Wpływ monsunów na działalność gospodarczą

człowieka

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Wpływ monsunów na działalność gospodarczą
człowieka

Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.

Monsuny są przykładem wiatrów sezonowych – okresowo zmiennych. Wieją regularnie

w czasie jednego półrocza, zmieniając kierunek na przeciwny w następnym półroczu.
Wynika to z różnic ciśnienia atmosferycznego między kontynentami a oceanami. Zmiany te
wywołane są różnicą tempa nagrzewania się i stygnięcia powietrza nad rozległymi
obszarami lądu i oceanami. Cyrkulacja monsunowa jest najbardziej rozwinięta
w zwrotnikowej części Azji Wschodniej i Południowo‐Wschodniej. Monsuny tworzą się
również w północnej Australii, wschodniej Afryce i w Ameryce Środkowej. Słabiej
zaznaczają się w wyższych szerokościach geograficznych (jako monsuny pozazwrotnikowe),
np. w Mandżurii, Japonii, na Kamczatce, na Alasce. Jak każde wiatry, monsuny wywierają
wpływ na życie i gospodarkę człowieka.

Twoje cele

Wyjaśnisz mechanizm powstawania monsunów.

Wskażesz głównych producentów i eksporterów ryżu.
Przeanalizujesz wpływ monsunów na rozwój upraw (zwłaszcza ryżu).
Uzasadnisz, dlaczego monsun zimowy jest nazywany wiatrem głodowym.
Przeczytaj

Monsun letni i monsun zimowy

Latem kontynent silnie się ogrzewa, od niego zaś nagrzewa się powietrze, które unosi się
do góry. Nad lądem tworzy się niż baryczny, z kolei nad oceanem powietrze jest
chłodniejsze i tworzy się wyż baryczny. Ruch powietrza odbywa się więc z oceanu nad ląd.
Mówimy wtedy o monsunie letnim. Ciepłe, wilgotne powietrze przemieszcza się z wyżu do
niżu, powodując duże zachmurzenie i opady. Od tych opadów zależy cały cykl rozwoju
rolnictwa, a zwłaszcza upraw ryżu, czyli głównej rośliny żywieniowej na obszarze Azji
Południowej i Południowo–Wschodniej.

Krajobraz rolniczy w czasie monsunu letniego

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Zimą ląd ochładza się bardzo szybko i tworzy się tam ośrodek wysokiego ciśnienia (wyż
baryczny). Wody oceanu natomiast ocieplają unoszące się nad nim masy powietrza, tworząc
ośrodek niskiego ciśnienia (niż baryczny). W konsekwencji zimą wieją monsuny znad lądu
ku oceanom. Są to wiatry chłodne i suche. Nazywamy je monsunami zimowymi. Kształtują
pogodę słoneczną i suchą.
 
Ghaty Zachodnie podczas pory suchej
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Schemat występowania monsunów w Azji Południowej

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Przeanalizuj wielkości opadów w klimacie monsunowym w ciągu roku. Wyjaśnij tak duże
opady występujące w Ernakulam.
Klimat zwrotnikowy wilgotny – Ernakulam (Indie)
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie climate-data.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

W klimacie monsunowym w Azji Południowo‐Wschodniej olbrzymie opady występują tylko

w okresie letnim. Zimą opady prawie nie występują. Temperatura powietrza przez cały rok
jest wysoka - od 20 do 30°C. Roczne opady mogą wynosić nawet kilka tysięcy milimetrów.
Monsun ma ogromny wpływ na klimat Azji Południowo‐Wschodniej, a przez to na życie
i gospodarkę człowieka, dlatego nadano mu lokalne nazwy. Monsun letni nazwano
„tragarzem deszczu”, ponieważ przynosi duże opady (czasami nadmierne), z kolei monsun
zimowy – „wiatrem głodowym”, gdyż uniemożliwia uprawę ryżu (chyba że są możliwości
sztucznego nawadniania pól).
Roczny przebieg średnich miesięcznych temperatury powietrza i sum opadów miesięcznych w stacji Kalkuta
(Indie)
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. na podstawie climate-data.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Znaczenie monsunu dla życia i gospodarki. Uprawa ryżu

Podczas monsunu letniego, w niektórych miejscach, np. w Czerapuńdżi w Indiach, suma
rocznych opadów osiąga średnio około 11 metrów i w większości przypada na monsun letni
(głównie od czerwca do września). Okres zmiany monsunów jest porą sprzyjającą rozwojowi
cyklonów tropikalnych nad Morzem Arabskim i Zatoką Bengalską. Najwięcej pojawia się ich
w maju i czerwcu oraz w październiku i listopadzie. Przynoszą ze sobą zniszczenia
wywoływane silnym wiatrem i powodziami. Jedną z najbardziej tragicznych była powódź
w Tajlandii w 2011 r.

