AZERBAYCAN BESTECİSİ TOFIQ QULIYEV’İN “QIZIL ÜZÜK” ESERİNİN ŞAN VE

KLASİK GİTAR İÇİN UYARLANMASI VE GİTAR PERFORMANSINDAKİ TEKNİK VE

ESTETİK DEĞİŞİMİNİN GÖZLEMLENMESİ
Gitar çalgısı dünya okullarında solo çalgı olarak kabul edilmeden önce çoğunlukla şarkı eşliği için
kullanılırdı. Bu naif sesli çalgının insan sesine eşlik etmek için mükemmel bir ses yatağı oluşturma
potansiyeline sahip olduğu bilinmektedir. Diğer taraftan, batının klasik sanat müziğinde çok sayıda şan
ve piyano eserleri mevcuttur. Azerbaycan klasik müzik repertuarında bu ve benzeri birçok esere
rastlanır. Araştırmacı bu eserlerin bazısının klasik gitar ile yorumlanmasında farklı bir estetik yaklaşım
ve yorum olabileceği kanaatindedir.
Bu çalışmada Azerbaycan bestecisi Tofiq QULİYEV,in Bextiyar film müziği için yazdığı
mahnılarından Qızıl Üzük ele alınmıştır. Araştırmacı bu eserin piyano partisini gitar çalgısına
uyarlama esnasında gitarın teknik ve müzikal özelliklerine uygun biçimde işlemiştir. Eserin orijinal
yapısının bozulmamasına dikkat edilmiş, harmoni kurallarına uygun biçimde uyarlanmıştır. Yeni
edisyonu oluşturmak için eser tekrar nota yazım programında gitar notasyonuna uygun biçimde
yazılmıştır. Sunum öncesi eserin gitara çevrilmiş edisyonu ve piyano versiyonundan kesitler alınarak
karşılaştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tofiq Quliyev, Qızıl Üzük, Gitar Musiği, Klasik Guitar, Transkripsyon

TRANSCRIPTION OF AZERBAIJANI COMPOSER TOFIQ QULIYEV’S “QIZIL ÜZÜK”

