Hannover Milieu- en Veiligheidstechniek B.V.

Overzicht
HMVT INNOVATIEF & DOELMATIG Twintig jaar ervaring in bodem-, water- en luchtzuivering

Inhoudsopgave
Wie zijn wij? Fysische saneringen Biologische saneringen Chemische saneringen Testruimte Zuiveringsinstallaties Meer weten? 5 7 11 15 19 21 23

Waar traditionele methoden niet toereikend of te duur zijn, pakt HMVT bodemproblemen aan met specialistische in-situ technieken

Wie zijn wij?

Een dieseldrijflaag onder een voormalig industrieterrein, vervuild grondwater of een binnenstedelijke verontreiniging met koolwaterstof. Bij complexe verontreinigingen wilt u de risicos voor mens en milieu zo klein mogelijk houden. Tegelijkertijd wilt u dat ruimtelijke ontwikkelingen door kunnen gaan. Dit vraagt om adequate antwoorden. Waar traditionele methoden niet toereikend of te duur zijn, pakt HMVT bodemproblemen aan met specialistische in-situ technieken. Dit doen we al sinds 1988. Efficint, slim en kostenbesparend.

In-situ technieken
Een in-situ sanering verwijdert bodem- en restverontreinigingen ter plekke. De voordelen? Diepe verontreinigingen en grote pluimgebieden zijn beter bereikbaar en sloop van gebouwen is niet nodig. Een sanering staat nieuwbouw of de aanleg van infrastructuur niet meer in de weg. Afhankelijk van de vervuiling en de grootte daarvan, zetten we diverse in-situ technieken in.

monitoring stabiliteit of afbraakprocessen (monitoring op natuurlijke afbraak/stabiliteit is een passieve saneringstechniek dat geen actieve/fysieke sanering behoeft. Deze saneringsmethode wordt niet verder uitgewerkt in dit document) Binnen onze saneringsoplossingen combineren wij waar nodig diverse saneringstechnieken voor een optimaal resultaat. Tevens zoekt ons R&D-onderzoeksteam continu naar innovaties om verontreinigingen nog efficinter aan te pakken. We werken samen met studenten, onderzoeksinstellingen en adviesbureaus. Naast bodemsanering heeft HMVT in de afgelopen 20 jaar binnen zijn projecten ook ruime ervaring opgedaan met vele vormen van luchten (afval)waterzuivering, zowel binnen als buiten de saneringsmarkt. Hierdoor beschikt HMVT niet alleen over de noodzakelijke kennis om een lucht-/(afval)waterbehandelingssysteem te ontwerpen, maar beschikt het ook over een zeer ruim assortiment aan meetinstrumenten en zuiveringsinstallaties. In onderstaande paginas wordt een verdere uitleg gegeven van de verschillende saneringstechnieken en overige te leveren diensten van HMVT.

Waarom HMVT?
U zoekt een ervaren saneerder die bodemproblemen efficint en slim oplost. Een bedrijf dat iedere bodemverontreiniging op maat aanpakt en hierbij state of the art saneringstechnieken gebruikt. Overheden, industrien, projectontwikkelaars en grootsaneerders kennen onze kracht. Sinds 1988 is HMVT betrokken geweest bij honderden projecten in binnen- en buitenland. Varirend van bodemonderzoek tot pilotprojecten, van complexe saneringen tot nazorgtrajecten. Klein n groot. Vrijwel elke methode is door ons toegepast en wij hebben ervaring met vrijwel elke verontreinigingsituatie. Niet alleen voeren wij projecten uit, wij adviseren en ontwerpen ook.

Ons bedrijf
Bij HMVT werken ervaren milieukundigen en technici. Gemiddeld zijn onze medewerkers tien jaar werkzaam in het vakgebied. Kwaliteit en veiligheid staan centraal in onze bedrijfsvoering. Wij werken in teams, samengesteld op basis van kennis en ervaring. Afdelingen of andere grenzen tussen medewerkers kennen wij niet. Zo worden praktijkervaringen doelbewust uitgewisseld en onze mensen intern opgeleid in ons specialistische vakgebied.

Hoe gaan wij te werk?

Saneren is altijd maatwerk. Daarnaast vinden wij dat de (maatschappelijke) kosten van een bodemsanering niet te hoog mogen zijn. We streven daarom naar haalbare saneringsdoelen en maken zo efficint mogelijk gebruik van middelen en energie. Op elk project zetten we een specialistisch team. Dit team stelt per bodemverontreiniging een plan van aanpak op en ontwerpt, bouwt en onderhoudt de saneringsinstallaties die nodig zijn.

Saneringstechnieken
HMVT is een all-round (in-situ) bodemsaneerder die gebruikmaakt van de volgende behandelingsmethoden: extractieve verwijdering van verontreinigingen biologische afbraaksaneringen chemische saneringsmethoden

HMVT Innovatief en doelmatig in-situ saneren

De verontreiniging wordt middels verschillende technieken bovengronds behandeld

Fysische saneringen
Onder fysische saneringstechnieken verstaan wij technieken waarmee meestal verontreiniging uit de bodem wordt gemobiliseerd en bovengronds behandeld wordt. We passen de volgende fysische technieken toe: 1. bodemluchtafzuiging (bioventing); 2. diverse soorten van grondwateronttrekking: - Vacumbemalingen - Zwaartekrachtbemalingen - Deepwell bemalingen - Herinfiltratie 3. Meer Fasen Extractie (MFE)

Figure 1: bioventing system

1. Bodemluchtafzuiging
Bodemluchtafzuiging (BLE) is een techniek waarbij met behulp van verticale onttrekkingsfilters of horizontale drains bodemlucht aan de onverzadigde zone wordt onttrokken. Het doel kan zowel het uitdampen van vluchtige verontreinigingen zijn en het stimuleren van biologische afbraak door het inbrengen van extra zuurstof in de bodem via de aangezogen lucht (bioventing) (EPA, 1995). Vaak worden bij deze techniek nutrinten genjecteerd om de biologie een handje te helpen. In figuur 2 ziet u een weergave van deze techniek.