42,6% powierzchni Tajlandii to użytki rolne. Powódź z 2011 roku zniszczyła uprawy ryżu,
trzciny cukrowej, manioku, mango, kukurydzy, bananowca – w sumie ponad 1,5 mln ha
ziemi uprawnej. 97% tych zniszczeń dotyczyło ryżu. Nawet w następnym roku eksport ryżu
z Tajlandii był mniejszy z tego powodu.

W Azji Południowo‐Wschodniej podstawowym uprawianym zbożem, wymagającym 

gorącego i wilgotnego klimatu, jest ryż. Mówi się, że „ryż lubi mieć stopy w wodzie, a głowę
w słońcu”. Uprawiany jest na polach zalewanych płytką wodą – jest to tzw. ryż mokry (padi).
Często sadzi się go też na tworzonych specjalnie w tym celu górskich terasach. Pozwala to
zatrzymać spływającą wodę, która bez nich spłynęłaby zboczami góry. Bez dodatkowego
nawadniania (ale też na wilgotnych glebach) uprawiany jest ryż suchy (górski). Jego plony są
niskie i silnie uzależnione od opadów atmosferycznych. Kiedy letni monsun spóźnia się,
a susza przedłuża, następuje spadek produkcji, a także wzrastają ceny żywności. Z drugiej
strony obfite deszcze często powodują katastrofalne powodzie, których efektem są wielkie
straty materialne, a czasem także wiele ofiar w ludziach.

“
Dramat zaczął się pod koniec lata, gdy na północy Tajlandii zaczęły
padać deszcze monsunowe z intensywnością nienotowaną od 1942 r.
W ciągu kilkunastu dni te masy wody zamieniły się w straszliwe
powodzie, które zalały jedną trzecią kraju, zwłaszcza jego centralną
część. Dach nad głową straciło około 2,5 mln ludzi i według
oficjalnych statystyk zginęło ponad 380 osób.

Skutki żywiołu mogą być katastrofalne także dla milionów ludzi w Azji
i Afryce, dla których głównym składnikiem pożywienia jest ryż.
Bowiem Tajlandia jest największym na świecie eksporterem tego
 zboża. Powodzie zniszczyły już 2 mln ton ryżu w młynach i opóźniły
wysyłkę towaru przygotowanego już dla zagranicznych odbiorców -
powiedział Korbsook Iamsuri, prezes Tajskiego Związku Eksporterów
Ryżu. Jego zdaniem w przyszłym roku eksport tajskiego ryżu może
spaść aż o jedną trzecią, do 7‐7,5 mln ton. Ale to ostrożne szacunki, bo
pod wodą znalazło się 1,5 mln hektarów pól ryżu. Władze Tajlandii
szacują, że w tym roku zbiory ryżu spadną o 6 mln ton, aż o jedną
czwartą. […] Obawiają się też, że powodzie zaszkodzą kolejnym
zbiorom ryżu i skutków żywiołu nie da się w pełni usunąć przez rok.

Według agencji Reuters po zakończeniu walki z żywiołem ceny

wysokiej jakości tajskiego ryżu basmati mogą podskoczyć o jedną
trzecią.

Źródło: A. Kubik, Powodzie w Tajlandii – wstrząs dla gospodarki świata,

31.10.2011, wyborcza.pl (dostęp 8.03.2021).

Pole ryżowe
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

Najwięksi producenci ryżu na świecie (2017 r.)

Chiny – 213 mln ton,
Indie – 168 mln ton,
 Indonezja – 59 mln ton,
Bangladesz – 54 mln ton,
Wietnam – 43 mln ton,
Tajlandia – 33 mln ton,
Mjanma (Birma) – 26 mln ton,
Filipiny – 19 mln ton,
Brazylia – 11,7 mln ton,
USA – 10 mln ton.

Źródło danych: stat.gov.pl

Kraje o najwyższych plonach ryżu (2017 r.)

Egipt – 93 dt/ha,
USA – 84,1 dt/ha,
Korea Południowa – 70 dt/ha,
Chiny – 69,2 dt/ha,
Japonia – 66,7 dt/ha,
Brazylia – 62,1 dt/ha,
Wietnam – 55,5 dt/ha,
Indonezja – 51,5 dt/ha.

Źródło danych: stat.gov.pl

Najwięksi eksporterzy ryżu na świecie (2019 r.)

