Παραγωγή αφηγηματικού λόγου από άτομα

με αφασία:
Μικρογλωσσικές και μακρογλωσσικές παράμετροι
της αφηγηματικής αποτελεσματικότητας

Σ. Σταμούλη, Μ. Κακαβούλια, Σ. Βαρλοκώστα, Α. Οικονόμου,

Α. Πρωτόπαπας, Σ. Χειμαριού, Μ. Νεραντζίνη
Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα
▪ Ανάλυση των δυο επιπέδων της παραγωγής
λόγου
▪ Πρόταση
▪ Παραγωγή αφηγηματικών ακολουθιών

▪ Συσχετισμός των δυο επιπέδων

▪ Μπορούμε να έχουμε παραγωγή αφηγηματικού λόγου,
ακόμη κι όταν κάποιες γλωσσικές δομές έχουν εκλείψει;

▪ Συγκρότηση εργαλείων και κριτηρίων για την

αξιολόγηση και τη μέτρηση της παραγωγής
αφήγησης στα πλαίσια της αφασίας.
Αφήγηση
▪ Αναπαράσταση μιας σειράς γεγονότων, τα
οποία συνδέονται μεταξύ τους με χρονικές ή
και αιτιακές σχέσεις.
▪ Βασικό χαρακτηριστικό της αποτελεί η
οργάνωση των πληροφοριών σε μια ιεραρχική
μακροδομή.
 Βασικά στοιχεία αφήγησης
(Labov 1972)

▪ Σύνοψη (abstract)
▪ Προσανατολισμός (orientation)
▪ Δράση/περιπλοκές (action/complication)
▪ Λύση (resolution)
▪ Επιμύθιο-Κατάληξη (coda)
Αξιολόγηση
▪ Σημαντικότατο μέρος της αφηγηματικής δομής. Kατά
τον Labov (1972) αποτελεί ξεχωριστή δομική μονάδα,
ωστόσο, συνήθως διαχέεται σε όλο το εύρος της
αφήγησης.
▪ Εμπλοκή του αφηγητή με το αφήγημά του (γιατί
ειπώθηκε η ιστορία, ποιο είναι το νόημά της, ποια είναι η στάση
του αφηγητή απέναντι στα γεγονότα)
▪ Συνιστά ένα δεύτερο στρώμα αφήγησης (μεταμορφώνει
την χρονική αλληλουχία των γεγονότων σε μια σύνθετη
αφηγηματική δομή)
Η αφήγηση στη μελέτη της αφασίας
▪ Η αφήγηση αποτελεί ένα βασικό, αυθόρμητο και συγχρόνως
περίπλοκο μέσο της ανθρώπινης επικοινωνίας. Κατά συνέπεια,
αποτελεί ένα «φυσικό» πλαίσιο για την αξιολόγηση του λόγου των
ατόμων με αφασία.
▪ Η παραγωγή αφήγησης έχει θεωρηθεί ότι προσφέρει πιο πλούσια
και αντιπροσωπευτικά γλωσσικά δεδομένα, σε αντίθεση με άλλες
πιο τεχνητές γλωσσικές δοκιμασίες, που μελετούν απομονωμένα
συστατικά της γλώσσας, όπως λεξιλόγιο ή γραμματικές δομές.
▪ Στο πλαίσιο της αφήγησης μπορεί να διερευνηθεί η γλωσσική
ικανότητα των ατόμων με αφασία τόσο σε επίπεδο λεξιλογίου,
γραμματικής, σύνταξης (επίπεδο πρότασης) όσο και σε επίπεδο
ενιαίου λόγου και διαπροτασιακών σχέσεων (χρονικές ακολουθίες,
συνοχή, συνεκτικότητα κ.ά.).
Προηγούμενη έρευνα
▪ Η μελέτη της παραγωγής της αφήγησης στα πλαίσια των αφασικών
διαταραχών εστιάζει είτε α) στις δοκιμασίες εκμαίευσης συνεχούς
λόγου και στην αξιοπιστία τους (Doyle et al. 1998, Olness et al 2002,
Davis και Coelho 2004, McNeil et al 2007, Wright & Capilouto 2009),
είτε β) στην οργάνωση και συνοχή των αφηγηματικών δομών,
(Brookshire et al. 1993, Menn et al. 1994, Brookshire & Nicholas
1997, Ulatowska et al. 1981, 1983, 2000, Davis & Coelho 2004,
Wright et al. 2005, McNeil et al. 2007)
▪ Οι μελέτες αυτές (Ulatowska et al. 1983, McNeil et al. 2007
Ulatowska et al. 2007) εντοπίζουν, σε γενικές γραμμές, διαταραχή
του λόγου σε επίπεδο λεκτικής ροής, σε επίπεδο λέξης ή πρότασης
(φωνολογικά, μορφοσυντακτικά λάθη κ.ά.), ενώ παράλληλα
πιστοποιούν την σχετική διατήρηση αφηγηματικών δομών στο
επίπεδο του λόγου, καθώς και σύγκλιση με τις ομάδες ελέγχου ως
προς την έκφραση της αξιολόγησης (Armstrong 2001, 2005,
Ulatowska et al 2006, Armstrong et al 2007, Olness et al 2010,
Olness et al 2011).
Η παρούσα έρευνα
Μεθοδολογία

