ÖZGÜL ÖĞRENME

BOZUKLUĞU ve GÜNCEL
GELİŞMELER

Doç. Dr. Ayşe Kılınçaslan

DSM-5-TR: Özgül Öğrenme Bozukluğu

 Uygun müdahalelere rağmen, en az

altı aydır süren
 Öğrenme ve akademik becerileri
kullanmayla ilgili güçlükleri içeren
nörogelişimsel bir bozukluktur.
 Kişinin becerileri yaşıyla uyumsuzdur
(APA 2022).

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

ICD 11: Gelişimsel Öğrenme Bozukluğu

 Okuma, yazma ve aritmetik alanlarında akademik

becerileri kazanmada belirgin ve sürekli zorluklar
 Çocuğun performansı yaşı ve bilişsel seviyesiyle
uyumsuz

 Fransa’da DSM-5’e göre okuma alanındaki güçlük

%6.6, ICD-11’de %3.5

Di Folco C et al. (2021): Epidemiologyof reading disability: A comparison of

DSM-5 and ICD-11 criteria, Scientific Studies of Reading.
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 Epidemiyoloji

 DSM-5 kriterlerine göre tüm dünyada %3-10 (Francés ve

ark. 2022)

 Türkiye’de 2.-4. sınıflarda %6.6 (Büber ve ark. 2020)

(okuma %4, matematik %3.6 ve yazılı ifade %1.8)
 ÖÖB’li olguların %75’inde okumada zorluk
 Okuma-yazma erkeklerde, matematik kızlarda daha
sık
 1. derece yakınlarda okuma 4-8 kat, matematik 5-10
kat artmış risk
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
Etiyoloji

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Tanı: DSM-5-TR

1. Sözcüklerin yanlış ya da yavaş ve çok çaba

harcanarak okunması
2. Okunanların anlamını anlamada güçlük
3. Sözcük/harfleri doğru yazmada güçlükler
4. Yazılı anlatımda güçlükler
5. Sayı algısı, dört işlem ve hesaplamada güçlükler
6. Sayısal akıl yürütmede güçlükler

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Tanı: DSM-5-TR

B) Yaşına göre beklenenden önemli ölçüde ve ölçülebilir derecede

düşüktür.
Okul ya da işle ilgili başarıyı ya da günlük yaşamsal etkinliklerini önemli
derecede bozar.
C) Öğrenmeyle ilgili güçlükler okul yıllarında başlar ancak etkilenen
akademik becerilere duyulan ihtiyaç, kişinin sınırlı kapasitesini
aşmadıkça tam olarak kendini göstermeyebilir.
D) Öğrenme güçlükleri bilişsel yetersizlik, tedavi edilmemiş görme ya da
duyma keskinliği sorunları, diğer mental ya da nörolojik bozukluklar,
psikososyal güçlükler, okulda kullanılan dili tam bilmeme ya da verilen
eğitimin yetersizliğiyle açıklanamaz.

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 “uygun müdahalelere rağmen”

 “tanımlanan güçlüklere yönelik uygun müdahalelerin

yapılmış olmasına rağmen belirtilerin 6 aydan uzun
sürmesi” Kimin tarafından? Ne şekilde yapılacak?

 DSM-5-TR’nin açıklamalı baskısında: “okul ya da evde

ekstra yardıma rağmen sınıf düzeyini yakalayamama”
olarak tanımlanmıştır.

 Örnek olarak da “okumayı öğrenmede güçlüğü olan

çocuklarda fonolojik beceriler ya da kelime tanıma
stratejilerinin öğretilmesine rağmen hızlı ya da tam bir
düzelmenin olmaması” verilmiştir.
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 Tanı

 Öykü (gelişimsel, sağlık, aile, eğitim)

 Muayene (tanı, ayırıcı tanı ve eştanılar)
 Okul bildirimleri (öğretmen bildirimleri, karne notları vb)
 Psikoeğitsel değerlendirme
 Bilişsel ve gerekirse nöropsikolojik değerlendirme

bir araya getirilmesiyle konulur.

