế GTGT đầu vào
- Xuất công cụ, dụng cụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh:
63
- Nếu giá trị công cụ, dụng cụ chỉ liên quan đến một kỳ kế toán được tính vào chi
phí sản xuất, kinh doanh một lần, ghi:
Nợ TK 627 - Phục vụ và quản lý tại phân xưởng
Nợ TK 641 - Phục vụ bán hàng
Nợ TK 642 - Bộ phận quản lý doanh nghiệp
Có TK 153 – Giá trị xuất kho công cụ, dụng cụ
5.1.3 Kế toán tài sản cố định
 Khái niệm
Tài sản cố định hữu hình là những tư liệu lao động do doanh nghiệp nắm giữ để sử
dụng cho hoạt động sản xuất, kinh doanh phù hợp với tiêu chuẩn ghi nhận TSCĐ.
Tiêu chuẩn ghi nhận TSCĐ: Nếu 1 tài sản thoả mãn đồng thời cả bốn tiêu chuẩn
dưới đây thì được coi là tài sản cố định:
- Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế trong tương lai từ việc sử dụng tài sản đó;
- Nguyên giá tài sản phải được xác định một cách tin cậy;
- Có thời gian sử dụng từ 1 năm trở lên;
- Có giá trị theo quy định hiện hành (tiêu chuẩn về giá trị từ 30 triệu đồng trở lên áp
dụng từ 10/6/2013)
Căn cứ vào hình thái biểu hiện của TSCĐ, người ta chia TSCĐ thành hai loại:
- TSCĐ hữu hình là những TSCĐ có hình thái vật chất cụ thể như: nhà xưởng, máy
móc, thiết bị, kho bãi, nhà văn phòng…
- TSCĐ vô hình là những TSCĐ chỉ tồn tại dưới dạng giá trị chứ không biểu hiện
thành những dạng vật chất cụ thể như: nhãn hiệu hàng hoá, bằng phát minh sáng chế, bản
quyền tác giả…
Lưu ý:
Trong quá trình sử dụng TSCĐ, kế toán theo dõi tình hình hao mòn tài sản cố định
bằng việc trích khấu hao tài sản cố định theo quy định hiện hành. Doanh nghiệp được lựa
chọn một trong các phương pháp tính, trích khấu hao theo quy định của pháp luật phù hợp
cho từng TSCĐ nhằm kích thích sự phát triển sản xuất, kinh doanh, đảm bảo việc thu hồi
vốn nhanh, đầy đủ và phù hợp với khả năng trang trải chi phí của doanh nghiệp.
Tài khoản 211 - Tài sản cố định hữu hình
Bên Nợ: Nguyên giá của TSCĐ hữu hình tăng.
Bên Có: Nguyên giá của TSCĐ hữu hình giảm.
Số dư bên Nợ: Nguyên giá TSCĐ hữu hình hiện có.
Tài khoản 211 - Tài sản cố định hữu hình có 6 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 2111 - Nhà cửa, vật kiến trúc
- Tài khoản 2112 - Máy móc thiết bị
- Tài khoản 2113 - Phương tiện vận tải, truyền dẫn
64
- Tài khoản 2114 - Thiết bị, dụng cụ quản lý
- Tài khoản 2115 - Cây lâu năm, súc vật làm việc và cho sản phẩm
- Tài khoản 2118 - TSCĐ khác
Tài khoản 213 - Tài sản cố định vô hình
Bên Nợ: Nguyên giá của TSCĐ vô hình tăng.
Bên Có: Nguyên giá của TSCĐ vô hình giảm.
Số dư bên Nợ: Nguyên giá TSCĐ vô hình hiện có.
Tài khoản 213 - TSCĐ vô hình, có 7 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 2131 - Quyền sử dụng đất
- Tài khoản 2132 - Quyền phát hành
- Tài khoản 2133 - Bản quyền, bằng sáng chế
- Tài khoản 2134 - Nhãn hiệu, tên thương mại
- Tài khoản 2135 - Chương trình phần mềm
- Tài khoản 2136 - Giấy phép và giấy phép nhượng quyền
- Tài khoản 2138 - TSCĐ vô hình khác
Tài khoản 214 – Hao mòn tài sản cố định
Bên Nợ: Giá trị hao mòn TSCĐ do thanh lý, nhượng bán, điều động cho doanh
nghiệp khác, góp vốn đầu tư vào đơn vị khác.
Bên Có: Giá trị hao mòn TSCĐ tăng do trích khấu hao.
Số dư bên Có: Giá trị hao mòn luỹ kế của TSCĐ hiện có ở doanh nghiệp.
Tài khoản 214 - Hao mòn TSCĐ, có 4 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 2141 - Hao mòn TSCĐ hữu hình
- Tài khoản 2142 - Hao mòn TSCĐ thuê tài chính
- Tài khoản 2143 - Hao mòn TSCĐ vô hình
- Tài khoản 2147 - Hao mòn BĐSĐT
Kế toán tăng TSCĐ
- Trường hợp nhận vốn góp của chủ sở hữu hoặc nhận vốn cấp bằng TSCĐ hữu hình,
ghi:
Nợ TK 211, 213 - TSCĐ hữu hình (theo giá thỏa thuận)
Có TK 411 - Vốn đầu tư của chủ sở hữu
- Trường hợp TSCĐ được mua sắm:
+ Mua sắm TSCĐ hữu hình, nếu thuế GTGT đầu vào được khấu trừ, căn cứ các
chứng từ có liên quan đến việc mua TSCĐ, kế toán xác định nguyên giá của TSCĐ, lập hồ
sơ kế toán, lập Biên bản giao nhận TSCĐ, ghi:
Nợ TK 211, 213 - Giá mua chưa có thuế GTGT
65
Có các TK 111, 112, 331, 341
- Trường hợp doanh nghiệp được tài trợ, biếu, tặng TSCĐ hữu hình đưa vào sử dụng
ngay cho SXKD, ghi:
Nợ TK 211, 213 - TSCĐ hữu hình
Có TK 711 - Thu nhập khác.
Kế toán giảm TSCĐ
- Trường hợp nhượng bán TSCĐ dùng vào sản xuất, kinh doanh, ghi:
Nợ các TK 111, 112, 131,...
Có TK 711 - Thu nhập khác (giá bán chưa có thuế GTGT)
Có TK 3331 - Thuế giá trị gia tăng phải nộp (33311)
- Căn cứ Biên bản giao nhận TSCĐ để ghi giảm TSCĐ đã nhượng bán:
Nợ TK 214 - Hao mòn TSCĐ (2141) (giá trị đã hao mòn)
Nợ TK 811 - Chi phí khác (giá trị còn lại)
Có TK 211, 213 - TSCĐ hữu hình (nguyên giá)
- Các chi phí phát sinh liên quan đến nhượng bán TSCĐ được phản ánh vào bên Nợ
TK 811 "Chi phí khác".
Nợ TK 811 – Chi phí chưa có thuế GTGT
Nợ TK 133 – Thuế GTGT đầu vào
Có TK 111, 112, 141 ...
Kế toán hao mòn TSCĐ
- Định kỳ tính, trích khấu hao TSCĐ vào chi phí sản xuất, kinh doanh, chi phí khác,
ghi:
Nợ các TK 627 - Khấu hao TSCĐ dùng ở bộ phận sản xuất
Nợ các TK 641 - Khấu hao TSCĐ dùng ở bộ phận bán hàng
Nợ các TK 642 - Khấu hao TSCĐ dùng ở bộ phận quản lý doanh nghiệp
Có TK 214 - Hao mòn TSCĐ.
5.1.4 Kế toán tiền lương và các khoản trích theo lương
 Khái niệm
Tiền lương là tiền trả cho người lao động để bù đắp hao phí lao động mà họ đã bỏ
ra trong quá trình tham gia vào các hoạt động sản xuất kinh doanh. Do đó, tiền lương là
một yếu tố chi phí và được tính vào chi phí sản xuất kinh doanh ở các bộ phận, đơn vị sử
dụng lao động.
Các khoản trích theo lương là các khoản gắn chặt với tiền lương, thể hiện sự quan
tâm của toàn xã hội đối với người lao động, bao gồm:
- Bảo hiểm xã hội: là loại quỹ dùng để trợ cấp cho người lao động có tham gia
đóng bảo hiểm xã hội trong các trường hợp họ bị mất khả năng lao động như ốm đau, thai
sản, tai nạn lao động, hưu trí, mất sức. Quỹ BHXH được nộp hết cho cơ quan quản lý, khi
66
có phát sinh thực tế sẽ do cơ quan quản lý thực hiện chi trả cho người lao động căn cứ vào
các chứng từ chứng minh.
- Bảo hiểm y tế: là loại quỹ dùng để trả cho người lao động có tham gia đóng bảo
hiểm y tế trong các trường hợp khám bệnh, chữa bệnh, trả tiền thuốc men, viện phí. Quỹ
BHYT được dùng để mua thẻ bảo hiểm y tế, được sử dụng khi người lao động khám chữa
bệnh.
- Bảo hiểm thất nghiệp: là quỹ dùng để chi trả cho người lao động có tham gia
đóng bảo hiểm thất nghiệp khi bị thất nghiệp có đủ điều kiện hưởng bảo hiểm thất nghiệp
theo quy định hoặc người được uỷ quyền theo quy định. Thời gian hưởng trợ cấp thất
nghiệp hằng tháng phụ thuộc vào thời gian làm việc có đóng bảo hiểm thất nghiệp của
người lao động và tổng thời gian được hưởng trợ cấp thất nghiệp hàng tháng.
- Kinh phí công đoàn: là loại quỹ dùng để tài trợ cho các hoạt động của công đoàn
cơ sở và công đoàn cấp trên ở các doanh nghiệp có tổ chức công đoàn. Sau khi trích vào
chi phí, doanh nghiệp sẽ chuyển nộp toàn bộ khoản kinh phí này. Mọi khoản chi tiêu tại cơ
sở sẽ do tổ chức công đoàn quản lý và quyết toán với công đoàn cấp trên.
Các khoản trích theo lương được trích trên tổng tiền lương phải thanh toán cho
người lao động kể từ ngày 01/01/2014 theo tỷ lệ như sau:
KPCĐ BHXH BHYT BHTN Cộng
Tính vào chi phí SXKD 2% 18% 3% 1% 24%
Trừ vào lương 8% 1.5% 1% 10.5%
Cộng 2% 26% 4.5% 2% 34.5%
Như vậy, các khoản trích theo lương được trích theo tỷ lệ là 34.5% bao gồm 2%
KPCĐ, 26% BHXH và 4.5% BHYT, 2% BHTN trong đó doanh nghiệp chịu 24% và được
tính vào chi phí sản xuất kinh doanh, người lao động chịu 10.5% dưới hình thức khấu trừ
vào lương.
Tài khoản 334 – Phải trả người lao động
Bên Nợ: Các khoản tiền lương, tiền công, tiền thưởng có tính chất lương, bảo hiểm
xã hội và các khoản khác đã trả, đã chi, đã ứng trước cho người lao động; Các khoản khấu
trừ vào tiền lương, tiền công của người lao động.
Bên Có: Các khoản tiền lương, tiền công, tiền thưởng có tính chất lương, bảo hiểm
