Wielka woda

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film edukacyjny
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Wielka woda

Źródło: Masur, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Pośród żywiołów nękających ludzkość szczególne miejsce zajmuje niosąca zniszczenie

„wielka woda”. W naszym kraju powodzie występują dosyć często. Przez południową Polskę
w 1997 roku przetoczyła się fala powodziowa, która niszczyła infrastrukturę miejską,
pojazdy i wiele innych dóbr. Przyszła szybko, przyniosła ogromne zniszczenia i odsłoniła
słabości zabezpieczeń przeciwpowodziowych. Ze względu na poziom wody i skutki została
nazwana „powodzią tysiąclecia”. Czy dzisiaj jesteśmy przygotowani na następną wielką
wodę?

Twoje cele

Wymienisz przykłady wielkich powodzi w Polsce i na świecie.

Wyjaśnisz mechanizm powstawania powodzi.
Omówisz skutki powodzi.
Przeczytaj

Powódź to silne wezbranie wód rzecznych lub morskich powodujące straty w sferze
społecznej i materialnej. Na przełomie XX i XXI wieku takich wydarzeń były setki, a może
tysiące. Każde z nich miało trochę inne przyczyny, ale każde przynosiło m.in. śmierć ludzi,
zwierząt i ogromne straty materialne. Na świecie powodzie najczęściej są związane
z ulewnymi, czasami długotrwałymi opadami deszczu.

Przykłady katastrofalnych powodzi na świecie. Ich przyczyny

i skutki

Powódź w Bangladeszu, 1991 r.

Pod koniec kwietnia 1991 roku potężny cyklon wiejący z prędkością do 235 km/h wzbudził
na wodach Zatoki Bengalskiej fale o wysokości 6 metrów i skierował je w stronę wybrzeży
Bangladeszu. Woda wdarła się na ląd, powodując gwałtowną powódź. Ofiarą żywiołu padło
około 200 tys. ludzi. Niszczycielska fala odebrała dach nad głową ponad 10 milionom
mieszkańców, a ponadto zniszczyła prawie całe zbiory.

Zalane wioski i pola wokół rzeki Karnaphuli dzień po uderzeniu cyklonu w Bangladeszu w 1991 r.
Źródło: V. Gempis, USAF; Defense Visual Informa on Center, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Powódź w południowo-wschodniej Francji, 1992 r.
Po ulewnych deszczach we wrześniu 1992 roku wielka woda pozbawiła życia ponad 80
osób i przypomniała, że nie wybiera tylko krajów słabo rozwiniętych gospodarczo –
tragicznych skutków powodzi doświadczają także bogate kraje Europy.

Powódź w Indiach, Bangladeszu i Nepalu, 1993 r.

Kolejny raz zalaniem zostały dotknięte kraje Azji Południowej – tam powodzie zdarzają się
najczęściej z powodu ulewnych deszczów monsunowych. Pod koniec lipca 1993 roku
katastrofę wywołały rekordowe opady w północno‐wschodnich Indiach (spadło wtedy 990
mm w ciągu tygodnia; w Polsce są miejsca, gdzie rocznie może spaść maksymalnie do 550
mm opadu). Pod wodą znalazły się miliony hektarów upraw, miliony ludzi zostało bez
domów i dostaw żywności. Śmierć poniosło wówczas ponad 12 tys. osób.

Powódź w Europie Środkowej, 1997 r.

Ta powódź w Polsce jest nazywana „powodzią tysiąclecia” – nawiedziła w lipcu 1997 roku
południową i zachodnią Polskę, a także Czechy, wschodnie Niemcy (Łużyce),
północno‐zachodnią Słowację oraz wschodnią Austrię, doprowadzając na terenie Czech,
Niemiec i Polski do śmierci 114 osób oraz szkód materialnych w wysokości blisko 4,5
miliarda dolarów amerykańskich.

Powódź w Somalii, 1997 r.

Somalia to kraj, który częściej kojarzy się z suszą niż powodzią. W listopadzie 1997 roku
doszło jednak do powodzi, którą wywołały długotrwałe deszcze. Ponad 2 tys. mieszkańców
tego kraju poniosło wówczas śmierć, a 250 tys. straciło dach nad głową. Tragedię pogłębił
wybuch epidemii cholery – często spotykany efekt uboczny wylewu rzek.

Powódź na wybrzeżu Papui-Nowej Gwinei, 1998 r.

