ERGENLİKTE DEHB

EBEVEYN VE ÖĞRETMEN TUTUMLARI

ERGENLİK

► «Ne çocuk, ne yetişkin; hem çocuk, hem yetişkin» olma durumu

► Yeni yaklaşımlar 18-22 yaş arasını ileri ergenlik olarak tanımlamaktadır.
► Çocuk sahibi olmak üzere biyolojik yetkinlik kazanılır.
► Birey olma ve bağımsızlık isteği ön plandadır.
► Duygusal ve yakın ilişki geliştirme isteği söz konusudur.
► Akranlarıyla yakın ve özel ilişkiler geliştirme ihtiyacı
► İleri ergenlikte fiziksel ve cinsel gelişimi ve soyut düşünme süreçlerini tamamlamışlardır.
► Sabırsız olma, duyguları daha yoğun yaşama, çok karar değişikliği, Aileden soyutlanarak yanız
kalma isteği duyma, içsel ve dışsal çelişkiler, genel bir iç huzursuzluk hali, sınır koymayı
başaramama, sorumluluklarını başkalarına yükleme eğilimi, risk almaya açık olma durumu
► Sınav stresi, meslek seçimine ilişkin rol ve görevler, yüksek başarı beklentileri.
► Başarılması gereken görevler çok fazla
HEM ERGEN, HEM DEHB’ Lİ

► DEHB’ in hangi alt tip olduğu,

► Eşlik eden ruhsal sorunların varlığı
► Aile yapısı ve işlevselliği
► Bireyin uygun tedai takipte olup olmadığı
► Akademik, sosyal, sportif ve sanatsal yeteneklerin düzeyi
► Özgüven düzeyi
► Okul ortamı ve eğitimin kalitesi
► Arkadaş çevresi
► Ebeveynlerle ilişki kalitesi
HEM ERGEN, HEM DEHB’ Lİ

► DEHB ergenliğe geçişte 3 farklı gelişim gösterir:

► %15’ inin DEHB belirtilerinde hafif ve orta derecede düzelme görülür
► %70-80’ inde aynı şiddette devam eder
► %5-10’ unda başka ruhsal veya ciddi problemler eklenir.
► %50’ sinde erişkinlik döneminde de devam eder.

► Ergenlikte hiperaktivite belirtilerinde azalma görülür, en sık dikkat eksikliği görülür,

ardından birleşik tip ve en az hiperaktif-dürtüsel tip görülür.

► Dikkat eksikliğinin ön planda olduğu tipte daha az davranışsal problemler ancak daha fazla
depresif ve kaygı belirtilerinin yanında, özgüven eksikliği, akademik başarısızlık ve
mutsuzluk söz konusudur.
TEMEL SORUN ALANLARI

► Dikkat Eksikliği ve İlişkili Diğer Sorunlar

► Hiperaktivite- Dürtüsellik ve İlişkili Diğer Sorunlar

► Benlik ve Sosyal İlişkilerle İlişkili Yaygın Yaşanan Sorunlar

Dikkat Eksikliği ve İlişkili Diğer Sorunlar
► Bellek bozukluğu değil, dikkat eksikliği söz konusudur.
► Problem çözmede bilgiyi yeni durumlara uyarlamada sorun yaşanır.
► Organize olma, zamanı yönetme ve planlamada zorluklar
► Yürütücü işlevlerde eksiklik
► Derslerin zorlaşması, öğretmen sayısının artması, ebeveyn desteğinin azalmasının akademik
başarıyı düşürmesi
► Sınıfta kalma sıklığı artar.
► %58’i en az 1 yıl sınıfta kalıyor
► %40’ ı özel eğitim sınıfında eğitim alıyor
► %35’ i liseyi bitiremiyor
► İstek, umut ve cesaretin kırılması
► Sınav performansındaki güçlükler
► Özgüven sorunları ve kaçınma davranışları
► Depresyon ve kaygı bozuklukları
► Uykuya dalma güçlüğü, gereğinden çok uyuma, gündüz uykulu hal
Hiperaktivite- Dürtüsellik ve İlişkili
Diğer Sorunlar
► İçsel huzursuzluk hali