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

Ayırıcı Tanı

 Tıbbi durumlar (anemi, hipotiroidi, ilaçlar vb)

 Akademik başarıdaki normal varyasyonlar (eğitim
fırsatlarının yetersizliği, düşük eğitim kalitesi, ikinci dilde
öğrenme vb)
 Bilişsel yetersizlik (IQ>70 ya da düşükse de akademik beceri
IQ seviyesinden beklenenin altında)
 Nörolojik ya da duyusal nedenli öğrenme güçlükleri
 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
 Psikotik Bozukluklar

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Komorbid Durumların Değerlendirilmesi

 Dil ve konuşma bozuklukları

(DB’lilerin %30-40’ında daha sonra OB, OB’de %55-77’sinde komorbid DB)

 DEHB (Epidemiyolojik çalışmalarda %40-55)

 Gelişimsel koordinasyon bozukluğu (%25-50)
 Anksiyete bozukluğu
 Depresyon (3 kat fazla, zorbalık, intihar girişimi de fazla)
 Davranım bozukluğu

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

Değerlendirme –DSM-5-TR

Okuma bozukluğu ile giden:

 Sözcük okuma doğruluğu
 Okuma hızı ya da akıcılığı
 Okuduğunu anlama
Yazılı anlatım bozukluğu ile giden:
 Sözcük/harfleri doğru yazma
 Dilbilgisi ve noktalama doğruluğu
 Yazılı anlatımın açıklığı ya da düzeni
Sayısal (matematik) bozukluk ile giden:
 Sayı algısı
 Aritmetik işlemleri (toplama, çıkarma, çarpma, bölme gibi) ezbere yapma
 Doğru ve akıcı hesaplama
 Doğru matematiksel muhakeme

 Hafif – Orta - Ağır

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 Değerlendirilmesi önerilen alanlar

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023 Nag ve Snowling 2012
 Tanı ve tedavide neredeyiz?

 Amerika’da 6-21 yaş arasındaki gençlerin %9.7’si

özel eğitim alıyor. Bunların %37,1 ÖÖB ve genel
toplumda ÖÖB için özel eğitim alma oranı %3,6
(2019)

 Türkiye’de 18 yaş altı gençlerin %2.4’ü özel eğitim

alıyor. Bunların %6’sının tanısı ÖÖB’dir ve genel
toplumda ÖÖB için özel eğitim alma oranı binde 2
(2019)

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Psikoeğitsel değerlendirme
Ülkemizde standart başarı testleri yok.

 Sesli Okuma Becerisi ve Okuduğunu Anlama Testi –II (SOBAT-II)

(7-14 yaş (2-8. sınıf); okuma hatası, hızı ve okuduğunu anlama; Melekoğlu ve
ark. 2019)
 Okuma Yazma Değerlendirme Bataryası (OYAB)
(1. - 4. sınıf okuma, okuduğunu anlama ve yazma; Ergül ve ark. 2022)
 Özgül Öğrenme Güçlüğü Klinik Gözlem Bataryası
(ÖÖG-KG bataryası) (1-5. sınıf; Karakaş ve ark. 2017)
 Yanlış Analiz Envanteri (Akyol 2005)
 Kelime Okuma Bilgisi Testi (KOBİT) (6-11 yaş arası ı-okuma Babür ve
ark. 2011)

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Okul Öncesi Riskli olguları değerlendirme

Erken Okuryazarlık Testi (EROT) (5-6 yaş; Kargın ve ark. 2017)

 Alıcı Dilde Sözcük Bilgisi
 İfade Edici Dilde Sözcük Bilgisi
 Genel İsimlendirme
 İşlev Bilgisi
 Harf Bilgisi
 Sesbilgisel Farkındalık
 Dinlediğini Anlama

 Erken Çocukluk Dönemi Fonolojik Duyarlılık Ölçeği (TFFT)

(4 yaş 0 ay ile 8 yaş 11 ay; Kazanoğlu ve ark. 2020)
 Türkçe Hızlı Otomatik İsimlendirme (HOTİ)
(5-11 yaşlar; Bakır ve Babür 2009)
 Hızlı İsimlendirme Testi (HİT) (Anasınıfı-4. sınıf; Ergül ve Demir 2016).
 Müdahaleye Tepki Modeli (MTM)

ÖÖB için riskli öğrencilere erken müdahaleyi amaçlar.

