GELİŞİMİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

• Gelişimi Değerlendirmede
İÇİNDEKİLER

Kullanılan Parametreler ÇOCUK GELİŞİMİ I

• Gelişimi Değerlendirme
Yöntemleri
• Gelişimi Değerlendirmede
Çocuk Gelişimcinin Rolü Dr. Öğr. Üyesi
Ayşe ŞENER TAPLAK

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

HEDEFLER

• Gelişimi değerlendirmede kullanılan

parametreleri sıralayabilecek,
• Gelişimi değerlendirme
yöntemlerini öğrenebilecek,
• Gelişimi değerlendirmede çocuk
gelişimcinin rollerini
sıralayabileceksiniz.

ÜNİTE

© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
3
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
 Gelişimin Değerlendirilmesi

GELİŞİMİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

GELİŞİMİ DEĞERLENDİRMEDE
KULLANILAN PARAMETRELER

KEMİKLERİN
NÖROMOTOR ZEKA CİNSEL
OLGUNLAŞMA DİŞ GELİŞİMİ DİL GELİŞİMİ
GELİŞİM GELİŞİMİ GELİŞİM
DERECESİ

GELİŞİMİ DEĞERLENDİRME
YÖNTEMLERİ

FİZİK GELİŞİMSEL
ÖYKÜ GÖZLEM
MUAYENE TARAMA

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Gelişimin Değerlendirilmesi

GİRİŞ
Çocukların gelişimsel olarak en üst potansiyellerine ulaşabilmeleri için çocuk
sağlığı izlemlerinde gelişimlerinin değerlendirilmesi ve desteklenmesi gerekir.
Gelişimin izlenmesi, çocuğun işlevselliğine ve en üst düzeydeki gelişimine olumsuz
etki edebilecek sorunların erken dönemde belirlenmesi amacıyla yapılan
gelişimsel değerlendirmeyi içerir. Gelişimde bir sonraki yaş dönemi özelliklerine
Gelişimi doğru bir değişim, bir ilerleme beklendiğinden ve farklı gelişim dönemlerinde farklı
değerlendirmek,
riskler ve kolaylaştırıcılar ile karşılaşıldığından, gelişimsel değerlendirmenin aralıklı
normal olmayan gelişim
özelliklerini erken olarak tekrarlanması, beklenen ilerlemenin olup olmadığının incelenmesi
dönemde tanılamak bakımından önemlidir [1].
açısından önemlidir.
Çocukların gelişimlerinin bilimin temel ilgili alanı içinde yer alması çok eski
yıllara uzanmaktadır. Günümüzden bin yıl önce modern tıbbın babası İbni Sina,
“Doğumundan hemen sonra bebek, sorun ve zorluklar ile karşılaşır. Bu sorun ve
zorlukların nasıl ele alındığı çocuğun ruhsal durumunu, mizacını ve dolayısıyla
onun iyi-kötü, doğru-yanlış yani etik anlayışını etkileyecektir.” diyerek başta
bebeklik olmak üzere çocukluk döneminde yaşanan güçlüklerin psikoloji, mizacı ve
böylece yetişkinlik dönemindeki ahlakî ve etik gelişimi etkilediğini belirtmiştir [2].
Son yıllarda erken çocukluk gelişimi müdahalelerinin yaygınlaştırılması,
yetersiz beslenmenin önüne geçme ve çocuklara gelişim süreçlerini destekleyen,
duyarlı ve uyarıcı bakım verilmesinin gerekliliği dünya genelinde vurgulanmıştır
[3,4]. Bu doğrultuda gelişimsel izlemde çocuğun gelişim alanlarına yönelik
işlevlerinin ve yaşa uygun etkinliklerle uğraşabilme becerisinin tüm boyutlarının
değerlendirilmesi gerekir [5]. Gelişimin yanlış ve yetersiz değerlendirilmesi,
gelişimsel bozuklukların erken dönemde tespiti ve çocuğun uygun şekilde
desteklenme fırsatının kaçırılmasına neden olabilir [1,6]. Bu doğrultuda gelişimi
değerlendirmede kullanılan parametreler aşağıda özetlenmiştir.

GELİŞİMİ DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN

PARAMETRELER
Çocuklarda gelişimin değerlendirilmesinde en sık kullanılan parametreler
şunlardır:

 Kemiklerin olgunlaşma derecesi

 Diş gelişimi
 Nöromotor gelişim
 Zekâ gelişimi
 Dil gelişimi ve
 Cinsel gelişim [2,5].

Kemiklerin Olgunlaşma Derecesi

Kemiklerin olgunlaşma derecesi bir diğer ifade ile kemik yaşı, gelişimin
değerlendirilmesinde kullanılan temel öğelerden biridir. Kemikler; kemik doku,
kemik iliği ve bunları çevreleyen bir bağ doku olan periosteumdan oluşan oldukça

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Gelişimin Değerlendirilmesi

damarlı ve sinirlerle donatılmış organlardır [7]. Uzun kemiklerin büyümesi, kıkırdak

dokusunun proliferasyonu ile oluşur. Kemikleşme ise, kıkırdak dokusunun ve bağ
dokusunun kemik dokusuna dönüşmesi sürecidir [8,9]. Kemik büyümesi gebeliğin
altıncı haftasında başlar, ergenlik boyunca sürer, iskeletin bazı bölümlerinde yirmi
beş yaşa kadar devam eder. Ekstremite (kol ve bacak) oluşumu dört ile sekiz hafta
arasında meydana gelir. Öncelikle ekstremite tomurcukları oluşur. Ekstremite
tomurcuklarında yaklaşık altıncı haftada kıkırdak yapımı, yedinci haftada ise
kıkırdak model üzerinde kemikleşme başlar. Bunlar birincil kemikleşme
Kemiklerin olgunlaşma
merkezleridir. İkincil kemikleşme merkezleri ise uzun kemiklerin her iki ucunda yer
derecesi kemik yaşı
olarak da adlandırılır ve alır ve büyük çoğunluğu doğum sonrası kemikleşir [10]. İkincil kemikleşme
kronolojik yaşa eşittir. merkezlerine komşu bölgede büyüme plakları yer alır. İskelet olgunlaşınca büyüme
plağı kapanır ve bu işlem her iki cinsiyette de östrojen hormonunun etkisi
altındadır [11,12].
Yenidoğanın iskelet yapısı önceleri kıkırdaktan oluşmaktadır. Zamanla
kıkırdakta kalsiyum fosfat ve diğer minerallerin depolanmasıyla kemik materyali
haline dönüşür. Kemikleşme olgusunun hızı ve zamanı bireyden bireye
değişebileceği gibi, bu değişim bedenin çeşitli kemiklerinde farklı olabilir [13].
Çocukluk ve ergenlik döneminde kemiklerde kalsiyum, fosfor, çinko,
magnezyum, C ve D vitaminlerinin iyi depolanması, kemik şeklini, gücünü ve
yapısını belirler. Ergenlik dönemi bittiğinde kemik kütlesinin %90’ına ulaşılmıştır.
Ergenlik dönemi öncesinde ise kemik kütlesindeki artış hızı yaklaşık %5 kadardır.
Östrojen hormonu kemik büyüme-gelişme ve mineralizasyonda, büyüme hormonu
kemik boy ve kitlesinde, tiroid-paratiroid-kortizol hormonları kemik
biçimlenmesinde etkilidirler [9,14]. Kemik dokusu vücutta bulunan kalsiyumun
hemen hemen tümünü (%99) depolar ve günlük kalsiyum gereksinimi buradan
karşılanır. Kalsiyumun kemikten salınması; kas kasılması, kan pıhtılaşması, hücre
membranı geçirgenliği, sinir impluslarının iletilmesi gibi olaylarda vazgeçilmez
olduğundan yaşam için oldukça önemlidir [7].
Kemik olgunlaşma derecesi kemik yaşı olarak ifade edilir ve normal gelişim
gösteren bir çocukta kemik yaşı kronolojik yaşa eşittir [9]. Kemik yaşının
değerlendirilmesi ilk 3 ayda diz ve ayak kemikleri, daha büyük çocuklarda ise el ve
el bileği kemiklerinin radyolojik incelemesi ile yapılır [9,15]. Zamanında doğan ve
sağlıklı olan tüm bebeklerde femurun alt epifizi oluşmuştur. Röntgen grafisinde
görülmemesi prematürelik veya kemik olgunlaşmasında gecikme belirtisidir.
Kemik yaşının Doğumda el bileği kemiklerinden hiçbiri oluşmamıştır. El bileği kemiklerinden ikisi
değerlendirilmesi ilk 3 (kapitatum ve hamatum) 2-6 ay arasında kemikleşmeye başlar, 12. ayda irileşir.
ayda diz ve ayak Epifiz kapanmaları 6-7 yaşından itibaren ilk önce humerus başı ve iskiumda başlar.
kemikleri, daha büyük En son Radius distal epifizi kapanarak (kızlarda 16-17, erkeklerde 18 yaşta) el ve ön
çocuklarda ise el ve el
kol büyümesi durur [16]. Kemik olgunlaşma düzeyinin değerlendirilmesi; takvim
bileği kemiklerinin
radyolojik incelemesi ile yaşının saptanması gereken durumlarda, çocuğun erişkin yaşta ulaşacağı boy
yapılır. uzunluğunun hesaplanmasında, büyüme ve gelişme bozukluklarının tanısında
kullanılır [9].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

 Gelişimin Değerlendirilmesi

Diş Gelişimi
Dişlerin çıkma ve değişme yaşı
İlk dişler doğumu takiben altı aya kadar ağız içinde görünmezlerse de
gelişimleri embriyonal yaşamın altıncı haftasından önce başlar [17]. Gebeliğin
Diş gelişimi; üçüncü ayını tamamladıktan sonra dişler tanınır hale gelir. Doğumdan önce 20
mineralizasyon, süt adet süt dişinin hepsinin bazı kısımları oluşmuştur. Birinci kalıcı azı dişinin küçük
dişlerinin çıkması ve bir parçası dışında kalan kalıcı dişlerin oluşumu doğumdan hemen sonra başlar
kalıcı dişlerin değişmesi
[18]. Diş gelişimi; mineralizasyon, süt dişlerinin çıkması ve kalıcı dişlerin değişmesi
gibi bir sıra izler.
gibi bir sıra izler. İlk mineralizasyon intrauterin dönemde başlar, üç yaş civarında
süt dişlerinin tamamlanması ile devam eder ve yirmi beş yaş civarında kalıcı
dişlerin tamamlanması ile sona erer [9].