Toepasbaarheid
De doorlatendheid van de bodem bepaalt grotendeels de toepasbaarheid van bodemluchtafzuiging. Bodemluchtafzuiging kan worden toegepast in van nature onverzadigde, matig doorlatende bodems, fijn zand en lemige bodems. Met betrekking tot de verontreiniging is deze techniek toepasbaar voor de verwijdering van vluchtige verbindingen met een Henri-cofficint groter dan 0,01 of een dampspanning groter dan circa 0,7 mbar.

De praktijk
1. Nijlen Belgium (turnover 130,000 euro): Combinatie van pers luchtinjectie, bodemluchtextractie en grondwateronttrekking. Sanering resulteerde in een afname van een aanwezige cocktail (styreen, cresol, ftalaten, cumeen en btex) aan verontreinigingen tot onder de terugsaneerwaarde. 2. Mechelen Belgium (turnover 95,000 euro): Combinatie van persluchtinjectie, bodemluchtextractie en grondwateronttrekking. Sanering van MTBE, vluchtige aromaten en minerale olie tot onder de terugsaneerwaarde die opgelegd is door de overheid.

Figuur 2: BLE installatie hoogvacuum systeem 7

2. Grondwateronttrekking
Onttrekking van grondwater is een prima techniek voor de extractie van verontreinigd grondwater (zie figuur 3). Daarnaast wordt het ingezet als hulpmiddel bij biologische of chemische saneringen. Wanneer er nutrinten of oxidanten in de bodem zijn genjecteerd (herinfiltratie) helpt grondwateronttrekking om deze door het bodempakket te verspreiden. Grondwater kan onder meer onttrokken worden door zwaartekrachtbemaling, vacumbemaling en/of deepwell bemaling.
Figure 3: Gravitational pumping

3. Meerfasen extractie
Een derde manier van grondwateronttrekking is meerfasen extractie. Hierbij wordt op het grensvlak met de grondwaterstand een mengsel van lucht, water en/of (olie)product (drijflaag) ontrokken. Zie figuur 4 voor een schematische weergave van MFE. Bij MFE is het van groot belang dat de water- en luchtzuiveringsinstallatie goed gedimensioneerd worden. Door een oliekarakterisatie uit te voeren, is het mogelijk om van te voren te bepalen in welke fase (lucht of water) de olie-componenten het meest effectief onttrokken en gezuiverd kunnen worden. Tevens is het vaak van belang om aanvullende veiligheids-maatregelen te treffen vanwege de hoge verontreinigingconcentraties (e.g. LEL meter).

Figure 4: Multiple phase extraction

Toepasbaarheid
Vaak is een bodem opgebouwd uit lagen met verschillende doorlatendheid. De mate waarin de doorlatendheid van deze lagen verschilt en de dikte van deze lagen bepalen de heterogeniteit van een bodem. Een grote heterogeniteit is negatief voor de effectiviteit van het transport door stroming. De stroming van lucht of grondwater vindt vaak plaats in de betere doorlatende lagen, terwijl er nauwelijks stroming optreedt in de slechter doorlatende lagen. Er zijn verschillende manieren van stoftransport door de bodem. Een overzicht hiervan is weergegeven in figuur 6. Binnen de bodemsanering komen wij vaak situaties tegen waarbij de verontreiniging zich adsorbeert in de bodemmatrix (o.a. kleimineralen organische stoffen). Hierdoor heerst er een bepaald evenwicht tussen verontreiniging die opgelost is in het grondwater en verontreiniging die geadsorbeerd is in de bodemmatrix.

Figuur 5: Impressiefoto opstelplaats + saneringsinstallatie bij grote olieopslaghaven

Figure 6: Different forms of substance transport

Dit wordt uitgedrukt in de distributiecofficint Kd. Bij de vrachtberekening is het belangrijk om beide mee te nemen. Omdat waterlichamen doorgaans in beweging zijn, zijn er twee processen die plaatsvinden namelijk: adsorptie waarbij verontreiniging overgaat van de waterfase naar de geadsorbeerde fase (vaak aan de front); en retardatie waarbij verontreiniging overgaat van de geadsorbeerde fase naar de waterfase. Dit laatste verschijnsel zorgt ervoor dat een concentratiefront zich trager voortbeweegt dan het water zelf. Dit wordt ook wel aangeduid als nalevering.

Referentie HMVT
1. Antwerp Belgium (Turnover >2,000,000 euro): Drijflaagsanering op grote schaal met meer dan 600 saneringsfilters. Drijflaag van ruim 1,500 m3 is verwijderd. 2. Antwerp Belgium (Turnover 280,000 euro): Combinatie van drijflaagsanering, grondwateronttrekking, persluchtinjectie en bodemluchtextractie. Drijflaag volledig weggenomen. 3. Dendermonde Belgium (Turnover 92.000 euro). Verwijderen van drijflaag met Meer-Fasen-Extractie. Drijflaag compleet weggehaald waardoor saneringsdoelstelling is behaald.