 1. Aşama: Sınıftaki tüm öğrencilere kaliteli ve kanıta dayalı
yöntemlerle öğretim yapılır ve tüm öğrenciler öğretim süreci boyunca
izlenir.
 2. Aşama: %20 kadar çocuk 1. aşamada istenen noktaya varamaz. 2.
aşamada küçük gruplar (ilkokul için 2-8 kişilik, ortaokul için yaklaşık 8-
10 kişilik, lise sınıfları için ise 10-12 kişilik sınıf) oluşturulur.
 3. Aşama: %2 - %5 daha yoğun desteğe ihtiyaç duyar. Kaliteli ve
kanıta dayalı öğretimin yanı sıra birebir müdahalele (örn: ebeveynle
tekrarlı okumalar)
MTM’nin yaygın kullanımının bir sonucu olarak ÖÖG tanısı alan
öğrenci sayısı azalmış ve öğrencilerin başarısında ÖÖG kaynaklı
olmayan etkenler fark edilerek yanlış tanıların önüne geçilmiştir.
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 Özel Eğitimde Genel Prensipler:
Kanıta dayalı uygulamalar

1. Ses bilgisel farkındalık, ses-harf ilişkisi öğretimi, akıcı okuma,

okuduğunu anlama ve kelime öğretimine odaklanan
müdahaleler kanıta dayalı uygulamalardır.
2. Küçük grup eğitimi özellikle daha küçük çocuklarda yüksek etki
düzeyine sahiptir.
3. Açık ve sistematik öğretim (konuları küçük parçalara bölme,
içeriğin çok iyi yapılandırılması, oryantasyon, model olma, rehberli
uygulama, bağımsız uygulama, sık kontrol) ve bilişsel strateji
öğretimi etkili yöntemlerdir.
4. Akıcı ve doğru okumayı artırmanın en etkili yollarından biri tekrarlı
okumadır.
(National Reading Panel, 2000; Swanson et al., 1999; Swanson 2008, Chitiyo 2022)

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Özel Eğitimde Genel Prensipler:
Kanıta dayalı uygulamalar

5. Akıcılık, kelime bilgisi ve okuduğunu anlama becerilerine okuma

öğretimi sürecinin erken dönemlerinden itibaren başlanmalıdır.
6. Tedavi yanıtı erken yaşlarda daha yüksektir ve erken eğitsel
müdahale yetişkinlikte görülme sıklığını azaltır.
7. Akıcılık geliştirmek için sessiz okuma müdahalelerinden daha çok
sesli, tekrarlı ve yönlendirmeli okuma daha etkili görünmektedir.
8. Dikkat, sözel beceriler ve davranış problemleri özel eğitimin
etkinliğini azaltmaktadır.
9. İlerlemeler objektif araçlarla takip edilmeli ve sonlandırma kararı
tedaviyi uygulayan kişinin dışındaki tecrübeli bir uzman
tarafından verilmelidir.
(National Reading Panel, 2000; Swanson et al., 1999; Swanson 2008, Chitiyo 2022)

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 Türkiye’de Özgül Öğrenme Bozukluğu

 1962 ve 1968 “Özel eğitime muhtaç çocuklar yönetmeliği”

 1975 ilk defa “Öğrenme güçlüğü” ifadesi
 1990 özel eğitime giriş kitabında ünite
 2000 ‘de yönetmelik güncel ÖÖG tanımı
 2008 “ÖÖG Destek Eğitim Programı”
(3 modül: okuma yazmaya hazırlık (300 saat), okuma yazma (250 saat),
matematik (200 saat)

 2018 “ÖÖG Destek Eğitim Programı”

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
Kanuni Haklar

 Ülkemizde kaynaştırma/bütünleştirme eğitimi alan bir öğrencinin

haftalık aldığı eğitim süresinin %40 oranını aşmayacak şekilde
destek eğitim odasında bireysel destek eğitim alma hakkı vardır
(MEB, 2018).
 Sağlık Kurulu raporu sonrası RAM tarafından verilecek özel eğitim
raporu doğrultusunda özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde
ayda sekiz saat destek eğitim alabilirler.
 Sınıf içi ölçme ve değerlendirmeler çocuğun seviyesine uygun ve
Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı doğrultusunda gerçekleştirilir.
 Üniversitelerin de «Engelli Birimlerinde» bu kişilere uygun destekler
sunulmaya başlanmıştır.
Google’dan «…………. Üniversitesi Engelli Öğrenci Birimi Yönergesi»
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 ÖÖB’de Çocuk ve Ergen
Psikiyatrının Rolü