Süt dişlerinin sürülme ve düşme zamanları

Diş çıkartma zamanı genetik faktörlere ve beslenme biçimine bağlı olarak
değişebilir. Ayrıca cinsiyete göre de farklılıklar görülebilir. Kız çocukları erkek
çocuklara oranla ilk süt dişlerini daha erken çıkarırlar. Çıkarılan ilk süt dişleri azı
dişleridir. Ortalama ilk süt dişi çıkarma yaşı altı ay civarıdır [19]. Altı-on iki yaş
arasında tüm süt dişleri dökülerek yerlerini kalıcı dişlere bırakmaktadır. İlk düşen
dişler genellikle alt, ön, kesiciler olmaktadır [20]. Tablo 3.1’de süt dişlerinin çıkma
ve düşme yaşları görülmektedir [9,20].
Tablo 3.1. Süt Dişlerinin Çıkma ve Düşme Yaşı [20]

Dişler Çıkma zamanı Düşme zamanı

Üst Dişler
Orta Kesici Diş 8 ile 12. ay 6 ile 7 yaş
Yan Kesici Diş 9 ile 13. ay 7 ile 8 yaş
Köpek Dişi 16 ile 22. ay 10 ile 12 yaş
Birinci Azı Dişi 13 ile 19. ay 9 ile 11 yaş
İkinci Azı Dişi 25 ile 33. ay 10 ile 12 yaş
Alt Dişler
Orta Kesici Diş 6 ile 10. ay 6 ile 7 yaş
Yan Kesici Diş 10 ile 16. ay 7 ile 8 yaş
Köpek Dişi 17 ile 23. ay 9 ile 12 yaş
Birinci Azı Dişi 14 ile 18. ay 9 ile 11 yaş
6-12 yaşları arasında
süt dişleri dökülerek İkinci Azı Dişi 23 ile 31. ay 10 ile 12 yaş
yerlerini kalıcı dişlere Kaynak: San Bayhan ve Artan, (2012), [20].
bırakır.
Nöromotor Gelişim
Nöromotor gelişim, sinir ve kas kontrolünün kazanılması anlamına gelmekte
olup belirli bir sıra izler. Bu sıra baştan ayaklara, merkezden uçlara doğrudur [13].
Çocuk 1-3 ay arasında başını tutabilmeyi öğrenirken, 6-8 ay arasında kendi
kendine oturma becerisi kazanır. Çocuk 12-14 ay civarında alt extremite kaslarının
olgunlaşmasıyla yürümeye başlar. Benzer şekilde ilk olarak kollarını istemli hareket
ettirebilmeyi öğrenen çocuk, el parmaklarıyla iş görebilmeyi ancak 9-10 aylıkta
başarır [9,13,21].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

 Gelişimin Değerlendirilmesi

Kaba motor gelişim

Kaba motor becerileri aynı zamanda büyük kas motor becerileri veya geniş
kasların kullanılması olarak da ifade edilmektedir. Bir diğer ifade ile emekleme,
ayakta durma, yürüme, koşma, salınım, dönme, yuvarlanma, zıplama, denge gibi
hareketler üzerindeki kontrolü anlatmak için kullanılmaktadır [22,23]. İlk yılda
emekleme, yürüme üzerine odaklanan kaba motor gelişim sonraki yıllarda denge,
koordinasyon, hız ve güçteki ilerlemeyi içerir. Geniş adımlar, yavaş çömelme, kesik
kesik olan 12 ay yürüyüşü; düzgün, hızlı, dar adımlı yürüyüşe dönüşür. İki yaş
civarında çocuk topa tekme atabilir, iki ayağı üzerinde zıplayabilir, topu başının
üstünden fırlatabilir. Okul döneminde çoklu karmaşık kaba motor görevler
yapabilir [23].

İnce motor gelişim

Kaba motor becerileri geniş kas hareketleri gerektirirken, ince motor
becerileri tamamen ince kas hareketleridir. Bir oyuncağı kavramak, bir kaşığı
kullanmak, bir gömleği düğmelemek ya da parmak hareketleri gerektiren her şey
ince motor becerisini gerektirir. Bebekler kol, el ve parmak hareketlerinin eş
Kerpeten tutuşu, güdümlü olmasını sağlayacak pek çok bileşene sahiptir. Bebekler nesneleri
çocuğun nesneyi baş ve kavrama becerilerini iki tip kavrama ile geliştirirler. Başlangıçta avuç içi kavraması
işaret parmakları
denen ellerin tümü ile sıkıca tutarlar. Birinci yılın sonuna doğru kerpeten tutuşu
arasında tutabilmesidir
ve ince motor gelişimi (Pincer grasp) denen baş ve işaret parmaklarıyla tutarlar [23,24]. İki yaş dönemine
gösterir. gelindiğinde ince motor gelişim çocuğun ne yapmak ve nasıl başarmak isteğini
bilmesi ile birlikte daha çok kognitif ve uyum becerileri ile ilişkili olur. Bebekler 15
ay civarında 3-4 küpü üst üste koyabilir, 18 ay civarında objeleri kavradıktan sonra
onları düzgün kullanmak için ayarlama yapabilir, boya kalemini yerden alıp
karalama yapmak için kavrayabilir. Yaklaşık 20 ay civarında yemek yiyebilmek için
kaşığını tutarlı bir şekilde kullanabilir. İki yaş civarında 6 küpten kule yapabilir, üç
yaş civarında ayakkabılarını giyebilir, dört yaşta kalem tutabilir, beş yaş civarında
ise elbiselerini kendisi giyebilir [23]. Beş yaşına kadar çocuklarda kaba ve ince
motor gelişim basamakları Tablo 3.2’de özetlenmiştir [23].
Etkinlik
Bireysel

• 1-3 yaş grubu çocuklar için ince motor gelişimlerini

destekleyici etkinlikler planlayınız.

Çocukların nöromotor gelişimi aylara göre değişmektedir. Dördüncü ayda

baş kontrolünü kazanamayan, 9 aylıkken desteksiz oturamayan ve 18 aylık
olmasına karşın yürüyemeyen bir çocukta motor gelişme geriliği vardır. Ayrıca
herhangi bir dönemde kazanılan bir becerinin kaybı da önemli bir bulgudur. Tüm
bu özellikteki çocukların ayrıntılı değerlendirilmesi gerekmektedir [21,25,26,27].
Bununla birlikte nöromotor gelişimde duyusal gelişim önemli bir yere sahiptir.
Görme, işitme, tat ve koku alma, dokunma ve hareket gibi özellikler çocuğun dış

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

Gelişimin Değerlendirilmesi
dünyayı keşfetmesi ile kaba ve ince motor becerilerin geliştirilmesinde anahtar bir
role sahiptir.
Tablo 3.2. Aylara Göre Nöromotor Gelişim Basamakları
Yaş Kaba Motor
2 ay Yüzüstü durumda başını çevirir ve
kaldırır.
Yüzüstü durumda göğsünü kaldırmaya
çalışır.
Oturma pozisyonunda başını düşürür.
4 ay Gövdesi desteklenirse oturabilir.
Oturtmak için çekildiği zaman baş geriye
düşmez.
Önden arkaya yuvarlanabilir.
6 ay Ellerine dayanarak bir anlık oturabilir.
Prone pozisyonunda kendi etrafında
dönebilir.
Prone pozisyonunda bir eline ağırlığını
verebilir.
8 ay Oturma pozisyonuna gelebilir.
Komando emeklemesi yapar.
10 ay İyi emekler.
Mobilyalar etrafında sıralayabilir.
Bir elinden tutulursa ayakta durabilir.
İki elinden tutulursa yürüyebilir.
12 ay Kollar ilerde, bacaklar yayvan ayakta
durabilir.
Bağımsız adım atabilir.
Arkasını kollayabilir.
14 ay İyi yürür.
Tutunmadan ayağa kalkar.
16 ay Hafif bir destekle tek ayak üzerinde
durabilir.
Geri geri yürüyebilir.
Bir elinden tutulursa basamakları
çıkabilir.
18 ay İyi koşar.
Küçük sandalyede kendi oturabilir.
Ayakta dururken topu fırlatabilir.
20 ay Oyunlarda çömelebilir.
Bir elinden tutulursa merdiven inebilir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
İnce Motor
Eller %50 kapalı değildir.
Eline çıngırak konulduğu zaman
kalabilir.
Ellerini birleştirebilir.
Eller çoğunlukla açıktır.
Israrlı bir şekilde uzanır.
Elbiselerini kavrar, çıngırakla oynar.
Elden ele geçirebilir.
Üzüm tanesini tırmıklayarak
almaya çalışır.
Bir küpü tutarken ikinciye uzanıp
alabilir.
Küpü kaptan çıkarabilir.
Parmak besinler ile kendini
besleyebilir.
Küpü kaba bırakabilir.
Üzüm tanesini baş parmağı ve
işaret parmağı arasında (kerpeten
tutuşu) tutabilir.
İşaret parmağını kullanarak
gösterebilir.
Kalem tutabilir, gösterilirse
karalayabilir.
İki küpten kule yapabilir.
Üzüm tanesini kerpeten tutuşu ile
ustalıkla tutabilir.
İki küp ile yapılmış kuleye üçüncü
küpü ekleyebilir..
Dört küp ile kule yapabilir.
Kendiliğinden karalayabilir.
Dört-beş küp ile kule yapabilir.
Kabaca vertikal çizgiyi taklit
edebilir.
Giysilerini çıkarabilir.
Beş-altı küp ile kule yapabilir.
Kaşık ile tüm yemeğini kendi
yiyebilir.
7
Gelişimin Değerlendirilmesi

22 ay Kenardan tutunarak ve her basamakta Vertikal çizgiyi taklit edebilir.

iki ayağını da merdivenden inebilir. Kutunun kapağını kapatabilir.
Gösterilirse topa tekme atabilir.

24 ay Kenardan tutunarak ve her basamakta Horizontal çizgiyi taklit edebilir.

iki ayağını da koyarak merdivenden Daireyi taklit edebilir.
inebilir. Tokmağından tutarak kapıyı
Gösterilmeden topa tekme atabilir. açabilir.
Topu yukarıya doğru fırlatabilir.
28 ay Son basamaktan bir ayak ilerde olarak Büyük boncukları beceriksizce ipe
zıplayabilir. dizebilir.
Gösterildikten sonra parmak ucunda Kavanoz kapağını açabilir.
yürüyebilir. Sayfa çevirebilir.
On adım geriye yürüyebilir.
30 ay Kenardan tutunarak ve ayak Sekiz-dokuz küp ile kule yapabilir.
değiştirerek merdiven çıkabilir, yerde Küplerle bacası olan bir tren
zıplayabilir. yapabilir.
33 ay Kolları karşıt bacağa göre sallandırarak Dokuz-on küp ile kule yapabilir.
senkronize bir şekilde yürüyebilir. Çaprazı taklit edebilir.
3 yaş Üç saniye tek ayağı üzerinde dengede Daire kopyalayabilir.
durabilir. Makasla kesebilir.
Kenardan tutunmadan ve ayak Küçük boncukları ipe iyi dizebilir.
değiştirerek merdiven çıkabilir. Küplerden yapılmış köprüyü taklit
Üç tekerlekli bisiklet pedalını çevirebilir. edebilir.
Topuk-ayakucu yürüyüşünü yapabilir.
Kolları sert ve dik tutarak topu
yakalayabilir.
4 yaş Dört-sekiz saniye tek ayak üstünde Kare kopyalayabilir.
durabilir. Bir tane düğüm atabilir.
Tek ayak üzerinde iki, üç kez İlk adının bir kısmını yazabilir.
sıçrayabilir. 10-15 cm’lik daireyi makasla
Çok hızlı koşturabilir. kesebilir.
Topu başının üstünden on adım uzağa Küplerden yapılmış kapıyı taklit
atabilir. edebilir.
Zıplayan topu yakalayabilir.
Kaynak: Yurdakök, (2017), [23].
Bireysel
Etkinlik

• 4 yaş grubu çocuklar için ince motor gelişimlerini destekleyici

etkinlikler planlayınız.

