Gidr Geçerlik

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GELİŞİMİ İZLEME VE DESTEKLEME REHBERİ
0-2 YAŞ
STANDARDİZASYON ÇALIŞMASI
Derya GÜMÜŞ DOĞAN
ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI

GELİŞİMSEL PEDİATRİ YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Doç. Dr. İlgi ERTEM
Bu tez NIH “Promoting Child Development Yale- Ankara Collaboration Projesi

(Proje no: R 21 TW-01) tarafından desteklenmiştir.
2006-ANKARA
ii
Kabul ve Onay
iii
İÇİNDEKİLER
Kabul ve Onay ii
İçindekiler iii
Önsöz vi
Simgeler ve Kısaltmalar vii
Tablolar viii
1. GİRİŞ 1
1.1. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesi 1
1.2. Tarihçe 2
1.3. Gelişimin İzlenmesinde Araç Kullanımının Önemi 6
1.4. Gelişimin İzlenmesinde Aileden Alınan Bilgilerin Değeri ve Önemi 8
1.5. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesinde
10
Kullanılan Araçlar
1.5.1. Araçlarda Bulunması Gereken Niteliksel ve Niceliksel Özellikler 10
1.5.2. Gelişmiş Ülkelerde Kullanılan Araçlar 11
1.5.2.1. Parents’ Evaluation of Developmental Status (PEDS) (Ailelerin
12
Gelişim Durumunu Değerlendirmesi)
1.5.2.2. Ages and Stages Questionnaires (ASQ) (Yaşlar ve Dönemler
13
Soruları)
1.5.2.3. Brigance Infant and Toddler Screen (Brigance Taramaları) 14
1.5.2.4. Battelle Developmental Inventory Screening Test (BIDS) (Battelle
15
Gelişimsel Envanter Tarama Testi)
1.5.2.5. Denver Gelişimsel Tarama Testi II 16
1.5.3. Gelişmekte Olan Ülkelerde Kullanılan Araçlar 18
1.5.4. Ülkemizde Kullanılan Araçlar 19
1.5.4.1. Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri (AGTE) 19
1.6. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi (GİDR) 21
1.6.1. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Geliştirilmesinde İzlenen
22
Aşamalar
1.6.2. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Geçerliliğine ve
24
Güvenirliğine İlişkin Ön Çalışmalar
1.6.2.1. Tıp öğrencilerinin GİDR’ ni Öğrenmelerinin ve Uygulamalarının
24
Değerlendirilmesi
1.6.2.2. Yaş Arası Çocuklarda Gelişimsel İzleme Rehberinin Denver II İle
25
Karşılaştırılması
iv
1.6.2.3. Çok Düşük Doğum Aralıklı Pretermlerin Gelişimsel Sorunları ve

Gelişimin Yenidoğan Dönemindeki Risk Faktörleriyle İlişkisinin
26
Araştırılması
1.6.3. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Günümüzde Kullanımı 26
1.7. Araştırmanın Amaçları 28
1.8. Araştırmanın Önemi ve Orijinalliği 28
2. YÖNTEM ve GEREÇLER 29
2.1. Araştırmanın Deseni
29
2.2. Araştırmanın Evreni
29
2.3. Araştırmanın Örneklemi
29
2.3.1. Örnekleme Giriş Koşulları
29
2.3.2. Örneklemden Dışlanma Koşulları
31
2.3.3. Örneklem Sayısı
31
2.4. Uygulamalar ve Verilerin Toplanması
32
2.4.1. Araştırıcıların Eğitilmesi
32
2.4.2. Araştırmanın Yürütülmesi Sırasında Yapılan Uygulamalar
32
2.5. Veri Toplama Araçları
33
2.5.1. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi ve Uygulanması
33
2.5.2. Sosyodemografik Özellikleri Sorgulama Anketi
35
2.6. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi
35
3. BULGULAR
37
3.1. Örneklemin Sosyodemografik Özellikleri 37
3.2. Örneklemi Oluşturan Çocukların Gelişimsel Yetileri Kazandığı Yaşlar 40
3.3. Örneklemi Oluşturan Kız Ve Erkek Çocukların Kazandıkları Gelişimsel
58
Yetiler Açısından Farkları
3.4. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’ne Gelişimsel Yetilerin
Yerleştirilmesi 66
3.5. Denver Gelişimsel Tarama Testi ile Gelişimi İzleme ve Destekleme
67
Rehberi’ndeki Ortak Yetilerin Karşılaştırılması
v
3.6. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde Gelişimi İle İlgili Kaygı

68
Bildirilen Çocuklar
4. TARTIŞMA 69
5. SONUÇ VE ÖNERİLER 77
ÖZET 80
SUMMARY 81
KAYNAKLAR 82
EKLER 89
EK-1 90
EK-2 91
EK-3 92
ÖZGEÇMİŞ 94
vi
ÖNSÖZ
“Gelişimsel Pediatri” alanında bana eğitim veren ve eğitimim ve bu araştırmanın her

aşamasında beni destekleyen, çalışmalarımı sabırla izleyen, bilimsel katkılarını ve
özellikle manevi desteğini hiçbir zaman esirgemeyen tez danışmanım Doç. Dr. İlgi
Ertem’e içtenlikle teşekkür ederim.
Yüksek Lisans Eğitimim boyunca çalışmalarımızı her aşamada destekleyen ve

yardımlarını hiçbir zaman esirgememiş olan Sağlık Bilimleri Enstitü Müdürümüz
Sayın Prof. Dr. Rıfat Vural’a teşekkürü borç bilirim.
Özverili ve titiz bir çalışma gerektiren bu araştırmaya emeği geçen sevgili

arkadaşlarım Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Ünitesi’nden Uz. Dr. Gülsüm Atay ve Uz. Dr. Nilgün
Vatandaş ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı Gelişimsel Pediatri Ünitesi’nden Çocuk Gelişimi Uzmanı Tuğba
Karaaslan ve Nermin Sezer’e de ayrı ayrı teşekkür ederim
Bu çalışmanın yürütülmesinde desteklerini esirgemeyen Ankara Üniversitesi Tıp

Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Sosyal Pediatri Ünitesi Başkanı Prof. Dr.
Sevgi Gülnar Başkan ve ekibine çok teşekkür ederim.
Gelişimsel Pediatri’deki çalışmalarım sırasında deneyimlerini paylaşan ve

desteklerini esirgemeyen Çocuk Gelişimi Uzmanı Canan Gül Gök’e teşekkür ederim.
Yüksek Lisans Eğitimimde hep birlikte olduğum arkadaşlarım Uz. Dr. Bahar
Bingöler Pekcici ve Uz. Dr. Özlem Ünal’a da ayrı ayrı teşekkür ederim.
Araştırmanın bulgularının değerlendirilmesinde deneyimini ve bilgilerini bizimle

paylaşan Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim üyesi Prof. Dr. Sirel
Karataş’a çok teşekkür ederim.
Bu çalışmaya gönüllü olarak katılan tüm anneler ve çocuklarına çok teşekkür ederim.
Manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme de sonsuz teşekkürler.

vii
SİMGELER ve KISALTMALAR
AAP Amerikan Pediatri Akademisi

ABD Amerika Birleşik Devletleri
AGTE Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri
ASQ Ages and Stages Questionnaires
AÜTF Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
BIDS Battelle Developmental Inventory Screening Test
BÜTF Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
DGTT Denver Gelişimsel Tarama Testi
DSÖ Dünya Sağlık Örgütü
E Erkek
GİDR Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi
IQ Intelligence Quotient
K Kız
PEDS Parents’ Evaluation of Developmental Status
SED Sosyo Ekonomik Düzey
NHMRC National Health and Medical Research Council
VUDÖ Vineland Uyum ve Davranış Ölçeği
viii
TABLOLAR
Tablo 1. Özgünlük, duyarlık, yanlış pozitif ve negatif değerlerin

11
hesaplanması
Tablo 2. Örneklemi oluşturan çocuk ve ailelerinin sosyodemografik
39
özellikleri
Tablo 3. GİDR’de ifade edici dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin
41
kazanıldığı yaş grupları
Tablo 4. GİDR’de alıcı dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin
44
Tablo 5. GİDR’de ince ve kaba hareket alanında yer alan gelişimsel
47
yetilerin kazanıldığı yaş grupları
Tablo 6. GİDR’de ilişki alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
51
yaş grupları
Tablo 7. GİDR’de oyun alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
53
yaş grupları
Tablo 8. GİDR’de özbakım alanında yer alan gelişimsel yetilerin
57
Tablo 9. 1- 3 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları
59
gelişimsel yetiler açısından farkları
Tablo 10. 4-5 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları
60
Tablo 11 6-7 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları
61
62
63
64
65
66
Tablo 17. Denver-II ile GİDR’deki ortak yetilerin karşılaştırılması 68
1
1. GİRİŞ
1.1. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesi
Yapılan araştırmalar anne karnındaki dönem ve doğumdan sonraki ilk üç yılda beyin
gelişiminin yaşamın başka dönemlerinden çok daha hızlı olduğunu göstermektedir
(Shore, 1997). Bu dönem sağlık çalışanlarının çocukları en düzenli ve en sık izlediği
dönemdir. Bunun yanında, pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de, gebelik
öncesinden çocuğun okula başlamasına kadar olan dönemde çocuk ve ailesi ile yakın
ilişkide olması nedeni ile erken çocukluk döneminde gelişmiş ve gelişmekte olan
ülkelerde aileye en kolay ulaşabilen sistem sağlık sistemidir (Sturner, 1998; Akukwe,
2000; Young, 2002). Gebelik izlemi, doğum sonrası bakım, sağlam çocuk izlemi ve
aşı uygulamaları gibi sağlık hizmetleri çocuğun izlenmesi için uygun olanakları
sağlamaktadır. Okul çağında aileler farklı uzmanlara (çocuk psikiyatristi, psikolog,
psikolojik danışman rehber, çocuk gelişimi ve eğitim uzmanı, eğitimciler gibi)
yönlenebilmekte ancak bebeklik ve erken çocukluk döneminde sıklıkla çocuk
hekimleri ve temel sağlık çalışanlarına başvurmaktadırlar. Aileler çocukları ile ilgili
çeşitli kaygılarını paylaşabilmeyi, onların öğrenmesinin, duygularının, davranış ve
hareketlerinin yaşlarına uygun olarak gelişip gelişmediğini öğrenmeyi ve bu gelişimi
destekleyebilmeyi istemektedirler (Schuster ve ark., 2000; Young ve ark., 1998).
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çocuk sağlığı alanında 20. yüzyılın son
yarısında çok önemli yol alınmış, özellikle koruyucu hizmetlerin yaygınlaşması ile
bebek ölüm hızı son 30 yılda yaklaşık 5 misli azalmış, 2003 yılında binde 29’a
düşmüştür (TNSA, 2003). Geçtiğimiz yüzyılda Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
biliminde ülkemizdeki bir başka önemli gelişme de pediatri bilim dallarının eğitim
olanaklarının gelişmesi, bu alanlarda çocuk hastalarımıza güncel standartlarda hizmet
sunulmasıdır. Örneğin bundan yirmi yıl öncesinden çok farklı olarak bugün
yenidoğan yoğun bakım hizmetlerinin gelişmesi ile aşırı düşük doğum ağırlıklı
2
bebeklerin (1000 gramın altında) yaşatılabilmesi olasıdır (Atasay ve ark, 2003).

Lösemide çok yüksek yaşam şansı, talasemi gibi bir hastalığa kemik iliği nakli ile
kür şansı verilmekte, çok ağır kardiyak sorunları olan bebekler erken tanı ve tedavi
alabilmekte, artık ülkemizde de pek çok kronik hastalığın sağaltımı batı
standartlarında yapılabilmektedir. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de çocukluk
dönemi mortalitesindeki azalmaya karşılık, çocukluk dönemi gelişimsel sorunları
önemli bir morbidite grubunu oluşturur. Ülkemizde engelleri olan kişilerin toplumun
en az yüzde 10’ unu oluşturduğu bildirilmektedir (TNSA, 2003). “Çocuklarda
Kronik Hastalıkların Sıklığı Tarama Çalışması” verilerine göre ise, malnutrisyon gibi
mutlaka gelişimsel gecikmeler ile birlikte giden durumlar ve çocuklarda davranış
sorunları da ele alındığında gelişimsel sorunların sıklığının çocukluk döneminde
yüzde 25’ e ulaştığı görülmektedir (Ro-Codec, 1996). Batı ülkelerinde gelişimsel ya
da davranışsal sorunların sıklığı yüzde 12-17 oranında olduğuna göre (Boyle ve ark.,
1994) tüm toplumlarda bu sorunların çok sık rastlanan bir morbidite oluşturduğu
açıktır. Başka hiçbir kronik hastalık grubu bu denli sıklıkta bu denli önemli morbidite
oluşturmamaktadır. Gelişim çocuğun sağlık durumu (Waters ve Goldfeld, 2002),
beslenmesi (Weinreb ve ark., 2002), demir eksikliği (Lozoff ve ark., 2003) ve ailenin
sosyoekonomik durumundan (Sameroff ve ark., 1987; Parker ve ark., 1988)
etkilenmektedir ve risk oluşturabilmektedir. Gerek her çocuğun gelişiminin
izlenmesi, gerek risklerin ve gecikmelerin erken saptanmasının önemi artık dünyada
ve ülkemizde bilinmektedir. Kronik hastalıkların ülkemizde bu denli sık görülüyor
olması ülkemizde de gelişimsel izleme yapılmasının gerekliliğini ortaya
koymaktadır.
1.2. Tarihçe
Bebeklik ve erken çocukluk döneminde gelişimin değerlendirilmesi ve izlenmesinin

geçmişi, 100 yıla uzanan değişik uygulamalar ve araştırma geleneğini içerir.
Avrupa’da 1900’lü yılların başlarında bilim adamlarının bireyler arasındaki zeka
farklarını ölçmeye karşı olan merakları, bebeklerin yetilerini ölçme kavramını da
beraberinde getirmiştir. Paris’te deneysel bir psikolog olan Binet ve arkadaşı Simon
3
zihin yaşı (mental age) kavramını ortaya atmış ve Fransa’da normal öğretime davam
edemeyen ve özel eğitim alması gereken çocukları belirlemek için “Binet-Simon
Intelligence Scale” i geliştirmişlerdir (Brooks ve Weinraub, 1983). Bu test ilk
standardize edilmiş zeka testidir. Stanford-Binet adı altında 1916 yılında da yeniden
gözden geçirilerek yayınlanmıştır. Bugün hala kullanılan temel zeka testlerinden
biridir. Amerika Birleşik Devletleri’nde (A.B.D) aynı yıllarda Terman, Binet-Simon
testini uyarlayarak zeka yaşı (Intelligence Quotient=IQ) kavramını geliştirmiştir
(Terman, 1916). Bu gelişmelerin ardından psikologların ilgisini erişkinlerin
zekalarından çok çocukların zeka düzeyleri ve gelişimleri çekmeye başlamıştır. İlk
çocuk IQ testi Cattell Infant Intelligence Schedule’dur (Cattell, 1940). Bu test normal
gelişimden sapmaları ortaya koymak amacıyla geliştirilmiştir. Çocukların beyin
gelişimi 2 temel yaklaşım ile araştırılmıştır. Birinci yaklaşım IQ değerlendirmesini
okul çağından küçük çocuklara uyarlamaya çalışan Infant IQ modeli, ikinci yaklaşım
da yenidoğandan başlayarak daha büyük yaşlara kadar gelişimi değerlendiren Gesell
modelidir (Gesell, 1940). Gesell ve arkadaşlarının 1925 yılında geliştirdiği Gesell
Gelişim Ölçeği ile normal gelişen bir çocukta gelişimin hangi aşamalardan geçtiği
araştırılmıştır. Gesell bu ölçekte çocukların gelişimsel becerileri ilk ne zaman
kazandığını gözlemlerle belirlemiş ve bebeğin aldığı puana göre “gelişim yaşını”
bulmuştur (Gesell, 1925). Gesell Gelişim Ölçeği günümüzde gelişimi
değerlendirmede kullanılan araçların ilk modeli olmuştur (Gilliam ve Mayes, 2000).
Londra’da 1940 ve 1950’li yıllarda Griffith Mental Development Scale’in

geliştirilmesi ile çocuk gelişiminin değerlendirmesi uluslararası boyut kazanmıştır
(Griffiths, 1954). Bu tarihlerde çocuk gelişimini değerlendiren araçlar evlat edinme
öncesi gelişimi taramak, özel okullara kabul için başvuru öncesinde çocukların
gelişimini sınamak ya da bedensel engelleri olan çocukların zihinsel gelişimlerini
değerlendirmek amacıyla kullanılmıştır (Gilliam ve Mayes, 2002).
Gelişimin değerlendirilmesi için geliştirilen araçlarda 1960 ve 1970’li yıllarda daha

çok sayıda çocukla, gözlemciler arası uyum, test-tekrar test güvenirlik çalışmaları
yapılmıştır. Dünyada halen en sık kullanılan araçlardan olan Denver Gelişimsel
Tarama Testi’nin temelleri 1967 yılında 18 çocuktan alınan ön bilgilerle atılmıştır
4
(Frankenburg ve Dodds, 1967). Dr. N. Bayley 1969 yılında Bayley Zihinsel Gelişim
Ölçeği’ni (Bayley, 1969) geliştirmiş ve standardizasyonunu yapmıştır.
Psikometri alanında 1980 ve 1990’lı yıllarda olan ilerlemelerle çocukları gelişimsel

olarak değerlendirme ilkeleri de giderek değişmiştir. Amerika Birleşik Devletleri’nde
1990’lı yıllarda özel eğitimle ilgili kanunların 3-5 yaşındaki çocuklar için özel
eğitim hizmetlerini zorunlu kılması, doğumdan 3 yaşa kadar olan çocuklara da erken
destek hizmetlerinin sunulmasını sağlamıştır. İlk 3 yaşta gelişimsel gecikmeleri
olabilecek çocuklar için tüm erken destek hizmetleri aynı çatı altında toplanmıştır.
Erken destek hizmeti alması gereken çocukları belirleyebilmek gelişim alanlarının
değerlendirilmesinin yanı sıra gelişimsel sorunlar için biyolojik (örn: düşük doğum
ağırlığı) ve/ya da çevresel (örn: yoksulluk) risklerinin de ortaya konması gerekmiştir.
Böylece çocuğun gelişimi değerlendirilirken temel bakım veren kişilerden bilgi
alınma dönemi de başlamış, gelişimsel gecikmelerin olduğu bütün alanları ortaya
koyan ve bir çok kaynaktan bilgi alan değerlendirme araçlarının oluşturulması gereği
ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Glascoe, ailelerle yaptığı ön çalışmalarda ailelerin
çocuklarının gelişimleri ile ilgili kaygılarının doğrudan çocuk sınanarak yapılan
tanısal testler kadar önemli olduğunu ortaya koyarak, aileden alınan bilgilerin yanı
sıra ailelerin kaygılarının sorgulanmasının önemini de gündeme getirmiştir (Glascoe
ve ark., 1989). Bu tarihe kadar yalnızca çocuğun gelişimsel basamaklarına
odaklanmış olan gelişimsel değerlendirmeler bu tarihten sonra ailelerden alınan
bilgilere de dayandırılmaya başlanmıştır (Gilliam ve Mayes, 2002). Uzun süren bir
gelişimsel değerlendirme ya da istatistik bilgisi gerektirmeden az bir eğitimle kısa
sürede uygulanabilecek gelişim değerlendirme araçlarının geliştirilmesi önem
kazanmıştır.
Gelişimsel tarama testlerinin kullanılmasının gündeme gelmesi ise yeni ve

süregelecek olan bir karmaşanın başlamasına neden olmuştur. Amerikan Pediatri
Akademisi (AAP) 1981 ve 1988 yıllarında erken çocukluk döneminden 5 yaşına
kadar olan çocuk muayeneleri sırasında bedensel inceleme ile birlikte çocuk
hekiminin şüphelendiği alan ile ilgili değerlendirme araçlarını kullanarak gelişimsel
değerlendirme yapılmasını önermiştir. Gelişimsel tarama testlerinin kullanılmasını
5
ise bu testlerin güvenirliği ve geçerliliği ile ilgili yeterli kanıt olmadığı için rutin
sağlık hizmetlerinde önermemiştir. (AAP, 1988). 1986 yılında İngiliz Pediatri Birliği
(British Pediatric Association) gelişimsel değerlendirmelerin her sağlam çocuk
muayenesinde yapılmamasını, ancak gelişimsel öykü alınmasını, çocuğun
gözlemlenmesini ve ailenin gelişimle ilgili kaygıları ve izlenimleri üzerinde
durulması gerektiğini vurgulamıştır. Bu tarihlerde “gelişimsel izlemenin tanımını
Dworkin gelişimi izleme ve destekleme konusunda bilgili ve deneyimli sağlık
çalışanlarının sağlık hizmeti sırasında sürekli olarak değerlendirmeler ve gözlemler
yapmaları” olarak tanımlamıştır (Dworkin, 1989).
Gelişimsel izleme yerine kullanılan “gelişimsel tarama” ise farklı bir anlam taşır.
Gelişimsel tarama, gelişimi sorunlu olabilecek ve ayrıntılı değerlendirme gerektiren
çocukların aralıklı olarak kısa bir değerlendirme yöntemi ile sağlıklı gelişenlerden
ayrılması temeline dayanır (Meisels, 1989). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), ayrıntılı
değerlendirme ve sorunların çözümüne yönelik sistemleri (örneğin tüm çocukları
kapsayan doğum öncesinden başlayan yaygın ruh sağlığı, eğitim ve rehabilitasyon
sistemleri) olmayan ülkeler ya da bu sistemler ile güçlü bağlantılar gelişmemiş sağlık
sistemleri için gelişimsel tarama yöntemlerini önermemektedir (WHO, 2001) Çocuk
gelişimi karmaşık bir süreçtir ve örneğin fenilketonüri, anemi ya da işitme gibi bir
tek test ile taranabilecek kadar yalın bir kavram değildir. Amerikan Pediatri
Akademisi doğumdan itibaren tüm çocukların gelişimlerinin düzenli olarak izlenmesi
önermektedir (AAP, 2001).
Amerikan Pediatri Akademisi 2001 yılında bütün bebek ve küçük çocukların

gelişimsel gecikmeler açısından taranması gerektiğini, tarama işlemlerinin ise sağlık
izlemleri içinde olması gerektiğini vurgulamış; aynı zamanda çocuk hekimlerinin o
toplum için uygun geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış olan gelişimsel tarama
testlerinin uygulama ve yorumlama becerisini kazanmalarını önermiştir (AAP,
2001).
Avustralya’da National Health and Medical Research Council’in (NHMRC) 2002

yılında çocuk sağlığının taranması ve izlemi ile ilgili kanıta dayalı çalışmanın
6
raporunda, doğumsal hipotiroidi, iletim tipi işitme kaybı ve skolyozun taranmasının

gerekliliği ile ilgili yeterli kanıt varken, demir eksikliği, kurşun zehirlenmesi, diş
sağlığı, kilo ve boyun taranması ile ilgili az, özellikle gelişimin ve konuşmada
gecikmenin taranması ile ilgili yetersiz kanıt olduğu bildirilmektedir. Raporda
gelişimin taranması ile ilgili şu öneriler verilmektedir. “Eğer gelişimi taramak için
kullanılan testlerin özgünlük ve duyarlığı ile ilgili özellikleri göz ardı edilirse
(gelişimsel taramada yanlış pozitif tanı alanlar bile bazı girişimlerden fayda görebilir
ve bu sorunlar toplumda fazla görülmektedir) bazı tarama testlerinin kullanılması
uygun olabilir. Fakat bu durumda gelişimsel tarama testleri ile tanı konulamamış çok
sayıda çocuğun gözden kaçması kaçınılmazdır. Erken girişimden yarar görecek
çocuklara tanı konulması sadece gelişimsel tarama testlerine dayandırılmamalı ya da
bu testler bir kez kısıtlı bir zamanda yapılmamalıdır. Gelişimsel gecikmeler için
tarama programları yeterli kanıt birikene kadar yürütülmemelidir. Eğer gelişimsel
tarama programı uygulanacaksa özgünlük ve duyarlığının > % 70’in üstünde olduğu
gösterilmiş olan psikometrik özellikleri yeterli araçlar kullanılmalıdır. Gelişimsel
basamaklarla ilgili kontrol listeleri (checklist) gelişimsel tarama testleri olarak
kullanılmamalıdır” (NHMRC, 2002).
Çocuk gelişiminin değerlendirilmesi yüz yıl önce çocuk merkezli yaklaşımlarla

başlamış, günümüzde ise ailelerden alınan bilgilerin ve ailelerin çocuklarının
gelişimi ile ilgili kaygılarının öneminin farkına varılmış, ancak izlem sırasında hala
hangi araçların kullanılması gerektiği konusunda fikir birliğine varılamamıştır
(Gilliam ve Mayes, 2002).
1.3. Gelişimin İzlenmesinde Araç Kullanımının Önemi
Gelişimin değerlendirilmesi ile ilgili bilimsel çalışmalar son yıllarda artmış olmasına
ve çocuk hekimlerinin gelişimi daha doğru ve etkili şekilde değerlendirmesi için
araçlar geliştirilmiş olmasına karşılık AAP gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan
ülkelerde değerlendirme araçlarının kullanımının sık olmadığını bildirmektedir
(AAP, 2001). Gelişimsel değerlendirmede araç kullanımın önerilmesinin nedeni araç
7
kullanılmaksızın yapılan değerlendirmelerin eksik ya da yetersiz olduğunu gösteren

araştırmalardan kaynaklanmaktadır. Bu alanda Palfrey ve arkadaşlarının Boston’da
yaptığı bir çalışmada özel eğitim okullarına devam eden 1726 çocuğun ailelerinden
alınan bilgilerle çocuklarına mental retardasyon, konuşma bozukluğu, öğrenme
güçlüğü, duygusal sorunlar, hiperaktivite ve bedensel engel gibi tanıların çocuk
hekimleri tarafından en erken ne zaman konulduğu araştırılmıştır. Sorunları olan
çocuklardan % 4,5’i doğumda tanı alırken, sadece % 28,7’si 5 yaşından önce tanı
almıştır. Hekimler öğrenme güçlükleri, konuşma bozukluğu, duygusal sorunlar,
hiperaktivite ve diğer gelişimsel sorunların % 10-25’ine tanı koymuşlardır. Bu
çalışmada hekimlerin ortalama olarak bilişsel gecikme (mental retardasyon) tanısını
34. ayda, konuşma bozukluğu tanısını 38. ayda, işitme sorunlarını da ortalama 39.
ayda saptadıkları belirlenmiştir (Palfrey ve ark., 1987).
Amerikan Pediatri Akademisinin 2001 yılında çocukların gelişiminin izlenmesi ile

ilgili verdiği önerilerden sonra çocuk hekimlerinin gelişimi değerlendirmeleri ve bu
sırada herhangi bir araç kullanıp kullanmadıklarını araştıran çalışmalar yapılmıştır.
Halfon ve arkadaşları Amerika Birleşik Devletlerinde 2000 yılında sağlık
çalışanlarının sağlam çocuk muayeneleri sırasında gelişimsel değerlendirme yapıp
yapmadıklarını belirlemek için bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmada ailelere
sağlam çocuk muayeneleri sırasında çocuk hekimlerinin gelişimsel değerlendirme
yaptığını söyleyip söylemediği ya da ailelerin gelişimsel değerlendirme ile ilgili
muayene sırasında bir şey hatırlayıp hatırlamadıkları sorulmuştur. Araştırma yaşları
4-35 ay arasında çocukları olan 2068 aile ile yapılmıştır. Yaklaşık % 57 çocuğun
ailesi gelişimsel değerlendirme yapıldığını bildirmiştir. Bu ailelerden % 42’si
muayene sırasında çocuk hekiminin gelişimsel değerlendirme yaptığını söylediğini,
% 39’u da kendileri çocuklarına gelişimle ilgili bir değerlendirme yapıldığını
gözlediklerini anlatmıştır. Gelişimsel değerlendirme yapılan çocukların aileleri
sağlam çocuk muayenesinin süresinin ve aile merkezli yaklaşımın daha yeterli
olduğunu ve sağlık çalışanından daha çok memnun kaldıklarını belirtmişlerdir
(Halfon ve ark., 2004).
8
Sand ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmada Amerikan Board Sertifikası olan