Podwodne wstrząsy w dniu 17 lipca 1998 roku doprowadziły do powstania 10‐metrowej fali,
która zalała wybrzeże, powodując śmierć ok. 6 tys. mieszkańców nadmorskich wiosek.
Trzęsienia ziemi i fale tsunami również należą do możliwych przyczyn powodzi.

Powódź w Indiach, Bangladeszu i Nepalu, 2019 r.

W lipcu 2019 roku chmury wilgotnego monsunu, które przesuwały się znad Oceanu
Indyjskiego w kierunku południowych podnóży Himalajów, przyniosły wyjątkowo ulewne
deszcze. Te spowodowały gwałtowne wzbieranie rzek w indyjskich stanach Uttar Pradesh
i Bihar, a także na przyległych obszarach Nepalu i Bangladeszu. Rzeki wylały i zatopiły wiele
miejscowości. Wielka woda dotknęła (w różnym stopniu) ponad 6 milionów ludzi. Zginęły
co najmniej 123 osoby, tysiące ludzi musiało opuścić swoje domy w obawie o zdrowie i życie.

Północne Indie, lipiec 2019 r.

Źródło: Indian Air Force, indianairforce.gov.in, GODL-India, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org.

Powodzie we Francji, Grecji i Włoszech, 2019 r.

W listopadzie 2019 roku ulewne deszcze w basenie Morza Śródziemnego wywołały
powodzie, które we Francji spowodowały uszkodzenia domów i dróg oraz zatopienia
samochodów i autobusów. Ewakuowano ponad 1,5 tys. osób, straż pożarna interweniowała
ponad 2 tys. razy, a kilkadziesiąt gospodarstw domowych nie miało prądu. Cztery osoby
zginęły w Grecji, gdzie ulewy nawiedziły zachodnią część kraju, powodując osunięcia
ziemi, powodzie i zakłócenia w transporcie.
Powódź we Francji, listopad 2019 r.
Źródło: dostępny w internecie: lci.fr, tylko do użytku edukacyjnego.

Powódź we Francji, listopad 2019 r.

Źródło: Reuters, E. Gaillard, dostępny w internecie: reuters.com, tylko do użytku edukacyjnego.
Skutki powodzi we Włoszech, listopad 2019 r.
Źródło: Vigili del Fuoco, dostępny w internecie: rte.ie, tylko do użytku edukacyjnego.

Powodzie w Polsce. Przyczyny i skutki

Przyczyny powodzi w Polsce:

nadmierne opady deszczu – głównie latem, zwłaszcza w lipcu;

wiosenne roztopy – z powodu znacznej ilości zgromadzonego śniegu i gwałtownego
przebiegu roztopów, zwłaszcza w górach;
zatory lodowe – przyczyną jest zablokowanie koryta rzeki przez lód;
sztormowe fale i silne północne wiatry – wtłaczają fale morskie i wody rzek w głąb ich
koryt, wywołują tzw. cofki;
awarie urządzeń hydrotechnicznych – spiętrzających wodę tam, zapór czy stopni
wodnych.

Powódź tysiąclecia, 1997 r.

Najtragiczniejszą w skutkach powodzią (o której już wcześniej wspomniano) na przełomie
XX i XXI wieku była powódź w 1997 roku, która została spowodowana przez dwie
następujące po sobie fale obfitych opadów. Od 4 do 8 lipca 1997 roku na obszarze między
Wrocławiem, Katowicami i Brnem zanotowano opady o wysokości powyżej 200 mm.
W części tego obszaru zanotowano ponad 300 mm deszczu (największe opady wystąpiły
m.in. na Pradziadzie – 455 mm i w Raciborzu – 244 mm). Na terenie, na którym wystąpiła
powódź (od Polski do Austrii) w ciągu kilku dni spadła miesięczna suma opadów,
a w górach – nawet dwumiesięczna. Druga fala obfitych opadów wystąpiła w okresie od 18
do 21 lipca: na Pradziada spadło 139 mm opadów, w Wieluniu – 116 mm, a w Częstochowie –
115 mm (co też jest równoważne sumie miesięcznych opadów w tych miejscach). W ciągu
całego lipca suma opadów przekroczyła średnią miesięczną trzy- lub czterokrotnie,
a w górach nawet pięciokrotnie. Kataklizm dotknął dopływy Odry, m.in. całe dorzecze Nysy
Łużyckiej, a także dorzecze i dopływy Wisły. Dnia 12 lipca fala, która wdarła się do
Wrocławia, osiągnęła 7 metrów wysokości. Wielka woda dokonała znacznych zniszczeń
w budynkach i infrastrukturze drogowej, a straty materialne szacowane były na 12 mld
złotych. Podczas tej lipcowej powodzi na terenie Polski zginęło 56 osób, a 7 tys. straciło
dach nad głową. W bilansie powodzi straty z tytułu zniszczenia majątku poniosło 9000 firm.
Woda zniszczyła lub uszkodziła 680 000 mieszkań, 843 szkoły (z których 100 uległo
całkowitemu zniszczeniu), 4000 mostów (w tym zerwanych zostało 45), uszkodzonych
zostało 14 400 km dróg, 2000 km torów kolejowych, 613 km wałów przeciwpowodziowych
i 665 835 ha ziemi, czyli ponad 2% powierzchni kraju. W wyniku powodzi w mediach
i przestrzeni publicznej coraz częściej zaczęto mówić o niebezpieczeństwie budowania
domów na terenach zalewowych oraz o szkodliwym wpływie regulacji rzek.