Görme
Yenidoğanlar yüzlerinden 18 ila 40 santimetre (cm) uzakta bulunan
nesneleri net olarak görebilirler [28]. Bu uzaklık yaklaşık olarak anne-babanın
bebeklerini kucaklarında tuttuklarında bebeğin yüzüne olan mesafedir. Bebeklerin

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 Gelişimin Değerlendirilmesi

görme yetileri hayatlarının ilk yıllarından itibaren hızla gelişir ve birinci yıl civarında
yetişkinlikte olacağı seviyeye ulaşır [29].
Görme bozuklukları nöromotor gelişimi engellediği gibi, motor gelişim
problemleri de görme yeteneğini engelleyebilir. Görme sorunu olan bebekler
objelere ulaşmaya motive olamayacaklarından uzanma ve yakalama davranışlarını
Görme bozuklukları gösteremezler. Emekleyemeyen, tırmanamayan ya da zıplayamayan çocuklar
nöromotor gelişimi önemli algısal deneyimlerden yoksun kalacaklardır. Bu durum çocuklar için zararlı
engellediği gibi, motor
bir kısır döngü yaratmaktadır. İyi göremeyen çocuklar oyun oynayamaz ve oyun
gelişim problemleri de
görme yeteneğini deneyimlerinin eksikliği görme duyularının daha da bozulmasına neden olur [29].
engelleyebilir. İşitme
Bebeklerde doğum öncesinde gelişmeye başlayan duyularından biri
işitmedir. Gebeliğin son iki ayında fetüs annesinin sesi, müzik ve diğer sesleri
işitebilir. Yenidoğanlar tiz, bas, alçak ve yüksek sesleri birbirinden ayırt edebilirler.
Diğer bebeklerin ağlamasıyla yenidoğanlar ağlamaya başlarlar. Bu durum
insanların içgüdüsel olarak diğer insanların ağlama seslerini ayırt ederek bu
seslerden rahatsız olabileceklerini göstermektedir. Beş ay civarında bebekler
seslerin yönünü tayin edebilme, sesin kaynağını bulabilme ve seslerin birini
ötekine tercih ederek dinleme gibi becerileri kazanırlar [29].
Görme bozukluklarında olduğu gibi işitme bozuklukları da pek çok gelişimsel
alanı etkiler. Bunların başında dil gelişimindeki gerilikler gelmektedir. İşitme
problemi olan bebekler konuşmayı öğrenmede ciddi sıkıntı çekerler. Bununla
birlikte okuryazarlık, benlik saygısı ve sosyal beceriler üzerinde de olumsuz etkileri
vardır [30]. İşitme engelli bebeklerin anne ve babalarıyla pozitif ilişki kurma
problemi yaşayabilecekleri endişesi de söz konusudur [30,31]. Yaşamın ilk üç
yılında çocukların görme ve işitme becerileri Tablo 3.3’de özetlenmiştir [23].

Tat ve koku alma

Tat ve koku alma en erken gelişen duyular arasındadır. Kokular ve tatlar
arasında ayrım yapabilme becerisi doğum öncesinde kazanılabilir. Yenidoğanlar
ekşi, acı, tuzlu, tatlı ve nötr olmak üzere beş farklı tadı ayırt edebilirler ve hoş olan
ve olmayan kokular arasında ayrım yapabilirler [29,31].

Dokunma ve hareket Dokunma

duyuları bebek ve Dokunma ve hareket duyuları bebek ve çocukların sahip oldukları en
çocukların sahip gelişmiş duyulardır. Yenidoğan bebekler dokunma ile ilgili uyaranları fark edebilme
oldukları en gelişmiş ve vücutlarının hangi bölgesine dokunulduğunun ayırımını yapabilme yeteneğine
duyulardır.
sahiptir. Dokunma çevresel uyaranları anlamlandırmak için diğer duyularla birlikte
kullanılabilir [29,31].
Tablo 3.3. Yaşamın İlk Üç Yılında Çocukların Görme ve Duyma Becerileri

Yaş Görme Becerileri Duyma Becerileri

Doğum-2 ay En iyi 23-30 cm görür. Tiz, bas, alçak ve yüksek sesleri
Yüze bakmayı sever. ayırt ederler
Ani ve tiz seslerden rahatsız olur

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

 Gelişimin Değerlendirilmesi

Açık ve koyu kontrastları tercih
eder.
Kısa süreli izler.
2-6 ay Nesneleri görüntü olarak fark
eder.
Ellerine bakar.
Nesnelere uzanmak için onlara
bakar.
İlginç şeylere uzun süre bakabilir.
Aynaya bakar.
6-8 ay Tüm renkleri görür.
Aynada kendisine dokunur.
Nesneleri görmek için başını
çevirir.
Belli renkleri sever.
9-12 ay Küçük nesneleri (kuru üzüm
tanesi) görebilir.
Derinlik hissi gelişmektedir.
Hızlı nesneleri de takip eder.
12-18 ay Basit yapbozları yapar.
Resimler ile ilgilenir.
Aynada kendini tanır.
18-36 ay Uzağa ve yakına odaklanabilir.
Kaynak: Yurdakök, (2017), [23].
Bazı sesler daha çok ilgisini çeker
kadın sesi ve şarkılar gibi
Yeni seslere doğru bakar.
Farklı ses tonlarını ayırt eder.
Sesli oyuncakları sever.
Yüksek seslerden korkar.
İnsan sesine çok meraklıdır.
Sesin kaynağını arar.
Kendi adına yanıt verir.
Müziğe ilgi gösterir.
Telefonlara ilgi duyar.
Dinler.
Pek çok kelimeyi anlar.
Basit hikâye, şarkı, tekerlemeleri
dinler.
Basit komutları anlar.
Daha uzun hikayeler dinler.
Renkleri anlar.
Boyut (büyük-küçük) ve hareket
kelimelerini (yürü, dur) anlar.

Zekâ Gelişimi
Zekâ insan beyninin karmaşık bir yeteneği olup; öğrenme, öğretilenlerden
yararlanma, yeni durumlara uyabilme ve yeni çözüm yolları bulabilme yeteneğidir
[9,33].
Buna göre zeki insan, öğrendiğini değerlendiren, yeni durumlara yaratıcı
çözümler üretebilen kişidir. Bu ise nesneler, sayılar, düşünceler ve olaylar arasında
bağlantı kurabilmeyi, böylece yeni bir sonuca ulaşmayı gerektirir. Zekâ zihnin
neredeyse bütün işlevini kapsayan bir güçtür [33]. Zekâ gelişiminde kalıtım etkili
Zekâ gelişiminde olmakla birlikte, zekayı belirleyen tek etken kalıtım değildir. Çocuğun anne
kalıtım ve çevre karnında uygun beslenmesi, oksijen alımı, annenin geçirdiği hastalıklar, doğum
etkilidir. sırası ve sonrasındaki koşullar gibi çeşitli çevresel faktörler de zekâ gelişiminde
etkilidir [9].
Zekâyı en iyi açıklayan kuramlardan biri Gardner’ın çoklu zekâ kuramı’dır.
Bu kuram zekânın birden çok bileşenden oluştuğunu ve zekâ gelişiminin biyolojik
ve kültürel boyutlarının olduğunu ileri sürer. Değişik öğrenme türlerinin, beynin
değişik bölgelerinde gerçekleştiğini savunur. Biyolojik etkenlere ek olarak zekâ
gelişiminin kültür ile ilişkili olduğunu, kültürlerin değer verdiği zekâ türlerinin ve
davranış biçimlerinin ise daha çok geliştiğini belirtir. Gardner, bir özelliğin zekâ

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

 Gelişimin Değerlendirilmesi

olabilmesi için dört ölçüt ileri sürmektedir: Bunlar; sembollerin olması, kültürün
değer vermesi, mal ya da hizmet üretmeye aracı olması ve problem
çözebilmesidir. Çoklu zekâ kuramında sözel, matematiksel, görsel, bedensel zekâ,
ritim zekâsı, sosyal zekâ, özedönük zekâ ve doğa zekâsı olmak üzere sekiz tür
zekâdan söz edilmektedir [34]. Piaget’e göre zekâ yaşayan ve eylemlerde bulunan
bir zihinsel işlemler sistemidir. Çocuk durağan ve pasif bir tutumla bilgi edinemez.
Sürekli olarak yeni şeyleri keşfetmeye bunları kendi bilgi deposuna sokmaya ve
daha sonra eski bilgileri değiştirmeye çalışmaktadır [20]. Piaget’in bilişsel gelişim
kuramına göre çocuk duyusal-motor, işlem öncesi, somut ve soyut işlemler
dönemi olmak üzere çeşitli aşamalardan geçerek zihinsel gelişimlerini
tamamlarlar. Yaygın olarak kullanılan Stanford-Binet Zekâ Testi’ni geliştiren Alfred
Binet’e göre zekâ, kavrama, akıl yürütme, yargılama ve bellek süreçleri için
gereken genel bilişsel güç anlamına gelmektedir. Binet bu bilişsel yeterliliği zekâ
yaşı olarak tanımlamıştır. Zekâ yaşı, bireyin doğum tarihiyle belirlenen yaşına göre
bilişsel gelişim düzeyidir. Çocuğun zekâ yaşı, doğumsal yaşına göre ne kadar
yüksekse çocuk o ölçüde zeki sayılır [19].
Zekâ gelişimi beyin gelişimi ile yakından ilişkilidir. Beyin gelişiminin önemli
bir kısmı intrauterin dönemde ve yaşamın ilk yıllarında olmaktadır. Ortalama
erişkin erkeğin beyni 1.4 kilogram (kg), kadının ise 1.25 kg’dır. Zamanında doğan
bir bebeğin beyni ise 350 gram (gr), 24 haftalık prematüre bebeğin ortalama beyin
ağırlığı 100 gr’dır. Yaşamın ilk yılında beynin ağırlığı 750 gr artarak toplam 1.1 kg
olur. Çocuklar iki yaşında erişkin ağırlığının ancak %18’ine erişmiş iken,
beyinlerinin ağırlığı erişkin beyin ağırlığının %80’ine ulaşmıştır [35].
Hayatın ilk yıllarında beyinde bulunan sinir hücresi (nöron) ve bu hücrelerin
arasındaki bağlantı (sinaps) sayısı şaşırtıcı hızla artar. İki yaş civarında sinapsların
sayısı yetişkin seviyesine ulaşır. Üç yaşında çocuğun beyni 1000 trilyon sinaps
barındırır. Bu dönemde bebek beyni hayatın başka hiçbir evresinde olmadığı kadar
karmaşık bağlantılar içerir ve metabolizması daha hızlı çalışır. Üç yaşından sonra
bu sinapsların bazıları yok olmaya başlar [29].
Beyin gelişimi işleyen demir ışıldar atasözünü doğrular niteliktedir.
Zekanın genel olarak
Entelektüel açıdan zengin ya da uyarıcı bir çevrede büyüyen bir çocuk karmaşık
%75’i ilk dört yaşta
gelişir. sinap ağına sahipken, daha az uyarıcı bir çevrede büyüyen çocuk ise daha az
sinaptik bağlantıya sahiptir [32]. Beyin gelişimi ile orantılı olarak zekâ gelişimi ilk
yıllarda hızlı olmasına karşın daha sonraları yavaşlar. Genel olarak zekanın %75’i ilk
dört yaşta gelişmekte, yirmi yaşına kadar gelişimini sürdürmekte daha sonraları
duraklamaktadır. Yaşlılık döneminde fizyolojik değişimlerle birlikte gerilediği
belirtilmektedir [20].
Günümüzde zekanın değerlendirilmesinde kullanılan pek çok test
bulunmaktadır. Alman psikolog William Stern IQ olarak bilinen zekâ katsayısını
bulmuştur. Zekâ katsayısı, zekâ yaşının doğumsal yaşa bölünüp 100 ile çarpılması
sonucunda bulunmaktadır. Eğer zekâ yaşı doğumsal yaşa eşitse IQ 100’dür. Eğer
zekâ yaşı doğumsal yaştan küçükse IQ 100’ün altındadır [19]. Çocuğun zekâ düzeyi
ile ilgili herhangi bir sorun olmamasına rağmen, yaşına uygun zekâ kapasitesi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Gelişimin Değerlendirilmesi