Indie - 9,79 mln ton,

Tajlandia - 7,56 mln ton,
Wietnam - 6,58 mln ton,
Pakistan - 4,60 mln ton,
USA - 3,14 mln ton,
Chiny - 2,72 mln ton,
Mjanma (Birma) - 2,50 mln ton,
Kambodża - 1,35 mln ton.

Źródło danych: ers.usda.gov

W 2011 roku Tajlandia była największym na świecie eksporterem ryżu. W 2012 roku, według
poniższych danych, zajmowała 3. miejsce. Jest to skutek nie tylko powodzi, ale również
zmian w polityce rządu. Faktem jednak jest, że zmienność warunków pogodowych wpływa
na zmniejszenie plonów, a przez to na zbiory i możliwości eksportu. Po katastrofalnej
powodzi wartość eksportu Tajlandii w drugiej połowie 2011 roku zmalała o 7,8%, a w 2012 r.
jeszcze o 1,9% (Bank Światowy 2012 i MFW 2014). Wzrost realnego PKB w 2011 r. był na
niższym poziomie niż prognozowano – przed katastrofą mówiono o wzroście
gospodarczym na poziomie 4%, po powodzi 2,9%. Powódź i zniszczenia, które
spowodowała, miały też wpływ na światowe ceny ryżu – głównego produktu
żywnościowego dla większości ludności w Azji i w części Afryki.

Najwięksi eksporterzy ryżu na świecie (2012 r.)

Indie – 10,25 mln ton,

Wietnam – 7,72 mln ton,
Tajlandia – 6,95 mln ton,
Pakistan – 3,40 mln ton,
USA – 3,30 mln ton,
Mjanma (Birma) – 1,36 mln ton,
Brazylia – 1,11 mln ton,
Urugwaj – 1,06 mln ton,
Argentyna – 0,61 mln ton.

Źródło danych: ers.usda.gov

Uprawa ryżu
Źródło: dostępny w internecie: pxhere.com, domena publiczna.
 Polecenie 2

Przeanalizuj powyższe dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów ryżu. Spróbuj wyjaśnić
duże różnice wartości w różnych krajach.

Polecenie 3

Uzasadnij, dlaczego w pierwszej dziesiątce państw o najwyższych zbiorach ryżu aż 8 znajduje

się w Azji Południowo-Wschodniej oraz Azji Wschodniej i Południowej.

Polecenie 4

Przeanalizuj poznane informacje o monsunach i na ich podstawie uzasadnij, dlaczego należy

udoskonalać technikę pozwalającą na lepsze prognozowanie stanu atmosfery naszej planety.

Słownik
cyklon tropikalny

(gr. kyklṓ n ‘wirujący’) cyklon uderzający w obszary położone na zwrotnikowych

i podzwrotnikowych szerokościach geograficznych, szczególnie w czasie zmiany
monsunów; powstaje nad ciepłą powierzchnią oceanu; jest to cyklon o wielkiej sile
wiatru, połączony z gwałtowną ulewą

irygacja
stosowanie nawodnień na zbyt suchych terenach

padi

uprawiana w Azji, jedna z dwóch głównych odmian ryżu (ryż mokry)

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Opisz negatywny wpływ występowania monsunów na gospodarkę.

Polecenie 2

Zapoznaj się z grafiką interaktywną i uzasadnij duży wpływ monsunów na uprawy ryżu w Azji
Południowo-Wschodniej, Południowej i Wschodniej.

Anomalie w opadach deszczu w 2010 r.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wpływ monsunów na uprawę ryżu w wybranych krajach

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz klęski żywiołowe, które występują w regionach o klimacie monsunowym.

 powodzie

 cyklony tropikalne

 tornada

 susze

 szarańcza

Ćwiczenie 2 醙

Indie pozostają w zasięgu cyrkulacji monsunowej. Do Mongolii monsuny nie docierają.

Wybierz konsekwencję klimatyczną dla Mongolii w przypadku, gdyby góry dzielące te
państwa (na terenie Nepalu i Chin) uległy zniszczeniu przez czynniki erozyjne.

 ochłodzenie klimatu

 wzrost rocznej sumy opadów

 zwiększenie powierzchni obszarów stepowych Mongolii

 powiększenie obszaru pustyni Gobi

Ćwiczenie 3 醙

Uzupełnij zdania. Skorzystaj z podanych niżej wyrażeń.