1167 çocuk hekimi mektupla araştırmaya davet edilmiş, araştırmayı kabul eden 894
hekimden genel pediatri uygulamaları yapan 646 hekim değerlendirmeye alınmıştır.
Hekimlerden sadece % 23’ü çocuk muayenelerinde gelişimi değerlendirmek için bir
araç kullandığını, en çok da Denver Gelişimsel Tarama Testi’ni kullandıklarını
belirtmişlerdir (Sand ve ark., 2005).
Bir başka araştırmada New Haven bölgesinde 23 rastgele seçilmiş pediatri

kliniğinden 19’unda psikolojik sorunların sıklıklarını ve belirleyicilerini saptamak
amacıyla 4-8 yaşlarında çocukları olan 2006 aile kliniklere davet edilmiştir.
Ailelerden 1886’sı (% 94) araştırmaya katılmayı kabul etmiştir. Ailelerden
çocuklarını bir klinisyen değerlendirmeden önce Child Behavior Checklist’i
doldurmaları istenmiştir. Klinisyenler de her bir çocuk için DSÖ’nün çocuklar için
uyarlanmış psikososyal ve gelişimsel sorunlarla ilgili bir tanı sınıflandırmasını
doldurmuşlardır. Araştırmanın sonucunda klinisyenlerin bir sınıflandırma aracı
kullandıklarında 515 (% 27,3) çocukta psikososyal ya da gelişimsel sorun
saptadıkları ortaya çıkmıştır (Horwitz ve ark., 1992).
Yapılan çalışmalar çocukların gelişimleri bir değerlendirme aracı kullanmadan

sadece klinik izlenimler ile yapıldığında bu değerlendirmenin doğruluğunun düşük
olduğunu göstermektedir (Dworkin, 1993). Sonuç olarak gelişimsel ve davranışsal
sorunları olan çocukların yaklaşık % 30’u erken destek şansını yitirdiği zamanda
yani okula başlamadan önce tespit edilebilmektedir (Palfrey ve ark., 1987).
1.4. Gelişimin İzlenmesinde Aileden Alınan Bilgilerin Değeri ve Önemi
Güncel kuramlara dayanan gelişimi değerlendirme araçlarının aileden alınan bilgileri

içermesi kaçınılmazdır (Meisels, 1996). Bu alanda sağlık sistemi içinde yapılan
araştırmalar, ailelerin çocukları ile ilgili genellikle doğru gözlemler ve belirlemeler
yaptıklarını göstermektedir. Bu alanda öncü bir araştırmacı olan Glascoe ilk
araştırmalarında herhangi bir nedenle çocuk kliniklerine başvuran 100 aileye
9
çocuklarının gelişimi ile ilgili kaygılarının olup olmadığını sormuştur. Bu

araştırmada ailelerden alınan bilgiyle eş zamanlı olarak çocukların gelişimsel
değerlendirmesi altın standart olarak kabul edilebilecek bir yöntem olan
Developmental Profil-II ile yapılmıştır. Bu yöntem ile saptanan dil, ince hareket ya
da tüm gelişim alanlarında gelişimsel gecikmesi olan çocukların % 80’nin ailesinin
de bu alanlarda kaygılarının olduğu saptanmıştır. Altın standart yöntem ile normal
olarak değerlendirilen çocukların % 94’ünün ailelerinin de çocuklarının gelişimleri
ile ilgili kaygılarının olmadığı görülmüştür. Ailelerin kaygılarının eğitim, çocuk
bakımı ile ilgili deneyim ya da diğer demografik değişkenlerle değişmediği ortaya
koyulmuştur. Bu araştırmanın sonucunda ailenin kaygılarının gelişim izlemlerinde
öğrenilmesinin standardize edilmiş bir gelişim izleme aracına destek olabileceği
önerilmiştir (Glascoe ve ark., 1989).
Daha sonraki araştırmasında Glascoe toplam 247 çocuğun ailesine 2 soru ile
gelişimleri ile ilgili kaygılarının olup olmadığını sormuştur. Çocuklara eş zamanlı
olarak Denver II ya da Battelle Testi uygulanmıştır. Çocukların hepsi zeka, uyum
davranış ve dil alanlarında değerlendirilmiştir. Aynı zamanda rastgele seçilen bir
gruba da gelişim durumları ile ilgili tanısal testler uygulanmıştır. Her bir testin,
uygulama, yorum, tanı ve tedavi gibi kısa dönem maliyet ve uzun dönemde
yararlılıkları (başka araştırıcılar tarafından erken desteğin erişkin dönemde
faydalarının yapılan uzunlamasına çalışmalarda) hesaplanmıştır. Uzun dönem
yararları ve maliyeti değerlendirildiğinde hiçbir yaklaşım birbirine üstün
bulunmamıştır. Kısa dönem yararları açısından iki tarama testi birbirinden farklı
bulunmuştur ancak uygulaması ve yorumlanmasının maliyeti en düşük olan yöntem
ailelerin kaygılarının kullanıldığı yöntem olmuştur (Glascoe ve ark., 1997).
Eğitim düzeyleri düşük de olsa aileler çocuklarını başka çocuklarla

kıyaslayabildikleri için gelişim konusunda kaygı duyabilmektedirler. Ancak ailelerin
kaygıları her zaman doğru olamayabilir. Bazı aileler hiçbir sorun yokken kaygılı
olabilirler. Bu nedenle sadece ailenin kaygısına dayanmak aldatıcı olabilir. Ailenin
kaygılarını kullanmak gelişimsel izlemenin ilk basamağını oluşturmalıdır. Bu
bilgilere izleyicinin gözlemleri mutlaka eklenmelidir. Bu sayede aile ile en uygun
10
işbirliği de kurulmuş olur. Ülkemizde gelişimsel sorunu olan çocuklar ile baş edecek,
onları tanıya ve sağaltıma götürecek kişiler sıklıkla bu çocukların ailesidir. Bu
nedenle ailenin işbirliğinin sağlanması temel ilkedir (Ertem, 1997)
1.5. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesinde Kullanılan

Araçlar
1.5.1 Araçlarda Bulunması Gereken Niceliksel ve Niteliksel Özellikler
Gelişmiş ülkelerde özellikle A.B.D’ de gelişimin değerlendirilmesi için pek çok araç
geliştirilmiştir. Her bir araç kendi içinde değişik özellikler barındırmaktadır. Bu
araçların değerlendirdikleri gelişimsel alanlar ve yaş grubu, uygulama yöntemleri
(örneğin aileden alınan bilgiye dayanan araçlar ve /ya da çocuğun yeteneklerinin
doğrudan gözlenmesi), geçerlikleri, güvenirlikleri, özgünlükleri, duyarlıkları,
değerlendiren kişinin nitelikleri ve testi öğrenmesi için alınması gereken eğitimin
özelliği, aracın öğrenilmesi ve uygulanması için gereken zaman, uygulanan testin
yapısı ve niteliği, ailelere değerlendirmenin sonuçlarının nasıl anlatıldığı, sonuçları
bildirme (puan, yaş eşdeğerleri) birbirinden farklılık gösterir (Glascoe ve ark., 1990).
Bu bölümde sağlık hizmetlerinde gelişimi değerlendirmek için kullanılacak
araçlarda olması gereken niceliksel ve niteliksel özellikler kısaca anlatılmıştır.
Gelişimi değerlendirmek için kullanılacak araçların norm çalışmasının temsil ettiği

toplumun genel özelliklerini yansıtan büyük kitlelere yapılması önerilmektedir
(Glascoe, 2004) Ancak DSÖ tarafından yeni geliştirilen evrensel büyüme eğrileri
oluşturulurken farklı ülkelerden en uygun (optimal) koşullarda yetişen, sağlıklı
çocuklar örnekleme alınmıştır (Borgh ve ark., 2002; de Onis ve ark, 2004a; de Onis
2004b, Wijnhoven, 2004). Benzer şekilde ülkemizde yenilenen Neyzi büyüme
eğrileri de tümüyle sağlıklı ve en uygun koşullarda yetişen çocuklar örnekleme
alınarak geliştirilmiştir (Neyzi, sözel bilgi, 2006).
11
Bir değerlendirme aracı gerçek sorunları olan çocukların % 70-% 80 kadarına doğru
tanı koyabilmelidir. Bu değer düşük gibi görünse de bir çok test bu uygunluk
derecesinde değildir. Değerlendirmenin çocuk büyüdükçe tekrarlanması tanı koyma
olasılığını artırmaktadır. Araç normal gelişmekte olan çocukların da % 70- % 80’ini
doğru tanımalıdır. Toplumda normal gelişen çocukların sayısı daha çok olduğu için
aracın özgünlüğünün % 80’e yakın ya da daha fazla olması tercih edilmektedir
(Glascoe, 2004).
Bir aracın duyarlık, özgünlük, yanlış negatif ve pozitif değerlerinin hesaplanması

aşağıda belirtilen formülle hesaplanmaktadır (Feinstein, 1985).
Tablo 1. Özgünlük, duyarlık, yanlış pozitif ve negatif değerlerin hesaplanması
Altın Altın Toplam

Standarda Standarda
Göre Pozitif Göre Negatif
Denenen test sonucuna göre pozitif a b M1
Denenen test sonucuna göre negatif c d M2
Toplam N1 N2 N
Duyarlık: a/ M1 Özgünlük: d/M2

Yanlış Pozitif: b/M1 Yanlış Negatif: c/M2
Bir ölçeğin psikometrik özelliklerinin yanında Feinstein’ın “ clinimetrics” olarak

tanımladığı bir dizi niteliksel özelliklerin de bulunması gerekir. Feinstein’a göre
kullanılan aracın amaca uygun, anlaşılabilir, tekrar edilebilir ve kolay kullanılabilir
olması gerekmektedir. Bunun yanında görünüm geçerliği (Face validity, aracın
değerlendirmek istediği alanı kapsaması), kapsam geçerliği (content validity,
ölçülmek istenilen nitelik alanını kapsaması) yeterli düzeyde olmalı ve araç
ayrıntıları ortaya koyabilmeli ve önemli atlamalar yapmamalıdır (Feinstein, 1985).
12
1.5.2. Gelişmiş Ülkelerde Kullanılan Araçlar
Aşağıda batı ülkelerinde 0-3 yaş arasındaki çocukların gelişimini sağlık hizmeti
içinde izlemek için en sık kullanılan araçlara yer verilmiştir. (Glascoe ve ark, 1990;
2002a;2005a; Gilliam ve Mayes, 2000).
1.5.2.1. Parents’ Evaluation of Developmental Status (PEDS) (Ailelerin Gelişim

Durumunu Değerlendirmesi)
F. P. Glascoe tarafından 1997 yılında hazırlanmış, anne ve babaların kaygıları göz

önüne alınarak oluşturulmuş bir yöntemdir. Anne, babanın bekleme odasında bile
kendi kendine yanıtlayabileceği kolay sorulardan oluşur. Anne ve babalara
çocuklarının gelişimi, öğrenmesi, davranışları, konuşması, söylenenleri anlaması,
ellerini, parmaklarını, kollarını, bacaklarını kullanması, başkaları ile anlaşması,
kendisi için bir şeyler yapmayı öğrenmesi, okul öncesi ya da okul becerilerini
öğrenmesi konularında kaygıları olup olmadığıyla ilgili 10 soru içerir. İlk soruda
aileye çocuklarının öğrenmesi, gelişimi ve davranışları ile ilgili kaygılarının olup
olmadığı, sonraki 8 soruda gelişim alanları ile ilgili kaygıları sırayla sorulur. Örneğin
“Çocuğunuzun kollarını ve bacaklarını kullanması ile ilgili kaygılarınız var mı?” gibi
sorular vardır. Aileler bu sorulara ‘evet’, ‘hayır’, ‘biraz’ yanıtlarından birini verir.
Ailenin on sorudan en az birinde tam ya da biraz kaygısı varsa değerlendirme sonucu
‘sorunlu’, hiçbir soruda kaygısı yoksa ‘sorunsuz’ kabul edilir. Sekiz yaş ve altındaki
çocukları değerlendirmek için kullanılır. Uygulama süresi yaklaşık 2 dakikadır
(Glascoe, 2005b).
Parents’ Evaluation of Developmental Status’un davranışsal ve duygusal sorunları ne

kadar iyi belirlediğini ortaya koymak için yaşları 21 ayla 8 yaş arasında değişen 472
çocuk ve aileleri araştırmaya alınmıştır. Çocukların hepsine PEDS, bir kısmına
Eyberg Child Behavior Inventory bir kısmına da Possible Problems Checklist
(duygu durumu ve kendi kendine denetimi-kontrolü ölçer) uygulanmıştır. Gelişimsel
açıdan yüksek ya da orta derecede riski olduğu düşünülen 177 çocuk analizden
çıkarılmış, kalan 295 çocuktan % 12’sinde (36 çocuk) bilişsel sorunlar saptanmıştır.
13
Yüz iki aile davranış, sosyal beceri, özbakım alanlarında kaygı belirtmiştir.
Dörtbuçuk yaşından küçük çocuklarda PEDS’in duyarlığı % 68, özgünlüğü % 66; 4,5
yaşından büyük çocuklarda duyarlık ve özgünlük sırası ile % 87 ve % 79
bulunmuştur. PEDS’in öğrenilmesi ve uygulanması çok kısa bir eğitim gerektirir.
Yeni kullanıcıların yalnızca puanlama ve uygulama kılavuzunu okumaları yeterlidir
(Glascoe, 1997; 2005a).
Ailelerin kaygısına dayanan ve uygulaması çok kolay olan bu araç çocukların

gelişiminin izlenmesinde kullanılmak üzere AAP tarafından 2001 yılında önerilmiştir
(AAP, 2001).
1.5.2.2. Ages and Stages Questionnaires (ASQ) (Yaşlar ve Dönemler Soruları)
Squires tarafından 1980 yılında hazırlanmış olan Infant Monitoring System

Ölçeği’nin 1994 yılında geliştirilmesi ile oluşturulmuştur. Dil, ince ve kaba hareket,
sorun çözme, bireysel ve sosyal alanları değerlendirir (Bricker ve Squires, 1999).
Yaşları 4-60 ay arasındaki 19 ayrı yaş grubu için (4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22,
24, 27, 30, 33, 36, 42, 48, 54 ve 60 aylık) 19 ayrı form vardır. Her formda ailelere
çocuklarının gelişimi ile ilgili yanıtlamaları istenen 30 soru sorulur. Örneğin
“Çocuğunuz ellerine bakar mı?” sorusunun karşısında “evet”, “bazen”, henüz değil”
yanıtlarından birinin işaretlenmesi istenir. Verilen yanıtlara göre her bir gelişimsel
durum geçti/kaldı şeklinde kodlanır. Formlarda ayrıca ailelerin çocukları ile ilgili
belirtmek istedikleri ya da kaygılarını yazabilecekleri bir bölüm de bulunur.
Uygulama süresi 15 dakikadır. Formlar ailelere posta ile de gönderilebilir.
Hekimlerin ve diğer sağlık çalışanlarının aileler formu doldurduktan sonra geri
bildirim verirler. (Squires ve ark., 1997).
Norm çalışması 4-36 ay arasındaki çocukların ailelerinden eğitim, ekonomik ve etnik

olarak risk taşıyan ve taşımayan ailelerle yapılmıştır; 7000’den fazla sayıda yapılan
görüşmelerde test-tekrar test güvenirliği, gözlemciler arası güvenirlik, iç tutarlılığı
yüksektir (Squires ve ark., 1997). Eş zamanlı geçerlik çalışması Gesell ve Armatruda
14
Gelişimsel ve Nörolojik Değerlendirme ve Bayley Bebekler İçin Gelişim Ölçeği ile

yapılmıştır, bütün yaş grupları için geçerlik % 84 , 4 ay için % 71 ve 36 ay için % 91
bulunmuştur (Bricker ve Squires, 1999).
Bir geçerlilik çalışmasında Avustralya’da yaşları 12-48 ay arasında değişen 167

preterm çocuğun ailesine ASQ formları dağıtılmış, bunlardan % 81 aile formları
doldurmuş ve Griffith Zihinsel Gelişim Ölçeği 12-24 ay arasındaki çocuklar için,
Bayley Bebekler İçin Gelişim Ölçeği 18 aylık, Mc Carthy Genel Bilişsel Zeka Ölçeği
de 48 aylık çocukların değerlendirilmesi için kullanılmıştır. Duyarlık % 90, özgünlük
% 77, pozitif yordayıcı değer % 40, negatif yordayıcı değer % 98, fazladan refere
edilenler % 20, refere edilmeyenler % 1 bulunmuştur. Gelişimsel sorunları olduğu
bilinen 21 çocuk çalışmaya dahil edilmiştir ve ASQ’nin sonuçları diğer
değerlendirme araçları ile aynı bulunmuştur. Bu çalışma sonucunda ASQ yüksek
negatif yordayıcı özelliğinden dolayı bilişsel ve hareket alanında gecikmeleri olan
preterm çocukları izlemede iyi bir araç olarak önerilmektedir (Skellern ve ark.,
2001).
1.5.2.3. Brigance Infant and Toddler Screen (Brigance Taramaları)
Brigance AH tarafından 1156’dan fazla çocuk üzerinde standardizasyonu yapılmış

olan Brigance Erken Gelişim Envanteri’nden seçilen maddelerle 1985 yılında
geliştirilmiştir. Çocuğun gözlenmesi ve/ ya da ailelerden alınan bilgilerle çocuğun
gelişimini değerlendiren bir yöntemdir. İnce ve kaba hareket, alıcı ve ifade edici dil,
özbakım, sosyal ve duygusal alanlar her bir yaş için geliştirilmiş ayrı formlarla
değerlendirilir. Her bir form bebekler için 81, erken çocukluk dönemi için
oluşturulmuş 85 madde içerir. Her yaş grubu için oluşturulmuş puanlar vardır.
Brigance 0-90 ay arasındaki çocukları değerlendirir. Uygulama süresi 10-15 dakika
kadardır. Hekimler dışında sağlık çalışanlarının da kullanması için geliştirilmiş bir
araç olduğu için, uygulama öncesinde el kitabının okunması yeterlidir. Çeşitli
gelişim basamakları için kesim noktaları, yaş eşdeğerleri, yüzdeler vardır. Güvenirlik
çalışması 29 ayrı pediatri kliniğinin katılımı ile yapıldığı ülkenin sosyodemografik
15
özelliklerini yansıtan 418 çocuk üzerinde yapılmıştır ve test-tekrar test,

uygulayıcılar arası güvenirlik 0,98-0,99 arasında değişmektedir (Glascoe, 2002b).
Geçerlik çalışması ise Bayley Ölçekleri ve Vineland Uyum ve Davranış Ölçeğinin de
içinde olduğu 7 ayrı ölçüm aracı ile yapılmıştır. Bebekler için geliştirilen ölçeğin
duyarlığı % 77, özgünlüğü % 86, erken çocukluk dönemi için olanın ise sırasıyla %
76 ve % 85’dir (Glascoe, 2002b).
Çocuğu muayene ile değerlendiren araçlar arasında teknik olarak en iyisi olmasına
karşılık, bebek ve çocuk yaş grubu için ayrı formların olması, uygulanabilmesi için
hazırlanmış olan 4 ayrı el kitabının satın alınıp okunması gerektiği için pratik
uygulamalar açısından zorlukları vardır (Glascoe, 2002b).
1.5.2.4. Battelle Developmental Inventory Screening Test (BIDS) (Battelle

Gelişimsel Envanter Tarama Testi)
Newborg J tarafından 1984 yılında hazırlanmıştır (Newborg ve ark., 1984). Yaşları

12-96 ay arasındaki çocuklarda ince ve kaba hareket, alıcı ve ifade edici dil, bilişsel,
bireysel-sosyal alanlar ve uyumu içine alan 7 alanı değerlendirir. Tüm testin
uygulama süresi 15-35 dakikadır. Çocuğun birebir değerlendirildiği, gözlendiği ya da
ailelerle görüşmenin yapıldığı yöntemler birlikte kullanılır. Testin 96 maddesi
vardır. Çocuk bir maddeyi doğru olarak tamamlarsa 2, bazen yaparsa 1, hiç yapmaz
ya da nadiren yaparsa 0 puan alır.
Standardizasyon çalışması doğumdan 8 yaşa kadar olan ve A.B.D’nin değişik

coğrafik bölgelerinde yaşayan 800 çocuk ile yapılmıştır. Uygunluğunu
değerlendirmek için yaşları 7-83 ay arasında değişen 104 çocuğa BIDS’le birlikte
değişik tarama testleri ve tanı ölçütlerinin olduğu bir batarya uygulanmıştır.
Ortalamanın 1,5 standard deviasyon altındakilere bakıldığında BIDS’dan kalır puan
alanların mental gerilik, sınırda zeka, konuşmada gecikme ve öğrenme güçlükleri
gibi gelişimsel sorunların % 75’ini tespit etmiştir. Herhangi bir gelişimsel sorunu
olmayan çocuklardan ise % 73’ü BIDS’ten geçmiştir. Yaklaşık 1 yaş civarındaki
16
çocukların çoğu yanlış pozitif ya da yanlış negatif olarak değerlendirilmiştir. Alıcı dil
altesti diğer test alanlarından daha duyarlı fakat daha az özgün olmasına rağmen
birkaç dakika sürdüğü için hasta yoğunluğunun çok olduğu pediatri kliniklerinde
kullanışlı olabileceği belirtilmektedir. Her alan için yaş eşdeğerleri ve geçer/kalır
puanları, taban ve tavan puanları olan puanlaması zor bir testtir. Hekim dışında
sağlık çalışanları tarafından uygulanabilse de öğrenmesi 10 saat gibi uzun zaman
alan bir yöntemdir. İyi bir gelişimsel görüşme ve çocuk değerlendirme becerilerine
sahip olunması gerekir (Glascoe ve Byrne, 1993).
1.5.2.5. Denver II Gelişimsel Tarama Testi
Denver Gelişimsel Tarama Testi (DGTT) 0-6 yaşlarda görülebilen gelişimsel

sorunları belirlemekte sağlık personeline yardımcı olması amacıyla Frankenburg ve
arkadaşları tarafından A.B.D.’nin Denver şehrinde geliştirilmiş, ilk kez 1967 yılında
kullanılmaya başlanmıştır (Frankenburg ve Dodds, 1967). İlk özgün sunumda 18
çocukla ilgili bilgi sunulmuş, 1971 yılında tekrar Denver bölgesinde yaşayan 2000
çocuk üzerinde geçerlik çalışması yapılmıştır (Frankenburg ve Camp, 1971).
Meisels, 1989 yılında DGTT ile ilgili 12 den fazla araştırmanın sonuçlarını
birleştirerek yaptığı çalışmada özgünlüğünün yüksek ve duyarlığının düşük
olduğunu ve gelişimsel sorunları olan çocukları yarıya yarıya atladığını ve geniş
kitlelerin gelişimsel taramasında kullanılmaması gerektiğini vurgulamıştır (Meisels,
1989). Gelişimsel gecikmeleri ya da sorunları olan çocukları tanımlamada yeterli
düzeyde duyarlı olmadığı ve bu çocukların % 80 kadarını atladığı yönünde eleştiriler
almıştır (Greer, 1989). Yeniden gözden geçirilerek Frankenburg tarafından Denver II
oluşturulmuştur. Glascoe’nun yaptığı geçerlik çalışmasında ise Denver II’nin % 83
gibi yüksek duyarlığı olduğu, fakat yarıdan fazla çocuğun anormal, şüpheli ve test
edilemez şeklinde puanlar aldığı gösterilmiştir. Özgünlüğü % 43 gibi sınırlı ve
fazladan hizmetlere yönlendirme (sevk etme) riski olduğu bu çalışmada gösterilmiştir
(Glascoe ve ark., 1992).
17
Denver II aşağıdaki gelişimsel alanları taramak üzere test formu üzerinde belirtilen
dört bölümde toplanmış 116 maddeden oluşmaktadır:
1. Kişisel-sosyal:İnsanlarla anlaşma, kendi bireysel gereksinimlerini

karşılayabilme, problem çözme
2. Dil: İşitme, anlama ve dili kullanma
3. İnce hareket: El göz koordinasyonu, küçük cisimleri kullanabilme,
4. Kaba Hareket: Oturma, yürüme, zıplama ve genel olarak büyük kasların
koordine hareketleri
Testin sonunda doldurulan 5 adet “Test Davranışı” maddesi değerlendirmecinin,