ortaya koyamıyorsa; gelişim dönemlerinde aldığı uyaranların yetersiz olması,

eğitim ve öğretimdeki yetersizlikler, ebeveyn ilgisizliği ve uygun olmayan
yaklaşımların yanı sıra dikkat eksikliği, hiperaktivite, öğrenme güçlükleri, uyum
güçlükleri gibi psikiyatrik rahatsızlıklardan yönünden değerlendirilmelidir [9].

Dil Gelişimi
Dil gelişimi; sözcüklerin, sembollerin kazanılması, saklanması ve gramer
kurallarına uygun olarak kullanılabilmesidir [9]. Davranışçı kuram, dil kazanımında
bebeğin konuşulanları taklit etmesi ve erişkinlerin bebeğin çıkardığı sesleri
ödüllendirerek pekiştirmeleri üzerinde durur. Biyolojik kuram, bebeğin doğuştan
getirdiği yetenekler, beyin gelişiminin önemi ve genel bilişsel gelişim ile
olgunlaşmanın dil kazanımında oldukça önemli faktörler olduğunu vurgular. Sosyal
etkileşim kuramında ise dilin öğrenildiği sosyal ve kültürel ortamdan etkilendiği
belirtilir [36].
Dil gelişimi konuşma öncesi dönem; yenidoğan dönemi, gıgıldama dönemi,
mırıldanma dönemi, ses-sözcükler dönemi ve konuşma dönemi; tek sözcüklü
dönem, iki sözcüklü ifadelerin kullanıldığı dönem, üç ve daha fazla sözcükle ve
gramer kurallarına uygun konuşma dönemi olmak üzere iki dönemde incelenir [9].
Aylara göre dil gelişimi aşamaları Tablo 3.4’de görülmektedir [9,37].
Bireysel Etkinlik

• 1-3 yaş grubu çocuklar için dil gelişimlerini destekleyici

etkinlikler planlayınız.

Dil gelişiminde bu sıralama değişmezken gelişimin hızı fizyolojik ve genetik

özellikler, cinsiyet, algısal, bilişsel ve nörolojik gelişim, sosyal çevre ve etkileşim,
aile-çocuk arasındaki sözel iletişim düzeyi, sosyoekonomik ve sosyokültürel
özellikler gibi etmenlerden etkilenebilmektedir [36].

Cinsel Gelişim
Cinsiyet, bir türün üyelerini erkek ve dişi olarak ayırt etme olanağı veren
bedensel özelliklerinin tümü olarak tanımlanır. Cinsellik ise, eşeyli üreme ile ilgili
bedensel, ruhsal ve toplumsal deneyim, yaşantı ve ilişkiler bütünüdür [20].
Cinsel gelişimde genetik
Çocuklarda cinsel gelişim birçok etmene bağlı olmakla birlikte bunlardan en
ve hormonal faktörlerin
önemli bir yeri vardır. önemlileri biyolojik faktörlerdir. Bu faktörler çocuğun daha anne karnında iken
genlerle belirlenen cinsiyet yapısı ve yaşam boyu salgılanan cinsiyet hormonlarıdır
[9].
Tablo 3.4. Aylara Göre Dil Gelişimi Aşamaları
YAŞ ALGI İFADE
Yenidoğan dönemi Bebek refleksif sesler çıkarır. Açlık ya da rahatsızlığa bağlı
(0-6 hafta) Çevresinde duyduğu sesleri ağlamalar, gırtlaktan gelen “gıgıgı”
dinler, anlamsız amaçsız ve

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Gelişimin Değerlendirilmesi

rastgele sesler çıkarır, sesler sesleri ve başkalarının çıkardığı

herhangi bir uyarıya yanıt seslere tepki verir.
değildir.
Gıgıldama dönemi Bu dönem aynı zamanda Mutlu olduğunda cıvıldar (agu,agu
(6 hafta- 3 ay) mırıldanma dönemidir. Ses gibi), rastgele çıkarılan sesler A,U,O
üretimi büyük ölçüde sesleri uzatır, S, K, G gibi yumuşak
reflektiftir. Ağlamalar damak ve gırtlak sesleri çıkarır.
gereksinime göre değişir.
Mırıldanma dönemi Bu dönemde bebek çıkardığı Dudaktan çıkarılan “bu,vu” gibi
(Babbling 3-6 ay) sesleri bilinçli olarak tekrarlar, sürtünme sesleri çıkarır. “m ve b”
konuşulunca birtakım seslere gibi sessiz harfleri çıkarır. Sesli ve
yanıt verir. Dördüncü ayında sessiz harfleri birlikte çıkarır (ba, da
kendi kendine iki heceli sesler gibi). Altıncı ayda mırıldanır ve
çıkarır. Beşinci ayında ismi anlamsız sesler çıkarır. Anne ve
söylenildiğinde sesin geldiği babasının çıkardığı ba-ba, ma-ma,
yöne bakar, konuşulunca de-de gibi heceleri taklit eder. “Ce-
ağlamayı keser ve dinler. ee” oyunu oynamaktan hoşlanır,
yaklaşık 12 ses çıkarır.
Mırıldanmanın tekrarı Sesleri gözü ile takip eder. Güler. Agular. Babıldar-aynı heceleri
(Lalling) dönemi biraraya getirir –ma-ma, ba-ba gibi.
(6- 9 ay) Memnuniyet ve
memnuniyetsizliğini sesi ile ifade
eder.
Ses ve sözcükler Dönemi Seslere dönüp bakar. Kendisi Babıldar –kısa ve uzun heceleri
(9-12 ay) ile konuşulduğunda dinler. Sık biraraya getirir –ta-ta, di-di-di gibi.
kullanılan nesnelerin isimlerini Beden dilini kullanır (parmakla
tanır (kitap, bardak vs.) işaret etmek gibi). El sallar.
Tek sözcüklü cümlecikler Tek kademeli yönergeleri Babıldar.
dönemi yerine getirir. Sesleri taklit eder.
(12- 18 ay) Cok net olmasa da bir veya birkaç
kelime söyleyebilir.
El sallar.
İki sözcüklü ifadeler Sorulduğunda en az bir vücut 3-20 kelimesi vardır. Kelime
dönemi kısmına işaret edebilir. dağarcığı isimlerden oluşur. Sesleri
(18-24 ay) biraraya getirerek jest ve mimiklerle
iletişim kurabilir.
Üç ve daha fazla Basit yönergeleri ipucu, jest, Iki kelimeyi biraraya getirebilir
sözcüklü ifadeler mimik olmadan yerine getirir. (anne, su vs.). Sesleri ve sözcükler
dönemi (2-3 yaş) Kitaptaki resimleri taklit eder.
sorulduğunda gösterebilir.
Basit hikayeleri, şarkıları dinler
Sorulduğunda birkaç vücut
kısmına işaret edebilir.
3-4 yaş dönemi Basit “kim”,” ne”, “nerede” ve Aile dışındaki kişiler de konuşmasını
“neden” sorularını anlayabilir. Dört veya daha fazla
cevaplayabilir. kelimeden oluşan cümleler
kurabilir.
Kaynak: Yiğit, (2009), [9].
Bununla birlikte çocuklarda cinsel gelişimi açıklayan birden fazla teori vardır.
Çocuklarda cinsel
gelişimi en detaylı ele Bunlardan Kohlberg’in bilişsel-gelişimsel teorisine göre çocuklar ilk olarak kız ve
alan teori Freud’un erkek seksüel şemalarını oluşturur ve böylece erkek ve kadın ayırımını anlarlar.
psikoseksüel gelişim Daha sonra cinsiyetinin değişmeyeceğini yani kıyafet stilini, saçının şeklini
kuramıdır. değiştirse de cinsiyetinin aynı kalacağını kavrarlar. Cinsiyet korunumunun