Polecenie 1

Na podstawie podanych przykładów odpowiedz na pytania. Co powoduje powstawanie

powodzi na świecie? Jakie skutki przynoszą powodzie?

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego regulacja rzek może mieć negatywny wpływ na sytuację powodziową
w południowej Polsce.

Skutki „powodzi tysiąclecia” w Polsce

Powódź w dorzeczu Odry
Źródło: dostępny w internecie: dziennikzachodni.pl, tylko do użytku edukacyjnego.

Ryba wyrzucona na ulicę przez wody powodziowe

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, tylko do użytku edukacyjnego.
Racibórz, 1997 r. Powódź tysiąclecia w dorzeczu Odry
Źródło: dostępny w internecie: dziennikzachodni.pl, tylko do użytku edukacyjnego.

Okolice Raciborza w 1997 r. podczas powodzi tysiąclecia

Źródło: dostępny w internecie: dziennikzachodni.pl, tylko do użytku edukacyjnego.
Transport mieszkańców Raciborza podczas powodzi tysiąclecia w 1997 r.
Źródło: dostępny w internecie: dziennikzachodni.pl, tylko do użytku edukacyjnego.

Okolice Kędzierzyna-Koźla podczas powodzi tysiąclecia w 1997 r.

Źródło: R. Klimkiewicz, Agencja Forum, dostępny w internecie: fakty.interia.pl, domena publiczna.
Wrocław podczas powodzi tysiąclecia w 1997 r.
Źródło: A. Iwanczuk, Reporter, dostępny w internecie: newsweek.pl, domena publiczna.

Zniszczony most na Odrze – powódź 1997 r.

Źródło: East News, L. Diffusion, dostępny w internecie: fotoblogia.pl, tylko do użytku edukacyjnego.
Kłodzko podczas powodzi tysiąclecia w 1997 r.
Źródło: A. Hawałej, CAF, PAP, dostępny w internecie: polityka.pl, domena publiczna.

Słownik
co a powodziowa

podwyższenie stanu wody postępujące w górę biegu od ujścia rzeki, wywołane dużym
podniesieniem się stanu wody końcowego zbiornika (morza, jeziora) lub rzeki
przyjmującej dopływ; możliwa u ujścia rzek do morza – w Polsce wywołana jest wtedy
silnym północnym wiatrem, który wpycha wodę w głąb rzeki i nie pozwala jej na
normalne ujście do morza
Film edukacyjny

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem edukacyjnym i opisz, jakie należy podejmować kroki, aby w przyszłości
zapobiegać katastrofom powodziowym.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17n2X6b7

Wielka woda
Źródło: reż. K. Poznański.

Film nawiązujący do treści materiał - dotyczy powodzi.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz prawidłowe odpowiedzi.

Głównymi meteorologicznymi przyczynami powodzi są :

 przestarzała infrastruktura hydrologiczna

 brak wałów przeciwpowodziowych

 długotrwałe opady deszczu

 osuwiska na stoku

 gwałtowne topnienie śniegu

Ćwiczenie 2 輸

Korzystając z poniższej mapy, wyjaśnij, dlaczego nie powinno się budować domów i osiedli
przy samej rzece.

Zalane tereny Wrocławia podczas powodzi tysiąclecia w 1997 r.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3 輸

Podaj nazwy dzielnic stolicy, które narażone są na zalanie wodami powodziowymi. Wyjaśnij,
dlaczego tereny najbardziej narażone na zalanie w Warszawie stanowią tylko wąskie pasmo
wzdłuż Wisły.