xã hội và các khoản khác phải trả, phải chi cho người lao động.
Số dư bên Có: Các khoản tiền lương, tiền công, tiền thưởng có tính chất lương và
các khoản khác còn phải trả cho người lao động.
Tài khoản 334 có thể có số dư bên Nợ. Số dư bên Nợ tài khoản 334 rất cá biệt - nếu
có phản ánh số tiền đã trả lớn hơn số phải trả về tiền lương, tiền công, tiền thưởng và các
khoản khác cho người lao động.
Tài khoản 334 - Phải trả người lao động, có 2 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 3341 - Phải trả công nhân viên
- Tài khoản 3348 - Phải trả người lao động khác
67
Tài khoản 338 - Phải trả, phải nộp khác, có 8 tài khoản cấp 2.
- Tài khoản 3381 - Tài sản thừa chờ giải quyết
- Tài khoản 3382 - Kinh phí công đoàn
- Tài khoản 3383 - Bảo hiểm xã hội
- Tài khoản 3384 - Bảo hiểm y tế
- Tài khoản 3385 - Phải trả về cổ phần hoá
- Tài khoản 3386 - Bảo hiểm thất nghiệp
- Tài khoản 3387 - Doanh thu chưa thực hiện
- Tài khoản 3388 - Phải trả, phải nộp khác
Kế toán tiền lương
- Tính tiền lương, các khoản phụ cấp theo quy định phải trả cho người lao động, ghi:
Nợ TK 622 - Lương công nhân trực tiếp sản xuất
Nợ TK 627 - Lương nhân viên phục vụ và quản lý tại phân xưởng
Nợ TK 641 - Lương nhân viên bán hàng
Nợ TK 642 - Lương nhân viên quản lý doanh nghiệp
Có TK 334 – Tổng tiền lương phải trả người lao động
- Tiền thưởng trả cho công nhân viên:
+ Khi xác định số tiền thưởng trả công nhân viên từ quỹ khen thưởng, ghi:
Nợ TK 353 - Quỹ khen thưởng, phúc lợi (3531)
Có TK 334 - Phải trả người lao động (3341).
+ Khi xuất quỹ chi trả tiền thưởng, ghi:
Nợ TK 334 - Phải trả người lao động (3341)
Có các TK 111, 112,...
- Khi ứng trước hoặc thực trả tiền lương, tiền công cho công nhân viên và người lao
động khác của doanh nghiệp, ghi:
Nợ TK 334 - Phải trả người lao động
Có các TK 111, 112,...
Kế toán các khoản trích theo lương
- Khi trích BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ, ghi:
Nợ TK 622 - Lương công nhân trực tiếp sản xuất x 24%
Nợ TK 627 - Lương nhân viên phục vụ và quản lý tại phân xưởng x 24%
Nợ TK 641 - Lương nhân viên bán hàng x 24%
Nợ TK 642 - Lương nhân viên quản lý doanh nghiệp x 24%
Nợ TK 334 - Tổng lương phải trả người lao động x 10.5%
68
Có TK 338 - Tổng lương phải trả người lao động x 34.5%
- Khi nộp BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ, ghi:
Nợ TK 338 - Phải trả, phải nộp khác (3382, 3383, 3384, 3386)
Có các TK 111, 112,...
- BHXH phải trả cho công nhân viên khi nghỉ ốm đau, thai sản..., ghi:
Nợ TK 338 - Phải trả, phải nộp khác (3383)
Có TK 334 - Phải trả người lao động.
- Chi tiêu kinh phí công đoàn tại đơn vị, ghi:
Nợ TK 338 - Phải trả, phải nộp khác (3382)
Có các TK 111, 112,...
1.2 KẾ TOÁN QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT
Quá trình sản xuất là quá trình sử dụng các yếu tố cơ bản với mục đích tạo nên sản
phẩm nào đó theo nhiệm vụ sản xuất đã được xác định. Như vậy, quá trình sản xuất cũng
là quá trình phát sinh các khoản chi phí khác nhau để cấu thành nên sản phẩm. Kế toán
tiến hành tập hợp các khoản chi phí sản xuất phát sinh và sau đó tổng hợp lại để xác định
giá thành sản phẩm là nhiệm vụ quan trọng của kế toán quá trình sản xuất.
- Chi phí sản xuất là sự hao phí về nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ, tiền lương, các
khoản trích theo lương, khấu hao tài sản cố định, chi phí khác bằng tiền… mà doanh
nghiệp đã bỏ ra trong quá trình sản xuất sản phẩm trong một khoảng thời gian nhất định,
được biểu hiện bằng tiền.
- Giá thành sản phẩm là chi phí sản xuất được tính theo số lượng và chủng loại sản
phẩm đã sản xuất hoàn thành.
Chi phí sản xuất bao gồm ba khoản sau:
+ Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
+ Chi phí nhân công trực tiếp
+ Chi phí sản xuất chung
5.2.1 Kế toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
 Khái niệm
Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp gồm những chi phí nguyên liệu, vật liệu được sử
dụng trực tiếp để sản xuất sản phẩm, thực hiện dịch vụ trong kỳ sản xuất, kinh doanh và
phải được tính theo giá thực tế khi xuất sử dụng.
Tài khoản 621 - Chi phí nguyên liệu, vật liệu trực tiếp
Bên Nợ: Trị giá thực tế nguyên liệu, vật liệu xuất dùng trực tiếp cho hoạt động sản
xuất sản phẩm, hoặc thực hiện dịch vụ trong kỳ hạch toán.
Bên Có: Kết chuyển trị giá nguyên liệu, vật liệu thực tế sử dụng cho sản xuất, kinh
doanh trong kỳ vào TK 154 “Chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang"; trị giá nguyên liệu,
vật liệu trực tiếp sử dụng không hết được nhập lại kho.
Tài khoản 621 không có số dư cuối kỳ.
69
- Khi xuất nguyên liệu, vật liệu sử dụng cho hoạt động sản xuất sản phẩm, hoặc
thực hiện dịch vụ trong kỳ, ghi:
Nợ TK 621 - Chi phí nguyên liệu, vật liệu trực tiếp
Có TK 152 - Nguyên liệu, vật liệu
- Trường hợp mua nguyên liệu, vật liệu sử dụng ngay (không qua nhập kho) cho
hoạt động sản xuất sản phẩm, hoặc thực hiện dịch vụ và thuế GTGT đầu vào được khấu
trừ, ghi:
Nợ TK 621 - Chi phí nguyên liệu, vật liệu trực tiếp
Có các TK 331, 141, 111, 112,...
- Trường hợp số nguyên liệu, vật liệu xuất ra không sử dụng hết vào hoạt động sản
xuất sản phẩm, hoặc thực hiện dịch vụ cuối kỳ nhập lại kho, ghi:
Nợ TK 152 - Nguyên liệu, vật liệu
Có TK 621 - Chi phí nguyên liệu, vật liệu trực tiếp
- Cuối kỳ kế toán, kết chuyển chi phí nguyên vật liệu trực tiếp vào tính giá
thành, ghi:
Nợ TK 154 - Chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang
5.2.2 Kế toán chi phí nhân công trực tiếp
 Khái niệm
Chi phí nhân công trực tiếp bao gồm các khoản phải trả cho người lao động trực
tiếp sản xuất sản phẩm, thực hiện dịch vụ thuộc danh sách quản lý của doanh nghiệp và
cho lao động thuê ngoài theo từng loại công việc, như: tiền lương, tiền công, các khoản
phụ cấp, các khoản trích theo lương (bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, kinh phí công đoàn,
bảo hiểm thất nghiệp).
Tài khoản 622 – Chi phí nhân công trực tiếp
Bên Nợ: Chi phí nhân công trực tiếp tham gia quá trình sản xuất sản phẩm, thực
hiện dịch vụ bao gồm: Tiền lương, tiền công lao động và các khoản trích trên tiền lương,
tiền công theo quy định phát sinh trong kỳ.
Bên Có: Kết chuyển chi phí nhân công trực tiếp vào bên Nợ TK 154 “Chi phí sản
xuất, kinh doanh dở dang".
- Căn cứ vào Bảng phân bổ tiền lương, ghi nhận số tiền lương, tiền công và các
khoản khác phải trả cho nhân công trực tiếp sản xuất sản phẩm, ghi:
Nợ TK 622 - Chi phí nhân công trực tiếp
Có TK 334 - Phải trả người lao động
70
- Tính, trích bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, kinh phí công đoàn, bảo hiểm thất
nghiệp của công nhân trực tiếp sản xuất sản phẩm, ghi:
Nợ TK 622 - Chi phí nhân công trực tiếp.
Có TK 338 - Phải trả, phải nộp khác (3382, 3383, 3384, 3386).
- Cuối kỳ kế toán, kết chuyển chi phí nhân công trực tiếp vào tính giá thành, ghi:
Có TK 622 - Chi phí nhân công trực tiếp
5.2.3 Kế toán chi phí sản xuất chung
 Khái niệm
Chi phí sản xuất chung là những chi phí phát sinh ở phân xưởng phục vụ sản xuất
sản phẩm, thực hiện dịch vụ, gồm: chi phí lương nhân viên quản lý phân xưởng, khấu hao
TSCĐ sử dụng trực tiếp để sản xuất, khoản trích bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, kinh phí
công đoàn, bảo hiểm thất nghiệp được tính theo tỷ lệ quy định trên tiền lương phải trả của
nhân viên phân xưởng, bộ phận, đội sản xuất và các chi phí có liên quan trực tiếp khác đến
phân xưởng.
Chi phí sản xuất chung được tập hợp theo từng phân xưởng, bộ phận sản xuất. Cuối
kỳ, chi phí sản xuất chung của phân xưởng, bộ phận sản xuất nào sẽ được phân bổ cho
những sản phẩm mà phân xưởng, bộ phận đó sản xuất ra theo tiêu thức phân bổ phù hợp.
Các tiêu thức phân bổ thường được lựa chọn như số giờ máy chạy, tiền lương công nhân
sản xuất, chi phí nguyên vật liệu trực tiếp… Công thức phân bổ chi phí sản xuất chung.
Tổng chi phí sản xuất chung

