Ειδικές Μαθησιακές

Δυσκολίες
Δυσλεξία  Αργύρης
 Τεχνικές Β.Καραπέτσας
Παρέμβασης και
Καθηγητής
Αποκατάστασης Νευροψυχολογίας -
Νευρογλωσσολογίας
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

1
 Με ποιο τρόπο θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε
τις περισσότερες δυσκολίες στο παιδί ?

 Πώς θα το κάνουμε να ξεπεράσει τα προβλήματά

του και να θεραπευτεί ολοκληρωτικά?

2
Δυνατότητες του παιδικού
εγκεφάλου
 Πρώτη θεραπευτική προσέγγιση είναι
η αξιολόγηση των δυνατοτήτων
προσαρμογής του παιδικού
εγκεφάλου.
(Α.Καραπέτσας, 1988,2015,
Νευροψυχολογία του
αναπτυσσόμενου ανθρώπου)

3
Άσκηση των παιδικών
ικανοτήτων ή δεξιοτήτων
 Ο βασικός σκοπός εδώ είναι να ασκήσουμε
μερικές δεξιότητες ή υποδεξιότητες στο παιδί
με εγκεφαλικές δυσλειτουργίες για να γίνει
τελικά η λειτουργική αποκατάσταση.
(Α.Καραπέτσας, 1988, 2003, 2015, Η Δυσλεξία
στο παιδί )
 Η ανάγνωση είναι μια δεξιότητα. Αυτή η
δεξιότητα για να ασκηθεί θα πρέπει πρώτα να
εξασκήσουμε τις υποδεξιότητες που την
αποτελούν όπως π.χ. τις σχέσεις ήχων –
συμβόλων, την αναγνώριση και διάκριση των
4 συμβόλων, τη διάκριση των ήχων κλπ.
 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ
 Χρωματιστά χαρτιά και μεγάλα
γράμματα,
 Οπτικοποίηση των λέξεων με κάρτες

 Διαφοροποίηση στις εξεταστικές

διαδικασίες
 Πολυαισθητηριακή μέθοδος

5
Φωνολογική Ενημερότητα
(Reading Rockets site)

 1.Δραστηριότητες σχετικές με του ήχους

των λέξεων.
 π.χ. Βοηθάμε το παιδί να σκεφτεί αρκετές
λέξεις που να αρχίζουν από «γ» ή «μπ».
 Ασκήσεις ανάλυσης λέξης σε φωνήματα,
απαλοιφής, σύνθεσης κλπ

2. ποιήματα, τραγούδια και ομοιοκαταληξίες.

6
Αποκωδικοποίηση λέξεων και
φωνημάτων

 1.Βοηθάμε το παιδί να μάθει τα γράμματα και

τους ήχους της αλφαβήτας. Περιστασιακά,
δείχνουμε τα γράμματα και ζητάμε από το παιδί
να τα ονομάσει.
 2.Ομαδοποίηση - δίνοντας κάρτες και
αντικείμενα σύμφωνα με το γράμμα που
διδάσκουμε
 3.Χρήση βοηθημάτων όπως μαγνητικά
γράμματα για να διδάξουμε τις σχέσεις
φωνημάτων και γραμμάτων.

7
Λεξιλόγιο
 1.Διδάσκουμε τις σημαντικές και δύσκολες
λέξεις πριν οι μαθητές διαβάσουν το κείμενο.
 2.δημιουργία λίστα με το βασικό λεξιλόγιο και
τις μεταβατικές λέξεις όπως αρχικά, στη
συνέχεια, τελικά για να την έχει ως σημείο
αναφοράς
 3.Διδάσκουμε με σαφήνεια τη σημασία κοινών
προθεμάτων, καταλήξεων και ριζών
 4. βιβλία που κεντρίζουν το ενδιαφέρον για να
τα διαβάζει μόνο του.

8
Ευχέρεια
 1.Αξιολογούμε το μαθητή για να βεβαιωθούμε
ότι η αποκωδικοποίηση ή η αναγνώριση των
λέξεων δεν αποτελεί πηγή δυσκολιών.
 2.Δίνουμε στο μαθητή κείμενα για να εξασκηθεί
στην ανάγνωση, σε τακτά διαστήματα
χρονομετρούμε το μαθητή και σημειώνουμε τις
λέξεις που διάβασε σωστά ή τον αριθμό των
λέξεων που δεν διάβασε σωστά.

