BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA

GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME
Prof. Dr. Gülsen Erden
 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde
Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi

• Risk altında olan çocukların belirlenmesini

sağlama,
• Gelişimsel problemi olan çocukları belirleme,
• Özellikle, ailenin gözden kaçırdığı durumları
gelişimsel değerlendirmeyle daha açık olarak
görebilme,

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 2

 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel
Değerlendirmenin Önemi
• Çocuğun gelişimindeki kuşkulu durumların
objektif biçimde doğrulanması,
• Gelişimsel açıdan risk altındaki çocukların
izlenmesi,
• Gelişimsel sapması olan çocuğun, ilerleyen
dönemlerde gelişimindeki ilerlemeleri objektif
olarak görme imkanı sunması,

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 3

 • Bebeklik ve Erken Çocukluk
Döneminde Gelişimsel
Değerlendirme hangi koşullarda
gereklidir?

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 4

 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel
Değerlendirmenin Gerekliliği

• Küçük çocukların gelişimindeki sapmaları rutin fizik

muayenelerle anlama güçlüğü,
• Gelişimsel bozukluğun varlığının genellikle çocukta
yürüyememe, konuşmama gibi belirgin sorunlar
ortaya çıktığında ya da okulda başarısız olduğunda
fark edilmesi,
• Gelişim testlerinin, çoğunlukla çocuğun yaşıtı diğer
çocuklarla karşılaştırılması sağlaması,

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 5

 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel
Değerlendirme Sonuçlarında Dikkat Edilmesi Gerekenler
• İleriki gelişmeyi yordamada dikkatle
kullanılması,
• Bakım veren kişiyle, kurulan ilişkiye dayalı
yanılgıya düşülmemesi,
• En doğru bilginin elde edilmeye çalışılması,
• Zihinsel değerlendirme sonucu olarak
yorumlamama

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 6

 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde
Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi:

ÖZETLE

 Bebeklik ve erken çocukluk döneminde

gelişimsel gecikme ve risk altındaki
çocukların belirlenmesi
 Tedavi amaçlı eğitim programlarının
planlanması

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 7

• İlk gelişimsel değerlendirme ölçeği:
Gesell Gelişim Çizelgeleri (Gesell, 1947) .

• Amerika ve Avrupa’da örnekler;

– Bayley Bebekler için Zihinsel ve Motor
Gelişim Ölçeği,
– Minnesota Bebek Gelişim Ölçeği,
Minnesota Çocuk Gelişim Ölçeği,

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 8

 Ülkemizde Gelişimi Değerlendirme
 Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE)
 Denver Gelişim Tarama Testi.
 Vineland Uyum Davranış Ölçeği.
 TİFALDİ
 Bayley Gelişim Değerlendirme Testi.
 Peabody Resim Kelime testi.
 Brunet Lezine Gelişimsel Değerlendirme Testi.
                   

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 9

Gelişimin izlenmesinde genel olarak
İki çeşit değerlendirme aracı kullanılmaktadır.

 Gelişim tarama araçları,

Gelişimsel testler

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 10

 Gelişim tarama araçları bireysel gelişimin
izlenmesi ve gelişimi destekleyici programların
değerlendirmesinde de kullanılabilirler.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 11

Gelişimsel düzeyleri değerlendirmede
kullanılan testler,
Tarama araçlarına oranla daha ayrıntılı bilgi
sağlarlar,
Genellikle bireysel olarak uygulanırlar,
Gelişimle ilgili daha kapsamlı bilgi vermede
ve bireysel tanı koymada yararlı olurlar.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 12

 ANKARA GELİŞİM TARAMA
ENVANTERİ
(AGTE)

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 13

 • Işık Savaşır, Nilhan Sezgin ve Neşe Erol
tarafından 0-6 yaş arası çocukları
değerlendirmek için 1993 yılında
geliştirilmiştir.
• 154 maddeden oluşmaktadır.
• Ebeveyn ya da bakımverenle görüşülerek
çocuk hakkında bilgi alınır.
• Evet/hayır/bilmiyorum şeklinde
cevaplanmaktadır.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 14

