YAPI ELEMANLARI DERS SUNUMLARI

5. HAFTA

1
V. TEMELLER
Yapının ağırlığı ve faydalı yüklerini zemine aktaran yapı
elemanlarına "TEMEL" denilmektedir. Temelin oturacağı
doğal zemine ise "TEMEL YATAĞI" denir. Yapının stabilizesi
açısından hem temelin yeterli boyutta ve sağlam
malzemeden yapılması hem de zemin etüdünün çok iyi
yapılmış olması büyük önem arzetmektedir.

2
Temel tabanının sağlam zemine oturtulması gereklidir. Aksi
halde dengesiz oturmalardan dolayı yapıda çatlama çökme
ve yıkılmalar olabilir. Ayni şekilde yapının oturacağı zemin
de farklı özellikler gösteriyor ya da zemin etüdlerinde eğik
tabakalaşmaya sahip olduğu ortaya çıkıyorsa temel
boyutlandırılması ve temel tipi bu durum göz önüne
alınarak seçilmelidir. Ayrıca temele eğik yük gelmesi
önlenmeli yük bileşenleri düşey olmalıdır. Yapıdaki farklı
oturma, tasman (Yerleşim yerlerinin altında kömür çıkaran
maden ocaklarının faliyetleri sonucu oluşan boşlukların
zamanla yer üstünde meydana getirdiği çöküntü ve
binalarda meydana gelen çatlama vakalarına tasman
deniyor) ve çökmeleri önlemeyi teminen belirli uzaklıklarda
bina bölünür ve aralıklı yapılır. Buna "DİLATASYON DERZİ"
3
diyoruz (Şekil V.1).
4
İyi bir temel dizaynında gözönünde bulundurulması
gereken hususlar şöyle sıralanabilir.
-Temel tabanı sağlam zemine oturmalıdır
-Temel tabanı don seviyesi altında olmalıdır
-Temeldeki düşey çökmeler oturmalar. 1.00-3.00 cm.den
fazla olmamalıdır
-Temele yatay ya da eğik yüklerin gelmesi önlenmeli ve
temel tabanına gelen yükler üniform yayılmalıdır
-Zemin tabakalarının birbirleri üzerinden kaymasına yol
açan eğik tabakalaşma ve zeminde homojen olmayan yapı
üzerine bina inşa edilmemelidir.

5
6
V.1. BAŞLICA TEMEL TÜRLERİ:
Taş, ahşap, beton, betonarme ve çelik gibi malzemelerden
yapılan temeller esas olarak iki guruba ayrılmaktadır.

1.) Yüzeysel Temeller.

2.) Derin Temeller.

Bunlardan YÜZEYSEL TEMELLER adından da anlaşılacağı

gibi mümkün olduğu kadar toprak yüzeyine yakın yapılan,
ancak yine de don seviyesi altında inşa edilmesi gereken
temel türleridir. Özellikle sağlam zeminlerde uygulanır.

7
Yapı duvarları ya da kolonlardan gelen yapı yüklerini
daha geniş bir alana yaymak üzere yapılan temel
elemanlarına "SÖMEL" denir. Bina yükleri temel
tabanına taş sömellerde 60o lik, betonarme sömellerde
ise 450 lik bir açıyla yayılır. Bu bilgilerle taş sömelde
sömel yüksekliği (h) bulunmak istenilirse:

8
9
Örneğin: a =1.00 m, d =60 cm, e =20 cm ise;
h = e x 1.73 = 20 x 1.73 = 34.6 cm. elde edilir.
Biz bu değeri h ≈ 35 cm. olarak yuvarlak hesap şeklinde
gösteririz. Taş ve beton gibi malzemenin fazla
kullanımını önlemek için sömelde kademeler çıkıntı ve
eğimler yapılır bunlara "AMPATMAN" ya da
"AMBUATMAN" adı verilir.

Sömel genişliği a, duvar genişliği d ise bu ölçüler şu üç

durumdan birine sahip olabilir:
1-) a < d 2-) a = d 3-) a > d (genelde uygulama biçimi
böyledir)

10
Normal durum a > d olmasıdır. Ancak diğer durumlar
sözkonusu olursa yalnızca a=d durumu gözönünde alınır
ve projelendirilir a<d yapılmaz. Aşağıda görüldüğü gibi
sömel genişlikleri ve kalınlıkları yapı yükünden dolayı
çatlama kırılma zımbalama ve eğrilme olmayacak
biçimde boyutlandırılmalıdır.

11
 Yüzeysel Temeller de şu üç guruba ayrılırlar.

1.1.) Tekil Temeller Münferit Temeller

1.2.) Sürekli Temeller Mütemadi Temeller
1.3.) Radye-Jeneral Temeller
Orta sert temel zemini ve düşük yapı ağırlığı söz konusu ise
"Tekil Temel" kullanılır. Bu tip temeller betonarme karkas
yapıda yalnızca kolonların altına tek tek hesaplanıp
boyutlandırılarak yerleştirilir. Tekil sömeller kayma ve
ayrılmaları önlemeyi teminen. 30x30 ya da 50x50 cm.
kesitinde bağ kirişleriyle birbirlerine bağlanırlar. Ayrıca
birkaç tekil sömel birarada ve birden çok kolon yükünü
taşıyacak şekilde "KOMBİNE SöMEL" veya "BİRLEŞİK
SöMEL" olarak da tertiplenebilmektedir. 12
13
14
15
16
Sağlam temel zemini ve küçük yığma yapılarda
"Sürekli Temel" kullanılır. Uygulanma şekli taş temel
duvarları ya da kolonlar altına yekpare şekilde kum ya
da stabilize serilerek taş malzemeden veya demirli
betondan düzenlenerek yapılmasıdır.

17
 SÜREKLİ (Mütemadi) SÖMEL BOYUTLANDIRILMASI
Sürekli sömellerin taban genişlikleri hesaplanırken
temelin birim (1 mt.lik) uzunluğu gözönüne alınır.
Hesaplanan toplam yapı yükü (P), toplam sömel
uzunluğuna bölünerek 1.00 mt. boya gelen (b) ortalama
yük bulunmaktadır. Böylece, tekil sömel hesabına benzer
işlemlerle yalnız temel taban genişliği (a) bulunur

18
19
20
Zemin emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ya da dolgu
zeminlerde uygulanan temel türü "Radye-Jeneral" diğer bir
ifadeyle "Radye Temel" dir. Yapıda projelendirilen kolonların
sıklığı veya temel duvarlarının birbirlerine yakınlığı da bu
temel türünü gerektirebilir. Şekillerde de görülebileceği
üzere radye-jeneral zemini tamamen örten ve ters
yerleştirilmiş bir plak döşeme. şeklinde çalışır. Başlıca yapım
şekilleri:
1.3.1.Düz plak temel
1.3.2.Kirişli plak temel
1.3.3.Ters kirişli plak temel
1.3.4.Mantar plak temel
1.3.5.Ters kemer temel
1.3.6.Rijit temeldir. Rijit temel perde kolon kiriş ve
21
döşemelerin bir bütün olarak yapıldığı temel türüdür.
22
23
DERİN TEMELLER : Sağlam zeminin çok derinlerde
olması durumunda uygulanırlar ve üç şekilde
projelendirilirler.
2.1.Ayak temeller
2.2.Kazık temeller
2.3.Kesonlar

AYAK TEMELLER : Tekil temellere benzer şekilde ve

betonarmeden inşa edilirler. Planda duvar ya da
kolon birleşim yerlerinin altlarına yapılan ayaklar
zemine oturan kısımlarında kare şeklinde genişletilir.

24
25