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

Gelişimin Değerlendirilmesi

kazanıldığı bu son aşama 6-7 yaş dönemine denk gelir. Bandura’nın sosyal
öğrenme teorisine göre çocuk pek çok davranışı olduğu gibi cinselliği de
gözlemleyerek ve taklit ederek öğrenir. Bu noktada kız çocuklar anneleri, erkek
çocuklar ise babaları ile özdeşim kurar ve onların davranışlarını model alarak cinsel
davranışları öğrenirler. Öğrenme teorisi, çocukların kendi cinsiyetleri ile özdeşen
davranışlar sergilediklerinde ödüllendirilmeleri ya da cezalandırılmalarının
cinsiyete özgü davranışları edinmelerinde etkili olduğunu savunur. Bilgiyi işleme
teorisi çocukların cinsiyete özgü şemalar oluşturduklarını ve bu şemalara uyan
davranışlarla ilgilenerek onları pekiştirdiklerini belirtir [20,38].
Çocuklarda cinsel gelişimi en detaylı ele alan teori Freud’un psikoseksüel
gelişim kuramıdır. Buna göre çocuk kişilik gelişiminde oldukça önemli bir yere
sahip beş cinsel gelişim aşamasından geçer. Gelişimin ilk basamağı olan oral
dönem libido enerjisinin oral erojen bölgelere yüklendiği evredir. Haz oral
dürtülerin doyurulmasından elde edilir [39]. Ağız bölgesinde algılanan duyular;
açlık, susuzluk, anne memesi ya da onun yerine geçen nesne, nesnelerin
oluşturduğu ve hoşlanma duygusu yaratan dokunma uyarımları, yutma ve
doymaya ilişkin duyulardır [9]. Emme, çiğneme, yeme ve ısırma rahatsız edici
cinsel uyarılmaları rahatlatarak cinsel doyum sağlar [39]. Oral dönemde ağız
bölgesinin temel işlevi içe almadır. Ancak bu dönemde organizma bütün duyu
organları (Örneğin; gözleriyle etrafında gördüklerini, kulaklarıyla duyduklarını içine
almaya çalışır.) ile bu işlevi kullanmaktadır [9]. Bebeğin annesinin memesini
emmesi ilk cinsel deneyimidir [40].
Anal dönemde libido enerjisi genital bölgede olup çocuğun genital
sfinkterleri üzerinde kontrol kazanmaya başladığı ve tuvaletini tutmak ve
bırakmaktan haz duyduğu bir dönemdir. Bu dönemde çocukların merakı sadece
kendi bedenlerine değil diğer çocukların bedenine, kız ve erkek cinsiyet
farklılıklarına da yöneliktir. Üç yaşından sonra çocuk cinsiyetinin farkındadır [19].
Fallik dönem olarak adlandırılan 3-6 yaş döneminde çocuğun ilgisi cinsel organlara
yönelir ve kız çocuklar penisinin olmadığını fark eder. Bunu kız çocukları penisinin
kesildiği şeklinde açıklarken, erkek çocuklar da kastrasyon korkusu denilen
penisinin kesilmesi korkusunu yaşar. Bu yaşlarda çocuk anne ve babası ile kurduğu
ilişki yoluyla karşı cinsle ilişki kurmayı öğrenmeye başlar. Çocuğun oyunlarında
anne ve babanın rollerini benimsediği görülür. Çocuğun cinsiyetine özgü
davranışlarının pekiştiği, renk ve kıyafet seçimi gibi durumlarda cinsiyete özgü
tercihler gözlenir [9].
Okul dönemi cinsel konulara ilgilerin azaldığı dönemdir. Ergenlik dönemi ile
birlikte ise hem fiziksel hem de psikolojik olarak cinsel gelişim hız kazanır. Ergenlik
başlangıcı ortalama olarak kızlarda on yaş, erkeklerde on iki yaş olarak kabul edilir.
Ancak başlangıcı ve süresi beslenme koşulları, ruhsal ve fiziksel hastalıklar ya da
yaşanılan enleme göre değişebilir. Bu dönemde kadın ve erkek cinsiyetine özgü
bedensel değişikliklerin yanı sıra kız çocuklarda mensturasyon da başlar [9,20].
Çocuğun cinsel gelişiminde biyolojik ve ailesel faktörler dışında; yaşı
ilerledikçe kurduğu akran ilişkileri, içinde yaşadığı kültürel değerler,

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

 Gelişimin Değerlendirilmesi

sosyoekonomik koşullar, olumlu ve olumsuz yaşam deneyimleri, çocuğu etki

altında bırakabilecek internet, televizyon gibi araçlar söz konusudur. Cinsellik
kavramı değerler, iletişim, benlik bilinci, cinsiyet, sosyalleşme, fiziksel ifade, beden
imajı, kişilik faktörlerinden etkilenmektedir [9,20,41].
Çocuklarda cinsel gelişimin değerlendirilmesinde yaşa göre uygun fiziksel
gelişim özelliklerini göstermelerinin yanı sıra bilişsel, duygusal ve sosyal olarak da
sağlıklı cinsel gelişim davranışları gösterip göstermedikleri izlenmelidir. Çocuğun
cinsel eğitimi doğumla birlikte başlar. Erişkin yaşına kadar aile ve toplum içinde
sürer. Çocuklar cinsellikle ilgili ilk soruları sormaya başladıkları andan itibaren
doğru bir cinsel eğitim almalı özellikle ergenlik döneminde cinsel konularda
mutlaka bilgilendirilmelidir [20].
Bireysel
Etkinlik

Cinsellik kavramı; •Gelişimi değerlendirme ölçütleri doğrultusunda 3-6 yaş grubu

değerler, iletişim, çocukların gelişim özelliklerini değerlendiriniz.
benlik bilinci, cinsiyet,
sosyalleşme, fiziksel GELİŞİMİ DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ
ifade, beden imajı ve
kişilik faktörlerinden Günümüzde gelişimi destekleyici ve tedavi edici uygulamalardaki ilerlemeler
etkilenmektedir. ile bebek ve çocuk ölümlerinin azaltılması ve enfeksiyon hastalıklarının kontrol
altına alınması ile kronik hastalıklar çocuklar için önemli morbidite nedeni arasına
girmiştir. Bu kronik durumlar arasında ise gelişimsel sorunlar tüm dünyada önemli
bir yer tutmaktadır [23]. Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) çocukların %10-
20’sinde gelişimsel bir sorun olduğu, düşük ve orta gelirli ülkelerde ise 200 milyon
çocuğun gelişimsel potansiyeline ulaşamadığı belirtilmektedir [42]. Türkiye
İstatistik Kurumu (TUİK) 2012 yılı sağlık raporu verilerine göre gelişimsel sorunu
veya gelişimi etkileyecek sorunları olan 0-6 yaş arası çocukların yüzdeleri Tablo
3.5’de özetlenmiştir [43].
Tablo 3.5.TUİK Sağlık Raporu 2012 Verilerine Göre 0-6 Yaş Arasındaki Çocuklarda
Gelişimsel veya Gelişimi Etkileyebilecek Sorunların Sıklığı

Sorun %
İşitme Kaybı 6
Görme Kaybı 1.4
Konuşma gecikmesi-Konuşma bozukluğu 4.2
Dikkat eksikliği-Hiperaktivite bozukluğu 1.8
Davranış-Uyum problemleri 1.9
Diğerleri (Zihinsel gecikme/zekâ geriliği/öğrenme güçlüğü, 3.1
serebral palsi/otizm ve doğuştan kalça çıkığı
Kaynak: 2012 TUİK Verileri, [43].
Gelişimin izlenmesi ve değerlendirilmesi; öykü, gözlem, fizik muayene ve
gelişimsel tarama olarak dört basamakta yapılır [23].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

 Gelişimin Değerlendirilmesi

Öykü
Bir çocuğu en iyi ebeveynleri tanır. Bu nedenle gelişimi izlerken ve
değerlendirirken öyküde öncelikle ailenin endişeleri sorgulanmalıdır. Tüm sağlık
izlemlerinde olduğu gibi sorgulamanın açık uçlu yapılması alınacak cevabın
geçerliğini arttıracaktır. “Çocuğunuzun gelişimi, davranışları veya öğrenmesi ile
ilgili endişeleriniz nelerdir?” sorusu bunun için iyi bir başlangıç olacaktır [5,23].
Öyküde sorulması gereken diğer bir konu ise riskler ve koruyucu faktörlerin
varlığıdır. Gebelik öncesi; annenin sağlığı, beslenme durumu, akrabalık, adölesan
gebelik, istenmeyen gebelik, ailede hastalık, gebelik ve doğum sırasında; anne
sağlığı, asfiksi, doğum ağırlığı, kromozomal anomali ve yenidoğan döneminde
Öyküde sorulması emzirme durumu ya da enfeksiyon gibi çocuk için gelişimsel sorun riskini arttıran
gereken diğer bir konu faktörlerin olup olmadığı sorgulanmalıdır. Ayrıca çocuğun yaşına göre bebek-
ise riskler ve koruyucu bakım verici ilişkisi, gelişimsel duygusal sorunlar, uyaran eksikliği, bakım,
faktörlerin varlığıdır.
olanakları, akut/kronik hastalıklar gibi risklerin olup olmadığı saptanmalıdır. Bunun
dışında yaşamın her döneminde risk olabilecek çevresel toksin etkilenimi, bakım
verenin fiziksel ve akıl/ruh sağlığı sorunları, sosyal ve ekonomik yetersizlikler,
beslenme, ev ortamı, çevre, yoksulluk, eğitim, cinsiyet ayrımcılığı, sağlık bakımı,
istismar ve ihmal gibi faktörler de sorgulanmalıdır.
Risk faktörlerinin yanı sıra çocuğun gelişimsel değerlendirmesinin de bir
parçası olan “Bebeğin/çocuğun gelişim basamaklarının” da sorgulanması gerekir.
Yine gelişimsel sorgulamanın bebeğin/çocuğun yaşına uygun yapılması ve ailede
gereksiz endişe oluşturulmaması gerekir [9,23].

Gözlem
Gelişimsel değerlendirmenin en önemli aşamalarından biri gözlemdir. Bu
süreç öykü alma ve fizik muayene sırasında gerçekleştirilebilir [23]. Dikkatli
gözlemler ile gelişim basamakları ve davranışlarla ilgili bilgi edinmek, uzmanların
çocuk ve ailesi hakkında klinik bir anlayışa sahip olmalarını sağlar [5]. İlk olarak
bebeğin/çocuğun bakım vereni ile olan ilişkisi gözlemlenerek anne-bebek
bağlanması ve ihmal/istismar gibi riski ya da ailenin bakım becerileri hakkında bilgi
edinilebilir. Bir diğer aşama ise bebeğin/çocuğun çevresi ile olan etkileşiminin
değerlendirilmesidir. Bunun için çocuğun motor becerileri, dil iletişim becerileri,
göz teması, dikkat süresi gibi faktörler değerlendirilebilir [9,23].

Fizik Muayene
Fizik muayene, gelişimin izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan temel
araçlardandır. Bu nedenle baştan ayağa tam bir fizik muayene yapılması gelişimsel
riskleri belirlemede önemlidir.

 Büyüme için gerekli olan mikro ve makronutrientler, gelişme içinde

gereklidir. Bu nedenle fizik muayenede gerek büyüme sorunları olan
gerekse de mikro veya makronutrient eksikliklerinin diğer bulguları olan
çocuklar için gelişimsel sorun riski de artmıştır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

 Gelişimin Değerlendirilmesi

 Baş çevresi santral sinir sisteminin büyümesinin dolaylı bir göstergesidir.