Η επιμέρους ανάλυση δεδομένων αφηγηματικού

λόγου από άτομα με αφασία ακολουθεί την
προσέγγιση των McNeil et al 2007, Olness et al
2010, 2011, ενώ για την κατηγοριοποίηση των
αφηγηματικών δομών χρησιμοποιείται η θεωρία
του Labov (1972).
Συμμετέχοντες
▪ 8 ασθενείς με χρόνια αφασία (απόσταση από το εγκεφαλικό
επεισόδιο μεγαλύτερη των τριών μηνών), 2 γυναίκες και 6
άντρες, με βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο και ήπια αφασία,
34-72 ετών, 6ετούς έως 17ετούς εκπαίδευσης.
▪ 7 άτομα με ιστορικό εμφράγματος, 1 γυναίκα και 6 άντρες,
50-90 ετών, 9ετούς έως 27ετούς εκπαίδευσης.
Η ομάδα ελέγχου των ατόμων με ιστορικό εμφράγματος
προσομοιάζει στην ομάδα ατόμων με αφασία, διότι η
κατηγορία συμβάντος στην οποία εμπίπτει το εγκεφαλικό
επεισόδιο είναι ίδιας τάξης με εκείνη του επεισοδίου
εμφράγματος και κατά τούτο αντιστοιχίζονται, όσον αφορά
τη δοκιμασία παραγωγής αυθόρμητου λόγου (αφήγηση
εγκεφαλικού – αφήγηση εμφράγματος).
Πρωτόκολλο εκμαίευσης αφηγηματικού
λόγου
▪ Προκειμένου να μετρηθεί η παραγωγή αφήγησης
ατόμων με αφασία, κατασκευάστηκε ένα
πρωτόκολλο που αποτελείται από τέσσερις νέες
δοκιμασίες εκμαίευσης αφηγηματικού λόγου.
Το πρωτόκολλο περιλαμβάνει συνδυασμό μεθόδων
εκμαίευσης της αφήγησης, έτσι ώστε οι
περιορισμοί / δυσκολίες μιας μεθόδου να
αντισταθμίζονται από τα πλεονεκτήματα / ευκολίες
της άλλης μεθόδου.
Α. Παραγωγή προσωπικής αφήγησης

Από τα άτομα με αφασία ζητείται να αφηγηθούν

το περιστατικό του εγκεφαλικού (stroke story).
Αντίστοιχα, από τα άτομα της ομάδας ελέγχου
ζητείται να αφηγηθούν το περιστατικό του
εμφράγματος (heart attack story).
(Οδηγία εξεταστή: «Πείτε μου τι συνέβη όταν πάθατε το
εγκεφαλικό / έμφραγμα»)
Β. Εικονογραφημένη ιστορία

Εκμαίευση ιστορίας με τη βοήθεια 6 εικόνων,

που δείχνουν μια απλή ιστορία («Το πάρτι»).