Mức phân bổ chi phí thực tế phát sinh trong kỳ Số đơn vị của
sản xuất chung cho = X đối tượng thuộc
từng đối tượng Tổng số đối tượng thuộc tiêu thức
tiêu thức phân bổ phân bổ
Ví dụ: 1 DNSX có 1 phân xưởng sản xuất 2 loại sản phẩm A và B, trong tháng 12/N tổng
chi phí sản xuất chung phát sinh là 60.000.000đ.
Yêu cầu: Cuối tháng 12/N phân bổ chi phí sản xuất chung cho từng loại sản phẩm A, B
theo tiền lương công nhân trực tiếp sản xuất. Biết rằng tiền lương công nhân trực tiếp sản
xuất sản phẩm A là 70.000.000đ, tiền lương công nhân trực tiếp sản xuất sản phẩm B là
50.000.000đ.
- Chi phí sản xuất chung phân bổ cho sản phẩm A:
60.000.000
x 70.000.000 = 35.000.000
70.000.000 + 50.000.000
- Chi phí sản xuất chung phân bổ cho sản phẩm B:

60.000.000
x 50.000.000 = 25.000.000
70.000.000 + 50.000.000
71
Tài khoản 627 - Chi phí sản xuất chung
Bên Nợ: Các chi phí sản xuất chung phát sinh trong kỳ.
Bên Có: Kết chuyển chi phí sản xuất chung vào bên Nợ tài khoản 154 “Chi phí sản
xuất, kinh doanh dở dang".
Tài khoản 627 - Chi phí sản xuất chung, có 6 tài khoản cấp 2:
- Tài khoản 6271 - Chi phí nhân viên phân xưởng
- Tài khoản 6272 - Chi phí vật liệu
- Tài khoản 6273 - Chi phí dụng cụ sản xuất
- Tài khoản 6274 - Chi phí khấu hao TSCĐ
- Tài khoản 6277 - Chi phí dịch vụ mua ngoài
- Tài khoản 6278 - Chi phí bằng tiền khác
- Khi tính tiền lương, tiền công, các khoản phụ cấp phải trả cho nhân viên của phân
xưởng; tiền ăn giữa ca của nhân viên quản lý phân xưởng, bộ phận, tổ, đội sản xuất, ghi:
Nợ TK 627 - Chi phí sản xuất chung
Có TK 334 - Phải trả người lao động
- Khi trích bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, kinh phí công đoàn, bảo hiểm thất
nghiệp được tính theo tỷ lệ quy định hiện hành trên tiền lương phải trả cho nhân viên phân
xưởng, ghi:
Có TK 338 - Phải trả, phải nộp khác (3382, 3383, 3384, 3386)
- Khi xuất vật liệu dùng chung cho phân xưởng, như sửa chữa, bảo dưỡng TSCĐ
dùng cho quản lý điều hành hoạt động của phân xưởng, ghi:
Có TK 152 - Nguyên liệu, vật liệu
- Khi xuất công cụ, dụng cụ sản xuất có tổng giá trị nhỏ sử dụng cho phân xưởng,
bộ phận, tổ, đội sản xuất, căn cứ vào phiếu xuất kho, ghi:
Có TK 153 - Công cụ, dụng cụ
- Trích khấu hao máy móc, thiết bị, nhà xưởng sản xuất,... thuộc phân xưởng, bộ
phận, tổ, đội sản xuất, ghi:
Có TK 214 - Hao mòn TSCĐ.
- Chi phí điện, nước, điện thoại,... thuộc phân xưởng, bộ phận, tổ, đội sản xuất, ghi:
72
Nợ TK 133 - Thuế GTGT được khấu trừ (nếu được khấu trừ thuế GTGT)
Có các TK 111, 112, 331,...
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí sản xuất chung vào tài khoản tính giá thành, kế toán
ghi:
Có TK 627- Chi phí sản xuất chung
5.2.4 Kế toán tổng hợp chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm
 Khái niệm
Tổng hợp chi phí sản xuất là việc xác định lại số tổng của các chi phí đã phát sinh
trong quá trình sản xuất, liên quan đến việc tạo ra thành phẩm tại doanh nghiệp.
Giá thành sản phẩm là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ các khoản hao phí về lao
động sống và lao động vật hoá liên quan đến khối lượng sản phẩm, lao vụ đã hoàn thành.
Công thức tính giá thành sản phẩm như sau:
Tổng giá thành sản Chi phí SX Chi phí SX Chi phí SX Phế liệu
phẩm hoàn thành = dở dang + phát sinh - dở dang - thu hồi
trong kỳ đầu kỳ trong kỳ cuối kỳ (nếu có)
Giá thành đơn vị Tổng giá thành sản phẩm hoàn thành
sản phẩm =
Số lượng sản phẩm hoàn thành

Tài khoản 154 - Chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang
Bên Nợ: Các chi phí nguyên liệu, vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi
phí sản xuất chung phát sinh trong kỳ liên quan đến sản xuất sản phẩm.
Bên Có: Giá thành sản xuất thực tế của sản phẩm đã chế tạo xong nhập kho hoặc
chuyển đi bán.
Số dư bên Nợ: Chi phí sản xuất, kinh doanh còn dở dang cuối kỳ.
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí sản xuất phát sinh trong kỳ, ghi:
Có TK 622 - Chi phí nhân công trực tiếp
Có TK 627 - Chi phí sản xuất chung
- Giá thành sản phẩm thực tế nhập kho trong kỳ hoặc chuyển bán trong kỳ, ghi:
Nợ TK 155 - Thành phẩm
Nợ TK 157 – Hàng gửi đi bán
Có TK 154 - Chi phí sản xuất, kinh doanh dở dang
Ví dụ:
73
Tại một doanh nghiệp sản xuất, kế toán hàng tồn kho theo phương pháp kê khai
thường xuyên. Nộp thuế GTGT khấu trừ có các tài liệu sau:
- Chi phí sản xuất dở dang đầu tháng: 500.000đ.
- Chi phí sản xuất phát sinh trong tháng bao gồm:
1. Vật liệu xuất dùng để trực tiếp sản xuất sản phẩm là 2.000.000đ.
2. Tiền lương phải thanh toán cho công nhân là 500.000đ, trong đó lương công nhân
sản xuất sản phẩm là 300.000đ, lương công nhân phục vụ phân xưởng là 200.000đ.
3. Khấu hao TSCĐ tính cho phân xưởng sản xuất là 250.000đ.
4. Tiền điện sử dụng cho phân xưởng 800.000đ, thuế GTGT 10% thanh toán bằng tiền
mặt.
5. Trong tháng doanh nghiệp sản xuất hoàn thành 1.000 sản phẩm đã nhập kho thành
phẩm. Cho biết chi phí sản xuất dở dang cuối tháng là 350.000đ và phế liệu thu hồi
nhập kho 200.000đ.
Yêu cầu: Tính toán và định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên:
1. Nợ TK 621 2.000.000
Có TK 152 2.000.000
2. Nợ TK 622 300.000
Nợ TK 627 200.000
Có TK 334 500.000
3. Nợ TK 627 250.000
Có TK 214 250.000
4. Nợ TK 627 800.000
Nợ TK 133 80.000
Có TK 111 880.000
5. Tổng hợp chi phí sản xuất phát sinh trong tháng:
Nợ TK 154 3.550.000
Có TK 621 2.000.000
Có TK 622 300.000
Có TK 627 1.250.000
Tính tổng giá thành sản phẩm= Dđk + CPp/s – Dck – Phế liệu thu hồi
Z = 500.000 + 3.550.000 – 350.000 – 200.000 = 3.500.000
Giá thành đơn vị = 3.500.000 / 1.000 = 3.500đ/sp
Nhập kho thành phẩm
Nợ TK 155 3.500.000
Có TK 154 3.500.000
Nhập kho phế liệu thu hồi
Nợ TK 152 200.000
74
Có TK 154 200.000
Sơ đồ tính giá thành sản phẩm
TK621 TK154
CPSX dở
TK155
dang đầu kỳ
Kết chuyển chi phí Tổng giá thành

NVL trực tiếp sản phẩm
TK622
Kết chuyển chi phí

nhân công trực tiếp
TK627

sản xuất chung
Tổng SPS Tổng SPS

CPSX dở
dang cuối kỳ
5.3 KẾ TOÁN QUÁ TRÌNH TIÊU THỤ THÀNH PHẨM VÀ XÁC ĐỊNH KẾT QUẢ
HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP SẢN XUẤT
5.3.1 Kế toán tiêu thụ thành phẩm
 Những vấn đề chung về tiêu thụ thành phẩm
Sau khi doanh nghiệp hoàn thành sản xuất sản phẩm sẽ tiến hành việc bán sản
phẩm ra ngoài, lúc này quá trình tiêu thụ sản phẩm xảy ra, nhằm thu hồi lại vốn để tiếp tục
quá trình sản xuất kế tiếp. Thành phẩm của doanh nghiệp được coi là tiêu thụ khi doanh
nghiệp nhận được quyền sở hữu về tiền hoặc người mua đồng ý thanh toán, đồng thời
doanh nghiệp mất quyền sở hữu về thành phẩm.
Quá trình tiêu thụ thành phẩm liên quan đến nhiều nội dung khác nhau mà kế toán
phải phản ánh được
Doanh thu bán hàng là giá trị của sản phẩm, hàng hoá mà doanh nghiệp đã bán, đã
cung cấp cho khách hàng. Theo chuẩn mực kế toán 14 “Doanh thu và thu nhập” doanh thu
bán hàng được khi nhận khi đồng thời thỏa mãn cả 5 điều kiện sau:
(a) Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở
hữu sản phẩm hoặc hàng hóa cho người mua;
(b) Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hóa như người sở hữu
hàng hóa hoặc quyền kiểm soát hàng hóa;
75
(c) Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn;
(d) Doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán
hàng;
(e) Xác định được chi phí liên quan đến giao dịch bán hàng.
Giá vốn hàng bán là trị giá vốn của sản phẩm, hàng hoá đã xuất bán trong kỳ.
TK 511 - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
Bên Nợ: Kết chuyển doanh thu thuần vào tài khoản 911 để xác định kết quả
kinh doanh trong kỳ.
Bên Có: Doanh thu bán sản phẩm, hàng hóa phát sinh trong kỳ.
TK 632 – Giá vốn hàng bán
Bên Nợ: Trị giá vốn của sản phẩm, hàng hóa đã tiêu thụ trong kỳ.
Bên Có: Kết chuyển trị giá vốn của sản phẩm, hàng hóa vào vào tài khoản 911 để
xác định kết quả kinh doanh trong kỳ.
- Xuất kho thành phẩm bán trực tiếp cho khách hàng, doanh nghiệp chịu thuế GTGT
theo phương pháp khấu trừ:
+ Ghi nhận doanh thu
Nợ các TK 111, 112, 131,... (tổng giá thanh toán)
Có TK 511 - Doanh thu BH & CCDV (giá chưa có thuế)
Có TK 333 - Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước
+ Ghi nhận giá vốn
Nợ TK 632 - Gía vốn hàng bán
Có TK 155 - Thành phẩm
- Xuất kho thành phẩm gửi bán cho khách hàng
+ Căn cứ vào phiếu xuất kho thành phẩm
Nợ TK 157 - Hàng gửi đi bán
Có TK 155 - Thành phẩm
+ Khi khách hàng nhận hàng và chấp nhận thanh toán hoặc đã thanh toán, kế toán
sẽ ghi nhận doanh thu bán hàng và giá vốn hàng bán tương tự như trường hợp bán hàng
trực tiếp.
o Ghi nhận doanh thu
Nợ các TK 111, 112, 131,... (tổng giá thanh toán)
Có TK 511 - Doanh thu BH & CCDV (giá chưa có thuế GTGT)
Có TK 333 - Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước
76
o Ghi nhận giá vốn
Nợ TK 632 - Gía vốn hàng bán
Có TK 157 - Hàng gửi đi bán
Ví dụ: Tại 1 doanh nghiệp sản xuất trong tháng 10/20xx có tình hình tiêu thụ sản phẩm
như sau:
1. Xuất kho thành phẩm A đem tiêu thụ, giá thực tế xuất kho 100.000.000đ, giá bán
chưa có thuế GTGT là 150.000.000đ, thuế suất thuế GTGT 10%, thu bằng tiền gửi ngân
hàng.
2. Xuất kho thành phẩm B gửi đi bán cho khách hàng C, giá xuất kho 300.000.000đ,
giá bán chưa thuế 500.000.000đ, thuế suất thuế GTGT 10%. Khách hàng C vẫn chưa nhận
được hàng nên chưa chấp nhận thanh toán.
Yêu cầu: Định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên.
1. a. Nợ TK 112 165.000.000
Có TK 511 150.000.000
Có TK 333 15.000.000
b. Nợ TK 632 100.000.000
Có TK 155 100.000.000
2. Nợ TK 157 300.000.000
Có TK 155 300.000.000
5.3.2 Kế toán chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp
 Khái niệm
 Chi phí bán hàng
Chi phí thực tế phát sinh trong quá trình bán sản phẩm, hàng hoá, cung cấp dịch vụ,
bao gồm các chi phí chào hàng, giới thiệu sản phẩm, quảng cáo sản phẩm, hoa hồng bán
hàng, chi phí bảo hành sản phẩm, hàng hoá (trừ hoạt động xây lắp), chi phí bảo quản, đóng
gói, vận chuyển, chi phí về tiền lương của bộ phận bán hàng (tiền lương, tiền công, các
khoản phụ cấp…), bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, kinh phí công
đoàn của nhân viên bán hàng, chi phí về vật liệu, công cụ, chi phí trích khấu hao TSCĐ
phục vụ bán hàng…
 Chi phí quản lý doanh nghiệp
Chi phí quản lý chung của doanh nghiệp gồm các chi phí về lương nhân viên bộ phận
quản lý doanh nghiệp (tiền lương, tiền công, các khoản phụ cấp,...); bảo hiểm xã hội, bảo
hiểm y tế, kinh phí công đoàn, bảo hiểm thất nghiệp của nhân viên quản lý doanh nghiệp;
chi phí vật liệu văn phòng, công cụ lao động, khấu hao TSCĐ dùng cho quản lý doanh
nghiệp; tiền thuê đất, thuế môn bài; khoản lập dự phòng phải thu khó đòi; dịch vụ mua
ngoài (điện, nước, điện thoại, fax, bảo hiểm tài sản, cháy nổ...); chi phí bằng tiền khác (tiếp
khách, hội nghị khách hàng...).

