Γλωσσικές ικανότητες στα γενετικά σύνδρομα:

Η περίπτωση των ερωτηματικών προτάσεων

Σ. Σταυρακάκη & Μ. Τσακιρίδου

Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης & Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
svoula@auth.gr
 Στόχοι
• Η μελέτη της ικανότητας παραγωγής
ερωτηματικών προτάσεων από παιδιά με
σύνδρομο Williams και Down

• Η σύγκριση της επίδοσης παιδιών με ΣW και ΣD

στις ερωτηματικές προτάσεις

• Η σύγκριση με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης

 Ερωτηματικές προτάσεις
• Ποιος είδε το Γιάννη;
• Ποιος φοιτητής είδε το Γιάννη;

• Ποιον είδε ο Γιάννης;

• Ποιον φοιτητή είδε ο Γιάννης;
 Σύνδρομο Williams

• Σπάνια γενετική διαταραχή (1 στις

• Ακόμη, έχουν νοητική υστέρηση (ΜΟ:
http://www.bbc.co.uk/.../
20.000 γεννήσεις). Τα κλινικά τους
χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν ένα
χαρακτηριστικό προσωπείο,
καρδιολογικές και νεφρικές διαταραχές,
μυο-σκελετικές δυσλειτουργίες,
αναπτυξιακή καθυστέρηση.
50, Διακύμανση: 45-87), και ένα
συγκεκριμένο τύπο προσωπικότητας
(φιλικό και κοινωνικό).
Bellugi et al. 1992
 Γνωστικές ικανότητες
• Σοβαρά προβλήματα σε έργα αριθμητικής
• Προβλήματα στη νόηση του χώρου (spatial
cognition)
• Δυσκολίες στη λύση προβλημάτων
• Προβλήματα στη μακροπρόθεσμη λεκτική και
οπτικοχωρική (visuοspatial) μνήμη
• Καλή λεκτική βραχυπρόθεσμη μνήμη

Bellugi et al. 1992

 Γλωσσικές ικανότητες
• Μη προβλεπόμενες από το ΔΝ

• Πόσο καλές είναι οι καλές γλωσσικές ικανότητες

παιδιών με σύνδρομο WS;

• Αντικείμενο ‘εντατικής’ επιστημονικής μελέτης

(Clahsen & Almazan 1998; Karmiloff-Smith κά. 1998)
 Σύνδρομο Down

• To Σύνδρομο Down είναι μια

εκ γενετής διαταραχή που
προκαλείται με την παρουσία
ενός επιπρόσθετου
αντίγραφου τμήματος του
χρωμοσώματος 21 (γνωστό
και ως Τρισωμία 21)
Ποσοστό εμφάνισης
http://www.bbc.co.uk/.../myspace/dsa/hannah.jpg 1/800 γεννήσεις
• Νοητική καθυστέρηση
(Rondal, 1993)
 Γνωστικό Προφίλ

• Διάσπαση προσοχής
• Δυσκολία στην ακουστικο-φωνητική επεξεργασία
• Περιορισμένη βραχυπρόθεσμη μνήμη
• Μειωμένη ικανότητα αντιληπτικής διάκρισης και
γενίκευσης
• Δυσκολία στην ικανότητα συμβολισμού (κυρίως
αφηρημένων εννοιών)

Rondal (1993; 1995)

 Γλωσσικό Προφίλ

• Προβλήματα στην παραγωγή λόγου

• Λεξιλόγιο ελαττωμένο αλλά με σωστή αντίλληψη και
παραγωγή
• Λόγος τηλεγραφικός, στερούμενος λειτουργικών λέξεων
όπως προθέσεις, βοηθητικά ρήματα, συνδέσμους, και
αντωνυμίες
• Σημασιολογικά παρατηρείται δυνατότητα έκφρασης
λογικών νοημάτων, θεματικών ρόλων και συσχετίσεων
• Διακρίνονται βασικές αρχές πραγματολογικής κατάκτησης
(εναλλαγή σειράς κατά το διάλογο, παραγωγή
καταφατικών, ερωτηματικών, αρνητικών προτάσεων)

Rondal (1995)
Μελέτες για Ελληνόφωνους πληθυσμούς
με σύνδρομο Down και Williams
• Μορφολογία και σύνταξη (Stathopoulou
2007, Stavrakaki 2004, Tsakiridou 2005,
Varlokosta κά. 2008)

• Αλληλεπίδραση γνωστικών και γλωσσικών

ικανοτήτων (Παπαηλιού, 2008 &
Παπαηλιού στο παρόν συμπόσιο)
 Το προφίλ των ατόμων με
σύνδρομο Williams
ΧΗ Λεκτικό IQ Μη λεκτικό IQ
Λεκτική ηλικία Μη λεκτική ηλικία)

WS1 14:10 51 (7:6) 42 (6:2)

WS2 10:5 83 (8:2) 56 (6:2)

WS3 9:2 54 (4:9) 48 (3:6)

ΜΟ 11:5 62.6 (6:9) 48.6 (5:3)

(ΤΑ) (2.5) (17.6) (1.7) (7.023) (1.5)

Stavrakaki (2004)
 Το προφίλ των ατόμων με
σύνδρομο Down
Χρονολογική Ηλικία Νοητική Ηλικία
DS1 20 7
DS2 28 7
DS3 27 7.5
DS4 28 8
ΜO (ΤΑ) 25.7 (3.86) 7.3 (0.47)

Tsakiridou (2006)
• 16 παιδιά ΤΑ, ΧΗ (ΜΟ: 4,4 ΤΑ: 0,73)
 Πειραματικό υλικό
4 τύποι ερωτηματικών προτάσεων, 8 ερωτήσεις για κάθε τύπο:
α) Υποκειμένου (Ποιος + ΟΦ)
Ποιoς γορίλας χτύπησε τον ελέφαντα;

β) Αντικειμένου (Ποιον + ΟΦ)

Ποιον γορίλα κυνήγησε ο ρινόκερος;

γ) Υποκειμένου (Ποιος)
Ποιος κυνήγησε τον ελέφαντα;

δ) Αντικειμένου (Ποιον)
Ποιον φίλησε ο πίθηκος;
 Πειραματική διαδικασία

• Ιστορίες με τη μορφή παιχνιδιού (Thornton 1990)

• Σ’ αυτή την ιστορία ο ρινόκερος κυνήγησε τον

πίθηκο.

