Çocuk ve ergen

psikiyatrisinde
temel kavramlar
Prof. Dr. Birim Günay Kılıç
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Hastalıkları
Anabilim Dalı
11.10.2020 1
 ,
Gelişim
Psikolojisi

Deneysel Klinik
Psikoloji Psikoloji

Gelişimsel
Psikopatoloji
Psikiyatri Embriyoloji

Etiyoloji Sinir Bilim

11.10.2020 2
 Gelişimsel psikopatoloji

n Gelişimsel psikopatoloji yaşam boyunca normal

ve anormal gelişimin biyolojik, psikolojik ve
sosyal bağlamsal yönleri arasındaki etkileşime
odaklanır.

n Bozukluğu sadece içsel süreçlerle açıklamaz, ya

da bunu doğuştan gelen değişmez bir durum
olarak görmez.

11.10.2020 3
Psikopatoloji gelişim modeli
Stres DIŞSAL Destek

Dayanıklılık
11.10.2020
İÇSEL Risk 4
11.10.2020 5
 Multifinality ve Equifinality

11.10.2020 6
 Süreklilik

11.10.2020 8
 Etiyoloji

11.10.2020 9
11.10.2020 10
 Ruhsal bozukluğun sıklığını ve
dışa vurumunu neler etkiler?
n Yoksulluk
n İhmal ve istismar
n Yaş, Cinsiyet, gelişimsel evre (ergenlik..)
n Zeka
n Aile işlevleri
n Ana baba ve öğretmenle ilişkinin niteliği
n Süreğen ek sağlık sorunları
n Akademik başarı
n Yaşıt ilişkileri, komşuluk vd. çevresel özellikler
11.10.2020 11
 Ruhsal bozukluk tanısı ve yaş
Kesler ve ark. 2007

11.10.2020 12
 ,

n Çocukların %20’sinde (her 5 çocuktan 1’inde)

şimdi ya da yaşamlarının belli bir noktasında
ciddi bir ruhsal bozukluk vardır.

11.10.2020 13
11.10.2020 14
 Tanı kategorileri

n Tanı kategorileri davranışları tanımlar

insanları değil!
n DSM- APA
n ICD- WHO

11.10.2020 15
DSM-5 Tanı Kategorileri
1. Neurodevelopmental disorders
2. Schizophrenia Spectrum and Other Psychotic Disorders
3. Bipolar and Related Disorders
4. Depressive Disorders
5. Anxiety Disorders
6. Obsessive Compulsive and Related Disorders
7. Trauma- and Stressor-Related Disorders
8. Dissociative Disorders
9. Somatic Symptom and Related Disorders
10. Feeding and Eating Disorder
11. Elimination Disorders
12. Sleep-Wake Disorders
13. Sexual Dysfunctions
14. Gender Dysphoria
15. Disruptive, Impulse-Control, and Conduct Disorders
16. Substance-Related and Addictive Disorders
17. Neurocognitive Disorders
18. Personality Disorders
19. Paraphilic Disorders
20. Other Mental Disorders
11.10.2020 16
 Nörogelişimsel Bozukluklar
Zeka Gerilikleri
İletişim Bozuklukları
- Artikülasyon Bozuklukları
- Akıcılık Bozukluğu (Kekemelik)
- Sosyal (pragmatik) iletişim Bozukluğu
Otizm Spektrum Bozukluğu
Özgül Öğrenme Bozukluğu
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu
Stereotipik Hareket Bozukluğu
Tik Bozuklukları
11.10.2020 17
 Nörogelişimsel Bozukluklar

n Gelişimsel süreçte başlar.

n Genellikle gelişimin erken dönemlerinde, okula
başlamadan önce belirgin hale gelir.
n Kişisel, sosyal, akademik ve mesleki alanlarda
bozulmalara yol açarlar.
n Gelişimsel eksiklikler öğrenmede çok özel
sınırlılıklardan, yönetici işlevlerin kontrolünde genel
eksikliklerle giden sosyal beceri ve zeka geriliklerine
kadar uzanabilir.
n Klinik tabloda belirtiler aşırı özellikler gösterebildiği gibi
beklenen düzeye göre gerilik ve eksiklikler de olabilir.