TK 641 - Chi phí bán hàng
77
Bên Nợ: Tập hợp chi phí bán hàng phát sinh trong kỳ.
Bên Có: Kết chuyển chi phí bán hàng vào tài khoản 911 để xác định kết quả kinh
doanh trong kỳ.
TK 642 - Chi phí quản lý doanh nghiệp
Bên Nợ: Tập hợp chi phí QLDN phát sinh trong kỳ.
Bên Có: Kết chuyển chi phí QLDN vào tài khoản 911 để xác định kết quả kinh
doanh trong kỳ
- Tập hợp chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp phát sinh trong kỳ:
Nợ TK 641 – Chi phí bán hàng
Nợ TK 642 – Chi phí quản lý doanh nghiệp
Có TK 334 – Phải trả người lao động
Có TK 338 – Phải trả, phải nộp khác
Có TK 214 – Hao mòn TSCĐ
Có TK 152 – Nguyên liệu, vật liệu
Có TK 153 – Công cụ, dụng cụ
Có TK 111, 112, 331…
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí bán hàng vào TK 911 để xác định kết quả kinh doanh:
Nợ TK 911 – Xác định kết quả kinh doanh
Có TK 641 – Chi phí bán hàng
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí quản lý doanh nghiệp vào TK 911 để xác định kết quả
kinh doanh:
Có TK 642 – Chi phí quản lý doanh nghiệp
5.3.3 Kế toán chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp
 Khái niệm
Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp (hoặc thu nhập thuế thu nhập doanh nghiệp):
Là tổng chi phí thuế thu nhập hiện hành và chi phí thuế thu nhập hoãn lại (hoặc thu nhập
thuế thu nhập hiện hành và thu nhập thuế thu nhập hoãn lại) khi xác định lợi nhuận hoặc lỗ
của một kỳ.
TK 821 – Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành
Bên Nợ: Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp tính vào chi phí thuế thu nhập doanh
nghiệp.
78
Bên Có: Kết chuyển chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp vào tài khoản 911 để xác định kết
quả kinh doanh trong kỳ.
- Hàng quý, khi xác định thuế thu nhập doanh nghiệp tạm nộp
Nợ TK 821 – Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp
Có TK 333 – Thuế và các khoản phải nộp nhà nước
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp vào TK 911 để xác
định kết quả kinh doanh
Có TK 821 – Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp
5.3.4 Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh
Lợi nhuận gộp về bán Doanh thu thuần về bán Giá vốn
= -
hàng và cung cấp dịch vụ hàng và cung cấp dịch vụ hàng bán
Lợi nhuận Lợi nhuận gộp về Chi phí quản

Chi phí
thuần từ hoạt = bán hàng và cung - -
lý doanh
bán hàng
động kinh cấp dịch vụ nghiệp
doanh
TK 911 – Xác định kết quả kinh doanh
Bên Nợ:
- Trị giá vốn của sản phẩm, hàng hóa đã bán;
- Chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp, chi phí thuế thu nhập doanh
nghiệp;
- Kết chuyển lãi.
Bên Có:
- Doanh thu thuần về số sản phẩm, hàng hóa đã bán trong kỳ;
- Kết chuyển lỗ.
- Cuối kỳ, kết chuyển doanh thu thuần
Nợ TK 511 - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
Có TK 911 - Xác định kết quả kinh doanh.
- Cuối kỳ, kết chuyển giá vốn hàng bán
Nợ TK 911 - Xác định kết quả kinh doanh
Có TK 632 - Giá vốn hàng bán.
79
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp
Có TK 641 - Chi phí bán hàng
Có TK 642 - Chi phí quản lý doanh nghiệp
Nếu kết quả HĐKD > 0: Doanh nghiệp phải tính thuế thu nhập doanh nghiệp
- Cuối kỳ, kết chuyển chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành
Có TK 821 - Chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp
- Kết chuyển lãi:
Có TK 421 – Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối.
Nếu kết quả HĐKD < 0: Doanh nghiệp không phải tính thuế thu nhập doanh nghiệp
- Kết chuyển lỗ
Nợ TK 421 - Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối
Có TK 911 - Xác định kết quả kinh doanh
Sơ đồ kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh
632 911 511
K/c giá vốn hàng bán K/c doanh thu