FOR VOICE AND CLASSICAL GUITAR AND OBSERVING ITS TECHNICAL AND
AESTHETİC CHANGING ON GUITAR PERFORMANCE
The guitar instrument was often used for singing before being accepted as a solo instrument in world
schools. It is known that this naive sound instrument has the potential to form a perfect sound bed to
accompany human voice. On the other hand, there are many voice and piano works in the classical art
music of the west. In Azerbaijan classical music repertoire, so many pieces like this are found. The
researcher is of the opinion that some of these works may have a different aesthetic approach and
interpretation when it will transcript to classical guitar.
In this study, Azerbaijani composer Tofiq QULIYEV’s Qizil Üzük, one of the folk songs written for
Bextiyar film soundtrack, is discussed. During the adaptation of the piano part of this piece to the
guitar instrument, the researcher try to put the technical and musical characteristics of the guitar on
new edition. The original structure of the work was kept intact and it was adapted with observing the
rules of harmony. In order to create the new edition, the work was rewritten in the note writing
program in accordance with the guitar notation. Before the presentation, the transcripted version of the
work and piano edition would be took samples and compared.
Key Words: Tofiq Quliyev, Qızıl Üzük, Guitar Music,Classical Guitar, Transcription
TOFIQ QULIYEV
Tofig Alakbar oğlu Guliyev (7 Kasım 1917 - 4 Ekim 2000) - besteci, piyanist, şef, birçok senfonik
eserin yazarı, Kantata, piyano, CCP Halk Sanatçısı (1964), Azerbaycan caz ve pop müziğinin
kurucularından biridi. Tofik Guliyev, 12 yaşında Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'ndaki meslek
yüksekokuluna ve 1934 yılında Konservatuar'a girdi. Her iki I.S. Aisberg sınıfından piyano ve S.Q.
Strasser sınıfında orkestra şefliğinden, 1936’da Konservatuar'dan mezun oldu. 1931'de Asaf
Zeynalli'nin tavsiyesi üzerine M.A. Sabir'in "Məktəbli" türküsünü besteledi. 1935 yılında M.
Azizbeyov adını taşıyan Azerbaycan Devlet Dram Tiyatrosu'nu yönetmeye başladı. 1936'da besteci Z.
Bagirov ile birlikte “Rast”, “Segah”, “Zabul” ve “Dügah” makamları üzere piyano için besteler yaptı.
Uzeyir Hacıbeyov tavsiyesi üzerine eğitimine devam etmesi için Moskova Devlet Konservatuvarı'na
gönderildi. Rusyada çok geçmeden, A. Tfasman liderliğindeki orkestrada piyano çalmaya başladı.
1939'da Bakü'ye döndü ve 1941'de Kızıl Ordu topluluğunu kurdu. 402. Bölüm'de çalışan topluluk için
çeşitli vatansever şarkılar besteledi. 1943'te iki bölüme ayrılmış olan Kırmızı Filonun başıydı.
Savaştan sonra tiyatrolarla işbirliği yaptı: M. Azizbeyov (drama), S. Vurgun (Rus drama) ve M. Gorky
(genç izleyici). XX yüzyılın 40'lı yıllarından beri sinema alanında çalışmaya başladı. 1948'de
Moskova Devlet Konservatuvarı'nda eğitimine devam etti. 1951 yılında lisansüstü çalışmaya başladı
ve A. Kauk önderliğinde bilimsel çalışmalarını savundu. O yıl “Azerbaycan Halk Dansları”
koleksiyonunun organizatörlerinden biriydi. 1954'te Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nda
öğretmenliğe başladı. 1956-1958'de, bazı türküleri "Azerbaycan Mahnıları"’na dahil etti. 1958'de
sanatsal yönetmen ve ardından Filarmoni Derneği'nin direktörü oldu. 1960'larda ve 1970'lerde
uluslararası konferanslara, festivallere ve sanat günlerine katıldı. 1970'lerin sonunda "Bakü Güz" de
dahil olmak üzere birçok çocuk ve gençlik müzik yarışması düzenledi. 1969'dan 1979'a kadar
Azerbaycan Bestecileri Birliği'ne başkanlık etti. 1990'dan ömrünün sonuna kadar Azerbaycan
Besteciler Birliği'nin yönetim kurulu başkanı olarak görev yaptı (Tofiq Quliyev, 2019)
QIZIL ÜZÜK
T. Guliyev'in yaratıcılığından bahsederken, şarkılarının çoğunun başarısını ve ömrünü not etmek
önemlidir. Ancak, Azerbaycan'ın müzikal hazinesine her zaman girmiş olanlar var. Rasul Rza sözlerile
yazılan " QIZIL ÜZÜK" (Altın Yüzük) şarkısı bu klasik örneklerden biridir. Rashid Behbudov
tarafından unutulmaz bir film olan "Bakhtiyar"(1959) da ifa edilen bu şarkı hızla büyük bir popülerlik
kazandı (T. Guliyev'in hem Bakhtiyar filmi hem de bestecisi olduğu diğer filmler için çok güzel
şarkılar yarattığına inanmaktayız) (Sabitoğlu, 2002)
Bu eser orijinal olarak şan ve piyano için yazmıştır. Qızıl üzük papulerliğinden dolayı birçok
düzenlemeleri vardır. Örneğin yerel çalgı orkestrası için ve oda orkestrasına düzenlenmiştir. Eserin
Şan partisyonun lirik karakteri araştırmacıyı her zaman gitar ile eşlik etmeyi arzulamıştır. Bu nedenle
araştırmacı bu eserin piyano partisyonunu gitar için uyarlamıştır.
TRANSKRİPSİYON (UYARLAMA)
Transkripsiyon notasyonun alt kategorisidir. Avrupa-Amerikan klasik müzik çalışmalarında,
transkripsiyon, genellikle notasyonda küçük bir değişiklik yaparak tekrardan yazılması demektir.
(örneğin, Tablatur yazıları günümüzdeki notasyon systemine aktarmak) . Transkripsiyonlar genellikle
erken (1800 öncesi) müziklerin el yazması kaynaklarından yapılır ve bu nedenle bir dereceye kadar
editoryal çalışma içerir. Aynı zamanda, özellikle bir ortam değişikliğini (bir enstrumandan diğerine
veya grup çalgılara ve veya tam tersini) içeren (örneğin orkestradan piyanoya) bir Düzenleme
anlamına da gelebilir (Grove Dictionary, “transcription”).
“Herhangi bir enstrüman, ses ya da bir topluluk için yazılmış bir parçayı, başka çalgılara ya da ses
müziğine uyarlama işlemi. Örneğin, bir ses müziği eserini çalgılar için, ya da bir orkestra eserini
piyano için düzenlemek. Ayırt edici nokta, transkripsiyon işlemi nedeniyle eser üzerinde hiçbir
değişiklik yapılamayacağıdır. Franz List, birçok orkestra eserini piyanoya parlak bir şekilde uyarladı.
Orkestra için ses müziği eserlerinin transkripsiyon çalışmalarından başarılı sonuçlar sağlandı.
Özellikle 20. yüzyılda, senfonilerin piyano veya küçük topluluklar için uyarlanması çok yönlü faydalar
sağlamıştır” (Say, 2005, s: 525).
AMAÇ
Gitar çalgısının tarihi gelişim sürecini dikkata alınca ,bu enstruman her zaman insan sesi eşliğin için
her zaman uygun bulunmuştur. Nitekin 15 yy.’de gitara benzer çalgılardan Vihuel için yazılmış dini ve
dindışı vokal müziklerden örneğin:Rmanslar ve Villancico formlarında çoğunlukta olduğu
görülmektedir. bunlar genellikle vihuelanın eşlik çalgı olarak kullanıldığı şarkılardır (Uluocak, 2011,
s:41). Gitar evrim geçirerek ve şekili değişerek bu yoğunluktan azalmamaktadır. Schubert ve Berlioz
gibi Romantik dönemi besteciler şarkı eşliği için gitara müzik yazmışlardır. Gitarın yapısından dolayı
vokal eşliğine her zaman yakışmıştır.1
Araştırmacı Qızıl Üzük eserini ilk duyduğunda, bu eserin gitar ile eşliği sözlerin estetik anlayışına
daha yakın ve uyumlu olabieceğini tahmin etmiştir. Bu nedenle bu eseri piyano’dan gitara
transkripsyon yapmasına karar vermiştir. Bu çalışma alttaki hedefleri takip etmektedir:
-Tofiq Quliyevin Qızıl Üzük eserini farkli bir müzikal estetik anlayışıyla sergileyip ve tekrar gündeme
getirmek.
-günümüzdeki Quliyev gibi ulusal bestecileri, orijinal olarak gitar eşlikli şarkılar yazmalarına teşvik
etmek.
-böylesine çalışmalar ile gitar çalgısının ifade dili ve estetiğini sergileyip, ulusal çapında bu
enstrumanı daha fazla ciddiye alınıp , kültürümüzde benimsemesine neden olmak.
-eğitim müziğinde böyle önde gelen ulusal eserleri gitar eşlik derslerinde çalışmak. Nitekim “Bir
öğrencinin herhangi bir çalgıyı derinlemesine öğrenmesi için kültürel olarak yakın veya kendi
duygularına yakın hissettiği etüd veya eserler çalışmalıdır. Öğrenci nekadar çalıştığı eserde kendi
duygularını çalgıyla yoğun ifade edebilirse, o çalgıyla daha çok birleşir ve nihayetinde vitöziteye
doğru yol alır. Dolayısıyla ulusal estetik hafızası bu konuda en önemli rolü vardır. Ulusal besteciler
yakın toprakların müzik hafızasından esinlenerek beste yaparken, müzik öğrenciside bu eserleri
çalgısıyla meşk ederek enstrumanını derinlemesine öğrenebilir(Ranjbari ve Birel, 2019).”