Turysta z Europy, który nie lubi ulewnych deszczów, powinien raczej odwiedzić Indie
w okresie monsunu . Dla upraw ryżu w Azji Południowo-Wschodniej najlepszy jest
monsun . W Indonezji, gdzie pora deszczowa trwa długo, udaje się uzyskać nawet
zbiory ryżu w roku.
Dwie główne odmiany ryżu uprawianego w klimacie monsunowym to . Głównymi
producentami ryżu na świecie są .

zimowy dwa USA, Indonezja zimowego letniego trzy letni Chiny, Indie

mokry i suchy zalewowy i padi

Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz wymagania i warunki potrzebne do uprawy ryżu.

 małe nasłonecznienie w całym okresie wzrostu

 temperatura ponad 5°C przez cały okres wzrostu

 żyzne, słabo przepuszczalne gleby

 klimat gorący, najlepiej monsunowy

Ćwiczenie 5 醙

Z podanych krajów wybierz trzech największych eksporterów ryżu.

 Tajlandia

 Wietnam

 Kanada

 Indie

 Chiny

 Japonia

Ćwiczenie 6 醙

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7 醙
Rozwiąż krzyżówkę.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

1. Największe państwo wyspiarskie w Azji Południowo-Wschodniej.

2. Kraj w Azji Południowo-Wschodniej z deltą Mekongu.
3. Tworzone na stokach górskich w celu zatrzymywania spływającej wody opadowej.
4. Grupa roślin uprawnych, do której należą m.in. pszenica i ryż.
5. Inaczej: stosowanie nawodnień na zbyt suchych gruntach.
6. Na Jawie w uprawie ryżu możliwe trzy w ciągu roku.
Ćwiczenie 8 醙

Przeanalizuj podane wyrażenia, a następnie przyporządkuj je do odpowiedniego monsunu.

monsun letni

strefa niskiego ciśnienia jest nad

oceanem

pogoda słoneczna i sucha

monsun zimowy wiatr ciepły i wilgotny

uprawa zbóż – ryżu i kukurydzy

duże zachmurzenie i opady

deszczu

powietrze znad Azji

przemieszcza się ku Oceanowi
Indyjskiemu

uprawa głównie roślin

strączkowych

wiatr chłodny i suchy

strefa niskiego ciśnienia

występuje nad lądem

powietrze znad Oceanu

Indyjskiego przemieszcza się ku
Półwyspowi Indyjskiemu
Ćwiczenie 9 難

Przeanalizuj poniższy tekst. Korzystając z różnych źródeł informacji, wyjaśnij, dlaczego

monsuny w ostatnich latach w Azji Południowej wywołują coraz więcej zniszczeń związanych
z powodziami, osuwiskami i wymuszają ewakuację tysięcy ludzi z miejsc ich zamieszkania.
Zaproponuj działanie, które pozwoliłoby (przynajmniej w jakimś stopniu) zatrzymać te
negatywne zjawiska.

“
Powodzie dotknęły około 4,8 miliona ludzi zamieszkałych w prawie 4
tysiącach wiosek w stanie Asam, choć częstotliwość opadów
zmniejszyła się w ciągu ostatnich 24 godzin - informują miejscowe
władze. Ewakuowano ponad 147 tysięcy ludzi. Znaleźli oni schronienie
w 755 obozach.

Ponad 2,5 miliona ludzi zostało również dotkniętych powodziami

w indyjskim stanie Bihar.

Władze Nepalu podały, że wskutek monsunowych deszczy ucierpiało

prawie 37 tysięcy rodzin. 13 tysięcy rodzin musiało uciekać ze swych
domów.

Monsunowe deszcze nawiedzają południową Azję od czerwca do

września.

Źródło: Monsunowe deszcze w Azji, 20.07.2019, polsatnews.pl (dostęp 8.03.2021).

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Anna Ruszczyk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Wpływ monsunów na działalność gospodarczą człowieka

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I

Podstawa programowa

III. Dynamika procesów atmosferycznych: pionowa budowa atmosfery, zjawiska i procesy

w atmosferze, przestrzenne zróżnicowanie elementów klimatu, strefy klimatyczne i typy
klimatów.

Uczeń:

3) wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów stałych, okresowych oraz lokalnych i określa ich
znaczenie dla przebiegu pogody.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wyjaśnia powstawanie monsunów i podaje ich cechy,

omawia wpływ monsunów na życie mieszkańców,
analizuje wpływ monsunów na rozwój upraw (zwłaszcza ryżu),
wymienia głównych producentów i eksporterów ryżu.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, metody operatywne (praca z e‐materiałem:

z tekstem, diagramami klimatycznymi, danymi statystycznymi, mapą), mapa myśli
(skojarzeń)/plakat
Formy zajęć: praca indywidualna, praca w grupach, praca na forum klasy

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‐materiał,

fotografie ryżu i pól ryżowych, podręcznik, arkusze papieru, pisaki, atlasy, mapa
klimatyczna świata, mapa fizyczna lub polityczna świata

Materiały pomocnicze

Battan L.J., Pogoda, tłum. S. Moszkowicz, PWN, Warszawa 1979.