De stimulatie van de biologische afbraak loopt via optimaliseren van de omstandigheden waarin de afbraak optreedt

10

Biologische saneringen
Bij biologische saneringen wordt de afbraak van de verontreiniging gestimuleerd. De stimulatie van de biologische afbraak loopt via optimaliseren van de omstandigheden waarin de afbraak optreedt. Hierbij zijn onder meer de redoxomstandigheden van groot belang. Als anaerobe omstandigheden wenselijk zijn, bijvoorbeeld bij de afbraak van tetrachlooretheen (PCE) en trichlooretheen (TCE), wordt een duurzaam af te breken substraat toegevoegd. Door de afbraak van het substraat worden de van nature aanwezige elektronenacceptoren verbruikt en wordt ook de verontreiniging gereduceerd. Als van nature te weinig substraat aanwezig is om reductieve afbraak te laten plaatsvinden, is het toedienen van substraat ook hier de logische maatregel. Bij aerobe afbraak, bijvoorbeeld bij afbraak van BTEX en olie, wordt zuurstof toegevoegd. Dit kan gebeuren door injectie van lucht of pure zuurstof of door injectie van stoffen die het zuurstofgehalte verhogen. Verdere stimulatie vindt plaats door de optimalisering van de nutrintenhuishouding.

Persluchtinjectie (airsparging)
Bij persluchtinjectie (PLI), ook bekend als airsparging, wordt lucht onder druk door middel van een compressor in de bodem gebracht onder de grondwaterspiegel. Hiervoor wordt een grid aan filters (vlakdekkend) onder de grondwaterspiegel geplaatst. Deze techniek wordt ingezet ter vervluchtiging van de verontreiniging uit het grondwater (in-situ strippen) en voor het inbrengen van zuurstof in het verontreinigde grondwater. Dit stimuleert de natuurlijke en aerobe afbraak.

Figuur 7: Manifold met 20 aansluitingen t.b.v. grootschalige koolstofbron injectie

HMVT heeft technieken in huis om zowel anaerobe als aerobe afbraak te stimuleren. Ontwerp en monitoring van de afbraakprocessen maakt deel uit van onze werkzaamheden. In sommige gevallen is de afbraak van nature zodanig dat alleen monitoring van het afbraakproces voldoende is. De volgende methoden worden door ons toegepast: 1. Aerobe afbraak: injectie zuurstof donor 2. Anaerobe afbraak: injectie koolstofbron Of een verontreiniging aeroob of anaeroob afbreekbaar is, kan door onze experts worden uitgezocht. In grootschalige pluimgebieden of als biologische scherm bieden biologische technieken een betaalbaar alternatief.

Figuur 8: principe

1. Aerobe afbraak
Gestimuleerde aerobe afbraak vindt plaats door het inbrengen van zuurstof en/of nutrinten. Dit kan door middel van persluchtinjectie (PLI), bodemluchtextractie (BLE) en/of door directe injectie.

De afstand tussen de te plaatsen filters is sterk afhankelijk van het invloedsgebied van het genjecteerde lucht. Een goede eerste inschatting van deze afstand kan gemaakt worden door toepassing van het principe zoals weergegeven in figuur 8. Echter, specifieke bodemeigenschappen zoals type bodem en doorlatendheid, zullen in sterke mate het invloedsgebied benvloeden. Geadviseerd wordt om eerst een pilot uit te voeren alvorens een full scale systeem aan te leggen. Tijdens deze pilot kunnen de benodigde parameters bepaald worden.

11

Toepasbaarheid
Persluchtinjectie is geschikt voor het behandelen van de verzadigde zone, waarbij de onverzadigde zone tegelijkertijd mee wordt behandeld. Bij het toepassen van persluchtinjectie voor het strippen wordt de vrijkomende lucht altijd in de onverzadigde zone opgevangen en gecontroleerd afgevoerd. De belangrijkste parameters die bepalen of persluchtinjectie haalbaar is, is de doorlatendheid van de bodem, de bodemopbouw en in hoe verre de verontreiniging vluchtig zijn.

Toepasbaarheid
Verontreinigingen die aeroob biologisch afbreekbaar zijn kunnen met deze techniek gesaneerd worden. Olieverontreinigingen met een ketenlengte groter dan C30 moeten met deze techniek als moeilijk reinigbaar worden beschouwd. Eventuele NAPL-lagen dienen voorafgaand aan de sanering verwijderd te worden omdat deze de sanering niet uitvoerbaar maken. Een heterogene bodemopbouw kan negatieve invloed hebben op de saneringsduur en het saneringsresultaat, omdat minder goed doorlatende lagen slechter doorstroomd kan worden met lucht. Heterogeniteit kan tevens de invloedssfeer sterk wijzigen. Een pilot test in het veld kan hierover meer zekerheid geven. De doorlatendheid van een homogene slecht doorlatende bodem kan eventueel vergroot worden door de toepassing van fracturing.

De praktijk
1. Vilvoorde Belgium (turnover >800,000 euro): Combinatie van Meer-Fasen-Extractie, Persluchtinjectie en Bodemluchtextractie. Middels persluchtinjectie chloorkoolwaterstoffen verontreiniging gesaneerd tot onder de terugsaneerwaarde die opgelegd is door de Belgische overheid. Bodemluchtextractie heeft er voor gezorgd dat de dampen die vrijkwamen bij de persluchtinjectie zijn afgezogen. 2. Oosterhout The Netherlands (turnover >200,000 euro): Combinatie van chemische oxidatie, persluchtinjectie en bodemluchtextractie. Middels persluchtinjectie is aanwezige vluchtige aromaten en minerale olie verontreinignig in het pluimgebied gedaald tot onder de terugsaneerwaarde. De combinatie tussen chemische oxidatie en persluchtinjectie heeft geresulteerd in een vrachtreductie van meer dan 90%.