Obszary zagrożenia powodziowego w Warszawie

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 4 輸

Zaznacz właściwą odpowiedź.

Co a jest przykładem zjawiska prowadzącego do powodzi, a jej przyczyna to:

 roztopy.

 sztorm.

 deszcz.

 deszcz nawalny.

Ćwiczenie 5 醙

Połącz miejsca wystąpienia katastrofalnej powodzi z przyczyną jej wystąpienia.

potężny cyklon wpychający na ląd

Francja
wysokie fale

Papua-Nowa Gwinea ulewne, długotrwałe deszcze

wyjątkowo ulewne deszcze

Indie, Nepal
monsunowe

Bangladesz fala tsunami

Ćwiczenie 6 醙

Korzystając m.in. z poniższego tekstu, przyporządkuj skutki powodzi do odpowiednich grup.

Bardzo niepokojące informacje docierają do nas z Południowej i Wschodniej Azji, gdzie szaleją
niszczycielskie w skutkach i zarazem zabójcze powodzie wywołane przez wyjątkowo
intensywne opady deszczu. W Chinach, Indiach i Japonii kataklizm dotknął już kilkanaście
milionów ludzi. W Indiach z wielką wodą walczy już 1,5 miliona ludzi. Najwięcej szkód żywioł
poczynił w północno-wschodnim stanie Asam. Zginęły 33 osoby. Zniszczone są domy, budynki
użyteczności publicznej, drogi i mosty, a 17 zapór wodnych uległo przerwaniu. W Japonii
w prefekturze Kumamoto w ciągu jednej doby spadło ponad 400 litrów deszczu na metr
kwadratowy ziemi, czyli 4-krotnie więcej niż potrzeba, aby wywołać katastrofalną powódź
błyskawiczną. Przed powodzią uciekło blisko 300 tysięcy osób. Niestety, zginęło ponad 50
osób. Najtrudniejsza sytuacja panuje w Chinach, gdzie powódź dotknęła już 12 milionów
mieszkańców. Na rzece Jangcy, jednej z największych rzek w Chinach, nad brzegami której
mieszka blisko pół miliarda ludzi, uszkodzeniem grozi Tama Trzech Przełomów, największa
zapora wodna na świecie. Gdyby zapora runęła, rzeką popłynęłoby istne tsunami, które
zniszczyłoby wszystkie miejscowości położone nad jej brzegami. Fala osiągnęłaby nawet 25
metrów, czyli wysokość 10-piętrowego wieżowca. W zagrożeniu znalazłoby się życie blisko
pół miliarda ludzi.

Źródło: Katastrofalne powodzie w Azji. Może runąć największa tama świata. Zagrożonych jest
pół miliarda ludzi, 8.07.2020, twojapogoda.pl (dostęp 28.08.2020).

Skutki dla środowiska przyrodniczego

zniszczone domy, budynki

użyteczności publicznej, drogi
i mosty, zapory wodne

zanieczyszczenie środowiska,
Skutki dla życia, zdrowia i gospodarki człowieka
często skażonymi wodami
powodziowymi

przerwy w dostawie energii

elektrycznej

zagrożenie dla dzikich zwierząt

śmierć ludzi

zalanie dużej części dolin

rzecznych

zmiana koryta rzeki i wyglądu

 całej doliny (nasilona erozja)

osoby ranne i zaginione

Ćwiczenie 7 醙

Monitoring środowiska polega na prowadzeniu ciągłych lub okresowych pomiarów oraz

obserwacji różnych elementów środowiska przyrodniczego. Na przykład w Polsce, w ramach
ochrony przeciwpowodziowej, powstał radarowy system monitorowania zjawisk
pogodowych. Podaj przykłady monitorowanych zjawisk pogodowych, które mogą niepokoić
w kontekście zagrożenia powodziowego.
Ćwiczenie 8 難

Mapa przedstawia wybrane, największe katastrofy naturalne pod względem utraconych

zasobów w latach 1997–2017. Przeanalizuj treść mapy i uzasadnij konieczność wprowadzenia
(np. w Polsce) pakietu obowiązkowych polis pogodowych. Zaproponuj alternatywne działanie
rządu w celu zwiększenia środków finansowych na odbudowę utraconych (np. w wyniku
powodzi) zasobów.

Katastrofy naturalne pod względem utraconych zasobów w latach 1997–2017

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Anna Ruszczyk

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Wielka woda

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa IV

Podstawa programowa

XVIII. Problemy środowiskowe współczesnego świata: tropikalne cyklony, trąby powietrzne,

sztormy, powodzie, tsunami, erozja gleb, wulkanizm, wstrząsy sejsmiczne, powstawanie
lejów krasowych, zmiany klimatu, pustynnienie, zmiany zasięgu lodowców, ograniczone
zasoby wody na Ziemi, zagrożenia georóżnorodności i bioróżnorodności.