9
ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

 Αναφορικές ερωτήσεις σε τακτά

διαστήματα π.χ. κάθε δεύτερη ή τρίτη
πρόταση . (που συνδέουν τις
αιτιώδεις σχέσεις της τελευταίας
πρότασης με τα προηγούμενα)
 Ερωτήσεις που κάνουμε στο τέλος της
κάθε παραγράφου προκειμένου ο
αναγνώστης να μας προβλέψει , να
μας πει τι πιστεύει ότι θα συμβεί στη
10 συνέχεια.
ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

 Εντοπίζουμε τις σημαντικές

πληροφορίες σε κάθε παράγραφο.
 Περίληψη κάθε παραγράφου –Κάθε
φορά που ολοκληρώνεται η
ανάγνωση της κάθε παραγράφου του
κειμένου ζητάμε από το παιδί να μας
πει με δικά του λόγια το περιεχόμενο
της .
 Ανάγνωση της θεματικής πρότασης
11
κάθε παραγράφου
Τεχνικές αποκατάστασης

 «Νευροψυχολογία του αναπτυσσόμενου ανθρώπου»,

Ανανεωμένη έκδοση, 2015,Βόλος.
 «Η Δυσλεξία στο παιδί», Ανανεωμένη έκδοση,
2015,Βόλος.
 «Σύγχρονα θέματα Νευροψυχολογίας. Πρώιμη
Ανίχνευση, Αξιολόγηση και Παρέμβαση», εκδόσεις
Εργαστηρίου Νευροψυχολογίας, Πανεπιστήμιο
Θεσσαλίας, Βόλος, 2011. ISBN 978-960-93-3241-5.
 «Σύγχρονα θέματα Νευρογλωσσολογίας. Γλώσσα και
παθολογία του λόγου, Αξιολόγηση - Διάγνωση –
Αποκατάσταση», εκδόσεις Εργαστηρίου
Νευροψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος,
2013. ISBN 978-618-80580-0-2.
12
ειδική
ή εξελικτική δυσλεξία
 Ακουστική αντίληψη – επεξεργασία
 1.Φωνολογική επίγνωση – ενημερότητα. Αναγνώριση ότι η γλώσσα
απαρτίζεται από ήχους και χειρισμός τους ώστε να δημιουργηθούν
οι λέξεις
 2.ακουστική διάκριση. Ικανότητα αναγνώρισης διαφορών σε
φωνήματα και ήχους που μοιάζουν μεταξύ τους ή είναι τελείως
διαφορετικά/οί
 3.ακουστική μνήμη . Αποθήκευση και ανάκληση πληροφοριών που
δόθηκαν προφορικά
 4.ακουστική ακολουθία. Απομνημόνευση ήχων – φωνημάτων η
αναδόμηση φωνημάτων στη σωστή σειρά που απαρτίζουν τη λέξη
 5.ακουστική σύνθεση. Διαδικασία σχηματισμού λέξεων από
φωνήματα

13
 Εναλλακτικοί τρόποι Παρέμβασης
 Μπορεί η μουσική να βοηθήσει τα
παιδιά με δυσλεξία;

14
 Ο Nicholson (1972) μελέτησε παιδιά ηλικίας
6-8 ετών που είχαν χαρακτηριστεί ως
«αργοί αναγνώστες». Μετά τη μουσική
εκπαίδευση η πειραματική ομάδα σημείωσε
σημαντική καλύτερη επίδοση ανάγνωσης
των 88% σε σχέση με το 72% πριν την
εκπαίδευση. Μετά από ένα ακόμη χρόνο
μουσική εκπαίδευσης η επίδοση σε τεστ
ανάγνωσης ήταν πιο υψηλή σε σχέση με
την ομάδα ελέγχου. Ο Movsesian (1967)
βρήκε παρόμοια αποτελέσματα με παιδιά
Α΄, Β΄ και Γ΄ Δημοτικού.
15
ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΛΕΚΤΙΚΗ
ΜΝΗΜΗ