De praktijk
1. Antwerpen Belgium (Turnover 200.000 euro): Combinatie van technieken leidde tot waardes onder de terugsananeerwaarde van vluchtige aromaten en minerale olie. Op diverse plaatsen is geen verontreiniging meer aangetroffen. Biologische afbraakomstandigheden waren optimaal. 2. Bilthoven The Netherlands (Turnover 205.000 euro): Combinatie van persluchtinjectie en injecteren van nutrinten. Aanwezige grondwaterverontreiniging met minerale olie en btex is gesaneerd en goedgekeurd door bevoegd gezag. 3. Amsterdam The Netherlands (Turnover 95.000 euro): Persluchtinjectie voor biologische afbraak vluchtige aromaten en minerale olie verontreiniging.

Bodemluchtextractie (bioventing)
Bij bodemluchtextractie,ook wel bekend als bioventing, wordt de onverzadigde zone behandeld door het aanleggen van een onderdruk in de bodem. Hierdoor vindt verversing van de bodemlucht plaats met buitenlucht. Door deze verversing wordt zuurstofhoudende lucht in de bodem gebracht waardoor de aerobe biologische activiteit van de micro-organismen wordt gestimuleerd. Indien vluchtige verontreinigingen aanwezig zijn, kan tevens vervluchtiging optreden waardoor verontreinigde lucht wordt onttrokken die mogelijk gezuiverd moet worden. De hoeveelheid te onttrekken lucht wordt bepaald door de hoeveelheid aanwezig en afbreekbaar product. De benodigde onderdruk wordt bepaald door de permeabiliteit van de ondergrond. Bodemlucht kan worden onttrokken via verticale filters. Indien er bebouwing aanwezig is kunnen met behulp van gestuurde spoelboringen of persboringen drains onder een hoek onder de bebouwing worden aangebracht, om een gerichte onttrekking van lucht mogelijk te maken.

2. Anaerobe afbraak
Verontreinigingen kunnen ook anarobe condities worden afgebroken via reductieve processen. In tegenstelling tot oxidatieve afbraak bij bioventing en air sparging, is niet het toedienen van een elektronenacceptor maar het toedienen van een elektronendonor (substraat) bij injecties het primaire middel. Er zijn veel verschillende mogelijkheden om substraten in de bodem te brengen en er zijn ook veel organische stoffen die geschikt zijn als substraat. Biologische afbraak van VOCl verontreinigingen (onder andere de ontvettingsmiddelen tetrachlooretheen (PCE) en trichlooretheen (TCE) is mogelijk onder de juiste Redox condities en in aanwezigheid van substaat (DOC). Een micro-organisme gebruikt een andere stof (substraat) als voedsel en breekt daarbij ook gechloreerde koolwaterstoffen af. Via verschillende stappen wordt de verontreiniging afgebroken tot het onschadelijke etheen. Voor bijvoorbeeld PCE en TCE geldt dat deze verontreiniging, maar ook de afbraakproducten CIS en VC, anaroob afbreekbaar zijn. In onderstaande figuur 10 is dit proces weergegeven.

Injectie ENNA (shock-load)

Afhankelijk van de locatiespecifieke situatie kiest HMVT zijn substraat. Zeer regelmatig injecteren wij de door onze R&D afdeling ontwikkelde slow release elektrondonor op basis van soja: ENNA(Enhanced Natural Attentuation). Bij ENNA wordt er vaak eenmalig een duurzaam substraat in de bodem genjecteerd. Bij gebruik van gangbare substraten zoals melasse zijn meerdere injectierondes nodig of continue injectie om de afbraak langdurig te stimuleren. Het ENNA-substraat wordt op de locatie aangemaakt en bestaat uit een emulsie van zeer kleine deeltjes (2 tot 10 m)

Figuur 9: Ondergronds leidingwerk t.b.v. bodemluchtextractie 12

 Met onze nieuw ontwikkelde biostimulator kunnen we grote hoeveelheden (gemiddeld 20 40 m3/dag) substraat injecteren. Figuur 10 geeft een impressie weer van de biostimulator. Links staat een skit met drie opslagtanks en rechts een tweede skit met een meng en injectietank.

Toepasbaarheid
Gestimuleerde reductieve afbraak is in principe geschikt voor alle organische verontreinigingen die reductief kunnen worden omgezet. In de praktijk is de toepassing ervan grotendeels beperkt tot de chloorkoolwaterstoffen en enkele bijzondere verontreinigingen zoals HCH en chloorbenzeen. De redoxcondities van het grondwater vormen een belangrijke randvoorwaarde bij de slagingskans van gestimuleerde reductieve dechlorering. Onder anaerobe condities waarbij al van nature volledige afbraak tot ongevaarlijke eindproducten optreedt, is de kans op een succesvolle sanering veel groter dan in de situatie met aerobe condities. Naast de elektronendonor zijn ook andere limiterende factoren mogelijk, zoals de beschikbaarheid van de verontreiniging in bijvoorbeeld de bronzone, of de afwezigheid van geschikte bacterin. Eventueel kunnen we aanvullend bacterin injecteren.