► Gerginlik ve sinirlilik, öfkelilik

► Okuma ve dinleme gibi bilişsel etkinlikleri sürdürememe

► Hızlı karar alma

► Kontrolü kolay kaybetme

► Davranım bozukluğu temelli suç davranışları

► Madde bağımlılığı

► Riskli motorlu taşıt kullanımı

► Erken yaşta ve kontrolsüz cinsellik

► İnternet ve oyun bağımlılığı

► Uyum bozukluğu ve yalnızlık gibi kişiler arası ilişki sorunları

► Aşırı öfke nöbetleri ve getirdikleri

► Davranım bozuklukları

► Suç çetelerine karışma, fiziksel veya cinsel saldırı, hırsızlık, okuldan kaçma, otoriteyle çatışma

► Antisosyal kişilik bozukluğu

► depresyon alkol ve madde bağımlılığı

Benlik ve Sosyal İlişkilerle İlişkili Yaygın Yaşanan Sorunlar
► Kimlik bocalama süreci
► Düşük otonomi
► Düşük benlik saygısı
► Düşük özgüven
► Okulda ve evde daha çok çatışma yaşanması
► Davranım bozukluğuna varabilecek uyum sorunları
► Olgunlaşamama ve çocuksuluk
► Bağımsızlık ve özerklik talebini karşılayabilecek beceri ve donanıma sahip olunmaması
► Yaşanan sorunların ve çevre tutumlarının sonucu olarak benlik saygısı, özgüvenin düşmesi ve
geleceğe yönelik umutsuzluk
► Akran ilişkilerinde sorunlar
► Az arkadaş, birebir ilişkide ve karşı cinsle ilişkide zorluk, rsikli davranışlara yönelme, sosyalleşme
sorunları, yalnızlık, başarısızlık ve yetersizlik durumları…
EBEVEYNLERE YÖNELİK ÖNERİLER
► DEHB’ li ergenler diğer ergenlere göre ailelerine daha fazla karşı çıkarlar, daha fazla dikkatleri
üstlerine çekmek isterler, daha fazla yardım talebinde bulunurlar ve daha çok söz dinlemezler.
Bu da çatışmaların daha fazla olmasına neden olur.

► DEHB’ li çocukların ebeveynleri ise sürekli çocuklarının peşinde koşma, onları kollama ve
gözlerinin onların üstünde olması ihtiyacı hissederler. Kaygıları çok daha yüksektir.

► DEHB tanılı çocuklara sahip ebeveynlerin kaygı ve depresyon düzeyleri topluma göre daha yüksek
bulunmuştur.
EBEVEYNLERE YÖNELİK ÖNERİLER

► DEHB’ i, ergenliği ve ergeni tanıma

► Ergenin ve diğerlerinin DEHB’ i tanımasına yardımcı olma
► Ebeveyn olarak kendine, ailenin diğer bireylerine ve özel yaşamına zaman ayırma
► Ergenle yakın ilişkiyi sürdürme ve güçlendirme
► Etkili iletişim yöntemleri kullanma
► Hatalara hoşgörü gösterme ve affedici olma
► Olumlu- güçlü yanlara odaklılık ve özgüven sağlama
► Ergenin yaşamını ve davranışlarını düzenleme
► Kuralların oluşturulması ve uygulanması: Disiplin sağlama
► Ergenin dışardaki davranışlarını aktif biçimce izleme ve olası risklere karşı önlem alma
► Ders çalışma ve ödev faaliyetleri ile ilgili destek ve ortam sağlama
DEHB’ İ, ERGENLİĞİ VE ERGENİ TANIMA
► Ebeveynlerin bilgi kaynakları;
► Tedavi sürecine katkısı olan insanlarla konuşmak,
► DEHB hakkında kitaplar okumak,
► İnternetten faydalanmak,
► Güvenilir yayınları takip etmek,
► Derneklerle bağlantı kurmak,
► Bilgili bir ebeveyn;
► DEHB’ in beceri değil, performans sorunu olduğunu bilir
► Beklentileri durumla orantılıdır
► Kabul eder
► Çocuğunun diğer çocukların yaptığı her şeyi sadece doğru yöntem, yönlendirme, disiplin, kontrol ve
pekiştirmeye ihtiyaç duyduğunu bilir.
ERGENİN VE DİĞERLERİNİN DEHB’ İ TANIMASINA YARDIMCI OLMA

► Çevrenin olumsuz tepkilerine karşı önleyici ve koruyucu olmak önemli.