 Και αυτό μπορεί να συμβεί διότι σύμφωνα

με τον Chan et al (1998) η εκμάθηση ενός
μουσικού οργάνου συντελεί στην ανάπτυξη
της ακουστικής -λεκτικής μνήμης. Η έρευνα
του σε ενήλικες μουσικούς έδειξε ότι η
συγκεκριμένη ομάδα παρουσίαζε πιο
ανεπτυγμένη την αριστερή κροταφική
περιοχή, περιοχή που σχετίζεται με την
επεξεργασία των ακουστικών πληροφοριών
.Αυτή η ομάδα μπορούσε να θυμάται 17%
περισσότερες λεκτικές πληροφορίες σε
σχέση με την ομάδα χωρίς μουσική
εκπαίδευση.
16
 Τα ευρήματα αυτά επιβεβαίωσε ο Ηο
et al ( 2003) σε 90 αγόρια ηλικίας 9-
15 ετών. Η πειραματική ομάδα
σημείωσε καλύτερη ακουστική μνήμη
σε σχέση με την ομάδα ελέγχου, και
μάλιστα, όσο μεγαλύτερης διάρκειας
είναι η μουσική εκπαίδευση τόσο
καλύτερα τα ποσοστά της ακουστικής
μνήμης (Αν.Καραπέτσας, Ρ.Λασκαράκη &
17
Ν.Ζυγούρης, 2011).
 Σε μία προσπάθεια μας να μελετήσουμε την επίδραση
της μουσικής και σε ποιο βαθμό η μουσική εκπαίδευση
επηρεάζει τις γνωστικές λειτουργίες διεξαγάγαμε την
ακόλουθη έρευνα. Αναλυτικότερα, το δείγμα μας
αποτελείται από 36 παιδιά ηλικίας 9 έως και 12
ετών ( 4 παιδιά 9 ετών,12 παιδιά 10 ετών, 12 παιδιά
11 ετών και 8 παιδιά 12 ετών) εκ των οποίων τα 18 (9
αγόρια και 9 κορίτσια ) είχαν λάβει μουσική
εκπαίδευση (μ.ο.2,4 χρόνια) ενώ τα υπόλοιπα 18
παιδιά ( 9 αγόρια – 9 κορίτσια ) δεν μάθαιναν κάποιο
μουσικό όργανο και η μόνη τους ενασχόληση με τη
μουσική ήταν αυτή της μίας εκπαιδευτικής ώρας του
σχολικού προγράμματος εβδομαδιαίως.

18
 Μεθοδολογία
 Θέλοντας να εξετάσουμε την οπτικο-χωρική οργάνωση και
αντίληψη, την οπτική μνήμη, καθώς και την βραχυπρόθεσμη
αλλά και τη μνημονική λειτουργία μετά από εμβόλιμες
δραστηριότητες –ακουστική εργαζόμενη μνήμη, χορηγήσαμε τις
ακόλουθες δοκιμασίες :
 α) το Rey – Osterrieth Complex Test (Το πολύπλοκο
σχεδιάγραμμα του Rey) και
 β) το Rey Auditory – Verbal Learning Test.

 Το κάθε παιδί αρχικά έλαβε την εντολή να αντιγράψει το σχέδιο

το οποίο του είχε τοποθετηθεί οριζόντια στην αντίθετη πλευρά
από το χέρι που χρησιμοποιούσε για τη γραφή.

 Μετά από τρία λεπτά αφού το παιδί είχε αντιγράψει το σχέδιο,

το σχέδιο απομακρύνθηκε και το παιδί κλήθηκε να ζωγραφίσει
το σχέδιο από μνήμης. (Karapetsas, A., Vlachos, F., 1997)

 Αφού ολοκληρώθηκε και αυτή η διαδικασία του ζητήθηκε να

ανακαλέσει όσες περισσότερες λέξεις μπορούσε από τη λίστα
των 15 λέξεων του Rey auditory – verbal learning test που του
19 διαβάστηκε (Καραπέτσας & Ζυγούρης, 2007).
 Πίνακας σύγκρισης μέσων όρων για τα αγόρια με
μουσική εκπαίδευση και μη.
(Αν.Καραπέτσας,Ρ.Λασκαράκη & Ν.Ζυγούρης, 2011).

Όνομα Ν Φύλο Μουσ. Μ.Ο. Τυπ.

Μεταβλητ Εκπαίδευ Απόκλ.
ής ση
Οπτικ. 9 Αγόρια Ναι 31,38 3,83
Αντ. -36 9 Αγόρια Όχι 28,88 3,37
πόντοι
Οπτικ. 9 Αγόρια Ναι 17,61 5,42
Μνήμη- 9 Αγόρια Όχι 19,66 4,31
36 πόντοι
Ακ.Βραχ. 9 Αγόρια Ναι 64,74 10,18
Μνήμη % 9 Αγόρια Όχι 59,79 5,34
Ακ.Εργαζ. 9 Αγόρια Ναι 66,64 10,54
Μνήμη % 9 Αγόρια Όχι 58,47 6,46
Γεν. ακ. 9 Αγόρια Ναι 65,69 9,10
Μνήμη
20 % 9 Αγόρια Όχι 59,14 4,24
 Πίνακας σύγκρισης μέσων όρων για τα κορίτσια
με μουσική εκπαίδευση και μη.

Όνομα Ν Φύλο Μουσ. Μ.Ο. Τυπ.