 4 beceri alanı ve genel gelişim
değerlendirilir.
– Genel Gelişim
• Dil-bilişsel
• İnce motor
• Kaba motor
• Sosyal beceri-özbakım

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 15

 Dil-Bilişsel Beceriler
• 65 madde
• Basit ses (Ani ses ya da gürültüden ürküp sıçrar mı?)
ve sözel davranışlardan (“Atta” dendiğinde kapıya
bakar ya da hareketlenir mi?) karmaşık dil
ifadelerine doğru giden içerik
• Dili anlama ve açık olarak ifade edebilme
becerileri (İki kelimelik cümleler kurar mı?)
• Basit problemleri çözebilme becerileri (Siz
konuşurken anlamadığı kelime olsa sorar mı?)
• Sayı-zaman kavramı (Yaşını bilir mi? /)

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 16

 İnce Motor Beceriler
• 26 madde
• Basit el-göz koordinasyonundan (Ellerini
bazen açık tutar mı? / Önüne konan nesneyi eline
almaya çalışır mı?) karmaşık ince motor
davranışlara (Düğme açar mı? İlikler mi? Adını
yazar mı?) kadar uzanan görsel-motor
beceriler

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 17

 Kaba Motor Beceriler
• 24 madde
• Hareket (Kucaktayken kafasını çevirip etrafına
bakar mı? / Merdiven inip çıkar mı?
• Denge (Desteksiz oturur mu? Sek sek oynar mı?)
ve koordinasyon (Geri geri yürür mü?)

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 18

 Sosyal beceri-Özbakım
• 39 madde
• Yeme, içme, tuvalet temizliği, giyinme
(özbakım)
(Yemeğini çiğner mi? / Altı ıslanınca haber verir mi? )
• Özerklik, sosyal etkileşim ve inisiyatif
(sosyal beceri)
“Hayır” denince durur mu? )

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 19

 Psikometrik Özellikler

Üç sosyo-ekonomik düzeyden (SED) seçilen

örnekleme AGTE uygulanmış ve
istatistiksel analizler sonucunda yaş ve
SED etkisinin anlamlı olduğu gözlenmiştir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 20

 Bulgular:
• Yaş ilerledikçe gelişimsel puanlarda
anlamlı bir artış olduğu gözlenmektedir.
• SED ile ilgili farklar ise özellikle 4 yaştan
sonra daha belirgin olmaktadır.
• Cinsiyet farklılıkları gözlenmemiştir

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 21

 • Test-tekrar test güvenirlikleri yüksek
(.99 ve .88)
• Envanterin ve alt ölçeklerin iç tutarlılığı
yüksek (.99 ve .80 arası).

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 22

• Üst yaş grubunda Toplam Puan, Dil-
Bilişsel, İnce Motor alt ölçeklerinin
katsayılarının yüksek (.88 ve .64 arası)
Kaba-Motor ve Sosyal Beceri-Öz Bakım
alt ölçeklerinin katsayılarının ise düşük
olduğu görülmektedir.
– Bu alt alanlardaki gelişim 45-72 aylarda
tavana erişmekte ve bu nedenle
denekler arasında fark
gözlenmemektedir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 23

 Uygulama

• İlk olarak bebeğin / çocuğun takvim yaşı

hesaplanır.

• Prematüre doğum bilgisi alındıysa yaş

düzeltmesi yapılır.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 24

 ÇOCUĞUN YAŞININ HESAPLANMASI

Yıl Ay Gün
Değerlendirme Tarihi 1991 4 16
Çocuğun Doğum Tarihi 1989 3 27
Takvim Yaşı 2 0 29

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 25

 Uygulama
• Bebeğe / çocuğa bakım veren kişiyle iyi bir iletişim
kurmadan, bu değerlendirmenin ne amaçla
yapıldığı açıklamadan uygulamaya başlanmaz.
• Uygulama sırasında bebeğin / çocuğun ortamda
bulunması gözlem yapabilmek açısından
gereklidir.
• Bebek / çocuk huysuzlanırsa güvendiği bir
erişkinle başka ortamda kalması sağlanabilir, bu
durum gözlem notu olarak raporda belirtilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 26

 Yönerge
Envanter uygulanmadan önce anneye
ya da çocuğa bakan temel kişiye kısa
bir açıklama yapılır.