X
thuần
641
K/c chi phí bán hàng X

X
642
K/c chi phí quản lý DN
X
821
K/c chi phí thuế TNDN
X
421 421
K/c lãi K/c lỗ
X
Ví dụ: Tình hình tiêu thụ sản phẩm của một doanh nghiệp sản xuất trong tháng 10/20xx
như sau: (Biết DN nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ).
1. Xuất kho sản phẩm, giá thực tế xuất kho 20.000.000đ, bán thu tiền mặt, giá bán
chưa có thuế GTGT là 25.000.000đ, thuế suất thuế GTGT 10%.
80
2. Xuất kho tiêu thụ một số sản phẩm có giá thực tế xuất kho 50.000.000đ, giá bán
chưa thuế GTGT là 65.000.000đ, thuế suất thuế GTGT 10%. Khách hàng đã thanh toán
bằng tiền gửi ngân hàng.
3. Chi phí vận chuyển sản phẩm đi tiêu thụ trả bằng tiền mặt 4.200.000đ, trong đó
thuế GTGT 200.000đ.
4. Xuất kho một số sản phẩm có giá thực tế xuất kho 40.000.000đ, giá bán là
48.000.000đ chưa có thuế GTGT, thuế suất thuế GTGT 10%. Khách hàng chưa thanh toán
tiền cho doanh nghiệp.
5. Chi phí quản lý doanh nghiệp phát sinh gồm: Tiền lương nhân viên quản lý doanh
nghiệp: 6.000.000đ, các khoản trích theo lương: 1.440.000đ, khấu hao TSCĐ của quản lý
doanh nghiệp: 1.300.000đ, chi phí khác bằng tiền mặt: 1.560.000đ.
6. Cuối kỳ, kế toán kết chuyển các khoản liên quan và xác định kết quả kinh doanh
trong tháng 10/20xx.
Yêu cầu: Tính toán và định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên. Biết thuế suất
thuế TNDN là 20%.
1a Nợ TK 111 27.500.000
Có TK 511 25.000.000
Có TK 333 2.500.000
b Nợ TK 632 20.000.000
Có TK 155 20.000.000
2a Nợ TK 112 71.500.000
Có TK 511 65.000.000
Có TK 3331 6.500.000
b Nợ TK 632 50.000.000
Có TK 155 50.000.000
3 Nợ TK 641 4.000.000
Nợ TK 133 200.000
Có TK 111 4.200.000
4a Nợ TK 131 52.800.000
Có TK 511 48.000.000
Có TK 333 4.800.000
b Nợ TK 632 40.000.000
Có TK 155 40.000.000
5 Nợ TK 642 10.300.000
Có TK 334 6.000.000
Có TK 338 1.440.000
Có TK 214 1.300.000
Có TK 111 1.560.000
81
6a Nợ TK 511 138.000.000
Có TK 911 138.000.000
b Nợ TK 911 110.000.000
Có TK 632 110.000.000
c Nợ TK 911 4.000.000
Có TK 641 4.000.000
d Nợ TK 911 10.300.000
Có TK 642 10.300.000
Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh = 138.000.000 – (110.000.000 + 4.000.000 +
10.300.000) = 13.700.000 > 0: Lãi
e Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp
Nợ TK 821 2.740.000
Có TK 3334 2.740.000
f K/c chi phí thuế thu nhập doanh nghiệp
Nợ TK 911 2.740.000
Có TK 821 2.740.000
g Lợi nhuận sau thuế
Nợ TK 911 10.960.000
Có TK 421 10.960.000
5.4 KẾ TOÁN HOẠT ĐỘNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ XÁC ĐỊNH KẾT QUẢ
HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI
Doanh nghiệp thương mại là doanh nghiệp chuyên mua và bán hàng hóa, là chuyển
dịch giá trị từ lĩnh vực sản xuất sang lĩnh vực tiêu dùng. Tùy thuộc vào hình thức kinh
doanh, hoạt động kinh doanh thương mại bao gồm thương mại bán buôn (bán sỉ) hay bán
lẻ.
5.4.1 Kế toán mua hàng
Hàng hóa của doanh nghiệp thương mại có được là do mua vào, khi mua hàng hóa
nhập vào kho thì kế toán phản ánh số lượng hàng hóa của doanh nghiệp tăng đồng thời
phát sinh quan hệ thanh toán với người bán và các khoản chi phí về thu mua hàng hóa như
chi phí vận chuyển, bốc dỡ, …
TK 156 - Hàng hóa
Bên Nợ: Trị giá hàng hóa mua vào và đã nhập kho, chi phí mua hàng phát sinh trong kỳ
Bên Có: Trị giá thực tế của hàng hóa xuất kho trong kỳ, chiết khấu thương mại, các khoản
giảm giá hàng mua được hưởng, trị giá hàng hóa trả cho người bán.
Số dư bên Nợ: Trị giá hàng hóa thực tế tồn kho và chi phí mua hàng hóa tồn cuối kỳ.
TK 156 - Hàng hóa, có 3 tài khoản cấp 2:
82
- TK 1561 – Gía mua hàng hóa
- TK 1562 – Chi phí thu mua hàng hóa
- TK 1567 – Hàng hóa bất động sản
(1) Mua hàng hóa về nhập kho:
- Phản ánh giá mua:
Nợ TK 1561 - Giá mua hàng hóa
Có TK 111, 112, 331…. - Giá thanh toán
- Chi phí thu mua ( CP vận chuyển, bốc dỡ…)
Nợ TK 1562 - Chi phí thu mua hàng hóa
Có TK 111, 112, 331…. - Giá thanh toán
(2) Mua hàng hóa được hưởng chiết khấu thương mại, giảm giá, trả lại hàng mua
Nợ TK 111,112,331…..- Giá thanh toán
Có TK 1561 - Giá mua hàng hóa
Có TK 133 - Thuế GTGT đầu vào
5.4.2 Kế toán bán hàng
Các doanh nghiệp thương mại sau khi mua hàng xong phải đẩy nhanh việc bán
hàng nhằm thu hồi lại vốn để tiếp tục quá trình kinh doanh, hàng hóa của doanh nghiệp
được coi là tiêu thụ khi doanh nghiệp nhận được quyền sở hữu về tiền hoặc người mua
đồng ý thanh toán, đồng thời doanh nghiệp mất quyền sở hữu về hàng hóa. Trong quá
trình bán hàng, kế toán phải phản ánh được:
- Doanh thu bán hàng
- Giá vốn hàng bán
- Chi phí bán hàng
- Các khoản giảm trừ doanh thu.
Các khái niệm về doanh thu bán hàng, giá vốn hàng bán, chi phí bán hàng đã được
nghiên cứu trong phần kế toán tiêu thụ thành phẩm trong doanh nghiệp sản xuất, nên phần
này chúng tôi sẽ đề cập về các khoản giảm trừ doanh thu. Các khoản giảm trừ doanh thu
bao gồm: Chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán và hàng bán bị trả lại.
Kế toán các khoản giảm trừ doanh thu
 Khái niệm
- Chiết khấu thương mại: Là khoản giảm giá niêm yết cho khách hàng trong trường
hợp khách hàng khối lượng lớn
- Giảm giá hàng bán: Là khoản giảm trừ cho khách hàng do sản phẩm, hàng hoá
kém, mất phẩm chất hay không đúng quy cách theo quy định trong hợp đồng kinh tế.
- Hàng bán bị trả lại: Là giá trị của số sản phẩm, hàng hóa bị khách hàng trả lại do
83
các nguyên nhân: Vi phạm cam kết, vi phạm hợp đồng kinh tế, hàng bị kém, mất phẩm
chất, không đúng chủng loại, quy cách theo quy định trong hợp đồng kinh tế.
Tài khoản 521 - Các khoản giảm trừ doanh thu
Bên Nợ: Số chiết khấu thương mại đã chấp nhận thanh toán cho khách hàng; Số giảm giá
hàng bán đã chấp thuận cho người mua hàng; Doanh thu của hàng bán bị trả lại, đã trả lại
tiền cho người mua hoặc tính trừ vào khoản phải thu khách hàng về số sản phẩm, hàng hóa
đã bán.
Bên Có: Cuối kỳ kế toán, kết chuyển toàn bộ số chiết khấu thương mại, giảm giá hàng
bán, doanh thu của hàng bán bị trả lại sang tài khoản 511 “Doanh thu bán hàng và cung
cấp dịch vụ” để xác định doanh thu thuần của kỳ báo cáo.
Tài khoản 521 có 3 tài khoản cấp 2
- Tài khoản 5211 - Chiết khấu thương mại
- Tài khoản 5212 - Giảm giá hàng bán
- Tài khoản 5213 - Hàng bán bị trả lại
(1) Phản ánh số chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán thực tế phát sinh trong kỳ:
Trường hợp sản phẩm, hàng hoá đã bán phải giảm giá, chiết khấu thương mại cho
người mua thuộc đối tượng chịu thuế GTGT tính theo phương pháp khấu trừ, và doanh
nghiệp tính thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ, ghi:
Nợ TK 521 - Các khoản giảm trừ doanh thu (5211, 5212)
Nợ TK 3331 - Thuế GTGT phải nộp (thuế GTGT đầu ra được giảm)
Có các TK 111,112,131,...
(2) Kế toán hàng bán bị trả lại
- Khi doanh nghiệp nhận lại sản phẩm, hàng hóa bị trả lại, kế toán phản ánh giá vốn của
hàng bán bị trả lại:
Nợ TK 156 - Hàng hóa
Có TK 632 - Giá vốn hàng bán
- Thanh toán với người mua hàng về số tiền của hàng bán bị trả lại: Đối với sản phẩm,
hàng hóa thuộc đối tượng chịu thuế GTGT tính theo phương pháp khấu trừ và doanh
nghiệp nộp thuế GTGT tính theo phương pháp khấu trừ, ghi:
Nợ TK 5213 - Hàng bán bị trả lại (giá bán chưa có thuế GTGT)
Nợ TK 3331- Thuế GTGT phải nộp (33311) (thuế GTGT hàng bị trả lại)
Có các TK 111, 112, 131,...
(3) Cuối kỳ kế toán, kết chuyển tổng số giảm trừ doanh thu phát sinh trong kỳ sang tài
khoản 511 - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ:
Nợ TK 511 - Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ
Có TK 521 - Các khoản giảm trừ doanh thu (5211, 5212, 5213)
84
Ví dụ: DN thương mại Tùng Anh kinh doanh mặt hàng A, có tình hình tiêu thụ hàng hóa
như sau, biết doanh nghiệp kê khai thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ.
1. 5/12/N - Bán hàng cho công ty Tùng Lâm với giá bán chưa thuế là 100.000.000 đ,
thuế GTGT 10%, tiền hàng chưa thu. Do mua hàng với số lượng lớn nên DN chiết
khấu thương mại 2% trên giá bán chưa thuế (có giảm thuế GTGT), trừ vào nợ phải
thu của Tùng Lâm. Giá xuất kho lô hàng là 70.000.000đ.
2. 7/12/N - Công ty Tùng Lâm đề nghị giảm giá 5% giá trị lô hàng mua ngày 5/12/N
vì chất lượng hàng không đúng theo cam kết trong hợp đồng. Công ty Tùng Anh
chấp nhận điều chỉnh 5% giá bán chưa thuế và khoản giảm này được trừ vào nợ
phải thu của Tùng Lâm.
3. 10/12/N - Công ty Tùng Lâm xuất kho trả lại 1/5 số hàng mua ngày 5/12/N vì chất
lượng hàng kém. Công ty Tùng Anh đã nhận hàng nhập lại kho và trừ vào nợ phải
thu của Tùng Lâm.
4. 12/12/ N – Công ty Tùng Lâm thanh toán hết số nợ cho Tùng Anh bằng tiền gửi
ngân hàng.
5. 31/12/N – Kết chuyển các khoản giảm trừ doanh thu.
Yêu cầu: Tính toán và đinh khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên.
1 a.Nợ TK 131 110.000.000
Có TK 511 100.000.000
Có TK 333 10.000.000
b. Nợ TK 632 70.000.000
Có TK 156 70.000.000
c. Nợ TK 5211 2.000.000
Nợ TK 333 200.000
Có TK 131 2.200.000
2. Nợ TK 5212 5.000.000
Nợ TK 333 500.000
Có TK 131 5.500.000
3 a. Nợ TK 5213 20.000.000
Nợ TK 333 2.000.000
Có TK 131 22.000.000
b. Nợ TK 156 14.000.000
Có TK 632 14.000.000
4. Nợ TK 112 80.300.000
Có TK 131 80.300.000
5.Nợ TK 511 27.000.000
Có TK 5211 2.000.000
Có TK 5212 5.000.000
85
Có TK 5213 20.000.000
5.4.3 Kế toán xác định kết quả hoạt động kinh doanh
Việc xác định kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thương mại cũng
tương tự như doanh nghiệp sản xuất. Kết quả này được tính toán và xác định trên TK 911
“Xác định kết quả kinh doanh”.
Ví dụ:
Tại 1 DNTM trong tháng 11/20xx có tài liệu kế toán như sau:
1. Nhập kho một số hàng hóa có giá mua chưa thuế là 80.000.000đ, thuế GTGT 10%,
chưa thanh toán tiền cho nhà cung cấp. Chi phí vận chuyển thanh toán bằng tiền
tạm ứng là 440.000đ, trong đó thuế GTGT 10%.
2. Xuất kho hàng hóa đem bán cho khách hàng A:
- Giá xuất kho: 30.000.000đ
- Giá bán chưa thuế là 45.000.000đ, thuế GTGT 10%, thu bằng tiền gửi ngân hàng
3. Tính tiền lương phải trả cho nhân viên bán hàng 4.000.000đ và quản lý doanh
nghiệp 5.000.000đ
4. Trích BHXH, BHYT, BHTN, KPCĐ theo tỷ lệ quy định tính vào chi phí của DN
5. Trích khấu hao TSCĐ cho bộ phận bán hàng 1.500.000đ, bộ phận quản lý DN
2.000.000đ
6. Tiền điện phải trả, giá chưa thuế là 2.000.000đ, thuế GTGT 10%, trong đó phục vụ
bán hàng 60%, còn lại là phục vụ quản lý DN.
7. Cuối tháng, kết chuyển các tài khoản có liên quan để xác định kết quả kinh doanh.
Yêu cầu:
1. Định khoản các nghiệp vụ kinh tế phát sinh trên
2. Lập báo cáo kết quả kinh doanh của DN trong tháng 11/20xx.
Thông tin bổ sung: DN nộp thuế GTGT theo phương pháp khấu trừ, hạch toán hàng tồn
kho theo phương pháp kê khai thường xuyên. DN được miễn thuế TNDN
1. Phản ánh giá mua
Nợ TK 1561 80.000.000
Nợ TK 133 8.000.000
Có TK 331 88.000.000
Chi phí vận chuyển
Nợ TK 1562 400.000
Nợ TK 133 40.000
Có TK 141 440.000
2. Doanh thu bán hàng
Nợ TK 112 49.500.000
Có TK 511 45.000.000
86
Có TK 333 4.500.000
Giá vốn hàng bán
Nợ TK 632 30.000.000
Có TK 1561 30.000.000
3. Tiền lương phải trả
Nợ TK 641 4.000.000
Nợ TK 642 5.000.000
Có TK 334 9.000.000
4. Trích BHXH, BHYT, NHTN, KPCĐ vào chi phí
Nợ TK 641 960.000
Nợ TK 642 1.200.000
Có TK 338 2.160.000
5. Trích KHTSCĐ
Nợ TK 641 1.500.000
Nợ TK 642 2.000.000
Có TK 214 3.500.000
6. Tiền điện phải trả dùng cho bán hàng, quản lý DN
Nợ TK 641 1.200.000
Nợ TK 642 800.000
Nợ TK 133 200.000
Có TK 331 2.200.000
7. Xác định kết quả kinh doanh
Kết chuyển doanh thu
Nợ TK 511 45.000.000
Có TK 911 45.000.000
Nợ TK 911 46.660.000
Có TK 632 30.000.000
Có TK 641 7.660.000
Có TK 642 9.000.000
Kết chuyển lỗ
Nợ TK 421 1.660.000
Có TK 911 1.660.000
Báo cáo kết quả kinh doanh tháng 11/20xx
87
Chỉ tiêu Số tiền
Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ 45.000.000
Các khoản giảm trừ doanh thu 0
Doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ 45.000.000
Giá vốn hàng bán 30.000.000
Lợi nhuận gộp về bán hàng và cung cấp dịch vụ 15.000.000
Chi phí bán hàng 7.660.000
Chi phí quản lý doanh nghiệp 9.000.000
Lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh (1.660.000)

Kế toán các quá trình kinh doanh chủ yếu của doanh nghiệp là nội dung quan trọng
nhằm tạo ra được các thông tin cần thiết để phục vụ cho việc lập ra các báo cáo tài chính.
Nội dung của chương này bao gồm:
Kế toán các yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất trong doanh nghiệp: Kế toán
nguyên vật liệu, kế toán công cụ dụng cụ, kế toán TSCĐ, kế toán tiền lương và các khoản
trích theo lương
Kế toán quá trình sản xuất: Chi phí sản xuất bao gồm ba khoản mục: chi phí
nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung. Việc tổng
hợp chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm được hạch toán vào tài khoản 154 “Chi
phí sản xuất kinh doanh dở dang” khi doanh nghiệp kê khai hàng tồn kho theo phương
pháp kê khai thường xuyên.
Kế toán quá trình tiêu thụ thành phẩm và xác định kết quả kinh doanh của doanh
nghiệp sản xuất. Doanh nghiệp sản xuất là doanh nghiệp thực hiện quá trình sản xuất kinh
doanh của mình bằng cách mua nguyên vật liệu, công cụ dụng cụ, máy móc thiết bị, đào
tạo – tuyển dụng – thuê người lao động… để tiến hành sản xuất và tiêu thụ sản phẩm đó.
Kế toán quá trình tiêu thụ thành phẩm và xác định kết quả kinh doanh phản ánh những nội
dung sau: ghi nhận doanh thu, giá vốn hàng bán; tập hợp chi phí bán hàng và quản lý
doanh nghiệp; tính toán kết quả kinh doanh và xác định thuế thu nhập doanh nghiệp phải
nộp đồng thời thực hiện việc kết chuyển các khoản có liên quan để xác định lợi nhuận sau
thuế.
Kế toán hoạt động mua bán hàng hóa và xác định kết quả hoạt động kinh doanh
của doanh nghiệp thương mại. Doanh nghiệp thương mại là doanh nghiệp mà hoạt động
của nó là mua hàng hóa với giá thấp và bán hàng hóa với giá cao nhằm kiếm lời. Do vậy
kế toán quá trình mua hàng của doanh nghiệp thương mại tương tự quá trình mua nguyên
vật liệu, công cụ dụng cụ ở doanh nghiệp sản xuất và quá trình bán hàng, xác định kết quả
kinh doanh cũng giống như của doanh nghiệp sản xuất.
88
CHƯƠNG 6: CHẾ ĐỘ CHỨNG TỪ KẾ TOÁN VÀ
SỔ KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP
Mục tiêu
Mục tiêu của chương này là giúp cho sinh viên có khả năng:
- Trình bày được quy định chung về hệ thống biểu mẫu chứng từ kế toán cũng như cách
lập, ký, trình tự luân chuyển chứng từ kế toán.
- Mô tả cách sử dụng, quản lý, in và phát hành biểu mẫu chứng từ kế toán.
- Trình bày được quy định chung về sổ kế toán. Liệt kê được các loại sổ kế toán. Tóm tắt
lại cách mở, ghi sổ, sửa chữa sổ kế toán.
- Phân biệt được các hình thức kế toán.
6.1 CHỨNG TỪ KẾ TOÁN