çocuğun davranışlarını, yeteneklerini nasıl kullandığını değerlendirmesine yardım
eder. Uygulanması 15- 20 dakika sürer. Maddelere temel bakım veren kişinin
verdiği bilgiler, çocuğun değerlendirilmesi ve gözlemi birleştirilerek puan verilir.
Çocuklar test sonucunda aldıkları toplam puana göre “normal”, “anormal”, “şüpheli”
ve “test edilemez” şeklinde dört tanımlayıcı sınıfa ayrılır. Test formunda çocuğun
yaş çizgisi yukarıdan aşağıya çizilir. Test formunun üstünde ve altında yer alan yaş
skalaları doğumdan 6 yaşa kadar olan yaşları ay ve yıl olarak göstermektedir. Bu
skalalarda yaş işaretleri arasındaki aralıklar 24 aya kadar birer ayı, ondan sonra 3’er
ayı gösterir. Yüz on altı test maddesinin her biri formda yatay bir dikdörtgenle
gösterilmiştir. Bu dikdörtgenler standardizasyon örneğinde bu maddeyi geçen
çocukların % 25, % 50, % 75 ve % 90’ının yaşlarına karşılık gelir (Anlar ve ark.,
1995). Çocuk söz konusu davranışlar açısından normal gelişim gösteriyorsa geçer,
anormal gelişim saptanmışsa kalır, çocuk istenenleri yapmayı reddederse red olarak
değerlendirilir.
Dil alanından bir değerlendirme maddesi “Agulama” dır. Çocuğun ‘guu’ ya da ‘aaa’
gibi sesli harfler çıkarması dinlenir. Eğer bu sesler duyulmazsa anne ya da babaya
böyle sesler çıkarıp çıkarmadığı sorulur. Sesli harf duyulursa ya da anne/baba bunu
yaptığını söylerse geçer (Anlar ve ark., 1995).
18
Denver II’nin 0-6 yaş arası “görünürde” sağlıklı Türk çocuklarına göre uyarlanması
ve standardizasyonu Anlar ve arkadaşları tarafından yapılmıştır (Anlar, 1995).
Örneklemde çocuğun yaşı, cinsi ve annenin eğitimi göz önüne alınmıştır. Doğumdan
6,5 yaşa kadar olan 990 çocukla yapılmıştır. Doğumdan 24 aya kadar olan yaş
dilimlerinden 0-2 , 2-4 , 4-7, 7-10, 10-13, 13-18, 18-24, 24-40 ayın her birine 99
çocuk alınmıştır. Ülkemizdeki güvenirlik çalışmasında değişik yaş gruplarından 10
çocuk aynı anda birden fazla değerlendirmeci tarafından değerlendirildiğinde ve aynı
çocukların en fazla 5 gün aralıkla yapılan test sonuçları karşılaştırıldığında
değerlendirmeciler arası uyumluluk % 90, test-test uyumluluğu ise % 86’nın altına
düşmemiştir. Geçerlilik çalışması Denver II için yapılmamıştır (Anlar ve ark., 1995).
Çocuğun yaşına uygun yetileri değerlendiren bu araç bulgusu olmayan çocukları

gelişimsel açıdan taramak için geliştirilmiş olsa da ülkemizde sağlam çocuklarda
gelişimin değerlendirildiği çalışmaların (Gökçay ve ark., 2000) yanı sıra perinatal
asfiksili yenidoğanların, serebral palsili olguların gelişimlerinin değerlendirildiği
çalışmalarda da kullanılmıştır (Acunaş ve ark., 1999; Doğan ve ark., 2001; Aybay ve
ark., 2002; Hızel ve ark., 1998).
Amerikan Pediatri Akademisi Denver II’nin yaygın kullanılan bir araç olmasına
karşılık duyarlık ve özgünlüğü orta derecede olduğu için temel sağlık hizmetlerinde
gelişimsel izlemede başka araçların kullanılmasını önermektedir (AAP, 2001).
1.5.3. Gelişmekte Olan Ülkelerde Kullanılan Araçlar
Gelişmekte olan ülkelerde gelişimin değerlendirilmesi için geliştirilmiş araçlar

hakkında çok az bilgi vardır. Literatürde Nijerya ve Hindistan’da geliştirilen
ölçeklerle ilgili bilgilere rastlanmaktadır. Nijerya’da 2001 yılında Bayley Bebekler
İçin Gelişimsel Değerlendirme Ölçeği’nden uyarlanarak Developmental Screening
Inventory geliştirilmiştir (Aina ve Morakinyo, 2001). Güvenirlik ve geçerlik
çalışması yapılmış olan bu araç ucuz ve kullanımı kolay olduğu için Nijerya ve
Afrika ülkelerinde uygulanması önerilmektedir. Hindistan’da Chopra tarafından 6
19
yaş altındaki çocuklar için Disability Screening Schedule geliştirilmiştir. Norm

çalışması 3560 çocuk ile yapılmıştır. Duyarlığının % 89, özgünlüğünün % 98 olduğu
bildirilmektedir (Chopra ve ark., 1999). Yine Hindistan’da Baroda Gelişimi Tarama
Testi sağlık çalışanlarının kolay kullanabilmesi için Bayley Bebekler İçin Gelişimsel
Değerlendirme Ölçeği’nden uyarlanarak geliştirilmiştir (Phatak ve ark., 1991).
Denver Gelişimsel Tarama Testi’nin standardizasyon çalışmaları Nijerya (Olade,

1984), Singapur (Lim ve ark., 1996), Tayvan (Sriyaporn ve ark., 1994), İsrail (Palti
ve ark., 1987) ve Meksika’da (Solomons, 1982) yapılmıştır.
1.5.4. Ülkemizde Kullanılan Araçlar
1.5.4.1. Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri (AGTE)
Envanter Işık Savaşır, Neşe Erol ve Nilhan Sezgin tarafından 1994 yılında
geliştirilmiştir (Savaşır ve ark., 2004). Araştırmacılar çevre koşullarının bebek ve
çocukların bilişsel ve psikososyal gelişimlerini etkileyebileceği düşüncesinden yola
çıkarak envanteri gelişimsel gecikme riski taşıyabilecek alt sosyo-ekonomik düzey
çocuklarına uygun olarak geliştirmiştir. Çeşitli yaş gruplarına göre düzenlenen ve
annelere sorularak “Evet, Hayır, Bilmiyorum” şeklinde yanıtlanan 154 maddeden
oluşmaktadır. Çocuğu gözleme olanağı varsa ve uygulayıcı o davranışı
gözlemlemişse anne bilmese de “evet” şeklinde işaretler. Soruları gelişimin farklı
alanlarını “Dil-Bilişsel (65 madde) , İnce Hareket (26 madde), Kaba Hareket (24
madde), Sosyal Beceri-Özbakım (39 madde)” temsil edecek biçimde 4 alt testten
oluşur. Sonuçlar 0-6 yaş grubu bebek ve çocukların değerlendirme anındaki
gelişimini yukarıda sözü edilen 4 alt test ve toplam gelişim puanı olarak yansıtır.
Envanterin güvenirliği iç tutarlık ve test tekrar-test yöntemleri ile incelenmiştir. İlk
iki yaş grubunda toplam puan ile maddeler ve alt testler için saptanan Cronbach
alpha katsayıları yüksek bulunarak iç tutarlılığının yüksek olduğu gösterilmiştir. İlk
üç yaş için de envanterin test tekrar test güvenirliği yüksek bulunmuştur.
20
Standardizasyon çalışması Ankara’daki 19 gecekondu bölgesinden seçilen 564

anneden alt Sosyoekonomik düzey (SED) örneklemi), Ankara’da orta SED grubu
ailelerin yaşadığı 12 bölgeden seçilen 149 anneden (orta SED örneklemi), kırsal
bölge örneklemi ise her birinde ilkokul ve sağlık kurumu bulunan, Ankara
yakınındaki 6 köyden seçilen 147 anne olmak üzere toplam 860 anneden
oluşmuştur.
Envanter ile ilgili olarak üç ayrı geçerlik çalışması yapılmıştır. Denver II ile yapılan
birinci geçerlik çalışması toplam 278 kişiyi kapsayan 44 ayrı örneklem grubuna
uygulanmıştır. İlk grup, gecekondu bölgesinde yaşayan yaşları 0-6 yaş arasında
değişen 145 çocuğun annesinden, ikinci grup 40 prematüre bebek ile anne ve
babasından, üçüncü grup bir rehabilitasyon merkezinde bakım gören yaşları 7-70
aylar arasında olan 68 çocuk ve bakıcısından oluşmuştur. Dördüncü grup 9 zihinsel
engelli çocuk ve anneleri ile bir rehabilitasyon merkezinde bakım gören 16 zihinsel
engelli 0-6 yaş arasındaki çocuk ve bakıcısından oluşmuştur. Zihinsel engelli
çocuklar en düşük ortalama puanı elde etmişlerdir. Rehabilitasyon merkezinde
yetişen çocukların ortalama puanları zihinsel engelli çocuklardan daha yüksek ancak
evde yetişen çocukların ortalama puanlarından daha düşük bulunmuştur. Prematüre
grupta ise puanlar değişkenlik göstermiştir. Denver -II ölçüt olarak kullanıldığında
iki test birbiriyle yüksek oranda uyumlu bulunmuştur.
Envanterin ölçüte bağlı geçerliğine ilişkin olarak yapılan ikinci çalışmada ise Bayley
Bebekler için Gelişim Ölçeğinin Bilişsel ve Hareket ölçekleri ile AGTE arasındaki
ilişki beş farklı yaş grubunda (3-4 ay, 5-6 ay, 7-8 ay, 9-12 ay ve 13-18 ay) 75 bebek
alınarak incelenmiştir. AGTE toplam puanı ile saptanan genel gelişim düzeyi ile
Bayley Bilişsel ölçeği arasındaki korelasyonların tüm yaş gruplarında anlamlı ve
yüksek olduğu belirlenmiştir. AGTE’nin Dil Bilişsel alt ölçeği ile Bayley Bilişsel
ölçeği arasındaki korelasyonlar da tüm yaş grupları için anlamlı ve yüksek olarak
saptanmıştır. AGTE İnce ve Kaba Hareket alt ölçeklerinden elde edilen puan
toplamları ile Bayley Hareket ölçeği puanları arasındaki korelasyonlar ise 13-18 ay
grubu dışındaki dört yaş grubu için anlamlı ve yüksek bulunmuştur.
21
Vineland Uyum ve Davranış Ölçeği’nin (VUDÖ) ölçüte bağlı geçerlik

çalışmalarından biri, normal örneklemde AGTE ölçüt alınarak yapılmıştır (Alpas ve
ark., 2003). Çalışmada 0-47 aylık 61 sağlıklı bebeğin AGTE Dil Bilişsel -VUDÖ
İletişim, AGTE Sosyal Beceri Öz Bakım - VUDÖ Günlük Yaşam Becerileri ve
Sosyalleşme , AGTE Kaba Hareket Becerileri - VUDÖ Hareket Becerileri, AGTE
İnce Hareket Becerileri - VUDÖ Hareket Becerileri ve AGTE Toplam -VUDÖ
Genel Gelişim puanları arasındaki Pearson momentler çarpımı korelasyon
katsayılarının anlamlı ve çok yüksek olduğu saptanmıştır.
1.6. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi
Ülkemizde bebeklik ve erken çocukluk döneminde gelişimin değerlendirmesinde

aileyi de içine alan, sağlık çalışanı tarafından uygulanması kolay olan, kısa süren ve
aileler tarafından kolay anlaşılabilen bir aracın eksikliği nedeniyle 1996 yılında
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Gelişimsel Pediatri Ünitesi tarafından Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi
(GİDR) geliştirilmiştir (Ertem, 1997, 2003, 2005).
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi iki bölümden oluşmaktadır.
1. Gelişimi İzleme Bölümü: Bu bölümle ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki alt başlıklarda
ve yöntem bölümünde verilmiştir.
2. Gelişimi Destekleme Bölümü: Rehberin bu bölümünde yaşlar Gelişimi İzleme

Rehberine uygun olarak belirlenmiştir. Gelişimi destekleyen yaşa uygun öneriler
Dünya Sağlık Örgütü Gelişim İçin Bakım Önerileri, Portage Erken Eğitim Programı,
Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı, çocuk gelişimi ile ilgili dergiler, kitaplar ve
deneyimlerden derlenmiştir. Ailelerle pilot çalışmalar yapılmış ve toplam 2 yıllık bir
çalışma sonrasında geliştirilmiştir. Bu bölümde ailelerin çocuklarının bütün alanlarda
ve özellikle de dil alanında gelişimi nasıl desteklediği değerlendirilir. Aile-çocuk-
oyun ilişkisi gözlenerek ortaya çıkarılır ve pekiştirilir. Ailenin verilen önerileri
22
anlaması, uygulamada zorlukları ve çözümleri öğrenilir ve desteklenir. Tekrarlayan

izlemlerle çocuğun gelişimi desteklenir.
1.6.1. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Geliştirilmesinde İzlenen

Aşamalar
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin geliştirilmesi ile ilgili çalışmalar ilk

1996 yılında başlamıştır. İlk aşama çocuğun gelişimi ile ilgili ailelerden öykü alırken,
ailelere soru sorulduğunda kısa zamanda doğru bilgi alabilecek soruların saptanması
olmuştur. Bunun için gelişimsel öykünün basamakları gözden geçirilmiş ve alanla
ilgili yazın incelenmiştir. Seçilen ilk sorunun kaynağı Parents’ Evaluation of
Developmental Status (PEDS)’dir. Glascoe tarafından 1997 yılında geliştirilen bu
yöntem anne ve babaların çocuklarının kaygıları göz önüne alınarak oluşturulmuştur
(Glascoe, 1997 ). Ailelere çocuklarının gelişimi, öğrenmesi, davranışları konusunda
kaygıları olup olmadığı sorulur. Daha sonra da bilişsel, hareket ve iletişim alanındaki
kaygıları kapalı uçlu sorularla değerlendirilir. Ancak çocuğun gelişiminin sadece
ailelerin kaygılarına ve evet-hayır yanıtı verilen kapalı uçlu sorularla
değerlendirilmesi yeterli olmayacağı için gelişimi daha ayrıntılı değerlendirecek ek
sorular gerekmiştir. Açık uçlu sorgulamalar çocuk ve aile hakkında daha geniş
bilgileri daha doğru ve ayrıntılı olarak öğrenmeyi sağladığı için tercih edilmiştir.
Gelişimsel durumu belirleyecek olan sorularda kullanılan temel kaynak Amerikan
Pediatri Akademisi Bright Futures Programıdır. Bright Futures Programında
kullanılan rehberler sağlam çocuk muayenelerinde sağlık çalışanlarının ve ailelerin
işbirliğinin gerektiği inancına dayanır. Çocukların gelişimlerinin izlemi sırasında
aileler ve hekim çocuğun zaman içinde ortaya çıkan yetilerini birlikte gözlemlerler.
Ailelere gelişimle ilgili yaşına uygun açık uçlu sorular sorulur, muayenede çocuk
gözlemlenir (Green, 2000). Sağlık izleminin altın standardı olarak önerilen bu
programda her yaş dilimi için önerilen yaklaşık 20’şer farklı sorudan tüm yaş
dilimleri için aynı olabilecek bütün gelişim alanlarını sorgulayacak 6 soru seçilmiş
ve kültürümüzde anlaşılabilecek şekilde uyarlanmıştır. İfade edici ve alıcı dil, ince ve
23
kaba hareket, duygusal, bilişsel ve toplumsal gelişim, öz bakım becerilerinin gelişimi

ve tüm gelişim alanlarını sorgulayan bu sorular aşağıdaki gibi ailelere sorulur.
1. “Ayşe şimdi istediklerini size nasıl anlatır?”

2. “Ayşe sizin söylediklerinizden neleri anlayabiliyor?”
3. “Ayşe elleri, parmakları ile neler yapıyor? Kollarını, bacaklarını, bedenini nasıl
hareket ettiriyor?”
4. “Ayşe’nin sizinle, aile bireyleri ve yabancılar ile ilişkilerini anlatır mısınız?”
5. “Ayşe’nin oyunlarını bana anlatır mısınız?”
6. “Ayşe şimdi kendisi için neler yapabiliyor?”
Ölçeğin yöntemi çocuğun gelişiminin aile tarafından açık uçlu sorulara verdikleri
yanıtlar ile anlatılması ve uygulayıcının verilen yanıtlardan çocuğun hangi gelişimsel
yetilerinin yaşına uygun olduğunu belirlemesidir.
Ölçeğin geliştirilmesindeki ikinci aşamada, soruların olası yanıtları yaş dilimlerine

yerleştirilmiştir. Bunun yapılabilmesi için aileler tarafından anlatılabilecek gelişimsel
yetilerin hangi yaş dilimlerine uyabileceğinin belirlenmesi gerekmiştir. Bu amaçla
gelişimsel izleme yöntemi olarak kullanılan ölçeklerden özellikle Türk çocukları için
standardizasyonları olan Denver II ve AGTE ayrıca Brigance, Bayley Bebekler İçin
Bilişsel ve Hareket Ölçeği II ve Vineland Uyum ve Davranış ölçeklerinden
yararlanılmıştır. Bu ölçeklerin tüm maddeleri incelenmiş, maddelerden kültürümüzde
temel bakım veren kişilerin günlük yaşamda kolay gözleyebileceği, sorulduğunda
kolay aktarabileceği, gözlenmesi özel araç-gerece, oyuncağa ve ortama dayanmayan
gelişimsel yetiler seçilmiştir. Bu gelişimsel yetiler beş gelişim ölçeğinden en az
ikisinde, en az % 90 çocuk tarafından yapılabildikleri yaş dilimine yerleştirilmiştir.
Örneğin: DGTT’de “karşılık olarak gülümseme” maddesini 2 aylık çocukların %
90’dan fazlası, yine AGTE’de “Bebeğinizle konuşup gülümserseniz bebeğiniz de
size gülümser mi? sorusunu ilk 3 aydaki % 90 çocuk yapabildiği için “Karşılıklı
gülümser” maddesi GİDR’de 2 aylık yaş dilimine yerleştirilmiştir.
Ölçeğin geliştirilmesinden sonra 1996 yılı içinde düşük-orta sosyoekonomik

24
koşulları olan 162 aileye GİDR uygulanarak soruların anlaşılabilirliği ve

uygulanabilirliği sınanmıştır, anlaşılmayan maddeler değiştirilmiştir.
1.6.2. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Geçerliliğine ve Güvenirliğine

İlişkin Ön Çalışmalar
Ölçeklerin geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları norm çalışmalarının ardından

yapılmalıdır. Ancak özellikle ülkemiz koşullarındaki ülkelerde norm çalışmalarının
yapılması, gerek örneklem sayısı, gerek iş gücü ve maliyet açısından zorluklar
taşıdığından, öncelikle GİDR’nin güvenirliği ve geçerliliği olma olasılığı yüksek bir
ölçek olduğunun gösterilmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla 1996 yılı sonrasında norm
çalışmasına öncülük taşıyacak üç pilot araştırma yapılmıştır (Gümüşok, 2001;
Kızılateş, 2002; Ertem ve Gök, 2003; Ertem ve ark.,2003a).
Bu araştırmaların amaçları yöntem olarak GİDR’nin öğrenilebilirliğinin,

uygulanabilirliğinin, uygulayıcılar arası güvenirliğinin Denver II ile gelişimsel
açıdan riskleri olmayan ve olan çocuklarda uyuşmasının (concordance) ölçülmesi
olmuştur.
1.6.2.1. Tıp öğrencilerinin GİDR’ni öğrenmelerinin ve uygulamalarının

değerlendirilmesi (Ertem ve Gök, 2003 ;Ertem ve ark., 2003a)
Çocuk gelişimi konusunda az bilgisi olan tıp öğrencilerinin GİDR’yi kolay öğrenip
hızlı ve doğru uygulayıp uygulamayacağını belirlemeyi amaçlayan bu çalışmada
1118 beşinci sınıf tıp öğrencisine 2000-2003 yılları arasında 1 saat teorik ve1,5 saat
pratik olmak üzere GİDR eğitimi verilmiştir. Bu öğrencilerden rastgele seçilmiş 92
öğrenci çifti Ankara Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları hastanesinde
enfeksiyon hastalıkları, doğumsal hastalıklar ve nörolojik sorunlar gibi çeşitli
nedenlerle yatan, yaşları 0-36 ay arasında değişen 92 hasta çocuğa GİDR
uygulamıştır. Her öğrenci çocuğun gelişim durumunu rehber üzerinde
değerlendirmiştir. Öğrencilerin değerlendirme sonuçlarını bilmeyen çocuk gelişim
25
uzmanı aynı gün seçilen bu hastalara Denver II’yi uygulamıştır. Öğrencilerin GİDR
uygulaması yaklaşık 5-7 dakika sürmüştür. Bu araştırmada Denver II ile örneklemde
gelişimsel sorun oranı % 43 olarak bulunmuştur. Eşleşmiş öğrenciler arasında
GİDR’nin güvenirliği yüksek bulunmuştur (Kappa: 0,98, p< 0,0001). Öğrenci
çiftinden rastgele seçilen bir öğrencinin uyguladığı GİDR sonucu ile çocuk gelişim
uzmanının Denver II sonucu arasındaki uyum yüksek bulunmuştur (Kappa: 0,82,
duyarlık % 83,3, özgünlük % 97,4 p< 0,0001). Öğrencilerin çoğunluğu (% 96)
GİDR’ni öğrenmesi ve uygulanması kolay bir ölçek olarak tanımlamışlardır.
1.6.2.2. 0-2 Yaş Arası Çocuklarda Gelişimsel İzleme Rehberinin Denver II İle
Karşılaştırılması (Gümüşok, 2001)
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde 2001 yılında yapılan bu araştırmada Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları kliniğine başvuran, ayaktan tedavi gören, izlenen (Sağlam
Çocuk Polikliniği ve Genel Polikliniğe başvuran) ve/ ya da hastanede çeşitli
kliniklerde yatarak tedavi gören yaşları 1,5 ay ile 24 ay arasında değişen 150 bebekte
GİDR ve PEDS ile Denver II karşılaştırılmıştır. Gelişimi İzleme ve Destekleme
Rehberi, PEDS ve Denver II birbirlerinin değerlendirme sonuçlarını bilmeyen iki
araştırmacı tarafından aynı gün içinde uygulanmıştır.
Denver II ve GİDR sonuçları karşılaştırıldığında 38 bebekte hem GİDR hem de

Denver II ile gelişimsel gecikme saptanmıştır. Bebeklerin 106’sında GİDR ve
Denver II ile gelişim yaşlarına uygun bulunmuştur ve 3 bebekte Denver II ile
gelişim yaşına uygun iken, GİDR ile gelişim gecikmeli saptanmıştır. Sonuç olarak
her iki testin uyuşma (concordance) yüzdesi yani yaşına uygun ya da yaşına göre
gecikmeli gelişim saptadıkları bebek oranı % 96 bulunmuş, uyuşmaması
(discordance) ise yani bir aracın yaşına uygun, diğer aracın yaşına göre gecikmeli
gelişim saptadığı bebek oranı % 4 olarak bulunmuştur. Uygulayıcılar arası
güvenirlik, Kappa 0,94, p<0,001 ve duyarlık % 92,7 ve özgünlük % 97,3
bulunmuştur. Yanlış negatiflik % 7,3, yanlış pozitiflik % 2,7 olarak saptanmıştır.
26
PEDS ile GİDR sonuçları karşılaştırıldığında ise uyuşma % 88,7, uyuşmama % 11,3
ve uygulayıcılar arası güvenirlik (Kappa 0,70, p<0,001) yüksek bulunmuştur.
1.6.2.3. Çok Düşük Doğum Aralıklı Pretermlerin Gelişimsel Sorunları ve

Gelişimin Yenidoğan Dönemindeki Risk Faktörleriyle İlişkisinin Araştırılması
(Kızılateş, 2002)
Ankara Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Yenidoğan Yoğun

Bakım Ünitesi’nde izlenmiş, 34 çok düşük doğum ağırlıklı bebeğin 21-44. aylarda
gelişimsel değerlendirmeleri yapılmıştır. Bayley II Bebekler İçin Bilişsel ve Hareket
Ölçeği ile Denver II Gelişimsel Tarama Testi, PEDS ve GİDR’nin uyumu
araştırılmıştır. Yenidoğan uzmanı tarafından PEDS ve GİDR, bebeklerin yenidoğan
dönemi ve daha sonraki sorunlarını bilmeyen çocuk gelişimi uzmanı tarafından
Denver II, yine bebeklerin yenidoğan dönemi ve daha sonraki izlem sorunlarını
bilmeyen gelişimsel peiatri uzmanı tarafından Bayley II Bebekler İçin Gelişimsel
Değerlendirme Ölçekleri kullanılmıştır. Bayley II ile 15, Denver II ile 4, PEDS ile
19, GİDR ile 9 bebekte gelişimsel gecikme saptanmıştır
Bebeklik döneminde kullanılan değerlendirme yöntemleri içinde altın standart olarak

kabul edilen Bayley II Bilişsel ve Hareket Ölçeğinin ve GİDR’nin sonuçları
karşılaştırıldığında Kappa= 0,253, p=0,112 bulunmuştur. Bu çalışma sonucunda
GİDR’nin Denver II’den gelişimsel gecikmeleri olan çocukları daha doğru saptadığı
belirlenmiştir. Ancak GİDR ve Denver II riskli çocukların gelişimsel
değerlendirmesinde normalden sapmaları yeterince yakalayamadıkları, bu nedenle
yüksek riskli çok düşük doğum ağırlıklı bebeklerin izleminde kullanılmaması
gerektiği ortaya çıkmıştır.
27
1.6.3 Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin Günümüzde Kullanımı
Yaklaşık 10 yıldır üzerinde çalışılmış bir yöntem olan GİDR yöntemi, öğrenmesi,
uygulaması kolay, sağlık çalışanları tarafından hızla kabul gören ve uygulamalarına
kolay giren, aileler tarafından çok olumlu karşılanan bir yöntem olması nedeni ile
Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nün
“Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin Desteklenmesi” programında da yer
almaktadır (Ertem ve ark., 2003b; Ertem, 2004; Ertem ve Gök, 2005, Bingöler,
2006). Gelişimsel taramaların ülkemiz için uygun yöntemler olmamaları nedeniyle
GİDR’nin hiçbir zaman bir tarama testi olarak kullanılmaması, mutlaka sağlık ve
gelişim izlemlerinin bir parçası olarak kullanılması önerilmektedir (Ertem ve Gök,
2005).
28
1.7. Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı, 1996 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Gelişimsel Pediatri Ünitesi tarafından
geliştirilen Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin norm çalışmasının
yapılmasıdır.
1.8.Araştırmanın Orijinalliği ve Önemi
Ülkemizde güncel gelişimsel izleme kuramına uygun olarak geliştirilmiş ve sağlık

sistemimizin günümüzdeki yapısı içinde bebeklik ve erken çocukluk döneminde
gelişimin izlenmesi ve desteklenmesi amacı ile kullanılabilecek bir araç
bulunmamaktadır. Bu amaçla geliştirilen Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin
diğer araçlardan en önemli farkı yöntem olarak ailelerin çocuklarının gelişimleri ile
ilgili kaygılarını ve gözlemlerini açık uçlu sorular sorarak değerlendirmesi ve
gelişimi destekleme bölümü içermesidir. Bu araştırma ülkemizdeki tüm çocukların
gelişimsel açıdan izlemini ve desteklenmesini güçlendirecek, gelişimsel riskleri ve
gecikmeleri olan çocukların erken belirlenmesine ve gereken desteklere
yönlendirilmesine ışık tutacak olması nedeniyle önemli bir araştırmadır.
29
2. YÖNTEM VE GEREÇLER
2.1. Araştırmanın Deseni
Bu araştırma kesitsel bir norm çalışmasıdır.
2.2. Araştırmanın Evreni
Araştırmanın evrenini, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi (AÜTF) ve Başkent

Üniversitesi Tıp Fakültesi (BÜTF) Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dallarının
Sosyal Pediatri Üniteleri tarafından izlenen yaşları 0-30 ay arası olan sağlam
çocuklar oluşturmaktadır.
2.3. Araştırmanın Örneklemi
Araştırmanın örneklemini 1 Mart-31 Mayıs 2006 tarihleri arasında AÜTF ve BÜTF