Figuur 10: principe biologische afbraak met ENNA

die goed tot in de porin van de bodem kunnen worden geperst. Het substraat bestaat uit een mengsel van soja en diverse hulpstoffen die er voor zorgen dat de voedingstoffen over een langere periode geleidelijk vrijkomen (slow release). Hierdoor zijn de bacterin in staat om de verontreiniging, afhankelijk van de overige bodemeigenschappen, gedurende een periode van enkele jaren tot maximaal 5 jaar in de bodem af te breken (biologische afbraak). De techniek kan in de bron en in de pluim worden toegepast. ENNA kan ook worden gebruikt als biologische scherm om een verontreiniging te beheersen. Ten opzichte van andere veel gebruikte substraten zoals lactaat, protamylasse, nutrolase en melasse biedt ENNA de volgende voordelen: Er wordt een fijne emulsie gemaakt die nog het meest op melk lijkt. Dit laat zich goed in de bodem injecteren tot grote diepte. De kleine deeltjes (2 tot 10 m) verspreiden zich gemakkelijk tot in de bodemmatrix. Het substraat komt geleidelijk in de tijd beschikbaar voor de biologie; Er wordt een enorme hoeveelheid substraat tegelijkertijd ingebracht: hierdoor is n injectie in beginsel voldoende; ENNA is relatief goedkoop; Bij ENNA doet zich of nauwelijks verzuring voor zoals je dat wel ziet bij lactaat en bijvoorbeeld melasse. Een lage pH (als gevolg van de verzuring) is slecht voor de biologische afbraak; Door het slow-release effect zijn de omstandigheden voor de biologie gedurende lange tijd zeer gunstig en constant in de tijd. Verontreiniging wordt minder mobiel: VOCl verontreinigingen lossen circa 1200x beter op in de soja-olie dan in grondwater. Er vindt een verschuiving plaats: de verontreinigingen lossen vanuit de water- en grondfase op in het substraat. Het gehalte verontreinigingen in het grondwater daalt ter plaatse van de substraatinjectie vrij snel omdat de verontreinigingen oplossen in het substraat. Tevens ontstaat hierdoor een optimale menging tussen het substraat en de verontreiniging. Dit effect zie je vooral bij residuair en puur product.

Figuur 11: De biostimulator

De praktijk
1. Dordrecht The Netherlands (turnover 73.000 euro): grondwateronttrekking en infiltratie van groundwater met biologische stimulatie: Door grondwater op te pompen, te voorzien van substraat en dit mengsel weer te infiltreren hebben we met anaerobe afbraak een grote pluimzone gesaneerd. 2. Zwolle The Netherlands (turnover 700.000 euro): chemische oxidatie in combinatie met gestimuleerde afbraak. De chemische oxidatie heeft een groot gedeelte van de aanwezige VOCl bron verwijderd. Door injectie van het eigen ontwikkelde ENNA hebben we daarna de biologische afbraak met succes gestimuleerd. Op 1 peilbuis na zijn de concentraties gedaald tot onder de terugsaneerwaarde. 3. Veghel The Netherlands (Turnover 350.000 euro): gestimuleerde afbraak van VOCl verontreiniging met ENNA. Plaatsen van bioscherm met injectie van duurzaam koolstofbron ENNA. Middels drie bioschermen wordt de verontreiniging in de pluim, die een paar honderd meter lang is, tegen gehouden.

13

Een techniek die zich de laatste jaren heeft bewezen is chemische oxidatie

14

Chemische saneringen
Onder chemische saneringen kunnen twee typen worden onderscheiden: chemische oxidatie (1) en chemische reductie (2). Een techniek die zich de laatste jaren heeft bewezen is chemische oxidatie. Hiermee kunnen in een kort tijdsbestek hoge saneringsrendementen worden bereikt. Deze techniek is vaak vooral in kerngebieden met hoge concentraties verontreinigingen bruikbaar. Afhankelijk van de lokale verontreinigingsituatie past HMVT de volgende chemische oxidatietechnieken toe: chemische oxidatie met behulp van waterstofperoxide (Fentons reagens) chemische oxidatie met behulp van Enhanced Fentons chemische oxidatie met behulp van permanganaat chemische oxidatie met behulp van geactiveerd persulfaat De juiste toepassing hangt af van de locale omstandigheden en ook van de toepasbaarheid in combinatie met andere saneringsmethoden.

Het kan voorkomen dat de verspreidingsrisicos van mobiele verontreiniging (bijvoorbeeld zware metalen) niet of heel moeilijk op te heffen zijn met behulp van extractieve, biologische of overige chemische saneringstechnieken. Een oplossing kan zijn om deze verontreiniging dan te immobiliseren, ook wel vastleggen genoemd. Deze technieken vallen onder het kopje chemische saneringen omdat het vastleggen een (bio)chemische reactie is waarbij aanwezige verontreiniging reageert met een in te brengen substraat zodat deze immobiel wordt. Meer hierover onder het kopje 2. chemische reductie.

Met ISCO kan een groot aantal verontreinigingen worden afgebroken. Welke verontreinigingen dat zijn is afhankelijk van het oxidatiemiddel. In de overzichtstabel (tabel 1, zie volgende pagina) is aangegeven welke verontreiniging met welk oxidatiemiddel kan worden verwijderd. Chemicalin zijn gerangschikt van krachtig (bovenaan) naar minder krachtig (onderaan). Minder vaak voorkomende verontreinigingen zijn niet in de overzichtstabel opgenomen, maar kunnen mogelijk wel worden gesaneerd met behulp van ISCO. Een haalbaarheidsproef in het gespecialiseerd proeflaboratorium van HMVT kan uitkomst bieden.