► Çocukla DEHB’ in etkileri hakkında konuşmak
► DEHB’ e sahip olmak yapılan herhangi bir hatayla ilgili değildir bir ceza değildir.
► DEHB, astım gibi bir duruma benzetilerek anlatılabilir.
► Tedavinin gerekliliği yaşamdaki başarının engellenmemesi için gereklilik olduğuyla açıklanabilir.
► Olumsuz etiketten kaçınılmalı.
► Eleştiriler benliğine değil, davranışlarına yapılmalı
► Ailesi tarafından olumlu yönlendirilen bir çocuk için ebeveyn-ergen arasında güven ilişkisi olur,
anlaşıldığını ve yalnız olmadığını hisseder.
► Ebeveyn doğru ve yeterli bilgiye ulaştığında çocuğuna hangi becerileri kazandırırken nasıl
davranması gerektiğini anlayabilir ve doğru yolu izleyebilir.
► Ebeveynin bilgilenmesi v bilgilendirmesi tedaviye uyum sağlaması açısından önemlidir.
EBEVEYN OLARAK KENDİNE, AİLENİN DİĞER
BİREYLERİNE VE ÖZEL YAŞAMINA ZAMAN AYIRMA
► Ebeveynler tükenmiş ve çaresiz hissedebilir.

► Evde çatışmalar yaşanabilir.

► Umutsuzluk ve bitkinlik yaşanabilir.

► Ebeveynler kendilerine zaman ayırmalı, kendileri için boş zaman aktiviteleri yaratmalıdır.

► Kardeşler arasında zamanı uygun bir şekilde paylaşmalıdır.

► Ebeveynler birbirini desteklemelidir.