Μεταβλητ Εκπαιδευ Αποκλ.
ής ση
Οπτικ. 9 Κορίτσια Ναι 29,77 5,35
Αντ. 9 Κορίτσια Όχι 29,00 5,00
Οπτικ. 9 Κορίτσια Ναι 19,22 6,79
Μνήμη 9 Κορίτσια Όχι 20,83 5,25
Ακ.Βραχ. 9 Κορίτσια Ναι 70,53 7,29
Μνήμη 9 Κορίτσια Όχι 62,92 7,15
Ακ.Εργαζ. 9 Κορίτσια Ναι 84,40 7,44
Μνήμη 9 Κορίτσια Όχι 70,32 3,53
Γεν ακ. 9 Κορίτσια Ναι 77,46
Μνήμη 9 Κορίτσια Όχι 66,62 4,72
21
 Πίνακας σύγκρισης μέσων όρων παιδιών με
μουσική εκπαίδευση και μη.
Όνομα Ν Μουσ. Μ.Ο. Τυπ. Αποκλ.
Μεταβλητής Εκπαιδευση
Οπτικ. Αντ.- 18 Ναι 30,58 4,59
36 πόντοι 18 Όχι 28,94 4,13
Οπτικ. Μνήμη 18 Ναι 18,4 6,02
18 Όχι 20,25 4,7
Ακουστ.Βραχ. 18 Ναι 67,63 9,09
Μνήμη 18 Όχι 61,36 6,33
Ακουστ.Εργα 18 Ναι 75,52 12,72
ζ. Μνήμη 18 Όχι 64,40 7,91
Γεν ακουστ. 18 Ναι 71,58 9,84
Μνήμη % 18 Όχι 62,88 5,81

22
 Τα κορίτσια εμφανίζουν στατιστικά υψηλή
σημαντική διαφορά ως προς τα αγόρια στην
εργαζόμενη μνήμη.
100

90

80

70
AUDWORKM

60

50
N= 18 18

1 2

GENDER

1= αγόρια, 2= κορίτσια

23
Εντυπωσιακά οι διαφορές είναι υψηλά στατιστικά
σημαντικές στην ακουστική εργαζόμενη μνήμη για
τα παιδιά με μουσική εκπαίδευση
8

2
MUSICTR

1
Count

0 2
53.30 60.00 66.60 73.30 80.00 86.60 93.30

AUDWORKM

24
 Γενική ακουστική μνήμη παιδιών με μουσική
εκπαίδευση και μη

3.5

3.0

2.5

2.0

1.5

1.0
MUSICTR
.5
1
Count

0.0 2
52.45 55.96 61.60 62.47 64.95 69.10 72.45 80.75
54.10 59.12 61.65 64.11 67.45 70.80 74.15 81.85

GENAUDM
25
Η μουσική στην παρέμβαση

 Σημαντικές δεξιότητες, προαπαιτούμενες για την κατάκτηση

της αναγνωστικής ικανότητας, βελτιώνονται και ενισχύονται
μέσω της μουσικής εξάσκησης (Chandrasekaran & Kraus,
2010, Schön, & Tillmann, 2015, Habib et al., 2016).
Ασκήσεις που αφορούν στην ακρόαση, διάκριση και
αναπαραγωγή διαφορετικών χαρακτηριστικών του μουσικού
ήχου μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια
προγραμμάτων αποκατάστασης σε παιδιά με δυσλεξία.
(Schaffler, 2004, Moore & Amitay, 2007, Gaab et al., 2007, Joly-
Pottuz, Mercier, Leynaud & Habib, 2008, Forgeard et al., 2008,
Ouimet & Balaban, 2010, Martínez-Montes, Chobert, &
Besson, 2016).
26
Η μουσική στην παρέμβαση
 Οι μουσικές δεξιότητες βρέθηκαν να
συσχετίζονται σημαντικά με την
ανάπτυξη των δεξιοτήτων ανάγνωσης
και την φωνολογική ενημερότητα ,
ενώ επίσης η μουσική βρέθηκε να
επηρεάζει το μηχανισμό της
ακουστικής αντίληψης σε έρευνα των
Anvari et al ,(2002) σε παιδιά ηλικίας
4-5 ετών.
27
Η μουσική στην παρέμβαση
 Οι Douglas and Willatts, (1994)
κατέληξαν σε επίσης σημαντικά
αποτελέσματα υποστηρίζοντας ότι τα
παιδιά ηλικίας 8-11 ετών τα οποία
παρουσιάζουν προβλήματα
ανάγνωσης παρουσιάζουν πολύ
μεγάλη βελτίωση μετά από μουσική
εκπαίδευση.