YÖNTEM
Bu çalışmada verilerin toplanması ve işlenmesi alttaki biçimde yapılmıştır:
- öncelikle Tofiq Kuliyevin eserin ilk yayını (piyano ve şan) versiyonu elde edilmiştir. bu eserin
diğer düzenlemelerini ana kaynak olarak baz alınmamıştır, çünkü araştırmacı bestecinin orijinal fikrine
en yakın edisyonu uyarlamak için hedeflemiştir.
- ikinci aşamada eserin piyano partisyonu finale 14 programında, gitar notasyon biçiminde (Sol
anahtarında) ve aynı tonda yazılmıştır.2
- üçüncü aşamada gitarın ses genişliğini göz önünde bulundurarak ezgi ve akortlar
biçimlendirilmiştir. Bu aşamada gitar üzerinde uygun olup olmadığını deneyerek bazı sesleri oktav
olarak yerleri değiştirilmiştir veya akortlarda tekrarlanan notalar silinmiş ve programda kaydedilmiştir.
Tabiğidir ki bu aşamada akordların çevirim duyulma hatasından kaçınılmıştır.
- dördüncü aşamada eserin gitar üzerinde çalınabilirliği ve estetiğine uygun biçimde çalgıyla
deniyerek, gitara özel ifade teknikleri eklenerek düzenlemeler (editting) yapılmıştır.