• Ρώτησε την κούκλα ποιον.

• Ποιον κυνήγησε ο ρινόκερος;

 Η σωστή επίδοση (%) των ατόμων με
σύνδρομο Williams

100

80

60
WS1
WS2
40 WS3

20

0
Ποιος+ΟΦ Ποιος Ποιον+ΟΦ Ποιον

Stavrakaki 2004
Ατομική σωστή επίδοση (%) των ατόμων
με σύνδρομο Down
100

80

60 DS1
DS2
40 DS3
DS4
20

0
Ποιος + Ο Φ Ποιος Ποιον + Ο Φ Ποιον

Tsakiridou 2006
 Σωστή επίδοση (%) παιδιών
τυπικής ανάπτυξης προσχολικής ηλικίας

100

80

60

TDC
40

20

0
Ποιος + ΟΦ Ποιος Ποιον + ΟΦ Ποιον
Stavrakaki 2004
Σύγκριση: Παιδιά ΤΑ, παιδιά με DS, WS3

100

80

60
TDC
DS
40 WS3

20

0
Ποιος + ΟΦ Ποιος Ποιον + ΟΦ Ποιον
 WS3: Λάθη

• Παράλειψη της ΟΦ στις ερωτηματικές

προτάσεις Ποιον + ΟΦ : Βασικό και πιο
συχνό λάθος από παιδιά ΤΑ
(Ποιον [ελέφαντα] κυνήγησε ο πίθηκος;)

• Μετατροπή των ερωτηματικών προτάσεων

υποκειμένου σε προτάσεις αντικειμένου
(Ποια φίλησε η κατσίκα; (WS3)
Ποια κατσίκα φίλησε τη γάτα;)
 Λάθη από παιδιά με σύνδρομο Down
1. Εισαγωγή ΟΦ

• *Ποιός κλώτσησε ο σκύλος το γορίλα;

• Ποιός κλώτσησε [ ] το γορίλα;

• * Ποιόν χτύπησε το καμηλοπάρδαλη τον ελέφαντα;

• Ποιόν ελέφαντα χτύπησε η καμηλοπάρδαλη;
 2. Λάθη παραγωγής πτώσης

• * Ποιόν γορίλα φίλησε τον ρινόκερο;

• Ποιόν γορίλα φίλησε ο ρινόκερος;

• * Ποιόν αγκάλιασε τον ελέφαντα;

• Ποιόν αγκάλιασε ο ελέφαντας;
 3. Μορφολογικά λάθη

Λάθη χρόνου

• * Ποιος χτυπάει το γορίλα;

• Ποιος χτύπησε το γορίλα;
 Βασικοί τύποι λαθών σε όλες τις
εξεταζόμενες συντακτικές δομές
Ποιος + Ποιος Ποιον + Ποιον
ΟΦ ΟΦ
(Ν=9) (Ν=17) (Ν=19) (17)

Λάθη 35,29% (6) Μεικτά 25% (5)

Εισαγωγής λάθη
ΟΦ

Λάθη 11,12% 23,52% (4) 63,15% 30% (6)

Πτώσης (1) (12)

Μορφολογικά 88,88% 17,64% (3) Μεικτά 30% (6)

Λάθη (8) λάθη
 Συμπεράσματα
• Τα παιδιά ΤΑ 4 ετών έχουν κατακτήσει τις
ερωτηματικές προτάσεις

• Τα παιδιά με WS παρουσίασαν ετερογενή

επίδοση: τα δύο παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας
κατέκτησαν τις ερωτηματικές προτάσεις ενώ το
μικρότερο παιδί δεν είχε απόλυτα σωστή επίδοση
 Συμπεράσματα
• WS3: λάθη παρόμοια με τα παιδιά τυπικής
ανάπτυξης

• Εξαίρεση: η μετατροπή ερωτηματικών

προτάσεων υποκειμένου σε ερωτηματικές
αντικειμένου, λάθος που δεν εντοπίσαμε
στα δεδομένα από τα παιδιά ΤΑ
 Συμπεράσματα
• Ερμηνεία
• Αν οι ερωτηματικές προτάσεις υποκειμένου
παράγονται με απλή εφαρμογή ενός κανόνα
(ΥΡΑ), οι ερωτηματικές προτάσεις
αντικειμένου απαιτούν γνώση συντακτικών
κανόνων

• Υπεχρησιμοποίηση κανόνων;
 Συμπεράσματα
• Τα παιδιά με DS παρουσιάζουν προβλήματα τόσο
στην παραγωγή ερωτηματικών υποκειμένου όσο
και αντικειμένου

• Γενικευμένα γλωσσικά προβλήματα

• Γραμματικά λάθη σε αντίθεση με τα παιδιά ΤΑ

και τα παιδιά με WS
 Συμπεράσματα
• Η παραγωγή ερωτηματικών προτάσεων
διαφοροποιεί παδιά με σύνδρομο WS και
DS

• Το γνωστικό προφίλ ΔΕΝ αποτελεί ασφαλή

δείκτη πρόβλεψης του γλωσσικού προφίλ

Temple 1997
Ευχαριστούμε!!