11.10.2020 18
 Eksternalizasyon ve
internalizasyon bozuklukları

11.10.2020 19
11.10.2020 20
 Öykü Alma ve
Ruhsal Muayene

11.10.2020 21
 Amaç

n Tedavi ihtiyacını değerlendirmek

n Acil koşullarda güvenliği sağlamak ve
hastaneye yatış ihtiyacını değerlendirmek
n Okul, adli kurumların .. danışması
n Pediatri servislerinin danışması
n Araştırma yapmak

11.10.2020 22
 Klinik Değerlendirme

n Başvuru nedeninin anlaşılması

n Çocuğun davranışsal ya da duygusal
zorluklarının anlaşılması
n Bu zorluklar üzerinde etkisi olabilecek
etkenlerin araştırılması
¨ Aile
¨ Çevre
¨ Çocuk

11.10.2020 23
 Adli Kurumlar
Sosysal Hizmetler

Çocuk - Ergen
Okul Anne-Baba
Anne-baba

Yapılandırılmış Nöropsikolojik
görüşmeler Testler

Değerlendirme Görüşme
Labaratuvar Teknikleri Teknikleri
Testleri

Gelişim Psikopatoloji
Kuramları
Değerlendirme Değerlendirmesi

Oyun Tedavisi Psikofarmakoloji

Bilişsel Davranışçı Tedavi
Aile Tedavisi Tedavi planı
Psikodinamik Yaklaşımlar
Psikososyal yaklaşımlar

11.10.2020 24
 Çocuklarda Psikiyatrik
Değerlendirmenin Özellikleri
Psikopatolojiyi değerlendirirken;
n Gelişimsel bir bakış açısı gereklidir.
¨Gelişim dönemlerine göre belirtiler değişebilir
¨Gelişim dönemleriyle ilişkili belirtiler olabilir
¨Gelişimdeki farklılıklarla gelebilirler
¨Çocuklarda tanısal sınıflandırma daha zordur,
komorbidite nadir bir durum değil kural gibidir.

11.10.2020 25
n Normal gelişim özellikleri

n Zaman çerçevesi (geçici, süregen ayrımı)

n Psikiyatrik bozuklukların normal sürecinin

bilinmesi (en sık görüldüğü yaşlar.. )

11.10.2020 26
 Çocuklarda Psikiyatrik
Değerlendirmenin Özellikleri
n Çoğunlukla;
¨ Çocuklar kendi istemleri ile gelmezler
¨ Çocuğun davranışları kendinden çok başkaları için
sıkıntı kaynağıdır
¨ Sıkıntının ne olduğunu anlasalar da sıkıntının odağını
dışarıda ararlar
n Bu nedenle çocuğun sorunu nasıl gördüğünü
değerlendirmek ve tedaviye katılımını
sağlayabilmek için ek bir dikkat harcanmalıdır.

11.10.2020 27
 Çocuklarda Psikiyatrik
Değerlendirmenin Özellikleri

n İç süreçleri anlatabilme, kavramlaştırabilme,

sorun üzerinde düşünme, içgörü kapasiteleri
sınırlıdır.
¨ Çocuğun gelişimsel düzeyine uygun iletişim
kurulmalıdır.
(Direkt konuşma dışında oyun, hikaye, resim
çizme,... kullanılabilir)

11.10.2020 28
 Çocuklarda Psikiyatrik
Değerlendirmenin Özellikleri
n Çocuğun ruhsal iyilik hali ve işlevselliği halen
gelişim halinde olması nedeniyle içinde yaşadığı
sosyal bağlamla ilişkilidir.
¨ Birden çok bilgi kaynağına ihtiyaç vardır
¨ Çocuğun içinde yaşadığı sosyal koşulların ve
ilişkilerin bilinmesi gereklidir.
n Aileden, okuldan, kurumlardan alınan bilgi, ev
ziyaretleri, klinikte bakım verenle ilişkinin
gözlenmesi gibi birden çok bilgi kaynağı
gereklidir.