 Acil koşullar dışında ilk muayenede her çocuğun akademik başarı,

okuma, yazma ve temel aritmetik becerileri taranmalıdır.
 Kesin tanı konulmadan bile «riskli olgularda» aileyle akademik
becerilerin artırılması konusunda uygun destekler konuşulmalıdır.
(Ödev takibi, düzenli okuma ve yazma çalışmaları, okulda uygun
destekler, başarısız olduğu becerilerde/derslerde birebir destek)
 Okul öncesi riskli olgular (öncesinde dil ve konuşma bozukluğu, DEHB
tanısı alan, ailede dil ve konuşma ya da öğrenme güçlüğü olan
bireylerin bulunduğu, davranışsal uyum, masa başı etkinliklerine ilgisiz,
ince-motor becerileri düşük olgular) tespit edilmeli, değerlendirilmeli
ve gerekli olgular mutlaka desteklenmelidir.
 Okul öncesi riskli olguların kreş ve anaokuluna devamı ve ilkokula
erken yaşta başlamaması son derece önemlidir.
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 ÖÖB’de Çocuk ve Ergen
Psikiyatrının Rolü

 Riskli olguların değerlendirilmesinde formal (okul öncesi EROT, okul

dönemi için OYAB, SOBAT, ÖÖB-KG bataryası gibi) ve informal
değerlendirme araçları (öğretmen değerlendirilmeleri, karne notları
vb.) birlikte kullanılmalıdır.
 Komorbid durumlar mutlaka değerlendirilmeli ve tedavi edilmelidir
(DEHB, performans kaygısı, depresyon, akran zorbalığı vb.)
 Öğretmen, aile ve çocuğa ÖÖB ile ilgili psikoeğitim verilmelidir..
 ÖÖB’na müdahalede aileler bilimsel temelleri olan müdahalelere
yönlendirilmeli, etkinliği kanıtlanmamış ya da etkisiz olduğu gösterilmiş
(yöntemlerle ilgili de bilgi verilmelidir.
 Öğretmenler ve rehber öğretmenle işbirliği gerek tanılama, gerekse
müdahalede son derece hayatidir.
32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023
 ÖÖB’de Çocuk ve Ergen
Psikiyatrının Rolü

 Erken müdahalenin prognoza etkisi bilindiğinden aileler gecikmeden özel

eğitime yönlendirilmelidirler.
 Ailenin eğitsel müdahalelere katılımı mutlaka vurgulanmalıdır.
 3-4 ayda bir yapılacak değerlendirmelerde çocuğun akademik
becerilerinin seyri kadar duygusal, sosyal ve okul ve aile içi uyum ve iyilik
hali değerlendirilmeli ve gerekli durumlarda ek müdahaleler önerilmelidir.
 Çocuğun ilgili ve güçlü olduğu alanlar (spor, sanat, yazılım vb. ) tespit
edilmeli ve desteklenmelidir.
 Tedaviye uygun süre devam edilmeli ve mümkün olduğunca objektif
araçlarla ilerlemeler değerlendirilmelidir.
 Tedaviyi sonlandırma kararı tedaviyi uygulayan kişinin dışındaki tecrübeli
bir uzman tarafından alınmalı ve hangi durumlarda tekrar başvurulması
gerektiği çocuk ve ailesiyle paylaşılmalıdır (örn: üniversitede eğitsel
desteklere ihtiyaç duyulduğunda raporlama gibi).

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 ÖÖB’de Çocuk ve Ergen
Psikiyatrının Rolü

 Özellikle yazma ve matematik becerilerinin değerlendirilmesi için yaşa

uygun, daha güncel ve kullanışlı araçlar geliştirilmesi ve

 Okul öncesi ve sonrası etkin müdahalelere yönelik kontrollü

çalışmaların yapılması konusunda, özel eğitimle ilgili diğer alanlarla
birlikte akademik çalışmalara ağırlık verilmelidir.

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

Önemli Kaynaklar

 ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLER İÇİN DESTEK EĞİTİM PROGRAMI

https://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_07/09112608_21130110_
Ogrenme_Guclugu.pdf

 AÜ ÖEAUM ÖG KONUŞUYOR 4: ÖZEL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN

ÇOCUKLARDA OKUMA GÜÇLÜKLERİNE MÜDAHALE
https://www.youtube.com/watch?v=nIBZZoK9HAU

 MUNZUR ÜNİVERSİTESİ ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMİ YÖNERGESİ

https://www.munzur.edu.tr/birimler/idari/engelliogrenci/Pages/duyurudetay
.aspx?ID=16

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023

 İLGİNİZ İÇİN
TEŞEKKÜRLER…

32. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresi 2023