Tsunami (fala portowa (tsu port, przystao; nami fala) fala

oceaniczna, wywoana podwodnym trzsieniem ziemi, wybuchem wulkanu bd osuwiskiem ziemi (lub dzieleniem si lodowcw), rzadko w wyniku upadku meteorytu.

Wyrnia si trzy rodzaje tsunami: lokalne miejsce wzbudzenia fali znajduje si blisko wybrzea, a czas jej przybycia wynosi do p godziny; regionalne fale mog zagrozid wikszemu obszarowi przybrzenemu. Czas przybycia do 5 godzin od wzbudzenia; ponadregionalne (pacyficzne) mog objd wiele obszarw po obu stronach Pacyfiku. Czas przybycia fali od kilku do kilkunastu godzin w zalenoci od odlegoci wzbudzenia.

Aby powstao tsunami musz byd spenione dwa podstawowe warunki: - do akwenu musi w sposb gwatowny i nagy zostad przekazana ogromna ilod energii. - akwen musi mied odpowiednio du powierzchni.

Tsunami nie moe powstad wskutek dziaania wiatru (pogody). Wiatr nie jest w stanie przekazad do morza odpowiednio duej iloci energii w sposb gwatowny. Tylko pid czynnikw moe wytworzyd tak ogromn ilod energii, e istnieje moliwod powstania fali portowej. To podmorskie trzsienia ziemi, erupcje wulkanw pooonych zarwno pod, jak i na powierzchni wody, podmorskie osunicia ziemi, uderzenie meteorytu oraz due osunicie si brzegu morskiego.

Pomimo wielkiej energii woonej w zainicjowanie fali, tsunami na otwartym oceanie s praktycznie niezauwaalne. A to dlatego, e maj dugoci fali rzdu kilkuset kilometrw. Im gbsza woda, tym widoczna wysokod fali na otwartych wodach jest mniejsza (do 1 metra), a prdkod zabjczo wzrasta do nawet 900 km/h! W takiej formie tsunami jest w stanie przemierzyd tysice kilometrw.

Problem zaczyna si, gdy fala dociera do szelfu kontynentalnego, gdzie dno zaczyna si podnosid. Jak widzimy na ilustracji gdy gbokod wody zaczyna si zmniejszad, tsunami zaczyna coraz mocniej ocierad swoj podstaw o dno. Sia tarcia sprawia, e fala zwalnia. Energia skupiona do tej pory na prdkoci musi si gdzie podziad. Z tego powodu tsunami zaczyna zwikszad swoj wysokod. Poprzednio energia bya skupiona na praktycznie niezauwaalnym, bardzo dugim wybrzuszeniu oraz na duej prdkoci. Teraz, wskutek siy tarcia, zmuszona jest skupid si w wysokiej na niejednokrotnie dziesitki metrw cianie wody, ktra z wielkim impetem wpada na brzeg niszczc wszystko co si tam znajduje.

Grzbiet czy dolina...?

Nasze ycie zaley od tego, co zaobserwujemy na wybrzeu. Jeeli tsunami dociera do brzegu grzbietem, nie mamy wikszych szans na ucieczk, bowiem nagle, bez ostrzeenia, zza horyzontu wyania si potna ciana wody, ktra wdziera si w gb ldu. Inaczej sytuacja wyglda gdy fala portowa zblia si do brzegu dolin. Wtedy sygnaem ostrzegawczym jest bardzo szybko cofajca si woda, niejednokrotnie a za horyzont. Natura daje wtedy ludziom nawet p godziny na ucieczk w wyej pooone tereny. Niestety, ciekawod ludzka i zafascynowanie odsonitym dnem morza bardzo czsto sprawia, e zamiast uciekad, ludzie podchodz jeszcze bliej. Wtedy nie ma ju szansy na ratunek. Tsunami tak jak poprzednio nagle wyania si zza horyzontu i z gigantyczn si niszczy i zabija wszystko co znajdzie si na jej drodze.

S dwie moliwoci uderzenia tsunami: 1) Dolin 2) Grzbietem

Gdzie uderzy?
Fale tsunami powstaj najczciej na Pacyfiku, poniewa jego wybrzea pokrywaj si z najbardziej aktywnymi sejsmicznie strefami na Ziemi. Chile, Peru, Ameryka rodkowa, Kalifornia, Alaska, Aleuty. Japonia, Filipiny, Indonezja w tych miejscach dochodzi do czstych i silnych trzsieo ziemi, w zwizku z tym fale tsunami s tam czste i najbardziej niebezpieczne. Na Atlantyku tsunami s rzadkie, chocia przypadek Lizbony pokazuje, e zdarzaj si take i mog byd rwnie grone, jak te pacyficzne. Na Morzu rdziemnym tsunami s czste, ale raczej niedue, chocia i tu przypadek tsunami po wybuchu Thery zaprzecza regule. Po Oceanie Spokojnym, najczstsze i najwiksze tsunami wystpuj na Oceanie Indyjskim.