ERGENLE YAKIN İLİŞKİYİ SÜRDÜRME VE GÜÇLENDİRME
► Temel olmayan konularda çatışma değil, anlaşma yolu seçilmeli,
► İlişkiyi sıcak tutmada mizahtan yararlanma,
► Çok konuşup nasihat vermemek, davranışlarla model olmak,
► Cesaretlendirici olmak,
► Karar vermesini iki seçenek sunarak kolaylaştırmak,
► Azarlamaktan, suçlamaktan ve eleştirmekten kaçınmak, ben dili kullanarak duyguların ifade edilmesi,
► İstenmeyen yıkıcı davranışlarını şefkatle ve destekleyici bir tavırla karşılamak,
► Akran ilişkilerinde yaşadığı sosyal beceri eksikliği ve iletişimle ilgili konularda becerilerinin geliştirmesine
destek olmak,
► İletişim becerilerinin pratiğini yapmak, beceri eğitimlerine katılmak,
► Hatalarına karşı hoşgörülü ve affedici olmak,
► Hızlı düşünme, yaratıcılık, doğallık, şakacılık, güçlü mizah anlayışı, enerjiklilik gibi güçlü yönlerine
odaklanmak,
► Yeteneklerini keşfetmeleri ve geliştirmeleri için sanatsal ve sportif faaliyetlere yönlendirmek,
► Birlikte yapılabilecek etkinlikler planlamak ve etkinlik seçiminde ona inisiyatif kullandırmak
ERGENİN YAŞAMINI VE DAVRANIŞLARINI
DÜZENLEME
►«Sen bana güvenmiyorsun» protestolarını görmezden gelmek ve izlemeye devam etmek,
► En çok çatışma yaratma potansiyeline sahip alanlar;
► Disiplin sorunu,
► Sorunlu araç kullanımı,
► Alkol alma ve madde kullanımı riski,
► Ders çalışma ve ödev faaliyetlerini,
► Eşya kaybetme,
► Odanın dağınık olması,
► İlaç tedavisine uyumu sürdürmeme.
DİSİPLİN OLUŞTURMA
► Net, basit anlaşılır, tutarlı, uygulanabilir ve denetlenebilir kurallar koymak,
► Taviz verilmeyecek kuralların belirlenmesi ve ergen tarafından bilinmesi,
► Ödül ve cezaların önceden tasarlanması,,
► Olası risk ve tuzakların önceden farkında olması, Sorunların çözümünde aktif yer alınması,
► Pazarlık yapılmayacak 4-5 kuralın bir aile toplantısı ile belirlenmesi,
► Diğer kurallar konusunda ergenin seçim yapmasına izin vermek,
► Kurallara uymanın ödülleri ve uymamanın sonuçları hakkında tartışmak,
► Davranış ve sonuçlar arasındaki bağın güçlü olmasını sağlamak,
► Belirli aralıklarla toplantıların yapılması ve kuralların değiştirilebilmesi,
► Sonuçların tutarlı bir şekilde uygulanması,
► Tartışmalar sırasında «burada ve şimdi» de kalmaya özen göstermek,
► Olumlu davranışa hemen olumlu geri bildirim vermek,
► Kurallara inatla uymadığında bazı ayrıcalıklardan mahrum bırakmak,
► Destekleyici, yakın ve sıcak ilişki içinde olmak
► Kuralların asılı olması
► Zaman planlaması konusunda rehberlik etmek
► Problem çözme tekniğini öğretmek ve kullanmak,
► Bireysel aktiviteler için mola vermek
OLASI RİSKLERE KARŞI ÖNLEM ALMA
► DEHB’ li ergen diğerlerinden daha çok izlenmeye ve kontrol edimeye ihtiyaç duyar
► «Çocuğum kiminle birlikte?»
► «Nerede?», «Ne yapıyor?»,
► « Ne zaman evde olacak?»
► Ebeveynler çocuklarının yaşamlarındaki risk alanlarını iyi analiz etmeliler
► Yüksek riskli davranışlara asla tolerans gösterilmemelidir.
► Pazarlık edilemez kurallar arasında olmalı
► «İyi niyetli diktatörlük» uygulanmalı
► İzleme ergenin gelişimsel ihtiyaçlarına duyarlı ve saygılı bir şekilde yapılmalı
SORUNLU ARAÇ KULANIMINA KARŞI
ALINABİLECEK ÖNLEMLER
► Motorlu taşıt kazaları 16-20 yaş arası gençlerde birinci sıradaki ölüm nedenidir.
► DEHB’ li gençlerin kazalara karışma riski 4 kat daha fazladır.
► DEHB’ li sürücüler daha fazla kazaya karışır, daha çok sürüş hatası yapar ve daha
yavaş ve değişken tepki sürelerine sahiptir.
► Ergen 18 yaş altındaysa, araba kullanmayla ilgili katı ve net kuralların olması
gerekir.
► Ergen 18 yaşın üstündeyse ebeveynlerin çocuklarıyla DEHB’ in sürüş kabiliyetlerini
nasıl etkileyebileceği hakkında konuşmaları ve dikkat dağıtıcıları sınırlandırmak,
odaklanmalarını arttırmak ve güvenli sürüş için önlemler alınmalıdır.
► Sürüş sırasında ilaç alınmasının sağlanması,
► Sık sık birlikte pratikler yapmak,
► DEHB’ li gençlere özel uygulama ve dereceli bir sürücü ehliyeti sunma sistemi
oluşturulabilir (Ülkece)
ALKOL VE MADDE KULLANIMI RİSKİNE KARŞI
ALINABİLECEK ÖNLEMLER