Roth G.D., Pogoda i klimat, tłum. Z. Woliński, Świat Książki, Warszawa 2000.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel przedstawia uczniom fotografie ryżu i pól ryżowych (e‐materiał lub inne
przygotowane przez nauczyciela).
Pogadanka na temat: Dlaczego ryż nie rośnie w Polsce? (omówienie warunków
potrzebnych do uprawy ryżu) – powinna pojawić się nazwa klimatu monsunowego.
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy, każda otrzymuje arkusz papieru, na jego środku
uczniowie zapisują nazwę „monsun” – mają wykonać mapę skojarzeń (myśli), mogą
wykonać schemat (otrzymują na tę pracę tylko kilka minut).
Uczniowie wykonują pracę w grupach – zapisują wszystko, co im się kojarzy z nazwą
„monsun” (jeżeli im się nasuną nowe skojarzenia, zapisują je, łącząc z już zapisanymi).
Uczniowie z poszczególnych grup na forum klasy prezentują mapy myśli.
Następnie nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi uczniów o analizę klimatodiagramów zawartych w e‐materiale

(przedstawiających klimat monsunowy) oraz przedstawia rysunki z monsunem letnim
i zimowym.
Na podstawie klimatodiagramów i rysunków uczniowie charakteryzują monsuny letni
i zimowy, wyjaśniając również ich powstawanie i podając główne miejsca występowania
(e‐materiał, mapa klimatyczna świata – ścienna lub w atlasie).
Nauczyciel prosi o wyszukanie w e‐materiale nazw krajów, które są głównymi
producentami i eksporterami ryżu, a także krajów o najwyższych plonach ryżu; inicjuje
dyskusję: Czy tylko kraje położone w klimacie monsunowym mają najwyższe zbiory,
plony, czy te kraje są głównymi eksporterami ryżu? Dlaczego? (uczniowie wymieniane
kraje wskazują na mapie politycznej świata, może być również mapa fizyczna świata).
Analiza danych statystycznych zawartych w e‐materiale.
Nauczyciel nawiązuje do wpływu monsunów na życie ludzi – formułuje problem, który
będzie przedmiotem dalszej dyskusji: Dlaczego mówi się, że monsun daje i monsun
zabiera? Jaki jest wpływ monsunów na życie i gospodarkę człowieka?
 Nauczyciel znów dzieli uczniów na grupy; każda grupa otrzymuje materiały do
wykonania plakatu zawierającego wyjaśnienie podanego problemu (można wykorzystać
metodę metaplanu).
Przed podjęciem pracy uczniowie w grupach zapoznają się z grafiką interaktywną,
a także z tekstem dotyczącym powodzi w Tajlandii w 2011 roku (zawartym również
w e‐materiale).
Następnie każda grupa, dyskutując, rysuje plakat zawierający odpowiedzi na podane
pytania.
Prezentacja plakatów na forum klasy, możliwa dyskusja podsumowująca pracę nad
problemem Jaki jest wpływ monsunów na życie i gospodarkę człowieka?

Faza podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami, ocenia pracę

uczniów na lekcji.
Następnie nauczyciel wprowadza do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału
– uczniowie indywidualnie wykonują wybrane ćwiczenia z e materiału; nauczyciel
w razie potrzeby wspiera ich.
Na zakończenie nauczyciel zadaje uczniom pytania: co było ciekawe, łatwe, trudne,
w jaki sposób można wykorzystać wiadomości i umiejętności, które dziś zdobyliście.

Praca domowa

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy określ, jakie są najlepsze warunki do uprawy

ryżu. Wymień potencjalne miejsca w Europie, gdzie można by uprawiać ryż. Opisz,
dlaczego na naszym kontynencie produkcja ryżu jest mała.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafikę interaktywną można wykorzystać podczas lekcji dotyczącej wiatrów okresowych

(zakres rozszerzony: III. 3) oraz zróżnicowania gospodarki rolnej (zakres rozszerzony: X).
Grafikę interaktywną można wykorzystać także podczas lekcji dotyczącej zasięgu
geograficznego głównych upraw (zakres podstawowy: X. 3).