Zjawisko to jest wci bardzo grone, poniewa nie mona go przewidzied, tak jak nie daje si przewidywad trzsieo ziemi czy wybuchw wulkanw. Wprawdzie dziaaj ju systemy sieci sejsmografw, rejestrujce trzsienia ziemi na ogromnych obszarach Pacyfiku. Gdy miejsce trzsienia oraz jego sia s zidentyfikowane, pozwalaj ocenid, czy tsunami powstanie, jak bdzie silne i gdzie - mniej wicej - uderzy. Dodatkowo prac tych systemw wspomaga obecnie sied satelitw GPS. Te obliczenia jednak trwaj i jeli trzsienie miao miejsce blisko ldu, tsunami moe byd szybsze.

Jak zatrzymad cian wody?

Monitoring pozwala zidentyfikowad tsunami i ostrzec ludnod na terenach zagroonych. To jednak wszystko, co obecnie mona zrobid. Dalej, ju tylko od sposobu dziaania odpowiednich sub zaley, czy w por ostrzeg one jak najwicej mieszkaocw zagroonych fal. Przykad Japonii, w przypadku ktrej mwi si w tej chwili o kilkudziesiciu tysicach osb, ktre zginy lub zaginy w wyniku uderzenia tsunami pokazuje, e bardzo trudno si przed tym kataklizmem skutecznie chronid. Nawet w kraju, w ktrym trzsienia ziemi s mczcym elementem codziennoci. Nie mona te w aden sposb uniknd strat materialnych. Miliardw ton rozpdzonej wody, ktra u brzegu ronie w wielk fal, nie da si zatrzymad w aden sposb.

Tsunami od najnowszych wydarzeo po najstarsze:

11 kwietnia 2012 1-metrowa fala tsunami uderzya w wybrzee Indonezji 12 marca 2011 niszczycielska fala zalaa Santa Cruz Crescent City; 11 marca 2011 po silnym trzsieniu ziemi u wybrzey Japonii 27 lutego 2010 trzsienie ziemi u wybrzey Chile wywoao fal tsunami o wysokoci ponad 2 m, ktra dotara do: Chile, wyspy Juan Fernndez, Hawajw, Polinezji Francuskiej, Nowej Zelandii i Australii; 29 wrzenia 2009 trzsienie ziemi na Pacyfiku wywoao tsunami, ktre uderzyo w archipelag wysp Samoa na Oceanie Spokojnym;

28 marca 2005 tsunami, ktre zabio ok. 1000 osb, powstae po trzsieniu ziemi na Sumatrze; 26 grudnia 2004 trzsienie ziemi na Oceanie Indyjskim. Zniszczyo wybrzea kilku krajw Azji i Afryki, ok. 294 tys. zabitych; 17 lipca 1998 trzsienie ziemi u wybrzey Papui-Nowej Gwinei, 2200 zabitych; 1993 trzsienie ziemi u wybrzey Japonii, fala o wysokoci 60 cm na otwartych wodach wzrosa do 30 metrw, zbliajc si do ldu; 27 marca 1964 "trzsienie wielkopitkowe" wywoao tsunami, ktre zniszczyo zachodnie wybrzee Ameryki Pnocnej; 22 maja 1960 trzsienie ziemi w Chile wywoao jedn z najwyszych fal tsunami, ktra dotara do wybrzey Japonii;

9 lipca 1958 najwiksze zarejestrowane w historii tsunami (megatsunami, iminami) zanotowano w Lituya Bay na Alasce, fala powstaa w wyniku trzsienia ziemi, rozprysna si na wysokoci 524m, zdzierajc grunt wraz z rolinnoci. Naoczni wiadkowie ocenili wysokod fali na 15-30m. Bezporedni przyczyn uzyskania przez fal gigantycznych rozmiarw byo osunicie si gruntu wywoane trzsieniem; 9 marca 1957 tsunami po trzsieniu ziemi na Alasce; 4 listopada 1952 tsunami po trzsieniu ziemi na Kamczatce; 1946 trzsienie ziemi na Aleutach, tsunami zaatakowao Hawaje i Alask, 196 ofiar, po tej katastrofie powsta system ostrzegania przed tsunami na Pacyfiku, gdy Hawajczycy uznali doniesienie o tsunami za art primaaprilisowy;

4-8 sierpnia 1946 seria trzsieo ziemi i tsunami na Dominikanie; 11 lipca 1927 niewielkie tsunami (fale wysokoci ok. 1 m) na powierzchni Morza Martwego po trzsieniu ziemi w Palestynie; 28 grudnia 1908 tsunami po trzsieniu ziemi w Mesynie; 31 stycznia 1906 tsunami po trzsieniu ziemi u wybrzey Ekwadoru; 27 sierpnia 1883 wybuch wulkanu Krakatau wywoa fale tsunami na Oceanie Indyjskim i Spokojnym; 23 grudnia 1854 po trzsieniu ziemi Ansei Tkai; 1792 tsunami po zapadniciu si jednego ze stokw wulkanu Unzen: 100metrowe fale zabiy ok. 15 tysicy osb; 1 listopada 1755 trzsienie ziemi w Lizbonie i wywoane przez nie tsunami zniszczyo stolic Portugalii; 16 padziernika 1737 tsunami po trzsieniu ziemi na Kamczatce;

Tsunami w Japonii

Prezentacja:

rda: 1) http://www.polityka.pl/nauka 2) http://odkrywcy.pl/ 3) http://pl.wikipedia.org/wiki/Tsunami 4) http://www.tsunami.noaa.gov/