28
Η μουσική στην παρέμβαση
 Επίσης υπάρχουν αρκετές άλλες έρευνες
που επιβεβαιώνουν ότι οι ρυθμικές
ασκήσεις μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά
με δυσλεξία (Thomson,1993, Overy,2000,
2003, Habib et al., 2016) .
 H Overy μελετώντας παιδιά με δυσλεξία
παρατήρησε τις δυσκολίες που αυτά
αντιμετωπίζουν σε ασκήσεις παραγωγής
ρυθμού ( και όχι διάκρισης τονικού ύψους )
και υποστήριξε ότι ένα πρόγραμμα που θα
εστιάζει σε ασκήσεις ρυθμού μπορεί να
βελτιώσει τόσο τις μουσικές δεξιότητες των
παιδιών αυτών όσο και αυτές της
φωνολογικής ενημερότητας και
αποκωδικοποίησης.
29
 Έρευνα
(Kαραπέτσας & Λασκαράκη, 2015, 2016)

Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζονται δεδομένα, τα οποία

αναδεικνύουν τη σημαντική συμβολή και εφαρμογή της μουσικής σε
προγράμματα παρέμβασης για παιδιά με δυσλεξία.

30
 Μεθοδολογία

Στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 90 παιδιά Γ και Δ δημοτικού, εκ των

οποίων τα 45 παιδιά εμφάνιζαν δυσλεξία και τα υπόλοιπα 45 ήταν τυπικής
ανάπτυξης και αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου.

31
 Μεθοδολογία

 Αρχικά, τα παιδιά υποβλήθηκαν σε κλινική αξιολόγηση με χρήση

νευροψυχολογικών δοκιμασιών (ψυχομετρικά τεστ και
ηλεκτροφυσιολογικές μετρήσεις), η οποία πραγματοποιήθηκε στο
Εργαστήριο Νευροψυχολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
 Από την αξιολόγηση αυτή προέκυψαν στατιστικά σημαντικές
διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων παιδιών, με τα παιδιά με δυσλεξία
να σημειώνουν στατιστικά σημαντικές χαμηλότερες επιδόσεις στο
σύνολο των δοκιμασιών που χορηγήθηκαν.

32
 Μεθοδολογία

 Στη συνέχεια, μέρος των παιδιών με δυσλεξία συμμετείχε σε

πρόγραμμα παρέμβασης.

33
 Μεθοδολογία

 Aναφορικά με τις δραστηριότητες που εφαρμόσθηκαν, αυτές εστίαζαν

στην αντίληψη, διάκριση και αναπαραγωγή μουσικών στοιχείων
(του τονικού ύψους, της μελωδίας, του ρυθμού, του μέτρου), καθώς
και σε δεξιότητες που αφορούν στην ταχύτητα επεξεργασίας και την
αντίληψη ακουστικών (μουσικών) ερεθισμάτων που εναλλάσσονται
πολύ γρήγορα μεταξύ τους (με προοδευτικά αυξανόμενο tempo).

34
 Μεθοδολογία

 Μετά τη λήξη του προγράμματος, ακολούθησε επανέλεγχος,

προκειμένου να μελετηθεί η εγκεφαλική δραστηριότητα των παιδιών
και να εντοπισθούν πιθανές αλλαγές οφειλόμενες στην εφαρμογή της
συγκεκριμένης παρεμβατικής πρακτικής.

35
 Αποτελέσματα
(Kαραπέτσας & Λασκαράκη, 2015, 2016)

Το πρόγραμμα παρέμβασης φαίνεται να επηρέασε σημαντικά τη

λειτουργικότητα του εγκεφάλου των παιδιών, καθώς, όπως προέκυψε
κατά την επαναξιολόγηση, τα παιδιά με δυσλεξία σημείωσαν στατιστικά
σημαντικό χαμηλότερο χρόνο έκλυσης της κυματομορφής P300 στο
σύνολο των εγκεφαλικών περιοχών (κέντρο του εγκεφάλου (Cz),
αριστερό κροταφικό λοβό (T3) και δεξιό κροταφικό λοβό (T4) σε σχέση
με την αρχική αξιολόγηση. Μάλιστα, τα παιδιά σημείωσαν παρόμοιους
χρόνους έκλυσης της κυματομορφής με αυτούς των παιδιών της ομάδας
ελέγχου.