Fentons reagens
Door HMVT wordt de traditionele Fentons Reagens toegepast. Fentons Reagens bestaat uit waterstofperoxide (oxidator) en ijzer (2+) als (katalysator). Indien op de juiste wijze toegepast, wordt hierbij het zeer reactieve hydroxyl radicaal gevormd (OH). De reactievergelijking luidt: H2O2 + Fe2+ Fe3+ + OH- + OH De radicalen zijn zeer reactief en oxideren de meest organische verbindingen, waarbij veel reactiewarmte vrijkomt. Waterstofperoxide is geen stabiele verbinding en ontleedt binnen enkele dagen in water en zuurstof. Hierdoor is de reactietijd in de bodem alleen van korte duur. Aan de andere kant worden geen reactieproducten gevormd die tot problemen kunnen leiden. De Fentons reactie werkt alleen goed bij lage pH van tussen 2 en 6. Ideaal is een pH van 4 tot 5 omdat bij een lage pH Fe2+ stabiel blijft en niet onder de gecreerde aerobe omstandigheden compleet als ijzeroxide of hydroxide neerslaat. In het door HMVT toegepaste proces wordt de bodem eerst oxidatiegereed gemaakt. Dit gebeurt door de pH van de bodem omlaag te brengen naar 3,5 tot 4. Tegelijkertijd wordt ijzer ingebracht in de vorm van ijzersulfaat. Een probleem hierbij kan de grote buffercapaciteit van de bodem zijn door bijvoorbeeld een hoog kalkgehalte.
15

Figuur 12: injectorhead

1. Chemische oxidatie
Bij in-situ chemische oxidatie (ISCO) wordt een sterk oxidatiemiddel als vaste stof, verdund met water of samen met lucht in de bodem gebracht. Wanneer het oxidatiemiddel in de bodem in contact komt met de verontreiniging wordt deze via de chemische weg afgebroken (geoxideerd) tot onschuldige verbindingen, waaronder water en koolstofdioxide. Er worden binnen de bodemsanering verschillende oxidatiemiddelen toegepast waarbij, afhankelijk van het oxidatiemiddel, de afbraak van de verontreiniging indirect via zeer krachtige oxiderende deeltjes verloopt, of direct met de verontreiniging.

Oxidant
Fentons reagent and Enhanced Fentons reagent

Pollution situation
source area - may or may not contain pure product, high groundwater levels

Can be applied to
(chloro)ethenes, (chloro)ethanes, BTEX, light fraction mineral oil and PAH, free and complex cyanides, phenols, phthalates, MTBE, THF (chloro)ethenes, (chloro)alkanes, mineral oil, BTEX, lighter fraction PAH, free cyanides, phenols, phtha-lates, MTBE (chloro)ethenes, (chloro)alkanes, BTEX, lighter fraction PAH, phenols, phthalates, MTBE (chloro)ethenes, mineral oil3, BTEX, lighter fraction PAH, free cyanides, phenols, phthalates, MTBE chloroethenes, TEX4, phenols

Cannot be applied to
weathered/heavy fraction mineral oil, higher alkanes, heavy fraction PAH, PCB,

Ozone/peroxide

source area - may or may not contain pure product1, high groundwater levels in the plume area

heavy fraction PAH2, PCB 2), complex cyanides

Persulfate

source area - may or may not contain pure product, high groundwater levels source area - may or may not contain pure product, high groundwater levels in plume area source area - may or may not contain pure product, high groundwater levels

heavy fraction PAH, PCB

Ozone

(chloro)alkanes, heavy fraction PAH, PCB, complex cyanides benzene, (chloro)alkanes, mineral oil, PAH, PCB, cyanides

Permanganate

Table 1: Overview table

1 2

According to the patent holder, not enough projects have been completed in the Netherlands to warrant application in soil that contains pure product. According to the patent holder, breakdown does occur, but no practical examples from outside of the United States are known. 3 Mineral oil is not fully broken down into water and carbon dioxide, but into smaller hydrocarbon chains. 4 Permanganate cannot be applied in benzene contaminations, but it can be applied in the case of ethyl benzene, toluene and xylene(s).

Na het oxidatiegereed maken van de bodem wordt de waterstofperoxide in de bodem genjecteerd. De waterstofperoxide wordt genjecteerd in concentraties tussen 5 en 15% peroxide. Tijdens de injectie van de waterstofperoxide worden in het veld de concentraties waterstofperoxide, temperatuur, pH, Ec, zuurstofgehalte, ijzer II, drukken, debiet per filter en de Redox gemeten. Alles is erop gericht om het proces goed onder controle te houden.

noodzakelijk om de pH omlaag te brengen naar 3,5. Ten opzichte van traditionele Fentons Reagens heeft dit als voordeel: de pH gaat niet omlaag. Dit is gunstig als in later stadium biologische afbraak als vervolgstap toegepast wordt; dit kan ook worden toegepast in de bodems met een hoge buffercapaciteit (bodems met veel kalk dus); het ijzer komt geleidelijk beschikbaar. De Fentons reactie verloopt hierdoor geleidelijker en het Fentons Reagens behoudt langer zijn werking; Naast het gebruik van Fentons reagens heeft HMVT ook ervaring met de toepassingen van permanganaat en geactiveerd persulfaat.