Açıklama envanterin uygulanış amacına

göre değiştirilebilir. (Bknz. AGTE el kitabı s.
11)

Örneğin…
15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 27
 Envanter araştırma amacıyla
uygulanıyorsa “Çocukların (bebeklerin)
gelişimiyle
………………………………………………
……………………………………ilgili
sorular soracağım." gibi bir açıklama
yapmak uygundur:

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 28

 • Amaç çocuğun gelişimini değerlendirmek ise
“Burada değişik yaşlardaki …………………….
şekilde cevaplamaya çalışmanızdır.”
gibi bir açıklama yapılabilir:

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 29

 Başlama noktası
• Çocuğun gerçek yaş diliminden hemen
öncesinden başlanır.
• Böylece anneler çocuklarının başarıyla
yaptığı şeylerden söz ederek görüşmeye
başlamış olurlar. Bu onları rahatlatır ve daha
sonra çocukların yapamadığı şeyleri
söylerken daha az rahatsızlık duyarlar.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 30

 Örneğin,
• 10-11 aylık bir çocuk için  8-9 ay (madde
44)
• 18-23 aylık bir çocuk için  16-17 ay (m
77)

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 31

 • Eğer bebeğin / çocuğun başlangıç yaş
dilimindeki tüm maddeleri yapabildiği
belirtiliyorsa, burası “taban yaşı” olarak kabul
edilir ve bundan önceki tüm maddeleri de
yapabildiği kabul edilir (puan verilir).
• “Testi kesme ölçütüne” ulaşılana kadar soruları
sormaya devam edilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 32

 • Bir önceki yaş diliminin tüm maddelerinden bir
puan alırsa (yani yapabiliyorsa) önceki
maddelerden de puan alır ve teste kalındığı
yerden (başlangıç yaş diliminin hemen
sonundan) devam edilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 33

• Taban yaşına ulaşıldığında teste kalındığı
yerden devam etmek gerekir.
• Uygulama sırasında maddelerin yanına (+/-) ya
da (√/X) işaretleri konur. Çocuğun yapıp
yapmadığı bilinmiyorsa (?), fırsat olmamışsa
(FO) diye belirtilir.
• **Bakım verenin yanında 1 ya da 0 olarak
puanlanmaz**.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 34

 Testin Kesilmesi
• Bakımveren üst üste (birbirini izleyen) 8 soruyu
olumsuz (“hayır yapamaz / bilmiyorum / hiç
denemedik, izin vermeyiz”) cevapladığı zaman
görüşme bitirilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 35

 Puanlama

• “Evet”  1 puan
• “Hayır”  0 puan
• “Bilmiyorum”  0 puan
• “Hiç yapmadı / fırsat olmadı”  0 puan

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 36

 • Kitapçık üzerinde her alt gelişim alanı için
ayrılmış sütunlardaki 1 puanlar toplanarak (ilk
sayfadan itibaren) alt gelişim alanı puanı
hesaplanır.
• Dört gelişim alanı toplamı genel gelişim puanını
verir.
• Elde edilen 5 ayrı puan profil üzerine yerleştirilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 37

 !!Puanlamada dikkat edilmesi
gerekenler!!

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 38

 Örnek puanlama:
26 aylık bir bebeğin değerlendirmesini yaparken
bu yaştan önceki yaş diliminden başlanır (18
aydan 23 ay sonuna kadar) ve ardı ardına 8
soruyu geçemeyene kadar teste devam edilir.
Uygulama bittikten sonra “evet”ler birer puan
olarak toplanır. 27 evet cevabı varsı 27 puan
verilir ve bu puana başlama noktasından önceki
84 soru için 84 puan eklenir.
Çocuğun toplam gelişim puanı 111 (27+84=111)
olarak hesaplanır.
Alt alanlar ayrı ayrı hesaplanır.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 39