36
 Αποτελέσματα
(Kαραπέτσας & Λασκαράκη, 2015, 2016)
Cz T3 T4

Ομάδα ελέγχου 326,0975 ms 303,15 ms 318,2525 ms

Παιδιά με δυσλεξία 370,9 ms 378,71 ms 372,8525 ms

πριν την αποκατάσταση

Πίνακας Α. Χρόνος έκλυσης της κυματομορφής P300 των παιδιών της

ομάδας ελέγχου και των παιδιών με δυσλεξία πριν τη συμμετοχή τους στο
πρόγραμμα παρέμβασης.

37
 Αποτελέσματα
(Kαραπέτσας & Λασκαράκη, 2015, 2016)

Cz T3 T4

Ομάδα ελέγχου 326,0975 ms 303,15 ms 318,2525 ms

Παιδιά με δυσλεξία 318,165 ms 313,77 ms 323,045 ms

μετά την αποκατάσταση

Πίνακας Β. Χρόνος έκλυσης της κυματομορφής P300 των παιδιών

της ομάδας ελέγχου και των παιδιών με δυσλεξία μετά τη συμμετοχή
τους στο πρόγραμμα παρέμβασης.

38
 Αποτελέσματα
(Kαραπέτσας & Λασκαράκη, 2015, 2016)

39
 Συμπεράσματα

 Συμπερασματικά, όπως προέκυψε και στην παρούσα εργασία, η

μουσική ασκεί σημαντική επίδραση στον ανθρώπινο εγκέφαλο και
μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε προγράμματα παρέμβασης για την
αντιμετώπιση όχι μόνο διαταραχών στην ανάγνωση, αλλά και ενός
ευρέος φάσματος διαταραχών (Besson et al., 2007, Ouimet &
Balaban, 2010, Thaut, 2010, Καραπέτσας, Λασκαράκη, Ζυγούρης,
2014, Καραπέτσας & Λασκαράκη, 2015β).

40
Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)

 Στο εργαστήριο Νευροψυχολογίας

θέλοντας να επαναξιολογήσουμε τα
προγράμματα αποκατάστασης των Ειδικών
Μαθησιακών Δυσκολιών σχεδιάσαμε ένα
ερευνητικό πρωτόκολλο. Στην έρευνα
συμμετείχαν 10 παιδιά (5 αγόρια και 5 κορίτσια)
με διάγνωση δυσλεξία και μέσο όρο ηλικίας 9.5
έτη και 10 παιδιά (5/5) με την ίδια ηλικία που
αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου.

41
Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)

 Κατά τη διαδικασία της

αξιολόγησης με τη μέθοδο των
Γνωστικών Προκλητών Δυναμικών τα
αποτελέσματα που προέκυψαν για τις
δύο ερευνητικές ομάδες
παρουσιάζονται στον πίνακα που
ακολουθεί.

42
 fp1 fpz fp2 f3 fz f4 f7 f8 c3 cz c4 p3 pz p4 oz
Normal Mean 298,438 302,540 304,300 305,858 306,446 314,706 290,274 306,056 323,242 328,516 339,064 308,794 328,458 326,954 308,986
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 11,0922 9,57918 8,57220 9,07827 9,58434 15,0065 1,54403 5,04004 12,0992 7,56006 6,04702 21,1774 6,77514 10,5913 5,04004
Deviation 2 2 0 7 2

Minimum 285,55 291,41 294,34 295,31 295,31 297,27 288,48 300,20 313,87 322,66 334,38 292,39 323,21 318,75 303,13

Maximum 307,03 309,96 310,94 312,89 313,87 326,33 291,47 309,96 337,30 337,30 346,09 333,40 336,33 339,26 312,89

Dyslexia Mean 334,835 355,104 345,536 364,050 364,870 356,962 365,508 351,694 358,622 360,326 356,742 363,354 356,962 350,518 369,704
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 13,0893 31,2885 22,2102 16,2923 16,1632 9,35713 17,5472 4,82316 9,09893 14,7741 10,0026 15,6933 9,35713 16,4111 7,71498
Deviation 9 4 7 5 5 0 4 2 3 2

Minimum 319,73 318,75 319,73 345,12 346,09 346,09 345,12 346,09 348,05 343,16 345,12 345,12 346,09 331,45 360,74

Maximum 345,74 379,34 362,74 376,67 377,39 364,21 379,10 355,43 365,67 371,77 364,49 375,51 364,21 363,23 375,68

rehabilitation Mean 322,777 317,385 319,166 318,683 323,413 334,304 316,826 319,197 320,350 328,150 334,887 315,766 329,315 330,465 333,299
dyslexia 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 13,7804 7,67456 7,24604 6,44141 9,80325 10,2959 21,9259 7,95226 5,59085 4,90014 4,10980 20,1286 5,41138 10,2069 17,5901
Deviation 9 4 8 8 7 3