Gerek mikrosefali gerekse makrosefali gelişimsel sorun riskini akla
getirmelidir.
 Cilt bulguları arasında anemi bulgusu olarak solukluk, istismar bulgusu
olarak ekimoz ve peteşiler, siyanoz riskli bazı cilt bulguları olarak
Fizik muayene, gelişimin
izlenmesi ve sıralanabilir.
değerlendirilmesinde  Duyma konuşmanın ilk gerekliliğidir. Türkiye’de yenidoğan işitme tarama
kullanılan temel programı vardır. Bu proje doğuştan işitme kayıplarının tespit edilmesini
araçlardandır. amaçlamaktadır.
 Nörolojik muayene içinde postür, refleksler, tonüs, asimetri, yürüme vb.
çocuğun yaşına uygun olarak değerlendirilmelidir [23].

Gelişimsel Tarama
Gelişimsel tarama; bilişsel gelişim, iletişim, hareket becerileri, günlük yaşam
becerileri ve sosyal-davranış örüntülerinin değerlendirilmesini içerir.
Değerlendirme araçları güvenirlik ve geçerlik gibi psikometrik ölçümleri içerdiğinde
“standartlaşmış” demektir [5]. Gelişimin değerlendirilmesinde kullanılan pek çok
standardize araç vardır. Bu testlerin seçimi ve uygulanması psikometrik test
uygulama konusunda eğitim almış uzmanlarca yapılır. Ülkemizde gelişimi
değerlendirmede kullanılan ve standardizasyonları yapılmış araçlardan bazıları
şunlardır: Denver-II, Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı (GEÇDA),
Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), Erken Gelişim Evreleri Envanteri (EGE),
Gelişimi İzleme ve Destekleme Rehberi (GİDR) [5,23,44]. Bunun yanı sıra
Türkiye’de yenidoğan tarama programlarında dört hastalık topuk kanı ile
taranmakta, ayrıca bebeklerin büyük bir kısmına işitme taraması yapılmaktadır.
Bunun dışında gelişimsel kalça displazisi ve görme taramaları da başlatılmıştır [23].
Gelişimsel ölçeklerle zekâ testlerini ayırt etmek gerekir. Bir zekâ testi akıl
yürütme, bilgi, niteliksel analiz, görsel-uzamsal işlemleme ve işler bellek gibi bilişsel
becerilerin farklı yönlerini değerlendirir. Gelişimsel değerlendirmeler, aynı yaştaki
çocuklarla kıyaslandığında belirli gelişimsel edinimleri ve hareket ve sosyal beceri
alanlarındaki gecikmeleri ölçer [5].

GELİŞİMİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE ÇOCUK GELİŞİM

UZMANLARININ ROLÜ
Gelişimsel izlem ve değerlendirme çocuğun kendisi, ailesi ve yaşadığı
toplum ile bir bütün olarak ele alındığı, risk değerlendirmesinin yapıldığı, aile ile iş
birliği içinde öykü, gözlem, fizik muayene basamaklarını içeren, beraberinde uygun
bir tarama testi ile tanısal yaklaşımımızı güçlendiren, tanısı henüz kesin olmasa da
gereksinim üzerinden hemen erken müdahaleye yönlendirmeyi gerektiren bir
yaklaşım bütününü içerir [23]. Gelişimin izlenmesi ve değerlendirilmesi sırasında
dikkat edilmesi gereken ilkeler ise şunlardır:

 İzlemi yürüten uzman, çocuk gelişiminin nasıl algılandığı konusunda bilgi

sahibi olmalıdır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

 Gelişimin Değerlendirilmesi

 İzlem süreci, aile merkezli bakım ilkeleri üzerine kurulmalı ve ailenin

katılımı sağlanmalıdır. Çocuk ve bakım verenler ile kesintisiz, güvenilir,
destekleyici ve cesaretlendirici bir ilişki kurulmalıdır.
İzlem süreci aile  İzlem, gelişimsel basamaklara odaklı taramanın ötesinde çocuğun sağlığı
merkezli bakım ilkeleri ve gelişimi, ailenin işlevselliği ve gereksinimlerinin birden çok boyutu göz
üzerine kurulmalı ve önünde bulundurulacak şekilde kapsamlı olmalıdır.
ailenin katılımı  Gelişimsel gecikme ve zorlukların belirlenmesinde klinik olarak uygun,
sağlanmalıdır. standardizasyon çalışması yapılmış, bilimsel açıdan güvenilir ve geçerli
araçlar kullanılmalıdır.
 İzlem, çocuğun gelişiminin desteklenmesi ve özel gereksinimi bulunan
çocuklar ve ailelerine özgü hizmetlere ulaşma imkanının tanınması için aile
ile birlikte kesintisiz bir çalışma şeklinde gerçekleştirilmelidir.
 Değerlendirme belirli bir amaca dönük olmalıdır. Bu amaca uygun
değerlendirme yöntemi ve aracı belirlenmelidir.
 Çocuğun gelişiminin desteklenmesi için gereken düzenlemelerin ve
özelleştirmelerin belli bir standarda sahip olmasına dikkat edilmelidir.
 Çocukların değerlendirilmesi sürecinde doğru değerlendirme yapabilmek
için uygun koşullar hazırlanmalıdır.
 Değerlendirmelerde çocuğun yararı ilkesi gözetilmelidir.
 Çocuğun yaşına uygun, gelişimsel ve bireysel değerlendirmeler
yapılmalıdır.
 Çocuğun yaşadığı kültür ve dile uygun olmalıdır.
 Çocuğa dair bilgiler çok yönlü kaynaklardan elde edilmelidir [5,23,45].
Gelişimin izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik anahtar adımlar Tablo
3.6’da özetlenmiştir.
Tablo 3.6. Çocukluk Döneminde Gelişimin İzlenmesi ve Değerlendirilmesinde Anahtar
Adımlar
İzleyin Söyleyin/Sorun Gözleyin Güçlendirin,
destekleyin,
planlayın
Gelişimin ne Çocuğunuzun bedensel Gözleme yardımcı Öğrenme, sosyo-
anlama sağlığının takibi kadar olacak çıngırak, duygusal gelişim ve
geldiğini ve gelişiminin takibi de küpler, boya dil gelişimini içeren
kapsamını önemlidir. Gelişim ile kalemleri-kâğıt, erken beyin
açıklayınız çocuğunuzun öğrenmesini, oyuncak bebek ve gelişiminin önemini
anlamasını, iletişim kaşık, ipli araba, açıklayın.
kurmasını, konuşmasını, kitap gibi
kişiler ile ilişkilerini, oyuncaklar sunun.
davranışlarını, oyunlarını,
gövdesi ve bacaklarını
kullanarak hareket
etmesini, parmaklarını ve
ellerini kullanmasını
kastediyorum.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Gelişimin Değerlendirilmesi

Bakım Çocuğunuzun gelişimi ile Kaygı bildiren Bakım verene, kaygı

verenin ilgili herhangi bir alanda alanları daha bildirilen tüm
kaygıları kaygınız var mı? kapsamlı alanların ayrıntılı
sorgulayın. olarak
değerlendirileceğini
belirtin.
İlişki Çocuğunuz başkaları ile Çocuğun, göz İlişkiyi güçlendiren
iletişim kurmak için neler temasını, karşılıklı duyarlı etkileşimi
yapar? Çocuğunuzun etkileşimini, bakım övün. İlişki ve
sizinle, tanıdığı kişilerle ve verenle, sizinle, etkileşimin çocuklar
yabancılarla nasıl oyuncaklar ve için ne kadar önemli
etkileşime girdiğine nesnelerle ilişkisini olduğunu açıklayın.
örnekler veriniz. nasıl başlattığını ve
sürdürdüğünü
izleyin.
İfade edici ve Çocuğunuzun çıkardığı Çocuğun iletişim Dil gelişimini
alıcı dil seslere, jest ve çabasını, seslerini, desteklemeye
mimiklerine, sözcüklerine sözcüklerini, jest ve yönelik çabalarını
ve isteklerini nasıl ifade mimiklerini, övün. Dili
ettiğine örnekler veriniz. kullanılan dil ve zenginleştirici,
Ona yemek getireceğinizi yönergelere genişletici
ya da onu dışarı oyun karşılığını etkinlikleri ve
oynamaya çıkaracağınızı gözlemleyin. uyaranları
söylediğinizde nasıl tepki örneklendirin.
veriyor?
Duygusal Çocuğunuzun stresli, Çocuğun stres Çocuğun duygusal
durumu üzüntülü, sinirli, heyecanlı durumunda neler durumunu
düzenleme ve kaygılı olduğunda, yaptığını, ne tür düzenleme yetisinin
kendini nasıl davranışlar ve bakım verenin
sakinleştirdiğini anlatınız. sergilediğini çocuğun duygusal
Çocuğunuz böyle bir gözlemleyin. durumunu
durumda iken neler düzenlemesine
yaparak ona yardım nasıl yardımcı
edersiniz? olacağının önemini
anlatın.
İzleyin Söyleyin/Sorun Gözleyin Güçlendirin,
destekleyin, planlayın
Oyun, Çocuğunuz ne tür oyunlar Çocuğun oyuncaklarla Sunulan oyun
etkinlikler ve oynar? Siz çocuğunuzla nasıl ve diğer nesnelerle fırsatlarını ve oyuna
katılım oynarsınız? Çocuğunuz etkileşimini, katılımı övün.
dışarda ya da diğer çocuklarla değerlendirmeye Çocuğun yaşına ve
ne sıklıkla oyun oynar? katılımdaki rahatlık gelişimine uygun yeni
durumunu etkinlikler önerin.
gözlemleyin.
Hareket Çocuğunuzun ellerini, İnce ve kaba motor Çocuğun hareket
parmaklarını nasıl becerilerini gelişimini
kullandığını, oturma, yürüme, gözlemleyin. desteklemek için
koşma ve tırmanma gibi sunulan fırsatların
etkinliklerde bedenini nasıl önemini açıklayın.
hareket ettirdiğini anlatınız.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Gelişimin Değerlendirilmesi

Koruyucu Çocuğunuzun gelişimini Bakım veren-çocuk Çocuğun gelişimini

etmenler desteklemek için siz ve yakın arasındaki ilişkiyi ve destekleyici
çevresindeki bireyler neler bakım verenin çocuk uyaranlar, imkanlar
yaparsınız? Çocuğunuzun hakkında içeren çevrenin
gelişmesinde yardımcı konuşurkenki önemini açıklayın.
olduğunu düşündüğünüz duygusal durumunu, İlerleyen döneme
temel noktalar nelerdir? Bir risk etmenlerini ve yönelik rehberlik
sonraki kontrolüne kadar koruyucu etmenleri yapın.
çocuğunuzun gelişimini gözlemleyin.
desteklemek için neler
yapmayı planlıyorsunuz?
Risk etmenleri Bazen çocuğun gelişimini Kendinizi bakım
olumsuz yönde etkileyen, verenin yerine
bakım veren kişileri zorlayan koyarak dinleyin ve
durumlar olabilir. Örneğin; yanıtlayın. Risklerin
aile stres altında, anne-baba etkilerinin en aza
depresyonda olabilir. Babanın indirgenmesinin
evden ayrılması, bakım önemini açıklayın.
verenin değişmesi gibi
zorlayıcı yaşam deneyimleri
olabilir. Bunlar ya da başka
zorluklar sizin aileniz için
geçerli mi?
Plan ve çözüm Bu zorlukların olumsuz Bakım verenin Bakım verenin olumlu
önerileri etkilerini en aza indirmek için bulduğu stratejiler ve çözüm yollarını
sizin ya da ailenizin ne tür çözüm yollarının destekleyin. Bakım
planları olduğunu anlatır etkilerini gözlemleyin. verenin yeni çözüm
mısınız? Örneğin, sizinle ya da yolları bulmasına
başkalarıyla karşılıklı oyun yardımcı olun.
oynamasına yeterli zaman Gerektiğinde ek
ayırabilmek için neler hizmetlere
yapabilirsiniz? yönlendirin.
İzlem Çocuğunuzun gelişimini Bakım verenin Planlarınızı gözden
desteklemek için bir sonraki planlara ve önerilere geçirip gerektiğinde
değerlendirmeye kadar sözel olmayan değiştirin. Ailenin
yapmanızı planladıklarımız tepkilerini verdiği bilgiler ve
konusunda neler gözlemleyin. gözlemleriniz ışığında
düşünüyorsunuz? Planlarımız etkili bir izlem planı
doğrultusundaki gelişmeleri oluşturun.
paylaşmak için ne zaman geri
dönüş yapabilirsiniz?
Kaynak: Rudolph et al, (2013), [5].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Gelişimin Değerlendirilmesi

•Gelişim birbirini etkileyen ve farklı alanlarda kendini gösteren bir süreçtir.