 Profil Çıkarma
• Profil kağıdı bize bebeğin / çocuğun gelişim
düzeyini grafiksel olarak gösterir.
• Profil üzerinde çocuğun takvim yaşı ve her
beceri alanındaki gelişim düzeyi görülür.
• Aldığı puanın ne anlama geldiğini yorumlamak
için kritik yaş aralıklarının bulunması gerekir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 40

 1. Her bir alt alana ve genel gelişime ait puan
hesaplanır.
2. Puanlar profil kağıdının en alt kısmında ait
oldukları yere yazılır.
3. Her bir alt test puanı ve genel gelişim puanı
profilin üzerinde işaretlenir.
4. Takvim yaşı profil üzerinde bulunarak soldan
sağa düz bir çizgi çizilir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 41

 Yorumlama
Profil kağıdına baktığımızda, elde edilen
puanlar
I) TY çizgisi ile %20 altındaki yaş çizgisi
arasında kalıyorsa
• gelişimin yaşından beklenilen düzeyde
olduğunu,
• Gelişiminde bir gecikme olmadığını

söyleyebiliriz.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 42

 II) %20 altındaki yaş çizgisi ile %30 altındaki
yaş çizgisi arasında kalıyorsa

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 43

 III) %30 altındaki yaş çizgisinin altında
kalıyorsa

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 44

 • Testin yorumlanmasında önemli bir nokta
“tavan etkisi”dir.

– Genel Gelişim alt testinde 5 yaşın üzeri

– Kaba motor alt testinde 2.5 yaşın üzeri
– İnce Motor ve Sosyal Beceri-Özbakım alt testinde
3.5 yaşın üzeri

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 45

 • Bulgular çocuğun gelişim öyküsü ve diğer
klinik bulgularla güçlendirilmelidir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 46

 t-puanı profili

• t-puanı olarak karşılaştırma yapabilmek için

kullanılır.
• Kağıdın iki yüzünde yaş grupları ayrı ayrı
belirtilmiştir (3 ile 18-19 aylar ve 66 ile 72
aylar)
• Genel Gelişim Ham Puanı yaşa uygun yere
yerleştirilir

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 47

 • Profilde 50 T-puanı karşılığındaki ham
puanlar ortalamayı, 60 ve 40 T-puanı
karşılığındaki ham puanlar ortalamadan bir
standart sapma uzaklığı; 70 ve 30 T-puanı
karşılığındaki ham puanlar ise ortalamadan iki
standart sapma uzaklığı göstermektedir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 48

 Özetle çocuğun ham puanına karşı gelen T-
puan, 60-40 arasında ise o çocuğun
gelişiminin yaşına uygun olduğu
söylenebilir.
Ham puan karşılığı
………………………………….
çocuğun ayrıntılı değerlendirmesi önerilmeli
ve/veya gelişimi izlenmelidir.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 49

 • Genel profil çocuğun becerilerinin kendi
içinde karşılaştırılması için,
• t-profili çocuğun genel gelişiminin norm grubu
ile karşılaştırılması içindir

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 50

 Rapor Yazma
• Rapor çocuğun kısaca gelişim ve yakınma
öyküleri ile başlamalıdır.
• Uygulama sırasında (öncesi ve sonrası da dahil)
bebeğin / çocuğun davranış gözleminin yanında
bakımveren kişinin tutum ve davranışları da
mutlaka yer almalıdır.
• Alt alanlar ve genel gelişim puanları tek tek
yorumlanmalıdır. Aileye verilecek raporda
sayısal değerler verilmez.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 51

 Sonuç paragrafı için örnek:

• Genel gelişimini değerlendirmek amacıyla 3 yaş 8

aylık A.’ya Ankara Gelişim Tarama Envanteri
(AGTE) uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar
doğrultusunda A’nın dil bilişsel, ince motor ve
kaba motor becerilerinin yaşıtlarından beklenen
düzeyde geliştiği; sosyal beceri/ özbakım
becerilerinin gelişimsel gecikme gösterdiği; genel
gelişiminin ise riskli grup içinde yer aldığı
saptanmıştır.

15.03.2018 Prof.Dr. Gülsen Erden 52