Minimum 307,03 309,96 310,94 312,89 313,87 326,33 291,47 309,96 313,87 322,66 330,22 292,39 323,21 318,75 312,89

Maximum 336,33 327,54 326,54 327,54 336,33 349,02 336,33 325,59 325,15 333,40 340,23 332,12 334,97 340,22 348,05
43
44
Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)

380

360

FP1

340 FPZ

FP2

320 F3

FZ

300 F4

F7
Mean

280 F8
normal dyslexia

CODE

45
Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)
400

380

360 C3

CZ

340 C4

P3

320 PZ

P4
Mean

300 OZ
normal dyslexia

CODE

46
Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)
 Μετά την αξιολόγηση εφαρμόσαμε πρόγραμμα
αποκατάστασης 20 συνεδριών το οποίο
περιελάμβανε:
I. Εξάσκηση μνημονικής λειτουργίας με
παρουσίαση οπτικών ερεθισμάτων
(βραχύχρονης και μακρόχρονης μνήμης).
II. Εξάσκηση ακουστικής εργαζόμενης μνήμης.

III. Εξάσκηση οπτικού εντοπισμού και εστίασης.

IV. Εξάσκηση παραγωγής φωνημάτων και

συλλαβισμού.
V. Εξάσκηση στην εξαγωγή «κεντρικής ιδέας
47 κειμένου».
 fp1 fpz fp2 f3 fz f4 f7 f8 c3 cz c4 p3 pz p4 oz
Normal Mean 298,438 302,540 304,300 305,858 306,446 314,706 290,274 306,056 323,242 328,516 339,064 308,794 328,458 326,954 308,986
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 11,0922 9,57918 8,57220 9,07827 9,58434 15,0065 1,54403 5,04004 12,0992 7,56006 6,04702 21,1774 6,77514 10,5913 5,04004
Deviation 2 2 0 7 2

Minimum 285,55 291,41 294,34 295,31 295,31 297,27 288,48 300,20 313,87 322,66 334,38 292,39 323,21 318,75 303,13

Maximum 307,03 309,96 310,94 312,89 313,87 326,33 291,47 309,96 337,30 337,30 346,09 333,40 336,33 339,26 312,89

Dyslexia Mean 334,835 355,104 345,536 364,050 364,870 356,962 365,508 351,694 358,622 360,326 356,742 363,354 356,962 350,518 369,704
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 13,0893 31,2885 22,2102 16,2923 16,1632 9,35713 17,5472 4,82316 9,09893 14,7741 10,0026 15,6933 9,35713 16,4111 7,71498
Deviation 9 4 7 5 5 0 4 2 3 2

Minimum 319,73 318,75 319,73 345,12 346,09 346,09 345,12 346,09 348,05 343,16 345,12 345,12 346,09 331,45 360,74

Maximum 345,74 379,34 362,74 376,67 377,39 364,21 379,10 355,43 365,67 371,77 364,49 375,51 364,21 363,23 375,68

rehabilitation Mean 322,777 317,385 319,166 318,683 323,413 334,304 316,826 319,197 320,350 328,150 334,887 315,766 329,315 330,465 333,299
dyslexia 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

N 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

Std. 13,7804 7,67456 7,24604 6,44141 9,80325 10,2959 21,9259 7,95226 5,59085 4,90014 4,10980 20,1286 5,41138 10,2069 17,5901
Deviation 9 4 8 8 7 3

Minimum 307,03 309,96 310,94 312,89 313,87 326,33 291,47 309,96 313,87 322,66 330,22 292,39 323,21 318,75 312,89

Maximum 336,33 327,54 326,54 327,54 336,33 349,02 336,33 325,59 325,15 333,40 340,23 332,12 334,97 340,22 348,05
48
 Αποτελέσματα προγράμματος
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)

330

320

FP1

310 FPZ

FP2

300 F3

FZ

290 F4

F7
Mean

280 F8
normal rehabilitation dysle

CODE

49
 Αποτελέσματα προγράμματος
αποκατάστασης για παιδιά με δυσλεξία
(Καραπέτσας & Ζυγούρης 2010)
340

330

320 C3

CZ

310 C4

P3

300 PZ

P4
Mean

290 OZ
normal rehabilitation dysle

CODE

50
Συμπεράσματα
Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων φάνηκε ότι είναι
εφικτό τα παιδιά με δυσλεξία να ξεπεράσουν το πρόβλημα
στην ανάγνωση.

Επίσης, τα Γνωστικά Προκλητά Δυναμικά αποτελούν ένα καλό

εργαλείο όχι μόνο στη διάγνωση αλλά και στην αξιολόγηση
της αποκατάστασης των παιδιών με δυσλεξία.