1
Gitarın arpejjio tekniğine uygun bir yapısı olduğu ve aynı zamanda insan sesine yumuşak sesiğile iyi bir
armonik altyapı oluşturma kabiliyetine sahiptir. bunlarla beraber perküsyon etkisi yaratan ritmik bir kabiliyeti
mevcuttur.
2
Bestecinin düşüncesindeki ton anlayışında müzik ve sözün uyumunun amaçlandığına inanarak, bu eserde
orijinal tonu (Mi Majör) korumuştur.
- beşinci aşamada esrin son halını sözleriyle birlikte icra ederek uzman görüşleri alıp son
düzeltmeleri yapılmıştır.3
-altıncı aşamada uyarlanmış eserin son yazılmış halinden kesitler alarak (yukarda belirtilen
transkripsiyon süreçleri daha fazla gösteren kısımlar) makalenin bulgular ve yorum kısmında
sergilenmiştir.

BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde eserin son halini gösteren ve uyarlama sırasında daha fazla işlenmiş ölçüler örnek olarak
sunulmuştur. Bu örneklerde uyarlama esnasında yapılan işlemler ile ilgili açıklamalar yapılmıştır.
Gitar notasyonu, diğer enstrümanlarla karşılaştırıldığında, yazılan ses genişliğinden bir octav pes
tınlamaktadır. Nitekim, genellikle 8 (oktav) işareti, gitar bölümlerinin portesinin sol anahtarın altına
görülmektedir. bu nedenle, sesleri aktarma sürecinde bu olguya dikkat edilmiştir.
Bu eserde gitar bir eşlik partisyonu görevinde olduğu nedeniğile, transkripsyon sırasında performans
açısından rahat çalınmasına ve hedef çalgının(gitar) ifade diline uygun olmasına dikkat edilmiştir.

TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ

-Birinci ölçüde piyano edisyonun bas kısmında tonun birinci derece (Mi majör) akoru arpejio
biçiminde duyurulmuştur, gitar uyarlamasında performans kolaylığı nedeniğile Mi majör akordu
kırmadan seslendirilmiştir
- ikinci ölçüde gitarın ses genişliğine sığması için bas partisyonunda oktav değişikliği yapılmıştır.
- üçüncü ölçüde piyano partisyondaki katlanmış ligado yerine gitar edisyonunda tek nota legatosu
tercih edilmiştir.
- dördüncü olçüde piyano partisyonundaki ikinci vuruştaki si notası gitar edisyonunda hem performans
kolaylığı ve hem gitarın özel ifade biçimlerine yer vermek adına, flajöle kullanılmıştır. ayrıca bu

3
Uyarlama esnasında, şan partisyonunda herhangi bir değişiklik yapılmamıştır, sadece programda tekrar
yazılmıştır.
ölçüde de oktav değişikleri yapılmış ve bazı tekrarlanan notalar gitarın ses genişliğine sığmak için
kaldırılmıştır .

TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ

-Piyano partisyonundaki Sol ve sol diyez notası, gitar edisyonunda, performans kolaylığı sağlamak
için tenor partisyonuna alınmıştır, bu işlem orta partisyonunda olduğundan dolayı herhangi bir akort
yapı bozukluğuna sebep olmamıştır, bunun nedeni ölçünün başındaki bas sesi kesilse bile kulakta kalıp
akordun çevirim duyulmasını engellemektedir.

TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ
-Gitar edisyonunda iki ölçüde de Seslerde oktav değişikliği ve tekrarlanan seslerin kaldırılmasiğile
beraber ikinci ölçünün ikinci vuruşunda performans kolaylığı sağlamak için piyano versiyondaki akort
notalarının içinden bastaki sol notası yazılmış oda flajöle biçiminde kullanılmıştır.

TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ

Gitar partisyonunda notalarda oktav değişikliği yapılmıştır.

 TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ

Piyano partisyondaki orta part’ta, gitarda performans kolaylığı sağlamak için, akort yapılarına
dokunmaksızın, notalar çıkarılmıştır. dolayısıyla orta partisyon gitar versiyonunda yer almamıştır.
TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ
-Birinci ölçünün son notası mi, gitar edisyonunda flajöle olarak tercih edilmişti. Bu işlem sonraki
ölçüde akordu çalarken parmağın geçişi için zaman kazandırıp ihtimal ses kesilmelerin
engellemektedir ve ayrıca harmonik ses kullanarak ses rengi değişikliğini sağlamaktadır.
-ikinci ölçüdeyse piyano partiyonundaki tekrarlanan notalar gitar edisyonunda çıkarılmıştır ve ayrıca
ilk akordu gitara özel Rasgueado tekniğile çalınması yorum açısından uygun görülmüştür.
TOFİQ QULİYEV

MOHAMMAD RANJBARİ

-Piyano partisyonuna kıyas gitar edisyonunda Tüm ölçülerde performans kolaylığı sağlamak için
tekrarlanan notalar çıkarılmıştır.
- 31’inci ölçüde bastaki tekrarlanan bir motifin, pozisyonu ve tekniğini değiştirerek (ligado tekniği)
farklı biçimde yorumlanmıştır.
-32 inci ölçüde bastaki si notası eserin bitişine uygun biçimde harmonik ses kullanarak
yorumlanmıştır.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmanın sonucunda Tofiq Quliyev’e ait Qızıl Üzük eserinin piyano eşliğini gitara
uyarlamanmıştır. Gitar‘a uyarlanmış edisyonu şan ile birlikte sergilenmiştir ve uzman görüşlerden
olumlu sonuç alınmıştır. Bu görüşlerin bazısı bunlardan ibarettir:
- gitar eşliği bu eserin söz estetiğine uygundur.
- gitar ile eşlik yapılması Qızıl Üzüğü yeni bir estetik anlayışıyla sergilemiştir.
Araştırmacı ulusal besteciler tarafından bu eseri örnek alarak orijinal gitar eşlikli mahnılar
yazmalarını önermektedir.
Araştırmacı Qızıl Üzük gibi ulusal mahnıları eğitim müziğindeki birlikte çalma dersinde repertuar
olaral kullanılmasını önermektedir.
Qızıl Üzük eserinin Klasik Gitar ve Şan için uyarlanmış edisyonunu ilk icra ve sunumu Uluslararası
Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu (27 Eylül 2019, Van /Türkiye)’de yapılmış ve onaylanmıştır
(Ranjbari, 2019, s.39).
Edisyonun tam sürümü araştırmacının şahsi arşivinde mevcuttur, bu çalışma telif hakları süreçlerinden
geçtikten sonra kitap bölümü olarak basılacaktır.

KAYNAKÇA
Quliyev, Tofiq, Ürək mahnıları: [fortepiano ilə oxumaq üçün], Gülermat Ltd. Şti. ISBN: 975-4861-51-
01, Elçin Eliyevin Studiyası, Bakü, 2000.

SABİTOĞLU, C. “Tofiq Quliyevin Mahnılarında Poetik Mətnin və Melodiyanın Əlaqələsi”-3-4/13-

2002, s.131-137, Musiqi Dünyas Az. Elektronik Dergi.

Grove Dictionary of Music and Musicians - third edition, “Transcription”, Elektronik Sürüm
Say, A.(2005), Müzik Sözlüğü, Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.

Tofiq Quliyev, Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. 22 Ekim 2019 tarihinde
https://az.wikipedia.org/wiki/Tofiq_Quliyev Adresinden Erişildi.

Ranjbari, M. (2019), AZERBAYCAN BESTECİSİ TOFIQ QULIYEV’İN “QIZIL ÜZÜK”

ESERİNİN ŞAN VE KLASİK GİTAR İÇİN UYARLANMASI VE GİTAR PERFORMANSINDAKİ
TEKNİK VE ESTETİK DEĞİŞİMİNİN GÖZLEMLENMESİ, ULUSLARARASI TÜRKOLOJİ
ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU bildiriler özet kitabı içinde (ss. 39). Van: Yüzüncü Yıl
Üniversitesi.
Say, A.(2005), Müzik Sözlüğü, Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.

Uluocak, S. (2011).  Klasik Gitar Tarihi I: Rönesans Dönemde Gitar(1536-1600). Doruk Yayımcılık.