Toepasbaarheid
ISCO kan worden ingezet in een brongebied van de verontreiniging maar ook in het pluimgebied. De keuze om een bepaald oxidatiemiddel in te zetten in een bron- of pluimgebied hangt af van de plaats waar de verontreiniging zich in de bodem bevindt, of er puur product aanwezig is, de tijdsduur die voor een sanering staat en de kosten. Sommige oxidatiemiddelen zijn te duur om in te zetten bij lage concentraties in een pluimgebied. In de overzichtstabel (tabel 1) is samengevat bij welke situatie welk oxidatiemiddel kan worden ingezet. Er zijn een aantal oxidatiemiddelen die gebruikt worden voor het saneren van bodemverontreinigingen. De techniek is met name geschikt voor goed tot matig doorlatende bodems. Indien de bodem slecht doorlaatbaar is, zijn speciale toedieningstechnieken mogelijk zoals de fracturing techniek. Natuurlijke organische stof (OS) en/of gereduceerde anorganische verbindingen zoals Fe2+ kan de benodigde hoeveelheid aan oxidans

Figuur 13: De mobiele injectie unit

Enhanced fentons
Door HMVT wordt ook Enhanced Fentons Reagens toegepast. Bij Enhanced Fentons wordt in plaats van zuur en ijzersulfaat de katalysator ijzerchelaat toegepast. Hierbij is het niet meer

16

sterk doen toenemen: de zogenaamde matrixbehoefte van de grond. Bij slechter doorlatende bodems moet rekening worden gehouden bij het toepassen van permanganaat. Bij de reactie met permanganaat ontstaat mangaanoxide (MnO2), dat slecht oplosbaar is en neerslaat. Het kan leiden tot verstopping van de bodemporin als hoge concentraties aan verontreiniging aanwezig zijn, bijvoorbeeld puur product in de bronzones van de verontreiniging.

De koolstofbron (soja-olie) dat wordt geoxideerd geeft elektronen af, oxidatie van de koolstofbron met sulfaat geeft sulfide dat wordt gereduceerd.

De praktijk
Pilot in Nederweert The Netherlands (Turnover 80.000 euro): injectie koolstofbron (pump & treat) in combinatie met grondwateronttrekking van zware metalen (oa zinkverontreiniging). Verspreiding van zink in het grondwater is volledig tegengegaan door succesvolle vastlegging van zink.

De praktijk
1. Ermelo The Netherlands (turnover 107,000 euro): Chemical oxidatie in combinatie met Meer-Fasen-Extractie om vliegtuigbrandstof te verwijderen. Combinatie van technieken heeft geleid to daling concentraties die goedgekeurd zijn door bevoegd gezag. 2. Doetinchem The Netherlands (turnover 700.000 euro): Chemische oxidatie in combinatie met biologische stimulatie (ENNA): sanering van VOCl verontreiniging met chemische oxidatie heeft geleid tot vergaande afname van de bronconcentraties waardoor gestimuleerde biologische afbraak mogelijk was. Na de sanering was de locatie geschikt voor de geplande nieuwbouw van appartementen. 3. Bergermeer The Netherlands (turnover 15.000 euro): Chemische oxidatie van vluchtige aromaten en minerale olie met rendement met meer dan 90%.

2. Chemische reductie
Daar waar overige in-situ saneringstechnieken niet toereikend zijn om verontreiniging dan wel af te breken (biologische stimulatie, chemische oxidatie), dan wel te onttrekken uit de bodem (extractie), is er nog een derde mogelijkheid om de risicos van mobiele verontreinigingen te tackelen: chemische reductie. HMVT past met name twee technieken toe die onder deze noemer vallen namelijk: vastleggen bij zware metalen en FENNA injectie bij aanwezigheid van puur product (oa. VOCl).

Figuur 14: Nano ijzer in oliebel

FENNA
Chemische reductie wordt toegepast op die plaatsen waar puur product is aangetroffen. Door de reductie van Fe0 onder sterk gereduceerde omstandigheden (Redox -300) naar Fe2+ kan PCE via de tussenproducten TRI, CIS en VC worden omgezet naar het onschadelijke etheen. Deze techniek werkt overigens alleen effectief als de ijzerdeeltjes heel erg klein zijn (de zogenaamde nanodeeltjes met een grootte van 100-200 nm). De reactie treedt namelijk alleen op aan het oppervlak van het ijzerdeeltje. Hoe kleiner het deeltje, hoe groter het relatieve oppervlak. De techniek staat in de Verenigde staten bekend onder de naam Nanoscale Zero Valent Iron (afgekort NZVI). De verontreinigingen PCE en TRI lossen aanzienlijk beter op in olieachtige stoffen dan in water. Voor deze toepassing zullen de ijzer-0 nanodeeltjes in een plantaardige olie (soja) worden opgelost. Deze olie wordt vervolgens als emulsie (kleine oliedruppels van een paar m groot) genjecteerd. Na injectie in de bodem zal de verontreiniging zich concentreren in de oliedruppels. In de oliedruppel zal de verontreiniging vervolgens reageren met de ijzer-0 nanodeeltjes. Als het ijzer is opgereageerd zal de biologische afbraak het overnemen waarbij de plantaardige olie (soja) als DOC bron wordt gebruikt. De combinatie van chemische reductie met nulwaardig ijzer en ENNA wordt door HMVT toegepast onder de naam FENNA.

Vastlegging
Een veel voorkomende verontreiniging waarbij eerder genoemde in-situ saneringstechnieken niet toereikend zijn, zijn zware metalen. Bijvoorbeeld zink kan worden vastgelegd door middel van sulfide. De sulfide vormt een neerslag met zink in de vorm van zinksulfide (ZnS). Van belang zijn de aanwezige macrochemische condities zoals redox (onder -150mV) en zuurgraad (pH 6 of lager). Ook is de aanwezige microbiologie belangrijk omdat bacterin de drijvende kracht zijn achter de reductie van sulfaat naar sulfide. Hieronder volgt een stappenplan van de reductieprocessen die plaatsvinden in de bodem die ten grondslag liggen aan het vastleggen van zink. Deze reacties vinden plaats bij anaerobe milieuomstandigheden in het grondwater.

stap 1 NO3- + H+ + koolstofbron reductie van nitraat (NO3-)