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Ünitelerine sağlam
çocuk muayenesi için anneleri ile birlikte başvuran, yaşları 0-30 ay arasında sağlıklı
ve gelişim açısından risk taşımayan çocuklar oluşturmaktadır.
2.3.1. Örnekleme Giriş Koşulları
Gelişim açısından risk altında olan çocukların yaşlarının gerektirdiği gelişim

becerilerine ulaşmaları da zordur. Ancak sağlıklı çocuklardan oluşan bir örneklem
bütün toplumdaki çocukların ulaşması gereken gelişim basamaklarını yansıtabilir.
Gelişimsel açıdan risk altında olan çocukların gelişimsel verileri norm örnekleminde
30
bulunduğunda, gerçekte en uygun (optimal) koşullarda gelişen çocuklar ile bu veriler

harmanlanmakta, en uygun koşullarda gelişen çocukların gerçek gelişimsel hızlarını
göstermemektedir. Bu durum ise norm örnekleminde yer alan risklere benzer riskler
nedeniyle aslında gelişimsel gecikmeleri olan çocukların normların örneklem sorunu
nedeniyle normal gelişmekte gibi değerlendirilmesi ile sonuçlanır. Bu sorunun önemi
Dünya Sağlık Örgütü tarafından da fark edilmiş, yeni geliştirilen evrensel büyüme
eğrileri oluşturulurken farklı ülkelerden en uygun (optimal) koşullarda yetişen,
sağlıklı çocuklar örnekleme alınmıştır (Borgh ve ark., 2002; de Onis ve ark, 2004a;
de Onis 2004b, Wijnhoven, 2004). Benzer şekilde ülkemizde yenilenen Neyzi
büyüme eğrileri de tümüyle sağlıklı ve en uygun koşullarda yetişen çocuklar
örnekleme alınarak geliştirilmiştir (Neyzi, sözel bilgi, 2006). Gelişimin çocuğun
sağlık durumu (Waters ve Goldfeld, 2002), beslenmesi (Weinreb ve ark., 2002),
demir eksikliği (Lozoff ve ark., 2003) ve ailenin sosyoekonomik durumundan
(Parker ve ark., 1988) etkilenmesi nedeniyle, bu araştırmanın örneklemine bu
koşullar açısından yeterli ve sağlıklı Türk çocuklarının gelişim basamaklarını
yansıtabilecek çocukların alınması planlanmıştır. Veri toplamasında güvenirliğin
korunması için yalnızca Ankara ilinde araştırmanın yapılabileceği sağlam çocuk
klinikleri ile görüşülmüş, araştırmaya uygun yer ve zaman ayrılabilen Ankara ve
Başkent Üniversiteleri Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim
Dallarının sağlam çocuk poliklinikleri seçilmiştir.
Örneklemi oluşturan çocukların çalışmaya alınması için aşağıdaki belirleyiciler

kullanılmıştır:
1. Yaşı 0-30 ay arasında ve tek bir gebeliğin ürünü olan,

2. Doğum ağırlığı ≥ 2500 gr,
3. Gestasyon haftası ≥ 37 hafta,
4. Demir eksikliği anemisi tanısı almamış olan,
5. Son sağlam çocuk muayenesinde sağlıklı olduğu belirlenen ve daha önce
dosyasında hiçbir kronik hastalığı bulunmayan
6. Muayeneye annesi ile birlikte gelmiş olan çocuklar örnekleme dahil
edilmiştir.
31
Örnekleme giriş koşulları çocuğa ait sağlık bilgilerini değerlendiren sorularla

belirlenmiştir. Ailelerden ve hastane dosyalarından çocuğun yaşı, doğum ağırlığı,
gestasyon haftası, D vitamini ve demir profilaksisi alıp almadığı, anne sütü ve diğer
gıdalarla beslenme durumu, o gün ölçülen boy ve ağırlığı öğrenilmiştir. Çocuğun
gelişim durumunu etkileyebilecek ve örneklemi tanımlayabilecek sosyodemografik
özelliklerden anne-baba yaşı, sahip olunan çocuk sayısı, eğitim, iş durumu, evde
yaşayanların sayısı, akrabalık, çocuğa bakım veren kişiler ve sosyal güvenceleri
annelere sorularak öğrenilmiştir.
2.3.2. Örneklemden Dışlanma Koşulları
Araştırmanın yapıldığı günlerde AÜTF ve BÜTF’ne sağlam çocuk izlemleri için

gelen ancak yukardaki örnekleme giriş koşullarını karşılamayan ve ailesi araştırma
için onam vermeyen çocuklar örneklem dışında bırakılmıştır.
2.3.3. Örneklem Sayısı
Ankara Üniversitesi ve Başkent Üniversitesi Tıp Fakülteleri Çocuk Sağlığı ve

Hastalıkları Anabilim Dalları Sosyal Pediatri Üniteleri’nde, araştırmanın başlangıç
tarihi olan 01.03.2006’dan bitiş tarihi olan 31.05.2006’ya kadar kliniğe
araştırmacıların bulunabildiği günlerde gelen tüm ailelerden ardışık olarak gelen ve
örnekleme giriş kriterlerini karşılayan tüm çocuklar araştırmaya davet edilmiştir.
Aileleri onam veren her çocuk araştırmaya alınmış, daha sonra dosya incelemesi ile
dışlanma kriterleri olan çocuklar örneklem dışı bırakılmıştır.
32
2.4. Uygulamalar ve Verilerin Toplanması
2.4.1. Araştırıcıların Eğitilmesi
Üç çocuk hekimi ve 1 çocuk gelişim uzmanına rehberi geliştiren Doç.Dr. İlgi Ertem
tarafından GİDR’nin uygulanması, yorumlanması ve norm çalışması ile ilgili yarım
gün süren bir eğitim verilmiştir. Eğitim sonrası sağlam çocuk polikliniklerinde 25
çocuk üzerinde uygulamalar yapılarak araştırıcılar arasında uygulamada % 95
güvenirlik sağlanmıştır.
2.4.2. Araştırmanın Yürütülmesi Sırasında Yapılan Uygulamalar
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ve BÜTF Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim

Dalları Sosyal Pediatri Ünitelerine 1 Mart-31 Mayıs 2006 tarihleri arasında,
AÜTF’de araştırmanın planlandığı haftanın üç gününde, BÜTF’de haftanın her günü
sağlam çocuk muayenesi için ardışık olarak başvuran hastalar çalışmaya alınmıştır.
Ailelere çalışmanın amacı, içeriği, süresi ve nasıl yürütüleceği açıklanmış, onam
formu sesli okunmuş ya da ailelere okutulmuştur ve katılmak isteyip istemedikleri
sorulmuş ve yazılı onamları alınmıştır (Ek-1). Araştırmayı kabul eden ailelerle
AÜTF örnekleminde muayene öncesinde ya da sonrasında önceden belirlenmiş olan
bir odada araştırmacılar tarafından görüşme yapılmıştır. Önce GİDR uygulanmış,
bundan sonra çocuğa ait sağlık bilgileri ve ailenin sosyodemografik özellikleri
sorgulanmış ve sağlık izlemi ile ilgili bilgiler çocuğu o gün gören hekimle
görüşülerek ve sağlık dosyasından bakılarak araştırma formuna kayıt edilmiştir.
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde araştırmayı yürüten çocuk hekimleri
muayeneleri sonrasında muayene odasında aynı uygulamaları yapmışlardır.
Veriler AÜTF Gelişimsel Pediatri Ünitesinde toplanmış, araştırmacı tarafından

kontrol edilmiş ve veri tabanına geçirilmiştir.
33
2.5. Veri Toplama Araçları
2.5.1. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi ve Uygulanması
1. Çocuğun yaşı aile ile birlikte hesaplanması: Aileye çocuğun doğum tarihi
sorularak yaş hesaplaması yapılmıştır.
2. Amacın açıklanması: Aileye çalışmanın amacı açıklanmıştır. “Bu araştırmanın

amacı sağlıklı gelişen çocukların hangi aylarda neler yaptığını ailelerden öğrenerek
bir ölçek geliştirmektir.”
3. Ailenin kaygılarının sorgulanması: Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberinin

ailelerin çocuklarının gelişimi ile ilgili kaygılarının olup olmadığına yönelik olan ilk
sorusu sorulmuştur.
“Çocuğunuzun gelişmesi, öğrenmesi, konuşması, sesler çıkarması, dinlemesi,

başkaları ile ilişkileri, anlaşması, isteklerini anlatması, ellerini, parmaklarını,
kollarını, bacaklarını kullanması, oyun oynaması, işitmesi, görmesi gibi konularda
sizi kaygılandıran herhangi bir şey var mı?”
4. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nden gelişim alanlarını değerlendiren

soruların sorulması: Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin ilk kısmında
ailenin kaygılarının öğrenildiği soru dahil, 0-12 ay için 6, 2-6 yaş için ise 7 soru
düzenlenmiştir. Soruların değerlendirdiği gelişimsel alanlar şunlardır:
1. Soru: Ailenin kaygıları (tüm gelişim alanları)

2. Soru: İfade edici dil (dil-bilişsel, işitme duyusu)
3. Soru: Alıcı dil (dil-bilişsel, işitme duyusu)
4. Soru: Hareket (ince el-parmak hareketleri ve kaba beden-bacak
hareketleri)
34
5-6. Sorular: İlişkinin ve oyunun gelişimi (tüm gelişim alanları, duygusal,

bilişsel ve toplumsal gelişim)
7. Soru: Öz bakım becerilerinin gelişimi ve tüm gelişim alanları
Sorular açık uçlu olarak sorulmuştur. Annenin anlayacağı örnekler vererek ve uygun
açıklamalar yaparak sormaya özen gösterilmiştir. “Sizinle nasıl ilişki kuruyor?”
sorusu anlaşılmıyorsa, yaş yetilerinden örnekler verilerek, örneğin “Bebeğiniz size
gülümsüyor mu? Oynasanız ilgilenir mi?” şeklinde soru açılmıştır.
5. Her bir sorunun yanıtı olarak çocuğun hangi yaş grubuna uygun becerileri
olduğu tablolardan yaklaşık olarak saptanmıştır: Ailenin verdiği yanıtlara göre
çocuğun her bir soru için gelişiminin o anda bulunduğu nokta (ay/yıl) saptanmıştır.
Tablolardaki genel yanıtlar “yapar”, “yapamaz” şeklinde işaretlenmiştir. Ailenin
aktardıkları da rehberde standardizasyon çalışması için eklenmiş olan “notlar”
bölümüne kaydedilmiştir (Ek-2).
GİDR’nin norm çalışmasında uygulanma yöntemi:
GİDR bu norm çalışmasında yukarıda açıklandığı biçimde uygulanmıştır. Çocuğun

yaşı hesaplandıktan sonra açık uçlu sorular sorulmuştur. Ailenin verdiği yanıtlar
hangi gelişimsel yetileri karşılıyorsa bunlar işaretlenmiştir. Çocuk kendi yaş
dilimindeki tüm gelişimsel yetileri yapabiliyorsa bir önceki yaş dilimi
sorgulanmamıştır. Eğer çocuk kendi yaş dilimindeki yetilerden bir tanesini yapamadı
ise bir önceki yaşın gelişim yetileri sorgulanmıştır. Annenin anlatımı bittiğinde
GİDR işaretlenmiştir. Bir sonraki yaşın gelişim yetilerinden yapabildiklerini
belirleyebilmek için ise anneye “Bundan sonra soracağım sorular daha ileri aylardaki
çocukların gelişimi ile ilgili. Sizin çocuğunuzun bunların hepsini yapmasını
beklemiyoruz. Yanlış vereceğiniz yanıtlar araştırmanın sonuçlarını etkileyecektir, bu
nedenle yalnızca çocuğunuzun gerçekten yapabildiklerini söyleyiniz” denilmiştir. Bir
sonraki yaş dilimi ile ilgili yetiler kapalı uçlu olarak sorulmuştur. Çocuk bu yaş
diliminden de yetiler yapabilmekteyse bir sonraki yaş diliminin yetilerine geçilmiştir.
35
2.5.2. Sosyodemografik Özellikleri Sorgulama Anketi
Araştırmaya alınan bebeklerin ve ailelerinin sosyodemografik özelliklerini

belirlemek amacıyla kullanılmıştır (Ek-3). Ailelerden ve hastane dosyalarından
çocuğun yaşı, doğum ağırlığı, gestasyon haftası, D vitamini ve demir profilaksisi alıp
almadığı, anne sütü ve diğer gıdalarla beslenme durumu, o gün ölçülen boy ve
ağırlığı öğrenilmiştir. Çocuğun gelişim durumunu etkileyebilecek ve örneklemi
tanımlayabilecek sosyodemografik özelliklerden anne-baba yaşı, sahip olunan çocuk
sayısı, eğitim, iş durumu, evde yaşayanların sayısı, akrabalık, çocuğa bakım veren
kişiler, sosyal güvenceleri ailelere sorularak öğrenilmiştir.
2.6. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi
Verilerin istatistiksel değerlendirilmesi “Statistical Package for Social Sciences

(SPSS 11.0)” paket programı kullanılarak yapılmıştır. Uygulanan testlerde p değeri
0.05’in altında olduğu durumlarda gruplar arasında farklılık olduğu kabul edilmiştir
Örneklemi oluşturan çocukların yaşı SPSS Programında gün ve ay olarak

hesaplanmış, örneğin ilk 30 günlük yaş dilimindeki çocuk 1. ayının içinde, 31-60
günlük yaş dilimindeki çocuk 2. ayının içinde kabul edilmiştir.. Örneklemi oluşturan
çocukların tanımlayıcı istatistik incelemesi (frekans, ortalama/ortanca ve dağılımları)
yapılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediği Shapiro Wilks’ testi ile
belirlenmiştir. Normal dağılım göstermeyen verilerin tanımlayıcıları ortanca,
minimum ve maksimum değerler ve % 25-75 aralığı (Inter-Quartile Range) ile
belirtilmiştir. Kız ve erkek çocuklar arasında gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaşlar
arasındaki fark Chi Kare istatistiksel testi ile değerlendirilmiştir.
Çocukların gelişimsel yetileri kazandığı ayları belirlemek için araştırmacı ve tez

danışmanı her bir çocuğun gelişimsel yetiyi kazanmış olduğu aya bakmış ve % 90
çocuğun o yetiyi kazandığı aylar belirlenmiştir. Daha sonra gelişimsel yeti
maddelerinin yerleştirileceği yaş dilimleri belirlenmiştir. Yaş dilimleri ülkemizde
36
Sağlık Bakanlığı’nın ve hastanelerimizin uyguladığı aşı takvimi dikkate alınarak

gelişimsel yetilerin kümelendiği aylara göre yapılmıştır. GİDR yetileri
standardizasyon örneklemi tamamlandığında değişebilir şekilde yaş dilimlerine
yerleştirilmiştir.
37
3. BULGULAR
Bu bölümde ilk olarak örneklemi oluşturan çocuklar ve aileleri ile ilgili

sosyodemografik bilgiler, daha sonra Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde
bulunan gelişimsel yetilere yönelik bulgular yer almaktadır.
Araştırmaya katılmaları için izin istenen ailelerden 9’u (% 2,77) işleri nedeniyle
katılamayacaklarını belirtmişlerdir. Çocuklardan 3 tanesi demir eksikliği anemisi, 1
hasta strabismus, 2 hasta vesikoüreteral reflü, 1 hasta büyük damarların
transpozisyonu tanısı ve 1 hasta da perinatal asfiksiden geçtiği için ve Sosyal Pediatri
ünitesi dışında başka kliniklerde de sürekli izlenmeleri nedeniyle örneklem dışı
bırakılmıştır. Örnekleme giriş koşullarını sağlayan toplam 313 çocuk araştırmaya
alınmıştır.
3. 1. Örneklemin Sosyodemografik Özellikleri
Örneklemi oluşturan çocukların, 160’ı (% 51,1) erkek, 153’ü (% 48,9) kızdır.

Çocukların yaşları normal parametrik olmayan dağılım göstermektedir. Çocukların
en küçüğü 8 günlük, en büyüğü ise 29 ay 6 günlüktür. Medyan 9 ay olup çeyrekler
arası dağılımda % 25’lik dilimde 4 aylık çocuklar, % 75’lik dilimde de 15 aylık
çocuklar yer almaktadır. Örneklemi oluşturan erkek ve kız çocukların yaşlara göre
dağılımı arasında Mann-Whitney U testi ile anlamlı fark bulunmamıştır (p=0,394).
Örneklemi oluşturan çocukların annelerinin yaşları en az 20, en fazla 44, ortalama
31±4,4; babaların yaşları ise en az 20, en fazla 53, ortalama 34,2±4,8 yaşdır.
Annelerin 293’ü (% 93,6) lise ve üniversite mezunuyken, 20’sinin (%4,6) öğrenim
düzeyi ortaokul ve altıdır. Babaların ise 303’ü (% 97,6) lise ve üniversite mezunu,
10’u (% 3,2) ortaokul ve altı öğrenim düzeyindedir. Annelerin 93’ü (% 29,7) ev
hanımı, 220’si (% 70,3) çalışmaktadır. Babaların ise hepsi çalışmaktadır. Örneklemi
38
oluşturan çocukların aile yapıları 274’ünde (% 87,5) çekirdek aile, 39’unda (% 12,5)
geniş ailedir. Çocuklardan 222’si (% 70,9) tek kardeş, 83’ü (% 26,5) iki kardeştir.
Çocuğa bakım veren kişi 185 (% 59,1) ailede annesidir. (Tablo 2).
Halen anne sütü almakta olan 99 (% 31,6) bebek dışında sadece anne sütü ile 4 ay
beslenen bebek 26 (% 8,3), 5 ay beslenen bebek 13 (% 4,2), 6 ay beslenen ise 140’dır
(% 44,7). Çocuklardan 278’i (% 88,8) D vitamini profilaksisi almış ya da
almaktadır. Altı aydan büyük 223 çocuktan 153’ü (% 68,6) koruyucu amaçlı demir
almaktadır. Ailelerin tümü çocuklarını Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Başkent
Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Hastalıkları Anabilim Dalı Sosyal Pediatri
Ünitelerinde uygulanan sağlam çocuk izlemi ve aşı programına göre düzenli
izlemlere getirmektedirler. Örneklemdeki çocukların tümü sağlıklıdır, boy ağırlık ve
baş çevresi değerleri araştırmaya alındıklarında ve dosyada saptanan doğumdan
sonraki izlemlerinin hepsinde 10-90 yüzdelik (persantil) arasındadır. Ailelerin
hepsinin Emekli Sandığı, SSK, Bağkur ya da özel sigorta gibi sosyal güvenceleri
vardır.
39
Tablo 2. Örneklemi oluşturan çocuk ve ailelerinin sosyodemografik özellikleri
Sosyodemografik Özellikler n (%)

Çocuğun cinsiyeti
Erkek 160 (51,1)
Kız 153 (48,9)
Çocuğun yaşı (ay)
1-3 ay 43 (13,7)
4-5 ay 47 (15,0)
6-7 ay 38 (12,1)
8-10 ay 50 (16,0)
11-13 ay 39 (12,5)
14-16 ay 36 (11,5)
17-19 ay 21 ( 6,7)
20-30 ay 39 ( 12,5)
Anne yaşı
En düşük 20
En yüksek 44
Ortalama 31±4,4
Annenin öğrenim durumu
İlkokul mezunu 10 (3,2)
Ortaokul mezunu 10 (3,2)
Lise mezunu 72 (23,0)
Üniversite mezunu 221 (70,6)
Babanın öğrenim durumu
İlkokul mezunu 2 (0,6)
Ortaokul mezunu 8 (2,6)
Lise mezunu 68 (21,7)
Üniversite mezunu 235 (75,0)
Annenin çalışma durumu
Ev hanımı 93 (29,7)
Çalışıyor 220 (70,3)
Babanın çalışma durumu
Çalışıyor 313 (100,0)
İşsiz 0 (0,0)
Kardeş sayısı
Tek çocuk 222 (70,9)
İki çocuk 83 (26,5)
Üç çocuk 8 (2,6)
Aile yapısı
Çekirdek aile 274 (87,5)
Geniş aile 39 (12,5)
Çocuğa bakan kişi
Anne 185 (59,1)
Akraba 82 (26,1)
Diğer 46 (14,8)
40
3.2. Örneklemi Oluşturan Çocukların Gelişimsel Yetileri Kazandığı Yaşlar
Örneklem grubunu oluşturan çocukların Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde

bulunan gelişimsel yetilerden ifade edici dil Tablo-3, alıcı dil Tablo-4, ince ve kaba
hareket Tablo-5, iletişim Tablo-6, oyun gelişimi Tablo-7 ve öz bakım Tablo-8’de
gösterilmektedir. Bu tablolar ilk bir aydan 30 aya kadar olan 313 çocuğu
kapsamaktadır.
Çocukların yaş hesabı içinde bulundukları ay temel alınarak şu şekilde yapılmıştır.

Doğduğu günden 30 güne kadar olan çocuklar 1, 31-60 günlükler 2,
61-90 günlükler 3, 91-120 günlükler 4, 121-150 günlükler 5,
871-900 günlükler 30 ayının içinde kabul edilmiştir.
Tablolarda her bir gelişimsel yetinin olduğu sütunda örneklemdeki çocuklardan %

90’dan fazlasının o yetiyi kazandığı ay, o ayın bulunduğu satırın üst sınırına koyu
çizgi çizilerek gösterilmiştir. Bu koyu çizginin altındaki aylarda bulunan çocukların
% 90 ve fazlası o gelişimsel yetiyi kazanmıştır. Üstündeki aylarda bulunan
çocukların ise % 89 ya da azı o yetiyi kazanmıştır. Kalın çizgi kullanılmamış
sütunlar ise 24 ay üzerinde örneklem grubu yeterli sayıda olmadığı için
belirlenememiş olan gelişimsel yetilerdir. GİDR yetileri standardizasyon örneklemi
tamamlandığında değişebilir şekilde yaş dilimlerine yerleştirilmiştir.
41
Tablo 3. GİDR’de ifade edici dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş
grupları
Ay n Rahatlar Farklı ses Farklı yüz Aa, uu Kahkaha Agular Heceleri

çıkarır ifadesi sesleri atar birlestirir
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 4 (100,0) 4 (100) 1 (25,0) 1 (25) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 14 (100) 14 (100) 6 (42,9) 5 (35,7) 1 (7,1) 0 (0) 0 (0)
3 25 25 (100) 25 (100) 18 (72,0) 18 (72) 12 (48,0) 1 (4) 0 (0)
4 19 19 (100) 19 (100) 18 (94,0) 18 (94,7) 14 (73,7) 7 (36,8) 0 (0)
5 28 28 (100) 28 (100) 28 (100) 27 (96,4) 26 (92,9) 10 (35,7) 0 (0)
6 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 12 (85,7) 4 (28,6)
7 24 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 23 (95,8) 12 (50,0)
8 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 13 (92,9) 14 (100) 10 (71,4)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
42
Tablo 3. Devam (1) GİDR’de ifade edici dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin
Ay n Başını Eliyle Parmağıyla Bir anlamlı Başka bir 3 anlamlı Ailesi

geriye atar gösterir işaret sözcük anlamlı sözcük anlar
sözcük
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 5 (35,7) 4 (28,6) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 16 (66,7) 2 (8,3) 0 (0) 1 (4,2) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 13 (92,9) 5 (35,7) 0 (0) 1 (7,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 9 (100) 6 (66,7) 0 (0) 3 (33,3) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 25 (92,6) 23 (85,2) 7 (25,9) 15 (55,6) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 9 (100) 9 (100) 6 (66,7) 8 (88,9) 3 (33,3) 0 (0) 0 (0)
12 11 11 (100) 11 (100) 8 (72,7) 9 (81,8) 6 (54,5) 1 (9,1) 1 (9,1)
13 19 19 (100) 19 (100) 12 (63,1) 14 (73,6) 11 (57,9) 3 (15,8) 0 (0)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 4 (66,7) 2 (33,3) 0 (0)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 9 (81,8) 7 (63,6)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 13 (68,4)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 12 (92,3) 12 (92,3)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
43
Tablo 3. Devam (2) GİDR’de ifade edici dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin
Ay n 6 anlamlı Iki sözcüklü Çoğullu, Yarısı Yabancılar

sözcük cümle özneli cümle anlaşılır bir az anlar
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
12 11 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
13 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
14 6 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
15 11 1 (9,1) 1 (9,1) 0 (0) 1 (9,1) 1 (9,1)
16 19 3 (15,8) 1 (5,3) 0 (0) 0 (0) 3 (15,8)
17 2 1 (50,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
18 6 4 (66,7) 2 (33,3) 0 (0) 1 (16,7) 4 (66,7)
19 13 10 (76,9) 5 (38,5) 0 (0) 0 (0) 6 (46,2)
20 1 1 (100) 1 (100) 0 (0) 0 (0) 1 (100)
21 5 5 (100) 2 (40,0) 1 (20,0) 1 (20,0) 4 (80,0)
22 4 4 (100) 2 (50,0) 1 (25,0) 1 (25,0) 2 (50,0)
23 2 2 (100) 2 (100) 0 (0) 0 (0) 2 (100)
24 10 10 (100) 9 (90,0) 6 (60,0) 7 (70,0) 9 (90,0)
25 9 9 (100) 4 (44,4) 3 (33,3) 3 (33,3) 7 (77,8)
27 3 3 (100) 3 (100) 2 (66,7) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
44
Tablo 4. GİDR’de alıcı dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş
gruplar
Ay n Dinler Ağza Yanıt Sözcük Tanıdık Gitti Ver

bakar verir anlar adı anlar anlar
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 4 (100) 1 (25) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 13 (92.9) 6 (42,9) 4 (28,6)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 25 (100) 14 (56,0) 16 (64,0)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 19 (100) 18 (94,0) 18 (94,0)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 28 (100) 28 (100) 27 (96,4)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 4 (28,6)0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 24 (100) 24 (100) 22 (91,7)7 (29,2)1 (4,2) 1 (4,2) 0 (0)
8 14 14 (100) 14 (100) 13 (92,9)8 (57,1)2 (14,3) 2 (14,3)1 (7,1)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 4 (44,4) 4 (44,4)1 (11,1)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 26 (96,3)13 (48,1) 14 (51,9)14 (51,9)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 6 (66,7) 7 (77,8)7 (77,8)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 5 (45,5)9 (81,8)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 18 (94.7) 15 (78,9)17 (89,5)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 5 (83,3)6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
45
Tablo 4. Devam (1) GİDR’de alıcı dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş
grupları
Ay n Gel Al Basit Basit Veda Çok komut Basit yanıt

anlar anlar komutlar sorular eder
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 1 (4,2) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 1 (7,2) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 5 (55,6) 3 (33,3) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 18 (66,7) 17 (63,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 8 (88,9) 8 (88,9) 3 (33,3) 3 (33,3) 3 (33,3) 0 (0) 0 (0)
12 11 9 (81,8) 9 (81,8) 5 (45,5) 5 (45,5) 8 (72,7) 0 (0) 0 (0)
13 19 17 (89,5) 17 (89,5) 10 (52,6) 11 (57,9) 12 (63,2) 2 (10,5) 0 (0)
14 6 6 (100) 6 (100) 4 (66,7) 4 (66,7) 6 (100) 0 (0) 0 (0)
15 11 11 (100) 11 (100) 9 (81,8) 9 (81,8) 11 (100) 2 (18,2) 1 (9,1)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 11 (57,9) 2 (10,5)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 1 (50,0) 0 (0)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 1 (16,7)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 7 (53,8)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 2 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
46
Tablo 4. Devam (2) GİDR’de alıcı dil alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş
grupları
Ay n Kavramlar Çok komut