Uczeń:

2) wyjaśnia powstawanie sztormów, powodzi i tsunami.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

wymienia przykłady wielkich powodzi w Polsce i na świecie,

wyjaśnia mechanizm powstawania powodzi,
omawia skutki powodzi.

Strategie nauczania: konektywizm, konstruktywizm

Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, mapa myśli, metody operatywne (analiza tekstu,
mapy, fotografii, praca z filmem edukacyjnym)

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach, praca na forum klasy
Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‐materiał, mapa
fizyczna świata, mapa fizyczna Polski

Materiały pomocnicze

Dobosik B., Hibszer A., Soja J., Tablice geograficzne, Videograf II, Katowice 2002 (głównie s.
78).

Artykuły dotyczące wielkich powodzi

Dziesiątki zabitych i miliardy strat: 20 lat temu rozpoczęła się powódź tysiąclecia, 5.07.2017,
newsweek.pl (dostęp 28.05.2021).

Jasińska K., #75 lat UWr – wielka woda w 97 r., uni.wroc.pl (dostęp 28.05.2021).

Największe powodzie na świecie – przyczyny, skutki i zdjęcia, ekologia.pl (dostęp

28.05.2021).

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć: nauczyciel zapoznaje uczniów

z filmem edukacyjnym zawartym w e‐materiale, przypomina informacje dotyczące
sposobów zasilania rzek, wpływu klimatu na wody powierzchniowe, reżimów
rzecznych.
Nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

Wprowadzenie definicji powodzi (wykorzystanie e‐materiału).

Uczniowie w parach zapoznają się z przykładami powodzi na świecie (e‐materiał) –
wypisują przyczyny i skutki przedstawionych powodzi.
Dyskusja na forum klasy o przyczynach i skutkach powodzi na świecie, wskazanie na
mapie fizycznej świata omawianych miejsc; omówienie mechanizmu powstawania
powodzi.
Dla porównania uczniowie wyszukują przyczyny powodzi w Polsce – na mapie
fizycznej Polski wskazują miejsca, w których są różne przyczyny występowania
powodzi, podkreślenie faktu, że powodzie w Polsce mogą zdarzyć się w każdej porze
roku.
Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem bloku „Przeczytaj”
dotyczącym powodzi tysiąclecia z 1997 roku i wykonanie polecenia 2. zawartego pod
tekstem (uczniowie nadal pracują w parach) – krótka dyskusja.
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy (4- lub 5‐osobowe) – ich zadaniem jest stworzenie
ciągu przyczynowo‐skutkowego związanego z powodzią tysiąclecia w Polsce.
 Uczniowie na arkuszach papieru tworzą wybrany przez siebie ciąg
przyczynowo‐skutkowy; nauczyciel przypomina o uwzględnieniu przyczyn tej
powodzi, skutków bezpośrednich i wynikających z nich skutków pośrednich.
Po upływie określonego przez nauczyciela czasu przedstawiciele grup prezentują
utworzone ciągi przyczynowo–skutkowe.
Możliwa dyskusja na forum po omówieniu wszystkich prac, podkreślenie wieloletnich
skutków powodzi.

Faza podsumowująca

Powtórzenie i utrwalenie wiedzy przy pomocy ćwiczeń znajdujących się w e‐materiale

– uczniowie indywidualnie wykonują wskazane ćwiczenia.
Nauczyciel podsumowuje realizację założonych celów lekcji – ocenia pracę uczniów
i ich zaangażowanie.
Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami – mówią, co było łatwe, trudne,
ciekawe, jakie są możliwości zastosowania zdobytej wiedzy.

Praca domowa

Przedstaw możliwości zapobiegania powodziom w Polsce oraz zmniejszania strat

wynikających z ewentualnych zalań.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Film edukacyjny można wykorzystać na lekcji dotyczącej zróżnicowania sieci rzecznej na

Ziemi (zakres podstawowy: IV. 4). Film edukacyjny może znaleźć zastosowanie również na
lekcji dotyczącej ustrojów rzecznych (zakres rozszerzony: IV. 4). Może zostać wykorzystany
na lekcjach powtórzeniowych z działu dotyczącego hydrosfery oraz posłużyć uczniom do
samodzielnej nauki.