N2 + H2O + CO2

stap 2 Fe3+ + H+ + koolstofbron Fe2+ + H2O + CO2 reductie van ijzer(3+) (Fe3+) stap 3 SO42 + koolstofbron reductie van sulfaat

HS/H2S- + CO2 + H2O

stap 4 Fe2+/Zn2+ + SO42- + koolstofbron

FeS/ZnS + H2O

17

Door onze kennis in combinatie met aanvullende testen kunnen we nagenoeg bij elke verontreiniging een uitspraak doen over de saneringsmethode en de haalbaarheid

18

Testruimte
Bij in-situ saneren is gedetailleerde informatie van de bodem, het grondwater en de verontreiniging cruciaal. In sommige gevallen zijn de eerder verrichte onderzoeken voor het opstellen van saneringsplannen niet volledig genoeg voor het aandragen van een zo optimaal mogelijke in-situ saneringstechniek. Er mist dan bijvoorbeeld informatie dat een indicatie kan geven van de aanwezige potentile biologische activiteit. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld de redoxcondities, ijzergehaltes en/of sulfaatgehaltes. Wanneer er wordt gedacht aan chemische oxidatie is het noodzakelijk om een indruk te hebben van de buffercapaciteit wat noodzakelijk is bij de berekening van de toe te dienen chemicalin.
Figuur 16: impressiefoto testruimte 2

Figuur 15: impressiefoto testruimte 1

Om deze proeven uit te voeren beschikt HMVT over een eigen labruimte met benodigde apparatuur. Uit het veld wordt een wateren/of grondmonster genomen en ingezet bij diverse proefjes op labschaal. Hieronder volgt een lijst met proeven en testen: Voor extractieve saneringen Doorlatendheidsproef Verontreinigingskarakterisatie Biologische stimulatie Verontreinigingskarakterisatie Bufferend vermogen Afbraaktest (aeroob en anaeroob) Labanalyses (ijzer, sulfaat, DOC enz..) Ten behoeve van chemische oxidatie: Verontreinigingskarakterisatie Bepaling bufferend vermogen Bepaling matrixbehoefte Afbraaktest

Naast labproeven die noodzakelijk zijn voor het verkrijgen van aanvullende informatie voor specifieke projecten wordt het lab ook ingezet binnen de afdeling research and development van HMVT. Door onze kennis in combinatie met aanvullende testen kunnen we nagenoeg bij elke verontreiniging een uitspraak doen over de saneringsmethode en de haalbaarheid. Om het innovatieve karakter waar HMVT bekend om is invulling te geven worden jaarlijks nieuwe technieken ontwikkeld. Mede dankzij ons eigen testruimte (laboratorium) en het uitvoeren van pilotproeven in het veld, kunnen wij dit realiseren. Naast onderzoek t.b.v. bodemsaneringen voeren wij ook testen uit naar de meest geschikte lucht- en/of waterzuiveringen uit. Onder het kopje de praktijk wordt een reeks van door HMVT nieuw ontwikkelde technieken opgesomd.

De praktijk
1. Ontwikkelen van nieuwe chemische oxidatietechnieken 2. Ontwikkelen van het duurzaam substraat ENNA (ENhanced Natural Attenuation) 3. Ontwikkeling van verschillende substraat samenstellingen voor biologische afbraak van VOCl. 4. Haalbaarheidstesten voor biologische afbraak van verontreiniging met verschillende substraten 5. Jartesten voor optimalisatie waterzuiveringsmethoden (bv ontijzering) 6. Verspreidingsgedrag van ENNA in de bodem

19

HMVT heeft meerdere technieken in huis die zij zelf bouwt om de diverse verontreinigde stromen, zowel lucht als water, te zuiveren

20

Zuiveringsinstallaties
Bij het onttrekken (zie hoofdstuk fysische saneringen) van verontreinigd grondwater en/of bodemlucht is het in veel gevallen noodzakelijk om deze water-/luchtstromen te zuiveren. Dit is afhankelijk van oa. de lozings-/emmissienormen voor water en lucht. HMVT heeft meerdere technieken in huis die zij zelf bouwt om de diverse verontreinigde stromen, zowel lucht als water, te zuiveren. Een overzicht hiervan wordt hieronder weergegeven. Waterzuivering middels: Striptorens Plaatbeluchter Zandfiltratie Olie water afscheider (OWAS) Nat actief kool Ionenwisseling Luchtzuivering Katalytische verbranding Droog actief kool Corona pulsed plasma (industrile luchtzuivering) Oxicator Biofilter (biobed) Het ontwerp en dimensioneren van de verschillende zuiveringsinstallaties is sterk afhankelijk van de te behandelen flow en de onttrokken verontreiniginginstallaties. Hieronder zijn enkele fotos weergegeven van verschillende zuiveringsinstallaties.
Figuur 19: Striptoren

Figuur 17: Katalytische verbranding

Figuur 18: Zandfiltratie

21

22

Meer weten?
HMVT gaat graag de uitdaging aan om uw bodem-, water- of luchtprobleem zo optimaal mogelijk op te lossen. Onze kracht? Kennis van zaken, jarenlange ervaring en een innovatieve blik. Meer weten van de mogelijkheden die wij bieden op het gebied van in-situ saneringen? Onze adviseurs staan klaar om uw vragen te beantwoorden en u verder te informeren. Kijk ook op www.hmvt.eu voor meer informatie over onze specifieke producten en diensten.

Hannover Milieu- en Veiligheidstechniek B.V. Postbus 174 6710 BD Ede T NL + 31 (0)318 - 624 624 T BE + 32 (0)3 - 609 55 30 E info@hmvt.nl www.hmvt.nl

23