► Düşük özkontrol becerileri, riskli alışkanlıklara meyilleri sebebiyle risklere

daha açıktırlar.
► DEHB’ li olmayan ergenlerde 15 yaşından önce alkol ve madde kullanımına
başlamak, 21 yaş ve üzerinde bağımlılık geliştirme olasılığını 4 kat
arttırmaktadır.
► Arkadaşlarını ve çevresini tanımak
► Şüpheleriniz varsa ebeveynlerini aramak
► Alkolün tüketildiği partilere izin vermemek
► Alkol ve madde kullanımına ilişkin belirtilere karşı uyanık olmak,
DERS ÇALIŞMAYLA İLGİLİ FAALİYETLEREDESTEK
VE ORTAM SAĞLAMA
► Okulda öğretmeni ile işbirliği içinde olmak
► Ek kurslara ve öğrenme ortamlarına kayıt ettirmek
► Akademik performansını arttırmak için rehber öğretmeni ile işbirliği yapmak,
► İlacın kullanımı konusunda düzen ve özenlilik, doktoruyla işbirliği
► Öğretmeniyle konularak ödev miktarının azaltılması ya da verilen sürenin arttırılması,
► Ödevlerini not etmesi ve sorumluluklarını unutmaması için ajanda kullanmasını sağlamak,
► Alınan kırtasiye malzemelerinin belirli renklerde gruplanması,
► Ödevlerin deftere geçirilmesiyle ilgili öğretmenden destek isteme,
► Okul çantasının düzenlenmesine yardımcı olmak,
► Uzun dönemli hedeflerini belirlenmesine yardımcı olmak ve sık sık hatırlatmak
► Eve geldikten sonra ilk iş olarak ödevlerinin yapılmasının sağlanması,
► Çalışma ortamının düzenlenmesi,
► Ders çalışırken molalar verilmesi, zamanı yönetebilmesi için saat bulundurması,
► Görev ve sorumlulukların küçük adımlara bölünmesi, tamamlandığında tik atılması,
► Çabasını ve sorumluluğunu tamamlamış olmasını takdir edin.
► Bağımsız şeyler yapmasını teşvik etmekle disiplin sağlama sürecindeki sabır ve kararlılık arasındaki dengeyi kurmak
► Ödevlerini kendi kendine yapmayı %80 oranında başarabildiyse yavaş yavaş desteğin azaltılması,
 ÖĞRETMENLERE TUTUM ÖNERİLERİ

► Yapılandırılmış ortam,
► Tahmin edilebilirlik,
► Çalışma sürelerinin uzun olmaması,
► Sınıflarda öğrenci sayısının az olması,
► Bireyselleştirilmiş öğretim planının varlığı önemlidir.
► Öğretmenin önyargıya sahip olmaması, yetenekli, duyarlı ve olumlu odaklı olması,
 DEHB’ Lİ ERGENİ TANIMA, EĞİTİMSEL VE
GELİŞİMSEL BİR PLAN OLUŞTURMA

► Özellikleri, güçlü ve zayıf yönleri, ihtiyaçları belirlenmelidir.

► DEHB’li ergenlerin özel yönlerini ve yeteneklerini görmek ve keşfetmeye
çalışmak,
► Ergene özgü plan yapılırken kendisinden ve ruh sağlığı çalışanından ve rehber
öğretmenden destek alınmalı.
► Hangi alanlarda güçlük yaşıyor?
► Başka ruhsal sorunları var mı?
► Hangi öğrenme stiline sahip?
► Ders dışı ilgi alanları neler?
► Mevcut yetenekleri nasıl geliştirilebilir?
 SINIF ORTAMINI DÜZENLEME