kullanır anlar
n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0)
7 24 0 (0) 0 (0)
8 14 0 (0) 0 (0)
9 9 0 (0) 0 (0)
10 27 0 (0) 0 (0)
11 9 0 (0) 0 (0)
12 11 0 (0) 0 (0)
13 19 0 (0) 0 (0)
14 6 0 (0) 0 (0)
15 11 1 (9,1) 1 (9,1)
16 19 0 (0) 0 (0)
17 2 0 (0) 0 (0)
18 6 0 (0) 1 (16,7)
19 13 1 (77) 0 (0)
20 1 0 (0) 0 (0)
21 5 1 (20,0) 1 (20,0)
22 4 1 (25,0) 1 (25,0)
23 2 0 (0) 0 (0)
24 10 7 (70,0) 8 (80,0)
25 9 3 (33,3) 5 (55,6)
27 3 2 (66,7) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100)
47
Tablo 5. GİDR’de ince ve kaba hareket alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
yaş grupları
Ay n Yüzüstü Kol ve Ellerini Ellerini Kollarını Yüzüstü Başını dik

başını bacaklar açık tutar birleştirir hareket başını tutar
kaldırır ettirir çevirir
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 4 (100) 4 (100) 1 (25,0)1 (25,0) 0 (0) 3 (75,0) 2 (50,0)
2 14 12 (85,7) 13 (92,9) 1 (7,1) 6 (42,9) 2 (14,3) 11 (78,6) 4 (28,6)
3 25 24 (96,0) 25 (100) 12 (48,0)12 (48,0) 4 (16,0) 23 (92,0) 14 (56,0)
4 19 19 (100) 19 (100) 12 (63,2)15 (78,9) 10 (52,6) 19 (100) 13 (68,4)
5 28 28 (100) 28 (100) 27 (96,4)26 (92,9) 28 (100) 28 (100) 27 (96,4)
6 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100)
7 24 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 23 (95.8) 24 (100) 24 (100)
8 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
48
Tablo 5. Devam (1) GİDR’de ince ve kaba hareket alanında yer alan gelişimsel yetilerin
Ay n Başını 90 Elleriyle Oyuncak Destekle Önden Bacaklara Elden ele

derece uzanır tutar oturur arkaya ağırlık geçirir
kaldırır döner verir
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 1 (25,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 2 (14,3) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 14 (56,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 18 (94,0) 5 (26,3) 5 (26,3) 6 (31,6) 1 (5,3) 9 (47,4) 0 (0)
5 28 28 (100) 19 (67,9) 18 (64,3) 15 (53,6) 7 (25,0) 21 (75,0) 0 (0)
6 14 14 (100) 14 (100) 13 (92,9) 13 (92,9) 6 (42,9) 13 (92,9) 6 (42,9)
7 24 23 (95,8) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 19 (79,2) 23 (95,8) 19 (79,2)
8 14 14 (100) 13 (92,9) 14 (100) 14 (100) 13 (92,9) 13 (92,9) 12 (85,7)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
49
Ay n Üzüm gibi Desteksiz Kıskaç Elleriyle Tutunmada Tutunarak Yardımsız

küçük oturur yapar tutunup n ayakta adımlar yürür
taneler kalkar durur
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 1 (7,1) 3 (21,4) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 11 (45,8) 9 (37,5) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 7 (50,0) 10 (71,4) 2 (14,3) 1 (7,1) 1 (7,1) 2 (14,3) 0 (0)
9 9 9 (100) 6 (66,7) 3 (33,3) 4 (44,4) 3 (33,3) 4 (44,4) 0 (0)
10 27 26 (96,3) 27 (100) 24 (88,0) 10 (37,0) 10 (37,0) 11 (40,7) 0 (0)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 7 (77.8) 6 (66,7) 6 (66,7) 0 (0)
12 11 11 (100) 11 (100) 10 (90.9) 9 (81.8) 9 (81.8) 9 (81.8) 1 (9,1)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 18 (94,7) 19 (100) 5 (26,3)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 2 (33,3)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
50
Ay n Kalem İki cismi Merdi- Topa Kalem Kalem Yerinden Yüksek

tutar üst üste ven çıkar tekme ucundan düzgün sıçrar kule
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
12 11 1 (9,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
13 19 2 (10,5)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
14 6 1 (16,7)0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
15 11 9 (81,8)2 (18,2) 1 (9,1) 1 (9,1) 2 (18,2) 0 (0) 1 (9,1) 0 (0)
16 19 14 (73,7)2 (10,5) 3 (15,8) 5 (26,3) 2 (10,5) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
17 2 2 (100) 1 (50) 1 (50) 0 (0) 1 (50) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
18 6 6 (100) 5 (83,3) 4 (66,7) 5 (83,3) 3 (50) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
19 13 13 (100) 13 (100) 11 (84,6) 11 (84,6) 10 (76,9) 0 (0) 0 (0) 1 (7,7)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 3 (60) 1 (20) 1 (20) 1 (20)
22 4 4 (100) 4 (100) 3 (75) 4 (100) 2 (50) 0 (0) 1 (25) 1 (25)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 1 (50) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 9 (90) 1 (10) 8 (80) 8 (80)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 7 (77,8) 0 (0) 7 (77,8) 7 (77,8)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 1 (33,3) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 2 (66,7) 0 (0) 3 (100) 2 (66,7)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 1 (100)
51
Tablo 6. GİDR’de ilişki alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş grupları
Ay n Konuşulsa Gülümser Heyecan, Tanıdığını Yabancıyı

Yüze bakar dinler Göz teması öfke belli eder yadırgar
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 3 (75,0) 4 (100) 1 (25,0) 1 (25,0) 1 (25,0) 0 (0) 0 (0)
2 14 11 (78,6) 12 (85,7) 11 (78,6) 7 (50,0) 7 (50,0) 4 (28,6) 2 (14,3)
3 25 25 (100) 25 (100) 25 (100) 9 (36,0) 14 (56,0) 8 (32,0) 5 (20,0)
4 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 16 (84,2) 16 (84,2) 11 (57,9) 8 (42,1)
5 28 28 (100) 28 (100) 28 (100) 28 (100) 27 (96,4) 24 (85,7) 22 (78,6)
6 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 13 (92,9) 8 (57,1)
7 24 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 17 (70,8)
8 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 11 (78,6)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 25 (92.6)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
52
Tablo 6. Devam (1) GİDR’de ilişki alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
yaş grupları
Ay n Ayrılınca Yakınlık, Kişilere Söz ve Bağımsız Sözle ifade

tepki verir mutluluk, Taklit eder özgü ilişki işaret olmak
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 1 (7,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 6 (24,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 6 (31,6) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 21 (75,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 10 (71,4) 1 (7,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 19 (79,2) 6 (25,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 11 (71,4) 4 (28,6) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 9 (100) 4 (44,4) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 25 (92,6) 18 (66,7) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 9 (100) 6 (66,7) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
12 11 11 (100) 10 (90,9) 1 (9,1) 1 (9,1) 1 (9,1) 0 (0) 0 (0)
13 19 19 (100) 19 (100) 4 (21,1) 3 (15,8) 1 (5,3) 0 (0) 0 (0)
14 6 6 (100) 6 (100) 2 (33,3) 2 (33,3) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
15 11 11 (100) 11 (100) 10 (90,9) 7 (63,6) 8 (72,7) 1 (9,1) 0 (0)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 14 (73,7) 14 (73,7) 1 (5,3) 0 (0)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 1 (50,0) 0 (0)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 5 (100) 3 (50,0) 0 (0)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 9 (69,2) 1 (7,7)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0) 0 (0)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 3 (60) 1 (20,0)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 1 (50) 0 (0)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 8 (80) 7 (70)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 7 (77,8) 3 (33,3)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 1 (33,3)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 2 (66,7)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0)
53
Tablo 7. GİDR’de oyun alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş grupları
Ay n Sese tepki Oyunlara Oyunlara Sesler Oyuncağı Oyuncak Ellerine

gülümser hareket çıkarır ağza uzanır bakar
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 4 (100) 1 (25,0) 3 (75,0) 1 (25,0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 12 (85,7) 10 (71,4) 9 (64,3) 3 (21,4) 1 (7,1) 0 (0) 0 (0)
3 25 25 (100) 23 (92,0) 23 (92,0) 17 (68,0) 4 (16,0) 2 (8,0) 0 (0)
4 19 18 (94,7) 19 (100) 19 (100) 15 (78,9) 11 (57,9) 8 (42,1) 8 (42,1)
5 28 28 (100) 28 (100) 28 (100) 28 (100) 28 (100) 27 (96,4) 24 (85,7)
6 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100)
7 24 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 24 (100) 22 (91,7)
8 14 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100) 14 (100)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
54
Tablo 7. Devam (1) GİDR’de oyun alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş
grupları
Ay n Oyuncak Oyuncak “Cee” Aynaya Aynaya Oyuncağı Oyuncağı

sallar yakalar oyunu bakar güler araştırır atar,
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 2 (8) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 2 (10,5) 7 (36,8) 4 (21,1) 8 (42,1) 6 (31,6) 0 (0) 0 (0)
5 28 13 (46,4) 23 (82,1) 15 (53,6) 24 (85,7) 20 (71,4) 1 (3,6) 1 (3,6)
6 14 13 (92,9) 14 (100) 13 (92,9) 14 (100) 12 (85,7) 6 (42,9) 7 (50)
7 24 23 (95,8) 24 (100) 22 (91,6) 24 (100) 23 (95,8) 15 (62,5) 14 (58,3)
8 14 14 (100) 14 (100) 13 (92,9) 14 (100) 14 (100) 11 (78,6) 10 (71,4)
9 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100 9 (100
10 27 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 27 (100) 26 (96,3) 26 (96,3)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
55
Tablo 7. Devam (2) GİDR’de oyun alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
yaş grupları
Ay n Oyuncağı İsteyerek Kap-kacak Oyuncak Oyuncak Araba s

arar “cee” Taklit eder doldurur araştırır çeker sürer
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 6 (42,9) 2 (14,3) 1 (7,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 11 (45,8) 5 (20,8) 7 (29,2) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 9 (64,3) 5 (35,7) 5 (35,7) 0 (0) 2 (14,3) 0 (0) 1 (7,1)
9 9 7 (77,8) 6 (66,7) 6 (66,7) 2 (22,2) 1 (11,1) 1 (11,1) 0 (0)
10 27 27 (100) 24 (88,9) 23 (85,2) 5 (18,5) 10 (37) 3 (11,1) 6 (22,2)
11 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 6 (66,7) 4 (44,4) 4 (44,4)
12 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 10 (90,9) 10 (90,9) 8 (72,7) 7 (63,6)
13 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 15 (78,9)
14 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
15 11 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100) 11 (100)
16 19 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100) 19 (100)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
18 6 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100) 6 (100)
19 13 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100) 13 (100)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100) 5 (100)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100) 4 (100)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100) 2 (100)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100) 10 (100)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100) 9 (100)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100) 3 (100)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
56
Tablo 7. Devam (3) GİDR’de oyun alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı
yaş grupları
Ay n Hayali Öyküyü Oyuna En az iki

oyunlar dinler katar düşünce
n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
12 11 3 (27,3) 2 (18,2) 0 (0) 0 (0)
13 19 2 (10,5) 6 (31,6) 2 (10,5) 0 (0)
14 6 2 (33,3) 0 (0) 2 (33,3) 0 (0)
15 11 9 (81,8) 4 (36,4) 8 (72,7) 1 (9,1)
16 19 15 (78,9) 16 (84,2) 13 (68,4) 0 (0)
17 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 0 (0)
18 6 6 (100) 5 (83,3) 2 (33,3) 0 (0)
19 13 13 (100) 12 (92,3) 12 (92,3) 1 (7,7)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0)
21 5 5 (100) 5 (100) 4 (80) 2 (40)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 3 (75)
23 2 2 (100) 2 (100) 1 (50) 0 (0)
24 10 10 (100) 10 (100) 8 (80) 5 (50)
25 9 9 (100) 9 (100) 8 (88,9) 4 (44,4)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 1 (33,3)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 1 (33,3)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
57
Tablo 8. GİDR’de özbakım alanında yer alan gelişimsel yetilerin kazanıldığı yaş grupları
Ay N Parmakla Çatal, Ceketini Yardımsız Tuvalet

kendini kaşık, yardımsız ceket eğitimi
besler bardak çıkarır giyebilir
n (%) n (%) n (%) n (%) n (%)
1 4 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
2 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
3 25 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
4 19 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
5 28 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
6 14 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
7 24 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
8 14 1 (7,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
9 9 2 (22,2) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
10 27 18 (66,7) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
11 9 6 (66,7) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
12 11 9 (81,8) 1 (9,1) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
13 19 16 (84,2) 2 (10,5) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
14 6 4 (66,7) 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0)
15 11 11 (100) 6 (54,5) 6 (54,5) 0 (0) 1 (9,1)
16 19 19 (100) 11 (57,9) 8 (42,1) 0 (0) 0 (0)
17 2 2 (100) 1 (50) 1 (50) 0 (0) 0 (0)
18 6 6 (100) 5 (83,3) 3 (50) 0 (0) 0 (0)
19 13 13 (100) 12 (92,3) 12 (92,3) 1 (7,7) 0 (0)
20 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0) 0 (0)
21 5 5 (100) 5 (100) 5 (100) 2 (40) 0 (0)
22 4 4 (100) 4 (100) 4 (100) 0 (0) 0 (0)
23 2 2 (100) 2 (100) 2 (100) 1 (50) 0 (0)
24 10 10 (100) 10 (100) 10 (100) 2 (20) 1 (10)
25 9 9 (100) 9 (100) 9 (100) 1 (11,1) 3 (33,3)
27 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 1 (33,3) 1 (33,3)
28 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 0 (0)
29 3 3 (100) 3 (100) 3 (100) 0 (0) 1 (33,3)
30 1 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100) 1 (100)
58
3.3. Örneklemi Oluşturan Kız Ve Erkek Çocukların Kazandıkları Gelişimsel

Yetiler Açısından Farkları
Bu bölümdeki bulgularda GİDR’nin belirlenen yaş dilimlerinde erkek ve kız

çocukların benzer şekilde gelişimsel yetileri kazanıp kazanmadığı verilmektedir. Bu
yaş grubunda gelişimsel yetiyi kazanan bebeklerin oranlarının kız ve erkek çocuklar
arasında farklı olup olmadığı Chi Kare testi ile araştırılmıştır. Eğer bir gelişimsel
yeti bulunduğu yaş dilimindeki ilk ayda kazanılmamışsa, o gelişimsel yetinin kız ve
erkekler arasında kazanılma yaşı arasındaki istatistiksel fark karşısında yazan ay
dikkate alınarak yapılmıştır. Örneğin “Yüzüstüyken başını çevirir” maddesi ilk 3
ayın dilimindedir ancak 3. ayda kazanıldığı için 3 aylık kız ve erkek bebekler
arasında fark olup olmadığına bakılmıştır.
59
Bir, iki ve üç aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız cinsiyetler
arasındaki farklar Tablo 9’da gösterilmiştir. Tüm maddelerde gelişimsel yetilerin
kazanılması açısından erkek ve kız cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Tablo 9. 1- 3 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları gelişimsel yetiler

açısından farkları
Erkek Kız Toplam P

(n=23) (n=20) Erkek-Kız
Gelişimsel Yeti % % (n=43)
Kucaklandığında rahatlar 100 100 43

Mutluluk, açlık, huzursuzluk
durumunda farklı sesler çıkarır 100 100 43
Konuşulduğunda, gülündüğünde yüzü
değişir, dinler, ilgilenir 95,7 100 42 0,345
Yüzüstüyken başını kaldırır 91,3 95,0 40 0,635
Yüzüstüyken başını çevirir 83,3 100 23 0,125
(E/K=12/13, 3 aylık)
Kol ve bacaklarını oynatır 95,7 100 42 0,345
Yüze bakar ve yüzün hareketlerini
izler (E/K=12/13, 3 aylık) 100 100 25
Konuşulsa dikkat verir, dinler,
91,3 100 41 0,177
ilgilenir
Karşılıklı gülümser
100 100 25
(E/K=12/13, 3 aylık)
Sese tepki verir, dinler 95,7 95,0 41 0,919
Oyunlara gülümser
83,3 100 23 0,125
(E/K=12/13, 3 aylık)
Oyunlara hareketlenir
91,7 92,3 23 0,953
(E/K=12/13, 3 aylık)
60
Dört ve beş aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız cinsiyetler
arasındaki farklar Tablo 10’da gösterilmiştir.. Tüm maddelerde gelişimsel yetilerin
kazanılması açısından erkek ve kız cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Tablo 10. 4-5 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları gelişimsel yetiler
Erkek Kız Toplam P

Mutluluk, üzüntü gibi duygularını 95,8 95,7 45 0,975
(gülme dışında) yüz ifadesi ile gösterir
“Aa, uu” sesleri çıkarır 95,8 95,7 45 0,975
Kahkaha atar 92,9 92,9 26

(E/K=14/14, 5 aylık)
Konuşulduğunda döner, ilgilenir, ağıza 95,8 95,7 45 0,975
bakar
Konuşulduğunda seslerle yanıt verir 95,8 91,3 44 0,525
Ellerini açık tutar 92,9 100 27 1,037

(E/K=14/14, 5 aylık)
Ellerini birleştirir 92,9 92,9 26
(E/K=14/14, 5 aylık)
Elleriyle uzanır 100 100 28
(E/K=14/14, 5 aylık)
Kollarını istediği nesneye doğru hareket 100 100 28
ettirerek uzanır (E/K=14/14, 5 aylık)
Başını dik tutar 92,9 100 27 1,037
(E/K=14/14, 5 aylık)
Yüzüstüyken başını 90 derece kaldırır 95,8 95,7 45 0,975
Uzun süreli, derin, anlamlı göz teması 91,7 95,7 44 0,576

kurar
Heyecanını, öfkesini belirtebilir 91,7 91,3 43 0,965
Oynandığında sesler çıkarır 100 100 28

(E/K=14/14, 5 aylık)
Oyuncağı ağzına götürür 100 100 28
(E/K=14/14, 5 aylık)
Oyuncaklara uzanır 92,9 100 27 1,037
(E/K=14/14, 5 aylık)
61
Altı ve yedi aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız cinsiyetler
arasındaki farklar Tablo 11’de gösterilmiştir. Hiçbir maddede erkek ve kız cinsiyet
arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Tablo 11. 6-7 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları gelişimsel
yetiler açısından farkları
Erkek Kız Toplam P

“Agu”lar, sesli harfler ile sessizleri
91,7 92,9 35 0,896
birleştirir (ga, da, bı, gibi)
Konuşulduğunda döner, ilgilenir, ağza
100 100 38
bakar
Konuşulduğunda seslerle yanıt verir
95,8 92,9 36 0,692
Oyuncakları tutar
95,8 100 37 0,439
Destekle oturur
95,8 100 37 0,439
Bacaklarına ağırlık verir, basar
95,8 92,9 36 0,692
Annesini ve yakın bakım veren kişileri
tanıdığını onlara kendi isteğiyle uzanarak, 95,8 100 37 0,439
gülerek, agulayarak belli eder
Ellerine bakar
91,7 100 36 0,267
Oyuncakları yakalar
100 100 38
Oyuncakları sallar
95,8 92,9 36 0,692
“Cee” oyununa şaşkınlıkla tepki verir
91,7 92,9 35 0,896
Aynaya bakar
100 100 38
Aynaya güler
91,7 92,9 35 0,896
62
Sekiz, dokuz ve on aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız

cinsiyetler arasındaki farklar Tablo 12’de gösterilmiştir. Hiçbir maddede erkek ve kız
cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Erkek Kız Toplam P

“Ga-gı”“Da-da, mı-mı, enni” gibi heceleri
92,3 91,7 46 0,933
birleştirir
İstemediğinde başını geriye atar, sallar 96,2 91,7 47 0,504
“Mama”,”hayır” gibi sık tekrarlanan
basit sözcükleri anlar(n E/K=18/18, 9,10 100 94,4 35 0,310
aylık)
Önden arkaya arkadan öne döner
100 95,8 49 0,293
Elden ele geçirir
96,2 95,8 48 0,954
Üzüm gibi küçük taneleri yerden alır
94,4 100 35 0,310
(E/K=18/18, 9,10 aylık)
Desteksiz oturur(E/K=15/12, n=10 ay)
100 100 27
Anneden ayrıldığında tepki verebilir
94,4 88,9 33 0,546
(E/K=18/18, 9,10 aylık)
Yabancıyı yadırgayabilir
88,9 100 34 0,146
(E/K=18/18, 9,10 aylık)
Oyuncağı merakla araştırır
94,4 94,4 34
(E/K=18/18, 9,10 aylık)
Oyuncağı atar, vurur
88,8 94,4 33 0,289
(E/K=18/18, 9,10 aylık)
Oyuncağı arar
(E/K=18/18, 9,10 aylık) 94,4 94,4 34
63
Onbir, oniki ve onüç aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız
cinsiyetler arasındaki farklar Tablo 13’de gösterilmiştir. Hiçbir maddede erkek ve kız
cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Erkek Kız Toplam P

İstediklerini eliyle işaret ederek gösterir
100 100 39
Tanıdığı kişi ve nesnelerin adını anlar
94,7 85 35 0,316
İşaret parmağını küçük cisimleri tutarken
94,7 95 37 0,970
kıskaç yapar
Elleriyle bir yere tutunup ayağa kalkar
100 100 39
(E/K=11/6, 13 aylık)
Tutunmadan anlık ayakta durur
92,3 100 18 0,485
(E/K=13/6, 13 aylık)
Tutarak adımlar
100 100 19
(E/K=13/6, 13 aylık)
Yakınlık, mutluluk, kendini gösterme,
araştırma, karşı gelme, öfke, korku, 94,7 85 35 0,316
çekinme gibi duygularını gösterebilir
Kap-kacak doldurur ve boşaltır
100 90 37 0,157
Oyuncakları çeker, sürür
85,7 100 17 0,380
(E/K=13/6, 13 aylık)
Oyuncak nasıl işliyor araştırır
100 92,9 29 0,277
(E/K=16/14, 12,13 aylık)
Kendisi saklanmak isteyerek “Cee” oynar
100 100 39
Taklit eder
100 100 39
64
On dört, on beş ve on altı aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve

kız cinsiyetler arasındaki farklar Tablo 14’de gösterilmiştir. Hiçbir maddede erkek ve
kız cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Erkek Kız Toplam P

Bir anlamlı sözcük söyler (anne, baba,
91,7 100 35 0,151
mama, su gibi)
“Anne, baba,mama”dan başka bir
anlamlı sözcük söyler 100 100 30
(E/K=9/21, 15,16 aylık)
İstediklerini parmağıyla işaret ederek
100 95,8 35 0,473
gösterir
En az 3 anlamlı sözcük kullanır
100 100 19
(E/K=7/12, 16 aylık)
“Gitti“ gibi sık tekrarlanan sözcükleri
91,7 100 35 0,151
anlar
“Ver” “Gel” “Al” denilince anlar
100 100 36
Veda eder, el sallar
100 100 36
“Ayakkabılarını getir” gibi basit
100 100 19
komutları anlar (E/K=7/12, 16 aylık)
“Anne nerde?” gibi basit soruları
100 100 19
anlar(E/K=7/12, 16 aylık)
Yardımsız yürür
100 100 30
(E/K=9/21, 15,16 aylık)
Yakınlarının davranışlarını taklit eder
(toz almak, araba sürmek) 100 95,2 29 0,506
(E/K=9/21, 15,16 aylık)
Araba sürer
100 100 36
Parmaklarını kullanarak kendini besler
91,7 95,8 34 0,607
65
On yedi, on sekiz ve on dokuz aylık çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek

ve kız cinsiyetler arasındaki farklar Tablo 15’de gösterilmiştir. Hiçbir maddede erkek
ve kız cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Gelişimsel Yeti Erkek Kız Toplam P

% % (n=21)
Bir anlamlı sözcük söyler (anne, baba,
100 100 21
mama, su gibi)
“Anne, baba,mama”dan başka bir
100 100 21
anlamlı sözcük söyler
İstediklerini parmağıyla işaret ederek
100 100 21
gösterir
En az 3 anlamlı sözcük kullanır 92,3 100 20 0,421
Ailesi onu anlayabilir 92,3 100 20 0,421
“Gitti“ gibi sık tekrarlanan sözcükleri
100 100 21
anlar
“Ver” “Gel” “Al” denilince anlar 100 100 21
Veda eder, el sallar 100 100 21
“Ayakkabılarını getir” gibi basit
100 100 21
komutları anlar
Tek basamaklı pek çok komutu anlar 84,6 100 19 0,142
“Anne nerde?” gibi basit soruları anlar
92,3 100 20 0,421
Küçük iki cismi parmakları ile becerikli
100 100
tutarak üst üste koyar
Kalem tutar, çizgi çizer 100 100 21
Kişilere özgü ilişki kurar
(Örn: Babası ile araba kullanmak, 92,3 100 20 0,421
dedesi ile parka gitmek istemek gibi)
Söz ve işaret kullanarak istediklerinin
92,3 100 20 0,421
çoğunu ailesine anlatır
Telefonla konuşma, bebek besleme,
uyutma gibi en az bir duygu düşünce, 84,6 100 19 0,142
temayı aktaran hayali oyunlar kurar
Anlatılan bir olayı ya da öyküyü dinler 92,3 87,5 19 0,716
Parmaklarını kullanarak kendini besler
100 100 21
Çatal, kaşık, bardak kullanır
100 83,3 12 0,261
(E/K=7/6, 19 aylık)
Ceketini yardımsız çıkarabilir
85,7 100 12 0,335
(E/K=7/6, 19 aylık)
66
Yirmi ile otuz aylar arasındaki çocukların kazandığı gelişimsel yetilerde erkek ve kız
cinsiyetler arasındaki farklar Tablo 16’da gösterilmiştir. Bu bölümde yaşları 24
aydan büyük olan çocukların sayısı yeterli olmadığı için 24 aydan sonra gelen
gelişimsel yetiler değerlendirilmemiştir. Hiçbir maddede erkek ve kız cinsiyet
arasında anlamlı fark bulunmamıştır.
Tablo 16. 20-30 aylar arasındaki kız ve erkek çocukların kazandıkları gelişimsel yetiler
Gelişimsel Yeti Erkek Kız Toplam P

% % (n=39)
En az 6 anlamlı sözcüğü vardır 94,7 95 37 0,970
“Anne evde mi ?” gibi basit sorulara yanıt 89,5 90 35 0,676

verir
Merdiven çıkar 100 90 37 0,157
Topa tekme vurur 100 100 39
3.4. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’ne Gelişimsel Yetilerin