(Οδηγία εξεταστή: «Κοιτάξτε πρώτα όλες τις εικόνες και πείτε μου
την ιστορία που συμβαίνει σε αυτές»)
Γ. Επαναφήγηση άγνωστης ιστορίας με
υποστήριξη από εικόνες

Ο ασθενής ακούει μια μαγνητοφωνημένη άγνωστη

ιστορία («Οι δύο νέοι και το δαχτυλίδι»), ενώ
ταυτόχρονα βλέπει και μια σειρά 5 βοηθητικών εικόνων.
Αμέσως μετά ζητείται από τον ασθενή να την
επαναλάβει, χρησιμοποιώντας τη βοήθεια των εικόνων.

(Οδηγία εξεταστή: «Πρόκειται να ακούσετε μια ιστορία για το τι

συμβαίνει σε αυτές τις εικόνες. Ακούστε προσεχτικά την ιστορία και
μόλις τελειώσει θα σας ζητήσω να την επαναλάβετε όσο το δυνατόν
πιο ολοκληρωμένα»)
Δ. Επαναφήγηση γνωστής προφορικής
ιστορίας

Ο ασθενής ακούει μαγνητοφωνημένη μια γνωστή

ιστορία («Ο λαγός και η χελώνα», μύθος του Αισώπου)
και αμέσως μετά του ζητείται να την επαναλάβει.
(Οδηγία εξεταστή: «Πρόκειται να ακούσετε μια ιστορία. Ακούστε
την προσεχτικά και μόλις τελειώσει θα σας ζητήσω να την
επαναλάβετε όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένα»)
Δείκτες μέτρησης

▪ Λεκτική παραγωγή ▪ Αφηγηματικοί δείκτες

▪ Λέξεις ▪ 5 δομικά συστατικά
▪ Λέξεις / λεπτό αφήγησης
▪ Συντακτική πολυπλοκότητα ▪ Κύρια γεγονότα
▪ Αξιολόγηση:
▪ Προτάσεις
α) ευθύς λόγος
▪ Κύριες προτάσεις
β) αξιολογικές κρίσεις
▪ Εξαρτημένες προτάσεις
γ) λεξικά στοιχεία που
▪ Σύνδεσμοι δηλώνουν συναισθηματική
▪ Διακοπτόμενος λόγος κατάσταση

▪ Εγκαταλελειμμένες προτάσεις
▪ Αυτοδιορθώσεις
Αποτελέσματα
Λεκτική παραγωγή – Λεκτική ροή
Άτομα με αφασία Καρδιοπαθείς

Λέξεις Λέξεις/λεπτ Λέξεις Λέξεις/λεπτ

Προσωπική 158,5 59,3 173,71 103,7

αφήγηση
Πάρτι 78,75 51,3 93,9 89,06

Δαχτυλίδι 156,38 55,13 233,57 124,56

Λαγός & 141,63 49,51 180,71 110,5

χελώνα
Συντακτική πολυπλοκότητα
Άτομα με αφασία Καρδιοπαθείς

Σύνδεσμοι Εξαρτημένες Σύνδεσμοι Εξαρτημένες

προτάσεις προτάσεις
Προσωπική 14,38 5,3 17,86 10,1
αφήγηση (15,25%) (25,31%)
Πάρτι 8,60 3 8,40 4,3
(17,04%) (20,30%)
Δαχτυλίδι 19,12 7,8 24,57 14,3
(25,2%) (31,45%)
Λαγός & 16,5 5 22 13,3
χελώνα (18,52%) (33,57%)
Διακοπτόμενος λόγος
Άτομα με αφασία Καρδιοπαθείς

Εγκαταλελ. Αυτοδιορθ. Εγκαταλελ. Αυτοδιορθ.