Μάλιστα, σημαντικό εύρημα της συγκεκριμένης έρευνας δεν

αποτελεί μόνο το γεγονός ότι τα παιδιά με δυσλεξία
εμφάνισαν στατιστικά σημαντικές ομοιότητες στο χρόνο
έκλυσης της κυματομορφής Ρ300 σε σύγκριση με τα παιδιά
στην ομάδα ελέγχου, αλλά ταυτόχρονα το γεγονός ότι
ανέκτησαν την εγκεφαλική πλευρίωση που συναντάται και
στην ομάδα ελέγχου μια και η κυματομορφή Ρ300 εκλύθηκε
γρηγορότερα από το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο σε
σχέση με το δεξί, όπως αποτυπώνεται και στα διαγράμματα
που προηγήθηκαν.

51
Παίζοντας με το ρυθμό
Μουσικές Δραστηριότητες

52
 ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ
ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ
(ΣΥΜΠΕΡΙΛ.ΦΩΝΗΜΙΚΗ
ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ)

53
 Το όνομά που αρχίζει με το Γράμμα…
 (Ρ.Λασκαράκη,2011)
 Το όνομά μου αρχίζει με ένα γράμμα
 κάθε γράμμα είναι σημαντικό
 Το όνομα μου είναι Μαρία
 πως αρχίζει αυτό?
 η Μαρία αρχίζει με το Μ
 η Μαρία αρχίζει με το Μ
 η Μαρία αρχίζει με το Μ
 Πώς αρχίζει το όνομά σου?

54
 Σπάσε τη λέξη ( Τραγούδι όπου τα παιδιά πρέπει να
σπάσουν τη λέξη στα φωνήματα της )(Ρ.Λασκαράκη,2011)
 Αν σου δώσω τη λέξη μήλο
 πες μου τι μου δίνεις πίσω
 /μ/η/λ/ο
 Αν σου δώσω τη λέξη φύλλο
 πες μου τι μου δίνεις πίσω
 /φ/υ/λ/ο
 Αν σου δώσω τη λέξη ξύλο
 πες μου τι μου δίνεις πίσω
 ξ(κς)/υ/λ/ο
 όλοι μαζί
 Ανέβα πάν στο δέντρο και κόψε αυτό το μήλο
 πάρε αυτό το ξύλο και δώσε μια στο σκύλο

55
Ήχοι ίδιοι ή διαφορετικοί?

Ήχοι ίδιας κατηγορίας και 1

διαφορετικός. Εντοπισμός
Α Β Γ

Τόνοι – μικρές μελωδίες

Ρυθμικά σχήματα

56
 Δραστηριότητα :Ρυθμικό τηλέφωνο (Beth
Haugland)

 Βάζουμε τα παιδιά σε γραμμή. Ο

εκπαιδευτής χτυπά ένα ρυθμό π.χ.(τα τα τι-
τι τα) στην πλάτη του πρώτου παιδιού της
γραμμής και το παιδί μεταφέρει αυτόν στην
πλάτη του πισινού του. Η διαδικασία
συνεχίζεται μέχρι και το τελευταίο παιδί της
γραμμής. Στόχος είναι να κρατηθεί σωστά ο
αρχικός ρυθμός- ρυθμ.σχήμα
57
 Παιχνίδι με τη χροιά
 Δραστηριότητα :Βρες τον ήχο (Tavis
Minner)

 Υλικά:μία καρέκλα., διάφορα όργανα,

μαντήλι
 Στόχος: ενίσχυση των ακουστικών
δεξιοτήτων, ακρόασης
 και αναγνώρισης των ήχων διαφόρων
58 μουσικών οργάνων (χροιά)
 Πόσες νότες ακούστηκαν?
Προοδευτικά εναλλάσσονται οι ήχοι πιο γρήγορα
μεταξύ τους

 Ο δεύτερος ήχος είναι πιο ψηλός ή

πιο χαμηλός ?
Προοδευτικά εναλλάσσονται οι ήχοι πιο γρήγορα
μεταξύ τους

59
Διάκριση μελωδίας

60
Κατεύθυνση μελωδίας

61
Η μουσική συναντάται σε όλες τις
κουλτούρες και τους πολιτισμούς, συνιστά
παγκόσμια γλώσσα και οφείλει να αποτελεί
αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των
παιδιών.

62
 Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας

Οι δυσκολίες μπορούν να
αντιμετωπιστούν αν υπάρχει
πίστη, φαντασία, κατανόηση και
φυσικά ΑΓΑΠΗ.
63