Çocuklar genel olarak motor, duyusal, bilişsel, dil alanlarında gelişim
gösterirler. Gelişimin değerlendirilmesi ya da gelişimsel izlem çocuğun
gelişim alanlarına yönelik işlevlerinin ve yaşa uygun etkinliklerle uğraşabilme
becerisinin tüm boyutlarının değerlendirilmesi olarak tanımlanmaktadır.
Çocuklarda gelişimin değerlendirilmesinde genel kabul gören parametreler;
kemiklerin olgunlaşma derecesi, dişlerin çıkma ve değişme yaşı, nöromotor
Özet
gelişim, zekâ gelişimi, dil gelişimi ve cinsel gelişimdir. Kemiklerin olgunlaşma
derecesi bir diğer ifade ile kemik yaşı, gelişimin değerlendirilmesinde
kullanılan temel öğelerden biridir. Kemik yaşının değerlendirilmesi ilk 3 ayda
diz ve ayak kemikleri, daha büyük çocuklarda ise el ve el bileği kemiklerinin
radyolojik incelemesi ile yapılır. İlk dişler doğumu takiben altı aya kadar ağız
içinde görünmezlerse de gelişimleri embriyonal yaşamın 6. haftasından önce
başlar. Ortalama ilk süt dişi çıkarma yaşı 6 ay civarıdır. Süt dişleri 6 yaş
sonrasında dökülerek kalıcı dişler çıkmaktadır. İlk düşen diş genellikle alt,
ön, kesiciler olmaktadır. Nöromotor gelişim sinir ve kas kontrolünün
kazanılması anlamına gelmekte olup belirli bir sıra izler. İlk yılda emekleme,
yürüme üzerine odaklanan kaba motor gelişim sonraki yıllarda denge,
koordinasyon, hız ve güçteki ilerlemeyi içerir. Geniş adımlar, yavaş çömelme,
kesik kesik olan 12 ay yürüyüşü; düzgün, hızlı, dar adımlı yürüyüşe dönüşür.
İki yaş civarında çocuk topa tekme atabilir, iki ayağı üzerinde zıplayabilir,
topu başının üstünden fırlatabilir, 6 küpten kule yapabilir; üç yaş civarında
ayakkabılarını giyebilir, dört yaşta kalem tutabilir, beş yaş civarında ise
elbiselerini kendisi giyebilir. Beyin gelişimi ile orantılı olarak zekâ gelişimi ilk
yıllarda hızlı olmasına karşın daha sonra yavaşlar. Genel olarak zekanın %75’i
ilk dört yaşta gelişmekte, yirmi yaşına kadar gelişimini sürdürmektedir.
Çocuğun zekâ ve bilişsel gelişimiyle birlikte dil gelişimi de şekillenir. Dil
gelişimi konuşma öncesi dönem; yenidoğan dönemi, gıgıldama dönemi,
mırıldanma dönemi, ses-sözcükler dönemi ve konuşma dönemi; tek sözcüklü
dönem, iki sözcüklü ifadelerin kullanıldığı dönem, üç ve daha fazla sözcükle
ve gramer kurallarına uygun konuşma dönemi olmak üzere iki dönemde
incelenir. Gelişimin değerlendirilmesinde kullanılan bir diğer parametre
cinsel gelişimdir. Cinsel gelişim doğumla birlikte başlayan bir süreçtir.
Bebeğin annesinin memesini emmesi ilk cinsel deneyimidir. Anal dönemde
libido enerjisi genital bölgede olup çocuğun genital sfinkterleri üzerinde
kontrol kazanmaya başladığı ve tuvaletini tutmak ve bırakmaktan haz
duyduğu bir dönemdir. Bu dönemde çocukların merakı sadece kendi
bedenlerine değil diğer çocukların bedenine, kız ve erkek cinsiyet
farklılıklarına da yöneliktir. Üç yaşından sonra çocuk cinsiyetinin farkındadır.
Fallik dönem olarak adlandırılan 3-6 yaş döneminde çocuğun ilgisi cinsel
organlara yönelir ve kız çocuklar penisinin olmadığını fark eder. Bunu kız
çocukları penisinin kesildiği şeklinde açıklarken, erkek çocuklar da
kastrasyon korkusu denilen penisinin kesilmesi korkusunu yaşar. Bu yaşlarda
çocuk anne ve babası ile kurduğu ilişki yoluyla karşı cinsle ilişki kurmayı
öğrenmeye başlar. Çocuğun oyunlarında anne ve babanın rollerini
benimsediği görülür. Çocuğun cinsiyetine özgü davranışlarının pekiştiği, renk
ve kıyafet seçimi gibi durumlarda cinsiyete özgü tercihler gözlenir. Okul
dönemi cinsel konulara ilgilerin azaldığı dönemdir. Ergenlik dönemi ile
birlikte ise hem fiziksel hem de psikolojik olarak cinsel gelişim hız kazanır. Bu
dönemde kadın ve erkek cinsiyetine özgü bedensel değişikliklerin yanı sıra
kız çocuklarda mensturasyon da başlar. Gelişimsel izlem ve değerlendirme
çocuğun kendisi, ailesi ve yaşadığı toplum ile bir bütün olarak ele alındığı,
risk değerlendirmesinin yapıldığı, aile ile iş birliği içinde öykü, gözlem, fizik
muayene basamaklarını içeren, beraberinde uygun bir tarama testi ile
tanısal yaklaşımı güçlendiren, tanısı henüz kesin olmasa da gereksinim
üzerinden hemen erken müdahaleye yönlendirmeyi gerektiren bir yaklaşım
bütününü içerir. Gelişimin değerlendirilmesinde öykü, gözlem, fizik muayene
ve gelişimsel tarama yöntemleri kullanılır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

Gelişimin Değerlendirilmesi

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Gelişimi değerlendirmede kullanılan parametreler arasında
aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
a) Kemiklerin olgunlaşma derecesi
b) Dişlerin çıkma ve değişme yaşı
c) Nöromotor gelişim
d) Vücut bölümlerinin birbirine oranı
e) Cinsel gelişim

2. Gelişimi izleme ve değerlendirme yöntemleri arasında aşağıdakilerden

hangisi bulunmaz?
a) Öykü
b) Gözlem
c) Büyüme eğrileri
d) Fizik muayene
e) Gelişimsel tarama

3. Zekâ ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru bir ifade değildir?

a) Zekâ yaşı, bireyin doğum tarihiyle belirlenen yaşına göre bilişsel
gelişim düzeyidir.
b) Entelektüel açıdan zengin ya da uyarıcı bir çevrede büyüyen bir çocuk
daha az sinap ağına sahipken, daha az uyarıcı bir çevrede büyüyen
çocuk ise daha karmaşık sinaptik bağlantıya sahiptir.
c) Beyin gelişimi ile orantılı olarak zekâ gelişimi ilk yıllarda hızlı olmasına
karşın daha sonraları yavaşlar.
d) Genel olarak zekanın üçte ikisi ilk dört yaşta gelişmektedir.
e) Zekanın değerlendirilmesinde kullanılan pek çok test vardır.

4. Çocuklarda dil gelişim aşamaları arasında aşağıdakilerden hangisi yer

almaz?
a) Yenidoğan döneminde bebek refleksif sesler çıkarır.
b) Mırıldanma döneminde bebek bu, vu gibi sürtünme sesleri çıkarır.
c) Ses ve sözcükler döneminde sık kullanılan nesnelerin isimlerini tanır.
d) İki sözcüklü ifadeler döneminde 3-20 kelime dağarcığı vardır.
e) 12-18 ay arasında çocuklar basit hikâye, şarkı, tekerlemeleri dinler.

5. Çocuklarda nöromotor gelişim ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru bir

ifadedir?
a) Nöromotor gelişim uçlardan merkeze doğrudur.
b) Çocuk 15 ay civarında 3-4 küpü üst üste koyabilir.
c) Çocuk üçüncü yılın sonuna doğru kerpeten tutuşunu yapar.
d) Çocuk 18 ay civarında yemek yiyebilmek için kaşığını tutarlı bir şekilde
kullanabilir.
e) Çocuk dört yaş civarında ayakkabılarını giyebilir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

Gelişimin Değerlendirilmesi

6. Çocukların diş gelişim özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi

bulunmaz?
a) Diş gelişimi; mineralizasyon, süt dişlerinin çıkması ve kalıcı dişlerin
değişmesi gibi bir sıra izler.
b) Diş çıkartma zamanı genetik faktörlere ve beslenme biçimine bağlı
olarak değişebilir.
c) 6-12 yaş arasında tüm süt dişleri dökülerek yerlerini kalıcı dişlere
bırakmaktadır.
d) İlk düşen dişler genellikle alt, ön, kesiciler olmaktadır.
e) Ortalama ilk süt dişi çıkarma yaşı 8 ay civarıdır.