6.1.1 Quy định chung về mẫu chứng từ kế toán
Chứng từ kế toán áp dụng cho các doanh nghiệp phải thực hiện theo đúng nội dung,
phương pháp lập, ký chứng từ theo quy định của Luật Kế toán và Nghị định số
129/2004/NĐ-CP ngày 31/5/2004 của Chính phủ, các văn bản pháp luật khác có liên quan
đến chứng từ kế toán và các quy định trong chế độ này.
Doanh nghiệp có các nghiệp vụ kinh tế, tài chính đặc thù chưa được quy định danh
mục, mẫu chứng từ trong chế độ kế toán này thì áp dụng theo quy định về chứng từ tại chế
độ kế toán riêng, các văn bản pháp luật khác hoặc phải được Bộ Tài chính chấp thuận.
6.1.2 Hệ thống biểu mẫu chứng từ kế toán
Các loại chứng từ kế toán đều thuộc loại hướng dẫn. Doanh nghiệp được chủ động
xây dựng, thiết kế biểu mẫu chứng từ kế toán phù hợp với đặc điểm hoạt động và yêu cầu
quản lý của mình nhưng phải đáp ứng được các yêu cầu của Luật kế toán và đảm bảo
nguyên tắc rõ ràng, minh bạch, kịp thời, dễ kiểm tra, kiểm soát và đối chiếu.
Trường hợp không tự xây dựng và thiết kế biểu mẫu chứng từ cho riêng mình,
doanh nghiệp có thể áp dụng hệ thống biểu mẫu và hướng dẫn nội dung ghi chép chứng từ
kế toán theo hướng dẫn Phụ lục 3 Thông tư 200.
Các doanh nghiệp có các nghiệp vụ kinh tế, tài chính đặc thù thuộc đối tượng điều
chỉnh của các văn bản pháp luật khác thì áp dụng theo quy định về chứng từ tại các văn
bản đó.
6.1.3 Lập chứng từ kế toán
Mọi nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh liên quan đến hoạt động của doanh
nghiệp đều phải lập chứng từ kế toán. Chứng từ kế toán chỉ lập một lần cho một nghiệp vụ
kinh tế, tài chính phát sinh. Nội dung chứng từ kế toán phải đầy đủ các chỉ tiêu, phải rõ
ràng, trung thực với nội dung nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh. Chữ viết trên chứng từ
phải rõ ràng, không tẩy xoá, không viết tắt. Số tiền viết bằng chữ phải khớp, đúng với số
tiền viết bằng số.
89
Chứng từ kế toán phải được lập đủ số liên theo quy định cho mỗi chứng từ. Đối với
chứng từ lập nhiều liên phải được lập một lần cho tất cả các liên theo cùng một nội dung.
Trường hợp đặc biệt phải lập nhiều liên nhưng không thể viết một lần tất cả các liên chứng
từ thì có thể viết hai lần, nhưng phải đảm bảo thống nhất nội dung và tính pháp lý của tất
cả các liên chứng từ.
6.1.4 Ký chứng từ kế toán
Mọi chứng từ kế toán phải có đủ chữ ký theo chức danh quy định trên chứng từ mới
có giá trị thực hiện. Riêng chứng từ điện tử phải có chữ ký điện tử theo quy định của pháp
luật. Tất cả các chữ ký trên chứng từ kế toán đều phải ký bằng bút bi hoặc bút mực, không
được ký bằng mực đỏ, bằng bút chì, chữ ký trên chứng từ kế toán dùng để chi tiền phải ký
theo từng liên. Chữ ký trên chứng từ kế toán của một người phải thống nhất và phải giống
với chữ ký đã đăng ký theo quy định, trường hợp không đăng ký chữ ký thì chữ ký lần sau
phải khớp với chữ ký các lần trước đó.
6.1.5 Trình tự luân chuyển và kiểm tra chứng từ kế toán
Tất cả các chứng từ kế toán do doanh nghiệp lập hoặc từ bên ngoài chuyển đến đều
phải tập trung vào bộ phận kế toán doanh nghiệp. Bộ phận kế toán kiểm tra những chứng
từ kế toán đó và chỉ sau khi kiểm tra và xác minh tính pháp lý của chứng từ thì mới dùng
những chứng từ đó để ghi sổ kế toán.
 Trình tự luân chuyển chứng từ kế toán bao gồm các bước sau
- Lập, tiếp nhận, xử lý chứng từ kế toán;
- Kế toán viên, kế toán trưởng kiểm tra và ký chứng từ kế toán hoặc trình Giám đốc
doanh nghiệp ký duyệt;
- Phân loại, sắp xếp chứng từ kế toán, định khoản và ghi sổ kế toán;
- Lưu trữ, bảo quản chứng từ kế toán.
 Trình tự kiểm tra chứng từ kế toán
- Kiểm tra tính rõ ràng, trung thực, đầy đủ của các chỉ tiêu, các yếu tố ghi chép trên
chứng từ kế toán;
- Kiểm tra tính hợp pháp của nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh đã ghi trên
chứng từ kế toán, đối chiếu chứng từ kế toán với các tài liệu khác có liên quan;
- Kiểm tra tính chính xác của số liệu, thông tin trên chứng từ kế toán.
6.1.6 Dịch chứng từ kế toán ra tiếng Việt
Các chứng từ kế toán ghi bằng tiếng nước ngoài, khi sử dụng để ghi sổ kế toán ở
Việt Nam phải được dịch ra tiếng Việt. Những chứng từ ít phát sinh hoặc nhiều lần phát
sinh nhưng có nội dung không giống nhau thì phải dịch toàn bộ nội dung chứng từ kế toán.
Những chứng từ phát sinh nhiều lần, có nội dung giống nhau thì bản đầu phải dịch toàn
bộ, từ bản thứ hai trở đi chỉ dịch những nội dung chủ yếu. Người dịch phải ký, ghi rõ họ
tên và chịu trách nhiệm về nội dung dịch ra tiếng Việt. Bản chứng từ dịch ra tiếng Việt
phải đính kèm với bản chính bằng tiếng nước ngoài.
6.1.7 Sử dụng, quản lý, in và phát hành biểu mẫu chứng từ kế toán
Các doanh nghiệp có thể mua sẵn hoặc tự thiết kế mẫu, tự in, nhưng phải đảm bảo
các nội dung chủ yếu của chứng từ quy định tại Điều 17 Luật Kế toán.
90
Chứng từ phải được bảo quản cẩn thận, không được để hư hỏng, mục nát. Séc và
giấy tờ có giá phải được quản lý như tiền. Các doanh nghiệp có sử dụng chứng từ điện tử
cho hoạt động kinh tế, tài chính và ghi sổ kế toán thì phải tuân thủ theo quy định của các
văn bản pháp luật về chứng từ điện tử.
DANH MỤC CHỨNG TỪ KẾ TOÁN
TT TÊN CHỨNG TỪ SỐ HIỆU TÍNH
CHẤT
BB HD
(*) (*)
A. CHỨNG TỪ KẾ TOÁN BAN HÀNH THEO QUYẾT ĐỊNH NÀY
I. Lao động tiền lương
1 Bảng chấm công 01a-LĐTL x
2 Bảng chấm công làm thêm giờ 01b-LĐTL x
3 Bảng thanh toán tiền lương 02-LĐTL x
4 Bảng thanh toán tiền thưởng 03-LĐTL x
5 Giấy đi đường 04-LĐTL x
6 Phiếu xác nhận sản phẩm hoặc công việc hoàn thành 05-LĐTL x
7 Bảng thanh toán tiền làm thêm giờ 06-LĐTL x
8 Bảng thanh toán tiền thuê ngoài 07-LĐTL x
9 Hợp đồng giao khoán 08-LĐTL x
10 Biên bản thanh lý (nghiệm thu) hợp đồng giao khoán 09-LĐTL x
11 Bảng kê trích nộp các khoản theo lương 10-LĐTL x
12 Bảng phân bổ tiền lương và bảo hiểm xã hội 11-LĐTL x
II. Hàng tồn kho
1 Phiếu nhập kho 01-VT x
2 Phiếu xuất kho 02-VT x
3 Biên bản kiểm nghiệm vật tư, công cụ, sản phẩm, 03-VT x
hàng hoá
4 Phiếu báo vật tư còn lại cuối kỳ 04-VT x
5 Biên bản kiểm kê vật tư, công cụ, sản phẩm, hàng 05-VT x
hoá
6 Bảng kê mua hàng 06-VT x
7 Bảng phân bổ nguyên liệu, vật liệu, công cụ, dụng cụ 07-VT x
III. Bán hàng
1 Bảng thanh toán hàng đại lý, ký gửi 01-BH x
2 Thẻ quầy hàng 02-BH x
91
IV. Tiền tệ
1 Phiếu thu 01-TT x
2 Phiếu chi 02-TT x
3 Giấy đề nghị tạm ứng 03-TT x
4 Giấy thanh toán tiền tạm ứng 04-TT x
5 Giấy đề nghị thanh toán 05-TT x
6 Biên lai thu tiền 06-TT x
7 Bảng kê vàng, bạc, kim khí quý, đá quý 07-TT x
8 Bảng kiểm kê quỹ (dùng cho VND) 08a-TT x
9 Bảng kiểm kê quỹ (dùng cho ngoại tệ, vàng bạc, kim 08b-TT x
khí quý, đá quý)
10 Bảng kê chi tiền 09-TT x
V. Tài sản cố định
1 Biên bản giao nhận TSCĐ 01-TSCĐ x
2 Biên bản thanh lý TSCĐ 02-TSCĐ x
3 Biên bản bàn giao TSCĐ sửa chữa lớn hoàn thành 03-TSCĐ x
4 Biên bản đánh giá lại TSCĐ 04-TSCĐ x
5 Biên bản kiểm kê TSCĐ 05-TSCĐ x
6 Bảng tính và phân bổ khấu hao TSCĐ 06-TSCĐ x
B. CHỨNG TỪ BAN HÀNH THEO CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT KHÁC
1 Giấy chứng nhận nghỉ ốm hưởng BHXH x
2 Danh sách người nghỉ hưởng trợ cấp ốm đau, x
thai sản
3 Hoá đơn Giá trị gia tăng 01GTKT-3LL x
4 Hoá đơn bán hàng thông thường 02GTGT-3LL x
5 Phiếu xuất kho kiêm vận chuyển nội bộ 03 PXK-3LL x
6 Phiếu xuất kho hàng gửi đại lý 04 HDL-3LL x
7 Hoá đơn dịch vụ cho thuê tài chính 05 TTC-LL x
8 Bảng kê thu mua hàng hoá mua vào không có 04/GTGT x
hoá đơn
9 ..........................
(Theo phụ lục thông tư 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 của Bộ trưởng BTC)
Ghi chú: (*) BB: Mẫu bắt buộc
(*) HD: Mẫu hướng dẫn
92
6.2 SỔ KẾ TOÁN
6.2.1 Quy định chung về sổ kế toán
Sổ kế toán dùng để ghi chép, hệ thống và lưu giữ toàn bộ các nghiệp vụ kinh tế, tài
chính đã phát sinh theo nội dung kinh tế và theo trình tự thời gian có liên quan đến doanh
nghiệp. Mỗi doanh nghiệp chỉ có một hệ thống sổ kế toán cho một kỳ kế toán.
Doanh nghiệp phải thực hiện các quy định về sổ kế toán trong Luật Kế toán, Nghị
định số 129/2004/NĐ-CP ngày 31/5/2005 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn
thi hành một số điều của Luật Kế toán trong lĩnh vực kinh doanh, các văn bản hướng dẫn
thi hành Luật Kế toán và các văn bản hướng dẫn sửa đổi, bổ sung Luật kế toán.
6.2.2 Các loại sổ kế toán
Mỗi doanh nghiệp chỉ có một hệ thống sổ kế toán cho một kỳ kế toán năm. Sổ kế
toán gồm sổ kế toán tổng hợp và sổ kế toán chi tiết.
Sổ kế toán tổng hợp, gồm: Sổ Nhật ký, Sổ Cái.
Số kế toán chi tiết, gồm: Sổ, thẻ kế toán chi tiết.
Nhà nước quy định bắt buộc về mẫu sổ, nội dung và phương pháp ghi chép đối với
các loại Sổ Cái, sổ Nhật ký; quy định mang tính hướng dẫn đối với các loại sổ, thẻ kế toán
chi tiết.