Yerleştirilmesi
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde 0-36 ay arasındaki çocukların

gelişimsel yetileriyle ilgili toplam 109 madde vardır. Rehber geliştirilirken bu
maddelerden “Kalemi ucundan tutar” ve “Sevdiklerini bu oyuna (hayali oyun) katar”
“Kalemi düzgün tutar. En az 3 parçalı (baş, kol, bacak) insan resmi çizer”, “Üst üste
dizerek kule yapar”, “Yerinden sıçrar, atlar, top atar”, “Birçok
duygusunu,düşüncesini sözle ifade eder”, “Önce yemek pişirip sonra bebeğine

yedirme, araba sürüp sonra park etme gibi ardışık en az iki duygu, düşünceyi
yansıtan hayali oyunlar kurar”, “Yardımsız ceket giyinebilir”, “Tuvalet eğitimi
ilerlemektedir” yetilerinin kazanıldığı aylar bu yaş dilimlerinde az sayıda çocuk
olması ve ilk iki madde hariç diğer maddeler 3 yaş içindeki çocukların yetilerinden
olduğu için belirlenememiştir.
67
Anneler çocuklarının gelişimsel yetilerini bu maddeler çerçevesinde

betimlemişlerdir. Annelerden alınan bilgiler sırasında araştırmacıların not ettiği
bilgiler incelenmiş, bu maddelerin daha çok ifade edici dil alanında çocukların
söyledikleri sözcüklerden oluştuğu saptanmıştır. Bu notlar GİDR’nin içinde bulunan
gelişimsel yetilerle benzerlik taşımaktadır. Ek bir madde geliştirilmesi
gerekmemiştir. Ancak 11, 12 ve 13 aylık olan 39 çocuktan 10 (% 25,6) çocuğun
annesi çocuklarına henüz kalem vermediklerini belirttikleri için “Çizgi çizmeyi
taklit eder” maddesi annelerin çocukla ilgili gözlemlerini yeterince içermediğinden
çıkartılmıştır.
Her bir gelişimsel yeti için örneklemdeki çocuklardan en az % 90’ının o yetiyi

kazanmış olduğu ay belirlendikten sonra bu maddelerin yerleştirileceği yaş dilimleri
belirlenmiştir. Yaş dilimleri ülkemizde Sağlık Bakanlığı’nın ve hastanelerimizin
uyguladığı aşı takvimi dikkate alınarak gelişimsel yetilerin kümelendiği aylara göre
yapılmıştır. Gelişimsel yetiler 0-3 ay, 4-5 ay, 6-7 ay, 8-10 ay, 11-13 ay, 14-16 ay, 17-
19 ay ve 20-30 aylık yaş dilimlerine yerleştirilmiştir.
3.5. Denver II Gelişimsel Tarama Testi ile Gelişimi İzleme ve Destekleme

Rehberi’ndeki Ortak Yetilerin Karşılaştırılması
Denver II ile GİDR’de bulunan ortak gelişimsel yetilerin kazanıldığı aylar

incelendiğinde tanımı tam olarak ortak olan tüm yetilerin kazanıldığı aylar iki araçta
birbirine benzer bulunmuştur (Tablo-17). Bu maddelerden “Kahkaha atma”, “Ellere
bakma”, “Merdiven çıkma” gelişimsel yetileri Denver II’de anlatımla geçilen
maddelerdir.
68
Tablo 17. Denver-II ile GİDR’deki ortak yetilerin karşılaştırılması*
Çocuğun bitirdiği ay**

Karşılaştırılan yetiler
Denver II GİDR
Kahkaha atma (Anlatımla) 4,8 4
Sesli ve sessiz harfleri birleştirme 7,9 7
Başı 90º kaldırma 5,6 4
Kıskaç yapma 10,4 11
Küçük iki cismi üst üste koyma 19,5 19
Ellere bakma (Anlatımla) 5 6
Tutunarak adımlama 12 13
Oyuncağa uzanma 6,1 5
Yardımsız yürüme 15,4 15
Merdiven çıkma (Anlatımla) 22,4 20
* GİDR ve Denver II’de yetilerin %90 çocuk tarafından kazanıldığı aylar
** Örneğin çocuğun bitirdiği ay 4 ise çocuk en az 120 günlüktür.
3.6. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde Gelişimi İle İlgili Kaygı

Bildirilen Çocuklar
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin kaygı ile ilgili ilk sorusuna annelerden
12 (% 3,83) tanesi çocuklarının gelişimi ile ilgili kaygı belirtmiştir. İki anne hareket
alanında, 10 anne de ifade edici dil alanında kaygı bildirmiştir. Bu çocuklar GİDR
oluşturulmasında örneklemden dışlanmamıştır. GİDR yetilerinin yaş dilimlerine
yerleştirilmesinden sonra bu çocuklardan 5’inin alıcı dil, 2’sinin ifade edici dil,
1’inin ilişki alanında olmak üzere 8’inin (% 66,6) gelişimsel yetilerde yaşıtlarına
göre gecikmede oldukları, yetileri yaş dilimlerinde yapan % 90 çocuğun içine
girmedikleri saptanmıştır.
69
4. TARTIŞMA
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi güncel gelişimsel izleme kuramına uygun

olarak geliştirilmiş ve sağlık sistemimizin günümüzdeki yapısı içinde bebeklik ve
erken çocukluk döneminde gelişimin izlenmesi ve desteklenmesi amacı ile
geliştirilmiştir. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin diğer araçlardan en
önemli farkı yöntem olarak ailelerin çocuklarının gelişimleri ile ilgili kaygılarını ve
gözlemlerini açık uçlu sorular sorarak değerlendirmesi ve gelişimi destekleme
bölümü içermesidir.
Bu araştırma kesitsel bir norm araştırmasıdır. Gelişim yetilerinin saptanması ile ilgili
uzunlamasına yapılan norm çalışmalarında gelişimin tekrar tekrar sorgulanmasının
zaman içinde aileleri bu konuda fazla duyarlı hale getirerek gelişime odaklanmaları
riskini taşıdığı ve araştırmanın sonuçlarını etkileyeceği için kesitsel araştırma tercih
edilmiştir.
Araştırmanın örneklemini Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi (AÜTF) ve Başkent

Üniversitesi Tıp Fakültesi (BÜTF) Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim
Dalları’nın Sosyal Pediatri Ünitelerine sağlam çocuk muayenesi için başvuran,
yaşları 0-30 ay arasında sağlıklı olduğu belirlenen ve gelişim açısından risk
taşımayan 160’ı (% 51,1) erkek, 153’ü (% 48,9) kız olmak üzere 313 çocuk
oluşturmuştur. Annelerin 293’ü (% 93,6) lise ve üniversite mezunudur.
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi uygulanan anneler, çocuklarının yetilerini

tüm yaşlarda GİDR’de önceden belirlenmiş olan yetiler çerçevesinde
betimlemişlerdir. Ek madde geliştirilmesi gerekmemiş, “Çizgi çizmeyi taklit eder”
maddesi annelerin çocukla ilgili gözlemlerini yeterince içermediğinden çıkartılmıştır.
Erkek ve kız çocukların gelişimsel yetileri benzer zamanlarda kazandıkları
saptanmıştır. Bu bulgu bilimsel yazın ile uyumludur. Kız ve erkek için farklı olan
hiçbir gelişimi izleme, tarama, değerlendirme aracı yoktur. Dil gelişimi ile ilgili
yapılan çalışmalarda kız ve erkek bebekler arasında yetileri kazanma hızı açısından
70
fark olmadığı belirlenmiştir (Bornstein ve Haynes,1998). Bu bulgu ülkemizde daha

önce Denver II ile yapılan çalışmalarla da aynıdır. (Epir ve Yalaz, 1984, Durmazlar
ve ark., 1998). Denver II ile GİDR’nde bulunan ortak gelişimsel yetilerin kazanıldığı
aylar incelendiğinde tanımı tam olarak ortak olan tüm yetilerin kazanıldığı aylar iki
araçta birbirine benzer bulunmuştur.
Bu araştırmanın norm örneklemini gelişim için bilinen risk taşımayan çocuklar

oluşturmaktadır. Örneklem ile ilgili yapılan seçim, standardizasyon çalışmalarının
güncel eğilimini yansıtmaktadır. Normali oluşturan grup, normalden sapma olasılığı
yüksek olan riskli olgular olmamalıdır. Dünya Sağlık Örgütü yeni geliştirilen
evrensel büyüme eğrilerini oluştururken örnekleme farklı ülkelerden en uygun
(optimal) koşullarda yetişen, sağlıklı çocuklar alınmıştır (Borgh ve ark., 2002; de
Onis ve ark, 2004a; de Onis 2004b, Wijnhoven, 2004). Benzer şekilde ülkemizde
yenilenen Neyzi büyüme eğrileri de tümüyle sağlıklı ve en uygun koşullarda yetişen
çocuklar örnekleme alınarak geliştirilmiştir (Neyzi, sözel bilgi, 2006). Ülkemizde
kullanılmakta olan Denver II Gelişimsel Tarama Testi ’nin norm çalışması
“görünürde sağlıklı çocuklar” ile yapılmıştır (Anlar ve ark., 1995). Ankara
Gelişimsel Tarama Envanterinin standardizasyon örnekleminde ise orta ve alt
sosyoekonomik düzeyde olan riskli çocuklar yer almaktadır (Savaşır ve ark., 1994).
Gelişimin çocuğun sağlık durumu (Waters v Goldfeld, 2002), beslenmesi (Weinreb

ve ark., 2002), demir eksikliği (Lozoff ve ark., 2003) ve ailenin sosyoekonomik
durumundan (Sameroff ve ark., 1987, Parker ve ark., 1988) etkilenmesi nedeniyle, bu
araştırmanın örneklemine bu koşullar açısından sağlıklı çocuklar alınmıştır.
Çalışmamız ülkemizde gelişim açısından risk taşımayan çocukları içeren bir
örneklemle çalışılmış ilk araştırmadır.
Araştırmanın örneklemini oluşturan çocukların ailelerinin sosyodemografik

özellikleri Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003 verileri çerçevesinde
incelendiğinde, anne ve babaların eğitim düzeyinin ülke ortalamasının üzerinde
olduğu görülmektedir (TNSA, 2003). Ülke genelinde lise ve üzeri öğrenim
durumuna sahip bireylerin oranı % 22,5 iken çalışmamızda annelerin % 93,6’sı ve
71
babaların da % 97,6’sı lise ve üzeri öğrenim düzeyine sahiptir. Ülke genelinde

kadınların çalışma oranı % 27 iken bizim çalışmamızdaki annelerin çalışma oranı %
70,3’dür. Bu veriler örneklem grubunun ülkenin üst eğitim düzeyindeki aileleri
yansıttığını göstermektedir. Ülke genelinde bir yaşına kadar olan çocuklardan aşıları
tam olanların oranı % 48 iken, örneklemimizdeki çocukların tümünün aşıları tamdır.
Örneklemimiz gerek anne eğitim düzeyi gerekse sağlıklı büyüme açısından risk
taşımayan çocukları yansıtan bir örneklem grubunu oluşturmaktadırlar.
Örneklemin gelişim açısından risk taşımayan çocukları içermesi, bu çocukların

gelişimsel yetileri genel nüfusumuzu yansıtan çocuklardan daha erken kazanmış
olmaları sonucunu getirebilir. Bu sonuç ise genel nüfusu yansıtan örneklemler ile
standardize edilmiş araçlarda “gelişimsel açıdan gecikmiş” olarak saptanmayacak
çocukların GİDR ile “gelişim açısından gecikmiş” olarak saptanmasını doğuracaktır.
Araştırmamız örneklem sayısındaki yetersizlik nedeniyle GİDR’nin son şeklini
yansıtmamakla birlikte bir ön karşılaştırma olarak Denver II’de ve GİDR’de ortak
olan gelişimsel yetilerden %90’dan fazla çocukta kazanıldığı ayların karşılaştırılması
yapılmıştır. Denver II örneklem grubu ilk 40 ay için 693 çocukla ve “görünürde
sağlıklı çocuklarla” yapılmıştır (Anlar ve ark., 1995). Denver II ile GİDR’de bulunan
ortak gelişimsel yetilerin kazanıldığı aylara bakıldığında tanımı tam olarak ortak
olan tüm yetilerin kazanıldığı aylar iki araçta biribirine benzemektedir.
Norm örneklemindeki farklılıklar dışında Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri

(AGTE), Denver II ve GİDR arasındaki iki önemli fark karşılaştırmalar yapılırken
mutlaka gözetilmelidir. Bunlardan birincisi GİDR’nin ailelere açık uçlu, buna
karşılık AGTE ve Denver II’nin anlatımla geçilen maddelerinin kapalı uçlu sorular
(“yapıyor mu?”) ile sorulmasıdır. Yapılan araştırmalar kapalı uçlu soruların daha sık
olarak “evet” yanıtlandığını göstermektedir. Gelişimi İzleme Destekleme
Rehberi’nde çocuğun gelişimiyle ilgili bilgiler ailelere sorulan açık uçlu sorularla
öğrenilmektedir. “Çocuğunuz şunu yapıyor mu?” gibi kapalı uçlu bir sorunun yerine
“çocuğunuz neleri yapabiliyor, hangi sözcükleri var” sorularının daha güvenilir
sonuçlar verdiği gösterilmiştir (Dale ve ark., 1989). Bu fark, AGTE ve Denver
maddelerinin aileler tarafından kazanılmalarından daha önce kazanılmış gibi
72
belirtilmiş olma olasılığını getirmektedir. GİDR’de sorulan açık uçlu sorular (“neler
yapıyor?”) nedeniyle bu olasılık daha az olup, gelişimsel yetinin gerçekten ne zaman
kazanıldığını daha güvenilir olarak belirleyebileceği düşünülmektedir. İkinci fark ise
zaman aşımı ile (secular trend) gelişimsel yetilerde ilerleme olması kanıtlanmamış
ancak düşünülen bir durum olmasıdır. Denver II’nin standardizasyon çalışması 11
yıl önce, AGTE’ninki ise 12 yıl önce yapılmıştır. Sonuçta GİDR örneklemi
genişlediğinde diğer gelişimi izleme yöntemleri ile karşılaştırıldığında gelişimsel
yetilerin GİDR örnekleminde daha erken kazanıldığı saptanırsa bu durum GİDR
örnekleminin diğer örneklemlerden daha fazla oranda uygun koşullarda gelişen
çocukları içermesine, tarih olarak daha ileri zamanda yaşamalarına bağlı olabilir.
Ailelerin bilgi verme yönteminin ise yetiyi olduğundan erken bulma yönünde değil
tersi yönde etki edeceğini, açık uçlu soruların bebeğin yetileri gerçekten ne zaman
kazandığını belirleyeceğini düşünmekteyiz. Yaptığımız pilot araştırmalar ise Denver
II ile GİDR’nin uyuşumunun çok yüksek olacağını düşündürmektedir (Gümüşok,
2001, Kızılateş, 2002). Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri’nin standardizasyon
çalışmasında gelişimsel yetileri hangi aylarda örneklemin % 90’ının kazandığı
verilmemiş olması nedeniyle bu araştırmanın sonuçları ile karşılaştırılamamıştır.
Araştırmada gelişimsel yetiler annelerin verdiği bilgilerle edinilmiştir. Artık dünyada

sadece çocuğun gözlemlendiği değil, çocuğun değerlendirmesine aileleri de katan
yöntemler tercih edilmektedir. Bu araçlar hakkındaki bilimsel kanıtlar yeterince
birikmiş olup AAP gelişimi izleme araçlarından ailelerin bilgisi ve kaygısına
dayanan yöntemleri kullanan PEDS ve ASQ’nun çocuk hekimleri tarafından
kullanılmasını önermektedir (AAP, 2001). Ailelerin çocukları ile ilgili verdikleri
bilgilerin çocuğun gelişimsel yetiyi yapıp yapamayacağını doğrudan gözlemleyerek
değerlendirmek kadar güvenilir olmadığı düşünülebilir. Ancak çocuğun gelişimsel
yetilerinin tümünü gözlemlemek sağlık sistemi için zaten gerçekçi değildir. Nitekim
Denver II’de 116 maddeden % 75 kadarı gözlem gerektirir, maddelerin % 25’i
anlatımla geçilir. Gelişimi değerlendiren araçlar çocuğun yetilerinin
gözlemlenmesine dayandığında, sıklıkla çocuk bu yetiyi zaman kısıtlılığı, ortamın
uygun olmaması ya da ürkütücü olması nedeniyle yapmamaktadır. Ayrıca hasta
sayısının yoğun olduğu kliniklerde çocuk çok hasta ya da huzursuz olduğunda
73
yetilerini tam olarak gösteremeyeceği için bu gibi araçlar sıklıkla

uygulanamamaktadır (Glascoe, 1994). Bu araştırma yapılan ilgili ön çalışmalara
benzer şekilde GİDR’nin, çocuk ister uyuyor, çekiniyor, inatlaşıyor olsun, çocuğun
klinikteki durumundan bağımsız olarak uygulanabilecek bir yöntem olduğunu
göstermiştir.
GİDR’nin en önemli katkılarından bir tanesi ailenin kaygılarını sorgulamasıdır. Bu

araştırma gelişimsel yetilerin norm çalışması olması nedeniyle, kaygı bildiren aileler
örneklemden dışlanmamıştır. Bu nedenle tümüyle sağlıklı çocuklarda bile ailelerin
gelişimle ilgili kaygılarını inceleme olanağı bulunmuştur. Çalışmamızda GİDR’nin
kaygı ile ilgili sorusunda annelerden 12’si (% 3,8) çocuklarının gelişimi ile ilgili
kaygı belirtmiştir. Bu kaygılar 2 anne için hareket alanında, 10 anne için ifade edici
dil alanındadır. GİDR yetilerinin yaş gruplarına yerleştirilmesinden sonra bu
çocuklarda 5’inin alıcı dil, 2’sinin ifade edici dil, 1’inin ilişki alanında olmak üzere
12’de 8’inin (% 66,6) gelişimsel yetilerde yaşıtlarına göre gecikmede oldukları,
yetileri yaş dilimlerinde yapan % 90 çocuğun içine girmedikleri saptanmıştır. Bu
bulgular literatürle de uyumlu bulunmuştur. Glascoe’nun bir araştırmasında sağlam
çocuk muayenesi için bekleyen yaşları 6-77 ay arasında olan çocuklardan 157’sinde
(% 28) dil ve konuşma alanında gecikmeler saptanmıştır. Gecikmeler saptanan bu
grubun % 72’sinin ailesi çocukları ile ilgili olarak dil ve konuşma alanında kaygı
belirtmişlerdir (Glascoe ve ark., 1991). Yine Glascoe yaptığı bir araştırmada
herhangi bir nedenle çocuk kliniklerine başvuran 100 aileye çocuklarının gelişimi ile
ilgili kaygılarının olup olmadığını sormuştur. Bu araştırmada ailelerden alınan
bilgiyle eş zamanlı olarak çocukların gelişimsel değerlendirmesi altın standart olarak
kabul edilebilecek bir yöntem ile yapılmıştır. Bu yöntem ile saptanan dil, ince
hareket ya da tüm gelişim alanlarında gelişimsel gecikmesi olan çocukların % 80’nin
ailesinin de bu alanlarda kaygılarının olduğunu saptanmıştır (Glascoe ve ark., 1989).
Diamond’ın ailelerin belirli kaygılarının yordayıcı geçerliğini ölçmek için yaptığı

çalışmada bir sağlık kuruluşuna düzenli gelen yaşları 6-62 ay arasında olan 800
çocuktan rastgele seçtiği 150 çocuk 4 yıl sonra tekrar değerlendirilmiştir. Dil,
öğrenme, hareket, konuşma ya da bilişsel ve akademik becerilerde kaygı belirten
74
ailelerin çocuklarının yarısında okul başarısında düşüklük (özel sınıflara

yerleştirilme, sınıf atlayamama gibi) saptanmıştır (Diamond, 1987).
Yapılan araştırmalar, ailelerin belirttiği kaygıların gelişim alanları ile ilgisi ve

konulan tanı arasında güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Glascoe’nun yaptığı
araştırmada kreşlere devam eden çocuklardan bilişsel gecikmeleri olanların
ailelerinin de sıklıkla davranış ya da dil alanında kaygıları vardır. Bütün alanlarda
gelişimsel gecikmeleri olan % 83 çocuğa da ailelerinin davranış ve /ya da dil
alanında kaygıları nedeni ile tanı konulmuştur (Glascoe, 1994). Ailelerin kaygılarına
dayanan yöntemlerin öncüsü olan PEDS özellikle de dil, bilişsel ya da ince ve kaba
hareket alanında olması gereken % 80 duyarlığa sahiptir (Glascoe,1994). Yapılan
çalışmalarda ailelerin eğitim düzeyi, ebeveynlik deneyimleri (evde bulunan çocuk
sayısı, çocuğun kaçıncı çocuk olduğu) ile kaygıları arasında ilişki gösterilmemiştir
(Glascoe, 1989; 1991; 1994). Aileler genellikle kendi çocuklarını başka çocuklara
göre kıyaslayarak değerlendirmektedir (Glascoe, 1990). Bu araştırmaların gelişmiş
ülkelerde yapılmış olması, gelişmekte olan ülkelerde de, daha az eğitimli aileler ile
benzer sonuçlar alınıp alınmayacağı sorusunu gündeme getirmektedir. Yaptığımız
pilot araştırmalar, eğitim durumu ne olursa olsun ailelerin açık uçlu soruları
anlayabildiğini ve bu soruların yanıtları olarak çocuklarının gelişimsel yetilerini
anlatabildiğini göstermektedir (Ertem ve Gök, 2003 ;Ertem ve ark., 2003a).
Gelişmekte olan ülkelerde gelişimin izlenmesi ile ilgili bilgi çok azdır (Helander,
1989, DFID 2001). Brezilya’da Drachler ve arkadaşlarının 1990’da tamamlayıp,
2005’te yayınladıkları bir çalışmada, yaşları 6-59 ay arasında olan çocukların
annelerinden çocuklarının yaptıklarını yaşıtlarına göre kıyaslamaları ve çocuklarının
gelişiminin ileri, geri ya da aynı olduğunu bildirmeleri istenmiştir. Çocukların
gelişimi eş zamanlı olarak Denver II ile değerlendirilmiştir. Eğitim seviyesi düşük
ya da az gelirli ailelerden olan annelerin çocuklarının gelişimini değerlendirmede
duyarlıkları % 40’ın altında bulunmuştur. Annelerin eğitim düzeyi ve gelir durumu
arttıkça verdikleri bilgilerin özgünlüğü (% 94) ve negatif yordayıcı değeri (gelişimi
normal olan çocukların normal olarak bildirilme olasılığı) de % 95,5’e ulaşmıştır.
Çocukların düşük doğum ağırlıklı doğması, engelleri olması ya da hastanede uzun
75
süre kalması negatif yordayıcı değerin düşmesine neden olmuştur. Araştırmada

sonuç olarak yazarlar, sosyal ve sağlık açısından risk taşıyan çocukların annelerinin
çocuklarının gelişimini normal ya da ileri olarak bildirseler de objektif (nesnel)
değerlendirme yöntemleri ile değerlendirilmeleri gerektiğini vurgulamaktadır
(Drachler ve ark., 2005).
Ailelerin gelişimle ilgili kaygılarının dış yayınlarda belirtilen geçerlikte olup

olmaması, bu kaygıları soran sağlık çalışanına ne denli güvendikleri, kaygıyı
bildirdikleri takdirde bu bildirimin ne denli işe yarayacağını düşündükleri,
alabilecekleri hizmetlerin gerekliliğine inanıp inanmamaları gibi etmenlerden
etkilenebilir. Ancak Kızılateş ve arkadaşlarının gelişim açısından risk taşıyan
prematüre bebekler ile yaptığı çalışmada, altın standart değerlendirme yöntemi
Bayley II Bebekler İçin Gelişim Değerlendirmesi Ölçeği ile en yüksek uyuşma
gösteren araç, PEDS olmuştur (Kızılateş, 2002). Bu araştırma PEDS’in tek başına da
gelişimi izlemek için kullanılabileceğini düşündürse de, bu araştırmada sorguyu
yapan kişinin ailenin tanıdığı, güvendiği, çocuğu sürekli izleyen hekim olması, ayrıca
ailelerin prematüreliğin getirdiği gelişimsel riskleri, erken tanının önemini ve
alabilecekleri hizmetleri bilmeleri, ailelerin çekinmeden, gerçek kaygılarını dile
getirmelerine neden olduğunu düşündürmektedir. Bu nedenle ülkemizde gelişimin
izlenmesinde PEDS gibi yalnızca kaygıya dayalı sorular soran bir yöntemin
güvenilirliği ile ilgili daha fazla kanıt birikinceye kadar GİDR’nin yalnızca kaygı ile
soruyu değil tümünü sorarak çocuğun gelişiminin izlenmesi önem taşıyacaktır.
Bu araştırmanın iki önemli güçlü yanı bulunmaktadır. Bunlardan ilki örneklemin

bütünüyle sağlıklı ve gelişim açısından sosyal risk taşımayan (anne eğitim düzeyi
yüksek) çocukları içermesidir. Araştırmanın ikinci güçlü yanı ise, GİDR’nin az
sayıda deneyimli ve birbiri arasında güvenirliği yüksek araştırmacılar tarafından
tezden sorumlu araştırmacının tümüyle denetlediği bir ortamda elde edilmiş
olmasıdır. Araştırmanın örneklemini AÜTF ve BÜTF Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı Sosyal Pediatri Üniteleri’nde 0-30 ay arasında sağlam çocuk
muayenesi yapılan çocuklar oluşturmaktadır. Bu araştırmanın yalnızca iki tane
üçüncü basamak merkezinde (AÜTF ve BÜTF Sosyal Pediatri Ünitesi) izlenen
76
hastaları içermesi, örneklem sayısının düşük olması ve Ankara ili sınırları içindeki
çocukları kapsaması nedeniyle ülkeye genellenebilirliği kısıtlıdır. Bu kısıtlılıklar
nedeniyle bu araştırma GİDR’nin tamamlanmış norm çalışması değildir. Örneklem
ve yöntem aynı tutularak, araştırmanın sürmesi, örneklem sayısının her bir ayda 20
bebek olacak şekilde 720’ye ulaşması planlanmaktadır.
Bu araştırma ülkemizde sağlık sistemi içinde gelişimin izlenmesi amacıyla

kullanılabilecek çok az aracın bulunması, bebeklik ve erken çocukluk döneminde
gelişimin izlenmesinde yöntem olarak annelerin çocuklarının gelişimleri ile ilgili
kaygılarını ve gözlemlerini açık uçlu sorularla sorarak değerlendiren, uygulaması
kolay ve anlaşılır bir aracın norm çalışmasına örneklem ve yöntem hazırlamış olması
nedeniyle özgül ve önemli bir çalışmadır.
Yaklaşık 10 yıldır üzerinde çalışılmış bir yöntem olan GİDR, T.C. Sağlık Bakanlığı
Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü-UNICEF “Erken Çocukluk
Döneminde Gelişimin Desteklenmesi” programından da bildirildiği gibi sağlık
izlemleri ile kolaylıkla bütünleşebilen bir araçtır. Gelişimi İzleme ve Destekleme
Rehberi’nin
Test olarak verilen ailelerin verdiği bilgiler ile gelişimi değerlendirmeyi

amaçlayan diğer yöntemlerden farklı olması,
Muayene ve izlem içinde bütüncül olması ve bir tetkik olarak

görülmemesi,
Ailelerin çocuğunun sınanması, test edilmesine ve 5-10 dakika süren bir

teste güvenmemesi,
Çocuğun yapıp yapmadığı maddelere odaklı olan araçların genel olarak