προτάσεις προτάσεις
Προσωπική 2,9 5,8 0,9 6,7
αφήγηση (8,34%) (3,66%) (2,25%) 3,86%)
Πάρτι 0,75 4,13 1,14 2,29
(4,26%) (5,29%) (5,42%) (2,43%)
Δαχτυλίδι 4,13 12,75 2,29 7,57
(13,41%) (8,15%) (5,03%) (3,24%)
Λαγός & 3 11,13 0,86 3
χελώνα (11,11%) (7,86%) (2,16%) (1,66%)
Διακοπτόμενος λόγος: Παραδείγματα
Εγκαταλελειμμένη πρόταση:
(1) Μετά ήρθανε ε:: στο::
πήρανε τη τη ασθενοφόρο
(2) μου είπε
ότι::: έχει περάσει ένα κ
δεν μπορώ να το πω

Αυτοδιόρθωση (επίπεδο λέξης)

(1) ήτανε ο λοχαγό/ο λό::/λαγός και:: λαγός και::
οδηγό/γο::/γότα όχι. λαγός και ε:: χι όχι διγάς όχι
γα/γα/γαχε/χε λαγός και ο δι/λεγότα όχι λε/γε/χε
χελός/χεγότ/ χελο/χε/ χερότα/ χε/χε χελώνα χελώνα
Αφηγηματικοί δείκτες
Άτομα με αφασία Καρδιοπαθείς

Προτασιακό Κύρια Προτασιακό Κύρια

περιεχόμενο γεγονότα περιεχόμενο γεγονότα
Προσωπική 36,8 7 33,9 10,3
αφήγηση
Πάρτι 17 4,63 12,7 3,29

Δαχτυλίδι 30,38 6,18 38,14 7,86

Λαγός & 29,75 5,75 24,71 7,42

χελώνα
Αφηγηματικοί δείκτες
Αξιολόγηση
Άτομα με αφασία Καρδιοπαθείς

ευθύς αξιολ. συναισθ. ευθύς αξιολ. συναισθ.

λόγος κρίσεις λόγος κρίσεις
Προσωπική 1,8 0,3 1,1 1 1,6 1,9
αφήγηση
Πάρτι 0,25 1,13 1,25 0 1,29 2,57

Δαχτυλίδι 0,75 2,13 3 1,57 4,14 4,71

Λαγός & 1,75 1,5 0,75 2,14 1,71 2,14

χελώνα
Συμπεράσματα
▪ Συστηματική και στατιστικά σημαντική διαφορά της ομάδας των
ατόμων με αφασία σε σχέση με την ομάδα ελέγχου εντοπίζεται
μόνο στη λεκτική ροή (λέξεις/λεπτό).
▪ Τα άτομα με αφασία έχουν συστηματικά περισσότερο
διακοπτόμενο λόγο σε σχέση με την ομάδα ελέγχου
(εγκαταλελειμμένες προτάσεις και αυτοδιορθώσεις)
▪ Ως προς τους δείκτες συντακτικής πολυπλοκότητας, τα άτομα με
αφασία εμφανίζονται να χρησιμοποιούν λιγότερες εξαρτημένες
προτάσεις.
▪ Ως προς τους αφηγηματικούς δείκτες (αφηγηματική δομή, κύρια
γεγονότα, αξιολόγηση) τα άτομα με αφασία παρουσιάζουν
σύγκλιση με την ομάδα ελέγχου, γεγονός που συμφωνεί με τη
βιβλιογραφία (Ulatowska et al. 1983, McNeil et al. 2007
Ulatowska et al. 2007).
Περαιτέρω έρευνα
▪ Διεύρυνση δείγματος υποκειμένων με αφασία.
▪ Λεπτομερέστερες μετρήσεις της συντακτικής πολυπλοκότητας
(είδη εξαρτημένων προτάσεων, είδη συνδέσμων).
▪ Λεπτομερέστερες μετρήσεις της αφηγηματικής δομής (δήλωση
αιτιακών σχέσεων μεταξύ των γεγονότων, συνοχή) και της
αξιολόγησης (περισσότερες κατηγορίες αξιολογικών εκφράσεων,
κατανομή τους στα δομικά συστατικά της αφήγησης).
▪ Διερεύνηση της επίδρασης του είδους της δοκιμασίας στην
παραγωγή αφηγηματικού λόγου από άτομα με αφασία ως προς
διάφορους δείκτες (αφηγηματική δομή, αξιολόγηση).