 Sổ kế toán tổng hợp
 Sổ Nhật ký
Dùng để ghi chép các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh trong từng kỳ kế toán
và trong một niên độ kế toán theo trình tự thời gian và quan hệ đối ứng các tài khoản của
các nghiệp vụ đó. Số liệu kế toán trên sổ Nhật ký phản ánh tổng số phát sinh bên Nợ và
bên Có của tất cả các tài khoản kế toán sử dụng ở doanh nghiệp.
Sổ Nhật ký phải phản ánh đầy đủ các nội dung sau:
- Ngày, tháng ghi sổ;
- Số hiệu và ngày, tháng của chứng từ kế toán dùng làm căn cứ ghi sổ;
- Tóm tắt nội dung của nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh;
- Số tiền của nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh.
 Sổ Cái
Dùng để ghi chép các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh trong từng kỳ và trong
một niên độ kế toán theo các tài khoản kế toán được quy định trong chế độ tài khoản kế
toán áp dụng cho doanh nghiệp. Số liệu kế toán trên Sổ Cái phản ánh tổng hợp tình hình
tài sản, nguồn vốn, tình hình và kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.
Sổ Cái phải phản ánh đầy đủ các nội dung sau:
- Ngày, tháng ghi sổ;
- Số hiệu và ngày, tháng của chứng từ kế toán dùng làm căn cứ ghi sổ;
- Tóm tắt nội dung của nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh;
Số tiền của nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh ghi vào bên Nợ hoặc bên Có của
tài khoản.
93
 Sổ, thẻ kế toán chi tiết
Sổ kế toán chi tiết dùng để ghi chép các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh liên
quan đến các đối tượng kế toán cần thiết phải theo dõi chi tiết theo yêu cầu quản lý. Số
liệu trên sổ kế toán chi tiết cung cấp các thông tin phục vụ cho việc quản lý từng loại tài
sản, nguồn vốn, doanh thu, chi phí chưa được phản ánh trên sổ Nhật ký và Sổ Cái.
Số lượng, kết cấu các sổ kế toán chi tiết không quy định bắt buộc. Các doanh
nghiệp căn cứ vào quy định mang tính hướng dẫn của Nhà nước về sổ kế toán chi tiết và
yêu cầu quản lý của doanh nghiệp để mở các sổ kế toán chi tiết cần thiết, phù hợp.
6.2.3 Hệ thống sổ kế toán
Mỗi đơn vị kế toán chỉ có một hệ thống sổ kế toán chính thức và duy nhất cho một
kỳ kế toán năm. Doanh nghiệp phải căn cứ vào hệ thống tài khoản kế toán áp dụng tại
doanh nghiệp và yêu cầu quản lý để mở đủ các sổ kế toán tổng hợp và sổ kế toán chi tiết
cần thiết.
6.2.4 Trách nhiệm của người giữ và ghi sổ kế toán
Sổ kế toán phải được quản lý chặt chẽ, phân công rõ ràng trách nhiệm cá nhân giữ
và ghi sổ. Sổ kế toán giao cho nhân viên nào thì nhân viên đó phải chịu trách nhiệm về
những điều ghi trong sổ và việc giữ sổ trong suốt thời gian dùng sổ.
Khi có sự thay đổi nhân viên giữ và ghi sổ, kế toán trưởng phải tổ chức việc bàn
giao trách nhiệm quản lý và ghi sổ kế toán giữa nhân viên cũ và nhân viên mới. Biên bản
bàn giao phải được kế toán trưởng ký xác nhận.
6.2.5 Mở và ghi sổ kế toán
- Mở sổ
Sổ kế toán phải mở vào đầu kỳ kế toán năm. Đối với doanh nghiệp mới thành lập,
sổ kế toán phải mở từ ngày thành lập. Người đại diện theo pháp luật và kế toán trưởng của
doanh nghiệp có trách nhiệm ký duyệt các sổ kế toán. Sổ kế toán có thể đóng thành quyển
hoặc để tờ rời. Các tờ sổ khi dùng xong phải đóng thành quyển để lưu trữ.
- Ghi sổ
Việc ghi sổ kế toán phải căn cứ vào chứng từ kế toán đã được kiểm tra bảo đảm
các quy định về chứng từ kế toán. Mọi số liệu ghi trên sổ kế toán bắt buộc phải có chứng
từ kế toán hợp pháp, hợp lý chứng minh.
- Khoá sổ
Cuối kỳ kế toán phải khoá sổ kế toán trước khi lập Báo cáo tài chính. Ngoài ra phải
khoá sổ kế toán trong các trường hợp kiểm kê hoặc các trường hợp khác theo quy định của
pháp luật.
6.2.6 Sửa chữa sổ kế toán
 Khi phát hiện sổ kế toán ghi bằng tay
Có sai sót trong quá trình ghi sổ kế toán thì không được tẩy xoá làm mất dấu vết
thông tin, số liệu ghi sai mà phải sửa chữa theo một trong các phương pháp sau:
(1)- Phương pháp cải chính:
Phương pháp này dùng để đính chính những sai sót bằng cách gạch một đường
thẳng xoá bỏ chỗ ghi sai nhưng vẫn đảm bảo nhìn rõ nội dung sai. Trên chỗ bị xoá bỏ ghi
94
con số hoặc chữ đúng bằng mực thường ở phía trên và phải có chữ ký của kế toán trưởng
hoặc phụ trách kế toán bên cạnh chỗ sửa. Phương pháp này áp dụng cho các trường hợp:
- Sai sót trong diễn giải, không liên quan đến quan hệ đối ứng của các tài khoản;
- Sai sót không ảnh hưởng đến số tiền tổng cộng.
(2)- Phương pháp ghi số âm (còn gọi Phương pháp ghi đỏ):
Phương pháp này dùng để điều chỉnh những sai sót bằng cách: Ghi lại bằng mực đỏ
hoặc ghi trong ngoặc đơn bút toán đã ghi sai để huỷ bút toán đã ghi sai. Ghi lại bút toán
đúng bằng mực thường để thay thế.
Phương pháp này áp dụng cho các trường hợp:
- Sai về quan hệ đối ứng giữa các tài khoản do định khoản sai đã ghi sổ kế toán mà
không thể sửa lại bằng phương pháp cải chính;
- Phát hiện ra sai sót sau khi đã nộp báo cáo tài chính cho cơ quan có thẩm quyền
Trong trường hợp này được sửa chữa sai sót vào sổ kế toán năm phát hiện ra sai sót
theo phương pháp phi hồi tố, hoặc hồi tố theo quy định của chuẩn mực kế toán số 29 “Thay
đổi chính sách kế toán, ước tính kế toán và các sai sót”;
- Sai sót trong đó bút toán ở tài khoản đã ghi số tiền nhiều lần hoặc con số ghi sai lớn
hơn con số ghi đúng.
Khi dùng phương pháp ghi số âm để đính chính chỗ sai thì phải lập một “Chứng từ
ghi sổ đính chính” do kế toán trưởng (hoặc phụ trách kế toán) ký xác nhận.
(3)- Phương pháp ghi bổ sung:
Phương pháp này áp dụng cho trường hợp ghi đúng về quan hệ đối ứng tài khoản
nhưng số tiền ghi sổ ít hơn số tiền trên chứng từ hoặc là bỏ sót không cộng đủ số tiền ghi
trên chứng từ. Sửa chữa theo phương pháp này phải lập “Chứng từ ghi sổ bổ sung" để ghi
bổ sung bằng mực thường số tiền chênh lệch còn thiếu so với chứng từ.
 Sửa chữa trong trường hợp ghi sổ kế toán bằng máy vi tính
(1)- Trường hợp phát hiện sai sót trước khi báo cáo tài chính năm nộp cho cơ quan
nhà nước có thẩm quyền thì phải sửa chữa trực tiếp vào sổ kế toán của năm đó trên máy vi
tính;
(2)- Trường hợp phát hiện sai sót sau khi báo cáo tài chính năm đã nộp cho cơ quan
Nhà nước có thẩm quyền thì phải sửa chữa trực tiếp vào sổ kế toán của năm đã phát hiện
sai sót trên máy vi tính và ghi chú vào dòng cuối của sổ kế toán năm có sai sót;
(3)- Các trường hợp sửa chữa khi ghi sổ kế toán bằng máy vi tính đều được thực
hiện theo “Phương pháp ghi số âm” hoặc “Phương pháp ghi bổ sung” .
 Khi báo cáo quyết toán năm được duyệt hoặc khi công việc thanh tra, kiểm tra,
kiểm toán kết thúc và đã có ý kiến kết luận chính thức, nếu có quyết định phải sửa chữa lại
số liệu trên báo cáo tài chính liên quan đến số liệu đã ghi sổ kế toán thì đơn vị phải sửa lại
sổ kế toán và số dư của những tài khoản kế toán có liên quan theo phương pháp quy định.
Việc sửa chữa được thực hiện trực tiếp trên sổ kế toán của năm đã phát hiện sai sót, đồng
thời phải ghi chú vào trang cuối (dòng cuối) của sổ kế toán năm trước có sai sót (nếu phát
hiện sai sót báo cáo tài chính đã nộp cho cơ quan có thẩm quyền) để tiện đối chiếu, kiểm
tra.
95
6.3. HÌNH THỨC KẾ TOÁN
Theo điều 122 thông tư 200/2014/TT-BTC quy định DN được tự xây dựng mẫu sổ
kế toán và hình thức ghi sổ kế toán nhưng phải đảm bảo cung cấp thông tin về giao dịch
kinh tế một cách minh bạch, phản ánh đầy đủ, kịp thời, dễ kiểm tra, kiểm soát và dễ đối
chiếu.
Nếu doanh nghiệp không tự xây dựng được thì có thể áp dụng các hình thức sổ kế
toán được hướng dẫn trong phụ lục 4 thông tư 200 nếu phù hợp với đặc điểm quản lý và
hoạt động kinh doanh của mình, cụ thể có các hình thức sổ kế toán sau:
- Hình thức kế toán Nhật ký chung
- Hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái
- Hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ
- Hình thức kế toán Nhật ký- Chứng từ
- Hình thức kế toán trên máy vi tính.
6.3.1 Hình thức kế toán Nhật ký chung
 Nguyên tắc, đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Nhật ký chung
Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Nhật ký chung: Tất cả các nghiệp vụ kinh
tế, tài chính phát sinh đều phải được ghi vào sổ Nhật ký, mà trọng tâm là sổ Nhật ký
chung, theo trình tự thời gian phát sinh và theo nội dung kinh tế (định khoản kế toán) của
nghiệp vụ đó. Sau đó lấy số liệu trên các sổ Nhật ký để ghi Sổ Cái theo từng nghiệp vụ
phát sinh.
Hình thức kế toán Nhật ký chung gồm các loại sổ chủ yếu sau:
- Sổ Nhật ký chung, Sổ Nhật ký đặc biệt;
- Sổ Cái;
- Các sổ, thẻ kế toán chi tiết.
 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký chung
96
Chöùng töø goác
(1a) (1b) (1c)
Soå nhaät kyù ñaëc Soå nhaät kyù Soå, theû keá
bieät chung toaùn chi tieát
(3)
(2)
(4) (5) (4)Baûng toång hôïp