► Öğrencinin oturduğu yerin tahtaya ve öğretmene yakın olması,

► Olumlu rol model olabilecek bir akranıyla oturması
► İyi aydınlatma, uygun oda sıcaklığı,
► Aşırı görsel uyaran olmaması,
► Dağınıklık olmaması,
► Rahat, eğimsiz ve yeterince yüksek bir sıra,
► Öğretmenin tüm sınıfı yönetebileceği bir oturma düzeni olması
 ETKİLİ ÖĞRENME, ÖĞRETİM
UYGULAMALARI VE DEĞERLENDİRME
► Öğretmen öğrencilerden o günkü dersle ilgili ne beklediğini dersten önce net bir şekilde açıklamalı,
► Genel olarak aynı işleyişte ders işlemek ve tahmin edilebilirlik güven verir.
► Görsel-işitsel materyaller kullanmak,
► Uygulama ağırlıklı ve ilgi çekici dersler
► Öğrencinin derse katılımın desteklenmesi,
► Ders esnasında odağın onda olduğuna ilişkin ipuçları verme.
► «Etrafında gezerek yönetim sistemi» uygulayarak tüm öğrencilere erişim sağlama,
► Yanıtlamakta güçlük çektiği, ödevi yetiştiremediği zamanda yargılamamak, görevi nasıl tamamlayacağını
öğretmek,
► İsmiyle seslenmek, samimi iletişim kurmak, destek olunduğunu hissettirmek
► Alternatif değerlendirme yöntemleri kullanmak
► Sınav yönergelerini net bir şekilde vermek
► Basit bir sayfa formatı kullanmak
► Önemli noktaların altını çizmek
 DAVRANIŞSAL DÜZENLEME VE
DAVRANIŞ YÖNETİMİ
► Davranışsal beklentilerin ve sınıf kurallarının senenin başında net bir şekilde oluşturulması,
► Kurallar tüm sınıfın için olmalı,
► Kurallar belirlenirken inisiyatifi öğrencilere de bırakmak,
► Kuralların olumlu bir dil içermesi,
► Kurallara uyulmadığında olası sonuçları belirlemek,
► Mahrum bırakma şeklinde cezalar verilmesi, teneffüse çıkma cezasının verilmemesi,
► Sınıf rutinlerinin olması (ödevlerin hep tahtaya yazılması, tahtayı silme görevinin Arda’ nın
olması vb..)
► Çabası motive edilmeli, olumlu davranışlar anında görülmeli ve takdir edilmeli
► İyi davranışlar oyuna ve grup etkinliklerine dönüştürülebilir.
► Sınıf içinde hareket fırsatları sunan görevler verilebilir.
► Öğretmenin kural hatırlatmaları ve uyarılarda sınıfça üzerinde anlaşılan bazı görsel ipuçları
ve hatırlatıcılar kullanması
► Dikkatini derse verebilmesi için dersle ilgili tüm materyallerin masadan kaldırılması konusunda talimat verilmesi
► Olumlu takviye ve pekiştirmeyi çok sık kullanmak
► Davranış takibi için odağın sürekli onda olduğunu hissettirmek
► Zamanı yönetme becerisi desteklemek için saat gibi bazı özel materyaller sunmak
► «Küçük adımlara bölme ve kontrol listesi hazırlama tekniği»
► Talimatların yazıyla görselleştirilmesi ve küçük yol haritaları sunulması
► Adım adım sunulan görevler arasında da molalar vermek
► Öğrencinin tamamladığı görevi en baştan okumasını ve kontrol listesini takip ederek denetlemesini istemek ve bu şekilde
değerlendirme yapmasını sağlamak
► Ödevleri azaltmak ya da zamanı arttırmak
► Ajanda temin etmesini sağlamak
► Ödevleri unutuyorsa aileyle iletişim kurmak
► Haftalık ya da aylık ödev çizelgeleri kullanmak ve aileyle işbirliği yapmak
► Sık yapılan hatalarla ilgili kontrol listesi oluşturmak
► Ödev yapmayı reddeden öğrenciyle samimi iletişim kurmak
 SINIF İÇİNDEKİ DAVRANIŞSAL
SORUNLARA YÖNELİK ÖNERİLER
► Her dürtüsel davranışı ciddiye almamak, bazılarını görmezden gelmek
► Dürtüsel davranışları hakkında konuşmak ve yüksek sesle düşünmesini sağlamak
► Pişman olacakları bir şey yapmadan önce yavaşlamalarını öğretmek (durmak ve düşünmek)
► Öfke patlaması yaşadığında dokunmak
► Olumlu sosyal deneyimlere teşvik etmek
► Dersle aktivitelerde liderlik becerisi yüksek bir akranıyla eşleştirmek
► İlgi alanlarını tanımak ve altından kalkabileceği etkinliklere yöneltmek
► Sorun yaşadığında öğretmeniyle paylaşabileceği bir güven ilişkisi oluşturmak
► Okul psikolojik danışmanından yardım alarak problem çözme, sosyal beceri geliştirme, akran
zorbalığı gibi eğitimler düzenlemesini sağlama
► Doğaçlama tartışmalarla çeşitli problem durumlarını canlandırma
► Farklılıkları kabul etme, özel durumları olan bireylere saygı duyma gibi konularda psikolojik
danışmanlıktan destek alarak duyarlılık geliştirme