11.10.2020 29
 Randevunun Belirlenmesi

n Randevunun belirlenmesi sürecinde hekim

hastanın ana yakınması hakkında bilgiye sahip
olmalıdır.
¨ Görüşme tarihini, koşullarını belirlemede önem
kazanır
¨ Çocuğun görüşmeye nasıl hazırlanacağına ilişkin bilgi
verilebilir
¨ Çocuğun kimler tarafından getirileceğine karar
vermede yardımcı olunabilir

11.10.2020 30
 İlk Görüşme

n Çocuğun yaşına göre

¨ Önce anne-baba ile
¨ Önce ergenle
¨ Anne-baba ve çocuk-ergenle yalnız
¨ Hem çocuk hem de anne-baba ile

11.10.2020 31
11.10.2020 32
 Öykü Almanın Biçimi
n Demografik Bilgiler
n Yakınma
n Yakınma öyküsü
n Özgeçmiş
¨ Doğum
¨ Beslenme
¨ Uyku
¨ Motor gelişim, Tuvalet eğitimi
¨ Fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişim
¨ Tıbbi özgeçmiş
¨ Aile ilişkileri
¨ Bağlanma
¨ Okul öyküsü
¨ Aile öyküsü

11.10.2020 33
n Belirti
n Belirtinin Karakteristik özellikleri
n Belirtinin olası anlamları
n Belirtinin ortaya çıkış süreci
¨ Hazırlayıcılar (predispozan): Genler, cinsiyet, doğ. ağırlığı
¨ Tetikleyiciler (presipitan): AN’da pubertenin başlaması
¨ Pekiştireçler (Perpetuating): Anababalık stili, profesyonel
destek yetersizliği.
¨ Bağlam

11.10.2020 34
n Başvuru nedeni
n Gelişim düzeyi
n Çocuğun uyumu, yeterlilik alanları, ilgi alanları
n Uyum ve İşlevsellik düzeyi
n Aile özellikleri
n Sosyal durum
n Randevular, zamanları, bilgi alınabilecek kişi ve
kurumlar ve gerekli izinin alınması gibi
uygulamaya ilişkin görüşmeler

11.10.2020 35
 Anne baba ile görüşmede amaç

n Sorunun nasıl görüldüğü ve etkisinin

anlaşılması
n Anne baba ile sorunun belirlenmesi ve
yardım amacıyla anlaşma yapmak
¨ Beklentilerinve önem verilen noktaların
anlaşılması çok önemli olacaktır.
¨ Anne babanın kaygısını azaltmak gerekebilir

11.10.2020 36
n Sorun davranışın ayrıntıları
n Sıklık
n Şiddet
n Süre
n Davranışın ortaya çıktığı bağlam
n Anne babanın tutumu
n Çocuğun cevabı

11.10.2020 37
n Çocuğun tam o sırada getirilmesinin örtük
ya da açık nedenlerinin anlaşılması
önemlidir
¨ Annenin depresyonu
¨ Kayıplar ile dekompanzasyon
¨ Okula başlama gibi zorlayıcı etkenler...

11.10.2020 38
n Belirtinin anlamı ve işlevi önemli
olabilir
n Hikaye alma ve formülasyon
birbirinden bağımsız süreçler
değildir
¨ Klinisyen sürekli olarak hipotezler
oluşturmak ve bunları test etmek için
uygun soruları sormaktadır.

11.10.2020 39
 n Aile ilişkileri Þ yapı, roller, sistem
n Yaşıt ilişkileri
n Gelişim Hikayesi
¨ Fiziksel (ince-kaba motor, TE, yeme ve uyku
alışkanlık ve davranışları) Þ Tıbbi Geçmiş
¨ Bilişsel Þ Okul başarısı
¨ Sosyal (ahlak, değerler sistemi, roller)
¨ Duygusal Þ mizaç
n Aile hikayesi Þ genetik ve çevresel risk analizi

11.10.2020 40
11.10.2020 41