De natuurkundige werking van convectie

Naam: Kyrolos Ibrahim

Klas: 5V3

Er zijn veel verschillende redenen waarom de aardkorst beweegt. Bijvoorbeeld: de wrijvingen tussen
twee platen die grote aardbevingen veroorzaken. Soms vormen deze platen, wanneer ze tegen elkaar
worden geduwd, plooibergen of bergkammen. Continenten schuiven geleidelijk uit elkaar. Daardoor
ontstaan er nieuwe rotsen tussen die gebieden. Er ontstaan nieuwe vulkanen en nieuwe gesteenten.
Plaattektoniek stelt wetenschappers in staat om meer te weten te komen over het middelpunt van de
aarde. De oceanische plaat schuift onder de continentale plaat omdat die zwaarder is. Eenmaal onder
de continentale plaat smelt hij in de asthenosfeer. De schaal van Richter is een schaal die
wetenschappers gebruiken om de kracht van een aardbeving te meten. Het kan ons vertellen hoeveel
de aardkorst is verplaatst (hoe hard ; invloed op het oppervlak). Een verschuiving langs een breuk in
de continentale korst kan ook aardbevingen veroorzaken. De aardkorst is opgebouwd uit delen die
platen worden genoemd. Convectiestromen in de aardmantel vormen een potentiële drijvende kracht
voor plaatbewegingen. De plastische beweging van het aardmantelmateriaal lijkt op de stroming van
berggletsjers en voert de lithosferische platen mee terwijl de convectiebeweging in de aardmantel de
asthenosfeer in beweging brengt.

Figuur 1 Convectie in de aarde

Convectiestromen brengen warmte over van de ene plaats naar de andere door massabeweging van een
vloeistof zoals water, lucht of gesmolten gesteente. De warmteoverdrachtsfunctie van
convectiestromen is de drijvende kracht achter de oceaanstromingen, het weer in de atmosfeer en de
geologie van de aarde. Convectie is verschillend van geleiding, waarbij warmte wordt overgedragen
tussen stoffen die in direct contact met elkaar staan. Convectie vindt plaats door de beweging van
deeltjes. Als de deeltjes worden verwarmd, bewegen de moleculen steeds sneller, en als de moleculen
uit elkaar bewegen, neemt de dichtheid af. Het warmere, minder dichte materiaal stijgt op ten opzichte
van het omringende koelere, materiaal met een hogere dichtheid. Terwijl convectie over het algemeen
verwijst naar de vloeistofstroming in gassen en vloeistoffen, vindt convectie in vaste stoffen zoals de
mantel plaats, maar in een langzamer tempo.

De warmte in de aardmantel is afkomstig van de gesmolten buitenkern van de aarde, het verval van
radioactieve elementen en, in de bovenmantel, de wrijving van neergaande tektonische platen. De hitte
in de buitenkern is het resultaat van restenergie van de vormingsgebeurtenissen van de aarde en de
energie die wordt opgewekt door het verval van radioactieve elementen. Deze hitte verwarmt de basis
van de aardmantel tot een geschatte 4000°C. Op de grens tussen de aardmantel en de aardkorst
bedraagt de temperatuur van de aardmantel naar schatting 200°C. Het temperatuurverschil tussen de

1
 boven- en ondergrens van de aardmantel vereist warmteoverdracht. Hoewel geleiding de meest voor
de hand liggende methode voor warmteoverdracht lijkt, komt convectie ook in de aardmantel voor.
Het warmere, minder dichte gesteente bij de kern beweegt langzaam naar boven.
Koud materiaal wordt op de bodem verwarmd. Door de uitzetting waarmee de
temperatuurverhoging gepaard gaat wordt de dichtheid wat lager dan in de omgeving. Door het
dichtheidsverschil gaat het koudere materiaal onder het warmere materiaal doordringen en het warme
materiaal omhoog duwt. Hierdoor ontstaat er een opwaartse kracht (wet van Archimedes) en als die
groot genoeg is ontstaat er een opwaartse stroming. Dit is mogelijk omdat de opwaartse kracht op dat
moment nu groter is dan de zwaartekracht.
Aan het oppervlak( aardkorst) gekomen koelt de stroom af waardoor de stroming weer naar beneden
kan afbuigen (Bij de koude lucht is de opwaartse kracht
net zo groot als de zwaartekracht, dus ging hij niet
omhoog) Zo ontstaat een kringstroom of convectiecel. De
‘bodem’ van de aardmantel wordt gevormd door de (hete)
grenslaag met de buitenkern; de bovenkant wordt
gevormd door de ‘koude’ grens met de aardkorst. De
stroming wordt aangedreven door het
temperatuurverschil tussen de ondermantel en het
aardoppervlak.

Figuur 2 Convectie bij bet koken van water

Convectie hoeft niet per se iets groots te zijn. Heet water
in bijvoorbeeld thee houdt zich ook aan dit principe. Het
koude water zakt naar de bodem, wordt warm en stijgt op.
Het water wordt aan de bovenkant weer koud en zakt naar de bodem. Dit proces herhaalt zich steeds
zonder dat je het door hebt. 

Rayleigh toonde aan dat een van onderaf verwarmde viskeuze vloeistof kan worden beschreven door
een dimensieloos getal: het Rayleigh-getal. Dit aantal hangt niet alleen af van het soort stof (dichtheid
ρ, uitzettingscoëfficiënt α, thermische diffusie κ [kappa], viscositeit η [èta]), maar ook van de
zwaartekrachtversnelling g, het aangebrachte temperatuurverschil ΔT en de dikte van de vloeistoflaag
h. Ra = ρα g ΔT h3 / κη Beneden een bepaalde kritische waarde van deze waarde treedt geen
materiaalstroom op. Dan is er geen convectieve warmtestroom, alleen door geleiding(conductie).
Beneden een bepaalde kritische waarde van deze waarde (ongeveer Ra ~1000) treedt geen
materiaalstroom op. Er is dan geen convectieve warmtestroom, alleen geleiding(conductie). Boven
deze kritische waarde neemt de warmteoverdrachtscapaciteit van het viskeuze materiaal drastisch toe
als gevolg van convectie. In de mantel moet het Rayleigh-getal een kritische waarde overschrijden om
convectie te laten optreden. Door de bekende viscositeit van de postglaciale opwaartse gegevens en het
geschatte temperatuurverschil tussen de boven- en onderkant van de mantel in de Rayleigh-
vergelijking in te vullen, kunt u zien dat het Rayleigh-getal inderdaad groot genoeg is (106 - 107).
Hierdoor ontstaan "convectieve cellen". We kunnen nu nauwkeuriger beschrijven hoe het Rayleigh-
getal optreedt.

Bronnen:

2
Harland, B. (2019, 2 maart). How Do Ocean & Wind Currents Affect Weather & Climate?

Sciencing. Geraadpleegd op 30 juni 2022, van https://sciencing.com/do-currents-

affect-weather-climate-7735765.html#google_vignette

Geofysica - Convectie. (n.d.). Www.youtube.com. Juni 30, 2022, from

https://youtu.be/Gj4f0SQioCk

‌Please Wait. . . | Cloudflare. (z.d.). Verenigingnlt. Geraadpleegd op 30 juni 2022, van

https://www.researchgate.net/publication/41555653_De_Bewegende_Aarde_een_inter

disciplinaire_NLT-module