Soå caùi chi tieát
(6)
Baûng caân ñoái soá

phaùt sinh
(7)
(7)
Baùo caùo taøi chính
Hình 6.1: Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký chung
Ghi haøng ngaøy

Ghi cuoái thaùng, hoaëc ñònh kyø
Ñoái chieáu, kieåm tra
6.3.2 Hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái
 Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái
Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái: Các nghiệp vụ kinh tế, tài
chính phát sinh được kết hợp ghi chép theo trình tự thời gian và theo nội dung kinh tế
(theo tài khoản kế toán) trên cùng một quyển sổ kế toán tổng hợp duy nhất là sổ Nhật ký -
Sổ Cái. Căn cứ để ghi vào sổ Nhật ký - Sổ Cái là các chứng từ kế toán hoặc Bảng tổng
hợp chứng từ kế toán cùng loại.
Hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái gồm có các loại sổ kế toán sau:
- Nhật ký - Sổ Cái;
- Các Sổ, Thẻ kế toán chi tiết.
 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký - Sổ Cái
97
(1b) (1b)
Soå quyõ (1a) Soå, theû keá

toaùn chi tieát
(2)
(3) (3) Baûng toång hôïp

Nhaät kyù – Soå caùi
chi tieát
(4)
(4)
Hình 6.2: Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký - Sổ cái
6.3.3 Hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ

 Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ
Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ: Căn cứ trực tiếp để ghi sổ
kế toán tổng hợp là “Chứng từ ghi sổ”. Việc ghi sổ kế toán tổng hợp bao gồm:
- Ghi theo trình tự thời gian trên Sổ Đăng ký Chứng từ ghi sổ.
- Ghi theo nội dung kinh tế trên Sổ Cái.
Chứng từ ghi sổ do kế toán lập trên cơ sở từng chứng từ kế toán hoặc Bảng Tổng
hợp chứng từ kế toán cùng loại, có cùng nội dung kinh tế.
Chứng từ ghi sổ được đánh số hiệu liên tục trong từng tháng hoặc cả năm (theo số
thứ tự trong Sổ Đăng ký Chứng từ ghi sổ) và có chứng từ kế toán đính kèm, phải được kế
toán trưởng duyệt trước khi ghi sổ kế toán.
Hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ gồm có các loại sổ kế toán sau:
- Chứng từ ghi sổ;
- Sổ Đăng ký Chứng từ ghi sổ;
- Sổ Cái;
- Các Sổ, Thẻ kế toán chi tiết.
 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ
98
(1b) (1b)
(1a)
Soå quyõ (1a’) Baûng toång Soå, theû keá

hôïp chöùng toaùn chi tieát
töø goác
(3)
Soå ñaêng kyù (2a)
chöùng töø ghi soå (2b)
Chöùng töø ghi soå
(2b)
(4)
Soå caùi Baûng toång hôïp
chi tieát
(5a)
(5b) Baûng caân ñoái soá
phaùt sinh
(6a)
(6b)
Hình 6.3: Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Chứng từ ghi sổ
6.3.4 Hình thức sổ kế toán Nhật ký - Chứng từ

 Đặc trưng cơ bản của hình thức kế toán Nhật ký-Chứng từ (NKCT)
- Tập hợp và hệ thống hoá các nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo bên Có của các tài
khoản kết hợp với việc phân tích các nghiệp vụ kinh tế đó theo các tài khoản đối ứng Nợ.
- Kết hợp chặt chẽ việc ghi chép các nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo trình tự thời
gian với việc hệ thống hoá các nghiệp vụ theo nội dung kinh tế (theo tài khoản).
- Kết hợp rộng rãi việc hạch toán tổng hợp với hạch toán chi tiết trên cùng một sổ kế
toán và trong cùng một quá trình ghi chép.
- Sử dụng các mẫu sổ in sẵn các quan hệ đối ứng tài khoản, chỉ tiêu quản lý kinh tế,
tài chính và lập báo cáo tài chính.
Hình thức kế toán Nhật ký – Chứng từ gồm có các loại sổ kế toán sau:
- Nhật ký chứng từ;
- Bảng kê;
- Sổ Cái;
- Sổ hoặc thẻ kế toán chi tiết.
 Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký - Chứng từ
99
(1c) Chöùng töø goác vaø (1b)
caùc baûng phaân boå
(1a)
(2a) (2b)
Nhaät kyù Soå, theû keá
Baûng keâ
chöùng töø toaùn chi tieát
(3b) (3a)
(3c)
(4d) Soå caùi Baûng toång hôïp
chi tieát
(4c)
(4b) (4a)
Hình 6.4: Trình tự ghi sổ kế toán theo hình thức kế toán Nhật ký - Chứng từ
6.3. 5 Hình thức kế toán trên máy vi tính

 Đặc trưng cơ bản của Hình thức kế toán trên máy vi tính
Công việc kế toán được thực hiện theo một chương trình phần mềm kế toán trên
máy vi tính. Phần mềm kế toán được thiết kế theo nguyên tắc của một trong bốn hình thức
kế toán hoặc kết hợp các hình thức kế toán quy định trên đây. Phần mềm kế toán không
hiển thị đầy đủ quy trình ghi sổ kế toán, nhưng phải in được đầy đủ sổ kế toán và báo cáo
tài chính theo quy định. Phần mềm kế toán được thiết kế theo Hình thức kế toán nào sẽ có
các loại sổ của hình thức kế toán đó nhưng không hoàn toàn giống mẫu sổ kế toán ghi
bằng tay.
 Trình tự ghi sổ kế toán theo Hình thức kế toán trên máy vi tính (Hình 6.5)
PHẦN MỀM SỔ KẾ TOÁN

CHỨNG TỪ KẾ TOÁN KẾ TOÁN
- Sổ tổng
hợp
- Sổ chi tiết
BẢNG TỔNG HỢP

CHỨNG TỪ KẾ - Báo cáo tài chính
TOÁN CÙNG LOẠI - Báo cáo kế toán
MÁY VI TÍNH quản trị
Ghi chú:
Nhập số liệu hàng ngày
In sổ, báo cáo cuối tháng, cuối năm
Đối chiếu, kiểm tra
100
Chứng từ kế toán là những giấy tờ và vật mang tin phản ánh các nghiệp vụ kinh tế,
tài chính phát sinh và đã hoàn thành. Đây là căn cứ cho việc thanh tra, kiểm tra các hoạt
động sản xuất kinh doanh tại đơn vị, là căn cứ để cơ quan thuế xem xét kiểm tra doanh
thu, thu nhập, chi phí hợp lý phát sinh tại đơn vị từ đó xác định số thuế mà doanh nghiệp
phải nộp...
Sổ kế toán là phương tiện để hệ thống hóa thông tin theo từng đối tượng kế toán
phục vụ cho công tác kế toán và công tác quản lý trong quá trình hoạt động sản xuất kinh
doanh của đơn vị.
Hình thức sổ kế toán được quyết định bởi hệ thống sổ kế toán tổng hợp và trình tự
hệ thống hóa thông tin kế toán. Mỗi hình thức sổ kế toán xác định: Số lượng sổ, kết cấu
sổ, mối quan hệ giữa các loại sổ, trình tự ghi chép chứng từ vào sổ.
101

Giáo Trình Nguyên Lý Kế Toán - Lần Cuoi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo Trình Nguyên Lý Kế Toán - Lần Cuoi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NGUYÊN LÝ KẾ TOÁN

Tác giả: Nguyễn Thị Phương Dung

Từ viết tắt Nội dung

BCĐKT Bảng cân đối kế toán

Hình Tên gọi

1.1 KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI KẾ TOÁN

2.1 BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN

Đơn vị báo cáo:…………… Mẫu số B01 – DN

2.1.3 Phương pháp lập Bảng cân đối kế toán

Từ những ví dụ trên, chúng ta có nhận xét tổng quát:

Đơn vị báo cáo:…………… Mẫu số B02 – DN

3.1 TÀI KHOẢN KẾ TOÁN

2. Số phát sinh trong tháng

Tổng SPS tăng Tổng SPS giảm

Tổng SPS giảm Tổng SPS tăng

 Xác định các chỉ tiêu: Tương tự như TK tài sản

SDCK = 20.000.000 +125.000.000 – 10.000.000 = 135.000.000

Tổng SPS giảm Tổng SPS tăng

TK “Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ”

 TK phản ảnh chi phí

Tổng SPS tăng Tổng SPS giảm

 TK xác định kết quả

Tổng SPS Tổng SPS

Tài khoản 412 có thể có số dư Có hoặc dư Nợ:

Tài khoản 413 có thể có số dư Có hoặc dư Nợ:

Tài khoản 421 có thể có số dư Có hoặc dư Nợ:

- TK 131 có thể có số dư Nợ hoặc số dư Có:

- TK 331 có thể có số dư Nợ hoặc số dư Có:

TK 335 “Chi phí phải trả”

Tài khoản 521 không có số dư.

3.2 GHI SỔ KÉP

Nợ TK Tài sản Có Nợ TK nguồn vốn Có

SDCK: A’B’ SDCK: C’D’

Phản ánh vào sơ đồ chữ T:

SD: 20.000 SD: 280.000 SD: 100.000

PS: 50.000 40.000 PS: 80.000 150.000 PS: 0 80.000

SD: 30.000 SD: 210.000 SD: 20.000

(2) 100.000 (6) 500.000 (1) 80.000

PS: 100.000 PS: 500.000 0 PS: 0 80.000

TK 331 – PTCNB TK 338 – PTK TK 411 – VĐTCSH

SD: 150.000 SD: 50.000 SD: 5.500.000

PS: 80.000 0 PS: 40.000 0 PS : 0 550.000

SD: 70.000 SD: 10.000 SD: 6.050.000

TK 414 – QĐTPT TK 353 – QKTPL

SD: 70.000 SD: 30.000

PS: 50.000 0 PS: 0 0

SD: 20.000 SD: 30.000

BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN

3.2.4 Bảng cân đối tài khoản

BẢNG CÂN ĐỐI TÀI KHOẢN

300.000 200.000 100.000

Trị giá VL tồn đầu kỳ + Trị giá VL nhập trong kỳ

Trị giá Vật liệu Số lượng VL

(200 x 2.000) + {(500 x 2.100) + (300 x 2.050)}

Trị giá vật liệu xuất được xác định là:

(200 x 2.000) + (500 x 2.100)

(200 x 2.000) + {(500 x 2.100) + (300 x 2.050)}

- Trị giá vật liệu tồn cuối kỳ = 300 x 2.065 = 619.500

TÓM TẮT CHƯƠNG 4

Tổng chi phí sản xuất chung

- Chi phí sản xuất chung phân bổ cho sản phẩm B:

 Tài khoản sử dụng

Kết chuyển chi phí Tổng giá thành

Kết chuyển chi phí