çocukla ilgili bir gelişimsel portre oluşturmaması,
Çoğunluğu çocuğa yeti yaptıran maddelerden oluşan araçların çocuk

uyum içinde değilse başarısız kalması,
77
Bu gibi araçların duyarlılık ve özgünlüğünün düşük olarak bulunmuş

olması,
Başka hiçbir aracın gelişimi destekleme bölümünün olmaması nedeniyle

sağlık hizmeti içinde kullanımını önermekteyiz. Ancak GİDR’nin
gelişimsel tarama kavramı uygun olmaması nedeniyle, hiçbir zaman
izlemden bağımsız bir tarama testi olarak kullanılmamasını, sağlık
hizmeti ile bütünleşmiş olarak gelişimi izleme ve destekleme yöntemi
olarak kullanılmasını önermekteyiz.
78
5. SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu araştırma ile ülkemizde sağlık sistemi içinde gelişimin izlenmesi ve

desteklenmesi konusunda sağlık çalışanlarına yol göstermek amacı ile hazırlanmış
olan Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin gelişimsel yetilerinin 0-2 yaş
çocuklar için norm çalışmasının yöntemi geliştirilmiş ve başlatılmıştır.
Norm çalışmasının örneklemini Ankara ilinde yaşayan, sağlıklı büyüdüğü düzenli

sağlık izlemleri ile belirlenen ve sosyoekonomik açıdan risk taşımayan çocuklar
oluşturmaktadır. Çalışma Ankara ve Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalları’nın sağlam çocuk polikliniklerinde
yapılmıştır. Ülkemizde ilk kez bir gelişimsel değerlendirme aracının norm
çalışmasında sağlıklı olduğu belirlenen ve risksiz bir örneklem seçilmiştir. Bu
araştırmanın örneklem ile ilgili yaptığı seçim, norm çalışmalarının güncel eğilimini
yansıtmaktadır.
Araştırmamız GİDR ile yapılan ön çalışmalara benzer olarak, GİDR’nin uygulaması

kolay, kısa zaman alan, aileler tarafından kolay anlaşılan, onların katılımını sağlayan
ve olumlu karşılanan bir araç olduğunu belirlemiştir. GİDR uygulanan anneler,
çocuklarının yetilerini tüm yaşlarda GİDR’de önceden belirlenmiş olan yetiler
çerçevesinde betimlemişlerdir. GİDR yetileri norm örneklemi tamamlandığında
değişebilir şekilde yaş dilimlerine yerleştirilmiştir. Ek madde geliştirilmesi
gerekmemiş, 1 madde annelerin çocukla ilgili gözlemlerini yeterince içermediğinden
çıkartılmıştır. Bu araştırmada bilimsel yazın ile uyumlu olarak erkek ve kız
bebeklerin gelişimsel yetileri benzer zamanlarda kazandıkları saptanmıştır. Denver-II
ile GİDR’de bulunan ortak gelişimsel yetilerin kazanıldığı aylar incelendiğinde
tanımı tam olarak ortak olan tüm yetilerin kazanıldığı aylar iki araçta birbirine benzer
bulunmuştur.
79
Yaklaşık 10 yıldır üzerinde çalışılmış bir yöntem olan GİDR, T.C. Sağlık Bakanlığı
Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü-UNICEF “Erken Çocukluk
Döneminde Gelişimin Desteklenmesi” programından da bildirildiği gibi sağlık
izlemleri ile kolaylıkla bütünleşebilen bir araçtır.
Norm çalışması bu tez araştırması ile başlamış olup aynı yöntem ile sürecek olan
GİDR’nin, gelişimsel tarama kavramı uygun olmaması nedeniyle, hiçbir zaman
izlemden bağımsız bir tarama testi olarak kullanılmamasını, sağlık hizmeti ile
bütünleşmiş olarak gelişimi izleme ve destekleme yöntemi olarak kullanılmasını
önermekteyiz.
80
ÖZET
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi 0-2 Yaş Standardizasyon Çalışması
Ülkemizde güncel gelişimsel izleme kuramına uygun olarak geliştirilmiş ve sağlık

sistemimizin günümüzdeki yapısı içinde bebeklik ve erken çocukluk döneminde
gelişimin izlenmesi ve desteklenmesi amacı ile kullanılabilecek bir araç
bulunmamaktadır. Bu amaçla geliştirilen Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nin
(GİDR) diğer araçlardan en önemli farkı yöntem olarak ailelerin çocuklarının
gelişimleri ile ilgili kaygılarını ve gözlemlerini açık uçlu sorular sorarak
değerlendirmesi ve gelişimi destekleme bölümü içermesidir. Bu araştırmanın amacı,
1996 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı Gelişimsel Pediatri Ünitesi tarafından geliştirilen Gelişimi İzleme ve
Destekleme Rehberi’nin norm çalışmasının yönteminin geliştirilmesi ve
başlatılmasıdır.
Norm çalışmasının örneklemi sağlıklı olduğu ve gelişimsel açıdan risk taşımadığı

belirlenen 0-30 ay arasındaki 600 çocuktur. Bu araştırmanın örneklemini Ankara ve
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim
Dalları’nın Sosyal Pediatri Ünitelerine sağlam çocuk muayenesi için başvuran,
yaşları 0-30 ay arasında sağlıklı olduğu belirlenen ve gelişim açısından risk
taşımayan 160’ı (% 51,1) erkek, 153’ü (% 48,9) kız olmak üzere 313 çocuk
oluşturmuştur. Annelerin 293’ü (% 93,6) lise ve üniversite mezunudur. Gelişimi
İzleme ve Destekleme Rehberi’nin bir aracın önemli niteliksel özelliklerinden
uygulanabilirlik, anlaşılabilirlik, uygunluk açısından yeterli olduğu, önceden
belirlenen gelişimsel yetilerin ailelerin anlatımında tümüyle yer aldığı, ekleme
gerekmediği, gelişimsel, yetilerin kazanılması açısından erkek ve kız cinsiyet
arasında anlamlı fark bulunmadığı saptanmıştır. Ülkemiz için standardize edilen
Denver II Gelişimsel Tarama Testi ile GİDR’de tanımı tam olarak ortak olan tüm
yetilerin kazanıldığı aylar iki araçta birbirine benzer bulunmuştur.
Bu araştırma GİDR’nin norm çalışmasının yöntemini geliştirmiş olup verilerin yarısı
bu araştırma ile elde edilmiştir. Yeterli ve uygun bir gelişimi izleme ve destekleme
yöntemi olarak sağlık sistemi içinde yerleşmekte olan GİDR’nin norm çalışması, tüm
çocukların gelişimsel açıdan izlemini ve desteklenmesini güçlendirecek, gelişimsel
riskleri ve gecikmeleri olan çocukların erken belirlenmesine ve gereken desteklere
yönlendirilmesine ışık tutacaktır
Anahtar Kelimeler: Çocuk gelişimi, gelişimsel değerlendirme, gelişimsel izleme,
araç geliştirme
81
SUMMARY
The Standardization of The Guide for Monitoring and Promoting Development

Between 0-2 Ages
Instruments that rely on currently held concepts of developmental surveillance and

that can be used to monitor and promote infant and young child development within
the health care system’s structure in Turkey are lacking. The Guide for Monitoring
and Promoting Development (GMDP) developed for this purpose, monitors child
development by obtaining information from families on their child’s development
with open-ended questions, and contains a section for promoting development. The
purpose of this study was to begin the norm study of the GMPD developed in 1996
by the Developmental-Behavioral Pediatrics Unit, at Ankara University School of
Medicine.
A total of 600 children between 0-30 months of age, attending Ankara and Başkent
Universities Schools of Medicine, Departments of Pediatrics for well-child visits
were aimed to be recruited for the study. The present study sample consisted of 160
(51,1 %) boys, and 153 (48,9 %) girls that were determined to be healthy and to have
no risks for developmental delay. Most mothers 293 (93,6 %) had at least high
school education. Important qualitative properties of a clinical index, such as
accessibility, ease of usage and suitability were found to be sufficient in the GMDP.
Mothers expressed their child’s development using the developmental skills that
were specified in the Guide, addition of further expressions to explain developmental
skills were not needed, no difference was found between boys and girls in the ages at
which they acquired developmental skills. The developmental skills placed in age
segments in the Guide remain to be changed upon the completion of the norm study
procedure. A comparison between the age placement of similar items in the GMDP
and Denver II Turkish Standardization revealed no difference between ages at which
90 % of children in each norm study performed developmental milestones.
This study has developed the methodology of the norm study of the GMDP and
provided half of the sample. The GMPD is an instrument with the potential to
introduce the concept of developmental surveillance and promotion within the health
care system and to fascilitate the early identification and prompt management of
developmental risks and delays.
Key Words: Child development, developmental assessment, developmental

surveillance, instrument development
82
KAYNAKLAR
AAP (American Academy of Pediatrics) (1988). Committee on Practice and Ambulatory

Medicine. Recommendations for preventive pediatric health care. Pediatrics.81:466.
AAP (American Academy of Pediatrics) (2001). Committee on Children with Disabilities.

Developmental surveillance and screening of infants and young children. Pediatrics.
108: 192-196.
ACUNAŞ, B., ÇELTİK, C., GARİPARDIÇ, M., KARASALİHOĞLU, S. (1999). Perinatal

Asfiksili Yenidoğanların Etyoloji Klinik ve Prognoz Açısından Değerlendirilmesi.
Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi. 8 (1):21-26.
AINA, O.F., MORAKINYO, O. (2001). The validation of Developmental Screening

Inventory (DSI) on Nigerian children. J Trop Pediatr. 47(6): 323-328.
AKUKWE, C. (2000). Maternal and child health services in the twenty-first century: critical
issues, challenges, and opportunities. Health Care Women Int. 21(7): 641–653.
ALPAS, B., AKÇAAKIN, M. (2003). Vineland Uyum ve Davranış Ölçeği-Araştırma

Formunun Doğumdan 47 Aylığa Kadar Olan Türk Bebekleri İçin Uyarlama,
Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Türk Psikoloji Dergisi. 18: 57-71.
ANLAR, B., YALAZ, K. (1995). Denver II Gelişimsel Tarama Testi, Türk Çocuklarına
Uyarlanması ve Standardizasyonu, HÜTF Ped. Nöroloji Bilim Dalı, Ankara, 1-43.
ATASAY, B., GUNLEMEZ, A., UNAL, S., ARSAN, S. (2003). Outcomes of very low birth
weight infants in a newborn tertiary center in Turkey, 1997-2000. Turkish Journal of
Pediatrics. 45: 283-289.
AYBAY, C., ERKİN, G., DOĞAN, A., AKYÜZ, M., ÖZGİRGİN N. (2002). Serebral
Palsi'de Lokomosyon Paternleri, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi.
48(1): 17-22.
BAYLEY, N. (1969). Bayley Scales of Infant Development, New York, Psychological Corp.
BINGOLER, B.E. (2006). T.C. Sağlık Bakanlığı-Unicef İşbirliği ‘Bebeklik ve Erken

Çocukluk Döneminde Gelşimin İzlenmesi ve Desteklenmesi Programı’nın
Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara üniversitesi Sağlık Bilimleri
Enstitüsü.
BORGH, E., DE ONİS, M., GARZA, C., VAN DEN BROECK, J., FRONGİLLO
E.RUMMER-STRAWN, L., VAN BUUREN, S., PAN, H., MOLİNARİ, L.,
MARTORELL, R.., ONYANGO, A.W., MARTİNES, J.C. (2006). The WHO
Multicentre Growth Reference Study Group. Construction of the World Health
Organization child growth standards: selectionof methods for attained growth
curves. Stat Med. 25(2): 247-265.
BORNSTEIN, M.H., HAYNES, O.M. (1998). Vocabulary competence in early childhood

measurement, latent construct, and predictive validity. Child Dev. 69 (3):654-671.
83
BOYLE, C.A., DECOUFLE, P., YEARGİN-ALLSOOP, M.Y. (1994). Prevalence and

health impact of developmental disabilities. Pediatrics. 93: 863-865.
BRICKER, D., SQUIRES, J. (1999). Ages & Stages Questionnaires (ASQ)

A Parent-Completed, Child-Monitoring System, Paul H. Brookes Publishing Co.,
http://www.brookespublishing.com/store/books/bricker-asq/asq-sampleforms.pdf
BROOKS, J., WEİNRAUB, J. (1983). A history of infant intelligence testing. In. Origins of
Intelligence: Infancy and Early Childhood, Ed.: Lewis, M. New York, Plenum, pp.
19-58.
BYRNE, K.E., (1993). The usefulness of the Battelle Developmental Inventory Screening
Test. Clin Pediatr (Phila). 32(5): 273-280.
CATTELL, P. (1940). The Measurement of Intelligenc in Young Children. New York,

Psychological Corp.
CHOPRA, G., VERMA, I..C., SEETHARAMAN, P. (1999). Development and assessment

of a screening test for detecting childhood disabilities. Indian J Pediatr. 66(3):331-
335.
DALE, P., BATES, E., REZNICK, S., MORISSET, C., (1989). The validity of a parent
report instrument of child language at twenty months. J Child Lang. 16;239-249.
DE ONIS M., GARZA C., VICTORA C.G., ONYANGO A.W., FRONGILLO E.A.,
MARTINES J. (2004a).The WHO Multicentre Growth Reference Study: planning,
study design, and methodology. Food Nutr Bull. 25(1): S15-26.
DE ONIS, M., ONYANGO A.W., VAN DEN BROECK, J., CHUMLEA W.C.,
MARTORELL, R. (2004b). Measurement and standardization protocols for
anthropometry used in the construction of a new international growth reference.Food
Nutr Bull. 25(1): S27-36
DIAMOND, K., (1987). Predicting school problems from preschool developmental

screening: a four year follow-up of the revised Denver developmental Screening T
est and the role of the parent report. J Div Early Childhood. 11:247-253.
DFID (2001). Disability poverty and development. London: Department for International
Development.
DOĞAN, A., ERKİN, G., AYBAY, C., ÖZGİRGİN, N. (2001). Serebral Palsili
Olgularımızın Sosyodemografik Ve Klinik Özellikleri, Fiziksel Tıp Dergisi. 4(1): 7-
12.
DRACHLER, M. L., CASTRO AERTS, D. G., SOUZA, M. R., LEITE, J. C. GIUGLIANI,

E.J., MARSHALL, T. (2005)Social inequalities in maternal opinion of child
development in southern Brazil. Acta Pædiatrica.94: 1137–1144.
DURMAZLAR, N., OZTURK, C., URAL, B., KARAAGAOGLU, E., ANLAR, B. (1998).
Turkish children's performance on Denver II: effect of sex and mother's education.
Dev Med Child Neurol. 40(6): 411-416.
84
DWORKIN, P.H. (1989). British and American recommendations for developmental

monitoring: the role of surveillance. Pediatrics. 84(6): 1000-1010.
DWORKIN, P.H. (1993) Detection of behavioral, developmental, and psychosocial

problems in pediatric primary care practice.Curr Opin Pediatr. 5(5):531-536.
EPİR, S., YALAZ, K. (1984). Urban Turkish children's performance on the Denver
Developmental Screening Test. Dev Med Child Neurol. 26(5): 632-643.
ERTEM, İ.Ö. (1997). Gelişimin İzlenmesi: Temel İlkeler, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Kitabı, Editör: Şükrü Cin, ANTIP A.Ş. Yayınları, Sayfa: 734-735.
ERTEM, I., GÖK, C. (2003). A guide for monitoring child development in pediatric
practice, Europediarics, Prague, Check Republic. 19-22.
ERTEM, I., GUMUSOK, A., GOK, G. C., ULUKOL, B., BASKAN, S. G. (2003a). A guide
for primary care practitioners for the developmental monitoring of infants. Congress
of the World Association for Infant Mental Health, Amsterdam.
ERTEM, İ.,GÖK, C., BEYAZOVA, U. (2003b). Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde

Gelişimin Desteklenmesi Programı Uygulayıcı Eğitim Kitabı, T.C. Sağlık Bakanlığı-
UNICEF, Ankara.
ERTEM, I. (2004). Early Childhood Development in Developing Countries. In Parker S,

Zuckerman B (eds), Behavioral and Developmental Pediatrics: A Handbook for
Primary Care, Lippincot Williams and Wilkins, Boston.
ERTEM, I., GÖK, C (2005). Gelişimin Değerlendirilmesi, İzlenmesi, Desteklenmesi

Gelişimsel Pediatri, Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı, sayfa: 111-130.
FEINSTEIN, A.R. (1985). Statistical communication of cross-sectional evidence Ed:.

Feinstein, A.R. WB. Saunders Company, Philedelphia, U.S.A.. pp: 434-485.
FRANKENBURG, W.K, DODDS, J.B. (1967). The Denver Developmental screening test.
Journal of Pediatrics, 71, 181-191.
FRANKENBURG, W.K. (1985). The Denver approach to early case finding. In:
Frankenburg W.K., Emde R. N., Sullivan J. W. Ed. Early Identification of Children
at Risk. New York, NY: Plenum Press; 135-158.
FRANKENBURG, W.K., CAMP, B., W. (1971). Reliability and stability of the Denver
developmental Screening Test. Child Dev. 42: 1315-1325.
GESELL, A. (1925). Mental Growth in the Preschool Child. New York, MacMillan.
GESELL, A. (1940). The first five years of life: A guide to the study of the preschool child.
New York, Harper.
GILLIAM, W.S., MAYES, L.C. (2000). Developmental Assessment of Infants and Toddlers,
Ed Zeanah C., Infant Mental Handbook, The Guilford Press, sayfa 339-349.
GILLIAM, W.S., MAYES, L.C. (2002). Clinical Assessment of Infants and Toddlers, Ed:
Lewis M, Child and Adolescent Psychiatry, 3. ed. LWW. Pres, sayfa
85
GLASCOE, F.P., ALTEMİER W.A., MAC LEAN, W.E. (1989) The importance of parents’
concerns about their child’s development. Am. J. Dis. Child. 143(8): 955-958.
GLASCOE, F.P., MARTIN, E., HUMPHREY, S. A. (1990). Comparative Review of

Developmental Screening Tests. Pediatrics; 86: 4, 547-554.
GLASCOE, F.P., MAC LEAN, W.E., WENDY, S.(1991).The importance of parents

concerns about their child’s behavior. Clinical Pediatrics. 30;1, 8-11.
GLASCOE, F.P., BYRNE, K.E., ASHFORD, L.G., JOHNSON, K.L., CHANG, B.,
STRICKLAND, B. (1992). Accuracy of the Denver-II in developmental screening.
Pediatrics.89(6 Pt 2):1221-1225.
GLASCOE, F.P., BYRNE, K.E. (1993). The usefulness of the Battelle Developmental
Inventory Screening Test.Clin Pediatr (Phila). 32(5):273-280.
GLASCOE, F.P. (1994) It’s not what it seems: the relationship between parents’ concerns
and children’scognitive status. Clinical Paediatrics, 33: 292-298.
GLASCOE, F.P., FOSTER, E.M., WOLRAICH, M.L. (1997). An economic analysis of

developmental detection methods.Pediatrics.99(6):830-7.
GLASCOE, F.P, FRANKENBURG WK. (2002a). Two Views of Developmental Testing.

Pediatrics; 109, 1181-1183.
GLASCOE, F.P. (2002b). The Brigance Infant and Toddler Screen: Standardization and
Validation. J Dev Behav Pediatr; 23: 145–150.
GLASCOE F.P..(2004). Standards for Screening Test Construction, www.dbpeds.org,

Erişim tarihi: 8 Haziran 2006
GLASCOE, F.P. (2005a). Screening for developmental and behavioral problems, Mental
Retardation And Developmental Disabilities, Research Reviews. 11: 173–179.
GLASCOE, F.P. (2005b). Developmental Screening. Developmental and Behavioral

Pediatrics A Handbook for primary Care, 2nd. Ed. Parker, S., Zuckerman B.,
Augustin, M., Lippincott Williams and Wilkins, Boston.
GÖKÇAY, G., KÖRLÜK, S., KAYADİBİ, F., ERASLAN, E., ÇALIŞKAN, M. (2000).
Çocuklarda İlk İki Yılda Gelişimi Etkileyen Faktörler, İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi
Dergisi; 63(4): 395-405.
GREEN, M. (1994). Bright Futures, Guildelines for Health Supervision of Infants, Children
and Adolescents. Arlington, VA: National Center for Education in Maternal and
Child Health.
GREER S, BAUCHNER H, ZUCKERMAN B. (1989). The Denver Developmental

Screening Test: how good is its predictive validity? Dev Med Child Neurol.; 31(6):
774-781.
GRIFFITHS, R. (1954). The abilities of Babies. London, University of London Pres.

86
GÜMÜŞOK A. (2001). 0-2 yaş arası çocuklarda Gelişimsel İzleme Rehberi’nin Denver II ile
karşılaştırılması. Tıpta uzmanlık tezi, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı.
HALFON N, REGALADO M, SAREEN H, MPİRA I ET AL. (2004) Assessing

development in the pediatric Office. Pediatrics 113; 1926-1933.
HELANDER, E., MENDİS, P., NELSON, G., GOERDT, A (1989). Training in the
community for people with disabilities. Geneva: WHO
HIZEL, S., TANYER, G., SERDAROĞLU, A.,DALLAR, Y., GENÇ, D. (1989). Kan
Değişimi Uygulanmış Hiperbilirübinemili Bebeklerin Uzun Dönem Risk Faktörleri
Yönünden İzlenmesi. Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi; 7(4): 159-165.
HORWİTZ, S., LEAF, P.J., LEVENTHAL, J.M., FORSYTH, B., NİXON-SPEECHLEY, K.

(1992). Identification and management of psychosocial and developmental problems
in community based, primary care paediatric practices. Paediatrics. 89: 480-485
KIZILATEŞ, S.Ü. (2002). Çok düşük doğum ağırlıklı pretermlerin gelişimsel sorunları ve
gelişimin yenidoğan dönemindeki risk faktörleriyle ilişkisinin araştırılması. Yan dal
uzmanlık tezi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı.
LIM, H.C., HO, L.Y. GOH, L.H. LING, S.L.,HENG, R., PO,G.L. (1996). The field testing
of Denver Developmental Screening Test Singapore: a Singapore version of Denver
II Developmental Screening Test. Ann Acad Med Singapore. 25(2): 200-209.
LOZOFF B., ANDRACA, I., CASTILLO, M., SMITH, J.B., WALTER , T., PINO, P.
(2003). Behavioral and Developmental Effects of Preventing Iron-Deficiency
Anemia in Healthy Full-Term Infants. Pediatrics. 112; 846-854.
MEISELS, S.J.(1989). Can developmental screening tests identify children who are
developmentally at risk? Pediatrics.83(4):578-585.
MEISELS, S.J., PROVENCE, S. (1989).Screening and Assessment. Guidelines for

Identifying Young Disabled and Developmentally Vulnerable Children and Their
Families. Washington, DC: National Center for Clinical Infant Programs
MEISELS S.J.M., FENİCHEL E. (1996). New Visions for the Developmental Assessment of
Infants and Young Children. Zero to Three: NCCIP
NHMRC (National Health and Medical Research Council) ,(2002). Child Health Screening
and Surveillance: A Critical Review of the Evidence. www.
nhmrc.gov.au/publications/synopses/ch42syn.htm. Erişim tarihi: 4 Haziran 2006.
NEWBORG, J., STOCK, J., WNEK, L., GUIDIBALDI, J., SVINICKI, J. (1984). Battelle
Developmental Inventory(BDI). , Allen TX: Developmental Resources.
NEYZİ, O. (2006). Sözel Bilgi.
OLADE, R.A..(1984). Evaluation of the Denver Developmental Screening Test as applied to

African children. Nurs Res. 33(4): 204-207.
87
PALFREY, J., SINGER, J.D., WALKER D.K., BUTLER, J.A.(1987). Early identification of
children’s special needs: a study in five metropolitan communities.
Pediatrics.111(5): 651-659.
PALTI, H., TEPPER, D. (1987). Use of the Israeli Standardized Denver Developmental
Screening Test in the maternal and child health services--assessment of its predictive
value. Isr J Med Sci. 23(7): 816-820.
PARKER, S., GREER, S., ZUCKERMAN. B. (1988). Double Jeopardy: The impact of
poverty on early child development. The Pediatric Clinics of North America. 35; 6:
1227-1240.
PHATAK , A.T., KHURANA, B., BARODA. (1991). Development screening test for
infants. Indian Pediatr 28(1): 31-37.
RO-CODEC. (1996). Çocuklarda Kronik Hastalıkların Sıklığı Tarama Çalışması Kitabı,

Ankara,
SAMEROFF, A.J., SEİFER, R., BAROCAS, R., ZAX, M., GREENSPAN, S. (1987).
Intelligence quotient scores of 4-year-old children: social- environmental risk factors
Pediatrics. 79;3, pp.343-350.
SAND, N., SILVERSTEIN, M., GLASCOE, F.P., GUPTA, V.B., TONNİGES, T.P.,
O’CONNOR, K.G. (2005). Pediatricians’ reported practices regarding
developmental screening: do guidelines work? Do they help? Pediatrics. 116(1):
174-179.
SCHUSTER, M.A., DUAN, N., REGALADO, M., KLEİN, D.J. (2000) Anticipatory
guidance. What information do parents receive? What information do they want?
Arch Pediatr Adolesc Med .154; 1191-1198.
SAVAŞIR I SEZGİN N, EROL N,. (2004). Ankara Gelişimsel Tarama Envanteri.El Kitabı,
3. ed,. Ankara.
SHORE, R. (1997). Rethinking the brain. New insights into early development. Families and
Work Institute, New York.
SKELLERN, C. Y., ROGERS,Y., O’CALLAGHAN, M. J. (2001). A parent-completed

developmental questionnaire: Follow up of ex-premature infants J. Paediatr. Child
Health. 37, 125–129.
SOLOMONS, H.C. (1982). Standardization of the Denver developmental screening test on

infants from Yucatan, Mexico. Int J Rehabil Res. 5(2): 179-189.
SRİYAPORN, P.P., PİSSAOONTORN, W., SAKDİSAWADİ, O. (1994) Denver