7. Çocuklarda kemik gelişimi ve olgunlaşma derecesi ile ilgili aşağıdakilerden

hangisi doğru bir ifade değildir?
a) Kemik yaşının değerlendirilmesi ilk 3 ayda diz ve ayak kemikleri, daha
büyük çocuklarda ise el ve el bileği kemiklerinin radyolojik incelemesi
ile yapılır.
b) Kemik büyümesi gebeliğin 6. haftasında başlar, ergenlik boyunca
sürer, iskeletin bazı bölümlerinde 25 yaşa kadar devam eder.
c) Ekstremite tomurcuklarında yaklaşık 8. haftada kıkırdak yapımı, 10.
haftada ise kıkırdak model üzerinde kemikleşme başlar.
d) Ekstremite oluşumu dört ile sekiz hafta arasında meydana gelir.
Öncelikle ekstremite tomurcukları oluşur.
e) Yenidoğanın iskelet yapısı önceleri kıkırdaktan oluşur

8. Çocuklarda cinsel gelişimin özellikleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi

doğru bir ifade değildir?
a) Bebeklik döneminde libido enerjisi oral bölgede olduğundan emme
duygusundan haz duyulur.
b) Anal dönemde çocukların merakı sadece kendi bedenlerine değil
diğer çocukların bedenine, kız ve erkek cinsiyet farklılıklarına da
yöneliktir.
c) Çocuklarda 3-6 yaş döneminde cinsiyetine özgü davranışlar pekişir,
cinsiyete özgü saç kıyafet seçimler, vb. gözlenir.
d) Okul dönemi cinsel konulara olan ilginin arttığı dönemdir.
e) Ergenlik döneminde hem fiziksel hem de psikolojik olarak cinsel
gelişim hız kazanır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

Gelişimin Değerlendirilmesi

9. Çocukların duyusal gelişim özellikleri arasında aşağıdakilerden hangisi

bulunmaz?
a) Yenidoğanlar yüzlerinden 18 ila 40 cm uzakta bulunan nesneleri net
olarak görebilirler.
b) Gebeliğin son iki ayında fetüs annesinin sesi, müzik ve diğer sesleri
işitebilir.
c) Bebeklerin 28-24 ay döneminde 3-20 sözcük dağarcığı vardır.
d) Yenidoğanlar ekşi, acı, tuzlu, tatlı ve nötr olmak üzere beş farklı tadı
ayırt edebilirler ve hoş olan ve olmayan kokular arasında ayrım
yapabilirler.
e) Yenidoğan bebekler dahi dokunma ile ilgili uyaranları fark edebilme
ve vücutlarının hangi bölgesine dokunulduğunu ayırımını yapabilme
yeteneğine sahiptir.

10. Gelişimi değerlendirirken dikkat edilmesi gereken ana ilkeler arasında

aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a) Değerlendirme belirli bir amaca dönük olmalıdır.
b) Çocukların değerlendirilmesi sürecinde doğru değerlendirme
yapabilmek için uygun koşullar hazırlanmalıdır.
c) Çocuğun yaşına uygun, gelişimsel ve bireysel değerlendirmeler
yapılmalıdır.
d) Çocuğun değerlendirme sürecine aile katılmamalıdır.
e) Gelişimin değerlendirilmesinde bilimsel açıdan güvenilir ve geçerli
araçlar kullanılmalıdır.

Cevap Anahtarı
1.d, 2.c, 3.b, 4.e,5.b,6.e, 7.c, 8.d,9.c,10.d

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

Gelişimin Değerlendirilmesi

YARARLANILAN KAYNAKLAR
[1] Karaaslan, T. (2016). Gelişimin değerlendirilmesi, izlenmesi ve
desteklenmesinde klinik ve iletişim beceri eğitimi neden gereklidir? T.C.
İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 4(2), 17-31.
[2] Öztürk Ertem, İ. (2008). Gelişimsel pediatri. Çocuk Dergisi, 8(4), 212-216.
[3] Richter, L.M., Daelmans, B., Lombardi, J., Heymann, J., Lopez Boo,F., Jere R
Behrman, J.R. et al, with Paper 3 Working Group and the Lancet Early
Childhood Development Series Steering Committee. (2017). Investing in the
foundation of sustainable development: pathways to scale up for early
childhood development. The Lancet, 389, 103-18.
[4] Britto, P.R., Lye, S.J., Proulx, K., et al. (2017). Lancet early childhood
development series steering committee. Nurturing care: promoting early
childhood development. The Lancet, 389, 91-102.
[5] Rudolph, C.D., Rudolph, A.M., Lister, G.E., First, L.R., Garson, AA. (2013).
Rudolph Pediatri. Çeviri Editörü Yurdakök, M. Ankara: Güneş Tıp Kitapevleri.
[6] Bear, L.M. (2004). Early ıdentification of ınfants at risk for developmental
disabilities. Pediatr Clin North Am, 51(3), 685-701.
[7] Topaloğlu, U., Ketani, M.A., Güney S.B. (2017). Kemik doku ve kemikleşme
çeşitleri. Dicle Üniv. Vet. Fak. Derg., 10(1), 62-71.
[8] Neyzi, O., Ertuğrul, T. (1993). Pediatri (2.Baskı). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
[9] Yiğit, R. (2009). Çocukluk dönemlerinde büyüme ve gelişme. Ankara: Sistem
Baskı ve Yayıncılık.
[10] Ballock, R.T & O’Keefe R.J. (2007). Growth and development of the skeleton.
In: Einhorn TA, O’Keefe R.J., Buckwalter J.A., editors. Orthopaedic basic
science. Foundations of clinical practice. 3rd ed. Rosemont: American
Academy of Orthopaedic Surgeons,115-27.
[11] Brinker, M.R & O’Connor, D.P. (2008). Basic sciences. In: Miller MD, editor.
Review of orthopaedics, (5th ed). Philadelphia: Saunders Elsevier.
[12] Ömeroğlu, H. (2010). Kas iskelet sisteminde temel anatomik oluşumların
yapısı, işlevi, iyileşmesi ve kemik metabolizması. TOTBİD Dergisi, 9(2),78-84.
[13] Yavuzer, H. (2016). Doğum öncesinden ergenlik sonuna çocuk psikolojisi (39.
Basım). İstanbul Remzi Kitabevi.
[14] Çoker, M. (2008). Çocuk kemik sağlığı. J Curr Pediatr, 6.
[15] Gilsanz, V., & Ratib, O. (2005). Hand Bone Age. A digital Atlas of skeletal
maturity. Germany: Springer.
[16] T.C Milli Eğitim Bakanlığı. (2016). Sağlık hizmetleri. Büyüme ve gelişme.
Ankara.
[17] Özbek, E., Gedikli, S., & Demirci, T. (2012). Dişin embriyolojik gelişimini
düzenleyen sinyal molekülleri. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg, 22(2), 217-
223.
[18] Elbek Çubukçu, Ç. (2007). Prenatal dönemde ve bebeklikte ağız ve diş sağlığı. J
Curr Pediatr, 5, 77-81.
[19] Yazgan İnanç, B., Bilgin, M., Kılıç Atıcı, M. (2010). Gelişim psikolojisi: Çocuk ve
Ergen gelişimi (6. Baskı). Ankara: Pegem akademi.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

Gelişimin Değerlendirilmesi

[20] San Bayhan, P., & Artan, İ. (2012). Çocuk gelişimi ve eğitimi. İstanbul: Morpa
Kültür Yay.
[21] Çarman, B.K. (2016). Çocuklarda normal nöromotor gelişme. Osmangazi Tıp
Dergisi, 38 (Özel Sayı 1), 17-19.
[22] Işık Terzi, Ş. (2015). Eğitim psikolojisi (2. Baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
[23] Yurdakök, M. (2017). Pediatri. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri.
[24] Santrock, J.W. (2017). Yaşam boyu gelişim: Gelişim psikolojisi. Çeviri eds:
Yüksel G. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
[25] Yalaz, K. (2015). Temel gelişimsel çocuk nörolojisi (1. Baskı). Ankara: Pelikan
Yayınevi.
[26] Kliegman, R.M., Stanton, B., Geme, J.S., Schor, N.F., & Behrman, R.E. (2015).
Nelson textbook of pediatrics. Elsevier Health Sciences.
[27] Gökçay, E., Sönmez, M., Topaloğlu, H., Tekgül, H., Gürer, Y.K. (2010). Çocuk
nörolojisi (2. Baskı). Ankara: Anıl Grup Matbaacılık.
[28] Ricci, D., Romeo, D., Serrao, F., Cesarini, L., Gallini, F., Cota, F., Leone, D.,
Zuppa, A., Romagnoli, C., Cowan, F., & Mercuri, E. (2008). Application of a
neonatal assessment of visual function in a population of low risk full-term
newborns. Early Human Development, 84, 277-280.
[29] Trawick Smith, J. (2014). Çeviri Eds. Akman, B. Erken çocukluk döneminde
gelişim: Çok kültürlü bir bakış açısı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
[30] WHO.. (2016). Childhood Hearing Loss World Health Organization, Geneva.
[31] Moeller, M.P. (2007). Current state knowledge: Psychosocial development in
children with hearing impairment. Ear & Hearing, 28, 729-739.
[32] Bee, H. & Boyd, D. (2009). Çocuk gelişim psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Psikoloji.
[33] Yörükoğlu, A. (2011). Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları.
[34] Başaran, I. (2004). Etkili öğrenme ve çoklu zekâ kuramı: Bir İnceleme. Ege
Eğitim Dergisi, (5), 7-15.
[35] Özmert, E.N. (2005). Erken çocukluk gelişiminin desteklenmesi-I: Beslenme.
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 48, 179-195.
[36] Karacan, E. (2000). Bebeklerde ve çocuklarda dil gelişimi. Klinik Psikiyatri, 3,
263-268.
[37] Kayıran, S.M., Şahin, S.A., Cure, S. (2012). Pediatri perspektifinden çocuklarda
konuşma ve dil gecikmesine yaklaşım. Marmara Medical Journal, 25, 1-4.
[38] Senemoğlu, N. (2018). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya
(25.basım). Ankara: Anı yayıncılık.
[39] Miller, P.H. (2008). Gelişim psikolojisi ve kuramları. Yayın Eds: Onur B, Çeviri
Eds: Gültekin Z. Ankara: İmge Kitabevi yay.
[40] Şahin, H. (2008). Eğitim psikolojisi. Ed. Özbay, Y., Erken, S., (1.Baskı). Ankara:
Pegem Akademi.
[41] Sexual Health-A new focus for WHO, (No.67). (2004). Department of
Reproductive Health and Research, World Health Organization, Geneva,
Switzerland.
[42] Benedict, R.E & Farel A.M. (2003). Identifying children in need of ancillary and
enabling services: A population approach. Soc Sci Med, 57, 2035-2047.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26

Gelişimin Değerlendirilmesi

[43] Türkiye İstatistik Kurumu. (2012). Sağlık araştırması. Ankara Türkiye İstatistik
Kurumu: Matbaası.
[44] Kapci, E.G., Kucuker, S., Uslu, R.I. (2010). How applicable are ages and stages
questionnaire for use with Turkish children? Topics in early childhood
special education, 30(3), 176-188.
[45] Tunçeli, H.İ., Zembat, R. (2017). Erken çocukluk döneminde gelişimin
değerlendirilmesi ve önemi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları
Dergisi, 3(3), 01-12.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27