Developmental Screening Test survey of Bangkok children. Asia Pac J Public 7(3):
173-177.
STURNER, R.A. (1998). The child health supervision visit as an opportunity to address
parenting issues during infancy. Pediatr Ann. 27(1): 44–50.
88
SQUIRES, J., BRICKER, D., POTTER, L. (1997). Revision of a parent-completed

development screening tool: Ages and Stages Questionnaires. J Pediatr Psychol.
22(3): 313-328.
TERMAN, L.M. (1916). The Measurement of Intelligence. Boston, Houghton, Mifflin.
TNSA (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması) (2003). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri
Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel
Müdürlüğü, Devlet Planlama Teşkilatı ve Avrupa Birliği.
WATERS, E., GOLDFELD, S., (2002). Indicators for child health, development and
wellbeing. Centre for Community Child Health, Royal Children.s Hospital,
Melbourne, Australia, www.rchmelb.org/ccch
WEINREB, L., WEHLER, C., PERLOFF; J.,SCOTT, R., HOSMER, D., SAGOR, L.,
GUNDERSEN, C., (2002). Hunger: Its impact on children’s Health and mental
health, Pediatrics, 110-114, ppe41.
WHO (2001). World Health Organisation Consultation on Interventions to promote child

development.
WIJNHOVEN, T.M., DE ONIS, M., ONYANGO, A.W., WANG, T., BJOERNEBOE G.E.,
BHANDARI, N., LARTEY A., AL RASHIDI B. (2004). Assessment of gross motor
development in the WHO Multicentre Growth Reference Study. Food Nutr Bull.
25(1): S37-45.
YOUNG, K.T., DAVİS, K., SCHOEN, C., PARKER, S. (1998) Listening to parents,
national survey of parents with young children. Arch Pediatr Adolesc Med. 152:
255-262.
YOUNG, M.E., ed. (2002). From early child development to human development. Investing
in our children’s future. Office of the Publishers, World Bank, Washington D.C.
USA.
89
EKLER
90
EK -1
AİLEYİ BİLGİLENDİRME VE ONAM FORMU
• Ben Uz. Dr. Derya Gümüş Doğan. Sizi “Gelişimi İzleme ve Destekleme
Rehberi’nin Standardizasyonu” adlı çocuk gelişimi ile ilgili bir araştırmaya
davet etmek istiyorum. Ülkemizde yaşayan sağlıklı çocuklar gelişirken ne
gibi basamaklardan geçiyorlar, neleri yapabiliyorlar iyi bilinmemektedir.
• Bu araştırmanın amacı sağlıklı gelişen çocukların hangi aylarda neler
yaptığını ailelerden öğrenerek bir ölçek geliştirmektir.
• Bu araştırmaya çocuğunuz sağlıklı olarak büyüdüğü için seçilmiş
bulunmaktasınız. Sizin çocuğunuz gibi pek çok çocuk çalışmaya
alınmaktadır. Yaklaşık 500 çocuğa ulaşmayı planlıyoruz.
• Bu araştırma 10 dakika süren bir görüşmeden oluşmaktadır. Çocuğunuzun
neler yaptığı ile ilgili sorular soracağım.
• Bu çalışmanın zamanınızı alması dışında çocuğunuzun sağlığına ya da size
hiçbir yararı ya da zararı yoktur. Ancak ülkemizdeki çocukların gelişim
izlemlerinin yapılabilmesi için büyük yarar sağlayacaktır.
• Bize verdiğiniz bilgiler, yalnızca ben ve danışmanım tarafından bilinecek,
çocuğunuzun dosyasında yer almayacak, veriler tüm çocukların
değerlendirmesi olarak sunulacak, çocuğunuzun ve sizin kimlik bilgileriniz
araştırma sonuçları içinde yer almayacaktır.
• Araştırmaya katılmamak ya da araştırmadan her hangi bir noktada çıkmak
sizin hakkınız ve seçiminizdir. Bu durumlarda size burada sağlanan sağlık
hizmetleri etkilenmeyecektir.
• Size bu araştırmaya katıldığınız için herhangi bir maddi katkı
verilmeyecektir.
• Bu araştırma ile ilgili aklınıza gelen sorular olduğunda bu çalışmanın
sorumlusu Doç. Dr. İlgi Ertem ya da Uz. Dr. Derya Gümüş Doğan’ı
arayabilirsiniz. Adres ve telefon numaraları aşağıdadır. Ankara Üniversitesi
Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bilim Dalı
Gelişimsel Pediatri Ünitesi
Cebeci, Ankara 06100
Tel: 5957403
'Ben ………………………..yukarıdaki bilgileri okudum. Araştırma ile ilgili
sorular sorma fırsatım oldu ve sorduğum sorular beni tatmin edecek şekilde
yanıtlandı. Bu çalışmaya katılmayı kendi gönüllülüğüm ile kabul ediyorum ve
bunun çocuğumun tıbbi bakımını etkilemeyeceğini anlamış bulunmaktayım.'
Çocuğun adı____________________ Tarih_____________
Ebeveyn adı _____________________ İmzası____________
Onay alan kişinin adı ________________ İmzası ____________
Şahidin adı ________________________ İmzası _____________

91
EK-2
GİDR STANDARDİZASYON ÇALIŞMASI ÖRNEK FORMU
2 AY 9 AY NOTLAR
1. “______ nin gelişmesi, öğrenmesi, konuşması, sesler çıkarması, dinlemesi, başkaları ile ilişkileri,
anlaşması, isteklerini anlatması, ellerini, parmaklarını, kollarını, bacaklarını kullanması, oyun
oynaması, işitmesi, görmesi gibi konularda sizi kaygılandıran herhangi bir şey var mı?” YOK
VAR (Yazınız)
Kucaklandığında “Ga-ga”“Da-da” gibi

2. “______şimdi rahatlar heceleri birleştirir
istediklerini size
nasıl anlatır?” Mutluluk, açlık, İstediğinde başını
huzursuzluk durumunda geriye atar, sallar
farklı sesler çıkarır
3. “______ sizin Konuşulduğunda, “Mama”,”hayır” gibi
söylediklerinizden gülündüğünde yüzü sık tekrarlanan basit
neleri
anlayabiliyor?” değişir, dinler, ilgilenir sözcükleri anlar
Yüzüstüyken başını Önden arkaya
4. “_____ elleri, kaldırır arkadan öne döner (8)
parmakları ile
neler yapıyor? Yüzüstüyken başını Elden ele geçirir
Kollarını, çevirir Üzüm gibi küçük
bacaklarını, Kol ve bacaklarını taneleri yerden alır
bedenini nasıl oynatır Desteksiz oturur
hareket ettiriyor?”
Yüze bakar ve yüzün Anneden ayrıldığında

5. “_______ sizinle, hareketlerini izlerizler tepki
aile bireyleri ve
yabancılar ile Konuşulsa dikkat verir, verebilir (9)
ilişkilerini anlatır dinler, ilgilenir Yabancıyı
mısınız?” Karşılıklı gülümser yadırgayabilir
Sese tepki verir, dinler Oyuncağı merakla
6. “________nin araştırır
oyunlarını bana
Oyunlara gülümser
anlatır mısınız?” Oyunlara hareketlenir Oyuncağı atar, vurur
Oyuncağı arar
92
EK-3
GİDR STANDARDİZASYON ÇALIŞMASI BİLGİ FORMU
KOD:
A. ÇOCUĞA AİT SAĞLIK BİLGİLERİ
1. Çocuğunuzun yaşı ______________________________ Yıl Ay Gün
Görüşmenin yapıldığı tarih
Çocuğun doğum tarihi
Çocuğun kronolojik yaşı
2. Çocuğunuzun cinsiyeti nedir? 0) Erkek 1) Kız

4. Çocuğunuz zamanında, miadında mı doğdu? 1) Evet 0) Hayır. Kaç haftalık doğdu ise
belirtiniz _______ hafta
5. Doğum ağırlığı nedir? ____________gram
6. Çocuğunuzun beslenme şekli nasıl?
0) Anne sütü 1) Anne sütü ve mama 2) Anne sütü ve katı gıda
3) Anne sütü, katı gıda ve mama 4) Mama 5) Katı gıda ve mama
6) Katı gıda
7. Sadece anne sütü aldığı süre nedir? 0) Hiç almadı-----1ay-----2 ay-----3 ay----- 4 ay-----
5 ay----- 6ay----7) Halen alıyor
8. D vitamini alıyor mu?
0) Hayır 1) Evet. D vitaminini toplam __________ ay aldı.
9. Demir şurubu alıyor mu?
0) Hayır 1) Evet. Demir şurubunu toplam _________ ay aldı.
B. SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLER
10. Çocuğun annesi kaç yaşında?____________yaş
11. Çocuğun babası kaç yaşında?____________yaş
12. Çocuğun annesinin öğrenim durumu nedir? İşaretleyiniz.
1) Okur-yazar değil 2)Okur-yazar
3) İlkokul mezunu 4) Ortaokul mezunu 5) Lise mezunu 6) Üniversite mezunu
13. Bebeğin babasının öğrenim durumu nedir? İşaretleyiniz.
1) Okur-yazar değil 2) Okur-yazar
3) İlkokul mezunu 4) Ortaokul mezunu 5) Lise mezunu 6) Üniversite mezunu
14. Çocuğun annesinin çalışma durumu nedir? Yazınız. (ne iş yapıyorsa yazınız, memur, işçi
yazmayınız, öğretmen, polis, şoför, satıcı gibi belirtiniz)___________________________
15. Çocuğun babasının çalışma durumu nedir? Yazınız. (ne iş yapıyorsa yazınız, memur, işçi
yazmayınız, öğretmen, polis, şoför, satıcı gibi belirtiniz)___________________________
93
16. Kaç çocuğunuz var?_________________

17. Bu kaçıncı çocuğunuz?_______________
18. Diğerlerinin yaşlarını bana büyükten küçüğe sıralar mısınız?_____yaş , _______yaş,

_______yaş
19. Evinizde sizinle birlikte anneanne, babaanne veya dede yaşamakta mı?
0) Hayır 1) Evet
20. Çocuğunuzun babası ile aranızda kan bağı olan akrabalık var mı?
0) Hayır 1) Evet
21. Çocuğunuza şu an kim bakmakta?
1) Evde annesi bakmakta
2) Evde babası bakmakta
3) Evde bir akrabası bakmakta, anne çalışmakta
4) Evde ücretli bir bakıcı bakmakta, anne çalışmakta
5) Bir başka evde bakıcı tarafından bakılmakta, anne çalışmakta
6) Kreşte bakılmakta/kreşe gitmekte
22. Sosyal Güvenceniz var mı? (EmekliSandığı, Bağkur, SSK, Özel Sigorta)
0) Hayır 1) Evet
F. DOSYA BİLGİLERİ
23. Sosyal Pediatri’de izlenme süresi nedir?__________________________
24. O gün ölçülen ağırlık__________________gram___________________ %
25. O gün ölçülen boy ___________________ cm_____________________ %
26. O gün ölçülen baş çevresi ______________ cm_____________________ %
27. Demir eksikliği anemisi tanısı var mı?
0) Hayır
1)Evet Tanı aldığı ay________
28. Akut hastalık dışında sağlık sorunu var mı?
0) Hayır 1) Evet / Nedir?____________________
94
ÖZGEÇMİŞ
I- Bireysel Bilgiler
Adı: Derya
Soyadı: GÜMÜŞ DOĞAN
Doğum yeri ve tarihi: Boğazkale, 1973
Uyruğu: T.C.
Medeni durumu: Evli ve 1 çocuk annesi
İletişim Adresi ve telefonu: Önder Cad. No:18/2
06580 Mebusevleri Ankara
GSM- 0 505 255 08 04
II-Eğitimi
Ekim 2004 Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve

Hastalıkları Anabilim Dalı, Gelişimsel Pediatri Tezli Yüksek Lisans Programı
1999- 2003 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları

Anabilim Dalı, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlığı Eğitimi
1991- 1997 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
1984-1991 Çorum Anadolu Lisesi
1979-1984 Çorum Gazipaşa İlkokulu
Yabancı dili: İngilizce
III- Ünvanları
1997 Tıp doktoru

2003 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
IV- Mesleki Deneyimi

1988 Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Asistanlığı
95
1999-2003 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları

Asistanlığı
2004-2005 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim

Dalı,Gelişimsel Pediatri Ünitesi “Dünya Sağlık Örgütü Gelişim İçin Bakım
Programı” uygulayıcı hekimliği
2005-2006 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim

Dalı,Gelişimsel Pediatri Ünitesi National Instute for Health “Promoting Child
Development: Yale projesi
V- Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar
VI- Bilimsel İlgi Alanları
Yurtdışı Yayınlar:
1. Ertem IO, Atay G, Bingoler BE, Gumus Dogan D, Bayhan A, Sarica D.

Promoting child development at sick- child visits: A controlled trial.
Pediatrics. 2006;118:124-131.
2. Deda G, Çaksen H, Suskan E, Gümüş D. Masturbation Mimicking Seizure in

an Infant. The Indian Journal of Pediatrics.68:8 (779-781) Aug 2001
3. Fitöz S, Atasoy Ç, Türköz E, Gümüş D, Erden İ, Akyar S. Sonographic

Findings in Ectopic Servical Thymus in an Infant. Journal of Clinical
Ultrasound. 29:9 (523-526) Nov-Dec 2001
Yurtdışı Kongre Bildirileri:

1. Uysal Z., Kürekçi E., Gözdaşoğlu S., Ertem M., Gümüş D., Azık T., Aysev
D.,Cin S. Myelodysplastic Syndrome In A Child Suffering From Chronic
Hepatitis B Infection With Monosomy 8. 7th International Symposium on
Myelodysplastic Syndromes 15-18 May 2003, Paris, France
2. Öncel S., Dalgıç N., Yağmurlu A., Gümüş D., Öztürk B., Demirçeken F.,
Çiftçi E., İnce E., Kansu A., Girgin N., Doğru Ü. Coexistence of
Pseudomembranous Enterocolitis and Crohn2s Disease: a rare occurrence.
14th European Congress of Clinical Microbiology and Infectious Diseases, 1-
4 May 2004, Prague, Czech Republic
3. Ertem Ozturk I, Atay G, Dogan Gumus D, Bingoler BE, Bayhan A, Sarica D,

Ozdemir H, Ozturk G, Gul Gok C, Erdogan G, Sezer N, Dilsiz H. The
efficacy of the World Health Organisation (WHO) Care for Development
Intervention on improving the home environment of young children. Pediatric
Academic Societies May 14- 17, 2005, Washington, USA
96
Yurtiçi Yayınlar:
1. Gümüş D., Çiftçi E., İnce E., Doğru Ü., Çocuklarda Clostridium Difficile’ye
Bağlı Kolit Çocuk Dergisi 3(2):151-155, 2003
Yurtiçi Kongre Bildirileri:

1. Kendirli T., Kansu A., Tutar E., Girgin N., Atalay S., İmamoğlu A., Atay G.,
Gümüş D., Ensari A. Rekürren Artritle Seyreden Crohn Olgusu. 36. Türk
Pediatri Kongresi, 29 Mayıs- 2 Haziran 2000, İstanbul
2. Gümüş D., Öcal G., Aycan Z., Evliyaoğu O., Berberoğlu M. Olfaktogenital
Displazili Bir Olguda Klinik, Genetik ve Radyolojik Bulgular, 5.Ulusal
Pediatrik Endokrinoloji Kongresi, 9-11 Ekim 2000, İstanbul
3. Fitöz S, Atasoy Ç., Erguvan B., Erden İ, Gümüş D. Kallmann Sendromu:

MRG Bulguları. 17. Türk Radyoloji Kongresi, 27-31 Ekim 2000, İstanbul
4. Akarsu S., Gümüş D., Kürekçi E., Uysal Z., Gözdaşoğlu S. Liyofilize
Amphotericin B İnfüzyonuna Bağlı Anaflaksi. 38. Ulusal Hematoloji
Kongresi, 1-4 Kasım 2000, İzmir
5. Gümüş D., Çiftçi E., Aysev D., Güriz H., İnce E., Doğru Ü., Cin Ş. Üst
Solunum Yolu Enfeksiyonu Olan Çocukların Boğaz Kültürlerinden Beta
Hemolitik Streptokok İzolasyonu. 1. Pediatrik KBB Kongresi, 23-25 Mayıs
2001, Ankara
6. Azık F., Gümüş D., Azık Erdem T., Akarsu S., Gözdaşoğlu S.
Konvansiyonel ve Lipozomal Amphotericin B İnfüzyonuna Bağlı
Komplikasyonlar (2 Olgu Nedeniyle) 3. Ulusal Pediatrik Hematoloji
Kongresi, 17-20 Ekim 2001, Ankara
7. Gümüş D., Çiftçi E., İnce E., Doğru Ü. Clostridium Difficile’ye Bağlı İshal
ve Kolit: 9 Olgunun Sunumu. 2. Ulusal Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları
Kongresi, 26-29 Ekim 2001, Adana
8. Gençgönül H., Taçyıldız N., Ünal E., Emir S., Kendirli T., Gümüş D.,
Örgerin Z., Yavuz G., Cin Ş., Kemoterapi Toksisitesi Gelişen
Retinoblastomlu Bir Olgu . 12. Türk Pediatri Onkoloji Grubu Kongresi, 22-
25 Mayıs 2002, İstanbul
9. Doğu F., Bingöler BE, Gümüş D., İkincioğulları A., Ekim M., İnce E.,
Babacan E. Omenn Sendromu: Bir Olgu Sunumu. 38. Türk Pediatri Kongresi,
10-14 Haziran 2002, İstanbul
10. Gümüş D., Ertem M., Uysal Z., İleri T., Bozkır M., Gözdaşoğlu S., Cin Ş.
Juvenil Miyelomonositik Lösemi ve Sweet Sendromu. 38. Türk Pediatri
Kongresi, 10-14 Haziran 2002, İstanbul
97
11. Gümüş D., Ulukol B., Cin Ş. Adolesanlarda Sigara İçmeyi Etkileyen Sosyal
Faktörlerle İlgili Bir Okul Araştırması. 46. Milli Pediatri Kongresi, 15-19
Ekim 2002, Mersin
12. Gümüş D., Ertem M., Uysal Z., İleri T., Bozkır M., Gözdaşoğlu S., Cin Ş.
Juvenil Miyelomonositik Lösemi ve Sweet Sendromu. Türk Hematoloji
Derneği, 29. Ulusal Kongresi, 25-28 Ekim 2002, Antalya
13. Derelli E., Gümüş D., Çiftçi E., İnce E., Doğru Ü. Plazminojen Eksikliğine
Bağlı Gelişen Lignöz Konjunktivit. 39. Türk Pediatri Kongresi, 17-22
Haziran 2003, Kapadokya
14. Öncel S., Dalgıç N., Gümüş D., Öztürk B., Demirçeken F., Çiftçi E., İnce E.,
Kansu A., Doğru Ü. Cronh Hastalığı İle Birlikte Olan Psödomembranöz
Enterokolit, 17-22 Haziran 2003, 39. Türk Pediatri Kongresi, Kapadokya
15. Ekim M., Deda G., Öcal G., Girgin N., Uysal Z., Kuzu I., Yalçınkaya F.,
Doğan D., Acar B., Özçakar F., Kocaefe Ç., Tan E., Renal Tubuler Asidoz
Tip IV- Mitokondrial Hastalık. 20. Ulusal Nefroloji Hipertansiyon Diyaliz ve
Transplantasyon Kongresi, Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi
2(ek) 2003,SS-09 Özet Kitabı
16. Öztürk B., Gümüş D., Kendirli T., İnce E., Hemorajik Şok ve Ensefalopati
Sendromlu Bir Olgu Sunumu. 47. Milli Pediatri Kongresi, 2003, İstanbul
17. Bingöler BE, Ünal Ö, Gümüş Doğan D, Ertem İ. Çocuk Hastanelerinde aile
merkezli sağlık hizmeti uygulamaları. 41. Türk Pediatri Kongresi 22-25
Haziran 2005, Ankara.
18. Ertem Öztürk İ, Atay G, Gümüş Doğan D, Bingöler BE, Bayhan A, Sarıca
D, Özdemir H, Öztürk G, Gül Gök C, Erdoğan G, Sezer N, Dilsiz H. Dünya
Sağlık Örgütü Gelişim için Bakım Programının Çocukların Ev Ortamına
Etkisi. 41. Türk Pediatri Kongresi 22-25 Haziran 2005, Ankara.
19. Ertem Öztürk İ, Atay G, Özbaş S, Haznedaroğlu D, Gök Gül C, Bayhan A,

Gümüş Doğan D, Bingöler BE, Sezer N, Özcebe H, Beyazova U. Bebeklik
ve erken çocukluk döneminde gelişimin desteklenmesi konusunda annelerin
bilgi ve tutumlarının incelenmesi. III. Ulusal Ana Çocuk Sağlığı Kongresi,
22-24 Eylül 2005, İzmir.
98
Kitap Bölümü Yazarlığı:

1. Ertem Öztürk İ, Gümüş Doğan D. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde
Gelişim, Gelişimsel Pediatri, Ertem İ. Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı,
2005; sayfa 23-48.
2. Gümüş Doğan D, Bingöler BE, Ünal Ö. Annelik Donanımı, Gelişimsel

Pediatri, Ertem İ. Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı, 2005; sayfa 57-63.
3. Gümüş Doğan D, Ünal Ö, Bingöler BE. Gelişim Kuramlarının Çocuk

Hekimliğinde Kullanımı, Gelişimsel Pediatri, Ertem İ. Çocuk Hastalıkları
Araştırma Vakfı, 2005; sayfa 103-111.
4. Ünal Ö, Gümüş Doğan D, Bingöler BE, Tekin M. Bebeklik ve Erken

Çocukluk Döneminde Gelişimsel Sorunlara Neden Olan Başlıca Genetik
Hastalıklar, Gelişimsel Pediatri, Ertem İ. Çocuk Hastalıkları Araştırma Vakfı,
2005; sayfa 415-433.
5. Ertem Öztürk İ, Gümüş Doğan D. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde

Yeme Sorunları, Gelişimsel Pediatri, Ertem İ. Çocuk Hastalıkları Araştırma
Vakfı, 2005; sayfa 227-246.
VIII- Diğer Bilgiler

Kurs Katılımı:
1. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü
Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin Desteklenmesi Projesi Eğitici
Eğitimi,16-20 Haziran 2003, Ankara
2. Neonatal Resusitasyon Programı Uygulayıcı Kursu, 2003, Ankara
3. Dünya Sağlık Örgütü “Gelişim İçin Bakım Programı Kursu”, 2004, Ankara
4. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü
Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin Desteklenmesi Projesi Eğitimi, 2004,
İzmir
5. Klinik Araştırma Metodolojileri Kursu, 19 ve 22 Ekim 2005, Ankara.
6. Çocuk Örselenmesi ve İhmali Kursu, 20 Ekim 2005, Ankara.
7. Çocuk Sporcu Sağlığı, 2005, Ankara.
Diğer Üyelikler
Türk Tabipleri Birliği

Ankara Tabip Odası
Halen Yürütmekte Olduğu Görevler:
A. Uzmanlık ve Uygulama Alanları

1. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Anabilim Dalı “Gelişimsel Pediatri Tezli Yüksek Lisans Programı” öğrencisi

Gidr Geçerlik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gidr Geçerlik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

GELİŞİMİ İZLEME VE DESTEKLEME REHBERİ

Derya GÜMÜŞ DOĞAN

ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI ANABİLİM DALI

Bu tez NIH “Promoting Child Development Yale- Ankara Collaboration Projesi

1.6.2.3. Çok Düşük Doğum Aralıklı Pretermlerin Gelişimsel Sorunları ve

3.6. Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi’nde Gelişimi İle İlgili Kaygı

“Gelişimsel Pediatri” alanında bana eğitim veren ve eğitimim ve bu araştırmanın her

Yüksek Lisans Eğitimim boyunca çalışmalarımızı her aşamada destekleyen ve

Özverili ve titiz bir çalışma gerektiren bu araştırmaya emeği geçen sevgili

Bu çalışmanın yürütülmesinde desteklerini esirgemeyen Ankara Üniversitesi Tıp

Gelişimsel Pediatri’deki çalışmalarım sırasında deneyimlerini paylaşan ve

Araştırmanın bulgularının değerlendirilmesinde deneyimini ve bilgilerini bizimle

Manevi desteklerini esirgemeyen sevgili aileme de sonsuz teşekkürler.

AAP Amerikan Pediatri Akademisi

Tablo 1. Özgünlük, duyarlık, yanlış pozitif ve negatif değerlerin

1.1. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesi

bebeklerin (1000 gramın altında) yaşatılabilmesi olasıdır (Atasay ve ark, 2003).

Bebeklik ve erken çocukluk döneminde gelişimin değerlendirilmesi ve izlenmesinin

Londra’da 1940 ve 1950’li yıllarda Griffith Mental Development Scale’in

Gelişimin değerlendirilmesi için geliştirilen araçlarda 1960 ve 1970’li yıllarda daha

Psikometri alanında 1980 ve 1990’lı yıllarda olan ilerlemelerle çocukları gelişimsel

Gelişimsel tarama testlerinin kullanılmasının gündeme gelmesi ise yeni ve

Amerikan Pediatri Akademisi 2001 yılında bütün bebek ve küçük çocukların

Avustralya’da National Health and Medical Research Council’in (NHMRC) 2002

raporunda, doğumsal hipotiroidi, iletim tipi işitme kaybı ve skolyozun taranmasının

Çocuk gelişiminin değerlendirilmesi yüz yıl önce çocuk merkezli yaklaşımlarla

1.3. Gelişimin İzlenmesinde Araç Kullanımının Önemi

kullanılmaksızın yapılan değerlendirmelerin eksik ya da yetersiz olduğunu gösteren

Amerikan Pediatri Akademisinin 2001 yılında çocukların gelişiminin izlenmesi ile

Sand ve arkadaşları tarafından yapılan araştırmada Amerikan Board Sertifikası olan

Bir başka araştırmada New Haven bölgesinde 23 rastgele seçilmiş pediatri

Yapılan çalışmalar çocukların gelişimleri bir değerlendirme aracı kullanmadan

1.4. Gelişimin İzlenmesinde Aileden Alınan Bilgilerin Değeri ve Önemi

Güncel kuramlara dayanan gelişimi değerlendirme araçlarının aileden alınan bilgileri

çocuklarının gelişimi ile ilgili kaygılarının olup olmadığını sormuştur. Bu

Eğitim düzeyleri düşük de olsa aileler çocuklarını başka çocuklarla

1.5. Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesinde Kullanılan

1.5.1 Araçlarda Bulunması Gereken Niceliksel ve Niteliksel Özellikler

Gelişimi değerlendirmek için kullanılacak araçların norm çalışmasının temsil ettiği

Bir aracın duyarlık, özgünlük, yanlış negatif ve pozitif değerlerinin hesaplanması

Tablo 1. Özgünlük, duyarlık, yanlış pozitif ve negatif değerlerin hesaplanması

Altın Altın Toplam

Duyarlık: a/ M1 Özgünlük: d/M2

Bir ölçeğin psikometrik özelliklerinin yanında Feinstein’ın “ clinimetrics” olarak

1.5.2. Gelişmiş Ülkelerde Kullanılan Araçlar

1.5.2.1. Parents’ Evaluation of Developmental Status (PEDS) (Ailelerin Gelişim

F. P. Glascoe tarafından 1997 yılında hazırlanmış, anne ve babaların kaygıları göz

Parents’ Evaluation of Developmental Status’un davranışsal ve duygusal sorunları ne

Ailelerin kaygısına dayanan ve uygulaması çok kolay olan bu araç çocukların

1.5.2.2. Ages and Stages Questionnaires (ASQ) (Yaşlar ve Dönemler Soruları)

Squires tarafından 1980 yılında hazırlanmış olan Infant Monitoring System

Norm çalışması 4-36 ay arasındaki çocukların ailelerinden eğitim, ekonomik ve etnik

Gelişimsel ve Nörolojik Değerlendirme ve Bayley Bebekler İçin Gelişim Ölçeği ile

Bir geçerlilik çalışmasında Avustralya’da yaşları 12-48 ay arasında değişen 167

1.5.2.3. Brigance Infant and Toddler Screen (Brigance Taramaları)

Brigance AH tarafından 1156’dan fazla çocuk üzerinde standardizasyonu yapılmış

özelliklerini yansıtan 418 çocuk üzerinde yapılmıştır ve test-tekrar test,

1.5.2.4. Battelle Developmental Inventory Screening Test (BIDS) (Battelle

Newborg J tarafından 1984 yılında hazırlanmıştır (Newborg ve ark., 1984). Yaşları

Standardizasyon çalışması doğumdan 8 yaşa kadar olan ve A.B.D’nin değişik

1.5.2.5. Denver II Gelişimsel Tarama Testi

Denver Gelişimsel Tarama Testi (DGTT) 0-6 yaşlarda görülebilen gelişimsel